Monumenta Germaniae historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum et quingentesimum. Scriptorum rerum Merovingicarum

4

I

0

\

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/monumentagerman02hann

MONVMENTA

GERMANIAE

HISTORICA

INDE AB ANNO CHRISTI QVINGENTESIMO

VSQVE AD ANNVM MILLESIMVM

ET QVINGENTESIMUM

EDIDIT

SOCIETAS APERIENDIS FONTIBVS

RERVM GERMANICARVM MEDII AEVI.

SCRIPTORVM RERVM MEROVINGICARVM

TOMVS 11.

HANNOVERAE

IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANI

MDCCCLX XXVIII.

SCRIPTORES

mVM lEROYIMCAOT.

EDIDIT

SOCIETAS APERIENDIS FONTIBVS

RERV^i GERMANICARVM MEDII AEVI.

TOMVS II.

FREDEGAIill ET ALIORVM CHRONICA.

VITAE SANCTORVM.

IIANNOVERAE

IMPEN8IS MIBLIOPOLII HAHNIANI.

MIKJCCLXXXVIII.

JUN - 4 1934

(c9 73.

FEEDECtAPJI

ET ALIORVM CHRONICA.

VITAE SANCTORVM.

EDIDIT

BRVNO KRVSCH.

INEST I TABVLA.

HANNOVERAE

IMPENSIS niBLIOPOLII HAnNIANT

MDCCCLXXXVJII.

HOC YOLUMINE CONTINENTLR.

Pagg.

Praefatio anctore W. Wattenbach VII

Chronicarum quae dicuntur Fredegarii Scholastici libri IV. cwn Continuationibus 1

Appendix 194

I. Historia Daretis Frigii de origine Francorum , 194

II. Gesta Theoderici regis 200

1. Vita Fiddensis 202

2. Vita ex Aimoino hausta 210

Liber historiae Francorum 215

Vitae Sanctorum generis regii 329

Passio S. Sigismundi regis 329

Vita S. Chrothildis 341

Vita S. Chlodovaldi 349

De Vita S. Radegundis libri II. 358

Gesta Dagoberti I. regis Francorum 396

Vita S. Arnulfi .420

Vita S. Geretrudis 447

Vita S. Balthildis 475

Vita Dagoberti III. regis Francorum .509

Indices ♦ 525

Tabida I. ad pag. 10.

DD
3

S7

tost Gregorii Taronensis opera tomo huiics seriei primo edita nunc
iam prodit tomus alter, qui totus Brunonis Krusch acumini et diligentiae
indefessae dehetur. Complectitur reliquos aetatis Merovingicae rerum scriptores,
exceptis iis qui in Auctorum antiquissimorum serie edendi restaiit, Fredegarii
quae dicuntur chronicas et Lihrum historiae Francorum, qui Gesta regum
Francorum appellari solehat, prima nunc vice ad artis criticae regulas ex-
actissime, quantum Jieri poterat, elahorata. Quorum originem et, quae postea
accesserunt, tam recognitiones quam continnaiiones cum iam pridem K^^uschius
lahoriose perscrutatus esset editisque disputaiionihus illustrasset , perfectam
hanc editionem omnihus quam maxime acceptam gratamque fore confidimus.
Addita sunt et Historia, quae Daretis Frigii dicitur, de origine Francorum
et Gesta Tlieoderici regis, parcae quidern frugis, sed quae rei litterariae
studiosi.f ntditatem aliquam ajferant. Tum vero, cum ingens Vitar/im de eius
aevi liominihus sanctitate morum co7ispicuis scriptarum congeries ad iomum
tertium seponenda esset, in supplementum huius voluminis suhiunctae sunt Vitae

YIII

Sanctoruni generis regii, ubi, quantum codicum vetustissimorum examen ad
veram eamm speciem indagandam valeat, facile apparet, etsi, subsidiis,
quibus uti possemus, deficientibus, dubia non pauca supersint. Nam auctor
ipse quid scrip>serit, rariss-ime contingit uf perspicere valeamus. Invenies
autem inter has Vitas et Gesta Dagoberti regis, quamquam inter sanctos
minime receptus est; quae propter cliartarum tam genuinarum quam fictaimm,
quibus auctor usus est, copiam magis, quam fieri solebat, attendenda esse,
Kruschius nuper monstravit.

Dabam Berolini, 24. Nov. 1887.

W. WATTENBACH.

CHRONICARUM

QUAE DICUNTUR

FREDEGARII SCHOLASTICI

LIBRI IV
CUM CONTINUATIONIBUS.

EDIDIT

BRUNO KRUSCH.

JDe chronicis quae Fredegarii Scholastici nomine circumferuntur disserenti mihi
numquam satis dolendum est, quod scriptoris de historia scribenda optime meriti, qui^^pe
qui res per dimidium saeculum in Gallia terrisque vicinis gestas fere solus memoriae
tradiderit, et vomen et conditionem prorsus ignoramus, de tempore quo scripserit atque de
patria non satis instructi sumus. Fredegarii enim nomen codicibtis mdlis confirmatum
saecido demum sexto decimo vergenfe ab homine nescio quo inventum ne dicam fictum
esse, Monod v. cl., qui hisce chronicis midtum studii impendit, luculente exposuit^.
Itaque nidla ratione probatur, nisi quod trecentos fere annos ita nuncupatae chronicae
prorsus nomine carerent, si ut adulterinum illud tollerettir, id quod agere noluimus.
Sunt antem quae nobis persuadeant, non ab uno totum opus compositum esse, sed
diversis temporibus diversos chronicis studium navasse.

Quod ad annum pertinet, quo chronicae conditae sunt, Brosien * ante a. 6G3,
vel a. &'A. id factum esse coniecit, alii aliud statuerunt. Re vera quamquam liber
tdtimus a. 642. ■'' in c. 90. desinit, tamen c. 88. de Ottone baiido, qui Grimoaldo maiori
domus adversabattir, a. 043. interfecto, c. 82. de Chyntasindo Wisigothorum rege a. 652.
defuncto agitur , atque c. 48. Samo Winidorum rex ab a. 40. Chlotharii (^623/4^
35 annos regnasse, c. 81. Constans imperator tributa Saracenis ne daret recusasse

l) 'Revne critique' 1873, p. 253. Anno 1599. Clande Fauchet, 'Antiquitez Gauloises ct
Frain^oiaen' ('Oeuvres de Fauchet. Parin' IGIO, p. I48j chronicas hocce modo laudavit: 'recucil
que Von penae avfdr Hc faict par Idace ou Frcd<<jaire Scholastique' , marginiquc adacripdt: 'Icy
commence le recueil donnt': a FrMcgaire Scolastique par faute de aravoir le vray auteur'; at iam
anno ante Scalif/er?t«, De emcndatione lempornm p. 168, Fredegarii nomine usua est, quod eodem
fere tempr/rc FreheruH novit ; cf. Viroritm CU. ad Goldaslum epp. cx Inbt. Thillemarii p. 54.
2) 'Untersuchunfj der (iuellen zur Gesch. den fr. K. luir/ohert F, j>. 13. 3) Non a. G41 ; c/. 'Forsch.
z. iJeulMch. Gesch.' XXII, p. 465.

HH. R. Mcroviiirr. II. 1

2 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARIl SCHOLASTICI LIBRI IV.

traditur, id quod a. 658. Theophane teste gestiim est. Itaque illo demuni anno vel
potius paulo post capita nonmdla scripta esse, nemo est qui non videat. Quod ne de
toto opere dicamus, rationes obstant haudquaqnam parvi pendendae. Primum cata-
logus pontificum Romanorum lihro primo adnexus in Theodoro desinit, qui cum annos,
menses, dies mdlos ut decessores haheat, scriptoris tempore etiam vivehat. Idem die 5
24. Nov. a. 642. consecratus, d. 14. Mai. a. 649. depositus est. Deinde qtd catalogum
excipit hrevis chronicorum liher, imperatorem ultimum Eraglius an. 3L recenset, quem
a. 641. mortuurn esse satis constat. Itaque nullo modo duhitari potest, quin utrumque
caput lihri primi ante d. 14. Mai. a. 649. scrijytum sit. Cum autem Heraclii suc-
cessor neqiie Heracleonas neque Constantinus neque Constans laudatus sit, jjaulo post 10
mortem ipsiiis neque vero ante d. 24. Nov. a. 642, quo Theodorus consecratus est,
lihri primi extremam partem conditam esse, manifestum est. Si iam tottim chroni-
carum corpus, ut ii qui hac de re scripserunt, a. demum 663. vel 664. conditum esse
contenderes, circa viginti annos in lihris 2. 3. 4. scrihendis Fredegarius consump-
sisset necdum opus perfecisset. Quod cum lihri tres j^jWores una cum parte quarti, 15
perpaucis locis exceptis, ex aliis lihris excerpti sint, verisimile minime videtur esse.
Huc accedit, quod a. 642, quo liher primus compositus est, cum fine chronicarum,
quas eodem a. 642. desinere iam dixi, optime convenitK Itaque facere non possum,
quin hanc chronographiam a. 642. conscriptam, a. 658. vel paulo post rehus quihus-
dam exteris insertis auctam ampliatamque esse censeam. 20

Chronicarum lihros aecurate perscrrdantem illud non fugiet, quod, dum regum, qui-
hus Burgundia suhdita erat, anni fere semjjer indicantur, lih. IV, cap. 87. 88. annus
octavus decimusque Sigyherti regis Austrasiorum laudati sunt, qui cum a. 641. 643.
a Christo nato conveniunt. Utrumque captit tertius Chlodovei regis Burgundionum
annus (= 641. p. Chr., c. 83j praecedit, quartus eiusdem regis (= 642. p. Chr., c. 89j 25
sequitur, ita ut res a. 643. gestae (c. 8S) a. 642. antegrediantur. Quihus ex causis
intellegitur , c. 87.. 88. a reliquo opere prorsus distare, quae piost chronicas con-
fectas inserta esse, cum ordo temporum turhatus "^, tum locus, quem hic exscrihendum
esse duxi , prohant: Igitur, inquit, post discessum Dagoberti regi, quo ordine eius-
dem tinsauri inter filius devisi fuerant, nun obmittam, sed delucedato ordene uius volu- 30
miue inseri procurabo (c. 84 ex.). Sequuntur c. 85 — 88, in quihus permidta de
Austrasiis relata sunt, Burgundionum nidla ratione hahita, ita ut thesaurorum, qui
inter heredes Dagoherti divisi sunt, pars quae Clilodoveo Biirgundionum regi cessit
ne commemorata quidem sit. Itaqiie hanc Austrasiorum historiam ab homine quodam
Austrasio conscriptam hisce Burgundionum chronicis insertam esse neque stio loco, 35
cum et initium^ (c. Sb) et finis seriem temporum excedant, luce clarius videtur
esse. Sermonem scriptoris Austrasii illi c. 81. 82, td)i Chyntasindi Constantisque
historia (a. 652. 658^ narrata est, valde similem esse, alio loco ostendi*, quare
Anstrasius idem videticr esse qui circa a. 658. rehus Wisigothicis Byzantinisque Frede-
garii chronicas auxit. De c. 48, in quo Samo Winidorum rex usque ad a. 658. 40
regnasse fertur, cui trihuam, adhuc haesito. Nam, quotiens Fredegarius in rehus ex-
teris cum annis regum Francorum componendis erraverit, expendenti mihi dtihitan-
dum est, utrum de Samone a. 40. Chlotharii memoriae tradita hoc ipso anno gesta

1) Consensum re vera non satis mirandum, si Fredegarius a. 663. vel 664. scripsisset,
Monod V. cl. in 'Jahrbuch f. Schweizerische Gesch.' III, p. 146, ita explicavit, quasi liber primus 45
a librario quodam postea adiectus esset, qui rationes quoque usque ad annum quo Fredegarius
deficit duxisset. Sed genuinum probaM Troiani Frigiique tabulae gentiam ante Macedones inserti ;
cf. 'N. Archiv' VII, p. 464. 2) In reliquo libro res Francicae semper ex ordine narratae,

sed in Byzantinis, Langobardicis, Wisigothicis ubique fere comprehensa sunt annis diversis gesta.
3) V. 'N. Archiv' VII, p. 432. 4) Ib. p. 433. 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV. 3

sint, an iis potius qui praecediint. Quod cum verisimile sit, 35 qiios regnavit anni
ex anno forte superiore quodam compiitandi sunt , neque huius capitis scriptorem
a. 658. vidisse , pro certo afjirmari potest. Ceterum quod e pago Samonem originem
traxisse retulit Senonago in Hannonia sito, scriptor Burgundio mdlus agnoscitur.

Cum res per sexaginta fere annos gestae in lihro quarto posteris traditae sint,
scriptorem a.642. lihris scriptis usum esse,facile apparet. Qui ineunte chronica exscripti
sunt annales Burgundici, Brosien teste^, a. 602/603. desierunt, postquam defectio solis
xdtima relata est. Neque qui iani restant 40 fere annos ab uno omnes descriptos esse
credi potest. Vero sunt, quae alium scriptorem historiam ad a. 613. perduxisse nohis
persuadeant , quam alii ad sua tempora continuaverunt. Primtim enim ab a. 613.
regum Burgundionum anni ita computantur, ut ii quoque, quos alihi regnaverunt,
illis trihuantur, dum in priore parte eorum tantum ratio hahetur, quos in Burgundia
guhernanda degerunt. Deinde narratio cum usque ad a. 613. satis uher atque pro-
lixa facta sit, ita ut c. 26. vel dies ^, quibus res gestae sint, scriptor non ignoraret,
inde ab a. 613. tam tenuis ac ieiuna deprehenditur , ut a. 31. 32. 36 — 38. 40. Chlo-
tharii regis de Francis prorsus nihil, reliquis autem annis perpauca tantum memoriae
tradita sint. Hiatum quicumque chronicam condidit ipse iam supplebat , quippe qui
c. 45. narratiunculam de Langohardis insereret, quae fide plane caret. Quin ergo
prior chronicae pars a. 613. ab aeqtiali neque ab illo qui posteriorem adiecit con-
fectus sit, nullus dubito, sed quaeritur, utrum scriptor a. 642, postquam annales Bur-
gundici a. 602/603. defecerunt, in historia componenda altero fonte ad a. 613. per-
ducto usus sit, an is qui a. 613. scripserit ip)sam Fredegarii chrono graphiam primiis
composuerit, quae ab altero ad a. 642. continuata, a tertio a. 658. aucta sit. Quae
res quomodo se habeat, e cap. 24. libri primi intellegitur. Libro enim Generationis
ah Hippolyto episcopo composito ' supjputatio Eusehii Hieronimi' quaedam suhiuncta est,
ubi anni a mundo condito usque ad 15. a. Tiberii 5228 ex chronico Hieronymi, a. 430
usque ad Constantinum Rufum coss. (^457. p. Chr.) ex paschali Victurii, denique
a Constantino et Rufo usque ad ann. prinium regni Sygiberti regis Francorura, filio
Theuderici regis, ann. 156 computati sunt. Si a. Abl, quo Constantinus Rufns coss.
erant, 156 a. addideris, 613 efficiuntur. Eodem a. 613, ut in c. 39. lihri quarti legi-
tur, Theuderico rege Mettis defuncto , Brunichildis Sigibertum, eiusdem filium, in
regnum adscivit, qui paulo post a Chiothario victore superatus atque interfectus est.
Itaque cum Sigiberti regis primus annus idem ultimus sit, nemo est qui non intel-
legaf, ijjso a. 613. ^ hanc supputationem scriptam esse, id quod etiam ex extremis
verbis cognoscitur : item a passione Domini per pascliale Victorii usque in tempore
isto invenies veritatem. Ad eundem primum Sigiberti regis annum summa sicbducta
est: Itaque fiunt simul ab Adam usque ad annum primum regni Sygiberthy regis
anni .58L5, uhi pro 5814 male 5815 scriptum est. Hanc clausulam primi lihri olim
fuisse cum manifestum sit, quae iam sequuntur capita ah alio quodam scriptore addita
esse, necesse est. Re vera c. 2b, qnod catalogum pontificum continet, c. 26. cum chro-
nico nsque ad Heraclium perducto vix alium ac Burgundionem illum qui a. 642.
scrijisit auctorem habent.

Ergo ex libria et quarto et primo vetustior, ut ita dicam , Fredegarius enu-
cleatus est, quem iam a. 613. chronicas collegisse suique temporis historiam ad-
iecisse constat. Libro secundo, qui Hieronymi Idaciique chronicas continet , cum
tertio comparato idem probatur. iJe Aetio enim in ' Scarpso Cregorii' c. 1. haec
scripta sunt: Cum inisset certamen cum Chunis, que gcssit, Ydatius suae storiae
huius volumine narrat. Sed quae in lihro II, c. 53, de rebus ab Aetio cum Chunis

\) l. l. p. 32. 2) iri dioin festi sancti Martini e( nativitate Doinini. 3) Ncque

a. 614, id quod Monod v, cl,, '.Jalirb, f. nchvjeiz. Cjlesch.' p. 14 4 ri,, slatuit.

1*

4 CHRONICARITM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV.

gestis narrata siint, non Idacii, sed Franci illius sunt, qui eundem lihrum composuit.
Item l. 111, c. 2: De Francorum vero regibus beatus Hieronimus, qui iam olym
fuerant, scripsit, inteUequntur fabulae Francicae non ab Hieronymo , sed ah illo
qui lihrum seciindum composxiit Jictae. Vero quae sequitur narratiuncula fere ad
verhum ex lihro secundo petita est levitate tanta, tit in exitu : Multis post temporibus 5
cum ducibus externas dominationis semper negantes verhum transaegerunt omissum
sit, ex l. II, c. 6. supfplendum. Ergo qui lihrum tertium scripsit, illius secundum esse
non posse, apparet. Cum autem codex, quo Fredegarius in chronographia componenda
usus est, Cheltenhamensi ^ illi simillimus et librxim Generationis et Hieronymi et Idacii
chronicas continuerit, lihrum secundum ab eodem, qui primum condidit, compositum jo
esse intellegittir, scriptore scilicet a. 613. Tunc 'scarpsum Gregorii' , exceptis rehus
Burgundicis , quae ad annales pertinent , in priore lihri quarti parte exscriptos , aut
a scrijJtore a. 642. aut ah illo a. 658. compositum esse , necesse est. At cum ille in
Burgundia, hic in Austrasia scripserit, id quod infra exponam, liher III. ah homine
Burgundione excerptns priori trihuendus est. i5

Ut lihro primo postea quaedam addita sunt, ita secundum n scriptore a. 642.
auctum esse, omnino verisimile est. Per quem sine duhio fahula Chlodovei et Alarici
(c. 58 j Idacio inserta est, quae primum sermone cum posteriore libri quarti parte con-
venit^, deinde Gesta Theoderici regis, quae c. 57. et 59. continent, male iyiterrumpit ,
tum loco ex historia Gregorii sumpto ad scriptorem lihri tertii accedit. Etiam in iis 20
quae c. 59. lihri II. excipiunt Gregorii historia exscripta est. Quid si appendicem
hanc j)Ostea ah eodem scriptore a. 642. lihro secundo adiectam esse, coniciamits?
Re vera in uno codice Claromontano post c. 59. Explicit legitur , qiiod librum vel
Gestorum, si haec ab alio condita esse p>utas, vel Fredegarii secundum, si Theoderici
Vitam ab ipso Franco descriptam esse opinaris, vel utrumque, id quod antepono, hoc 2»
loco desiisse testatur.

Sunt itaque tres chronicarum , quibus Fredegarii nomen inscriptum est ,
auctores , quorum primus a. 613, libro Generationis, Hieronymi Idaciique chronicis
atque priore idtimi lihri parte collectis, opus condidit, quod secundus a. 642. 'Scarjjso
Gregorii' aliisque locis ampliavit et ad suum temjnis ^^^^'duxit, tertius a. 658. capitihus 30
quihusdam auxit. Is etiam historiam 'in ordene debeto' relaturum se esse promisit^,
sed promissum non praestitit.

lam quaeritur, ad quotum libri quaHi caput primus scriptor pervenerit. De a. 613,
quo Theuderico defuncto Sigibertus rex creatus est, eoque cum Brxinichilde interfecto,
Chlotharixis totam Galliam in ditionem suam redegit, in sex capitibus (39 — 44) agitur. 35
Neque tamen haec omnia a vetustiore illo scriptore composita esse, vel ex ea re intel-
legitur, quod c. 42. ex. Chlotharius post a. 613. 16 annos monarchiam tenuisse dicitur,
et c. 43. in. ann. 30. Chlotharii computatur, dum in priore chronicae parte eortim
quos aliis in partibus reges Burgundionum regnaverunt annorum ratio nulla habetur.
Sed capita quoque 40. et 41, quod ad sermonem pertinet, multo magis cum posteriore 4»
quam cum priore chronica conveniunt. In c. 40. Armdfus et Pippinus primum lau-
dati sunt, quorum dehinc usque ad a. 624/625. nulla mentio facta est, c. 41. Burgundae-
farones primtim proferuntur, c. 42. Neptricum primum commemoratum est, quod demum
c. 57. (a. 629J ita scriptum reperitur. Haec omnia prorsus nova ohstant, quominns
post c. 40. scriptorem a. 613. ah historia scrihenda recessisse opinemur. Itaque c. 39. 45
ex. chronicae Jinem imposuit, cum in regnum patris institntum esse Sigibertum scrip-
sisset, cuius primo eodem ultimo anno opus confecit. Eum autem, qui historiam ad
a. 642. perduxit, de rehus quae a. 613. gesta sunt, ut de Sigiberto Brunichildeque

1) De quo v. 'N. Archiv' VII, p. 466, 2) Lib. IV, c. 64. et lib. II, e. 58. gladii

hreves 'iixi' appellantur, quo vocabulo praeter Fredegarium nullus usus est, 3) C. 81. ex, 60

CHRONICAEUM QUAE DICUNTUK FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV. 5

interfectis Clilotharioque totius Franciae regefacto, e schedulis* quihusdam melius
instructum esse verisimile est^ quam de illis quae annis insequentibus aceiderunt. Ut et
j)rimum et secundum lihrum auxit , ita quarti priorem partem eundem supplesse et
recognovisse, vel coniciendum est. Itaque non mirum est, quod c. 36. Columhani vita

5 excerpta, in aliis capitihus alia post a. 613. scripta deprehenduntur, quae sententiam
nostram certa temporum ratione nixam convellere minime possunt.

De loco, uhi Fredegarii chronicae ortae sunt, qui hanc rem tractaverunt, inten se
nimis dissentiunt, cum alii Aventicum^, alii Genevam^, alii Cahillonem* statuerint, Nos
quidem facere non possumus, quin Valesio assentiamur. Quod primum ad annales

0 pertinet, qui scriptoris a. 613. chronicam ducunt, unde successor eiusdem Scarpso
Gregorii nonnidla inseridt, in pago Ultraiurano scripti videntur esse, cum c. 13.
'Teudefredus dux Ultraiuranus mortuus esse et Wandalmarus successisse' dicatur,
atque c. 18. 'lacum Duninsem valide ehidisse' memoriae traditum sif. Qua in urhe
annalium scriptor degerit, affirmari vix poterit, sed, quin casu evenerit, dubito, ut

5 Marius Aventicensis episcopus in chronico a. 573. eundem Theudofridum post Vaefa-
rium defunctum ducem ordinatum esse retulerit. Denique, Langohardis in Burgun-
diam irruentihus, et annalium scriptor (lib. III, c. 68j et Marius a. 574. eittsdem men-
tionem fecerunt , ita ut vel conici possit, in eadem urhe Aventicensi, uhi Marius
scripsit, annales illos compositos esse. Certe qui fonte illo %t,sus est, scriptor a. 613.

0 Aventicensis erat. Nam postqitam capitolium a Vespasiano aedifcatum esse ex Iliero-
nymo retulit: Aventicum, inquit^, civitatera aedificare praecepit. A Tito filio suo
postea expletur et nobelissiraa in Gallia Cisalpina atficetur, et paulo post: Titus uni
versara Gallileam circuivit et Aventeco civitate, quera pater inciperat, explevit et glo-
riosae, eo quod eam diligebat, ornabit, denique c. 40. Hieronymum his verbis auxit:

5 Alamanni vastatum Aventicum praevencione Wibili cuinomento et pluriraa parte Gal-
liarura. Nemo est qui non videat, Fredegarium illum Aventico urbi, cuius nomen Ger-
manicum Wifflisburg non ignoravit, nimis studuisse. Sed non deerant qtoi contenderent,
Aventicum destructum fuisse, id quod Ammianus XV, 11, §. 12. testatur, neqtie chronicas
has inter ruinas confici potuisse. Quibus respondeo, restitiitum illud esse, praesertim

0 cum saeculo VI. vergente etiamtum sede episcopali ornatum esset. Neque video, qua
ratione Marium Aventici scripjsisse affirmemus, idem Fredegarium ibidem egisse, nege-
mu8. Huc accedit, quod etiam in quarto lihro pagi Ultraiurani Aventicique ratio
hahita est. Nam a. 603/604. post Wandalmarum mortuum Protadius dux Ultra-
iuranus ordinatus esse fertur^; c. 37. Alamannos rursus eundem pagum, qui h. l.

5 'Aventlcensis Ultraioranus' appellatur, vastasse, scriptor retidit. Apud Wangas, locum
quendam prope Saladorum vel ptrope Veronam Helveticam, proelium tunc commissum
est, in quo Transiurani ab Alamannis superati sunt. Victores 'maximam partem
territurio Aventicense incendio concremant , reversique cum predam pergunt ad pro-
pjriam'. His rebus expositis , dubitari nequit, quin scriptor a. 613. Aventici in

0 pago Ultraiurano scripserit. Idem studium pago quem commemoravi scriptor a. 642.
ohtulit, qiiippe qui comitihus ex terra illa ortis patriam accuratissime adscripserif.
Ita c. 42. Brunechildis per Herponem 'comestaholi de pago Ultraiorano ex villa Orba',
qune ad meridiem lacus Novi-castri sita est, in conspectum Chlotharii profertur, et
c. 00. BerthariuH, qni 'citiris primus' contra WiUehadum patricium dimicavit, 'comis

5 palatiia Francus de pago Ultrqlorano' appellatur. Ilic quomodo cum Manaulfo Bur-
gundione congressus a Chahedone filio morti ereptus sit, uherius fusiusque narratum

1) Cf. 'N. Archiv' VII, p. 447. 2) Vaiesiua, Rea Francicnc II, p. 44fi. 3) lironien

l. l. p. 21 fiqq. 4) Monod l. l. p. 157 nqq. 5) lifj. II, c. 30. 6) Quar rcs mi cx anna-

Wjuh linrrfiindicis exncripta sit, nnscio.

6 CHROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV.

est, quam scrijjtori alienigenae aptum fuisset. Praeterea in liac quoque chronicae
parte ducum Ultraiurauorum ratio habita est, cum c. 43. post Eudilanem Herponem
Hn pago Ultraiorano' instittdum esse memoriae traditum sit. Itaque illum quoque
scriptorem a. 642. in eodem pago, uhi decessores eius scripserunt , chronicis vacasse
manifestum est. Non midto post historiam hanc Burgundicam ab Austrasio quodam 5
circa a. 058. capitibus qnibusdam auctam esse, supra ostendi. Hic, ubicumque scripsit,
de maioribtis domus optime certior factus erat. Nescio an casu evenerit, ut libri scripti,
qui reliquis ita praestat, ut eorum quasi fons habendus sit, vestigia non in Bur-
gundia, sed in Mettensi urbe reperiantur. Ut codex Sirmondi, postea Claromontanus,
iam Cheltenhamensis , qui librum Generationis, Hieronymi Idaciique chronica integra lo
continet, Mettensis olim erat, ita ipse Fredegarii Claromontanus, iam Parisiensis, per
medium aevum non cognitus est nisi in monasterio S. Arnulfi Mettensi.

In primo secundoque libro componendis Fredegarius codice iisiis est Chelten-
hamensis persimili, ex quo librum Generationis ab Hippolyto episcopo confectum chro-
nicaque Hieronymi Idaciique excerpsit. Hippolyti* opuscido fere ad verhum exscripto is
catalogi regum Hebraeorum pontificumque Romanorum et chronicon quoddam breve e
Graeco in Latinum sermonem versum adiuncta sunt, quorum fontes iam latent. Hiero-
nymi Scarpso perpauca inserta sunt, ut Francorum origo ^, res Aventicenses ^, narrati-
uncida quaedam de Constantino Helenaque* et de Burgundionihus^ . Eiusdem libri secundi
pars altera Idacii chronicon est, cui Fredegarius brevem Idacii prologum'^ cum initio 20
amplioris praefixit, libro usus aliquanto uheriore illo quem Sirmondus habuit. Huic
chronico, ut alia praeteream, narratio qttaedam fahulosa de Chunis atque Aetio'' inserta
est; sequuntur Gesta Tlieoderici (c. 57. 59^, qtdbus fabula^ de Chlodoveo et Alarico inter-
iecta est (c. 58 j, historia Wandalorum (c. 60. 61j atque lustiniani Belisariique (c. 62j.
Haec omnia unde sumpta sint, nescimus, rebus paucis exceptis, quae ex historia Francorum 25
Gregorii petitae sunt. Nonmdla quidem cum Anonymo Valesii conveniunt, sed quin
Fredegarius eo ustis sit, duhito. Gregorii Dialogi semel c. 59. citati sunt. Tertius
liber fere totus ex Historia Francorum Gregorii Turonensis excerptus est, sed plus quin-
que libris auctor non habuit, quippe qui codice quodam B usus sit. Huic quoque
Scarpso multae fabidae additae sunt, ut Troianorum (c. 2), regum Francorum (Chil- 30
derici c. 11. 12^ Chlodovei c. 18. 21), Langobardorum (c. Qb), aliaque quae historiae
repugnare manifestum est. Sed nonnxdla hac in parte leguntur, quae ex annalibus
Burgundicis sumpta esse, Brosien ^ docuit. Fragmentis, quae ille collegit, sine dubio
addenda sunt, quae in c. 41. et 83. de Wisigothis referuntur. Denique quarti libri
fontes praeter Hieronymum, ex quo permagna prologi pars hausta est 'o, et Columhani 35
Vitam, unde c. 36. Fredegarius excerpsit, omnes perierunt. Prior pars ad a. 602/603.
annalibus nititur, quos commemoravi. Semel 'Orosiae liber' (c. 66j appellatus est,
sed proctd duhio scriptor erravit. At lib. II, c. 46. locus quidam de Burgundionibus
Oros. VII, 22. satis propinquus est. Isidori chronicon, xmde perpauca verha (lih. I,
c. 26, lib. III, c. Qb) sumpta sunt, in codice quidem Claromontano liher tertius dici- 40
tur, sed pluribus de causis, quarum non infima est, quod in libro scripto tdtimum
locum obtinet, Fredegarii illum habere nequeo^^, etsi in Prologo quoque libri quarti

1) Id Labhe, Nova hibl. Mss. I, p. 298, et Ducange, Chron. pasch. Faris. 1688, App.
p. 413, aliique integrum ediderunt, cf. 'N. Archiv' VII, j5. 463. Textus autem, quem Pitra, Ana-
lecta sacra II, p. 274, e eodice Parisino nr. 7418, saec. XIV, nuper edidit, deterrimus mutilus- 45
qae est. 2) C. 4 sqq. 3) Vide supra p. 5, l. 20. 4) C. 42. 5) C. 46. 6) V.

'N. Archiv' VII, p. 475. 7) C. 53. 8) Hanc accurate examinavit Junghans, 'Geschichte

der Konige Childerieh und Chlodovech' p. 11 sqq. 9) l. l. p. 30. 10) V. 'N. Arehiv' VII,

p. 479. 11) V. ib. p. 484.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV. 7

huic adscviptus est. Is quidem locus liic jjvoferatur ^ necesse ^est. Itaque , inquit,
beati Hieronirai, Ydaeii et euiusdam sapientis seo Hysidori immoque et Gregorii chro-
nicis a mundi originem dilientissime percurrens usque decedentem regnum Gunthramni,
his quinque chronicis huius libelli nec plurima pretermissa siggyllatem congruentia stilo
inserui, quod illi soUertissime absque reprehensionem condederunt. Haec verha, ut-
cumque verteris, minime quadrant. Nam si sapientem quendam, ut iam communis
opinio est, Hippolytum episcopum hahemus, ticnc Fredegarium nostrum auctorum quos
secutus est nomina in sitellam coniecta caecum sustulisse necesse est, cum alias vix
Jieri potuisset, zd

1. heatum Hieronymum, Ydacium = lihrum II.

2. sapientem quendavi = lihrum I.

3. Hysidorum = lihrum III.

poneret. Qua re, ut videtur, permotus Monod v. cl. sapientem eorum quae Idacio
adiecta sunt capitum scriptorem hahuit. Tunc ordo quidem constat, sed quae dixi
capita neque unum hahent auctorem neque ah Idacio dividi possunt, quem nullo
spatio intermisso excipiunt. Quae cum ita se haheant, satis mirandum est, quod
nullus sapientem quarti lihri scri^^torem hahuit, praesertim ciim haec sententia ipso
Claromontano codice conjirmetur, dum quas comviemoravi opiniones fundamento pror-
sus carent. Tertio enim lihro expleto in codice praestantissimo haec leguntur : Incipit
prologus cuiusdam sapientis, quae index sequitur lihrarii cuiusdam errore, cum
etiam in lihro tertio prologus indicem praecedat. Ex his verhis primum intellegitur,
sapientem in prologo commemoratum ipsius esse auctorem, deinde eundem prologum
a complurihus suppletum, recognittim esse, nam neque scriptorem ipsum se sapientem
appellasse neque Isidorum Gregoriumque post se posuisse credendum est. Hos postea
adiectos esse, ex verhis quae sequuntur usque decedentem regnum Gunthramni
intellegitur, id quod alio loco ' fusius devionstravi. Haec enim cuvi chronica sapientis
conveniunt, neque cum Isidoro aut Gregorio. Itaque sapiens scriptor a. 613. est, post
quem alter a. 642. iit chronicis ita prologo Gregorium inseruit, tertius Isidorum ad-
didit, q^iem quidem, cum liher ille cum reliquis Fredegarianis nullo modo congruat,
lihrarium haheam, qui harum chronicarum exemplar fecit. Sed qua ratione lihri Gene-
rationis scriptor in prologo desideratitr? Cum reliquis lihris omnihus titulus in-
scriptus sit, in quo scriptoris nomen laudatur, primus lemmate prorsus caret. Neque
Fredegarius nomen scire potuit, cum primus Cangius ah Hippolyto lihellum composi-
tum esse coniecerit. Ergo causa exstahat valde sufficiens, ne Hieronymo Idacioqiie lihri
Generationis auctor adderetur. Denique ah eodem qui prologo nomen Gregorii in-
seruit etiam clausulam illi adiunctam esse, vix commemorari necesse est.

De fde, quae Fredegario hahenda est, etsi illum in excerpendis fontihus per-
saepe errasse, fahulis non sanctorum, qicas fere semper silentio praeteriit , sed illis
quas 'mdrchen' appellarnus nimis studuisse'^ non ignoramus, facere non possuvius,
q7i.in Valesio doctissimo assentiamur ^ : Fredegarius, inquit, Scholasticus nos destituit,
Historicus pro captu illorum temporum diligens, ut aetate, sic auctoritate Grcgorio
Turonico episcopo proximus, et in magna bonorum auctorum inopia utilis ac neces-
sarius, nec usquequaque contemncndus : cuius brevitas et cetera omnia vitia temporibus
imputari debent.

1) 'iV. Archio' VII, p, 482. 2) Claudius rnaior doinus, Fredcyario tcdc (iih. IV, c. 28j,

ernt homo pruden», i o c u ii d u » in fabolis, strenuus in cunctis, Lilj. II, c. .07. Tli.olonien8 :
loquer, inquit, ad senato fabolie, pt paulo poat: iocundemur iii fuboliH. Sc.quilur fabula leonis
f.t cervi , aliam lupi Leosius lih. IV, c. 38, Theuderico narravit. 3) lies Francicae III,

p. 179.

^sS\}- ^^ f^^-oi.

/

8 CHROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV.

Sermone ' vtitur satis harharo, sed mnlto meliore illo, quo formulae Francicae
scriptae sunt. Casihus quarto et sexto nimis favet eosque persaepe conftulit; verba
participalia uhiq^ie pro finitis posuit. Vocales e et i, o et ii plerumqtie permutatae
sunt, consonantes etiam quaedam vacillant. Jtaque soloecismi quidem ahundant, sed
sensus fere semper patet. f.

Fredegarii chronicae iam saecido octavo, priusquam Karolus Magnus patri suc-
cessisset, scrijytis diversis insertis adiunctisque dmpliatae sunt. Lihrarius quidam,
numero mendoso, qui lihro tertio inscriptus est, procid did>io permotus, ante illum
Hilariani opitscidum 'de cursu temporis' inseruit, quo facto exemplar codicum 3 ortum
est. Alter, lihro Generationis omisso, Hilariani lihrum primum posuit, Hieronymi lo
Scarpso (c. 3j 'Historiam Daretis Frigii de origine Francorum' inseruit, historiam
post Fredegarium partim ex lihris scriptis tisque ad suum tempus perduxit, cui tertius
in historia scribenda successit. De hoc Fredegario continuato, quem codices 4 inte-
gricm, lihri 5 decurtatum continent, iam agitur.

Qui hanc rem tractaverunt, historiam, quae Fredegaritim excipif, aut quattuor^ is
scripsisse censxierunt aut unum^. Nos quideni tres partes distinximus, quarum prima
c. 1 — 17*, altera c. 18 — 33, tertia c. 34 — 54. comprehendit. Quod ad primam
pertinet , a c. 1. ad. c. 10. Lihrum historiae Francorum (B) exscriptum esse , satis
constat. Sed nonnulla impriviis de stirpe Pippinorum hic illic inserta sunt, quae in
Lihro h. Fr. desiderantur. Haec additamenta haud quaquam parvi pendenda esse, 20
cum alii tuni Breysig hiculente exp)osuerunt. Lihri h. Fr. clausidam, quicumque erat,
ita miitavit, ut verha anno sexto silentio praeteriret, sed nunc servaret atque enun-
tiatum ann. vitae simul prestolatur ipse adderet. Itaqtie cum c. 10. haec scripta sint :
Quo mortuo, Theoderico rege statuerunt in sedem regni, qui nunc locum solii regalis
obtenit, ann. vitae simul prestolatur, quis est qui non intellegat, Theoderico etiamtum 25
vivo hoc Libri h. Fr. compendium confeetum esse? Js autem a. 737. diem ohiit.
Jdem ex supputatione cognoscitur , quae c. 16. exstat: et a passione Doraini usque
isto anno praesente , qui est in cyclo Victorii ann. 177. Kl. lan. die dominica
ann. 735. Et ut istum miliarium impleatur restant ann. 63. Haec annum efficiunt
a Christo nato 736, sed ann. 735. aerae Dionysianae calcido obstant , postea inserti 30
ah eo, qui iam supra adventum Domini pro passione posuit^. Jtaque prima pars
historiae Fredegario adnexae a. 736. scripta est^. Altera quo auctore orta sit, clau-
sula c. 33. in uno codice 4a adiiincta docet: Usque nunc inlixster vir Childebrandus
comes, avunculus predicto rege Pippino, hanc historiam vel Gesta Francorum diligen-
tissime scribere procuravit. Abhinc ab inlustre viro Nibelungo, filium ipsius Childe- 35
brando, itemque comite succedat auctoritas. Ergo Childehrando coviiti'' , Pippini
avuncido, historiam usque ad annum 751. perductam debemus, sed 'scribere procu-
ravit' neque ipse scripsit. Jtaque non mirum est , quod ad c. 21. sermo aliquanto
diversus^ ah eo est, qui inde tisque ad finem c. 33. occurrit. Duos enim lihrarios
a Childebrando conductos esse, facile inteUectu est, sed caj). 25. sqq. ab iis qui prae- 40

1) V. 'N. Archiv' VII, p. 486. 2) Ita Ruinart, qui partes 1. c. 1. 2, 2. c. 3 — 17,

3. c. 18 — 34, 4. c. 35 — 54. distinxit, et Breysig, De continuato Fredegarii chronieo p. 5, qiti,
prima et secunda Ruinartii parte contraeta , post c. 24. alterum scriptorem recessisse coniecit.
3) Ita Hahn, 'Archiv' XI, p. 821 sqq., cui Monod, 'Revue critique' 1873, p. 152 sqq. adstipu-
latur. 4) Sunt capita , quae ipse institui. 5) Cf. 'N. Archiv VII, p. 497. 6) Hanc 45

partem Coloniae scriptam esse, Breysig l. l. p. 9. coiiidt, sed argumentum quod profert non sufficit.
Certe scriptor Austrasius erat. 7) In pago Augustodunensi villam quandam a Karlo in beneficio

impetraverat ; v. Roth, ' Beneficialwesen' p. 422. 8) V. Monod l. l.

t^//'f:^/^//y7/v//^

bencNitr Xfi^a^fLiftir Amu*>« pcoc3urccTo<*em jyxLefttf^

. f<^C ; |0 ont p Cuif crcpTCCh t«?t*u f2> ly ♦♦*«r «*J<aoeof -ccMb irtrc
Otaf tax-c-Ty-Xic^mpeiiur fec%^duCi*r^00cariuf^AMypeUjaur
^; voc©f2»cr<>om4>eiur tufTT^ccfiicjcm ^«jMoqrJ^ CH^t^r

^y^- / '^ J^' / ///'-'' y^ i '' 'y-^

^ &2^/< ...^iV^r////'l^'/?^y^ //'V/A..'i7^//y^//^''' y-'? '/^-

citxociccrioi^^tyfj^ifyjiley^virrtcstxe^ rrMy-cc^axrftim
«autcc ^xLoio-pViCcrrzem yV«r*^oyWr> irrceUeyj^vr

fccviCt \uyCiiAitrrxerry 7m|^cutr> muun ubarr^ia.»n
Cicr»irr» urcryy^fappO*ZCCClor*err* Ccrynoj^^m Ccl>xiyfo

mur»c|i pynr>Cipto Ultr^jyortSCtxr^ \r*rciutty -

mwmj ixpiTuiA um

'^ ^ y^ y>

:/^/\'//.r //^.a.r)r.y // // / J^ /^ - ^v^"- --v

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV. 9

cedunt minime dividenda siinf. Id primus Breysig ^ v. cl. statuit , at argumenta
quibus nititur mdla sunt. Nam primum codicum b, qui c. 24. ex. dejiciunt, Jinis
mdlius momenti est, quippe qui ex integro quodam codice generis 4 Jiuxerint. Deinde
Annales Laurissenses minores quod ad idem caput Fredegarii historiam perducunt,
e codice quodam 5 exscripti sunt. Denique ne sermo quidem ah eo ahhorret, qui post
c. 24. iisurpatus est. Ergo Breysigii divisio reicienda est. Post Childebrandum Nihe-
lungus jilius historiam ad a. 768. perducendam curavit. Lihrarius'^, cui hoc negotium
mandatum erat , ut grammaticae multo magis quam decessores imperitus erat , ita
uhere vivoque narrandi genere excellit. Itaque jieri non potuit, ut idem esset qui
Childehrandi historiam scripsisset. Historia autem 'Daretis Frigii', quam Sca7'i)so
Hieronymi in codicihus 4 insertam esse iam commemoravi, quod ad sermonem per-
tinet, cum priore Childehrandi historia valde convenit. Neque duhito, quin lihrarius
Childehrandi prior chronicarum Fredegarii exemplari facto Lihri hist. Fr. compen-
dium nd a. 736. perductum adiunxerit, cui historiam ad n. 739. ipse adiecerit.

Tribus qui Fredegario sttccesserunt historicis id maxime vitio dandum est, quod
ecelesiae nullam, rationis temporum minimam curam egerunt.

Lihros scriptos in quinque genera distinximus, quorum primum cum aetate tum
praestantia reliqua valde superat.

1) CodexParisinus Lat. nr. 10910 (antea Sic^ypl. Lat.69b his) in4:^, saec.VII/VIH,
f. 184^ literis uncialihus scriptus^, Sirmondi erat, quo mortno bihliothecae Collegii
Claromontani Parisiensis legatus est. Quo dissoluto, priusqitam bibliotheca ditissima
suh hasta veniret, ne liher pretiosissimus ah alienigenis compjararetur, catalogo non
adscriptum* de Lauragais accepit, qui regi eum dono dedit. Pagina 2. et 3. transversis
m. saec. IX. scripsit: Breviariura scarpsum ex chronica Eusebii, Hieronimi aliorumque
auctorum a quodam Adatio. Sequitur pag. 2. index lihri primi, quem f. 1 — 28.» liher
Generationis excipit. F. 23'. pictura satis rudis occupot, qua, Monod teste, Eusebius
et Hieronymus expressi sunt. Deinde f. 29 — 83. secundus liber, qui Hieronymi Ida-
ciique chronicas continet, scriptus est. F. Ih' . item pictura ornatum est, quae quin
Helenam repraesentet, duhium est. Tunc f. 83 — /. 121. Gregorii Scarpsum occupat,
post quod tituLus INCPT PROLOGUS CUIUSDAM SAPIENTIS scriptus est. Sequi-
tur autem f. 121'. index lihri quarti, quem demum f 124'. prologus excijnt. Post
chronicam, quae f. 170. desinit, Isidori liher additus est: IN NOMINE SANCTAE
TRIXITATIS INCIPIT LIBER IIL KPWNNK6iiPMM SANCTI ESIDORI EPI-
SCOPI — /. 184. Explicit liber breviarium temporum a sancto Hysidoro collectum
iuxta historiae lidem. Ab inicio mundi usque quadragensemo anno Chlothacharii regis
ann. In eadem pagina a lihrario vetustissimo quae sequitur clausula iam manca
scripta est:

\ INVENIT LUCERIOS PRESBETER MONACOS DOM

TUM A . . PER ISTA CRONECA ET PER ALIA CRONE

SU .« QUOD SEPTOAGENTA ET QUATTUOR ANN

U . AVIDb QUOD SEXTUS MILIARIOS

a) lege sua? b) (us) avid legit Eeller, ut avid Monod, sub quid quod Wailz, sunt

ras quod Ruinart.

\) l. l. p. ■iC). 2) Et hunc et decessores eiua hominea ecclesiaslicos fuisse, patet; v. Oelaiier,
'Jahrbi/cher' p. 453. Al illi minime credam, verba nuntiatum est, haec videns, cernenfl ex Vulcjata
petila pKse. 3). Specimen dedii IJantard, 'PeintureH den Manuscritn depuiH lc huitiime siMc

iuKqu'(i la fin du seizi^me VIII, 1, tah. 8. 4) 'Ilistoire dc VAcadcmic Iloyale dea Inacriptione

et liellet-Leitre^, Paris. 1774, ;;. 119 — 127; 'On craiKnoit, que los Etranger» n'cn fiiHHcnt
dcvenu» posseBBeurfl'. .0) Dnac quac praeccdnni pa<iiiiac niimcrn rion cojnjire/iciinae Huiit.

SH. R. Mcrovinjf. II. '<^

10 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV.

.... ESSE» EXPLITOS CONPOTAVIT IPSOS . .

AN . S X»» IN INDICCIONE EXSIENTE TE . . . .<=.

. O QUARTO DAGOBERTO RIGNANTE.
Haec quarto Dagoherti III. anno , indictlone tertia decima, i. e. anno 715, com-
posita esse, ^N. Archiv' VII, p. 254. ostendi, uhi etiam rationem, quae inter clausulam 5
hanc et chronicam Fredegarii intercedat, exposui. Duhixim vero est, utrum ab ipso
qui reliquum codicem exaravit scripta, an ab alio jjostea adiecta sit, quare codicem
ante a. 715. iam extitisse, pro certo afjirmare nolim. Neque iste liher, quamvis opti-
mus sit, autographtis habendus est, cttm mendis minime careat. Quae eo piotissimum
orta sunt, quod librarius dictantis verha minus accurate intellexit. Haec cum saeculo lo
octavo vel nono emendare quidam conarentur, plus defecerunt quam profecerunt, etsi
negari non potest, nonmdla ex optimo fonte suppleta ac correcta esse. Capitum
numeri imprimis in prioribus libris saepe aut prorsus desunt aut postea adiecti sunt.
Quaternionum numeri margines occiipant; sed satis mirandum est, quod praeter X.
etiam II. scriptum est et pro XV. XX. numeri tantum III. IV. supersunt. Folia sin- i5
gida sunt vicenum vel vicenum ternum versuum. Positurae persaepe locis incongruis
collocatae sunt. Hic illic lineae vel folia tota vacant.

Codicem Pertz et Waitz contulerunt ; librum primum Heller aliosque locos Delisle
V. c. summa liberalitate recognovit.

Ex hoc libro pendet: 20

V) Codex Metiensis nr. 134. (antea D 12) saec. VIIIjIX, in fol., f. 212, qui
e monasterio S. Arnxdfi originem traxit. Inter cetera continet e lihris I. II. Fredegarii
excerpta, quae 'N. Archiv' VII, p. 258. descripsi.

Ipse conttdi.

Omnes libri qui sequuntur ex eodem codice mendis plurimis adsperso orti sunt. 25

2a) Codex Bernensis nr. 318, saec. IX, in 4S>, f. 131, ah Haecperto scriptus,
Ragondi haccalaurei, Petri Danielis Aurel., Bongarsii erat. Constat e quaternionibus
16 et e quinione ; sed 7 fol. perierunt. F. 23 — 125. chronicae Fredegarii occupant,
quae Lih. IV, c. 9; Ego cum istis non loquor vita illorum desinunt. De reliquo liher
omnia quae Claromontanus eodemque ordine continet. 30

Ipse contuii.

Quocum ex eodem fonte pendet:

2h) Codex Londoniensis Musei Britannici Ilarlei. nr. 5251, saec. IX, qui item
chronicas usque ad lih. IV, c. 9. continet. Desinit enim: Ego cum istis non loquor
vita illorum. »

Liebermann librum IV. aliosque locos contulit.

Codices tertii generis tria capita extrema lihri primi omittunt atque Hilariani
libellum de cursu temjioruvx inter secundum et tertium Fredegarii lihrum inserunt.
lisdem post c, 54. lib. II. verba talpus scero inserta sunt.

31) Codex Lugduno-Batav. Voss. Lat. qu. nr. 5. in 8°, saec. VIII/IX, f.38, 40
quorum singida versuum vicenum octonum vel vicenum novenum sunt , initio et fine
mancus iam ex 6 fascicidis constat. Liber a duohus librariis emendatus, incipit II,
c. 36 ; Contra Romanus revellentes. Post Idacium f. 28' ; INCIPIT LIBER QUINTI
lULI HELARIANI DE CURSU TEMPORUM — /. 38; EXPLICIT LIBER QUINTI
lULI HELARIANI scripta sunt. Tunc demum Gregorii Scarpsum sequitur, sed in 45
titulo indici superscripto liher iam desinit: INCIPIUNT CAPITULA LIBRI.

Ipse contuli.

Huius libri alteram partem comprehendit

I

a) d esse Ruinart, d . . it esse Waits. b) ita Heller, a sesto in ind. Waitz,

. . 0 . . . in ind. Monod, annos in upen in Ruinart. c) tertia d o Ruinart, te (r) 50 1

no Waitz, ter o Monod.

I

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV. 11

311) Codex Vaticanus Reg. Christ. nr. 713.», saec. VIII / IX, in 8°,/. 83, olim
Goldasti, Augiae forte scriptiis. Incipit /. 1 ; QUARTI QUOD EST EXCARPSUM
DE CRONICA GRECUM EPS THORONACHI, eodem loco, nhi 31 desinit. Lihro qnarto
finito EXPLICIT additum est; mox Erchanherti hreviarium et Liher historiae Fran-
corum sequuntur. Codex a lihrariis saec. IX. non multo posteriorihus ubique emendatus
est. Ratio scrihendi a reliquis lihris paididum discrepat , cum saepius p pro b, fere
semper Neauster, Neaustrasia, Neaustrasii atque Franchi scripta sint.

Contidit Pertz.

Ex 3 / -f- 3 II. alter liher, qui iam periit, exscriptus erat, unde fiuxerunt

3a) Codex Vindobonensis nr. 482 (antea Hist. prof. 632. et Amhras. 2b2),
olim Urstisii et Gotfridi a Raming, in maiore Augia saec. IX. scriptus, fol. 87. in 8".
Constat ex 12 fasciculis , sed mancus iam est, cum inter 8. et 9. duo quaterniones
perierint. Nonnidla folia, itt 4. et 41, literis scripta sunt eorum similihus, quihus chartae
pontifcum Romanorum scrihehantur. Continet Fredegarii chronicas , c. 24 — 26. libri
primi exceptis, ad lihrum tertium ex. integras (f. 1 — 86'j cum Hilariano ante Scarpsum
Gregorii inserto, cuius maxima pars, quaternionibus excisis, inferiit.

Partem Pertz Vindohonae contulit, partem ipse exscripsi.

3h) Codex chartaceus Augustanus nr. 223, saec. XV, f. 270, in ^^, in monasterio
S. Udalrici et Afrae Augustano scriptus , f. 1 — 97'. Fredegarii chronicas integras
continet ciim Hilariano, qtii tertium lihrum hic sequitur. Ut in 3a liber primus trihus
capitibus extremis caret. Liber satis neglegenter scriptus a me paucis tantum locis,
uhi reliqui 3 codices defecerunt, adhihitus est.

In codicibus 4 liher Generationis deest, cuius loco Hilarianum habent, atque
liber II. historia 'Daretis Frigii', ultimus liber rehus ad ann. 768. gestis aucti sunt.

Horum praestantissimus est

4aj Codex Vaticanus Reg. Christ. nr. 213, in A^, fol. 157. cum tribus prae-
fixis et duobus adnexis, a compluribus lihrariis saec. X. scriptus. Erat Remensis,
postea Petavii, neque S. Eugendi"^. Folia sunt versuum vicenum, vicemim singulorum,
vicenum hinnm, vicenum quinum. Incipit f. 1; IN DI NOMIN INCIPIT LIBELLUS
QUINTI ILLII HILARIONIS - /. 13'; EXPLICIT LIBELLUS QUINTI lULII
[IILARIANI. Deinde Scarpsum Hieronymi sequitur, cui post c. 3, /. 25; HISTORIA
DAREGITIS I FRIGII DE ORIGINE FRANCORUM inserta est. Liber quartus iam
in c. 51; Gundeberga statim de exilio post annos tres regressa sublimatur in rognum
desinit, quod historia ad ann. 768. perducta excipit: Igitur Chlodoveus filius Dagoberti.
Nulla destinctione facta, sine numeris capitum, qui postea demum a lihrario adiecti
sunt diversi ab iis , qui in editis leguntur, continuationes in continua serie scriptae
Hunt, sedj verha Idcirco sagacissimus rex Carlus versum ductintet post verha: subli-
(natur in regno quae restat linea vacat. Tunc addita clausida, quam supra p, 8,
(. 3.5. commemoravi , verba His transactis librarius iferum a linea scripsit. Desinit
Fredegarius f. 148' ; sublimati sunt in regno. Codex a compluribus ut scriptus ita
emendatus est.

Continuationes post Bethmannum Pabst accuratissime contidit. Historiam Daretis
aliaque Mau v. c. diligenter exscripsit.

Cum 4a ex eodem fonte fluxit:

4a') Codex Trecensis nr. 802, saec. IX/X, in 4°, olim bihliothecae Societatis
lesu Trecensis II, 12. E Laureshamensi monasterio originem trahens^, eadem. continet
ac Aa, sed iam lih. II, ex.: victus nomcn vitamquc amisit desinif, ita ut lihri 3. et 4.
ahsint. Liher a Germano qnodam ad imprimendum recognitus est.

1) Cf. 'Archiv' V, p- «1 «77. 2) V. 'N. Arc.hiv' VII, p. 2!M. 3) V. 'N. Archiv' VII,

p. 299.

2*

12 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV.

Codtcis formam Waitz et Eioald descripserunt ; Idacii Scarpstivi Arndt contulit.
Historiam Daretis in sxmm usum cum hoc codice comparandam Paris curaverat.

Qui sequunttir tres lihri, ex eodem exemplari exscripti, fere ad verbum inter se
consentiunt.

46 'j Codex Mediolanensis capitidi S. Amhrosii saec. IX. ex., zn 4«, de quo 5
Blume V. c. egit^, omnia, quae 4« hahet, continet. Chronicae lihro quarto finito : eosque
uterque interire feeisset^ /. 122. post lineam vacuam relictam continuationes : Igitur Chlo-
deos incipiant. Capitihus non institutis, textum contintLum lihrarius scripsit, nisi quod
vocahidum Curricula in supputatione partis primae distinxit et post alteram partem,
linea vacua relicta, ah His transactis litera maiore scrihere perrexit. Saepe literae ti lo
jjro ci, ae pro e scriptae sunt.

Continuationes et Historiam Daretis Mommsen v. c. contidit.

Ah'^) Codex Londoniensis Musei Britannici Harlei. nr. 3671, saec. X. ah uno
lihrario scriptus est, De quo eadem quae de 46' dicenda essent. Saepe litera ae 'pro e
mutata est. is

Contimiationes Pertz et Liehermann conttderunt. Daretis Historiam Paris v. c.
conferendam curaverat.

Huic propinquior est quam lihro 46 1;

4b^*) Codex Monacensis Lat. nr. 4352 (August, S. Ulric. 52) chart., saec. XV, in
fol., in monasterio S. Udalrici Augustano ortus. Continetf.l — 141'. Fredegarii chronicas 20
ad a. 768. perductas. Initia primae partw; Igitur Chlodoveus et tertiae: His trans-
actis distincta, sed capita mdla instituta sunt. Fol. 86. suppletum est. Desunt lih. IV,
c. 26. ah ausus ad c. 28. plenitudinem.

Fredegarii chronicas fere totas contidi.

Tres lihri qui sequuntur ex eodem fonte pendent. 25

4c'J Codex Montepessulanus scholae medicinae nr. 158, _/. 135, in fol.,
saec. X, Boherii Divionensis erat. Inde a lih. IV, c. 90. capitum distinctio nulla est,
sed verha Igitur Chlodoveus, Item quod post supputationem , His transactis literis
maiorihus scripta sunt. Desinit f. 135. cum magno in capite pemdtimo. Quae desunt
CJiiffletius ex editis, ut videtur, supplevit. Saepe literae ci pro ti, fere semper perse- 30
quutus scripta sunt. Uhique sermo ad grammaticam emendatus est.

Lihros III, et IV, ac fragmenta lihri II, Waitz contidit, Historia Daretis Paris
usus est.

4:C^) Codex Parisiensis nr, 4883-A, saec, XI, f 128. in 4^, a compluribus
lihrariis Arnaci, ut videtur, scriptus, f, 73. — /. 128'. Fredegarii chronicas continet, 35
sed liher initio et fine caret. Incipit lib. II, c, 18; IMemoravimus sub Arifronem
i'egem, desinit contin, c, 44; Omnes quos ibidem adduxerant. Inde a c. 42. complura
desunt, spoMo vacuo relicto, Praeterea. lib. III, c. 39. ad c, 80. omissa sunt, Exem-
plar enim valde mutilum fuisse videtur, id quod lihrarius f, 128'. testatur: Non, inquit,
repperio plus. Sufficiat igitur hoc. In continuationihus verha: Igitur Chlodoveus, Cur- 40
ricula annorum, Item quod, His ita transactis distincta sunt.

Idacium nescio quis nobis descrip>sit, Reliqua ad lih, IV, c. 90. cum iis contidi,
quae e codicibus 4 iam adnotata erant, in contin. literam cum litera comparavi.

4c*j Codex Lugduno - Batav. Voss, nr. 20. complura diversis temporibus
scripta continet, F. 1 — 8'. fragmenta quaedam e lihro II. Fredegarii sumpta exstant, a
quae saec. X. in literas data sunt. Liber nullius momenti est.

liistoriam Daretis ipse contuli.

E codice quodam 4 exscripta capita 57 — 62. lib. II. cum titido Gesta Theoderici
regis compluribus lihris, qui Lihrum historiae Francorum continent, adnexa sunt.

1) 'ArcUv' F, p. 594. 5»

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV. 13

42 'j Codex Vaticanus' Reg. Chrlst. nr. 549, saec. XII, incipit f. 145'; Theode-
ricus natione Macedonum, desinitf. 148; ipse disponit (Canisius-Basnage p. 192, l. bO).

4z*j Codex Carlsruhanus saec. XII. in., infol., ex duohus iantum foliis constat.
Incipit: Incipiunt Gesta Theoderici regis, desinit araicitias iniens (Canisius p. 188, l. 51 j.

Edidit Mone, 'Anzeiger f. Kunde des deutschen Mittelalters' IV, p. 10.

Az^) Codex Vindohonensis universitatis nr. 3334 (antea 838, Eepert. Schivand-
neri I, 61 Ij, saec. XV. ex., chart., Fuchsmagen doctoris erat.

Lihrum historiae Francorum Pertz contidit.

4z*) Codex Graiacensis itniversitatis fol. 42/ b9, memhr., saec. XII. in mona-
sterio S. Lamherti scriptus, incipit: Incipiunt Gesta Theoderici regis, desinit lih. II,
c. 62; a Buccellino victus nomen vitamque amisit.

Codicis forma ah Wattenhach descripta esf.

Ex hoc ortus videtur esse

Az**) Codex Graiacensis universitatis quart. 33/52, chart., saec. XV ^.

4z^) Codex Vindohonensis nr. 428 (anteabl, hist. prof. 230J, saec. XIII, f. 207,
in foL, Gesta TJteoderici f. 203 — 207. continet (ah: Incipiunt Gesta Theoderici regis ad:
lustiniauus mittens pue, ed. Canisius p. 193J.

Maximam partevi Mone, 'Anzeiger^ 1838, p. 355—359. edidit.

Codices 5, qui iam sequuntur , lihrum tantum quartum cum continuationihus ad
c. 24. continent, eumqve historiae Francorum Gregorii, quae X, 28. desinit, ut lihrum
decimum adnexum*. Index Fredegario praemissus in aliis ad c. 24.* perductus, in
aliis prorsus omissus est. Praeterea plerique lihri in cont. c. 1 — 24. capitum distinctio-
nem hahent iliam, quae in editis instituta est.

ba) Codex Heidelh er g ensis Palat. Lat. nr. 864, saec. IX, in fol., f. 134, in
monasterio S. Nazarii Laureshamensi scripdus , postquam Romam Parisiosque depor-
tatus est, in hihliothecam Palatinam rediit. Liber Fredegarii ultimus f. 110' — 134'. post
Gregorium scriptus, a duohus lihrariis emendatus est. Quod ad rationem scrihendi
spectat, persaepe litera e in ae mutata est.

Post Bethmannum liher optimus quinti generis a memetipso accurate collatus est.
Huius exemplar videtur esse

ba') Codex Parisiensis nr. 5921, saec. XI, in fol., qui Mettis a complurihus
lihrariis satis neglegenter scriptus, postea Pithoei, Thuani, Colherti erat. Liher saec. XII.
emendatus et locis nonnullis e Lihro historiae Francorum petitis auctus est.

Codicem deterrimum Bethmann contulit.

b* a) Codex Berolinensis Lat. quart. nr.266. e duohus foliis constat. Alterum
lih. IV, c. 16; Gunthrarani in Burgundiam sedem habens incipit, defuncto Wandalmaro
c. 24. desinit, alterum a c. 38; XVII Theodrici regis ad c. 40; adpetunt missos histo-
riam continet. Liher codici b a simillimus est.

bh) Codex T^arisiensis nr. 9765 (antea Suppl. Lat. nr. 1538J saec. X. vel IX.
literis magnis scriptus. Index Fredegarii deesse videtur, capita quoque 96. et 97 (ed.
liuin.). omissa sunt. Post Bethmannum Pertz contidit.

bc) Codex S. Audomari nr. 706, saec. XI. in., in monasterio S. Bertini scriptus
iam c. 21. ex. Expl. Hber X. desinit.

Lihrnm, qui multis lacunis lahorat, Bethmann contidisse fertur, sed schedvlae
perierunt.

Ex hoc fivxit

bc) Codex Bruxeltensis nr. 6430—51, in monasterio S. Vedasti scriptus, postea

1) V. 'Archiv' V, p. n5; X/I, p. 288. 2) V. 'Archiv' X, p. 023. 3) V. 'Archiv' X,
p. 625. 4) Sunt libri C; cf. Hcript. lier. Merov. /, p. 25 aqq. 5) ?. c c 110. cd. Iluin.

14 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV.

in bibliot/iecam coUegii soc. lesu Brugensis, inde Anttcerpiam translatns. Eodem loco
quo bc desinit.

Bethmann libro usus est, sed schedae nidlae exstant.

bd) Codex Namurcensis, olim S. Huberti, saec. X, in fol., satis nitide scriiAus
est, Bethmanno teste. 5

be) Codex Bruxellensis nr. 9361, saec. XII, in fol., e monasterio S. Laurentii
Leodiensi originem traxit. In hoc solo quinti generis codice historia ad a 768. perducta
est, cum altera continuationum pars (a c. '2b) e libro qiiodam 46 suppleta sit. Desinit:
sublimati sunt iu regno. Explicit liber X. histoi'iae Francoruni.

E libro satis neglegenter scripto Bethmann nonnidla adnotavit. lo

bf) Codex Vindobonensis nr. 473 (antea hist. eccl. 90, Ambras. 217), in fol.,
saec. IX. ex., capita tantum Fredegarii continuati 1 — 24. continet, quae historia Gre-
gorii minime praecedit. Desinit: basilica sancti Dionisii martyris. Explicit historia
rerum gestarum Carli maioris domus. Qui bello Vinciaco habito Ragemfredum victum
fugavit. Et alia quam plurima fortiter et utiliter gessit. Liber postea emendatus cum bb i5
vincido quodam coniunctus videtur esse, sed librarius nonnumquam sermonem immutavit.

Pertz codicem exscripsit.

Capita 10 (a Deinde Colonia) — 24. continuationum in compluribus codicibus
Libro historiae Francorum ut c. 52 — 55. adiuncta sunt.

bx^) Codex Petrop olitanus X. F. Otd. IV. 4, saec. IX, incipit f. 32. c. LII: 20
Qualiter cum Saxonibus, Baioariis, Eudone duce, cum Abdirama rege Sarracenorum
pugnavit et vincit. Deinde Coloniam urbem reversus, desinit f. 35; sancti Dyonisii
martyris (c. 24).

Arndt exemplar fecit.

bx'^) Codex Parisiensis nr. 10911 (antea Suppl. Lat. I2b), saec. IX, olim Cras- 2S
serii baronis erat.

Bethmann eo usus est.

bx^*) Codex Giessensis universitatis nr. 254% saec. XVIII, de bihliotheca Cras-
serii emptus^, ex bx^ fluxit.

bx^) Codex S ang allensis nr. 547, saec. XIjXII, de quo Pertz, 'Archiv' V, 30
p. 504, egit.

In libris qui sequuntur Fredegarii chronicae vel excerptae vel immutatae sunt.

Cod.ex Vindobonensis hist. prof. nr. 991, saec. XII, in4°,f. 46—54, compendium
Fredegarii a lib. III, c. 2. continet , e codice quodam 3 haustum. Incipit: De Fran-
corum vero regibus leronimus. 35

Pertz lihrum exscripsit.

Codex Guelferbytanus Gud. 139, membr., saec. XV, in 8", fol. 17, Lovanio
Coloniam olim translatus , historiam Daretis librosque historiae Francorum et Frede-
garii^ in compendixim contracta continet, eadem e codice quodam 4a hausta. Incipit
f. 1 ; Incipit tractatus de gestis regum Francorum. Eo itaque tempore. 40

Libro ipse usus sum.

Codex Parisiensis 7ir. 7351, saec. XIII, membr., in fol. chronicon e Fredegario
compositum 'inde ah origine Francorum' ad a. 768. continet; cf. 'Archiv' VII, p. 258.

De ratione, quae inter singidos Fredegarii libros intercedat, 'N. Archiv' VII,
p. 250 sqq. multis disserui, quae hic omnia repetere nolui. Satis habeo dixisse, 45
lihrum 3 ea? 2, 4 ex 3, b ex 4 pendere, neque vero primarios horum generum libros iam
exstare, ita ut nonnuUis locis secundus tertio, teriitis quarto, quartus quinto codice
emendari atque suppleri possit. Quod autem ad codicem 2 spectat, e libro quodam x
pendet, qui periit. Ulum e Claromontano exscriptum esse, valde verisimile est. Tabula
adiecta quomodo libri inter se cohaereant ostenditur : 50]

1) V. 'Archiv IX, p. 111. 2) V. 'N. Archiv' VII, p. 818.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV. 15

Quae cum ita se liabeant, nullo modo duhitari potuit, qiiin in chronicis Fredegarii
recensendis codicem solum 1 sequeremur. Illis tantum locis , ubi literis aut omissis
aut perperam additis lihrarius 1 sine duhio erraverat, ah optimo Claromontano reces-
simus. Neque vero in ea clironicarum parte, quae e fontihus notis liausta est, menda
sustulimus quae Fredegarium j^otius transscripsisse quam commisisse aliquo viodo veri-
simile erat. Quod ad reliquos codices pertinet, graviora tantum, quae discrepant
textui suhiecta sunt, neque iis vacavi quae in codicibus aut 46 ^* aut 4c»-2 pec^diaria
reperiuntur. In nominihus propriis Francorum scrihendis lihri ms. mirum in modum
inter se differunt, ut, si, quae a textu nostro diversa essent, omnia proferre voluissem,
legentibus taedium quam maximum attulissem, praesertim cum in duohus ultimis libris
fere suum quaeque linea nomen Francicum Jiaheat. Itaque ne notis semper iisdem vel
saltem simillimis lector languesceret, variam scrihendi rationem lioc loco mihi collegen-
dam esse duxi, notis, in quihus hae res tractabantur, prorsus deletis. Cum quomodo
nomina propria in libro 1 scripta sint, ex textu ipso intellegatur, hoc praetermisso,
ad 2 transeamus.

2a et 26; Brunehildis semper; modo Hilclebertus, modo Hyldebertus; Childeri-
cus; modo Hiljoericus, modo Hylpericus, semel Chilpericus; saejntis Hlodoveus quam
Chlodoveus, Chlodovius, Chlodeveus; Hlotharius fei-e semper, Chlotharius semel; Hro-
thildis plerumque, Chrothildis saepe, Chrodechildis semel; Gunthramnus plerumque,
Guntramnus sparsim; Sygebertus persaepe, Sigebcrtus nonnumquam; Theudebertus
saepje, Teutbertus interdum, raro Teudebertus et Teudbertus et Theodebertus; Teude-
ricus plerumque, Theodericus, Teodericus sparsim.

3: Brunichildis saepius quam Brminihildis et Brunnichildis, Brunnechildis et Brun-
c;hildis raro, Prunniliildis pjersaepe, Prunnechildis et Prunnichildis nonnumquam, Prunne-
bildis sparsim; Childibertus; Chilpericus; Chlodoveos plerumque, Chlodeveus sparsim,
Chlodoveus, Clodoveus raro; Chlotharius et Chlotarius et Clotharius saepissime, Chlo-
darius nonnumquam, Chlottarius sparsim, Glotharius saepe, Lotharius raro; Chrothe-
childis, Chrodechildis, Chrothildis, Rotechildis; Guntramnus plerumque, Gunthraninus
saepe, Gunthrannus, Ghuntramnus, Gunthethraranus, Gundramnus, Gundrannus, Gund-
hrannus, Cundhranmus raro; Sygobertus pjlerumque, et Syghibertus et Sygibertus saepe,
Sighibertus et Sigobertus nonnumquam, Sigybertus, Sygybertus, Sygobertus raro ; Theude-
Uartun plerumque, Theudobertus aliquotiens, Teudebertus et Theubertus raro; Theudcricus
saepissime, Teudericus nonnumquam, Theutericus, Theudarichus, Theuderichus, Thcode-
ricus, Theodericlius, Teodericus, Theodoricus, Theodaricus, Theudoricus, Thedericus raro.

46»*; Brunichildis fere semper, lirunechildis et Brunaechildis raro ; Childcpcrtus
aliquotiens, Childibertus raro ; Childericus; Chlodovcus plerumque, Clodovous, Clodo-
phous sparsim; Clilotarius fere semper, Clotharius sparsim, Chlotharius nnnnumquam,
Oiotarius raro; Chrothechildis pl.ernmqne, ChrotfK-Iiildis snepe, Chrotocliildis, (jhrodo-
childis, Chrodechildis, Chrodildis, Crothccliildis raro; Guntramnus saepissime, Gun-

16 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV.

thramnus aliquotiens, Ghunthramnus et Guntheramnus et Guntechramnus et Gundramnus
et Gundegramnus semel; Sigibertus saepius quam Sigobertus, Sighibertus et Sigebertus
raro; Theudebei'tus plerumque, Theodebertus saepe, Teudebertus sparsim; Theudericus
fere semper, Theodericus, Theodoricus, Teodoricus, Theudericus, Theudoricus non-
numquam. 5

4c' et ic"^: Brunichildis semper; Childibertus semper ; Childerichus : Chlodoveus
fere semper, Clodoveus, Chloveus raro; Chlotarius fere semper, Chlotharius et Clotarius
et Clohtarius et Flotarius raro; Chrotechildis semper, Chrothilda raro; Gunti-amnus
jderumque ('4c': Gontramnus saepe, Guntrandus, Gundechramnus, Gonthramnus raro);
Sigobertus /ere semper, Sigibertus sparsim, Sygibertus raro ; Theudebertus plertimque 10
(^c^: Theodebertus saepe, Theudbertus, Theodepertus, Theotbertus, Teudebertus raro);
Theodericus saepius quam Theudericus,

ba: Brunichildis saepe, Brimihildis nonnumquam, Brunieldis semel; Childeberthus,
Childiberthus ; Chlodoveus, Chlodovechus, Chloveus, Chlothaveus semel; Chlotharius
fere semper, Chlotarius, Chlodarius semel; Gunthramnus saepius quam Gunthchramnus 15
et Gunthchramnus et Gunthcramnus , Guntchramnus, Gunchchramnus sparsim; Sygo-
bertus, Sigibei-tus plerumque, Sygibertus, Sigobertus aliquotiens; Theudebertus plerum-
que, Theudobertus aliq^iotiens, Theudebertheus, Theudoberthus, Theubertus sparsim ;
Theudericus fere semper, Theodericus nonnumquam, Theudoricus, Theudiricus et Theo-
doricus raro. 20

Continuationum cum nullus codex ad nos pervenerit, qui reliquos ita superavet
ut Claromontanus Fredegarii, a codice 4a, quem potissimum secutus sum, nonnumquam
nohis recedendum erat. At religiose textui suhieci, quae in hoc lihro discrepant, dum
46 ' et 4:h'^, item 4c ' et 4:C^ inter se consentientes tantum curo^. E quinto lihrorum genere
mdlum adhihui nisi ba. Codicem 4a etiam in orthographicis, quae minima notis ad- 25
scripsi, secutus sum, sed literam h ihi saepe omissam restitui.

Fredegarii chronicis medii aevi scriptores permulti usi sunt, quos omnes referre
longum est. Nos quidem chronicon universale a. 741 (SS. XIII, p. 1 sqq.), S. Benigni
Divionensis atque Aimoini historiam considuimus^, quorum scriptores codices tertii
generis adhihuerunt. Codice quodam 5 auctor Annalium Mettensium usus est; cf. 'N. 30
Archiv' IV, p. 589.

Arte imprimendi inventa, chronicae saepissime editae sunt, sed primum e lihris 5
quartus tantum liher ut undecimus historiae Francorum Gregorii in lucem prodiit. Edi-
tionem principem Flacio Ilyrico dehemus, qui in 'Gregorii Turonici Historiae Fran-
corum lihri decem. Basileae per Petrum Pernam' 1568, p. 1 — 89. lihrum quarfum 35
Fredegarii cum contin. ad c. 24. e codice ba edidit, titido superscripto : Index libri XI.
seu appendicis ad Gregorium additae, quae nunc primum accessit.

E Flacio libri qui sequuntur pendent^:

*De la Barre, Parisiis 1583 (ad contin. c. 24).

*Bihliotheca patrum vol. VI, 2, ed. Colon. 1583 (ad contin. c. 24j. 40

Sacrae Bihliothecae Sanctorum Patrum tomus septimus ed. de la Bigne ed. II.
Paris 1589;^. 797 — 836. Fredegarii liher inscriptus est: Undecimus liber, sive appendix
historiae Francorum, supplementi loco ab alio quopiam Gregorio Turonensi adiectus.

Gregorii Turonensis episcop>i historiae Francorum lihri decem. Ex hibliotheca
Laur, Bochelii. Parisiis 1610. (ad contin. c. 24j. «

* Bihliotheca viaxima Patrum. Colon. 1618, vol. VI.

Maxima Bihliotheca veterum Patrum et antiquornm Scriptorum ecclesiasticorum
ed. Lugdun. 1677. Tom. XI, p. 815—830. ad contin. c. 24. Titulo, quem Bigne composuit,
verha: Autor huius appendicis creditur esse Fredegarius adiecit.

1) Ubi 4 6'. 462 452* consenserunt, 46 scripsi. 2) Cf. 'N. Archiv VII, p. 288 sqq. 50 j

3) Asteriscos iis adieci, quos videre mihi non licuit.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV. 17

Totum chronicarum corpus, lihro qtiarto et cont. c. 1 — 24, quae iam edita erant,
exceptis, primus imprimendum curavit

Henricus Canisius , ' Antiqxiae Lectiones' , Ingolstad. 1602, ^?. 578 — 729, e deter-
rijnis libris 36 et 46^% quihtis satis neglegenter vsus est. Titulum Canisius compo-
suit hunc: Collectio historica Chronographica, ex Anonymo, qui sub Alexandro Severo
imperatore vixit, Idacio, Toromacho, ahis. Collectore Gallo quodam, quem Carolo
Magno supparem fuisse apparet.

Haec editio a Basnage Antwerp. 1725, tom. II, p>- 147—226, repetiia est. Neque
melius profecit

Andreas Sckott, qui in Hispania illustrata, Francqf. 1608, tom. IV, p. 160.
185—207, ex editione Canisii lihrum Fredegarii secujidum repetiif.

At losephus Scaliger, qui 'Thesaurus temporxim, Lugd. Batav.' 1696, p. 17 — 22,
Idacium Fredegarianum ad c. 56; Postea, ut supra gesta confirmant, a Gothis regna-
tum est, edidit, codicem hahuit vel potius 'descriptum ex chirographo Friderici Linden-
bruch Hamburgensis'. Est 4a*.

Hanc editionem Schott, Hispania illustrata IV, p. 208 — 212. repetiit.

Marquardus Freherus , Corpus Francicae historiae veteris et sincerae, Ilano-
viae 1613, p. 96 — 166, librum Fredegarii tertium et quartum cum continuationibus edidif,
maximam parfem, ut videtur, ex schedis Goldasti, cuius codex 311 in hac editione ubique
adhihitus, a Frehero ne commemoratus quidem est. Hahuit etiam ba. Inde a c. 25.
contin., uhi ba defecit, textus est Canisianus. Freherus primus Fredegarii nomen ad-
iecit , titulo chronicis inscripfo : Gregorii episcopi Turonensis excerpta Chronica ex
Fredegarii Scholastici Historia Miscella et Fredegarii Scholastici Chronicae liber.

Duchesne, Historiae Francorum Scrijytores coaetanei, Paris. 1636, Tom. I,
p. 722 — 728, eosdeni lihros ac Freherus edidit , qiiem aeque ac Canisium, quamquam
codices et 1 e^ 4a habuit, fere uhique secutus est.

Optimam editionein dehemus

Theodorico Ruinart, Gregorii Turonensis opera omnia necnon Fredegarii Scho-
lastici Epitome et CJironicum cum suis Continuatoribus, Paris. 1699, p. 542 — 703, qui
e priorihus Fredegarii lihris p. 70b sqq. fragmenta collegit, libros 3 ci 4 integros dedit.
Hahuit codices 1. 4c'. ba. ba*. Continuationes a Ruinart paido neglegentius tracfatae
sunf, quam quae praecedunt chronicae. Notas quas ipsi debemus litera R. distinximus.

Ex hac editione originem traxerunt:

'Recueil des Historiens des Gaules' ed. Bouquet, Faris. 1739, uhi fom. II,
p. 391 — 464; V, p. 1 — 9, eadem leguntur, quae Ruinart collegit.

Patrologia Latina ed. Migne, Tom. LXXI , p. 573 — 704, id)i chronicae e Bou-
queti editione repetitae sunt.

Fragmenta lihri tertii ediderunt

Guadet et Taranne, Gregorii Turonensis Ilist. Franc. Tom. II, p.^^d^d sqq.

Nuperrime G. Monod, 'Etxides critiques sur les sou)'ccs de 1'liisfoire Merovin-
gienne', Pnra II (in 'BibUofJieque de 1'ecole des hautes etudes. Fasc. 36. Paris, 1885'j
textum codicis 1 diligenfer imprimendum curavit.

In linguam Francogallicam lihrum Fredegarii quartum et confinuatnm verterxmt

C(laude) B(onnet), D(auphinois), 'L' Hisfoire frangoise de S. Gregoire de
Tours. Augmentee d'un unzihme Livre. Paris, Claude de la Tonr' 1610.

Marolles , 'L' Ilistoire des Irangois de S. Gregoire evesque de Tonrs. Avec
U Sujtpleuient de Fredegaire, ecrit par les ordres de Cliddebrand frere de Charles
Mnrtel. Paris' 1668. Tom. II, p. 745—876.

Guizot, 'Chronique de Fri:d('gaire traduit en Langue fr. Paris 1823' (in '('ollect.
df.H Memoires , //, p. 103 — 2G5j.

Enndem librum in Linguam Germanicam vertit AheL In '(lcHchichlsrhreilx-r der
88. U. Meroving. II. »

18 CIIKOXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBRI IV.

deutschen VorzeW vol. V. Giesebrecht v. c. fragmenta lihri tertii Germanice reddifa
Gregorio suo adiecit.

De rehns geographicis egit Jacobs, 'Geographie de Gregoire de Tours, de
Fredegaire et de lenrs continuateurs', Paris. ed. alt. 1861.

Capitum distinctionem in libris I — IV. ex 1 restitui, uhi capita saepissime mediis 5
in enuntiatis inchoantur. Quod ad continuationes pertinet, codices 4 cum distinctione
careant, atque libri 5 capita minus apte distinguant , ipse textum denuo in parfes
divisi. B. Krusch.

[INCIPIT» CAPETOLARIS CRONECE LIBRI PRIMI].

1. De inicium mundi, quod homo primus Adam condctus est. in

2. De diluvium, quod factum est.

3. Divisio'' terrae tribus filies Noe.

4. De confusionc linguae gencium septuaginta et*^ duo.

f). De gentes, quae fuerunt ex genere Sem, Cam'' et lafed.

6. De gentes nominatem, in qua parte unaqueque consedit. ir.

7. De declarationem habetaciones gencium.

8. De nomina insolarum, quae sunt princepalis.

9. De nomina gentium, ubi nuper consederunt.

10. De nomina montium et flumina magnorum.

11. De filies Noe in trebus partebus saecukim*^ trepertitum. 20

12. De inicium ordenes generationes Abrahae.

13. De egressionem Israhel ex Aegypto et ingressum eoi-um in terra (Janaan^

14. De inicium regum IsraheL

lo. De captivetate, quem Nabagodonosors rex de ludaeis fecit.

16. De regressione ludaeorum Hicrusolimis per Cirum. 2.-.

17. De passionem Domini et pasca. 1

18. De reges Persarum et tempore Cyri. \

19. De nomina creaturae Adam.

20. De transmigracionem Babilloniae.

21. De nomina profetarum. soj

22. De nomina regum Israhel.

23. De Macedonum regis iuxta Alexandrinus.

24. De inicium'' imperatores.

Index. 1. 2«.

In fl e X. a) tllulum ipse formavi similem iis qui lihris III. et I V. praemissi sunt. Titulnm 3.5

omissum saec. IX. librarius quidam ita siqyplevit : Breviariiini scarpsnm ex clironica Enscbii, Hieroninii

alioramqnc anctornm a qnodam Adatio 1, uhi folium quod primum cst A' nitmcro non distinctum lit-

teris quidem jiitidiorUms quam reliquus code.x scriptum, sed eodem tempore et eadem forte manu sup- 1

pleium est. IN KOMINE DNI NRI llfu XPl INCIPIUNT CAPITULA CHRONICI LIBRI (LTBER 2h) j

PRIMI 2fl. b. Indice carel 3a. Toluni lihrum primum omil/imt rodices 4, in quihus IliJariani lihcr de 40 > 1

cursu temporum (IN DI NOMIN INCIPIT LIBELLUS QUINTI lULII HILARIONIS — EXPLICIT

LIBELLUS QUINTI lULII HILARIANI 4a; INCIP LIBELLUS QUINTI IIILII IHLARIONIS —

EXPLIC. LIBER QUINTI lULII HILARIONIS 4a*; IN NOMIN. DNI INCIPIT LIBELLUS QUI EST

lULII HILARIONIS — EXPLICIT LIBELLUS QUINTI lULII HILARIONIS 4i' ; IN NOMINE DNl

INCIP LIH QUINTI lULII HILARONIS — EXPLICIT LIBLLUS QUINTI lULII HILARIONIS 46^; 45

INCIPIT LIBER QUI INTITULATUR HELARION — EXPLICIT LIBELLUS Q INTITULAS HILA-

RIONIS 4i2'; IN DEI NOMINE INCIPIT LIBELLUS QUINTI lULII HILARIONIS — EXPLICIT

LIMELLUS QUINTI lULI HILARIONIS 4f'), in codicihus 3 iuter libros II. el III. insertus, Frcde-

(jarinm ducit. Codices 5 tdtimum iantum lihviim. liabcnt. b) de divisionc 2«. c) om. 2a. d) Cham

et laflict 2«. c) saeti dispcrditnm 2a. f) Cliaan 2«. g) Nabncliodonosor 2a. li) corr. m. al. 50!

inicio imperatornm 1 ; imperatorem 2a.

fl
/1

CIIRONICARUM QUAE DICUNTUK FEEDEGARII SCIIOLASTICI LIBER I. 19

25. Dc episcopus^ Romcnsis.

26. Post liacc scarpsum ab Adam usquc Noe, a Noac usque Abraliam, deinde
iudecum'', post hacc regum Israhcl ct Aegyptium*^ ct inpcratori Romanorum
usquo Aeraglium**.

LIBER"' GENERATIONIS ab Adam usque ad ordinem'', quae contenetur in huius
volumine libri*^, Denumeratio temporum et annorum. Generationis saeculi^ usque in

hunc diem. Terrae divisio tribus filiis Noe. Declaratio gentium, quae ex quibus factae

siut, et* quas singuli terras et civitatis^ sortiti suut. Quautae insolae clare. Qui ex

quibus gcntibus transmigraverunt. Quod S flumina nominata. Quod montes nominati.

Quod iudices, qui** quod annis populum iudicavit. Quod regis' in tribu luda, et quis quod

anuis regnavit. Declaratio paschae, et quis quando servavit ex temjioribus Moysi usque in

hunc diem. Regis' Persarum a Cjro, et quis quod annis regnavit. Regis Macedonum

ab Alexandro, ct quis quod annis regnavit. Imperatores Romanorum ab Augusto, et quis

quod annis regnavit''. Tempore' olympiadum ab Ipito usque in praesentem olimpiadem.

Nomina"' patriarcharum a" generatione. Nomina prophctarum. Mulieres prophetissae.

Nomina regum Hebreorum et regum, qui in Samaria regnaverunt supra decem tribus, ct quis
quod annis regnavit. Nomina sacerdotum. Nomina emperatorum*' Romae, et quis quod

annis praefuit.

Quoniam quidem oportit instructum esse veritatisP, necessarium exaestemavi, fraterl
carissime, lioc'' in brevc de sanctis scripturis faccre scrmoncs ad conroborandam doctrinam^,
ut per paucas enarrationis non sine causa inquisitas virtutes veritatis citius agnuscamus', ab-
scidcntes prius indoctorum generatam contentionem, quae obumbrant" sensum^, huiuscemodi
indoctum edoccat. Summa autcm cura industria pervidere^^ cupientes, iuxta veritatem cognu-
scemus gentium divisionem et parentum denumeratam generationem, inhabitationes quoque
tempora et bellorum commissionis et iudicum tempora despensationes et regum annos et pro-

Index. 1. 2a. Praef. 1. 2o. 3a.

Indcx. a) corr. m. al. episcopis Romanis 1. b) corr. m, al. iudicuin 1. c) corr. m. al.

Aegyptiorum {ila cliam 2aJ et iinperatorum ]. d) corr. ni. al. ad Eragliuni 1; ad Heracleum 2«, ubi

Expliciunt taj)ila add.

Praef. a) ila 1; Incipit liber generationibus (generationuin 3a) ab (om. 2a) 2a. 3«. b) ita 1

el L.; scribe u.sque ad oc diem vel u. ad odiernum: u.sque in Jiodiernuni diem Chronogr. c) in Loc

lihro L.; m. al. singula commata mimerls II — XVIIII dislinxit 1. d) om. L. e) et quas — sor-

titi .sunt ovi. L.: et quas singuli eonim provincias et civitates habitavcrunt Ckronogr. f) civitatis

corr. m. al. civitates 1. ff) "^. o^- quot semper corr. 1. h) quis 2a cum L.; et quis 3«. i) m. al.
reges semjicr corr. 1. k) imj^eravit L. I) corr. m. al. tempora 1. m) autem add. 2a. n) corr.
VI. al. ac generationes 1. o) effij)cfm 1: ejjiscoporuip L. l)c lioc loco er/i, 'N. Archiv' VJI, p. 469.

j)l diaconum om. Fred. , hahel L. q) frater corr. m. (d. fratres 2«; frs 3«. r) hos iirohe L.

h) tuam add. L. t) cognoscamus //. u) corr, m. al. obumbrat 1, ct itu 2«. 3a. v) om. L.;

Bccundum add. 3a- w) pracvidere L.

1) Liher primus usque ud cip, 24. e-^^t inleger liber Generationis lIipi>olyti episcopi, ciii
perpauca taidum de Troianis Frigiisque a aerijdore Frunco inserta sitnt. Usus est tcxtu Latino
illo, f/uem Labbeus , Nova liihl. MSH. I, j). 298 »77., e codice Claroinonlano , iniii Chelten-
hamtnisi nr. 470. 715. I82M, primus edidit, Cangius, codem codice c.ollato, Chrouico Faschali
(■\pp. Vj snbiecit. Codicem habuit Labheano sirnilliiiium eamque nonnuUis locis iisdcin naeins
ntf/ue hifiiibus pfjllulum, sed omnino meliorein illo, ita ut quam dixi editioncm iion raro e Fredc-
fjario emendare ac supjdere possis. Nos litlcra L, sif/navimus discrejHtntiani textiis Lahheani,
quem Vogel v. c. in usum nostrum itf-rum cum eoflice contiilif, sed eo deficiente fdternni fjuofjuc
huius ojJUHCuli cflitionem, quae in Chronfjyrfij^hia a. '.i^)i. cxstnt (ed. Monniisen j), ().'}7 sqij.), coii-
sidnimus. Cf. 'N. Archiv' VII, p. 456 sqq, — Celerum indicern ijid prii.ccrdlt jiotinH Freflffjarii
qnam ffippohjfi esse j)er se j/atcl.

8*

20 CIIRONICARUM QUAE DICUXTUK FREDEGARH SCIIOLASTICI LIBER I.

phetarum teinpora, qui* act quibus^' rcgcbus'^ nati sunt, qualcs "^ captivitates populi quibus
regibus ct quibus iudicibus contigerint, quique saeerdotes quibus temporcbus fuerint, ct quae
divisio et" quae perditio facta sit, (juo autem modo generatio seminis Israhel dc patribus
iu Cliristo conpleta sit, et quod quantiquc per quanta tempora dinumerentur anni a creatura
sacculi usque in hunc dicm. Extimavifnus'^ autem, incipientes a Gcnesi, iuxta vcrbumS ostcn- 5
sioncm, sicut expctit, declarare, non ex nostra quadam parte, sed cx ipsis Sanctis Scripturis
tcstificari. Ilinc'' occursionem arripientcs, iuxta ordinem de Gcnesi sermonem facimus'.

EXPLICITi' PKAEFATIO.

INCIPIT NARRATIO PRAEFATIONIS FILI SEM.

!.•' Libcr generationis hominum. Quo die fecit Deus Adam, ad imaginem Dei fccit lo
cos. Vixit autem Adam ann. 130'' et genuit Seth. Vixit autem Seth ann. 205 ct genuit Enos.
Vixit"^ Enos ann. 190*^ et genuit Cainan. Vixit Cainan ann. 170 et genuit Melelehel. Vixif^
Mclelchel ann. 162 ^ et genuit Thareth, et vixit Thareth ann. 162 et genuit Enoch. Vixit Enoch
ann. 165?, gennuit Matusalam. Vixit Matusalam ann. 117 et genuit Lamech. Vixit Lamech
ann. 188 et genuit Noe. Et erat Noe annorum 500'', genuit tres filios Sem, Kam et laphet'. if>

2."'' Post annos autem 100, postquam genitus'' est Sem, fit diluvium, cum essct anno-
rum'^ sexcentorum Noe. Fiunt ergo ab Adam usque ad diluvium generationis^ 11, anni 2242.
Istc'' sunt gencrationis'^ Sem. Sem cum esset ann. 100, genuitS Arfaxat anno'' 2. post dilu-
vium. Et vixit Arfaxat ann. 135 et genuit Cainan. Vixit Cainan ann. 130 et genuit Sala.
Vixit Saia ann. 130 et genuit Eber. Vixit Eber ann. 134 et genuit Falech. Usque ad hunc' -^o
generationes'' 5, ann. 529. Ab Adam' generationis 15, anni sunt 2771.

3. Devisio* terrae'' tribus filiis Noe. Post diluvium*^ Seni, Kam et'' lafcth trium fra-
trum tribus devisae sunt. Et Sem quidem primogenito a Persida et Bactris usque in India
longe usque Rinocoriris^ est; Kam autem secunda a Rinocoriris usque Cariraat; lafcth autcm
tcrtio a Media usque Gadira ad borram. Habet autem lafeth flumen Tigridem, qui dividet !!.■>
Mediam et Babylloniam; Sem autem Eufratam et Kam Geon, qui vocatur Nilus.

4. Confuse sunt autera linguae post diluvium. Erant autem quae confusae sunt lin-
guae 72, et qui turrem aedificabant erant gentes 72, quae etiam in linguis sujjer faciem
totus terrae divisae sunt. Nebrot autem gigans ^, filius Chus Ethioiiy, in cscam Medis venando
submenistrabat'' bestias in cibum. Vocabula*^ autcm 72*^ hacc sunt: 3ii

Praef. Capj). 1 — 4. 1. 2o. 3«.

Praef. a) sic L.; quia et 1. 2«. b) quihns — c. populi om. L.; que autem captivitates in
populo fuerunt C'hro7io;jr. c) corr. m. al. regibus 1. d) qnalosque 2«. 3a. e) om. L.

f) estimavimus 2a; existimavimus Sa. g) sic 1. 2o (in 1 corr, m. al., in 2 superscv. m. al. veram) ;
verborum 3a cum L. Ii) crgo add. L. i) faciemus L. k) E. P. om. 2a el L. (hahet Chronogr.) ; 35
Explicit prefatio filii Scm. Incip narratio prefationis 3a; praefationis f. S. om. L.

Cajy. 1. a) caj). 1 — 3 numero carent 2a; 1. 07>i. 'Sa. b) ita Fred. el Chronogr.; CCXXX L.

c) autem add. 2a (semper). 3a; Et v. semper X. d) CLX 2«. e) v. M. male om. L.

f) CLXV L. g) et om. Fred., hahel L. h) et m. aJ. snperscr. \, liahent 2a. 3n ciim L. i) lapht,
e VI, al., ut videtur, superscr. 1. 40

Cap. 2. a) distinctione carent 2a. 3a. b) genei-atus L. c) Noe a. 600. 2a. 3a. d) gene-
rat. 11 om. 2« (non 3a) ; g. X L. et Chronogr. e) hae L. f) m. al. corr. generationos 1.

g) genuit m. al. superscr. 1. h) ann 1. i) hanc co7-r. Imnc 1. k) generationes corr. genera-
tionem 1 ; generationem generationes sunt 5 3a. 1) autom add. L.

Cap. 3. a) D. — Noo praecedenti trihuit cap. 3a, uhi cap. 2. mimeratur, et sic deinceps. 45
b) et add. Ij. c) autem add. 3a. d) om.. 'L. c) Rinocoris (infra Rinocorrisj 2a; Rino corriris

(infra Rino curriris) 3a; Rinocoryris (infra RinocorurisJ L.; Rinocorura Chronogr.

CajJ. 4. a) m. al. corr. gygans 1. b) m. al. corr. subniini.st. 1. c) ah Vocabula caj). in-

cipit 3a, uh Hacc 2«. h. d; filiorum m. a,1. superscr. 1, om. 2«. 3a. i

CIIRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICl LIBER I. 21

5." Filii ' lafeth: Gamer, ex quo Cappadoees, Magog, de quo Geltae** et Galatae "^,
Made, de quo Medi, Ivan*', de quo Grcci et Hioiiis*', Thobel, uiide Ettaliensis ^, Moroc, unde
Yllirici, TyrasS, undc et'' Traces, Cctthin', nnde Trociane, Fiigiiae^, Macedones. Et filii
Ganier: Ascanaz, de quo Sarmatae'*, Rufan, dae ' quo Sauromatae, Togor'", de quo Armini,
Et filii luvan : Elisan, inde Siculi, Tharsis, ex quo Hiberi, qni et Tirreni, Cjthii, de quo
Romani, qui ct Latini, Rodivivi" et Priami^. Omncs 15. De his extetcrunt insulae gen-
tium. Sunt autem Cypri ex Cythiensibns. Ex lafeth si quidem invenimus et eos qui sunt ad
borrain " ex ipsis de ea tribu Cythiensium. Sunt autem ex ipsis etiam gcntes, quae sunt in
EtiadaP, praetcr eos qui postmodum advenerunt ibi regis*!, qui habitaverunt civitatem, quae
apud Grecos honoratur, Athenas et Thebateorum •", quoniam^ Sidoniorum sunt hii habitatores*,
et quicumque" sunt alii similiter post haec ajDud HeUadam ^ transmigraverunt. Cognusccmus
autem hacc ex lege et prophetis. Erant crgo^" de lafcth ad confusionem turris tribus'' 15.
Et hcae gentes lafeth a Media usque vesperum Oceani diflPusae sunt, adtendentes usque ad
borram. Hii filii lafeth J' : Medi, Albani, Gargani, Arrei, Armoeni, Amaiones^, Choli*, Cor-
zeini, Benagiuae, Cappadoces, Paflagonis, Mariandeni, Tibarensis, Kalibes'', Mossynnoti '^,
Cholchi, Melanceni'^, Sarmatae, Saurobace*, Meothes, Scithes, Taurii, Traces, Bastarnif, Illuri,
MedonisS, Hellenes, Greci, Libies'', Histri, Vieni', Dauni, Dapues'', Kalabri, Opici ', Latini,
qui et Romani, Tirrini, Galli, qui et Caltae, Libiestini ■", Celtiberi", Hcberi, Galli, Aquitani,
Illuriani, Basanotes, Cyritani, Lusitani, Voccei, Cuniensis, Brittonis, qui et in insulis habitant.
Qui autem eorum noverunt litteras hii sunt: Heberi, Latini, qui et vocantur Romani, Hispani,
Grcci, Medi", ArmoeniP. Sunt autem fines eorum ad borram usque Gadiral, a Pudamcda'"
fluvio usque Mastusi ad ilion*. Terrae autem eonim hae' sunt: Media, Albania, Amazonia",
Armoaena minor, Armoenia maior, Capiiadocea, Paflagonia, Calatia^, CoIIis, Indice ^'', Bos-
forina", Media, DerisV, Sarmacia, Tauriana, Schitia, Basternia, Trachia, Macedonia, Dalmatia,
Mollis, Thessalia, Locria, Boelia, Betolia^, Attica, Achaia, Pellinia, quae appellatur Pclopo-
nensus^, Acarnea, Aepirocia, Ylliria, Euchnitis'', Adriace , ex qua pilagus Adriaticum,

Cai>. 5. 1. 2«. 3a.

Caj). 5. a) nulla capUis dislincdo 1. b) Geltae, m. al. superscr. h 1; Gelthae 2a. h; qui

detideratur. c) Galatae, m. al. superscr. h 1. d) luan 1; luuan 2a. h. 3a,- 'Icouav m. ; Van L.

e) corr. m. al. Hiones 1. f) QzixakoX (Talienses 3a) Mooo/ (Masoch 3a; Mosoc L.) m. g) Billiri

cytirafl (cytaras 26) 2a. h; Bellirici Tyras 'ia. h) und&races //. i) Cetthyn Lj.; Xettueijx m.

k) 'Pi)yiV£5 m. 1) Rufandac 1. 2a. h; Rifath de 3«; Rifan de L.; ' PupaS m. m) ita l. 2a. h;

Togorma '6a; Thogorma L.; Qoya()\iv. m. n) Dodanim ex quo Priamii 3a. o) iv to Poqqo m.

p) Aetiada 2«. h; Ethiada 3a; ' El/.dboc, m. q) ita 1 et Lj. ; exsT EaiTor m. r) Thebeorum />. ;

ia§ 67]^a5 m. s) Quo eni 3«. t) scrihe sunt inhabitatores ex Lj. u) qui cum co sunt 2«.

v) Halladam />. w) autem 2a (vhi exp. et svperscr. ergoj. 26. x) om. 2a. h. 3a. y) hacc om. //.
z) Amazoncs 3a cum L.; macedonis 2a; Ainacedones 2h. a) KCAoi (Culi L.) Koql.tjtoI (Coi-geini 2<i,. h;

Corgeine e corr. 3a; Corzieni Lj.) Btvtuyr\\oi I^inyh. h) Chalibcs X. cj Mossyrroti 2a. h; Mossir

roti 3fl. d) y[zXv.yf}.v.ivoi m. e) Saurohatac corr. 2. m. Sauromatac Lj.; raTjQOjxdTai m. f) Baster-
nac 2a. //. fr) Macedones Lj.; Ma/£8o'v£5 m. h) Lybycs L.; AipvQrol m. i) Ovivzxoi Ejjiph.

k) ila Fred. mivi L. ; 'lv.::ivyzq m. I) i(a 1; Opyc 2a; Opyci 26; Opic 3a; Pici />. ; 'Oitntxol ?«.

m) Aiyv(}Ti»oi m. n) Cotiberi 2a. h. o) om. L. p) Armocm 1. q) Garida 2a. h. 3a (e corr.J.

t) Potameda L.; [IoTan,iboi; Chr. Fasch. ; TavdtSot; Sync. s) xata tJXiov m. t) haec 2a. h.

u) Amagonia 2a, 6. v) Gallaba Ly. w) ita Fred. cum L.; KoXxis, Eiv8ix»| w. \) Indicchiis

(Indicihus 3a) forina 2a. />. 3a. y) media erris L.; Mattm§, Aeqqi? (Dcrris 2«. h) m. z) ila 1;

Uetholia 2«. h; Aotolia L.; AtToXia m. a) Pclleponcnsu» L. b) ita Frcd.; AiHliiini.s vcl Aodiiiiii.s

perverse L.; t\ Av/vTii^ m.

1) De har. tahula rjenlium cf. MiUlenhof, '(leher dle Wdthirte nnd Chorof/raphie dcs Kaiacr
AuguHtnit, Kiel' 1856, (jni ex diversis Kcrijjtorihus texlum iidcf/rum reslitucre eonalus eat. llunc
loci» duhiin coiilidimus ct r/nae discrcpahavt littcra m. sif/navinnis. 2) I/acc Frcdeijariua addidil,
Triiianornm ciiltor ; cf. 'N. Archiv' VII, 4 '»4,

22 CIIROXICAKUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER L

GuUieia', Lusitania, Italia, Thugene**, Massilia, Ccltes*^-Gallia, Ispanogalia'', Ubciia'', Hispauia
niaior; liucquef detinit tcrra lafetli usque ad Brittanicas insulas omnes ad borram respicientes.
Sunt autcm his et insulue iste : Brittanice, Sicilia, Euboe, ArlodosciusS, Lesbus, Cetera,
lacinctus'', Cefalenia, labech', Corchira ct Cyclatcs insulae et pars quaedam Asiae, quae
appcUantur lonia. Flumcn est autcm his Tigris'', dividens inter Mediam et Babylloniam. 5
Hii sunt iines lafcth. Filii' autcm Cham : Chus, ex quo Etpes"*, Metram", ex quo Aegyptii,
Fuit", de quo Troglodiaeae, Canhaan, de quo Afri et Finices. Et filii Chus : Sabaa, EvigilatP,
Saba, Trcgmal ct Sabachata"". Filii autem Kcgma: Saba et Dcdan*. Et Chus genuit Nebroth.
Et Aegyptiorum patriae cum Mestraim', patrem ipsorum, 8; dicit enim: 'Et Mestraim genuit
Ludim", unde Lidii, Enemim'', de quo Paphyli, Labain^, de quo Laboes, Neptoin et Patro- 10
sonim'', unde Cretis, Casloiny, unde Licii, unde exierunt Phylistini^, et Captoroin*, unde
Cilices'. Cananeorum sunt patriae cum patre eorum 12. Dicit cnim: 'Et Canaham*" genuit
Sidona primogenitum, cx quo Sidoni, ct Cetheum ct Hiebuseum et Amorreum et Gergesseum
et Auruchaeum"' et Aeueum, cx quo Trepolitac, et Araeneum^ et Aradium, unde Arain'', et
Samarlcum' et Amati S, unde Amatus'"'. Est autem habitatio corum a Rinochoriris' usciuc m
Gadirat''. Ex his autem nascuntur' regcs vcl gentes Aethiopes, Trogloditae, Aggei, Isabin"',
Hictiofagi, Bellanii", Aegyptii, Finices", Libics, Marmarede, CarifallitaeP, Misii, Moyssinnoeti,
Friges, Magones, Bittinii, Nomades, Liciil, Mariandcui *", Pamphyli, Mynsudi*, Pysidini,
Lycalli', Cylices, Maui-usii, Cretae, Magartae, Nuniidae, Macrones, Nasomones. Hii possident"
Aegyptum^ usque ad Oceanum. Sunt autem insulae in liis communis haec: Corsola, Lupadus, 20
Gaudius"', Meletae, Cercenna, Mcnis, Gardinia", Galata, Corsona, Cretae, Gaulus, Reda,
Aethera, Careacus, Astipalatius y, Lesbius^, Tenedus *, Ymbrus, lassus, Chobus, Chinidus'',
Nisurus, Migistae", Ceprus. Qui autcm eorum ^* sunt litterati hii sunt: Finices, Acgyptii,
Pamphyli, Friges. Sunt autem fincs Cham a Rinochoriris '', quae*^ dividit Syriam et Aegyptum,
usque Garira in longum. Nomina autem gentium hacc sunt; Aegyptus, Aethiopia, quae tendit 25
adversus Indiam, et altera Ethiopia, unde profeciscitur flumen Aethiopum, ErytraS, quod est
rubrum, adtendens ad oricntem, Thebiae'', quae extendit usque Cyrinem', Marmaris, Syrtes

'

Cap. 5. 1. 2a. 3a.

Caj). 5. a) Calcecia L. b) Thusgene L. ; Qovoxr^vi] m. c) Celthes 2«. h. d) ila 1 ;

Spanogalia 2«. h; Si)aiiogallia 3«; I^Kcroyc^.Xiu m. e) Huberia 2a. h; Hyberia 3a. f) huc nsque L.; 3
£VTt'.i'&c'. m.; scr. desinit. g) Arlodiosius 2a; scr.: Euboea, Kliodos, Cius. h) lacentus L.; ZaxvrSo? m.
i) ita Fred.; Itbaec L.; 'I&c'!x7] m. k) Trjgris corr. Tigris i. 1) a Filii cai}. V. incipit 3o.

m) Ethiopes 3o; Aethiopes recte L. n) Mesraim 3a; Mestraim Z. ; MEOTQaifi m. o) Fhut 2a; Fnth 3a;
Fud L.; «I>ov8 m. p) Evilath 2a. 3a; Evilat L.; Y.v^ux EviXat »1. q) sic 1; Sabatha (S<abat L.f);
Kegma 3fi. L,; EE^Ktct 'P£Yp« m. r) ita Fred. ; Sagabacata L.; Jlt^v.xa&v. ra. s) Dadan L.; Hcrpp. 35
'Iov8a8c'.v m. t) cumestraiiii 1. u) Ludiin 1. '2a; AovSuqi m. v) Enemiiu 1. 2«; Ananiim 3a; Ene-
mim L.; AivE^uEi^i m. w) Labaim 3a; AaPiEifi m. x) Petrusim 3a. y) Casloin (Cashiin L.) 011 dilicii 2«;
Casluim un delicii 3a. z) Philistiim L.; ^vkiO\iz\\i m. a) Capturim 3a; Capturin L.; Ka(pdo()iEi|i vi.

b) Chanaan autem fovi. et) 3«. c) ita 1; Aracheum 2«. 3o; Araceum L.; '.AQOvxaTov m. d) Are-
neum 2a; Sineum 3«; Aseneam L. ; 'AoEVvaTov m. e) Aradii L.; 'AqccSioi m. i) Samaream L.; 40
raftaQaiov m. g) Amatheum 3a. h) Amathus 3o; Araathusi L. ; 'A^iadovoioi vi. i) ana-
chorris 2a ; arino chorriris 3o. k) Gadiram L. 1) ita L. ; uasantus 1 ; yEvvi)df'vTa m. m) Isabini
Icthyofagi L. n) Velanni L.; 'E>,aivo'i vi. o) Fimces 1. p) Charifiliitae L.; KOqtc, M^vXXTtai vi.

f]) Liciiiii L. r) Mariandini 2«. 3a. s) My(ri?)sudi 1. vi. , Mynsudi 2. m. 1; mimsu (corr. niinsu).

dipisi diseni (corr. deni) i.; Moax£Oi5ioi, IIiOiSTiaol Epiph. t) Lygallii L.; AiyaXaToi m. u) pcs- 45

sidebus 2a; possidebunt 3a. v) ab Aegypto L.; v.nb AiyviiTOv m. w) Lupadus, Agaudius L.;

Ao:ta8ovaa, Favi^o? m. x) Cardinia L. y) i/a 1, e corr. 3«; A.stipalacius 2a; Astypala, Cliius L.;
AoTDnccXaia , X105 vi. z) Lesbeus 2a; Lespeus 3a. a) Temedus con-. Tenedus 1. b) Chnidos L.

c) Inigi.stae corr. Ingistae 1; Ingeste 2a. 3a; llegistae L.; MEyiOTT] m. d) s. e. 3o; s. om. 2a.
e) arinochorrifis 2a; arino choriris 3«. f) qui 2a. 3«. g) Erytliara /.. h) Thybiae 2a; Tibie 3o; 60
Lybiae om. Fred. (habet L.J. i) C. M. om. L. ; ^iexQI KvQ»']i'T]g, MaQfiaQis m.

\

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I. 23

liibeiis geiites^ Nasomouas, Maeas, Tantameos'', Libia*^, e qua Lypti extcndit usque minoicm
5yrtcm, Numidia, Massevia, MaHiitaniam, quae cxtendif' Heiculeas quod est Heracleoticas
stellas'" contra Gadiram. Habet*^ autcm ad borram maritimam Cyliciam, Pamphiliam, Pysi-
iiam, Misiam, LicaconiamS, Frigiam, Kamaliam, Lyciam, Cariam, Lydiam, Misam'' aliam',
Froadem, Aolidem, Pitiniam veterem'', Frigiam alciorem. Habet etiam insulas lias: Sardo-
nam', Cretara, Cyprum et flumen Geon, qui appcllatur Nilus. Dividit autem inter Ciiam et
nter"" lafeth usu" vespertini maris. Haec media Cham generatio. "De Sem autem, seniore
ilio Noe, tribus cogniti 25. Hii ad orientem inhabitaverunt. Filii Scm : ElamP, de quo
illimeil, et Assir"", de quo Assiri, et Arfaxat, unde Caldei, etLudiin^, unde Lazonis, et Aram,
inde Cytes' priores. Hos excidit Abraham. Et" filii Aram: Osceun'*', de quo Lidii, et Gaster^*',
le quo Gasfiui^, et Mosoc^, unde Massini^. Et Arfaxat genuit Salam *, Salam genuit Heber,
mde Hebrei. Et Heber nati sunt duo filii, Falet'' et Deboc, unde ducitur* genus Abraham,
?t Tactcn et Lectan''. lectan autem genuit Helmo®, de quo Indii, et Salef^, de quo Bactriani,
;t Asarmoth, de quo Arabes priores, et Cyduran S, de quo Kamei'', et Derra, dc quo Mardi,
;t Ezeh', de quo Arriani, et Declam'', de quo Cydrusi, et Gebal, de quo Sciti prioris, et
Vbimelech', de quo Hyrcani, et Sabat, unde Arabi primi, et Eufer'", dc quo Armoenii, et
i^uvilat", unde genus° fuitP Helii, omnes Bactriani. Omnes auteml de tribu filiis Sera''.

6." Noe'' sunt 72. Omnium autem filiorum <^ habitatio est a Bactris*^ usque Rinocoriris'',
juae dividit Syriam et Aegyptum et Rubvum mare ab ore Arsinoes '^, quae est Indiae. Haec
unt autem quae sunt factae ex his gentes: Hebrei, quis ludaei, Persae, Medi, Paenes'',
^rriani', Assirii, Indii, Magardi**, Parti, Gevmani, Helimei, Cessci, Avabes pvimi, Cedvosiae,
Jcitae ', Avabes ultra, sapientes qui dicuntuv Gymnosofistae, nudi"" sapientes. Habitatio autem"
lorum usque Rinochorusa" et Cylicia. Qui autem eovum novevunt littevas hii sunt: ludaei,
^ersae, Mcdi, Chaldaei, Indi, Assirii. Est autem habctatio eovum, id est filiovum Sem, in
ongum quidem ab India usque RinochovuvaP, lata autcm a Pcvsidae etl Bactris usque In-
liam. Vocabula autem eorum"" hacc sunt: Persis, Bactvianae, Hyvcaniac, Babilonia, Covdulia",
^ssivia, Mesopotamia, Avabia vetus, Alimadas', India, Avabia eudemon, Coelesyria, Commagena

Cap. .■). C. 1. 2rt. 3«.

Cap. 5. a) has (tihl. L. b) T.autamoos L. ; T avxu^iv.iovc, m. c) ila 1 ; Lil)yae. qna-

ypti 2a; Lihic qn.ilii)ti 'Aa; Lyhyao, qnao a Lopti /..; Ai^ijij Lxiftix tnto AtTtTioi; m. d) s^ippleas nstiuo,
'tiod m. recfijilior adil. \. o) stillHs 'la ; stiilans 3«; tm|Xov m. f) liaec antoni 2o. g-) Lycao-

liam L. lij Mysi.im L. i) tiliam 3a (ti ligalne lillerac a simillimae siml). 1<) voctevoni cnrr:

'cterom L 1) >Sardiniain L. m) iam evaiiuil 1 (Perlz Hijuore chimico adliihilo hgil); filios hahel

\fonod; om. 2«. 3«; intov L. n) os recte Lj. ; x6 cIt6\w. m. o) VI. in mg. 1, .led ex indice

np. G. ivfra incipit. p) Helam 2«. 3«. tj) Elimoi coi-r. Holimoi 1, el sic 2a. ia. r) As.syr 2a;

Is.sur 3«; A. de <|HO om. L., haljcl Chronogr. ; 'AtJOOiJQ i^ ov 'AaoiJQiot m. s) Liulii />. t) ila, 1;

yytho.s 2a; Etes L.; Itiiroi CUronogr.; 'Eaxal Olir. Pasch. u) om. 3a. v) Oscevi L. ; Zobul

Jhronogr. w) Gartor (seil or expuncl.) L. ; FudiQ vi. x) Ga.sfeni L. ; rc/,(J(pi]Voi ?h. y) Mosocli 2a ;
Aair 3«. z) Mossyni //. a) ot add. L. b) Falech et Deboch 2a. 3«. o) dicitnr 2a.

Il lactan eorr. laootan 2«; Lactan 3«; I(;eliani 7-ecle L. e) ila L 2«; Iloliiiodan 3«; Elmod.ab L.;

K>.[iC)ft<'0 VI. {) Falocli 2a; .Salo])li .ia. (^) ila Frrd.; IliduvJini Chronogr.; Diiraii L. ; ' ]!6ovqu[i m.

0 Caiiiolii /,. i) Kzoi L.; 'Et,i\X m. k) Clain 2a; Gl.im 3«. 1) Ahiinool L. m) Eufor enrr.

iiiflior 2a ; E«])liir 3«; IJfir L.; Oi)(pF,iQ m. ii) Evil.alli 2«. '.ia. o) ila perperam Freil.: iimli'

l^eninos. ((fiitfic \\\ L.; i^ ov rv|xvor(()(ptOi:«l m. ])) om. 3«. (|) liii adil. 3r/. r) S. //. /. per-

ifrnm uild. Fred., qui verha Nor; Miiiit 72 prnximo r.apitl male Irihuil ; (ilii m. al. a.dd. I.

Cajj. 6. a) 7. c.odd. , lorrexi ex indice. b) liaec ila hahel 3//; Oiiinimn a. f. Not; liabita-

ionon 8nnt 72 a cel. <•) Sein h. I. orn. Fred., kciI rf. n. r, /.44. d) ;il>Hcii.s mnle L. o) iiiocoriris
•orr. »;. al. rinocoririfi 1; inocoIiorrirlH 2a; rino olioriris 3«. fj ArHiii. corr. Asiii. 1. p) ot add. 3«.
i) I'oonoH 2rt; Ponos 3«. i) Ilircani add. L.; 'AoOvQtoi TqxuvoI m. k) Mncardi /-. 1) Scitao

orr. m. nl. .Scitliao L in) niidi, m. al. superser. iiio. 1. n) ovi. 2a. o) Kiiiooonira /,.

)) KinochoruHn 2«; Kinocliorira 3«. »() a add. 3«. r) pciitiiiiii A. h) Gorhiilia L. ; Koiiiivuid m.

) ila I ; AlniiiidaH rorr. I. m.. AliiiiidaH 2ii, rl nir '.ia ; Alimala.s //.; ' KXii|i('it; '"'.

I

24 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER L

et Finicia", quae est filioium Sein. Geutes autem quae linguas suas habent liaec sunt:
Hebrei, qui et ludaei, Assirii, Clialdaci, Persae, Medi, Arabes, Madiani'*, Adiabcneci, Tadc-
nici"^, Alamorsyni, Sarracleni'', Magi, Caspii, Albani, Indi, Etiophis, Aegyptii, Labies, Cct-
theiS Canauei, Ferezei, Euci, Auiorrci^ GergesseiS, Gebraei, Idomei, Samaritac, Foeniccs'',
Syri, Caclices' Tarsensis, Cappadoces, Armoenii, Hibeni'', Librani ', Scitae, Solchi'", Sanni, .■>
Bosforani, Asiani, Hisauriensis", Lycaonis, Pysidae, Galatac, Paflagonis, Frigis, Achaia",
Thcssali, Macedonis, TracesP, Misi, Bessi, Dardaui, Sarmatae, Germani, Pannonii, Peones,
Norici, Dalmatae, Romani, qui et Latini, Lygircs, Galli, qui et Celtae, Aquitani, Bruttanni'',
Ilispani, qui ct Terreni"", Mauri, Baccuates et Massennas, Getuli, Afri, qui et Barbaris,
Maehizei *, Caramantes, qui ct Marmaredac, qui usque Aethiopiam extendunt. lo

7.* Necessarium autem putavi, ut'' inhabitationes gentium et cognominationes declarari*^.
Incipiam autem ab oriento. Persarum et Medoruni inhabitatores Parti et vicinae gentes Pacis
usque Siriam^ Coele. Arabum inhabitatorum^ Arabes eudemones, hoc euim nomine appel-
lantnr Arabia eudemones. Chaldeorum inhabitatores Mesopotamini. Madianensium inhabita-
tores Cynedocolpitac et Trocoditae et Ictiofagi. Grecorum'^ autcm gentes vocabula quinquc: i r,
lonas. Arcades, Beoti, Acoli, Lacones. Horum inhabitatores fuerunt Pontici, Bitini, Troes,
Asyani, Cari, Lcgii, Pamphyli, Cyrenei et insulae plures, id est Cyclades quidem 118, quae
Mirti?* pclagum coutinent. Haec sunt autem nomina eorum'": Andrum, Tcnucm', Theo,
Naxus, Geos'*, Gyarus', Syfnus, Ranea'", Cyrnos, Maraton. Sunt autem et aliae insules
maiores 12, quae etiam civitatis" habent ijlurimas, quae dicuntur Hispotes", in quibus habita- eo
verunt •• Greci. Haec sunt autcm nomina eorum: Euboea, Cretac, Sicylia, Cyprus, Consi,
Samus, Cliodus"", Cyus, Tapsus^, Lemnus, Lesbus, Samotraces. Est autem a Boetia' Eoboea",
sicuti^ ab*' lone lonides civitates 16 haec: Ladiomena*, Mitilenae, Focea, Pricni, Erit,
Samus, Tiieos, Colofon, Tius^, Efisus, Zamirna, Perintus, Byzancium, Colcedon, Pontus et
Amisos libcr^. Romanorum, qui et Cithicnsium, gentcs ct inhabitationcs^ haec sunt: Tuschi, 25
Emclicnsis, Picens, Campani, Apoliensis, Lucani. Aforum'' gentes et inhabitatores "^ liacc
sunt: Lepdini, Cyti '^, Numidae, Nasomon, Hes^, Sci.

8. Insulae autem haec sunt, quae liabentes civitates : Sardinia, Corsica, Girda^, quac
ct Benigga, Cercina, Galata. Maurorum autem gentes'' inhabitationcs liacc sunt: Musuiani,
Tingitani, Caesariensis. Hispaniorum autem gentes et inhabitationis*' haec sunt: Tyranni, et so

Capp. 6 — 8. 1. 2fl. 3fl.

Cap. 6. a) Synicia L. b) Madiam roi-r. vi. aJ. Madiani 1; Madian 1o. 3a ctim L. c) Ua 1;
Adiabenccita . denici (aiabene . citadenici 3a) Alaniorsini 2«. 3«; Taleni, Alaniosenni Z.; Taiavoi, 'AA.a-
^oovvoi m. d) ita 1; Sarraeini 3a; Saraccni L. e) Chettci L. f) sviJerscr. m. 1, sed iam

fere evanuit 1, om. 2«. g) Gergesei, lebusaei Z. ; rEQYEac.Toi, 'hporoaioi m. h) Foemces 1. 3.5

i) Cilices L. k) scrihas Hiberi. 1) Libram 1. 2a; Liburani 3« .• BEpQKVoi m. m) Colchi prohe L.;
Salclii add. 3a. n) "loavQOi w. o) Achai L. p) Traces ante Frigis hahent 2a. 3a. Librarius

aberravif, nam in 1 Traces praecedunt Frigis, sed 2>roximam lineam tenenf. q) Bmttanni corr. m. al.
Bryttanni 1 ; Brittani L. r) Tyn-aeni L. s) barbari smachi. Zei 3o; Mazicei Gar. L.

Caj). 7. a) ita distinxi indicem secutus, codices mss. intervallo nuUo relicto pergunf. b) et id

recte L. c) declarare 2n; dcclararem 3«. d) Siriani. coelearabum 1. e) inhabitatorcs L.

f) Greconim gentcs. V. L., uhi v. deest; :tQ05J]yoQiai m. g) X. 2fl cum L.; la m. g*) xorr. Myrti 1.
h) eamm L. i) Tenoem Teo L.; Ttjvos, Tio m.; Theonaxus 2a. 3a. k) KfCJs m. 1) Delos

om. Fred.; Delas L., uhi Finus pro Lufvog; S. om. 3«. ni) Renea rectius L. n) civ. — Hispotes

ovi. 2o fnon 3aJ. o) Sj)odes L.; scriha^ Sporades. p) inhabitaverunt Crcci L. q) Coos L. \h

r) Rhodus Chyus L. s) Cyustapsus 2o; Cyustappus 3a. t) a 6o| a Boetia, eras. a Bo 1 ; Boeotia L.
u) Eofea 2fl. 3a. v) ovi. L.; oonEQ m. w) iabione 2a; iabone 3fl. x) hae Cladiomena recfe L

y) Cins L. z) A. libera L. a) eornm add. 2a. b) Afrorum Z.. o) inhabitationos recle L.

A) Cinti L. e) Nasamoncs L.; Naa«H(3i£s ?». ; supersrr. m. al. Hcrsei 1, el ita 2«; Hessei 3o;

Saei L.; Sii Auon. iical. ^*

Cap. 8. a) Oyrda 2a; Gurda 3fl. b) et add. L. c) habitationes 3a. t

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I. 25

Turrenorum^, qui et Terraconensis'', Lysitani, Betici, Autriconi , Vascones, Gallici'^, qui ct
Astures. Insulae autem quae pertinent ad Spaniam Terraconensem tres sunt, qui et^ appel-
lantur Valliriacae^. Habent autem civitates quinque has : Eboso'^, Palmae, Pollentia, quae
dicetur Maiorica, ThomenaeS, Magonae, quae appellatur^' Minorica. Earum inhabitatorcs fuc-
runt Cananei fugientes a facie' Hiesu, fili Nave ' ; nam et a'' Sidona qui condederunt et ipse
Kananei Sidonii; et qui Pannia'-2 condederunt et ipsi Kananei. Gadis autem lebussaei
condiderunf", et ipse" similiter profugi. Gallorum autem Narbonensium" gentes et inhabita-
tiones ■'' : Amaxobi, Greco - Sarmatae P. Et hos autem necessarium fuit declarare tibi, ne igno-
tarum gentium vocabula et gentes et manifesta fluraina ignorares.

9. Incipiam ergo dicere de gentibus ab oriente. Adiabenichi et Tadeni* contra Ara-
biam, Saraceni'', Saraceni alii et*^ Adeuus'^ contra Arabiam, Albani contra Figias^ Caspias,
Madianitae maiores, quod'^ expugnavit Moyses, inter Mesopotamiam et mare Rubrum; minor
autem Madiam? est contra mare Rubrum iuxta Aegyptum, ubi regnavit Ragohel'', socer Moysi,
qui et Getthor'. Contra Cappadoces a parte dextera Armeni, Hiberi, Birranae'', Scitae,
Colchi, Bosforani, Sani, qui appellantur Sannices, usque Pontum extendentes, ubi est accessus
Absarus et Sebastobolis' et Yssillime'", quod est portus, et Pasius" flumen: usque Trapezonto**
extenduntur haec gentes.

10. Montes autem sunt nomenati 12: Caucasus ^, Taurus, Athlans, Pai'nasus, Cytiron'',
Helicon, Parthenius, Nisa, Lucapantus'', Penthus*^, Olympus, Libanus. Flumena^ autem sunt
magna et nomenata 41: Ydos*^, qui et Fison, Nilus, qui et Zeon S, Tigris, Eufrates, lordanis,
Cefisos, Tanaer'', Menor, Rius', Borustenes, Alfius, Taurus'', Eorota. Meander, Hermus', Axius,
Piramus, Baius, Ebron, Sangarius, Acelbus'", Paenitus, Euenus", Sperchiuus, Gaister", Simois,
ScamanderP, Strifon, Parthineus, Isterl, Illurius, quae et Danubius, Rhenus, Chrodanus,
Bistis*", Heridanus, Hember^, qui nunc dicitur Tiberis.

11. Filiorum igitur Noe trium tripertitum saeculum divisorum. Et quidem Scm primo-

Capp. 8—11. 1. 2a. 3a.

Cap. 8. a) post T. linea dimidia eaque ultima paginae vacat 1. Locus confusus est. b) Ter-
ramnensi.s 2c; Tersamnensos 3«. c) Callici L. d) om. L. e) ValHaricae L. f) Ebusopalmo L.
») Tomacne L. h) appellantur M. Harum L. i) faci, m. aJ. supersci: c 1; facio 2a. 3a.

k) om. L. 1) Pannoni a 3o. m) conciderunt Z». n) ipse co7'r. m. al. ipsi 1, et ita 2a. 3«.

o) Narrabonensium 2c. 3a. p) Grecos annat(a)e 2a. 3a.

Cap. 9. a) Taleni L.; Tc.ia^ol m. b) versu exeunte 1. c) om. Z. d) Atalonos L.

e) ita 1 (ubi corr. superscr. Frii^as^. 2«. 3a; Fyas L.; nvlwv m. f) quos L. g) Madiau 2a. 3c.
fi) ita 1; Re^ihel 2a; Ragiiol 3«; Rauel L.; 'PaYOVTJX m. i) ila, 1; Gethro 2a; lothor 3a; lotln-o L.
k) Ilircani male L.; BeQQUioi m. I) Sebastololis 2a. 3a. m) Hyssillime 3a; Yssilimen L.; 6 "looov
U|ifjV m. nj Passiu.s 2a. 3a. o) . X . add. 1, sed proxima linea exeunte rursus littera X. caput

decimum indicat.

Cap. 10. a) Caicussus 2o. h) Cyron 2a. c) Lucabantus L. ; fivY.a^'r\xxbc, m, d) Peni-

his L.; {Mwwv m. e) a F. incipit e. 11. 3a, et sic deinceps 12. pro 11. cet. f) Vdor 3c; Ido.s L.
g) Geon 2a. 3a cum L.; Vr^wv m. h) Tanaes probe L. i) Menorrius 1. 2«,- Memorrius 3a; Mcnos
[est 'IonT)v6ci), [Erymanthus, Alys, Asopus, Thermodon, Erasinus], Uius L., quae uncinis inclusi, mnle
om. Fred. k) Tannis corr. m. al. Tauros 1. I) Hyrnuis 2a. 3«. ni) Achelous, Penitus L.

n) Evcntii» 2c. 3«; Ebenii.s L. ; ¥.vr\\oc, m. o) Cai.stor L. p) Saniandes 3a. q) Stcr 2a. 3a.

r) Bctis L. s) Hemb. Herid. 3a; Thembcr L.; 0ovPr)Qi§ m.

1) Cf. Procop. de beLlo Vand. II, 10 (rd. iJindorf I, 450; et MuUenhoff l. L p. 42.
2) UaKc in libro Generat. non exatant. Procul dubio Fiedegarii sunt et ad Troianas fahulas rcfc-
rmda; cf. *N. Archiv' VII, p. 465. Pannia pro Pannonia accipitur, ut infra IV, 72. 3) Labbei
Fredeyariique textuH hiant: exciderunt enim verba: sunt 4: Lugdunii, Bilici, .Sicaiiii, Ednii.
Oermanorum autcm gentcs et acolac sunt 5: Marcomallii, Bardunii, Cuadrii, Bcrdilii, Erman-
duli. Sarmatorum autcm gcntca et acolac sunt 2. Servavit ea liarbarus Scalir/eri a Schomr.
post Kmebium editus I, p. 1 89. et Chron. Pasch,, ed. Dindorf p. <i0.

88. R. Meroving. II. 4

36 CHROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I.

geiiitus accipit* Orientcin, Kam'' autem Mediterraneam «=, lafeth Occidentem. Et*^ ostensis
gentibus, quae de quo creatae sunt, necessario decurrimus* ad anuos.

12. Falech ann. 130 genuit Ragau. Eagau. ann.* 132 genuit Seruch. Seruch
ann. 130 genuit Nagor''. Nagor ann. 79 genuit Tarran*. Tara ann. 70 genuit Abraham*.
Abraham autem* erat ann. 75', quo tempore dixits illi Deus, ut e.xiret de terra sua et de 5
domo patris sui et venirct in terra Chanaan. Fiunt igitur a divisioue usquequo venit Abraham
iii terra Cauaan generationes 5, ann. 616''; ab Adam autem generationes 20, ann. 3383,
dies 4. Conversatus est autem Abraham' in terra Chanaan ann. 26 •* et genuit Isaac. Isaac
autem' annorum 60 genuit lacob. lacob annorum 88"" genuit Levi. Levi" annorum 40
genuit Gath". Gath ann. 60 genuit AbramP. Abram ann. 70 genuit Aaron. lO

13. In octuagesimo autem ^ et tercio anno Aaron egressi sunt filii Israel de Acgypto,
educente** eos Moysi'^. Fiunt igitur omneB anni 430. In desorto 40 ann. fecit^ populos
sub Moysen. Hiesus Nave, transito lordane, fecit in terra ann. 31, bellum agit* ann. 6' et,
postquam possedit terram, vixit ann. 25. Fiunt ergo ex quo Abraham venit in terra Chanaan
usque ad morteui Hiesu Nave generationes numero T^", anni 501-, ex Adam autem genera- i5
tiones 27, anni 38818. Post mortem vero Hiesu'* peccans populus traditur Cusarsaton regi
Mesopotamiae, cui servivit* ann. 8. Et cum claraasset ad Domiuum, exsurrexit Gothonehel'',
frater Caleb^ iunior, de tribu luda, qui denuntiavit ipsi Cusarsat^n et occidit illum et gessit
ducatum populi anii. 33™. Et iterum, dum peccaret, traditus est Eglon regi Koab et servirit
iilis " ann. 18°. Converso autem populo, surrexit Aod, vir de tribu EfremP, et, occiso EgloD, 20
principatus est populo ann. 80. Mortuo autem Aod, deliuquens populos traditus est labin
regi Chanaueorum, cui servivit ann. 20. Sub eo prophetabitl Debbora"", uxor Arido*, de
tribu Efrem, et per ipsam ducatum gessit Baracb Aminoe ' de tribu Neptalim. Hic denun-
ciabit" labin regi et vicit^ eum et regn. iudicanti^ cum Debbora ann. 40. Post cuius mor-
tem peccavit populos et traditus est Madianeis ann. 7. Super'' quo surrexit Gedeon de tribu 25
Mannasse, qui in 300 viris 120 milia hostium perdedit. Hic rexit popuhim ann. 40. Huius
filius Abiraelech. Post hunc praefuit populo Thole, filius Faley, fili Caram, de tribu Efrem
ann. 20. Post hunc iudicat^ laer Galaidites* de tribu Manasse et praefuit ann. 21''. Post
hunc peccans populos' traditus est Admanithes*^ ann. 18. Et cum clamassit* ad Dominum,
surrexit illi' princepsS Galadita de tribu Gath de civitate Masefath'' et gessit ducatum ann. 6. 30
Post' hunc iudicavit Allon labolonita ann. 7. Post hunc iudicavit Elon ann. 10. Post bunc

Capp. 11 — 13. 1. 2a. 3a.

Cap. 11. a) accepit 2a. 3a. b) Cham 2a. 3a cum L. c) Medii ten"aneum 2a; Medi-

terraneum 3«. d) om. 2a. e) discurrimus 2a; decurrimur (om. ad annos) 3a; decurremus L.

Cap. 12. a) om. 2a. h) Nachor. Nachor 2a. 3a fuhi alterum N. deestj cum L. c) Tharam. 35
Thara L. d) Abratham corr. Abraham 1. e) om. 2a. f) 85 3a. g) edixit L. h) sex

7)1. al. superscr. 1. i) autem cum Chanaam L., om. Abr. in terra. k) 25 L. 1) om. L.; post

alterum lacob habet 2o. m) 86. L., sed tertium X et extremum I in litura. n) Levi m. al.

superscr. 1. o) Caath. Caath L. p) ita 1, Ambram. Ambram corr. Amram. Amram 2a, et

sic 3a cum L. 40

Cap. 13. a) om. 3a. b) ducente L. c) Moysi (sic etiam 2a) corr. prima m. Mojse 1.

d) facit seviper L. e) agit corr. m. al. aegit 1; agitat 2a. 3a. f) fiunt ergo add. 2a, quae verha

m proxima linea sequuntur 1. f) corr. VIII 1. g) 3884 L. , sed XIIII in litura. h) Hie-

simae 2a,- Hiesu nave 3a. i) servit L. k) Gothoniel 2a. 3a. 1) Chaleb 2a; Calep 3a. m) 31 L.
cum Chronogr. n) ill.s., ut videtur, corr. m. al. iilis 1; ilii L. o) 23. 2a. 3o. p) Effrem 2a; M>
Effraim 3a, ut infra. q) prophetabat 2a; propheta^nt 3a. r) Debbora m. al. corr. DebboiTa 1;
Deborra semper L. s) Lapidod L.; Act(pi8o& LXX. t) Aminoen L. u) denuntiabat 2a; denun-
tia\-it 3a. v) occidit L. w) iudicans L. x) Sub 3a. y) Falae L. z) iudicavit L. a) Gala-
dites 2a; Galaditides 3a. b) 22. L. cum Chronogr. c) populus corr. prima m. populos 1. d) Am-
manites 2a; Ammanitis 3a cum L. e) clamassent 2a. 3a. f) illis 2a. 3a cum L. g) lepte om. r^o

Fred., hdbet L. h) Asefath 2a: Masephat 3o. i) Post hunc — ann. 7 om. L.; Post hunc Aaron

Zahulonitis (Zabulonita 3a) iudicavit populum annis 10. Post hunc Hebron cet. CJironogr.

I

I

CHUONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI UBER I. 27

udicavit Hebron, filiiis Alleion^, Faratbonoin*' de tribu Efrern ann. 8. Post quera*' peccaus
(opulos traditur Allofilis per ann. 40. Post baec, conversis *^ filiis Israel, surrexit Samson,
ilius Manoc ®, de tribu Dan. Hic debellavit Allofilos et gcssit principatum ann. 20. Post
lunc Heli saccrdos iudicavit ann. 20.

14. Post Samubel propheta unxit Saul in regem, et ipse iudicabit populos ann. 70.
'ost tempus, cum regnaret David, eduxit arcam de domo Aminadab et divertit vitulum^ et,
:um reverteretur'', opposuit manus filius Aminadab nomine Ozia*^ et percussus est. Et timuit
)avid et induxit illam in domum Abethtdarath'^ Getthei et fecit ibi menses 3. Recnavit
,utem Saul ann. 30. Erat autem illi dux Abner, filius Ner. Ipse autem Samuhel David
inxit in regem. Fiunt igitur^ ab Hiesu usque quo conversus susccpit'^ David regnum de
ribu luda generationes 9?, ann. 480''; ab Adam autem generationes 34, ann. 4364, et dein-
eps regnavit' David ann. 40**, mensis 6. In Cebron autem regnavit ann. 7'', mensis 6, et in
iierusalem ann. 33. Sub hoc sacerdos Abiathar, filius Abimelech, ex genere Heli; et ex alia
latria Sadoc'. Propbetabant autem temporibus David Gad et Nathan. Erat autem ipsi David
lux loab, filius Sarviae'", sororis David. Hic denumerat" populum; erat autem" numerus,
[uos denumeravit filios Israel, milies cencies milleni; filii autem luda quadrinentiisP septies
nilleni; Levi autem et Beniamin non dinumeravit. Numerus autem eorum qui ceciderunt
IX Israel 70000. Post David autem regnavifi Salomon, filius eius, ann. 40; et sub ipso
idhuc Nathan propheta et Achias ex Selon et inter eos sacerdos'" Sadoc. Post Salomonem
egnavitl Roboam, filius eius, ann. 19*. Sub hoc divisum est regnum, et regnavit in Samaria
ieroboam', servus Salomonis, de tribu Efrem. Prophetavit" autem et^ sub Geroboam Achias
Jelonites et Sameas, filius Helami. Post Geroboam^ regnavit Abias, filius eius, ann. 17. Post
^biam reguavit Asaph, filius eius, ann. 41. Hic in tempore senectutis'' pedis doluit. Prophe-
avity autem sub eo Azarias. Post Asaph regnavit filius eius^ losafath ann. 25. Sub hoc
irophetat Heliar^ et Micheas, filius Emblas'', et Abdias, filius Annaniae. Sub Michea autem
irat p8eudopropheta*= Sedicia'', filius Chananei. Post losafath regnavit filius eius loram ann. 20,
;t 8ub ipso prophetat Helias, et post hunc prophetat Heliseus sub filio loram Ocozias^, sub
[uo populos^ in Samaria filios suosS stercus columbinum manducandum'', regnante in Samaria
oram. Post loram regnavit filius eius Ocozias' ann. 1; et sub hoc prophetavit Gothol et
^abdone''. Post hunc regnavit' Ghotolia, mater Ocozie, ann. 8"". Quae exsurgens occidit
latoe fili" sui ; erat enim de genere Acas ° regis Israel. Soror autemP Ocoziae nomine
iOsabiael, cum esset luiadae'' sacerdotis uxor, furata est loas, filium Ocoziae, cui luiadae*"
acerdos inposuit regimonem'. Prophetat autem sub Gotholia Heliseae*. Post hanc regnavit

Capp. 13. 14. 1. 2a. Za.

Cap. 13. a) Allelon L.; Abel Chronogr.; 'E}.?.t)X LXX. b) ita Fied. cum L., om. Chronogr.;
I 4>«Qa.i^oviTi]5 LXX. c) hunc L. d) conversus 2a; conversi 3a. e) Manue corr. m. pr.

ifanoc 1 ; Manaoe L.

Cap. 14. a) vitulos /-. b) revertitur 3a. c) Ozias 2a; Oza 3o. d) Abethydarath 2«;

Lbethidarat 3a; Abeddarat L. a) aut 2a; afi (= antem) 3a. f) coepit L. g) 19 2a. 3a

generat. om. 3a). h) 460 2o; 370 3a. i) TO.gnni L. k) et add. 2a. 1) Sadoch 2«. 3o;

5addoc L. m) Serviae 2a; Sarvie 3a. n) dinumeravit L. o) Et erat n. L. p) quadrin-

^ntos 2o; qaadrincncies 3a. q) re^at L. r) Sadoch (Soddoc L.) sacerdos 2o. 3a. s) 18 3o;

4 L.; 17 Chronogr. t) Ilicroboam 2a ; Icroboam 3a (et ita infra) cum L. u) i^roplietabat

emper 2a; prophetat L. v) om. 2a. w) Roboam L. x) suo add. 3a. y) proiihetahat L.

:) om. 2a. a) Helias L.; ITeliaret 2a. 3«. b) lembla.s L. c) pyeudop. corr. aec. m. pscudoi». 1.

I) Scdecbia 2o; Sedechiafl 3a; Sedccias L. e) Ocozias corr. Ochozias 1; Oozias 2a; Ochozias 3a,

U infra. f) popnlos corr. popidns 1. p) ct add. L. h) mandueabant 2a; mandncabat L.;

■f. infra p. 31, /. 8. i) Aehozias L. k) Labldono 3a. 1) repnaljat 2a ; rci^nat L. m) 7 3a.

i) fili corr. m. al. filii 1. o) Acas corr. m. ul. Acaz 1; Achnz 2a. 3« cnvi L. p) ovi. 2a. 3a.

l) Zosabaae />. r) luiadae corr. m. al. Euiadac 1; ibi adacHaeerdeHteH 2«; loiadc (ila eliam infraj

acnrdoteg 3a ; loiadae, infra loadae L. tt) re/fimonem coi-r. m. al. regnum 1; rigemonem 2a 8a;

cgpmonium L. t) HeliHeae corr. m. al. IleliHeus 1; IleliHCUa 2a; EliHeuH 3a.

4*

28 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I.

loas, filius Ocoziae, ann, 40. Hic interfecit Zacchaiiam, filium loiadae sacerdotis. Post loam
regnavit filius eius * Amcssias*' ann. 9.*^ Post Amessiam'' regnavit filius eius Ocias*^ ann. 52.
Ilic leprosus fiiit, usquequo moreretur. ludicabat autem sub eo loatham, filius cius ; propheta-
bant autem*' sub Ozia Amos et Esaias, filius eius, et Osee, filius Beeri'^, ct lonas, filius
Amathi, ex GoferS. Post Oziam regnavit filius eius lonathan'' ann. 16. Sub hoc' prophetac'* 5
Esaias, Osee, Michcas Moratita et lohel, filius Bathuhel. Post loatham autem regnavit filius
eius Agas ann. 15; et sub' hoc' profet."* Esaias, Osee et Micheas; sacerdos autem Urias.
Sub hoc Salmanassas " rex Assyriorum eos qui erant in Samaria transmigravit in Mediam et
Babylloniam. Post Achas regnavit filius eius Ezechias ann. 25. Sub hoc profet."' Esaias,
Micheas et Osee". Post Ezechiam regnavitP filius eius Manasses ann. 55. Post Manassc lo
regnavit filius eius Amos ann. 2. Post Amos regn. filius eius losiasi ann. 31. Hie idola et
altarium Samariae dissipavit. Sub hoc pascha'' caelebratum est ann. 18. regni eius ; nam ex
quo mortuus est Hiesus, filius Nave, non est servatum pascha, sicut tunc. Sub hoc Celcias*
sacerdos, pater Hieremiae prophetae, invenit in sacrario librum leges in 18. ann.' losie.
Prophetabant " autem sub eo Olyba, uxor Sillim'*', a vestae sacerdotis et Sofonias et Hiere- i5
mias, sub quo pseudoprophetae ^^ Annanias. Postlosiam^ regnavit Sofonias ann. 5^, mens. 11.
Post Sofoniam regnavit loachas, filius eius, mensis 4^. Hunc legavit Nathao^ rex Aegypti
et adduxit in Aegypto, ordenato'' in'' loco eius Heliacim'*, qui cognominatus est loacim, regna-
vit'' ann. 11. Sub hoc propheta*^ Hieremias et Buzi et Urias, filius SameaeS, ex Cariatharim.

15. Hunc^ Nabagodonosor'' legavit catenis aereis loacim regem luda et duxit*^ eum iO
in Babylloniam. Post loacim regnavit filius eius "^ loacim ann. 3. Et hunc ducit ad eum
conpcditum Nabagodonosor rex Babyllonis et alios cum eo. Per* ipsum constituetur in loco
eius frater loacim, cuius nomen Sedicias, qui et leconias, qui regnavit ann. 11. In anno duo-
decimo^ transmigrants illum in Babylloniam, effossis oculis, et populum transduxit cum eo
praeter paucos qui postea in Aegyptum discenderunt''. Profetabant autem et' sub Sedicia 25
Hicrimias et Abacuc''. In anno autem 8.' regni eius prophetabit in Babylloniam Ezechihel.
Post hunc prophetae Naum et Machis"' et Danihel, qui videt de" ebdomades in primo anno
Darii regis, fili Hasueri", de semine Medorum, qui regnavit super regeP Chaldeorum.

16. ^* In primo autem'' anno regni sui Chyrus demisit*' redire^ populum in Hierusalem.
Eo autem^ tempore quo templum aedificavit prophetant^ simul Aggeus et Zacharias. Post 30j

1

I

Capp. U— 16. 1. 2a. 'da.
Cap. 14. a) superscr. forte prima m., mutatis calamo et atramento 1. b) Amass. 2a; Amas.

)

3a cum L. c) 8 L. ctim Chronogr. d) Och. 2a. 3a, ut infra. e) om. L. f) Beheri L.

g) Gosher, exp. h 2a; Gophir 3a. h) ita 1 ; loathan 2«; loatham 3a et L. i) quo m. al. svperscr. 1.
k) protae corr. sec. m. prophetae 1 , et ita L. ; prophetanunt corr. pr. m. prophetabant 2o, et ita 3o. 35
1) suo corr. sec. m. sub 1. m) profet 1; prophetabant 2a. 3a; prophete L., ut infra. n) Salma-

nassas corr. m. al. Salmanassar 1, et ita 2a. 3a; Salmanasar corr. pr. m. Salmanassar L. 0) Ozie (?)
corr. Osee 1; Osee 2a. 3a. p) om. Ij. q) lonas corr., ut videtur, losias 1. r) cel. est p. 3o.

s) Celcias (sic L.) corr. Elchias 1, et ita 2« cum Chronogr.; Chelchias 3a. t) om. 3a; regni add. L.

u) prophetant L. v) Sellim 2a cum L. ; Rellum 3a. w) pseudjjr. corr. pseudopr. 1. x) Osiam 3a. 40
y) d. B. add. L. z) 3 3a. a) Nathao coi-r. m. al. Etho 1 ; Nachao 3a ; Nechao L. cum Chronogr.

b) om. 2a. c) incolo corr. m. al. in loco 1; incollo 2a. d) Eliachyum 2a; Heliachim 3a.
e) et r. 2a. 3a. f) prophetabant 2a; prophctavit 3o; prophetat L. g) Samace L.

Cap. 15. a) Tunc 2a. 3a. b) Nabuchodonosor 2a. 3o (ut infra). L. (infra Nabuchodosor).

c) adduxit 2a. d) om. 3o. e) pi-o ipso 3a. f) duo in litura scr. 1. g) iia 1. 3a (f) cum L.:
transmigravit 2a. h) descenderant 2a. i) om. L. k) Ambacum L. 1) 9. L. m) Maha-
chias 2o. 3a cum L. n) LXXII superscr. j^-ima (?) m. 1, om. reiiqui codd. et L. o) Asueri
2o. 3o; Asuerii L. p) rege corr. m. al. regna 1 ; regnum 3a. L.

Cai). 16. a) h. l. ex indice cap. 16. incipit, sed libri mss. infra ah Eo inchoant.
h) om. 3a. c) demisi corr. demisit 1. d) p. r. L. e) om. 2a. f) prophetante 2o; pro- 50

phetabant 3a.

:

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I. 29

qiios Ncemias, filius Acleli^, dc scmine Isracl fabricavit civitatem Hierusalem, cum esset ab
auno'' Artarumerxis*' regis, et post hunc secundum** Mardocheus. Fiunt igitur a David
usque Scdieia, qui et leconiae®, transmigrationem generationes*^ 18, anni 478, mensis 9. AbS
Adam autcm usque in transmigrationera Babylloniae sub leconia generationes 51, ann. 4842,
mensis 9 s. Et post transmigrationem Babjlloniae usque ad gencrationem Christi genera-
tiones 14, ann. 660. Et a generatione Christi usque ad passiouem eius'' ann. 30. Et a pas-
sioue eius •' usque ad' hunc annum, qui est 13. imperii Alesandri'', anni 207'. Fiunt igitur
omncs anni ab Adam usque 13. Alexaudri imper. ann.'" anni 5238". Ut autem" aliter
ostendamus non tantum per tempora regum, sed etiam a quo pascha servatum est, dinume-
rantes simul et aun., dicimusP: Ab ' Adam usque ad"! diluvium anu. 2242. A diluvio usque
ad"" Abraham* anni 1141'. Ab" Abraham vero usquequo exierunt^ de Aegypto, educente eos
Moysi, quando et pascha fecerunt, anni^^ 430. Ab exodo'' Aegypti y usque in transitu'' lor-
danis, quando Hiesus pascha caelebravit, suut anni 42**. Ezechias post auno'' 454". celebravit^
pascha. Post Ezechiam losias aun. 114. pascha celebravit. Fost losiam Esdras* ann. 108.
pascha caelebravit. Post Esdram servat^ autem generatione Christi, post ann. 563. pascha fit.

17. A generationem ' autem Christi post 30 ann., cum passus est Dominus, pascha
cclebratur ; ipsi'' enim erat iustum pascha. A passione autem Domini usque in 13. ann. imp.
Alexandri"^ caesaris anu."^ 206". servatum est pascha, quo in commemorationem domini noslri*^
lesu Christi servatur a nobis. Fiunt igitur omnes anni ab Adam usque in hunc diem
ann. 5738.

18. Regis Persarum ex tempore Cyri. Cyrus regnavit Persis ann. 30. Post hunc Cam-
bises ann. 9. Smedius^ Magus mens. 8. Darius ann. 36. Xerxes'' ann. 26. Astarxerxes <^
Longemanus ann. 36. Xaries*' dies 60. Socdanius men. 7. Darius Notus ann. 18. Artar-
xcrxes*, Cyri iuniores'^ frater, ann. 62. OcorS, qui et Artarxerxes, ann. 23'', men. 7. Arsea
Notus ann. 3. Darius ann. 7. Hic est quem Alexander Macido' deposuit in bello, quod fuit
ininarrabiles^. Fiunt omnes anni 245. Post quos tempore iam apud Grecos manifeste ex'
constructione olympiadum sunt clara. Nam usque ad Alexandrum Macedonum'" fuerunt"
olympiades 114°, quod faciunt ann. 456 P, ab Ipito, qui constituit olympiades. Ab Alexandro

Capp. 16—18. 1. 2«. 3a.

Cap. 16. a) Acheli 2a. 3a r.um L. b) 20. add. 3a; scr. ab oino, erat enim KQ^^ioivoxooq.
c) Artanimerxis 1 (ubi eras. um). 2a; Artaxersis 3a cum L. d) secundum (corr. m. al. secundom)

Mardoceum (corr. Mardochus) 1; secundus Mardoceus L. e) lechonia (Hiechonias 2a) et 2a. 3a; Zeco-
niae L. f) et g. 14 3a. g) Ab — mensis 9 om. 'da. h) o?». L. i) om. 2a. 3a. k) annus
add. L. l) 7 2a; 206 i-ecte 3a. L.; cf. infra l. 18. m) om. 3a. n) ita h. l, Fred., sed infra

probe 5738, et ita h. l. L. o) et add. Ij. p) dicemus L. q) om. L. r) u. ad Abraham,

mperncr. m. saec. X/XI. u. a. e.xitum A. de terra sua L. (ubi anni deest). s) Abraam corr. Abra-

ham 1. t) mille 41 2a; 1145 L.; 245 male Chronogr. u) Hinc (d aiil add. sec. m.) pro Ab
(Ab om. 3a) A. v. L. v) exirent (Isrt. add. sec. m.) de L. w) sunt add. L. x) exitu 3a.

y) e corr. 1. z) trans 3a. a) 41 recte L.; 531 male Chronogr. b) anno corr. m. al. anuos 1.

e) IIII 171 lilura p/rimn m. 1; 444 corr. pr. m. 464 L.; 864 probe Chronorjr. d) cclebrant, exp. n 1;
celebravit 3«. L. e) Hezras po.st anno | L.; ubi terlia f. 191. parle abscisa, lextus inde ab hoc

loco valde mnlilatus esl. f) servat corr. m. nl. servatur 1; scrvata (om. autem) 3a; servatoris usque g.
Labbeus ex coniectura, cura codex mutilus sil.

Cap. 17. a) generatifmem, exp. m 1. h) ipsi corr. m. al. ipsc 1. c) Aiex(h"i 1. d) ovi. 'ia.
e) 106 2a. f) no«tri Ir»u om. 3a.

Cap. 18. a) Ita 1; eHmedius 2«; & medius 3a; Smerdius L. h) Astarxerxes 2a. c) Astar-
xerxer corr. pnma m. AHtarxerxors 1; Artaxerses 3a, ut infra. d) Xaric 2a. 3a; Xar | L.

c.) Artaxer|A. i) corr. m. nl. iiinioris 1. (,') Oclms 3a. h) 33 2n. \) Mache | /y. k) ini-

narrabile» r.orr. m. al. incnarrabili.s 1. 1) extructiouc 3a. m) Macedum 3a. n) ovi. 2«. 8a.

o) 14 2a. 3a. pj 456 Aa; 457 L. ^

1) Cf. 'luac dc hoc loco scripid 'N. Archiv VII, p. 4 59. cL diHiiidsitioncm doctinsimam Ifm-
rici Gc/zcr, Scxlun lulinH Africanus, Lipsiac 1885, uhi II, p. 1—23. dc chrouico Ilippolyti a</ilur.

30 CIIRONICARITM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I.

usque ad Christum olyinpiades 80, qnod suiit^ anni 320. A Christo autem usque auii. IS*».
imperii Aloxandri^ olimpiades 58, quod suut auu. 236. Suut ergo omnes olimpiades asqae
anu. 13, Alexandri caesaris olimpiades 2oS^, quod sunt anui 1012'.

19. Nomina creaturae : Adam, Seth, Enos^, Cainan, Malalehel, lareth, Enoc*>, Matusa-
lam, Lamec, Noe, Sem, Arfaxat, Sala, Heber, Falec*', sub quo divisa est terra, Ragau, Seruc, 5
Nagor^, Thara, Abraham, Isaac, lacob, luda, Faris*, Esrum, Aram, Aminadab, Naasson'^, Sal-
mon K, Boz, Obet, Gesse, David, Salomon, Roboam, Abiam, Asa**, losafath, loram, Ocozias',
loas, Amessias'*, Ozias, loatham, Acaz, Ezechias, Mannasses, Amos, losias. losias autem
genuit lonaam' et loachim et fratres cius Heliachim, qui et loachim, et Sediciam, qui et
leconias" dictus ° est, Salum. lo

20.' In transmigrationem autem Babylloniae loachim genuit leconiam et Sediciam.
Geconias autem genuit SalathieP, Fanneam et Sale, Saret*^, leconiam, Ortamo et Deebi. Et
fili Fania Zorobabel et fratres eius Zorobabel, Melchiam et Fanuc'*. Filii autem eius Abiut
et Musolam^ et Annanias et Saladi, soror' eorum, et Sedbel? et Thoul et Archia et Asadia
et Sobosec''. Aedificatum est autem' sanctoarium tempore Zorobabel''. Huius filii Abiut', i5 »
dehinc Eliachim'", Azor, Sadoc", Achim, Heliud, Eliazar, Matthan, lacob, loseph, cui dispon-
sata fuit virgo Maria, quae genuit lesum" Christum exP Spiritu sancto.

21.^ Prophetarum nomina: Adam, Noe, Abraam'', Isaac, lacob, Moysen, Aaron, Hesu
Nave, Heldad et Modat, Natham*', David, Salomon et Modap"', Achias Silonita, Sameas,
filius Elam*, Annanias, Helias, Micheas, filius Emblas^, AbdiuS, Helisei, Abladoue^*, Amos, 20
Esaias, Osee, filius Beeri, lonas, Micheas, Rabam, lohel, filius Batueli'*, Hierimias, filius Cel-
ciae' saeerdotis, Gefi'onias'', Buz, Ezechihel, Urias Sameus, Ambacuc, Naum, Danihel, Mala-
chias, Aggeus, Zaccharias et sub Christo Simeon et lohannis baptista. Item' mulieres pro-
phetissae: Sarra, Eebecca, Maria, soror Moysi, Debbora, Oliba, et sub Christo Anna, Heli-
sabet, Maria, quae genuit Christum. 25

22. Item* nomina regum'': Sanl de tribu Beneamin; postquam<^ translatum^ est regnum

Caj)p. 18—22. 1. 2«. 3a.

Cap. 18. a) fiunt a. 220 2o. b) 14 corr. 13 1. c) A. — A. caesaris om. 2a.

d) 254 2a.

Cap. 19. a) superscr. prima m., ut videtur, 1. b) Enoch — Lamech 2a. 3a. c) Falegh 2o; 30
Falech 3o. d) Nachor 2a. 3n. e) Fbares 2o; Phares 3o. f) Eiaasson 1; Naason Chronogr.

g) Siasson, Bozobeth 2a; Salma, Booz, Obeth 3a. h) Ara 1. i) Ocoziab (?) corr. Oeozias 1.

k) Amasias 3a. 1) loatham 2a. m) Hiecon. 2a; lechon 3a, ut infra. n) ductus 2o.

Cap. 20. al ita etiam 3a. b) Salamiel 2a; Salatiel 3a. c) Saeret 2a. 3o; genuit m. al.
superscr. 1. d) Fanue 2o. 3a. e) Mosolam 3o. f) corr. m. al. sorores 1. g) Fedbel 3a. 35

h) Sobosed 2a. 3a. i) om. 3o. k) a^ite Z. littera erasa 1. 1) Abiit (?) corr. Abiut 1. m) dehin
delyachim (heliachim 3a) 2o. n) Sadoch 2a. 3a. o) om. 3a. p) ex s. s. om. 3a.

Caj). 21. a) 21. P. n. om. 2o, spatio relicto; 22. 3a, et sic deinceps. b) Abraam, m. al.

superscr. h 1. c) Nathan 2a. 3a. d) & modab 2o. 3a; scr. Nathan. e) Helam 2a. 3a. f) Em-
blac L. g) Abdias 2a. 3«. g') ab ladon 3a; Addon Chronogr. h) Batuheli 2a. i) Celciae 40 |

corr. m. al. Elchiae 1; Helch. 2o; Chelch. 3o, ut infra. k) Soffonias 2o; Zepbonias, superscr. f 3a;

Sophonias Chronogr. 1) ah Item incipit c. 23. 3a; I. m. p. om. 2a.

Cap. 22. a) I. n. r. om. 2a, ubi una linea vacat. b) de tribubus ?». al. superscr, 1. c) autem
m. al. superscr. 1. d) latum 3a.

1) Desinit cod. Collegii Claromontani, iam Cheltenhamensis, Libri Generationis a I^abheo 43
editus, cuius extrema pagina valde mutilata erat ; cf. Cangius, Chron. Fasch. Praef. (ed, Din-
dorf II, p. 32J. Finem huius libri Labheua ex ipso Fredegarii codice Claromontano adiecisse
videtur, id quod varietas lectionum parva eaque fe)'e nullius momenti confirmat. Certe asteriscis
ante 'Nomina creaturae' positis iam suo tempore codicem quem commemoravi eo loco defecisse,
Labbeus tacite confitctur ; cf. 'N. Archiv' VII, p. 470. 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR PREDEGARII SCIIOLASTICI UBER I. 81

n tribum luda, David, Salomon, Roboam, Abia, Asa, losafatb, loram, Ocozias, loatbam,
Igaz, Ezechias, Manasses, Amos*, losias, loacbim, Heliachim, Sedicias et Geconias. Sub hoc
ransmigratio facta est sub Nabachodouosor. Nomina'' regum qui regnaverunt in Samaria
uper 10 tribus ex quo regnum divisum est: Hiroboam, filius Nabath*^, ann. 22. Nabat,
ilius eius, ann. 2. Saba, filius Achiae, ann. 24; hic*^ vindicavit domum Geroboam, Hela,
ilius Base, ann. 2. Zambri ann. 12. Achap®, filius cius, ann, 22, Ocozias, filius Achap*^,
it loram, filius leconiae, ann. 12 S. Sub boc filius*" suus stercus columbinum hii qui erant in
Jamaria manducaverunt. Hieu, filius Namsi, ann. 28. Hic in' inicio pius fuit; fecit vindictam
upcr domum Achab, occisis'' loram et Zezabel. Et Ocozias i-egn. luda. loachas ann, 17.
oas, filius eius, ann. 16. Hic Amessiam regem occidit et destruxit de' muro Hyerusalera
obita 400. leroboam"", filius loas, ann. 15. Azarias, filius leroboam, mens, 3. Selem, filius
Lbia, men. 1, uno". Mane, filius Gadi, ann. 10, Falacias Manae" ann. 2. FacneaP, filius
lomeliae, ann. 10. Hic obsedit Hyerusalem, regnante Achas, noni possedit aeam. Esee'',
ilius Dale, ann. 8 *. Sub hoc decem tribus transmigratae sunt in regione Medorum a Sal-
nanassar, qui et ipsum Osee conligatum habens habiit, regnante Achas super duas tribus in
lierusalem. Nomina* sacerdotum: Aaron genuit Eliazar, Finees, Achias, Razaza", Moriat,
Imaria, Amittib^, Ettis, Achinas, huius filius Helias propheta, et Salon, loram, Amos,
oadae filius, Sedicias"", Sedicia, lohel, Uria, Neem '^, Salon, qui genuit Celciam, cuiius filius
lieremias propheta, et Azariasy, filius Azanae^, Sareu, losedech, qui genuit Hiesum, qui fuit
acerdos, cum instauraretur templum post captivitatem, Celcias, loachim, Eaeduc*. Item'' alia
atria, ex quo fuit Ezechiel propheta, lodefat, Nea'^, Amorius, Zadcur'', Samuhel, Evexia^,
lelchius, Salon, Gomorius, Barracim '^, Soffonias, Masxes, Celcius, Buzi, Ezechihel. ItemS alia
atria, unde Heli sacerdos, cuius'' Fineis' et Ofni rapiebant immolationem. Princcps patriae
e filiis Gaad, Achimelech, Habiathar, Uriu, Natan, Helis, Item '' patria Leviticum, unde fuit
amuhel prophe., Chore, qui restetit Moysi, filius huius Helchana, Sufen ct' Aliap, Zeraam,
Jhelcana'", Samuhel. Huic fuerunt duo fili munerum" acceptatores lohel et Habia". Ini-
iumP patriae Lewitaruml, unde sunt sacerdotes et ministri et Lewitae ^ : Ambram, filius
labaad*", filius Levi, filius lacob, Lewi genuit Gesson* et Cabaad et Mereri'. Fili autem
rcsson' Semei et Emeher. Hii filii Lewitae, Et filii Cahaad: Ambram, Isaar", Cofron,
)diel. Ambram genuit Moysen et Aaron et Mariam^. Et Aaron genuit ex Helisafit, sororcm
faasson, Nadab et Abiud et Eleazar et Ithamar. Mortui sunt autem Nadab et Abiud, offc-
entes ignem alienum. Post Aaron Eleazar suscepit sacerdocium. Post Eleazarum Finics,
'thamar autem et filii eius Isaar"'; Isaar autem, fratcr Ambram, ct ipsc Lewita, Iluius filii
Ihore et Nabith et Zazyr'^; et filii Corey Air et Helcana'^ et Abiasap. Hic Corcb ^ restitit

Cap. 22. 1. 2a. Sa.

Cap. 22. a) s in lilura prima m. scr. 1. b) ah N. c. 25. incipit Sa. c) Nabath — Saba

I. 0771. 2«. d) Hin rorr. liic pr. m. 1 ; liinc ■•a. o) Acliab 2a. 3a, ut infra. f) Cluib h. l. 3n.

) 21 anfi 2a; afi lo 3a. h) corr. m. al. filios snos 1. i) ovi. 2a. 3a. k) ila 1. 2«; occis 3a.

dc om. 2a, ubl rnuro post cubita. ni) Hicroboam 2a. 3a, ut infra. n) Unomane 1. 2a; iiuo om. 3a.
I Mane 2a; filius Mane 3a. p) Facoa 3a; Fancas Chronogr. q) om. 3a. r) 0.s(!e 3a.

I 9 8a. t) a N, e. 26. inc. 3a. u) Ka/.aza 3a. v) Amittib' (Amittcbus 3a) Ettis {corr. m. al.

cttis 1; Settis 2o; Sedtis 3a) 1; sunt Achitol), .Sarloc. w) Hecliie 3a. x) Heli Chronogr. y) Zaciia-
as 2a. 3o. /.) Ajsanae corr. pr. m. (?) A/.ariae 1, et ila 2«. 3a. a) Educ 3a; Sadocii Ckronoyr.

) ah I. c. 27. inripil 3a. c) nea corr. uoa 1; noa 2a; iodc falue 3«. d) Zadcus 2a. c) evixit

trr. pr. m. evixia 2a; evcxeia 3o. f) JJarr<'u;bim 2a; Bar.sacliim 3o. g) a/j I. c. 28. incipit 3«.

) filii m. al. tupern-.r. 1. i) Finies corr. m. al. i; Finee» 2«. 3«. k) inc. c. 29. 3a. J) ila 3a;

uf Enet 1; Snfeneth 2a. — Aliab 2a; YA\ixh 8a. m) ita 1; Ilclchana 2a; Cheliana 3a. n) niinic-
im 2a rt) Abia 2o. 3a. p) c. 30. ineip. 3a. <j) Lcuuit. corr. Louit. 1. r) Galmad 2a;

aat 3a , el ita infra. s) GoHRon m. al. corr. Gerson 1 , et ila 8a. t) Morcri rorr. sec. m.

[erari 1. u) I. C. O. om. 3a. v) M. , ut vidctur, hi« acr., ird altero loco eras. 1. w) 077i. 3«.

) Oa/,er 2a 3a. y) Chore 2t,. 3o. ■/.) ICthel, Cana 1, &liolcliana 2a; otekhana 3«. a) ila 1 ;

horcb, exp. h 2a ; Chorc 3a.

^'euAi,

32 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LrBER I.

adversus* Moyson et Aaiou et chao absortus est inviris cel'' Cebrum frater Ambram aer-
cius'^. Filii eius' Misahel, Elisafath et Setri et Dile. Hii"^ Lewitae traditi sunt. Omnes
autem* Aaron et filii eius archae testanienti, ut menistrarent ei et tollent eam, et facta est
eis pars 10. sacerdotibus initiata^ et primogenita et" quae in sacrificiis constituta et primo-
genita et distinata. Lewiticis data est lex, ut, quaecumque acciperint a populo cx decimis, .s
decimas darent saccrdotibus, ut extimaretur •• eis tamquam oblatio. Inicio eorum traditae sunt
illis etiam civitatos rofugiorum 6, et harum' prata sementiva'' in circuitu cuiusquc civitates'
cubita 2000, et aliae civitates 42, sacerdotibus quidem 10, Lewiticis'" quoque 13. Puto
latius nos dixisse quam speramus", tamen necessariae pro his qui scripolosius'* requirere
volunt et multa legerunt ; quos exstimo facileP percipere quae scripta sunt. Sed et illi qui lo
pauca legerunt facilius ad intellectum possunt pervenire ex illis quae a nobis perbreviata
inquisitione declarata sunt.

23.* Macedonum'' reges iuxta Alexandriuos:
Alexander, filius Philipphi, post Darium ann. 7.

Ptolomeus'' Lagi Soter"^ ann. 42. i5

Ptolomsis filius Filadelfus* ann. 38.
Ptolomeus filius Euergota ann. 30.
Ptolomeus filius Euergit.'^ ann. 25 S.
Ptolomeus Philopator'' ann. 17.

Ptolomeus frater ann. 23. 20

Ptolomeus Fuscus ann. 2,^

Euergeta' ann. 26. i

Ptolomeus Alexus ann. 20.
Alexander, frater Ptolomei Alexe, an.'' 18.

Ptolomeus Dionisius Hecate' ann. 29*". 29

Cleopatra filia ann. 25.
Fiunt in se" ann. 346."

24. ** Imperatores Romanorum :
Augustus ann. 57.
Tiberius ann. 22, mens. 7, dies 22.
Gaius ann. 3, mens. 9.
Claudius ann. 13, men. 1, dies 28.
Nero ann. 13, m. 8, dies 28.
Galba m. 5, d. 26.
Otho mens. 8, d, 12.
Vitellius m. 9, d. 15.

Capp. 22. 23. 1. 2a. 3a. Cop. 24. 1. 2o.

Cap. 22. al om. 2«. b) inviris celebrum 2o; inviris cel cebrum 3», i. e. inferi.s et (?)

ITfibron. c) tertins 3o (nescio an recte). d) filii add. 3a. o) A. a. 3a. f) inicia 2a. g) et —
primogenita 07n. Labbe. h) existim. 3«, ut infra. i) earum 2n. k) sementia 3«. 1) civitatis t$

m. al. corr. 1. m) Leniticis 1. n) speravimiis 3o. 0) scrip. m. al. corr. .scnip. 1. p) e corr. 1.

Cap. 23. a) 31. 3a. b) De M. regebus m. al. corr. 1; M. r. i. A. om. 2a, ubi una linea vacat.
c) Ptholom. plcrumque, Ptholem. nonnumquam 2a ; Ptholom. semper 3a. d) Lage Sother 2o; Lage-

rotor 3a. e) m. al. corr. Filadelfi 1. f) iia 1. 2o; Euergetes 3a. g) 35 2a. h) wi. al. rorr.

Philopater 1 ; Philophator 2a. 3a. i) Ptholomeus E. 3a. k) m. al. superscr. an 1, habent 2a. 3a. 4^

1) Haeeate 2o; om. 3o. m) 19 2o. n) insimul 2a. 3a. o) in his verbls liber primus desinil 3a. b,
qui ad verha I. Regnum A. primus rex Ninns /. II. c. 1. pergunt. 4

Cap. 24. a) 24. I. R. om. 2a. b.fubi linea vacat) ; m. al. corr. De imperatorehus 1. *

1) Sunt filii Oziel (non Ilebron), supra Odiel vocati, cuius nominis vestigia verba et Dile
/orte scrvant. Textus h. l. confusus videtur esse, 2) Cf. dc. hoc loco Geher l. l. p. 18. h|

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FKEDEGARII SCHOLASTICI LIBER I. 33

Titus ann. 3, m. 2, d. 2.

Traiauus ^ ann. 17, m. 8, d, 6.

Chadrianus'' ann. 20, m. 10, d. 28.

Antonius Pius m. 8, d. 22.

Marcus ann. 19, m. 5, d. 12.

Commodus ann. 12*^, m. 8, d. 24.

Elius Pertiuax m. 7.

luliauus m. 2, d. 7.

Severus ann. 14. •*

Antouius^ cognomento Caracalla, Severi filius, aun. G, m. 9, d. 2.

Macrinus ann. 1, men.'^ 2, d. 6.*

Antouius ann. 3, m. 8, d. 28.

AlexauderS anu. 13, d. 9.»

Regnum ^ Hebreorum :
Saul' ann. 30.
David ann. 40.
Salomon ann. 40.
Roboam ann. 17.''
Abia ann. 3.
Asa ann. 41.
losafath ann. 25.
loram ann. 9.
Ocozias ann. 1.
Gotholia mater ann. 8.'
loas ann. 40.
Amessias ann. 38.*"
Ozias ann. 59.
loatham ann. 16.
Acas" ann. 17.
Ezechias ann. 39.
Manasses ann.<* 55.
Amos ann. 2.
losias ann. 35.

loachim, fraterP loachas, ann. lli.
loachim, filius Hemeras'", ann. 3, captivitatis.
Sedicias' ann. 1 1.
Nabachodonosor reduos' ann. 15.
Cymaroth fiHus ann. 12.
Badasar" frater ann. 14.
Darius Asuerus' ann. 43.
Cyrus an. 1.'

Cap. 24. 1. 2a.

Cap. 24. a) Trarlanns corr. Traianus 1. b) Adrianus 2«. c) anle 12 vocahulitm eras. 1.

) 24 2a. e) A. — d. 6. om. 2«. f) m. 2. superscr. m. pr. i, om. Lahhc; ff. 'N. Arrhlv VII,

1. 470. g) Alexandcri (\ a mhiiatore tujtemcr.) aiin 16 2li. h) R. II. om. 2a. h. i) rcKuavlt

\dd. 2a.h. k) XVIII, exp. I 2«. \) 9 2«. m) .S'J 2a. ri) Aciiaz 2«. o) 05 niifi 2o.

i) anle fr. vocahulum erat. 1. q) 12 2o. r) Emcran 2« h. h) Sedccliias 2«. h. f) r<!c3ux
oni. Lahhe. ii) lialtn.snr 2a, v) Aflsncru.t 2h.

1) IIoc loco Ilippolijti librum deniiitae vfrini/inlc fnt ; cf. 'N. Arrhiv' VII , p. 4 70. 2) Ilic

ditio Lahbeana deninit, e codice Clarom. Frfdcfjarii supjdcta.

88. R. Merovingr. II. 6

34 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I.

INCIPIT» SUPPUTATIO EUSEBII HIERONIMI.

Ab'' Adam usque ad diluvium ann. 2242.

A*' diluvium usque ad Abraliam anni 942.

Ab Abraham usque ad Moysen ann. 505.

A Moysen usque ad Salomonem et primam acdificationem tcmpli anni 479 secun- 5
dura minorem, quem tercius Regnorum liber continet; nam iuxta ludicum ann. 650.

A Solomone usque*' ad instauratione*' templi, quae sub Dario Pcrsarum rege facta
cst, colleguntur anni 522 ^

Porro a Dario usquo ad praedicationem domini nostri lesu Christi et usque ad
15. annum Tiberi principes Romanorum explentur anni 548. 10

Itaque fiunt simul ab Adam usque ad praedicationem Christi et 15s. annum Tiberii
anni 5228.»

A 15. anno Tiberi principes Romanorum et ab ipsa passione domini nostri lesu
Christi usque ad Constantinum' et Rufum consules anni 430.
C13. A Constantino et Rufo usque ad ann. primum regni Sygiberti regis Francorum, i:.

filio Theudcrici regis, cxplentur anni 156.

Itaque fiunt simul ab Adam usque ad annum primum regni Sygiberthy regis
anni 5815.

Nulla sit dubitatio de ista descripcione, quia de cronica beati* Euscbii Caesariensis
episcopi adsumpta est usque ad passionem domini nostri Icsu Christi; item a passione 20
Domini per paschale'' Victorii' usque in tcmporc isto invenies veritatem.

25.'» INCIPIT NOT. DE EPISCOPIS SANCTAE ECLESIAE ROMANAE,
QUI CUI SUCCESSIT VEL QUANTO TEMPORE FUIT.*

Sanctus'' Petrus sedit ann. 25*=, mensis 2, dies 2^.

Linus sedit ann. 11, mensis 3, dies 17«. 25

*) Hieronimi et add. 1*.

Capp. 24. 25. 1. V. 2a.

Cap. 24. a) I. S. E. H. om. 2a. h, ubi una (2h) vel dtiae (2a) lineae vacant. b) Iiaec sup-
putatio cap. 26. subiuncta est 1*. c) ad d. 2«. d) usquo Esdra vel templi restauratione aim 521 1*.
e) instaurationem (o?n. ad) 2a. f) ita 1; 521 2a; scrihe 512. g) et a quinto decimo anno 2a. 30

i) Cost. , superscr. n m. pr. 1. k) paschalis 1*; paschalem 2«. b. 1) Victudi 1*.

Cap. 25. a) mimerus deest 1, supplevimus ex indice; NOTITIA DE EPlS ROMANIS XLVIII.
Petrus cet. 1*; 25. I. N. D. E. S. E. R. Q. C. S. V. Q. T. F. om. 2a. b, uhi una (2h) vel duae (2a) j
lineae vacant. b) litterae scs inti-a caput proximae P exstant 1; om. 1*. 2a. h. c) 16 1*. ]

d) 3 Colon. e) 18 1*; 12 Colon. 36.

1) Haec summa in calculo Eusebii-Hieronymi, quem usque ad hunc locum auctor sequitur,
constat. A 15. a. Tiberii annos ex paschali Victurii ita collegit, ut de 5658 annis, quos ille
ab origine mundi usque ad Constantinum liufum coss. computauerat, 5228 annos usque ad 15. a.
Tiberii subductos detraheret. A Constantino Rufo coss. annos ipse addidit. Annus primus Sigi-
berti II. regis Francorum cum a. 613. p. Chr. concordat, eundemque annum invenies, si a. 457 40
(Constantino Rufo coss.J summam 156 annorum addideris. Sed in annis 5228, 430. 156 com-
putandis auctor erravit, cum pro 5814 scripserit 5815. Cf. 'N. Archiv' VII, p. 436 sqq. 2) /s
catalogus pontifieum Romanorum a Dodioello in Opp. posthum. Pearsonii, Lond. 1688, p. 222,
'e codice Ms. Bibliothecae Bodleianae in Museo num. 94' (= 2) et a Duchcsnc, Lib. pont. p. 28,
ex cod. 1 editus, Coloniensi (ed. Wattenbach, Eecl. Colon. codices p, 165^ simillimus est, neque vero 45
ex illo haustus. Uterque inter Pium et Soterem omisit Anicetum. Satis mirum est, quod etiam
Zcphyrinus, qui in Chronographia iniuria temporum periit, a Fredegario abest, praesertim cum
catalogus Coloiiiensis hic integer sit. Id utcumque enodandum est, certe numeri cum iis quos

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR PREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I. 35

Cletus sed. ann. 12, m. 1% d. 19''.
Clemens sed. ann. 9, m. 2, d. 10.
Euaristus*^ sed. ann. 9, m. 10, d. 2.
Alexander sed. ann. 10, m. 7^, d. 2.
Syxtus sed. ann. 10, m. 3^, d. 2.
Telesior*^ sed. ann. 11, m. 3, dies 21.
Ygenxis sed. ann. 4, m. 3s.
Pius sed. ann. 19, m. 4, d. 3^*.
Sother sed. ann. 9, m. 6, d. 21.
Eleutherh sed. aun. 15, m. 3, d. 2'.
Victor sed. ann. 10, m. 2, d. 10.^
Calestus sed. ann. 5, m. 2, d. 10.
Orbanus sed. ann. 4, m. 10, d. 12''.
Poncianus sed. ann. 9', m. 10"", d. 2.
Anterus sed. ann. 12 ^, m. 1, d. 12.
Flavianus" sed ann. 14, m. 1", d. 11.
Cornilius sed ann. 3p, m. 3i, d. 3***.
Stefanus sed. ann. 6, m. 5, d. 2.
Syxtus sed. ann. 1, m. 10, d. 23.
Dionisius sed ann. 6'", m. 2, d. 4.
Fclix sed. ann. 4, m. 3, d. 26*.
Puthicinus' sed. ann. 5", m. 1, d. 1.
Gaius sed. ann. 11, m. 4, d. 12.
Marcellus sed. ann. 9, m. 4, d. 16^.
Eusebius sed ann. 6, m. 1, d. 3.
Mih'ciadis scd. ann. 4.
Silvester sed. ann. 23", m. 10, d. 11.
Marcus scd. ann. 2^^.
lulius sed. ann. 5^, m. 2.
Libcrius sed. ann. G, m. 3^=, d. 4.
Fclix sed. ann.^

Damasus sed. ann.'' 18, m. 3, d. 11"=.
Syricius sed. ann, 15.

*) Anecitus sd. an II, ms 4, 3 3, .lec. m. inserit 2a. **) Lueius scc. m. add. 2a.

Cap. 2:}. 1. r. 2a.

Cap. 25. aj I:, cran I 2a. b) 8 Colon. c) Enaritus 1. <1) 8 l*. e) in. 2, d. 1 Colov.
{) TcliHfor proU T. g) dics 4 add. Colon. h) Eleutcrius 1*. i) 3 1*. k) 11 1*. 1) an 8,

men. 2 (ora. 10 rl.) 1*. m) 5 Colon. n) scribe: Fabianus. o) 2 Colon., 11 Llh. Fovl.

p) 2 Colon. q) superBcr. pr. m. 1*. r) ita Fred. cnm TAhro Pontif., 8 Colon. s) 25. Cofon.

t) ita 1; Puticinus 1': scrihe EutJiicianus. u) 4 Colon. v) 17 2n. w) 13 1*; 24 2«. x) II::,

eraa. II 2a: mensea die»que om. Fred. y) 7 Colon.; dics om. Fred. v.) 4, d. 8 Colon. a) anno .1. 1*
cum Colon. b) a. 18 — Syricius sed. om. 2«. c) 12 1'.

*; codd. lAbri ronlificalis iJiicheme, 'Ktude itur lc Liher PontificaliH' p. 13G. reslitnil fcre nd
lincam conveniunt, vel iia locis, nbi Colonienaia discrepat. Kst cnim ille niniis mcndosus. Cf.
'N. Archiv VII, /».471. 1) Anicctum Frcd. cnm Colon. oinisit ; Chronofjraphia n. ^hA. h. I.

lacuna lahorat. 2) ZephyrinuH praetcrmisituH chI, aed in Colonicnsi cxHtat. Hle quoqnc c Chrnnn-

f/rnphin a. 3r»4. rrridil. 3) Ita Frcd. ciim Liltro Ponlificali, 10 Colon.; nt annos nuUoH scdit.

V, dr hoc crrorc DncheHne 1.1. p. 140. 4) lAicium a Frrd. oiiiiHHUin Colon. hahii.

6*

36 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LIBER I.

Anastasius sed. aiin. 3, d. 10 ^.
Innoccntius sed. ann. 15, m. P, d. 2L
Zosemus sed. ann. 1, ni. 3*=, d. 15.
Bonefacius sed. ann. 3, ni. 8'', d. (5.

Caelestinus sed. ann. 3% m. 10, d. 17. 5

Xystus^ sed. ann. 6^, m. 3, d. 19''.
Leo sed. ann. 12', m. 1, d. 14''.
Helarius sed. ann. 6, m. 3, d. 11'.
Simplicius sed. ann. IG"", m. 1, d. 7".

Filius" sed. ann. 8, m. 11, d. 27 p. lo

Gelasius sed. ann. 4, m. 8*i, d. 13 ^
Anastasius sed. ann. 1, m. 11, d. 24.
Symmachus* sed. ann. 15, m. 8', d. 25".
Horomista sed. ann. 8^, d. 17.

lohannis sed. ann. 2, m. 8, d. 16. i5

Felix sed. ann. 2^% dies 13.
Bonifacius sed ann. 2, d. 26*.
lohannis sed. ann. 2*, m. 4, d. 6.
Agapitus sed. ra. llJ", d. 18^.

Silvius*» sed. ann. 1, m. 5, d. 11''. 20

Vigilius sed, ann. 17, m. 6*=, d. 26.
Pelagius sed. ann. 4, m. 10, d. 17''.
lohannis sed. ann. 11", d. 18.
Benedictus sed. ann. 4^, d. 28.

Peladiuss sed ann. 10, m. 2, d. 10. 25

Gregorius sed. ann. 13, m. 6, d. 10.
Savinianus sed. ann. 1, m. 5, d. 9''.
Bonefacius sed. ann.' 8, d. 22.
Bonefacius» sed. ann. 6, ra. 8, d. 13.
Deusdedit sed. ann. 3, diebus** 20. 30'

Bonefacius sed. ann. 5, ra. 10.
Honorius sed. ann. 12, m. IP, d. 17.
Severinus' mensis 2, diebus 4.
lohannis' anno 1, m. 9'", diebus 18".
642. Theuderuso-i**. 3-,

*) Mercurius sec. m. add. 2a. **) In 1 Karolo Magno regnavte haec addita .sunl:

an. 6, m. 1, dios 18.
Martinus an. 6, m. 1, d. 26.

Cap. 25. 1. 1*. 2a. g

Cap. 25. a) 24 Colon. b) 2 Colon. c) 4 Colon. d) 9 2a. e) acribe 9 cum Colon. 40"

f) Syxtus 1*; Sixtns 2a. g) 8 prohe Colon., mensibus 07nissis. h) 18 1*. i) 8 Colon.

k) 18 Colon. 1) 2 1*; 10 recle Colon. m) potius 15 cum Colon. n) 17 1*. o) scribe: Fclix.

p) 17 Colon. q) 7 2a. r) 18 Colon. s) Simmagus 1*. t) 7 recte Colon. u) 26 Colon.;

d. 25 H. 8. a. 8 om. V. v) scribe 9. w) 4 Colon. x) 5 1*. y) aiin 11 1*. z) 28 1*. ||

a) Silverius probe 1*. b) 15 1'; x':::, eras. 16 2«. c) 5 2«. d) jwtiiis 18. e) menses 11 45

deaunl. {) m. 1 deest. g) Pelagius 1*. 2a. h) 8 1*. i) Bonifacius alius 1*; it B. 2a.

V) dibus 1. k) 12 1*. 1) .sedit add. 1*. 2a. m) 8 1*. n) corr. 19 1. o) ita 1; Theo- .

dorus se3., annis omiasis, 1', qui h. l. desinit; Theodorus sed. ann (sedit anno 2b) 10 2a. h. )

1) Corrige: mcnses, 2) Cnm nnnos IVieodori, qui ab a. G42. ad a. 649. Ncdit, scriptor

ignoraverit, ante a. 649. hanc historiae partem compositam e.ise, Hquet; cf. 'N. Archiv' VII, p. 429. 50

CIIRONICAKUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I. 37

26. 1N« CHRISTI' NOMEN LIBER CHRONECORUM. isid.

Sex diebus rerum creaturarum Deus formavit.

1. In primo diae condedit lucem.

2. Secundo'' fermamento caeli.

3. Tercio speciem" maris et terrae.

4. Quarto sidera.

5. Quinto piscis et volocris,

6. Sexto bistias adque iomenta.

Novissimum*^ ad similitudinem suam hominem primo*' Adam.

Eugeuius an. 2, m. 9, d. 24.
Vitalianus an. 13, m. 6.
Adeodatus an. 4, m. 2, d. 5.
Donus au. 1, m. 5, d. 10.
Agatho an. 2, m. 6, d. 4.
Leo sed. m. 10, d. 17.
Benedictus sed. m. 10, d. 12.
lohannis an. 1, d. 9.
Conon sed. m. 11.
Sergius an. 13, m. 8, d. 23.
lobannis an. 3, m. 2, d. 12.
lohannis an. 2, m. 7, d. 17.
Sisinnius sed. d. 20.
Constantinus an. 7, d. 15.
Gregorius an. 16, m. 9, d. 11.
Gregorius an. 10, m. 8, d. 25.
Zacharias an. 10, m. 3, d. 14.
Sthefanus an. 5, d. 29.
Paulus an. 10, m. 1.
Sthefanus an. 3, m. 5, d. 27.
Hadrianus an. 16.^

Cap. 25. 1. Cap. 26. 1. 1*. 2a.

Cap. 25. a) in altera eiusdem folii paglna piclura. rudis seqicitur, qua Eusebium et Ilieronymum
'Xpressos esse, Monod v. c. conieci/, dum Delisle v. c. quid intellecjalur statuere non andet. Certe quae
>ub$cripla: KP^AiNNKMPVm mVATIFAIKHm HblbHPUNX HCrMPIAm, et alia manu saec. VIII.
•epelita sunt: cronicomm raultipliccm edidcrunt istoriam, Isidorus in j>^'olo(jo chronid de Eusebio Ilie-
•onymoque dixil: cronicorum canonum multiplicem edederunt liistoriain. In 2a cataloyo pontificum ex-
iunte alia manus in spatio vacuo adiecit: Incipiunt dies Kgiptiaei quos observare oportet. Mens. liiiT.
lie 2 et anteq exeat die 3 cet., in 2b jjost anno 10 lineae quatluor vacant.

C&p. 26. aj ita 1, sed malim INCIPIT iiro IN XPl NOM , cum Isidorus in 1 Fredeyario ad-
texus ita incipiat: INCIPIT LIIJKR CIIKOXICORVM. Clironicon Ilieronymo additum lemvia fert: DE
^KKIE ANNOKUM SCl HIKKONIMI IIEL SCi EUSKHII XLVII; inciint: Primo die D(mis condidit
wcm cet. 1*. Incipit liber chronicliorum Ex (et 2Ij) diebus (dibiis 2a) rerum creaturarum Dcu.s for-
navit kmma eat in 2a. b. b) .Secundum {corr. Secundo) firmamentum 2a. c) spcciin 1 ; speciac 2a.
l) Noviaslmo 2a. e) primum 2a. b.

1) Iiiilium huius chronici cum tilulo ipso ex chronico Isidoriano codicis 1 eumptum est, Ihi
iinm mendnm creaturarurn jvro crcaturam invenicH. Quac scquuiitur gcncrationea ex fHrneco
juodam operr. pelitae tunt, quod qnidem indngare nequivi. Sed quod Schoene, Ifieron. I, p. 97,
'didit Xoovoj'QU((vtrov a. 867 — 8^6. scriplum procul duhio r.um Frcdetfario e communi fonle
lendef, cuim rei argumenta mmnulla colirgi, 'N. Archiv' VII, p. 472.

38 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I.

Adam fuit annoruni 230 et^ gcn. Seth. Facti sunt omnes anni, quibus vixit Adam,
anni'' nonienti 30.

Seth fuit annorum 205 et gcn. Enos. Facti sunt omnes anni, quibus vixit Seth ',
anni 812.

Enos fuit annorum 190^ et genuit Cainan. Facti sunt omnes anni, quibus vixit o
Enos, anni^ 905.

Cainan fuit annorum 170 et genuit MalaheH. Facti sunt omnes auni, quibus vixit
Cainan?, an. 910.

Malahel fuit annorum 165 et genuit lared. Facti sunt omnes anni, quibus vixit
Malahel, anni 895. lo

lared fuit annorum 162 et genuit Enoc. Facti sunt omnes anni, quibus vixit
lared, 962.

Enoc fuit annorum 165 et genuet Matusalaam. Facti sunt omnes anni, quibus
vixit Enoc inter ominebus'' 365, et translatus est, quia placuit Deo.

]Matusalam fuit annorum 187' et genuit Lamech. Facti sunt omnes anni, quibus lo
vixit ^latusalam, 969.

Lamech fuit annorum 188'' et gen. Noe. Facti sunt omnes anni, quibus vixit
Lamech, 753.

Noe fuit annorum 500 et genuit Sem. Facti sunt omnes anni, quibus vixit
Noe, 950. 20

Sem fuit annorum 100 et gen. Arfacsat. Facti sunt omnes anni, quibus vixit
Sera, 600.

Arfaxat fuit annorum 135 et gen. Cainan'. Facti sunt omnes anni, quibus vixit
Arfaxat, 465.™

Cainan fuit annorum 130 et gen. Sala". Facti sunt omncs anni, quibus vixit 2S
Cainan, 533.

Sala fuit annorura 130 et gen. Heber. Facti sunt omnes anni, quibus vixit
Sala, 433.

Heber fuit annorum 134 et gen. Falech. Facti sunt omnes anni, quibus vixit
Eber, 404.

Falec fuit annorum 134 ct gen. Eagau. Facti sunt omnes ann., quibus vixit
Falec, 338.

Ragau fuit annorum 132 et gen. Scruch. Facti sunt omnes anni, quibus vixit
Ragau, 339.

Seruc fuit annorum 130, gen. Nachor. Facti sunt omnes anni, quibus vixit sb
Seruch, 360.

Nachor fuit annorura 79, gen. Tara. Facti sunt omnes anni, quibus \nxit |
Nachor, 208.

Tara fuit annorura 70 et gen. Abram. Facti sunt omnes nnni, quibus vixit
Tara», 205.

Abraham fuit" annorura IOOp, gen. Isaac. Facti sunt omnes anni, quibus vixit
Abraham, 175.

A principio usque Abrahara anni 3436.

Cap. 26. 1. r. 2a.

Cap. 26. a) et? eras. 1, hahet 2b, post Seth 2a. b) om. 2a, ut infro. c) ila 2«; Enos 1, 4^
uhi Sed sec. m. auperscr. d) :60 2o. e) amii 1. f) Malalehel semper 2«. g) Malahel 1 1

(ubi sec. m. superscr. Cainan^; Chainan 2n. h) ita 2a, uSt anni add.; omnebus 1. i) 186 corr.

sec. m. 187 1; 187 2a. k) 189 2«. 1) Canian 1; Chainan 2«; Kfivav LXX. m) 265 2a.

n) Solla 2a seviper. o) T. 205 et fuit annonim — A. 175 eadem, ul videlur, manu eodfmque alra-

vienlo inter lineas add. 1 ,• habel 2« {nbi Tharaej. p) »t add. 2a, ct sic deince^js. 6

I

1

Jl

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I. 39

Isac fuit annorum GO, gen. lacob. Facti sunt omnes anni, quibus vixit Isac, 181 «.
lacob fuit annorum 89, gen. Lewi. Facti sunt omnes anni, quibus vixit lacob, 147.
Lewi fuit annorum 45, geu. Caat.
Caat fuit annorum 61, gen. Ambram.
Ambram fuit annorum 70, gen. Moysen.
Moses, cum esset annorum l^O"^, mortuus est.
Moesen in sacerducio"^ successit Hiesu Nave.

Fiunt omnebus suppotatis'^ ab Adam usque ad sacerdotes qui fuerunt post Gesu
Nave ann. 3920.

ludecum*.
Chusaroton ann. 8.
Gotonihil ann. 50.
Eglom ann. 18.
Aothani ann. 80.
labin et Cisarra an. 20.
Barac et Debbora an. 40.
Madianiti ann. 7.
Gedeon ann. 40.
Abimelech ann. 3.

Tola ann. 23. *

laber ann. 22.
Amanite ann. 18 ^
Gepena^ ann. 6.
Esebon ann. 7.
Olomg-3 Zabolonitis an. 10.
Abdom ann. 8.
Alofoli tenuerunt an. 20.
Samson ann. 20.

Fuerunt ludaei sine iudecis ann. triginta.
Eli sacerdos ann. 20.
Sarauhel sacerdos et profeta ann. 20.
Fiunt ann. iudeeum ^^O***.

Usquc hoc tempore a principio suppotuntur anni 4390'.
Libcr"* rignorum dc regibus declarat :
Saul rignavit annis 40.
David annis 40.
Salamon annis 40.
Roboam annis 17.
Abia annis 3.
Asab annis 41.
losafat annis 25'.
loram annis 8.
Ozias"" anno 1.
Gotolias annis 0.

Cup. 26. \. V. 2«.

Cap. 26. ,1) 81 2«. h) ila 2a ; 210 corr. pr. vcl hcc. tn. 120 1. c) Haceidotiiini 2rf.

I) compiitatiH aiini.M nh 2«. a) om. 2fi. f) 19 2«. f,'J (^lom — A. n. 8 om. 2«. li) 4H0 2a.

) 4 milia 360 2«. k) L. — «leclarat om. 2«. 1) 30 2«. m) Ocr»ziaH rectc 2a: est ' Ofji)X,iu(i.

1) Scribc Aotli an. 2) Es/, 'lE((Oufc. 3) Malb)v 6 Z(tpov>,wviti]s. 4) Jtafio condat.

40 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I.

loas annis 40.

Aniassias annis 29 *.

Ozias annis 52.

loatam annis 16.

Agas annis 16.

Egicias'' annis 29.

Manassis annis 55*=.

Amos annis 2.

losias annis 31.

Et filii sui loachem ac'' Sedecias et alius*" an. 19. lu

Usque tunc a principio suppotantur'^ anni 4900.'

ludaei in Babillonia 70 an. in captivitate fuerunt; liberantur a Ciro.

Ciruss Persarum et Medorum an. 31.

Canbisis ann. 8.

Magienissis'' 6. 15

Darius an. 36.

Sersis an. 20.

Artabanus minsis 7 '.

Astarsersis etoi.di.^ an. 41. '

Darius Onothus''-^ an. 19. 20

Artarsersis, Cirus iovenis, an. 40.

Artarsersis Ochos an. 25.

Arsis an. 4.

Darius, quem Alexander occidit, aiiuus 5. Hic emplcntur' an. 5200.

Regnum paganorum. ss|

Alexander Magnus Macedus"" an. 12.
Tolomeus Leporos* an. 40.
Tolomeus Filadelfus an. 27.
Tolomeus. Atuergetis» ann. 24.

Tolomeus Phylopatur an. 21. so

Tolomeus Aepefanes an. 22".
Tolomeus Opilometur « an. 34.
Toloraeus alius Euuirgetis an. 29.
Tolomeus Salvatur' au. 15.

Tolomeus de Alexandro an. 12. 35

Tolomeus de Filipo ^ an. 8.
Tolomeus de Dionisio an. 30.
Cleopatra an. 72.» il

Fiunt ab Adam usque ad Octaviano Agusto Romense et quod natus est dominus
nostcr lesus Christus Deus veretatis an. 5500. 40

Cap. 26. 1. 1*. 2o. i

Cap. 26. a) 28 2o. b) Ezecbias probc 2a. c) ita 2a; 51 corr. sec. m. 55 1. d) c postea ' 11

add. videtur 1. e) alios 2o. {) compixtantur 2a. g) rex add. 2a. h) ita 1; Miigieniisis 2a,

ubi ann perperam add.: scribe Magi minsis 6. i) 6 2a. k) Notus 2a. 1) complentur 2o.

m) regnavit add. 2a. n) 25 2o. 45

1) Ratio constat. 2) Ilaec et in 1 et in 2a leguntur. Forte Gracca: ETHMA, ita ut

eto (ETO) pro ete vcl eti sa-iptum, idi (lAI) mutem ex corrujAo MA ortum esset. Itaquc etoi.di
nihil aliud esset nisi an. 41; cf. 'N. Archiv VII, p. 472, 3) i. e. 6 lO&OS. 4) t. e. Adyov
Dios. 5) EtEoyiTT]?. 6) 6 4'i?,0)J,rjTWQ. 7) 2u)T1]q. 8) Ita Fred., 6 ^iXimiov

Chronogr. 9) Ita 1. 1*, scrihe 22. 60

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LI13ER I. 41

Regnabat illo* in tempore noinen emperiae Octavianus Agustus; Aerodis sub
ipsuni'' Ilierusolimis rex erat.

Agustus an. post adventum 15.

Tiberius annis 23.

Caius an. 3, minsis 10.

Claudius an. 13, mens. 10.

Nero an. 13, mensis 7.

Galba'^ mens. 7, dies 27.

Vespasianus an. 9, m. 5.

Titus ann. 2, m. 9.

Doraicanus^ et alius Pertenax an. 5*^, m. 9.

Nervas an. 1, ra. 4.

Tragianus an. 19.

Atrianus an. 2K.

Antoninus an. 2^, ni. 7.

Marcus Aurilius et AntoninusS an. 19.

Comodus an. 12, m. 7, dies 19.

Severus an. 17, m. 7, dies 14.

Antoninus et Magrinus an. 11.

Alexandrus Mameas an. 13,

Maxemus an. 5.

Gordianus'' cum alio an. 6.

Filepus an. 6.

Decius an. 1.

Gallienus an. 3.

Valerianus et Gallienus an. 15.

Claudius an. 1.

Aurilianus' 6.

Probus et Tacetus an. 7.

Carus et Carinus, Anumnirianus ' ct Floanus^ an. 2.

Constans pauper et Licinius ct Maxeminus'' ct Deoclicianus' an. 19, min. 4.

Tunc"" suppliti" sunt a principio an. 5806, m. 4.

Constantinopole" emperat. cristiani:
Constantinus maior^ an. 30, min. 3,
Constantius an. 25, mins. 4.
lulianus malus an. 2, mins. 2.
lovinianus an. 1, menusP mensis 2.
Valens Arrianus an.'i 10, niens. 4.
Teudosius an. 16'', mens. 18".
Arcadius, filius suu.s, an. 14.
Tcudosius minor an.' 42.
Marcianus an. 0, mcns. 0.

Cap. 26. 1. r. 2«.

Cap. 26. A) \n t. i. 2«. h) i|..simi corr. iji.so 1. c) Gallta — <1. 7 ora. 2«. il) Domi-

cianiifl corr. nec. vi. 1. e) 15 sec. m. 1. f) '^'^ -'<• K) Aiitonin.s 2«. ii) Giird. 2«. i) ;m. oiii. 1. '2n.

k) Maximiifl 2«. ]) Dcoliicianu.s corr. Diocliciaini.s xer. vi. 1; 1 )(OcliaciainiN 2«. in ) 'rimiic I.

n) implcti 2«. o) C. — ConMtaiitiiiM h. 2r., ni. 4 ovi. 2a. |>; via. 2a. <|) ovi. 1, lia/jel 2a.
r' 17 1*. H) ita 1; 7 1*.- $cr. rlics 2. t) aii I.

1) Scribr: ct Numcrianu». 2) Florianus Tacilo Hwccnsil.. 'i) 0 \iiyttc,.

»H. R. Meroving. II. 6

42 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER I.

Leo an. 16, mens. 11.
Leo menor an. 1, mens. 6.
Zyuo'' an. 17, mins. 2.
Anastasius an. 26, mins. 4.

lustinus Eulimias» an. 9"^, mens. 2. 5

lustinianus an. 38, mens. 7, s.
lustinus Subfias''» an. 12, mins. 10, s.
Tiberius an. 4.
IMauricius an. 20, mins. 4.

Fogas*^ an. 8, menus*^ mense uno. lo

Eraglius an. 31.
641 Febr Fiunt *^ ab Adam usque Aeraglio imper., regnante annorum 31, omnes anni 5149s-'.

IXCPT.« CxVPETOLARES CRONECE GYRONBII SCARPSUM.

1. De rignum Assiriorum.

2. De nativitate Abraham et generationi eius'' usque ad Moysen. i5

3. De Moyscn et iudecis super Israel.

4. De captivitatc Troge et inicium Francorum ct Romanorum.

5. De Fi'ancione rigi Francorum et Francis.

6. De initiiim docum<= Fi'ancorum.

7. De Hebreis et eorum iudecis. 20

8. De captivitate Troge et egressionem exinde Priamo et Friga, unde Romani
et Franci fuerunt.

9. De inicium regis'^ Ronianorum.

10. De aedevecationcm Cartagenis et suppotationein annorum ab Adani usque
ad Moysen. 25

11. De regibus Aebreorum ef Israel.

12. De regem Latinorum.

13. De regis Aebreorum.

14. De inicium nomines Romae, antequam condeta fuissit.

15. De Assiriorum imperio destructo, quod staetit annus 1242^. 30

16. De Latinorum regibus et Roma a Roinolo condeta.

17. De Nabagodonosor'^ rigi et captivetate ludaeorum.

18. De captivetates Troge et olimpiadem primam.

.i*

Cap. 26. 1. V. 2a. Index. 1. 2a. 4^2*

Ca]}. 26. a) Zenon 1*; Zynus 2a. b) corr. 8 1, et sic 1'; 7 2a. c) suffocatur 1'; Suffias 2a. 3.")
d) Fogs, sed s alio atramento postea add. 1; Fogas 1*; Fop 2a.h. e) om. 1*. 2a. b. f) Fuit 2b
fnon 2a). g) 5649, sed DC m. posterior in Ktura scrlprit 1; usqne ad Eraclio ann VC XLVIII 1*,
ubi supputatio c. 24; Ab Adam usque diluvio cet. sequitur; usque ad Eracleum (corr. Eradium 2b,
Ileraclcum 2aJ i. r. a. 31 o. a. V miiia CXLVIIII 2a. h.

Index. a) INCIPIUXT CAPITULA CHRONICI HIERONIMI EXCARPSUM 2a. b. Ac^; IX- 40
CIPIUNT CAPITULA ClffiOCI HIEROXIMI EXCARPSUM ~ 4n; INCIP CAPITULA CHRONC HIE-
ROXIMI EXCRAPS 4a'; INCIPIT (IXCIPIUXT U^*) CAPITULA CHROXICE HIEROXIMI (IHERO-
XLMI 462') EXCARSmi 46 '•2-2'; IXCIPIUNT CAP CROXICE HIEROXIMI EXCARPS 4c'. Totns
index deest 3a.h. b) om. ib'^'. c) ducuum ib^*. d) regum ih^'. e) om. 2a. ib-*. {) Nabucbo-
donosor semper 2a. ib"^' ; Nabocodonosor infra 3. g) captivitatem 2«. 45

I) Lupicina a Con.stanti)iopoUtanis IJuphemia vocata uxor lu.stini erat. lovOxlvoi ¥jVifr\\iiac,
Chronogr. sij-st. 2) Sophia uxor Iu.dini lunioris erat. 'lovOTivog 0 Socftag Chronogr. syst.

3) Numerum falsum esse, vix commemorari necesse est. 4) Infra 1240 scriptum est.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LTBER II. 43

19. De Macidonum rigi Filipo et minsebus annis eondetus.

20. De Tarquinio Prisco^ et numerum senatorum Romae.

21. De captivitate*^ ludaeorum a Nabagodonosor<= rigi.

22. De arapliatam Romara.

23. De morte Nabagodonosor rigi.

24. De regressione ludaeorum per Cirum*' rigi Persarura.

25. De rignum Tarquini Romam.

26. De Nabagodonosor, sub cuius tempore Olofornis*' fuit.

27. 'De inicium consolum Roma^, qui regerunt imperium an. 4G0.

28. De Alexandro Magnos Macedo.

29. De mortem Alexandri et translatum'' i-egnum eius in pluris regibus'.

30. De Romanis, qui pluris gentis superant, consolis babentis.

31. De inicium imperatorum.

32. De Gaium lulium, qui monarciam tenuit.

.33. De Octavianum, qui monarciam tenuit, in cuius tempore dominus noster
lesus ' Christus natus est.

.34. De supputationem annorum ab Adam usque'' Christi praedecationem.

.35. De craperium Gage et Claudiae.

36. De emperium Neronis, Vispasiani' et Titi et captivitate ludeorum.

37. De empcrium Domiciani, Tragiani, Atriani, Titi, Luci et Quomodi.

38. De emperium Cologi'", Siviri, Antunii'', JLagriani" et Aurili.

.39. De emperium Alcxandri, ]\[aximi, GordianiP, Deciae, Galli et Valeriani, qui
ini Persas captivatur.

40. De emperium Galliini, Claudiae, Auriliani et Provi.

41.'" De emperium Cari, Deucliciani, Maxiraiani et^ Seviri.

42. De erapcrium Constantini et filii sui et Aelenam' agustam".

43. De emperiura IMagnenti et obetum Constantis^' et mortem fr."' Magnenti.

44. De GaHum caesarem et Antunium monacum et Constancium Romnm in-
gressum.

45. De emperium luliani, Valentiniani " et Aelariumy Pectavinsim episcopum.

46. De adventum Burgundionum in Gallies.

47. De emperium Graciani, internicionc'- Alamannorum ct Gotorum.

48. De interetum Valentis* emperatorcs a'' Gotis factum.

49. De suppotationem annorum ab Adam usque ad obitum^^ Valentis.
nO. De emperium Theudosiae, Arcadiac, Onoriae, item'' Teudosiae.
.51. De Gaisericum*^ regera et Vandalis ct Gotis.

52. De emperium Marciani.

5.3. De inruptione Chunorum in Gallics et Agecium f patr.*'' ct Gotis.

54. De emperium Aviti, Martiani'' et Theuderico regem Gotorum'.

Index. 1. 2«. 4/y*'.
Index. a) Parisco 4i*'. b) oaptivitatom 2a. c) ab .ibuchodono.sor 2a. <\) C. V. r.

'.orr. C. r. P. 2«; Pcr.sanim j>^irum corr. \r. P., om. rig-i 46^'. c) Olofcrni:s, era«. i 2a; Olofcrnns 46*'.
F) Komam 2«,- Romanorum 4/^^'. (r) Maccflo M. in vnj. add. pr. m. 4A*'. Ii) translacione 4/;*'.

i) om. 4i»*. k; u. ad p. C. 2a. 4/>'^*. 1) et Vcspasiani 2fi. 4//^'. ni) srrUje Eologi: cnt llclvins.

(1) Antunii tiorr. tec. m. Antunic I. o) Magni 4/y*". p) Gurdiani 2ti. ()) imj^crsas captiva 4/»*'.

r) e. 4L ponl r. 4.3. poHuil 2«, s) om. 2«. 4h^'. t) Ildcna 2«; Elcna 4lj'^'. u) oin. 2«; auf?s 4//»'.
r) CnnsUtis 1. w) f rt 1 ; frl» 2«. 4//**. x) Valcntini 2a. y) Mclariiim Pcctaviusis 2a; Ililario

Pictavicnsi 4h^*. z) et i. 4h^'. a) Volcnti» 4h^'. b) «igatiH 4/.»**. c) obam 1 (uhi m. aec.

•orr. obihim^. 2«. 4h^' (uhi V. deeglj. t\) i. T. om. 4h'^'. c) OaliiHcricum 2«; OaiHcrico 4/>*'.

^) ?(ricium e corr. 2a : A(,'Ccio 4//*'. j^) iiatrt 1; |»atriciiitii 2«; icitricio iA*'. Ii ) Martiuiani 2ii.

i) om. 4/,»*.

6*

44 ClIRONICAKr.M QUAE DICUNTUR FREDEGAKII SCIIOLASTICI LIBER II.

;");"). De einpcrium Magioriani» et Suaevis ct Tlieuclcrico rigi.

oG. Dc empcrio Siviri, Antinii et Gotis in Aetalia sub empcrio consolem''.

;")?. De Theuderico rigi Gotorum in Aetalia ct Lcone emporatore.

58. De Chlodovco rigi Francorum et Alarico.

59. Dc obetum Theuderici.

60. Dc Crogo'^ rigi Vandalorum ct Vandalis,
GL De Gildomerem'', in qucm rignum Vandalorum tlnivit.
62. De lustiniano emperatorcm et liellissarium'^ patr."^

iiipr. L Regnum^ Assiriorum. Primus rex Ninus regnavit annos 51'', et inulier sua

Simiraniis*^ regnavit post cum ann. 42. Eodem tempore natus est Abraham. Ninsas**, lo
filius Nini et Semiramis^, regn. post eos ann. 38.

2." Abraham cum cssct annorum 75, accepit a Deo rcpromissionem. Dc illo tcm-
pore usque ad egrcssionem'' Aebreorum dc Acgypto suppotantur anni 430 '^. Abraham dc
ancilla Agar habuit filium nomcn Ismaii, unde Ismaiiitae et postea Agarrini*', post-
tremum Sarracini vocantur. Centenarius Abraham habuit dc Sari'a'^ filium nomen Isaac. ir>
Primus omnium prophetarum Abraham. Assiriorum Arrius tniic rcgnavit ann. 30. Sexa-
gcnario ' Isaac ann. nascuntur filii gcmini: primus Esau , ex quo gens Idomca fuit, ^
sccundus lacob, <[ui Isracl appellatus est; indc gens ludaeorum ests, Vixit Abraham
ann. 175. Ccntcsimo ann. repromissionis moritur Abraham. Centesimo G 0. ann. cum
esset Isaac, tunc lacob discendit in Mesopotamia et servivit Laban annus 14 pro duas 20
filias, quas accepit uxorcs, Lia et Rachil. Anno 200"'" post rcpromissioncm mortuus''
Isaac annorum 8 0. Filius cius lacob, cum esset annorum 110, adhuc vivente
Isaac, loseph , filius lacob, annorum' 17 viudctus cst in Aegypto. ISO""" ann. cum
essit lacob, iam secundo ann. famis iugressus '' cum filiis in Aegypto. lacob 147""' ann,
obiit, prophetans dc Christo. 110'"" anu, cum implisset loseph, moritur, Fiunt autcm 25]
omnes anni, quos Aebrei ' in Aegypto fccerunt"', 215, Ob hoc ab co tempore conpotantur,
quod lacob cum filiis suis discendit in Aegypto.

3.* 350'"*' anu. repromissionis natus est Moysis, Cum essct annorum 76,
Crops'' rignavit in Attuca; a quo usque ad*^ Troie*' captivitatcm fiunt anni 3 5 5. 340"""^
repromissionis an n 0 Moysis Aegypto derelinqucns, iu hercmo filosopatur. Aebreorum 80"'° 30
ann. agcns, dux aetcneris ex '^ Aegypto AcbreorumS gentcs efficctur; legcm cis in hercmis
tradedit per annos 40, Ab lioc loco usque ad Salamoncm ct ad'' aedificationem templi ^
numerantur anni 480'. Primus apud Aebreos Aaron pontifex fuit Aebreorum. Post Moysen

Index. 1. 2«. W^*. Capp. 1. 2. 1. 2a. 3a. ^h^*. Cap. 3. \. \*. 2a. 3«. 452*.

Index. a) Maioriani e Suevis (Sufves 2a) 2a. ib'^*. b) consules 2a; consulum 45**; scribe: 3.5

consedentibus. c) Chrogo 2a; Croco 46^*. d) Hildcmerem 2a; Cildemere corr. Cliildemerc 462*_

e) Bol.sarinm 4«. «*. 6'. c> ; Belsario U^*. f) EXPLICIUNT CAPITULAE add. 2a.h; EXPLICIUNT
CAPITULA 4a.a*.h^*.c^; EXPLICIT CAPITULA U\

Cap. l. a) R. A. (Asiriorum 3a) om. 2a, ubi 2 lineae vacant; INCIPIT LIBER I (I om. 2h. 4c^)
r. A. (Asyriorum 26) 2b. 4«. a*. c' ; Incipit r. A. 46^. 462*; INCIPIT LIBER DE REGIBUS ASSIRIO- 40
RUM ET CAPTIUITATE TROIE ET INICIO ROMANORU. I Rognum A. 4c». b) 50 2a. c) Suni-
rami.s 46^'^ lU infra. d) ita 1. 2a. 3a; cun.sas f. iiii 46^*; Ninyas H. e) Semiramidis //.

Cap. 2. a) om. 2a. b) gressiouem Sa. c) 330 3a. d) Aggareni 2a. 3a,- Agareni 462*.

e) ex libera H. i) sexagenarius Csic ib'^*) corr. sexagenario fsic e corr. 3aJ 2c. g) om. 2a. 46^*.

h) m. est 2a. 3a. 46^*. i) a. 17 o?k. 2a. 3a. ih^*. k) est eadem forte vi. postea add. 1; om. II. 45
I) Ilcbrei simul cuin lacob in Aegypto incipit 1*, quaternione exciso. m) fuerunt 46^*.

Cap. 3. a) capitum distinclione caret 1*. b) Crops fsic etiam 3a; Chros 2a) corr. Cecrops 1

et ila II.; Cicrops 46^*. c) om. 1*. 462*. d) Troge, ut infra, 2a. e) CCCXL corr. CCCCXL L

f) om. 3o. g) dux eorum ])ro Aebr. 1*. h) om. 3a. 46^*; et ad om. 1*. i) 380 3a.

(

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II. 45

constitactur Gj^sus. G}'sus successoi'* Moysi terra Palastinorum ludaei gente sorte distribuit. Hier.
ludaeorum iudex post Gotonehil annos 40. Post Gotonehil Aebr e i fuerunt subiecti alieni-
geni annos 18'', qui copolantur temporibus Aod. Ipse fuit iudex ex tribu Efrem ; fuit*^
ann. 80. Post Aod Aebreos in dicionem*' redigunt alienigeni" ann. 20; qui copulantur tem-
poribus Debure et Baraa*^, qui iudicaverunt Israel ann. 40. Ebraeorum iudex Gedeon.
Post Deboram in dicione redicunt alienigeni ann. 7S, qui coniuncti sunt temporebus Gedeon
secundum Aebreorum traditione. Gedeon iudcx ex tribo Mannasse. Cyrus'' condeta ante
templum Hierusolimarum ' ann. 240, scribit'' loseph in libro' tercio. Aebreorum Abimelet,
fiiius Gedeonis, iudex ann. 3. Post quem"" Tola ann. 22'. Post quem lar"^ ann. 22 ex
tribo Manasse.

4.^ Sub Tautano regi Assiriorum Troga capta est. Aebraeorum Gepte iudex ann. 8.
Postea'' Aebreos in dicione sua*^ redicunt Amanite ann. 8, qui cum temporibus posteriorum
iudicum copolantur secundum ludaeorum*' tradicionem. Gepte in libro ludicum, — post quem
Esebon" ann. 7, — ab aetate Moyse usque ad semet ipso ait soppotari^ ann. 300 S. Post Aese-
bon Labaion'' ann. 8'*. In'* illo tcmpore Priamus' Helenam rapuit. Troianum bellum
decenale surrexit causa mali '", quod trium mulierum de pulchritudinem certantium praemium
fuit, una earum Helena pastore iudice" pollicente. Memnon", Amazones Priamo tolereP snb-
sidium**. Exinde ^ origo Francorum fuit. Priarao*! prirao regi habuerunt; postea per
historiarura libros scriptum est, qualiter habuerunt regi Friga''. Postea partiti sunt in
(luabus partibus. Una pars perrexit in Macedoniam ^, vocati sunt Macedonis secunduni
populum, a quera recepti sunt, et regionera' Macedoniac", qui oppremebatur a gentes
vicinas, invitati ab ipsis fuerunt, ut eis praeberent auxilium. Per quos postea cum

■^) Post hacc libri 4 (excepto 4c', dc quo v. infra c. 6. ax.) inserunt: III (IIII 4i* )
HISTORIA DARETIS (DAREGITIS 4o. a'; I add. 4a) FRIGII DE ORIGINE FRAN-
CORU.Vf. Eodcm itaquc (i. om. 4a. a*) tempore — apud Albam interfecerunt, quam
in Appcndiee imprimendam curavimu.i. Tunc 46'-**. c' po-^rwTi^: \\\\ (om. 4c'^. Item
de superiore chronica (superiora cronica 4^^*). In ilio tcmpore Priamus cct., at 4a. a*,
omisso lernmate Itcm de s. c, ad caput: IIII. In illo tempore P. transeimt.
**) Troia capta est add. 1*.

Cap. .3. 1. 1*. 2«. 3«. 4/>2*. Cap. 4. 1. 1*. 2«. 3«. 4^^*. c' (a linea \h).

Cap. 3. a) hic successor l"; successit 2a. 3a. 4/^2'_ ),) XCIII pro XCjTT, vt. saepe ia lior Uhro CT
pro Q lec/ilur, M'^' . c) om. 3a. (1) dicionc 1, scd llnea forte postea addita esl, ut infra saepivs.

c) alic gcno 3a. f) ita 1; TJarach 1'. 2«; Barac 3« cum H. g) 6 1*; C, superscr. ;jr. m. II 4/i2*.

h) ita fCirus 44^') cuni cod. Bern. II.; Tyrus recle 1*. i) ITierosolyme 1*. k) scripsit 2«. 3«. Ah"^*

(nhi e eorr.J ; lcge pro 8. 1*. 1) 1. e codd. II. solus hahet Leiil. Scal. 14. m) qucm Tota (?)

anii 22 orasa 1; I'. rj. T. a. 22 om. 'ia ; habent reliqui lihri. n) lair 1*. 3«.

Cap. 4. aj dialinctlone carent 2«. 3«. 4/)2*. h) Post lair //. c) ovi. 3«. d) om. 3a.

e) corr. fsebon 1, et ita 2a. f) suppotantur 1'; subputantur 3«; suputare ait 46^*. g) 400 2a.

h) Hnbaion 2«; Labdon 1' cum II. \) CIII 4/»'- *' (qn 4«). k) In a linea 2a; cap. 4. in-

cipil 3«. ]) Alcxandor H.; cf. Zarncke, 'Berichle der Sllchs. Ges. d. Wiss. Leip7yl(j' 18CG, p. 263, n. 3.

m) m. i\. om. 1*; cansa anquod (alifjufjUfr 4h^' ; aliquot 4c') 2«. 3«. 4h'^'.c'. n) iudiconte 3«.

o) mo non 2«; mC non 3a; monon 4/»^*. c' ; om. 1*. p) tollon; 1*. 3«. 4//**. c' ; toUo 2a. q) Pri-

mi.imo rogo primo 2«; Priamum roj^om primo 4/«**; l'riamu ref^c p. 4c' (sed Priamo priinum rcg^om 1*. 3«).
r) gcrofrii^Ha pro r. V. 1*. h) Macodonia 1. t) regem 46**. c'. u) Macodonis 1*.

I) Ex hoc enunlinto in 2a omisso, in 1 ernsn, codieem. 1 ad 2a emendntum esse inleUef/itur;
c/. 'iV. Archiv' VII, p. 250. 2) I)e rfdiov ipuic iidcr hnnc 'Oruyinrw' et lihri lU, c. 2. iutrr-

cedat cf. quae 'A'. Archic VII, p. 440, scripsl.

4G CHRONICAUUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

subiunoti in plurinia procreatione crevissent, ex ipso genere Macedonis fortissimi pugna-
tores effecti sunt; quod in""» postremum in diebus Phyliphy regis et Alexandri fili sui
fama confirmat, illorum fortitudine ^* qualis fuit.

5.» Nam et illa'' alia pars, quae de Frigia*^ progressa est, ab Olexo per fraude
decepti*', tamen non captivati, nisi exinde eiecti, per multis regionibus pcrvacantis 5
cum uxores et liberos, electum*' a se regi Francione nomen, per quem Franci vocan-
tur'. In postremum, eo quod fortissimus ipse Francio in bellum fuisse fertur, et multo
tempore cum phirimis gentibus pugnam gerens, partem Asiae vastans, in Eurupam"^
dirigens, inter Renum vels Danuvium et mare consedit'',

6. Ibique mortuo Francione, cum iam per'' proelia tanta que gesserat parva ex 10
ipsis manus remanserat, duces ex se constituerunt''- '^. Attamcn semper alterius dicione
nogantes, multo post tcmporc cum ducibus transaegerunt*^ iisque ad tempore Ponpegi^
consolis, qui et cum ipsis demicans seo ef* cum reliquas gentium nationes^, quae in
Germania habitabant'', totasque dicione subdidit Romanam». Sed continuo Franci cum
Saxonibus amicicias inientes, adversus Pompegium revellantis, eiusdem rennuerunt 15
potestatem. Pompcgius in Spaniam contra gentes demicans plurimas'', moretur, Post
haec nuUa gens usque in presentem diem Francos potuit superare, qui tamen eos suae
dicione potuisset subiugare, Ad ipsum instar et Macedonis, qui ex eadem' generatione
fuerunt, quamvis gravia bella fuissent adtrite, tamcn semper liberi'' ab externa domina-
tione vivere conati sunt. Tercia ex eadem origine gcntem Torcorum ' fuisse'" fama 20
confirmat, ut, cum Franci Asiam pervacantis phiribus proeHis transissent", ingrcdientis
Eurupam, super htore Danuviae fluminis inter Ocianum et Traciam una ex eis ibideni
pars resedit, Electum a se iitique" regem nomen TorquotoP ••*, per quod gens Tur-
quorum nomen acccpit, Franci huius actencris grcssumi cum uxores et liberes age-
bant, nec erat gens, qui eis in proeHum potuisset resistere. Sed dum'" plurima ege- 2.1
runt proclia, quando ad Renum* consederunt, dum a Turquoto menuati sunt, parva ex
Hier. cis mauus adcrat. A' captivitate Troge usque ad pvimam olimpiadcin fimit anni 406*.

*) Hoc loco 4c' Dardis historiam inscril : IIISTORIA DARETIS FRIGII de origine
Francorum V. Eodem itaque tempore — aput Albam iuterfecerunt.

i

Caiop. 4— G. 1. r. 2«. 3a. W^\ c\ 30

Cap. 4. a) om. V. 3«. b) ila 1 (iihi linea super e add., sed postea , ut vid.J. 2a; forti-

tudo 3«. 4/>2*.

Cap. 5. a) distinctione carent 2«. 3«. 4^2*. b) ot add. 3«. c) Friga 3a. 462*. c' (e corr.J.

(1) ila 1*,- cf. infra III, 2: cnm Troia fraude Oloxo capcrctnr; fraideccpti (sic eliam 2aJ corr. m. al.

o

fraidecepti 1; fraudcm dccepti 3o (?). 4i'^*; fraudc cepti 4c'. 0) ah Electum (Electi 3« ,• Electo 46^*) 35

cap. S-. incip. 2a. 3a. 4i**. f) Eonippam, ut infra, 2a. g) et 1*. 46*'. c'. h) consedens 2a;

condcns 3a. |

Cap. 6. a) om. 2a. 3a. 46*'. b) restituerunt 1*. c) transigerunt 1*. 4c' ; transienmt 3a.
d) ct postea add. 1,- habent codd. rell. c) Maccdonum pro n. 1*. f) habitant 2a. 3a. g) Romano

imperio 1*. h) om. 3a. i) eodem genore 1*. k) libera 3a. 1) Turcorum {infra Torcorum) 1*; 40

Torchorum 3a; Torquorum 4c' (ut infra libri plerique). m) om. 46**. c'. n) pertran.sissent 1*. 46**.

o) om. 1*. p) Torqueto, ut infra, \*. q) om. 2a. 46**. c'. r) dm 1. 1*; qm 2o; du 3a; Sed
contra dnl 46**. s) Senum 3a. t) A a linea 2a.

1) Cf. Isid. Etym, IX, 2, 101: Franci a quodam proprio duce vocari putantur; v. Zarncke,
l. /. p. 268. 2) Cf. Liithgen, 'Die Quellen 11. d. hist. Werth der frank. Trojasage', p, 4 5. 45 '

3) Quomodo Pompeius Francorum victor factus sit, 'N. Archiv' VII , p. 475. eocposui. 4) Tor-
quatum cum Alexandro Philippoque fabulator ex Ilieron. chron., infra c. 27. 28, novif ; cf. 'N. Archiv'
VII, p. 474.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FKEDEGARII SCIIOLASTICI LIBER IL 47

7. Redeamus, quo ordine Aebraeorura gens fuit. Aebraeorum roHqui anni Labdou^ iiier.
u. octo. l'ost Labdou'' Aebreos*= in dicione redicunt*' alienigeni ann.^ 40, qui copolantur
nporibus iudecum posteriorum. Post quem Samson fortissimus omnium fuit, ita ut quibus-

in fucta eius cum gestis Ercole coni) otarentur f. Quidam ad huius memoriam conservandam
Inea BeceanceorumS multo post tempore appellatus poena*'. Post quem Heli sacerdus;
Aebreorum libro 40 aun. inveniuntur, in septuaginta interpraetatione' 20"*.

8. In illo tempore^ Tautanus regnabat in Assirius. Tunc Troia capta est. In
reis Lepdon'' iudex erat, et in Aegypto dinastia rex erat'. Primus rex Latino-
(n tunc in ipso tempore surrexit, eo quod a Troia fugaciter exicrant"^, et^ ex ipso
nere et Frigas: fuerunt, nisi per ipsa captivitate Troiae" et inundatione Assirio-
n^ et eorum persecutione, in duas partes egressi et ipsa civitate et regione. Unum
indeS regnum LatinorumS ereguntur et aliura'' Frigorum. Post tercio anno capta Hier.
oia Latini, qui postea Romani nuncupati sunt, et, ut quidam volunt, post octavo anno
;navit' Aeneas. Aeneas et Frigas fertur geriuani fuissent.

9.' Aeneas in Latinis regna. ann. 3 et Frigas'* in Frigia. Ante Aenea et Friga
1 v'', Saturnus, Picus, Faunus ^, Latinus, per quem Latini vocati sunt, et in Aetalia
jnaverunt annis circeter 150. Roleta®'^. Scribit Palefatus in incredibilium^ libro primo,
renas quoque fuesse 8 meretrices, quae'' deceperint navigantes. Post' Aeneam Ascanis
3. 38. Ascanius, derelicto novercae suae regno, Latinis'' Albam Longam condedit et Sil-
m' Postumum "• fratrem suum, Aenei ex Clavinia" filium", summa piaetateP edocavit. Ama-
les in illo tempore Aetesil templum incenderunt. Ascanius iHlium filium procreavit,
juo familia luliorum orta, et propter aetatem parvuli, quia"" necdum regendis civebus edo-
)8 erat, Silvium Postumum^, fratrem suum, regni ' reliquit heredem. In" illo temporc,
rtuo Heli sacerdoti Aebreorum, Samuhel prophetabat; et Saul regnavit ann. 40. In

0 tempore Silvius Latinorum rex, Aenei filius, a quo omnes Albanorum rege Silviae
:ati sunt, Aebreorum rex primus ex tribu luda David ann. 40. Aebreorum tunc pontifex
biatar clarus habitur^. Latinis Silvius regnavit ann. 50. Aebreorum, filius David, Salo-
n regnavit ann. 40. Salomou templum iu Hierusolimis aedificare coepit, consummavit"
m ann. 7.

Capp. 7-9. l. V 2a. 3«. W^\

Cap. 7. a) ite 1. 1*; anni quinquag-inta {pro L) Abdon 2a; anni.L. abdon 3a. 44^'.
ita 1. 1'; Abdon 2a. 3a. W^*. c) ovi. W. d) rediguntur W^\ e) 40 ann 2a. f) com-
entur 1'; conparentur //. g) balneabece anceorum 1; om. 1'; balneabecc lianc conim 2a; balnea
i. Beceanceorum) 3a ; balnea becce hac eorum 46^* ; b.alneas Byzantinorum H. h) putant H.

interpretuni 46**. k) quae sequunlur ad c. 56; Temporibus Ilonorii oni. 4c'.

Ca}). 8. a) om. 3«. b) Lepdou (IHeru p in lituraj pr. m., Lapdon sec. m. 1; Leydon 2n;

leon 3a: e»t Labdon, ut gupra recie scribilur. c) cxicrat 1*. d) om. 2a. e) ovi. 46''.

^Hiorum 1*. g) om. 46'*. h) erigunt ItaUum 46'*; et alios (corr. alius) F. ereg. 1*. i) r. A.
1'.; Enea.'* rognavit 3«.

Cap. 'J. a) digtinctione carent 2a. 3«. 46'*. b) Friga in Frigias 1*. c) ANN V 1; aniT. u. 1*;

1 V. 2a; .an.\. 'da; annis.V. 46'*; corrupte pro: lanus. d) ovi. 1*; Fainiis 2«. u) f;iboh'is pro
1'; lilotola 46'*. f) incrcdib. corr. sec. vi. incredcb. 1. g) 07n. 2u. li) (jiii dcceperunt 1*. 46'*.
Po«t — AriiazoncH om. 1*. k) Lavinii //. (sed Lavinti cod. Bern. H.). I) Sihiiuiiun 1. in) jiost-
ini 1 ; po.st hiiminn 2a; post iiniini 3a. n) Claniaviiiia 8r/. o) .siiuni ndd. 2a. 3«. 46''. p) iipi(!-
'i a<jdocavit 'iu. 'ia. (j) ila 1 (ubi aec. m. corr. AcfcniJ. 2a; Etliesi 1*; Aeti.si 3a,- cciaiii trMiijiliim
hesi 46''. r) fjui 2a. 46'*. s) post unum 1*. t) rogiium 1'. 2«. ii) c. 9 incipil 2a. 46«*;
a linea 3a. v) babebatur 3a. wj et c. cum 3a; conHummavit(jiic //.

1) Kx IlipronijmidjiiH : De lcrtio tomo Maiietlio Acgypti '20. dynastia Diajiolilanonim
178, plnne abaiirda Frcdiijarinn <:xc<rpnit. 2) Kolcta iiinrruit Fnd, (luld sifjiii/lcrt, ^tr.^tcirnus.

48 CIIKONICAKUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LlliER II.

iiier. lO." Cartago in^ tempore Salomouis a Lacedaemonics in Africa coiidita est a rcge

Costrato*^ et alias urbis plurimas'. Nam et Cartago a Arcedonc'^ Tyro, ut vcro^ aliae,
a Dido, filia eius, ann. 144. expleta fuisse rofertur. Colleguntur autem omni tenipus
a Moysin et egressus ^ Israel ; secundum tercium librum Regnorum usque ad Salomonem et
aedificationem templi conpotantur ann. 480*. A diluvio usquc ad Moysen ann. 1447 S. Ab 5
Adam usque ad diluvium anni 2242. Semul omncs anni 414 9'^ ab' Adam usque ad Salo-
monem ''. Aebreorum' sacerdus "■ Sadoc tuuc fuit.

11,* Post Salomonem Roboam ann. 17. Post mortem Salomonis, sedicione orta in
gcnte ludaea et'' regno befaria devisio, in Samaria decem tribus'^ regnavit Geroboam. Lati-
norum Alba Silvius regnavit ann. 39*^. Roboam, filius Salomonis, regn. Hierusolimi s duobus lo
tribus*^ tantum, quae vocantur ludaeorum, qui a ex lud a stirpe discendcruut", unde ct
universa gens illa nomen ludaeorum est^ Post quem Abia ann. 8. Post quem Asa
ann. 41. Latinorum Aegyptius Silvius ann. 2 3. Latinorum octavosS Capis Silvius anu. 2 6.
Aebrcorum luda losafat ann. 25. Prophetabant in Aebreis tunc Abdias, Hienozias'*, Michias.
Latinorum nouus Carpentus Silvius ann. 13'. Aebreorum luda"* ann. 8. Post quein i5
Ocozias' ann. 1. Posf" (luem Godolias mater ann. 7". Post qucm loas" anu. 40. Lati-
norum tunc post Carpento Tiberius ann. 8. Post 11. Agrippa Silvius ann. 40. luiadeP
apud Aebreos insignissimus pontifex erat, qui solus post Moysen vixit ann. ISC. Aebreorum
luda Amissias ann.'" 29. Aebreorum* Israel loas in tempore loram. Ipse fuit septemus in
luda, regnavit ann. 8. In cuius tempore prophetabat Hclias. In tempore loas' Hcli- 20
saeus" moritur. Zacharias propheta a loas regi interficetur. Aebreorum luda Amessias^
rcgnavit annis 29^.

12. Latinorum 12. Aremolus *• Silvius ann. 19. Post quem 13. Aventinus'* Silvius
an. 36. In temporc Arimoli superiores ipse Silvius Aremolus sive*^ Remolus, Agrippe
superiores regi filius, praesedium'^ Albanorum iuter montes, ubi nunc Roma est, posuit*; ab*^ 25
impietatem postea fulmenatus interiit.

13. Aebreorum Israel secundus Nadab ann. 2. Post quem tres* Baas'' ann. 24. Post
quem Aela ann. T^. Post'' Ambri ann. 12. Post Eu''* ann. 28^ In tempore Achab
profetabat Aelia. Post loram HaeuS au. 29. Post Haeu'' Achab * ann. 17.

Cajyp. 10-13. 1. 1*. 2a. Sa. 46^*.

Cap. 10. a) ita 2a; 11 1; ovi. V. 3a. b) om. V. 462*. c) Gestrato 1*. 3o. 4^2*. d) ab A.
2«. 3«. 4i**; Carchedone H. c) vere 2». f) egressionis 1*; egresse 2a; egresso 3a; egressu 46*'.

g) ila 1. 1*; mille CCCC: XCVII, eras. una litt. 2«; III (m i)ro niille 1) CCCCLXLVIII 3a ;
lU millia CCCCLXXXVIIII 46*'. h) IIIiCXLVIII 2a. i) A. A. u. a. om. 2a (ubi reliquum payinae
si)atium vacatj. 3a. k) c. 11. a Salomon rcx H. incipit 2a. 3a. 46*' (non 1*J. 1) Aebr. — fuit

om. 1*; regnavit ann 40 add. 2«. 3«. 46**. m) S. s. 2«.

Cap. 11. a) om. 1. 1'. b) 07n. 2a. 3«. 46**. c) iia cod. Bern. H., reliqui tribubus.

d) 38 3«. e) discenderant 3«. f) vocata add. 2a. 3o. 46**; sortita est If. g) octabo

scapis 3o. h) ita 1. 1*; Hiezonias 3o (non 46**^; leu Ozias H., sed Hiecozias cod. Leid. Voss. C.

110. H. i) 14 3o. k) loram om. Fred. 1) Ochodias H. m) Post — 7 om. V. 46** n) 6 3o. 4^
o) Oas 2«; losias H. j)) loiadae cod. Leid. Voss. et Scal. 14. H. q) 30 om. 46**. r) i^r. vi.

suppl. 1. s) Aebr. usque ad finem cap. om. 1*. t) regis add. 2a. 3a. 46**. u) H. — regi

om. 2a. v) 11 add. 3a. 46**.

Cap. 12. a) Roninhis 1'. b) Avestinns 3o ; Avencius in Utura 46**. c) Arremulus s. Ko-

molus 1*; s. R. om. 2«. 3«. d) praesedum 1. e) qui om. Fred. f) corr. m. al. ob (sic H.) 1. 4|

Cap. 13. a) ita 1. 2o; tercius corr. sec. m. 1; Abias pro t. B. 1*. b) Baasan H. c) 8 2a.
d) P. quera 1*. 3o. e) post quem Geu 1*; post eum 3a. f) 8 2o; lu temp. — 29 07h. 1*. g) Hieu 2o;
Heu 3o. h) Post quem Achab anii 17 prophetavit HoHas 1*; Post Acab. Heieu (eum 3o) Achab 2a.

1) Hat^c Fre.dcgariun confudit, nam Hierovymus de Carthagine aliisque urhibus ab Echfstralo
Lacedaemoniornm rege conditis nihil relulit. 2) Duo enuntiata Hieronymiana male in untim

contraxit Fred. 3) Amcssiae regnum repctit Fred. 4) Hoc loco male insertus, sed infra

rectc positus est. 5) Scribas loachab.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II. 49

14. lulius, proavos lulii Proculis^, qui cum Romolo Romam commigravit, fundavit'^ Hier.
luliam gentcm. His diebus Aebreorum 12. Azarias, qui et Ozias, ann. 52.

15.* In illo tempore, Thespieo^, Arifronis filio, Atonis^^ regnante, Assiriorum impi-
rium** deletum est. Usque ad id tempus fuisse rege Assiriorum, storia fert^. Et fiunt in-
simul'" anni 1098?. Omnes autem anni rigni'' Assiriorum a primo anno Nini suppotantur 1240.
Abarces Medus, Assiriorum imperium' destructo, regn. in Medus transtulit, et interim sine prin-
cipibus res agebatur usque ad Diiocum*' regem Medorum. In medio autem tempore Caldei
propriae praevalebant, quoque' separate quaedam regnum successiones feruntur. Reliqui
quoque gentis propriis legibus" utebantur.

16.* Latinorum quartus decimus*' Procas Silvius an. 3 3. Post quem Amulius Silvius
ann. 43*^. In illo tempore Roma a parebus**, qui nunc^ festus dicitur, est condeta.
Romolus'^ et Remus ipsam condederunt. Remus rutro? pastorale*' a Fabio, Rumoli duci,
occisus. Obbasili' inpunitate ^' magnas Limuli' multitudo coniungetur. Anno ab Urbe condita
tercio"' una virginum pulcerrima cunctorum adclamatione rapientum" Talasso, duci Romoli,
decernitur, unde" adP nuptiarum solemnitatibus Talasso vulgo*! clamitat, cui tales nupta sit,
que Talassus meruit. In illo tempore prima captivitas Israel. Decem tribus a Senacerem""
rege Caldeorum^ translati sunt in montes Medorum, regnatumque ' est in Samaria ann. 250.
Romanorum" septimus decemus rex Romolus aun. 38. Remus^' et Romolus generantur
matre"^ Aetalia. Romolus apud paludem Caprae nus'' moritur. Post quem per quinus
dies senatores rem publicam egerunty unum tantum anno, quod interregnum appellatum est.
Postea Pomp e ius ^ regn. ann. 41. Romolus ^ primu m militis sumpsit ex populo et nobelis-
simus senes centum* ob aetatem senatores, ob semilitudinem curae patris appellavit; templa
quoque et murus humani'' urbis struxerunt. Saba Conbochiri*^ regem captum'' vivo exusit.
Tulius Hostilius ann. 3 3^. Primus regnum^ Romanorum purpora et fascibus usus est ac
deinceps cum sua domo fulmine confragavit ?. Tulius Hostilius post longam pacem bella
reparabit, Albanos, Vigentis'' vicit et', adiecto monte Caeneo'*, Urbem ampliavit. Romanorum

Capp. 14—16. 1. 1*. 2a. 3a. 4b^\

Cap. 14. a) proconsulis 2a; om. 1*. b) om. 3a.

Cap. 15. a) om. 1. 2a. 3a. 4i**. b) Tespiao oarifronis 3a; Tespio ocorifonis 4i-*.

c) Atheonis 2a. d) impir. corr. imper. 1. e) rofert 1*. 2«. 46^* cum IT. f) simul om. 3a.
g) mille LXXXVIII 2«; mille XCIIII 44^*; 1197 H. h) rigni corr. regni 1. i) imperiomm destricto 1;
imperium distructo (distructum 3a) 2a. 3a; imperii destruccto 46^*; imperio destructo H. k) Diocum 2a;
Antiochnm 3a. 45^*. 1) quorum H. m) rogibus //.

Cap. 16. a) 15. 2a. U^' ; distinclione caret 3a. b) 13. 3a. c) 42 2a; 14 3a. 46«'; 44 IT.

d) ita Fred.; om. 1* ; Parilibus H. e) dies om. Fred. f) Romalus 3a. g) retro 2a; ovi. 1*.
\i) (p. om.) a F. Romoli doci 1'; pastoralea (pastoralia 3a) faboorum (fabiorum 46^*) oliduci (olim
daci 3a; oliduce 46**) 2o. 3a. 4i**; pastoralia Fabio codd. nonnuUi Hieronymi. i) ita Fred. cum
cod. Leid. Hcal. 14. Hieron.: scrihe ob asyli ; Obbasili — coniungetur om. 1*. k) inpictatos 46**.
1) ita 1 (uhi m. sec. corr. Remulo^. 2a. 3a. 46**. m) tria una 2a; in una 3a. n) sapientium 1*;
rapienda 46*'. o) uti 46**. p) in H. q) vidgo — que Ta. om. 3«. r) ita 1; Scnacereb 1';
Sennaceribh 2a; Sennacerib; 3a; Henacharib 46**. s) A.syriorum iwo C. 1*. t) rignatus cst 3a.
u) c. 16. incipit 2a. 46**; R. anfi 17, men.ses 5. R. ann 38 1*. v) Romulo corr. Rcmulo 1'. w) ila 1;
(ex add. 1' ; a add. 2a) matro (inatri 46*') Italia (Italica V) 1'. 2«. 3a. 46**; Marto ot Ilia H.
X) a. p. Caprac (Caprenis 1*; Capremus 3o) nusquam conparuit //. y) rexcrunt //. z) Ponpegius 3a.
a) civiam 1*. b) ila 1 (ubi m. sec. corr. Bomane^. 2a. 46**; humano 3a, sed Romani 1*; Romanao
coniecil Canitiu». c) ita 1. 2o; Saba cum bochircm 3a; Saba canbo cliirum 46*'; S. — pxusit
om.. V ; Sabacon IJocchorim //. dj captivum — exiirit 3a. o) 37 3a. f) rcgis 1'; rcgum 46**.
(f) conflagravit 1*; confrigavit 2a. h) suae gcntis 1*; Hcxtu.s gcntcs 2a. 6; uigentoH 3a; scx gentoH 46**.
i) ad Monod. V.) ita Fred.; Caelio probe coniecil Canisiua.

1) lam de nr.cr. Remi supra I. 12. rcttilit. 2) Iterum ad Romulnm redit.

88. R. Meroving. II. 7

50 CIIROXTCARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

liior. quartus Aucus Martius ann. 3 3. Ancus Marcius Avcntiuum^ montem in** laneculum •= Urb e m
addeilit. In tcmpore Procatae' Silviae Latinorum regi Aebreorum tunc profetabat'' Osoe,
Amos, Esaias, lonas. Ann. quinquaginta tres, quando Roma condita fuit, in
Aebreis profetabat loatam anii. 16-. Post quem luda 14". ann. item'^ IG. Cuius tem-
pore Talat FalsarS rex Assiriorum magna pars populo ludaeorum in Assirios transtulit. Post 5
quem'' luda quintus decimus Segecias* ann. 49''. Post quem in luda 16. Mannassis
ann. 55. Post quem in luda septimus decimus Amon ann.' 12. Post octavus decemus
losias ann. 32. Ilierimias profetabat. Aebreorum luda loazim ann. 11. Posf" quem
iterum loazim alius.

17. Anno* 3. loazim Nabagodonosor rex Babillouiac ludacam capit et, in dicionem lO
suam redactis'' plurimis ludacorum, cum etiam partem vasorum templi invasit, et tributario*^
fecisse loazim fertur et'' victor ad patriam revertitur^. Israel, quanclo Roma condita'
fuit, AzariasS et Manaem profetabant ann. 10, postea Vazeas ^" ann.' 10.

18. A captivitate Troge usque* ad olimpiadem primam ann. 405. A primam olim-
piadem Africanus temporibus loatbam rege Aebreorum fuisse'' scripsit. Post Vazea in 15
ludaca profetabat*^ annus 9*'. Tunc a Senacerem" Israel in captivitate ducti

s u n t '^- 3. Memoravimus S- * sub Arifronem ^ r e g i Assiriorum regnum destructum. Sardana-
pallus co tempore Tarsum atque ' Ancialem condedit, et in proelio'* victus ab Arboco' Medos,
semit incendio concremavit. Primus, ut super'" memoravimus *, rex" Macedonum Caranus
regnavit ann. 28'^. Aegypciae rcgem suumP Osorton Ercole' norainaverunt. Fiston"" Argius 20
mensuras et pondera primus^ invenit.

19.* Macedonum Phyliphus regn. ann.'' 38. Numai Pompilius*^ duos mensis ann.*'
condedit lanuarium et Februarium ", cum ante hoc decim^ mensis tantum apud Romanus fuis-
sent. CapituliumS quoque a fundamentis aedificavit. Sevilla, que et Eurofila'', in Samuae
insignis habentur. Numa Pompilius nullum' cum finitimis bellum gessit. Olda mulier apud 25

Capp. 16. 17. 1. 1*. 2«. 3a. 462*. Capp. 18. 19. 1. 1*. 2a. 3a. 4i2*. c^ (cf. 1. 39, n. g).

Cap. 16. a) Aventunum 3a; Aventi 46^*. b) et If. c) om. l* ; Lanieohim 3«. d) pro-
phetabant 1*. 3a. 46^*; Osae 1*; Ose(a)e 2a. 3a. 46**. c) Achaz recfe insernit Canisius. f) regnavit
add. 3«. g-) Falasar (om. Talat) 1*; Talat Fallasar 3a; Talatu Faltasar 462*. h) in adJ. 3a.

i) Ezechias 1* cum H. k) 29 1* cum B. I) ann. 12 om. 1*; 12 om,. 3a, uhi mox: Post quem 30

in luda losias. m) 17 add. 46^*.

Cap. 17. a) ita 1*; alius ann ::: loazim pr. m., 11 an. 3 sec. m. superscr. 1; alius annos
quadraginta. Anno 3. 2a. 3a; alius annis 43. Anno 3. 46**: Hieronymus loachim menses 3 tribuit.
b) redactus plurinms 2a; reddactus phirimis 26; plur. ad finevi huiits cap. om. 1*. c) tributa-

rios 2a. 3a; tributarium 462*. ^) om. 2a. 3c. e) reverteretur 2a. f) f. c. 2a. g) Zacharias H 35
h) Faceas E. i) a6 Anno 10. c. 18. incipit 2«. 462*; c. 16. 3«.

Cap. 18. a) om. 2a. b) s. f. 3a. c) prophetabant 3a. 462*. d) Hebr. Isr. 16. Facee

a. 20 H. e) assennaceribh 2a; a Sinnazarira 3a; a Senacherib 462*; o»i. 1*. f) ducitur captivus
in Media 1*. g) Memoraviraus — Olda m. a. H. p. om. 1* ; a Memoravimus incipit 4c2. h) Afrone 3a;
Afronem corr. jjr. m. Arifronem 4c2. i) aque 2a; Contialem 3a. k) proelium 2a. 3a. I) abarbo 40|j
com 3o. m) supra 2a. 3a. 462*. c*. n) M. r. Cassanus (Casanus 46^*. c^) 3a. o) 18 corr. 28 1;
18 462*. c2. p) 07«. 3a. q) Escole 3a. r) Fistu margius 3a; Fistun A. 46**. c^; Fidon H.

s) om. 3o.

Cap. 19. a) om. 3a. 4c* (semper). b) 38 ann 3a. c) Num apompili post 2 2a. 6.

d) ad annum 462*. c^; addidit H. e) Febreorum 2a. f) menses 10 3a. 462* ; m. tantum decem 4c'. 45
g) Capitulum 2a. h) Sibylla quae et Erofila //. i) om. 2a.

1) Ordo rerum iterum turbatus est. 2) Haec plane confusa sunt. loatham enim rex

ludaeorum Azariae, qui a. 52 regnavit, successit, sub quo: profetabant qui et supra. Est itaque
53. Azariae, non ab Urbe condila annus, est loatham rex, non propheta. 3) Haec iam supra
c. 16. narravit. 4) C 15. 5) De hac re supra nihil legitur. 60

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEaARII SCHOLASTICI LIBER II. 51

Hebraeos profetabat. Postea Suffr 011138", Hieiimias. Ann. 32'*'*. Post quem loaza*' Hier.
mensis ties. Post quem loazim** ann. n***^ Post quem Sedicias anu.^ 11.

20.* Romanorum quintus Tarquinius Priscos ann. 3 8. Macedonum Arepos''. Tar-
quiuios Priscos ciram"^ Romae aedificavit, numerum senatorum ausit, Komanus ludus instituit,
muros et elodecas aedificavit; ad extremum ab Anci filiis'' rcgn. eius, sui® ipse suecesserat.

21.* Prim 0 anno captivetatis Hierusalem'' ludea capitur*'. Nabagodonosor rex Chal-
deorum, Hierusolimis captis, templum incendit, quod ab initio aedificationis suae transierat*^
ann. 442. Quadragensima octava olimpiadae captivetas ludeoruni*' facta est. Aebreorum
iiutem captivetas et exterminiae*^ templi, quod fuit in Hierusolimis, aun. 70. In Babillonem
profetabant Dauihel et Ezechiel.

22.* Tunc Rome Servi'', ancillae, sed*^ nobelis^ captive filius, tres montis urbe addedit,
Quirinalem, Isquilinum^ et Vimenalem'^; fossas circum murus duxitS, censum Romanorum
eivium'' ipse primus instituit ct in' extremum Tarquini Superbi generi sui superiores et filii
scelere occisus est.

23. Mortuo Nabagodonosor Babj^lloniorum rege, suscepit emperium Aevilmarodac * ; cui
successit frater eius Balthasar. Cuius tempore liber Danihel scribitur''. Romanorum
Sirvios* sextus regnavit ann. 3 3. Capta'' Hierusolima ab Assiriis, ad Vafrim regem
Aegypti* ludaeorum reliqui transfugerunt^ Hierimias quoque profeta meminit. Chorinthiorum
monarchia destructumo. Solus'' facta defectio, cum futuram eam Tal u s antedixisset. Oliui-
piadem 55. item et* Corus'' rex Medorum destruxit imperium. Cyrus regn. Persis, sub-
rerso Astragio' regi Medorum. Persarum Cyrus™ regn. ann." 30.

24.* Cyrus, Hebreorum captivitate laxata, 50 ferme hominum'' milia regredi fecit in
ludaeam, qui, constructo*^ altarem, templi fundamenta iecerunt. Sed cum a vicinis gentibus
Fabricatio inpediretur, inperfecto opus usque ad Darium permansit^. Cyrus Babillonia capit.
[n Aebreis profetabant Azeos et Zacharias, quo tempore Hiesus, filius losedech, et Zorobabil

*) Sub Osia rege coepit Hierusalem prophetare add. 4lC^.
**) Qui et Eliachim add. 4c2.
***) Post quem loachin, qui et lechonias, menses 3, dies decem add. ^c^.

Capp. 19—24. 1. 1*. 2a. 3a. 4&2*. c^.

Cap. 19. a) Sofonias 1*; Suffonias 2a. 46^*; Soffonias ^c^. b) 33 3a. c) loachaz regnavit
ann. 3 4c*. d; om. 3a.

Cap. 20. a) om. 3a. h) Arebus 2a; Aoropus //. c) ita 1. 3a; cyram 2a; cira 46^*;

quiram 4c^*; circum recle 1*. d) occisus est om. Fred. (hahet, sed post successerunt 1*J. e) ita

pr. m. 1. 2a. 3a: scrihua cui, ut sec. m. in 1 corr.

Cap. 21. a) om. 1. 3«. 4c^. b) in H., om. ludea 3a. c) enuntiata eodem ordine alque in
eod. Bern. II. aubsequuntur . d) transierant 3«. 4i^*. c^ ; sunt 1*: manscrat //. e) I. f. c. A. a. e.

om. 3«. 46^*. c*; faeta — Ilierusolimis om. 1*. f) exterininacio 4i'^*; cxtcrminium 4c^.

Cap. 22. -A) ita 2a; om. 1. 3«. b) Servius recle 1*. c) ct add. 44^*. c^. d) nobilem 3«.
e) ila \. 4c^; Exquilinum 1*; Isquilanum 2a; Squilinum 3a; om. ih"^* , spatio reliclo. f) Vimnalcni 1';
Vciienalem 4/>2*; Vinemalein 4c'''. g) dixit 1, corr. h) circum 1*. i) ad 1* cum II.

Cap. 23. aj Kvilmorodac 1*. 3«. b) sub qno Danlel cairi scribturam, quae in parictc appa-
ruerat, inteqjretatus est Z7. cj Sirvios corr. Silvius 1. A) Capta usqun ud fmcm cap. ovi. 1*.

e) Aegyptiomm 2a. f) Iluius Vafris om. I''red. g) ordo enuntiatorum idem cst alqne in cod. Leid.
Scal. 14. //. h) ita 1. 2a. 3a. U^' ; solis 4c*. i) ut 2a. h) (MioriiH 3«. 4c': cst Cyrus.

\) Astyage //. m) a CyruB c. 24. incipit 2a. n) a. 30 om. 4//^*. c^.

Cap. 24. a) 23. «ec. m. 1; distinctione caret 3a. h) m. h. l'. 4//''. c*. c) conHtruitur

altarc 1*; construxit altcram 2a. d) rcinansit 1*.

1) Scribc: losias ann. 32, ul aupra c. 16 ex. Ibi diam rjnae liic scquunlur invenicn.

7*

52 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

Hier. icgi gener e priucipes fuerunt eoruni qui regressi ^ sunt in Indacam. Colliguntur omni
tenipus captivitatis •> ludaeorum anui 70, secundum quosdam a tercio ann. loazim usque ad^'
20. ann. Cyri rcgis conpotautur.

25.* Romanorum Tarquinius t u n c •• regnabat ann. 35. Tarquinius cxcogetavit vicla"^,
taureos, fustes, lautomias^, carceris, conpetis*, catenas, exilia, metalla. Regnaverunt Medi 5
super Assirios ann. 354'. Croaesus a Cyro capta est, ct Lidorum'^ regnum destructum est,
quod stetit annos 230.

26.' Canbisin, qui'' et Nabagodonosor, rex vocatus est, sub quo storia ludit, qui
Oloferne interfecit^, scribetur. Apud Aebreos Agens*^ et Zacharias profetabant''. Secundo
ann. Darii regis temiilum in Hierusolimis* construetur a Zorobabil, consummatur^ ann. 4. lo
Remissionis captivitatis ludaeorum et aedeficati one m templi initium sub Cyro habuit,
consummatuv ^ sub Dario. Regnavit Persis, Assiries et Aegypto &.

27.* Inicium consolum Romanorum. Armodius Aoidius''-' et Aristogedus Inpar-
cum*^ regem interficei-unt, et Lena meretris, amica eorum, cum tormentis quogeretur'', ut
socius proderit, linguam suam morsibus amputavit. Pulsis Urbe regibus, adtenuatum est* n
valde Romanum imperium. Romanorum rege 7 a Romolo usque a"^ Tarquinio Superbo
emiicraverunt ann. 24 4 S. Romae post exactis reg.'' inicium consolis a' Bruto esse coc-
perunt. Deinde tribuni plebis ac dictatoris et rursum consolis rem publicam tenuerunt per ann.
ferme'' quadrignentus scxagenta quattuor. Censo Romae agitato, inveuta' hominum 120 milia.
Lapis tunc in Aevis"* fluvio de caelo ruit. Persarum septemus Artabanus regn. 8"; Arta- 20
xersis ann. 40. Anu. ab Urbc condita ann." 302P. tribuni plebis Romae stricti"!, consolibus
eiectis. Niaemias tunc Aebreos menister vinarius, consenciente dom. suo, vecesimo eiusdem
regn. annus de Babillonem venit ef murus Hierusolimis struxit. Romam* dinuo
consolis creati sunt. Si quaesieris' de ebdomades septuaginta, quae in libro Danihil
scriptae sunt, repperies, eas esse expletas in tempore Nerones imperatores, quae 25
faciunt annos 44 0". Secundo postea Vespasiani*' ann. Hierusolim a capitur, ut Danihil pro-
fetavit^. Ex Atena^* monte ignis erupit. Temporibus consolum Galli Senon aci '^ Romam
ince nderunty, excepto Capitulium. Alexander^, filius Phyliphy et Olimpiades, nascetur.
Romani Gallus superant. Nectenebon* regi Aegyptiorum in Aethiopia pulso, Aegypciorum

I

I

C'ap2}. 24 — 27. 1. 1*. 2«. 3o. 46^*. c^. «If

Cap, 24. a) ingressi 3a. b) captivitatis corr. captivitates 1. c) om. 3a. 4&2*. c^. J

Cap. 25. a) 24. corr. sec. m. 25. 1, et sic qui sequuntur numeri emendati sunt. b) t. r. V
07U. l* ; tunc — Tarquinius om. 3«. c) ita 1; vincula 1*; vecla 2a; vincla 3a. 46^*. c^. d) f. tor

tores latomas 1*. e) compedes 2a. 462*. ^2; conpeditis 3a. f) Lindorum 3a.

Cap. 26. a) sec. m. add. 1, et ita 2a; om. 3a. b) qs 1; Cambisis qui et 1*; Canbis (Cambis 35
3a. 4i2*) inquid (sed inqui et 3o) 2o. 3a. 46^*; Cambisen qui et ^c^. c) ita 1; om. 1* ; Aggeus 2a;

gens 3o. 462; apud Hebreorum gentem Z. 4c2. d) prophetabat 1*. 3o. 46^*. c^. e) Hierusalemis

constituetur 3a. f) consumantur 3o. 46^*. c^. g) in Aegyptum 2o.

Cap. 27. a) distinctione caret 3o. b) ita 1; Acidius 1*. 3a; Amdius 2o; Arcidius 46^*. c^.

c) Inpargum 3a. 4i2*. ^2. Aristogiton Hipparchum tyrannum IT. d) cogerentur 3o. e) (u.?que) 40

ad (15. lapidem) Eoma tcn(ebat) imperium H.; qiiae Fred. omisit uncinis inclusi. {) u. ad 2o. 3«. 4c2.
g) 243 2a. h) regnis 2o; regnuni 3o. 46^*. c^. i) a Bruto — consolis om. 2a. k) om. 2a.

1) sunt add. 1*. 3o. 4^2*. c^. m) om. V; Acgis H. n) mensibus 7 H. o) om. 3o. 46^*. c^.

p) duo enuntiala contraxit Fred. q) Romr ministri 1*; facti H. r) et m. eadem aut aequali m.

add. 1 (liahent reliqui codd.J. s) R. — sunt om. 1*. t) queris 1*; Si quis autem ab hoc tem- 45
pore 70 ebdomadas — — numeret, — — repp. H. u) 450 2o. v) Vespasiano 2a. 3o. 46^*.
w) ila t; Athene 1*; Athena 2a. 46^*. c^; Atena 3o pro Aetna; sed cod. Leid. Scal. 14. Hieron.:
Ethaena. x) Senonicam 1*. y) invaserunt H. z) a linea 3o. ^c^ ; c. 28. incipit 46^*.

a) Ncctanebo H. '

1) Haee apud Hieronymum non legi. 2) ludith 13, 10. 3) Vocahulum a Fred. in- 50 j|

sertum forte nihil est nisi corrupte repetitum Armodius. 3) Dan. 9.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II. 53

regn. destructum est et in Roraana dicione redigetur'. Romani Samnitas duobus pioeliis Hier.
et reliquas vicinas gentis superant. Discriptio Romae facta, inventa sunt civium
16 2 milia h o m i n u m.

28.^ Alexander adversus Illii-ius et Tregas feliciter demicans, quibus'' subversis, in
Pei*sas arma conruit*' et, apud Granecum flumen "^ regi ducibusque oppressis, urbem Sardis
capit. Romanorum consul Torquatus filium suum, qui'' plures proelia hostis vicerat,
virgis caesum secure percussit. Alexander, capta Tyro, ludaeam invadit. Post multas
pugnas triumphans, Alexandria in Aegypto septemo rigni'^ sui ann. aedificavit et
tenit? omuia qiiae coeperat ann. 12. Alexander Ercanus •' et Mardus* coepit. Alexander
Aonem'', Petram et Indum amnem transgreditur. Bellum aegit Alexand e r adversus Porum'
et Taxilem demicavit et'" vicit. Arpalus fugit in Asiam.

29.* Alexander trecesimo aetatis suae anno moretur in Babyllonem, Post quem''
translatum est in multus eius imperium. Macedonum reguavit Phyliphus, frater Alexandri.

30.* Romani Samnitas'' diutissime adversus se pugnantes ad extremum in<= servitute
Bubieciunt. Seleucus^ consol Babyllonia obtenuit et plures urbes aedificavit. Ccnso
Romae agitato, inventa sunt civium Romanorum 270 milia hominum. Legati Alexandria*^
Tolomeo transmissi, Romanorum amicicia peterunt*^. Romani Gallus superant et Savi-
norumS terra sorte^ devidunt. Seleucus, in Sicilia capto Demitrio, Siriae et Asiae pariter'
imperavit, Saratis'' ingressus est Alexandriam; Romano subdedit iraperio. Farum magnum'
in Alexandria f ec it"*. Aracus" argenteis" nummusprimus in Urbe figurare fecit*. Romani
Cartageninsis navale proelio superaut et cento ibi'' urbis capiunt, Cartagenensis exi
Romanorum navis in Sicilia capiunt, Metello cousole in fuga verso. Censo Romae "■ tunc
agitato, inventa sunt hominum 260 milia. Post ann, tercio Romae templum Vestal e ^ in-
censum', Post annus 13" 40 feri milia Gallorum fuerunt a Romanis cesa\ Post
anno septimo pars^ Romae terre moto concussa est, ita ut coloseos"' magnus ruerif^.
Post ann. item 7 victi ludaei, et sexaginta milia armatorumy ex numerus eorum a Ro-
manis caesa, Romanam^ redacti sunt dicionera^. Post ann. 3 Romae Marcello cousole
Seracusas capiunt. Siciliam capiunt. Post annos sedec*-* Romani Grecos'' liberos esse

Capp. 27—30. 1. 1*, 2«. 3a. 45^*. c^.

Cap. 28. a) distinctione carent 2a. 3«. 46^*. c^. b) Tbebis H. c) commovit 1*; conri-

puit 46^* cum U. d) fluvium 46-'. c*. e) qui prius hostibus vicerat 1*; quod contra iniperium in

hostcs pngnaverit H. f) rigini corr. rigni 1. g) tenuit 1*. 2a. ic^; tenet 462*. h) Scanos 1*;

Erchanus 2a; Hercanu.s 3a; Hircanos e corr. 4J2*j Hercanios ic^. i) Pardos 1*. k) Aornim H.

I) Phorum 1', m) et v. om. 2a.

Cap. 29. a) om. 2a. 3«. b) Postea divisum 1*; Postquam (sic eiiam Ab^*J translatus 2a;

Babyllonem — in om. 3a.

Cap. 30. a) distinclione carent 2a. 3a. 46^*. c*. b) Romanis amnitas 2a. 3«. c) om. 1*. 3a.
(\\ Seleucius 2a. 3a. 46*', ut infra. e) Alexandrini Tolomeo 1*; Alexandri aptholomeo (atholo-

mei 3a; atholomeo 46**; aptolomeo 4c*) 2a. 3a. 46**. c*. fj petierunt 1*, 2a. 4c*; pccierunt 46**;

P diderunt 3o; irnpctraverunt II. g) Sarricinorum 3«. h) om. 3a. i) om. 3a. k) om. V; Sarapis II.
1) m. ipse 1*; iriag^num B 3a. m) scil. Sostratus Cnidius. n) om. 1* ; Arcus 3«. o) Jirteis corr.

argontei» 1; argenti 1'. p) Libyae II.; ciui jjro c. i. 1*. q) XC pro ex II.; Cartag. — capiunt

om. 1*. 2a. r) Romanae 3a. ») Festalis 1*. t) i. est 1*. 46**. u) scxto dccimo 2a. v) cena
(vel cora?j corr. sec. m. cosa 1; incensa 2a. w) coloseus eliam cod. Leid. Scal. 14, II.; collcs 1 .

x) ruorcnt 1'; reieret 3a. y) arniat. — eorum om. 1'; cx — caesa om. 46*'; ct (pro cx) multus

nnm. 4c*. z) in Rom. 4c* ; r. h. in di. 46*'. a) Sed . et . 1; Sedcte Monod ; Post sexto dccimo

aDno 2a; Post annos 17 (om. capiunt) 46*'; Post annos dcccm et septcm 4c*; Capiunt p. a. scdcc
om. 1*. 3a. b) Oregorium libros 1*; 1. om. 3«.

1) Fred. ab/iurda supplevil. 2) Haec auctor ex verhia H. formavit: Aratus agnoscitur,

et Argenteus nummus primum in Urbe figuratus. 3) Ilieronymi chronicon dictatum t\ed. viale

intellexit. Ilaque pro Caria et Khodu» acripnit pars Romac. 4) i. e. j). a. sedccim.

54 CHRONICAEUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

Hier. iusserunt, ct'"» uuivei-sa Ebria'' ita feceruut. Postea per Anciocum'^ regem ludaei
contra Romanos coeperuut revellare, et iu idolatria, cogeute Ancioco*^, suut con-
versi. Tunc sacerdotes et docis^ Machabei propter lege costudienda" sur-
rexernnt, sicut scriptum'^ in libro Machabeorum est. Romani, interfecto FelepoS regi,
Macedoucs tributarius faciuntS*. Discripcio'' Romae facta, inventa suut hominum 322 milia. 5
Oppius' consol Gallus capit, et Cartago iu dicioue Romana per Scupioue redigetur, habens,
quod coudita fuit, aun. 740 et novem'^. Tholomeus Dimitrium filiam suam tradit' uxorem,
cum regnaret in Aegypto et in Hierusolimis super ludaeos, et"" dedit Demetrium"
genero suo regu., quod abstolerat Alexandro patri " suo. Anciocus'^' rex, filio Alexandro,
fr. Demitrio interfecto, ad extremum se interfecitP. Bellum civile'i ortum est in illo lO
tempore Sicilia"". Primus liber Machabeorum temporibus^ Ancioco ortum * est in ludaea.
Arsacis Pardus Anciocum interfecit. Servi, qui' in Secilia revellabaut, obsidiones necessitate"
conpulsi, ad suam invicem cadavera devoranda conversi sunt. Arversia^ tunc nobelis Gal-
liarum urb i s^* capta et rex Vetuetus. luxta Eule" insolam ignis est flatusy*. Samariam
urbcm Herodis restaurans, Sabastiam'' in honorae Agusti appellare voluit. Graciani* victi i6
a Romanis subieciuntur. lu Secilia bellum civile'* consurgit. Depraeheuso Tholomeo
per matre Cleupatra, in Secilia bellum civile'' conpescuit. Tholomeus rex Cyrinae'^ oriens^,
Romanis testamentum reliquid heredis*'. Seleucos'^ ab Ancioco vivos exuretur. Auciocus in
Partuso fugiens, Pompegio'' console se deinceps tradedit. Pompegius Siri' in** dicione Ro-
man a redegit. Anciocus reversus de fuga, regnum obtenuit. Plucius Gallus Latinorum 20
rethorecam docuit, sicut Cotero' refert, pueris"" nobis primum Latini ducere " cipisse Plucium
quendam. Discriptio tunc Roma" facta, inventa sunt hominum 463 milia. VoItaciliusP Plutus,
Pompegi consolis libertus, doctor scolam Romae primum iniviti. Pompegius ■■ gloriosissime
triumphavit.

31.* LucuUus'' primus imperator appellatus est, victa Arminia, Mesopotamia'^ cum fr. 25
regn. capta. Ponpegius universa Ebrea'' subiugavit. Lucullus diversis* triumphavit. Virgilius
Maro in pago qui Aedis^ dicetur non procul a Mantua nascetur. AnciociiS Assiriae capta
a Romanis. Arestobolus et Ercanus, fili Alexaudri'', contra se de imperio demicantes, occan-

Capp. 30. 31. 1. 1*. 2«. 3«. 4i2*. c^.

Cap. 30. a) ut 3a. b) Hebrea 1*. 2a. 3«. 4c2; Hcbreis W^* ; Hiberia imperata fecit H. 30

c) Ancioc. corr. sec. vi. Antioeb. 1. d) om. 3a. e) custodes 1*. f) sicut dicit liber 1*; scr. est
in 2a (ubi e delet.J. 3«. W^\ c\ g) Felebo 2a. 462*. c^; Selebo 3«; Pseudofilippo H. g") facint 1, corr.
h) Qainta (.u. 3o) d. 2a. 3a. 4c2. i) Opius 1*. k) 747 3a. 1) tradidit 1*. 2a. 3a. 462*. c^.

m) om. 462*. ^2_ n) Dimitrio genere 1*. 0) patri — Alex. om. 2a. p) ipse supermoritur H.

q) servile H. r) in S. 46^*. c^. s) scribitm- 1*; scriptus 462*. t) servique 2a. 3a. u) nec sunt 35
pro necess. 1*. v) Aversia 2a. 4c2; conversa corr. Avers. 3a; Arvesia 462*; Arvemi H. vr) capta
urbs 462*; urbes captae rex 4c2. x) urbem pro E. i. 1*; Tale 3a; Tule 462*; Tulae 4c2: scr. Aeoli.
y) conflatus 1*. z) Sebasten H. a) Gratiani 2a; Traciani 4c2; Thraces H. b) servile H.

c) Cyriniae corr. CjTinae 1. d) sic l. 2a. 3o. 4c2; Syriae vel oriente 1*; sed Cirine"» moriens 46**.

e) h. — tradedit om. 1*. f) Seleicus 3a. g) partcs fugetur (fugitur 3«. 4c2; fugatur 462*) 2a. 3a. 462*. c^. 40
h) P. — tradedit om. 2a. i) Siriam sec. m. 1. 46^*; Syriam 1*. 4c2; Syri 2a. 3a. k) indicium

Romanis 1' ; indicione (indiccione 3a; inditione 4c2), om. Rom. 2a. 3a. 1) ita pr. m. 1 ; Cycero sec. m. 1. 2a
{ubi si); Cicero 1*. 3a. 4c2; Scicero 462*. m) refert pueris. Nobis distinguunt 2a. 3a. n) duce

recepisse 2«. 3a (sed docere coepisse recte 1*; ducere caepisse 462'. c-). o) Roma corr. Romae 1.

p) Volutacius 1*; Votacilius 3a. q) instituit 1*; invenit 3a; aperuit H. r) Pompgius 1. 46

Cap. 31. a) distinctione carent 2«. 3a. b) lulius 1*, tit infra. c) et Nisibi Canisius ex
H. inseruil. d) Hiberiam //. e) de Persis 46^* (in litura). c^; de Bessis corr. Canisius ex H; de

uesis cod. Leid. Scal. 14. //. f) scribe Andes. g) Antiochia vel Syria 1*; Antiochii Assyri? 2o;

Antioche Asyrii 3a; Antiochia Assiria e corr. 462'j Anthiochia SjTna 4c2; Syriae H. h) Elexandri 1*.

1) Tryfo — — Antiocho, filio Alexandri, interfecto //. 2) Huius temporis historiam &•

conlinet 7/. 3) Igne ex flatu suscitato, apparuit insula quae nunc Hiera vocatur H,

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II. 55

sionc praebue lunt''» Romanis, ut ludaeam invaderint. Pompegius in Hierusolimam vcnicns, iiier.
capta urbc et templum observato'', ad sancta sanctorum accedit; Aristobolum "^ vinctum secum
adducit''. Ercanum"-', dcinde Antepatrem, Herodis Ascalonitis filium, procuratorem Fala-
stine'^ fccit. Pompegius, captis Hierusolimis, tributarios ludaeos facitS. Pompegius secuudus

> imperatur appellatur. Caesar'' Lusitaniam e' quasdam insolas in Ocianum capit. Caesar

Porapegius^ Renum'* transiens, Gcrmanus vastat. Caesar Pompegius Germanus et Gallus capit.

32.* Post quem 3 2'''. Gaius lulius Caesar primus Romanis^ singulare obtenuit im-

perium. Romanorum* princeps appellatus'' primus Gaius'' lulius Caesar. Pompegius proelio

victus fugiens'^, a espadone s Alexandrini reg. occidetur. Tholomeus cadaver cum lurica aurea

I in Niloo inventum. Caesar in Acgypto regn. Cleupatre confirmat ob stubri gratiam. Cleupatra
regio comitato Urbem'' ingressa. Prohibet electecis' margaritisque uti. Antunius decernit,
Quintilem mensem lulium debere dicere, quia in eo fuisset natus''. Gaius lulius Caesar' in
curia occidetur; corpus in rustro humore"^ concrematur. Romae tres simul" exorti consolis^
in eadem urbem fuerunt. Inter citera portenta, quae" toto urbe facta sunt, bus inP sub-
urbano ad arantem locutus est, frustra se urguere; non enim frumenta, sed homines brevi
defuturus i.

33.^ Romanorum secundus post lulium'' singulare Octavianus adsumpsit imperium,
qui primum Agustus Caesar appellatus est. Regn. ann. 56*^ et mensibus sex ; per'' quem
Augusti'' appellati sunt reg. Romanorum. Antonius adversum Caesar Augy rex '^ bellum
movitS. Falcidius tribunus plebs legem tribuit, ne quis plus testamcntum ligaret, quam
ut quarta pars heredibus superesse. Trans Tibirem fluviura oleum terrae erupit, quae tota
diae sine intermissione fluxit, significans Christi gratiam ex gentibus. Antuniiun superat
Agustus Octavianus et, interveniente senato, eum in gracia recepit''-®. Anticonus patri-
cius contra ludaeus demicans, tandem occidetur, et regnum ludaeorum tunc fuit' distruc-
tum. Herodis post eum a Romanis constitutus est'' princeps. Virgilius' in Cappadocea moritur.

Capp. 31—33. 1. 1*. 2a. Za. 452*. c^.

Cap. 31. a) praebuerant 3a. b) observato 1*; observatum 2«. 3«. 4c2; reserato H. c) Ari-
stopilem 2a; Aristobilem Za. d) abducit H. e) Escanum 1; Scanum 1*; Hercaunin 2a. 4^2*;

Haercanum 3a; Hyrcanum 4c2; Hyrcanio H. f) Palestini 2a. 3a. g) ita 1. 1*; fecit 2«. 3«. 4c2.

hj Pompeius add. 1*. i) ita 1. 2a. 3a; Lusitaniam et q. recte 1*; Lusitaniae q. 4c2. k) Renum —
Pompegius om. 3a.

Cap. 32. a) dislinctione carent 2a. 3a; Postquam 2a. 3a. ^c^; ex cod. 1* inde ab h. l. nnllam
varietatem, nisi quae ad auctoritalem illius perspiciendam conducat, notavi. b) om. ic'^ et Monod.

c) inter Romanos 45^*; Romanum 4c2. d) a. est 3a. 4h-*.c'^. e) Gallus 3a. f) fngius spa-

donis 2a; fugiens ab s. 3a. g) illo 3a. h) i. u. Ab'^* ; ingressu orbe 4c2. i) ita dislinguunt

1. '2a. 3a. 4c*; prohibita electicis 1*; scribas: prohibete lectecis. k) lulius om. Fred. 1) dccrevit
Caesar add. ^c*. m) igneo 1*; simul humore 4i2*. c^; ob honorem H. n) om. Za. o) q. (quia 3o)
in t. orbe 2a. 3a. 4/y2*. c*. p) ita \. 4c2; bos i. s. ad orante 1*; bos ad a. i. s. 2a. 3a. 462*.

ij) dcfuturis 2a. b.

Cap. 33. a) dislinctione carent 2a. 3a. 462*. b) Vlium corr. lulium 1, teste Monod. c) ita 1. 1*;
57 2a. 3a (ubi et deesi). 4b^'.c'^. d) post 3a. 4c2. e) Aufusti 1 (non 1*). f) ita 1. 3«; Augi
rex 2a (ted C. Augustum recle 462*. c^j. g) movet 2a. 3a. h) rceipit 2a. i) om. 3a. 46^*

(non 4c2). k) om. 2a. 3a. 4c2.

1) Haec OT, Ilieronymianis formavit : pontificatum confirmat Hyrcanio, Dcindc Anti-
patrnm e.tc. 2) Caesarem 1'ompei tilulum Fred. Iiahuit, undc quas lulius rcs in Gcrmania ct

fiaUia (jcsnit (inaeo adscripsit ; cf. supra c. 6. et 'N. ArcJdv' VII, p. 41h. 3) 32 numeruK

capitis videtnr esse, quem in 1 m. sec. in marg. repclivil, nt cos qni praeccdunt ct qui scquuntur.
4) A quo Cacsares R. principcs appcllali II. 5) nx solcs Fred. consolis fecit, qui \n cadom
urbem fucrunt, dum aoles apud II. in eundcm orbcm coicrunt. (i) in amicitiam cum co

I regreditur. //, 7) Erravit Fred., qui Virjilium mortuum esse scripaerit loco Vavii, quem Vir-

giliuB in nucolicis notat.

56 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IL

Hicr. Hciodis a Romanis ludaeorum suscepit principatum. Cuius tempore Christi* nativitate vicina
regnum et sacerdocium ludaei, quod prius per successione'' menorum tcnebatur, destructum
est, conplcta profetia, quae ita per Moysen loquitur: Non deficiet prineeps ex luda neque dux
de femoribus eius, douec veniat cui repositum esl. Et ipse erit expectatio gentium. In lioc 1000*^
etiam Clnistus, quem Danihelis scriptura praefatur, accepif' finem. Nam nsque ad Herodem* s
christi, id est sacerdotis, erant reg. ludaeorum, qui imperare coeperunt 265*^. olimpiade; et
ab instauracione teinpli" sub Dario usque ad Ercanum et ceutesimo octoagesimo quinto olim-
piade ann. 483 *• in medio ann. transactis, quos Danihel significat, dicens : Et sciens et intelli-
gcns: ab initio sermonem respondendi et aedeficandi^ Hicrusalem usque ad CJiristi principatum
ebdomade septem et^ ebdomade 62'; quae sexaginta et"' nove ebdomate faciunt ann. 44 4". lo
Herodis, Antepatre** filias"*, nihil ad se pertenentem ludaeam ab Agusto et senato accipitP, filii-
quc eius post eum regnaverunt usque ad novissimam Hierusolimae captivitatem. Quae omnia
etiam Danihel profeta vatizinatur, ita dicens: Et post ebdomades septem et 62 inibiti crisma,
et iudicium^ non erit in eo, et templum et sancto^ conrumpit popidus, duci venienie, et caedintur
in cataclismo belli. Et in conscquentibus: Et super^ templum, inquid, abominatio dissolationum^ 15
usque ad consumptionem tempore; ct consummatio dabit super desolationem. Aerodis^ Ananelum
quendam ponteficem ludaeorura instituit et post esiguum temporis Aristobolum*^, fratrem uxoris
suae, nepotem^, successorem ededity. Post ann. uno interfecto, Ananelo^ reddit sacerducium.
Lunae cursus tunc a Romanis* inventus cst. Autunius Cleupatre Arabiem'' tradit. Agusti
ct Antoniae tercie desensiones'^ exordiae fuit, ut, repudiata sorore Caesaris, Cleupatram 20
duxit uxorem. Cleupatra et Antonius semet interficiunt, et ob'' hoc Aegyptus fit Romana
provincia; quam primus tenuit consol' Cornilius''. A tercio decimo ann. impcriae
Octaviani monarchiam habere^ meruit Caesar AgustusS appeilatus'' ; a quo Sextilis
mensis Agusti' nomcn accepit. Cum ingente triumphorum ponpa Agustus Romam ingressus,
et Cleupatre liberi'' Sol et Luna ante' currum eius ducti. Agustus Romanus plurimas leges 25
statuit. Censo Romae agitato, inventa sunt civium Romanorum 41"' centena et 64 milia.
Ilaec discriptio 16". ann. imperii Octaviani facta est. Agustus Calabriam" et Gallus
victigaliasP facit. Monacios Plancos Cetei-ones discipulos oratur insignis habetur; qui cum Gal-
leam Comeatam regeriti, Lugdunura condedit. Anno 2 3. iraperii Octaviani Tyberius ab 1
Agusto missus occubavit Arraoeniara. Herodis ab Hierusolima multas et magnas aedis"" con- 30
struit". Herodis Samariam olim iam in ceneribus scdentem a fundamentis suscitans, in
honorem Agusti Agustara, id est Sabastiara, appcllavit. Agus.' Samies libcrtatem dedit. In
Cebro" plurimae civitatum^' partis terre raoto conruerunt". Gerraanus in arma versus Lullius

m

Cap. 33. 1. 1*. 2a. 3a. U^*.c*.

Cap. 83. a) xpiana civitate 2a. b) per successionem enorum (anenornm corr. sec. m.) 1 ; per 35
successione (successionem 41"^*) minorum (eoruni 3c) 2a. 3a. 4i2*. c^. c) om. Sa. d) hac p pro acc. 1*;
accepi 3a. e) Erodem 3a. f) 65 H. g) om. 46^*. c^. h) 486 2a. ib^^.c^; 487 3o. i) laedifi-
candi 2a. k) om. 3a. I) 64 3o. m) om. 2a. 3a. n) quadraginta quattuor 2a. ib^*. c^; 444 — ad
so om. 3a; 483 H. o) Antepa . tre : eras., ut videlur, s 1. o') corr. sec. m. filius 1. p) accepit
2o. 3a. 4J2'. c2. q) interibunt 1*; interibit H. r) non i. non 2a. s) scuarium 2o; scm 3o. 46*'. c*. 40
t) supra 3a. u) dissolationis 2a. v) Heredes Anenalum 2o; Herodis Cananehim 3a. w) Arisbolum
1. 2o; Aristobulum H. x) suppleas Hyrcani ex H. y) ei dedit H. z) Ananelum 2o; Cananelo 3o;
reddidit 2a. 3o. 462*. c'^. a) asaba pro a. R. 1*. b) Antonius Cleopatra exordium t. 1*. c) dissen-
tionis 2a; dissolacionis 3a; dissensionis 46**. c*. d) ab 3a. e) C. c. 2a; ab A. cap. 28. in-

cipit 2a, cap. 32. 3a (in eadem linea), c. 34. 46** (ubi A deeslj. f) herebe 2o. g) Augiistus 45

corr. Agustus 1. h) et ita a. est 46'*; a. est ^c*. i) Agustino nom 3a. k) libere 2a. Ac^.

liberos 46*. I) luna antiquorum eius duct(a)e (docte 3a; ducens 46**) 2a. 3a. 4c2 fnon ib^*J.

m) milia add. 46**. c*. n) tercio (tertio 4c2) decimo 2o. 3a. 46**. c^. o) Calapriam 2o. 4c2; Cala:pria
(ras.hy 46**. p) victi gallias 2a. 46'^*. c*; vestigalias 3a. q) regere 3o. r) sedes 3a. s) con-
struxit 2a. 4c\ t) ita 1. 2a. 3o. u) celebro 46*'; Chebron 4c'^. v) civitates 3o. w) conruerant 3o. 50

1) Compendium C. {i. e. Gaius) Fred. male interpretatus est.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGAKII SCHOLASTICI LIBER II. 57

Bupcrat. Agustus 2 9. ann. imperiae suae Gaium adoptavit in filium. Tiberius Vinde- Hie
colus'' et eos qui Traciarum confenis erant^ Romanas provincias facit. Ilerodis Caesariam
in nomine Caesaris condedit; Antidanam<^ ct Patridanam** condedit. Innumerabilia'' quoque
operia** in singulis Siriarum urbibus, quas '^ regebat, sollertissimae aedificavit. Tyberius caesar
de captivis Pannonies triumphavit. Herodis ArcanumS, quo'' olim sacerdus ludaeorum' fuerat,
de captivitate Partica regresso, et filium eius, quae sacerducium patris successerat, interfccit.
Sororem quoque eius, uxorem suam, cum duobus propriis filiis'' aduliscentibus et matrem
uxores', socrum suam, crudelissime negaf". Agustus luliam, filiam suam, in adulterio deprae-
hensam damnat exilio. Tullius Tyro, Ceteronis libertus, ipse primus notas commentatus"
cst. Herodis ad ea" quae super crudeliter gesserat etiam hoc addedit. Virum sororis suae
Salame interfecit, et cum eam alii tradedissit uxorem, etiam et ipsum negat. Interpractas
divini legis occiditP. CoUeguntur oranesi ab Abraam usque ad nativitatem Christi ann. 2015.
Titulianus'" in eo libro quem contra ludaeos scripsit^ adfirmat, Christum quadraginsimo
primo ann. Agusti natum et quiuto decimo' Tiberiae esse passum. Agustus Tiberium et
Agrippam in filius adoptavit. ludas Gallileos ad revelandum ludaeos quoortat. Herodis
cum Christi nativitate magorum" iudiciu^ cognovisset, universus Bethlem parvulos iussit inter-
feci. Herodis morbo intercutis ^ quae '^ et^ scatentibus toto corpore vermebus miserabiliter ^
et divinae^ moreretur''. Agustus quinquagensimo quinto imperii sui ann. cum
Tyberio, filio suo, censo Rome agitans, inventa sunt''* hominum nonagis "^ ter centena et septua-
ginta milia. Arcelaus nono* ann. regni sui in Viennam urbe^ Galliarum moretur'. Defectio
solis facta'^. Agustus septuagesimo sexto aetatis suae ann. Telle S in Campania moritur, sepul-
tusque est Rome in campo Marcio. Imperavit Tiberius ann. 23. Germauecus caesarS* de
Partis** triumphavit. Tiberius multos regis ad se per blandicias' evocavit, num'' amisit
quera adtrai' potuit, et Arcelaum Capadocim, cuius regnum in provincia versum, Aghyacham™
novelissimam" civitatem" Caesariam appellare iussit. Tiberius Drusum consortem emperiae
facit. Drusus caesar veninoP perit. Ann. 14 1. imperiae Tyberiae lohannis, filius
Zachariae, in deserto iuxta lordane fluvio praedicans, Christum, filium Dei, in medio corum
adesse testatur. Ipse quoque dominus ipse* Christus hic in principio'' salutari^ viam
adnunciat, signis atque virtutibus veram conprobans' esse quae dicerit. Conprobantur " in
praesenti anni, id est^ Tyberiae^ caesares,

Cap. 33. 1. 1'. 2a. 3a. 4^2*. c^.

Cap. 33. a) Vindecules 2a; Vindiculus 3a; Vindccolis 46**. c^; Vindelicos //. b) confenistrant 1,
sed conBnes (confinis 46'^*. c^) erant 2a. 3a. 46**. c*. c) Autionam 3a. d) Antipatridam ex II. covr.
Caniilu». e) ininirabilia 3a. e*) sic 1. f) quibus 4c*; om. 2a. 3a. 46**; regnabat 2a. 46**. c*;

regnavit 3a. g) Archanum 2a; Ircanum 46**; Hyrcanum semper 4c* cum II. h) qui 2a. 3a. 46**. c*.
i) f. I. 2a. k) om. 3a. 1) occisae ex H. supplevit Canisius. m) necavit 46**. c*. n) coiii-

mentus //. o) adaeque 3a. p) hoc loco sec. m. c. 34. incejnt, sed ipsa numcrum delevit 1. q) Jinni
add. 2a. 46**. c*. r) Tytulianus 2a; Tulianus 46**; Tertullianus 4c*. s) scribit 46**. c*. t) anno

add. 2a. n) magnoram corr. magorum 1. v) indicio 46** cum II.; inditio 4c*. w) intertutis 1;
interiore 1'; intertoti» 3a. x) om,. 1* ; aqnac //. y) e catentibus 3a; om. 4c*. z) niirabiliter 2a.

a) ila 1; digne 2a cum II.; dcuna 3a; divino 46**; m. divina ultione 4c*. b) moritur 2a; niorirctur

patitur 3a; moritur cniciatus (cruciatu 46**) 46*'. c*. b*) sic cod. Scal. 14. H. c) nonagies corr.

tec. m. 1, H sic 1*. 4c*; nonagcs ter c. m. 2a; nonaginta c. m. 3a; non agistcr c. m. 46**; ct scpt. ovi.
2a. 3o. 46*'. c». d) a. n. 2a. e) urbis 2a. 3a. 4r*. f) om. 2a. g) Atellae //. g*) caescr 1, corr.
h) Partes 2a. i) blanditiam //., sed blanditia» cod. Scal. 14. //. Ic) Noii a. 1*. 4c*; numa niisit

(ni. om. 3a) 3a. 46*'; numquam remisit //. 1) trahi 2a. ni) Mazacain II. n) nubilissiniam T;

noviBnima 3a; noviflsimam 46*'. c*. o) 07n. 3a. p) ciim nupcrit 3a. q) 43. 3a; 40. 46*';

(juinto decimo 4c*. r) populos //. h) Halutaris ("Haiutaribus 46**) iam 2a. 3a. 46**. c*. t) coii-

Hproban» 1; proban» 1*; con^brobans 3a. n) ita 1. 2«. 3a; comprobatur 46**; comprobantur 4c*, st;d
conpatantur 1*. v) quinto decimo add. 4c* cuin II. w) Tyberiuc corr. Tybcriiu; 1.

1) relcgatur //. 2) Compendium ih» (Ichub) Fred. ipac malc inlerprctalun est.

88. R. McroTing. II. 8

58 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

Hier. 34.'"' a secundo anno instauracioncs templi, quae facta est sub altero ann. Dariac reg.

Persarum, ann. 548, a Salamone autem et primam aedificacionem templi ann. lOGO'', a Moysen
et egressu Israel ex Aegypto ann. 1539, ab Abraham ct regn. Nini et Semeramis*^ ann. 2044,
a diluvio usque "^ Abraham ann. 942*^, ab "^ Adam usque ad diluvium ann. 2242. Ipse*
Christus, filius Dei, salutarem cunctis pracdicans viam, miracula quae in euaugelio scripta 5
sunt facit. lesus Christus, filius Dei, discipulos suos divin o inbuens sacer duc i um 8, ut
universis gentibus conversionem ad'' Dcum nuncient, imperat'. Ipse' Christus, filius Dei,
secunduni profetias, quae dc eo fucrant'* praelocuti, ad passionem venit ann. Tiberiac quinto'
decimo. Quo tcmpore etiam in aliis aethnicorum conmentariis haec ad verba"' scripta con-
perimus. Solis facta defectio, ita ut in tenebrosa nocte dies media converterit, et stiliae lo
appar uer unt". Bettinia" terrae moto concussa est. Quae omnia haec congruunt, quae
in passione Salvatoris P accesserant. Argumentum autem huius diei*!, quod Salvator isto
anno passus sit, euangelium praebit lohannis"", in quo scribitur, post quinto decim o ann.
Tiberiae caesaris tribus annis Dominum praedicasse. In templum Hierusolimis subito
erupit vox diccntium: 'Transmigremus* ex his sedibus'. Eodem anno Pilatus praesis secreto 16
noctis imagincm caesaris in templo statuerit'. Haec prima sedicio et turbarum ludaeis causa
stetit". Aeclisiae Hierusolimarum primus episcopus ab apostolis ordcnatur^ lacobus, frater
Domini. Ex hoc considerandum, quanti dcinceps calamitatis ludaeorum gente oppresserint^'.
PihUus post supradicta sedicione, quae ob caesaris imagines fuit concitata^, sacrum thensau-
rum, quem Corbanany ludaei vocant, in aqueducto Hierusolimarum reposuit^. Secunda^ 20
sedicio ludaeorum fuit annus 22. imperiae Tiberiae. Agrippa, filius Hcrodis rcg.', accu-
satur Herodis tetrarce'* Romara profectus, a Tiberio in vincla mittitur. Pilatus de chri-
stianorum dogmatae ad •= Tibcrio referente, Tibcrius senatu'' dicens, uf inter citera sacra
reciperint, praecepit. Tiberius ' per*^ aedictum accusatoribus? christianorum conimina-
tus'' est morlem. Multis senatoribus et aequitum Romanorum interfecti. Tiberius in Cam- 25
pania moritur. ^

35.^ Romanorum 4. Gaius imperavit ann. 4'', mensis 10. Gaius caesar cuinomcnto*^
Calicola'* Agrippam, vinculis liberatum, rcgem ludaeis facit. Gaius semet ipsum in * deus
rcfert. Fhiccus multis'^ ludaeos" calamitatis praemit, consenciente Alexandriae populo. Gaius

Capp. 34. 35. 1. 1*. 2a. 3a. 4J2*. c^. S0

Cnp. 34. a) a linea 2o; c. 24 (pro 34) 3«; c. 35. 4b^' ; distinr.Hone caret Ac^. b) GO c corr. 20,
om. 1000 2rt. c) Semesaniis jir. m. , Somcramidis sec. m. 1; Semisamis 3a; Scniirainldis //. d) ad
aihl. 2o. 3a, superscr. pr. m. 4c'^. c) hoc loco sec. m. c. 34 (c. 24) incip. 1. f) ab A. u. a. d.

a. 2242 om. ic'^. g) divinis i. sacramentis IT. h) a 3o. 46^'. c'^. i) om. 2a; imperent 3a.

k) erant 2a. Ab^'.c^. 1) lOmo gmo 4^.2 cmjm H. m) adversa 2a. 3o. 4c2; diversa 46'^*. n) appa- ss
rcrent 46*'. c^. o) Betthania 3a. p) ita 1*. 2o. 3o. ^c^; sahitaris 1. q) rei II.; in audiendo

lap.sus est librarius. r) loliannis con: lolianncs 1. s) transmigTamus 3a. t) statuerat 3o. 46-' ;

statuit 4c*. u) exstitit 46-'; extitit 4c^. v) ordinatus 2o. 3o. 4c*; ordinatus est 46**. w) oppres-
scrant 3o. x) condita 2o. 46**. c*. y) Corbonan corr. pr. m. Corbanan 2o; Corbam 3o. 46**;

Corban 4c'*. z) deposuit 2o. 3a. 46**. c*. a) rcgnat 2o. b) tetharca 3o. c) a 1*. 2a. 3a. 46**. c*. 40
d) retulit ad senatnm H. e) om. 2o. f) praedictos 46**; praedictuni 4c*. g) accussatores 2a. 3o.
h) commitatus 2o; comittatus 3o (non 4).

Cap. 35. a) hoc loco deest 1; om. 2a. 3a. 4c*, sed liltera R dislincta est; c. 36. incipit 46*'.
b) 3 H.; et add. 2o. 3o. 46**. c*. c) cui nomen corr. aec. m. 1. d) Caitia 1*. e) iudaeos 2«;

iudacis 46*' (non 4c*). f) his scr. 1. g) ludlc 1*. 4*

1) Iterum Fred. comppndinm ihs interpretaius est ipse. 2) Quae ex Hier. verbifi ad

a. 21. Tiberii hisce formavit Fred. : Seianus — — cohortatur, ut gentem ludaeorum deleat.
Filo meminit in libro legationis secundo. 3) Verum cum ex consulto patrum christianos

eliminari Urbe placuisset, Tiberius etc. H.

^

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IL 59

Mammeae» Regulae uxorem duxit, inpellins'' eum, ut uxoiis suae patiem csse se <= sciibeiit. Hicr.
Poncius Pilatus in mult i s incedens ^ calamitatis, propria se manu interfecit. Gaius Hierusoli-
mam statuam suam sub nomen lovis Maxime ponere^ praecepit. Plurime nobilium a Gaio
sunt interfecti. Gaius sorores suas, quibus ^ stubro intulerat, exilio condemnavit. Gaius
omnes exolis iussit interfeci. Gaius a protectoribus suis in palacio occideturS ann. aetatis
suae 29 "^. Romanorum 5'. Claudius emperavit'* aun. 14', mensis 9, dies 2 8. Iste est
Claudius patruus Drusi, qui apud Moconcia"' monumentum habit. Petrus apostolorum cum"
primus Auciocinum° eclesiae inP episcopatuml fundassit, Romam mittetur, ubi euangelium
praedicans, 25 ■■ annos eiusdem urbis episcopus'* perseverat. Marcus euangelista interpraes
Petri Aegyptum et Alexandriam Christum adnuntiat. Primus Anciociae episcopus ordenatur
Euodius. Agrippa rex ludaeorum regn. ann. 26. Post ' quem filius suus itera" Agrippa
a Claudio^ substituetur in regn o. Fam i s ingens, quae praedicta" fuerat'', sub Claudio
toto urbe fuit. Claudiusy de Brittanes triumphavit et Orcadas insolas Romanum^ subgicit
imperio. Discripcio Eomae 5. ann. imperiae Claudiae facta, iuventa sunt civium Roma-
norum 69 centena et 44 milia. Tracia* ucusque regnata iu provincia Romana redigetur.
Hierusolimis horta sedicio, ut iu portarum exitu populus conruerit; 30 milia ludacorum per-
ierunt. Claudius Felicem procuratorem ludeam niittit, aput quem Paulus apostolus accusatur.
Sub Felice procuratore Paulo dicetur a tribuno : 'Xoune tu es Aegypcios, qui aute os dies
congregasti ct docuisti'' in deserto quattuor milia virorum?' Claudius 14. ann. imperii
8ui in palacio ann.'^ aetatis suae 64, moretur.

36.* Romanorum 6. regn. Nero ann. 13, mensis 7, diebus'' 28. Huius avuuculus fuit
Gaius Calecola. Felice raenante in ludaeam, sedicio iu Caesariam Palistine*^ orta magna
ludaeorum multitudinem perit''. Festus successit Felici, aj^ud quem praesenti Agrippa regi
Paulus apostolus religionis suae rationem exponens, vinctus Romam mittitur. Ann. 3. em-
periae Xeronis terrae motus Romae exolis^ facta defectio*^. Nero Agrippinam, matrem
suam, et sororem matrisS suae interfecit. Nero tantae luxoriae fuit, ut frigidis et caledis
unguentis labaretur'' rctibusque aureis piscaretur, quae purporeis' funebus extrahebant. lacobu,
fratrem Domini, quem omnes lustum appellabant, a ludaeis lapidebus oppremitur; cui
Semiou secundus episcopatum adsumpsit. Ante mensam Neronis fulmen de caelo
cecidit. Termas Neronianas'' aedecatae' suut, Nero, ad"^ similitudinem Troge ardentes in-
specerit, plurimam partem" Rome urbis incendit. Duae tantum provinciae sub Neronae
factae, Pontus" Poleminiacus et AlapisP cottidie, Scotto regi defuncto. Multi nobilium
a Neroni interfecti*!. Nero iu expensas"" cencies centena milia decreto senatus annua submeni-

Capp. 35. 36. 1. 1*. 2a. 3a. ib^-'.c^.

Cap. 35. a) Mamiae 2o. 3a. 4c*; Mamiiile 44**. b) inpellensium ut 2a. 3a. 4c^; impellen-
sium ut 4i^'. c) esses sc. 3a. d) ccdens 2a. e) punire 3a. f) ovi. 2a. g) palaciocci-

detur 1, h) 24. 3a. i) ycladius 3a (infra Cladius et Gladius), k) regnavit semper H.

I) a. 13, m. 8, d. 29 (aic etiam 3aJ II. m) ila 1. 4c*; Mogonciam 2a. Ah'^* ; Mag^ontia 3a. n) auctor
fyro ciim 2a. 3a. 46^*. c*. o) Antbiocenam 46^* ; Anthiochiam 4c^. p) poslca add. 1 ; liabent rell.

q) epistola 2o. r) ann 25 2a. s) epTs 1. t) Per 2o. u) ila 1. 4c*; ita 2a. 3a. 46^*. v) Glaudio
BubHtitucrunt 3o. w) praedita 1. x) dixerat //. y) liic aec. m. c. 35. incip. 1. z) Roma-

norum 'ia. 3o. 4/.»^*. c^. a) Graciacus (Graeiagus 3a; Gracia ueus 4^2*; Graciaucus 4c^) qui regnat in

2a. 3a. 46^', c^. b) ila pr. m. 1 cum 2a. 3a; duxisti sec. m. 1; cduxisti H. c) om. 2a. 3a. 46*'»

aetatis h. annu 4c'.

Cap. 36. a) ila sec. m. 1. 3a; 37. 44^*; om. 2«, sed R. Uneam ducil, ilem 4c*. h) ct dica

46**. c'. c) PalaAtini 2«. d) perdidit //. e) sol 1'; et solis probc 4c*. f) f. <I. fuit 1'.

g) palris //. b) laborctur 3a. i) purioris 3a. k) Ncronicas 4/>^*. c^. I) acdccatac corr. acdc-

fecatae 1; cffiiHit 1'; aedccate 2a; acdicte 3a; andicatac 4/>**; acdificatac 4c*. ni) iit Ah'^' ruvi 11.;

ut ad «. 4c*, n) K. p. u. 2o. o) pondu.s 2o, 3a. 4/>**. c*. p) ita 1 ; lapis (e corr. hibis 3a^

cotidi(a)e (cottidiac 3o. 4i**) 2o. 3a, 4i**. c*; Alpcs Cottiae Cottio //. q) sunt add. 3a. r) expcnsa
cotidie ccnties 1*.

8*

GO CHRONICARUM QUAE DICUSTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

Hier. strantur*. Nero cuni citeris Octaviam, uxorem suam, iuterfecit, Cornotum^ philosophum'' Persis in
exilio ncgat'. Primus Ncro super omnia scelera sua etiam persecutionem in christianos facit''.
Petrus et Paulus gloriosae Romae occubuerunt: Petinis • crucifigetur, et Paulus gladio capite
truncatur. ludaeos tunc contra** Romanus revellantis'^, Vespasianus a Neroni trans-
missus, plurimas orbis ludaeorum capit. Nero cum a senatu quaeretur ad poenam, a pa- 5
h»tio fugiens, ad quartum Orbis miliarium in suborbano liberti sui inter RabariamS et Num-
mentatriam*' viam semet ipsum interf e cit ann. aetatis suae 32, atque in eo omnes Agusti
familia conrupta* est. Post Neronem Galba in Eberia'^, Vetellius in Germania, Oto Romae
imperium adhebuerunt'. Magister militum* Favios Quiutilianus Roma Galba perducetur.
Galba scptimo mense emperii sui in medio Romani urbis forum capite truncatur. Vespasianus 10
duobus proeliis superat ludaeos. Oto tercio regui sui mense apud Vitriacum propria manu
occubuit. Vetellius a Vespasiani ducibus occisus, in Tibirem progicitur. Romanorum septemus
emperavit"' Vcspasianus aun. 9, mensis 11, dies 22. Vespasianus apud ludeam imperator
appellatus" et bellum Tito, filio suo, commendans, Romam per Alexandriam proficescitur. Tunc
ludaeorum regnum finitum est*. Titus, ludaea capta et Hierusolimis subversis, sexcenta milia 15
virorura interfecit. Undecies centena milia fame et gladio ex eis perisse", et cento milia
captivorum publice sunt eaptivataP. Ob que* ex omni gente ludaeorum ad tempulens''- *
urbe quasi carcere sunt reelausi. Oportuit cnim in ■■ his diebus pasce eos interfici * , qui
Salvatorem crucifixerunt, Colleguntur omni tempus in secundo ann. Vespasiani et novissi-
mam eversionem* Hierusolimarum CCXY."" ann,^' Tiberiae caesaris et ab exordio euangelici 20
praedicationis ann. 42, a captivitate autem, quam ab Ancioco perpessi suut, ann. 238''. Porro
a Dariae secundo ann.^, rursum templum aedificatum est, ann. 6 905", a prima autem aedifica-
tionem templi sub Salamonem usque ad novissimam eius ruinam, qui a caesarc Vespasiano
facta est, anni 1102. Vespasianus capitulium Rornac aedificavit. Germanus revellantis
superat et Aventicum^ ' civitatem aedificare praecepit. A Tito, filio suo, postea^ expletur a

*) Nero in proxima processione non minus . a. u. milia curruum procedebat ad Hiero-
nymum addil 1*, ubi Nero — ncgat desunt; rf. Surd. Nero c. 30.

Cap. 36. 1. 1*. 2a. 3. ib-\ c"-.

Cap. 36. a) Cornutu 2a; Cornnto Za. b) phil. corr. phyl. 1. c) fugat H. d) fecit 2a.
e) a contra prxor parx cod. 3 incipit, ex quo inde ab hoc loco discrepanles lectlones exscripsimus, 30 j
cod. Ba seposilo. f) revellentes 3. g) i. Sabariam 3 ; Salariam emendavit Canisius ex H.

h) Numentariam 3. 4J-*; Momentanam 4c- (ubi v. deestj ; Nomentanam H. i) consumpta H.

k) Ebria 3. 4t-*; Hybernia corr. Hyberia 4c-. 1) arripuemnt H. m) rcgnavit H.; V. i. 2o.

n) appellattu- 2a. ^c^. o) losephus scribit om. Fred. p) venundata H. q) tempulens, tuperscr.

sec. TO. e 1 ; tempolinse 2a. 3 ; tempolinsi ib'*. c-. r) ex 3. s) interficere 2a. 46-*. c^. t) novis- 35

sima (novissimam 3) mersionem 2a. 3. u) a qnintodecimo 7-ec<e 4c*. v) imperii add. 4c-. w) 239 3.
x) sub qno om. Fred. y) 710 2a. z) habente ::::, erai. 4 litt. 3. a) ea om. 2a.

1) Cf. Isid. Chron. ed. Monod p. 173; Petros crucefigetur, Paulus gladio ceditur.
2) In compendio M. fscil. MarcusJ legendo Fred. lapsus est. 3) Ita solus cod. Bern. H. |

4) Causam ipsam Fred. non retulit. 5) Ita verba Hieronymiajia ad tcmplum confluentcs 40

corrupta sunt. 6) Si 15 H. Litterae a forma cc simillima erat, aut in codice H. aut in

exemplari autographo Fred. 7) Aventicum gentis (scil. Helvetiorum) caput iam Tacitus,

Hist. I, c. 68. ad a. 69. commemoravit. Itaque quae Fredegarius de Aventico a Vespasiano
Titoque aedifcato narrat, minime quadrant. Coloniam autem a Flaviis imperatoribus ibi insti-
tutam esse, ex nomine 'Colonia Pia lYavia Cormtaris Fmerita' coniciendum est. Cf. quae Momm^en 45 ,
de his rebus scripsit, ' Mittheilungen der antiquar. Ges. in Ziirich' X, p. 27: Quae in uni- 1
versum vera esse etsi non dubito, tamen non ex auctore antiquo, sed ex incolarum memoria i
excepta mihi videntur, ut non multum tribni velim iis quae narrantur hic de victoriis itine-

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II. 61

ct nobelissima in Gallea^ Cisalpina^- ' atficetur<=. In Alexandria facta est sedicio. Colo- Hier.
s e 0 s Romae erictns, habens altitudinem pedes •• cento septem, quem in nomen et laude
victuriae suae, quae in Germania*^ fecerat, erixit. Vespasianus mortuus est profluvium
ventris in villa propria ann. aetatis suae 69. Romanorum 8. Titus emperavit ann. 2 et
mensis 2. Titus, filius Vespasiani, in utraque lingua peritissimus fuit et tante bonitatis,
ut, cum quadam diem recordatus fuisset in cenam, nihil se*^ cuiquam pracstetisse, dixerit:
'AmiciS, odie perdedi diem'. Mons Bibios in Asiara ^ ruptus 'i in vertice, tantum eiecit' in-
cendio, ut regiones vicinas cura hominibus'' exhurerit'. Titus anpeteatrum Romae aedificavit
et in ■" dedicacione eius quinque milia ferarum occidit. Romanae eclesiae" secundus cpiscopus
Cletus ann. 12. Titus universam Gallileam circuivit et Aventeco civitate^, quem pater
inciperat, explevit et° gloriosae, eo quod eam diligebat, ornabit. Titus Romam rediens,
morbo peritP in ea villa qua pater suus,

37.* Regnavit Domicianus ann. 15 et mensis quinque. Titi frater iunior fuit.
Domiciani uxor agusta appellabatur ''. Domicianus eunucus fieri prohibit. Plurimos sena-
torum Domicianus in exilio mittit. Domicianus templum sine lignorum admissione'^ con-
struxit. Primus Domicianus dominum se et deum appellare iussit, Duos** mensis aliter
appellare fecit; September Germanico et October Domician o. Domicianus plurimos^ nobi-
lium in*^ exili o mittit? atque occidit. Domicianus de Dacis et Germanis triumfavit. Domi-
cianus tantae superbia fuit, ut aureas'' et argenteas statuas sibi in CapituHum' jiuni iusserit,
Domicianus multos nobilium perdedit, quosdam vero exilio'' misit. Secundus post Nerone
Domicianus christianus persequitur, et sub eo apostohis' lohannis in Patmum'" insolam rele-
gatus, Apocalypsi vidit. Domicianus rursum filosophos et mattimaticus Romae per aedictum
strudit". Domicianus eos qui de genere David erant interfeci praecepit, \\t nulhis ludaeorum
regni relequus esset. Domieianus in palatio occisus" et per vespeliones ignobeliter expor-
tatusP ann. aetatis suae 351. Romanorum'" decimus regn. Nerva ann. 1, mensis^ 4, Seuatus
decrevit', ut omnia quae Domicianus statuerat irritum e s s e n t. Itaque" multi, quos in-
iustitia^ eiccerat, de exilio reversi. Et apostolus lohanne s hoc tempore, exilium solutum,
Aefesum secessisse ^^, in qua urbe ospiciolum et amicus amantissemus^ habebat. Nerva morbo
pcrit in ortisy Salustianis '- ann. aetatis suae 72, cum iam Traianum adoptassit in filium,

Capp. 36. 37. 1. r. 2«. 3. 4J2*. c^.

Cap. 36. a) Gallilea 2a. 3; Galilea ib'^*. c^. b) Cisalpna 1. c) aedificetur 2a. 4c^; ad-

ficitar 3; edificahir ib^". d) s e corr. 1. e) Hiermana 3. f) om. 2a. g) amice 2a. 3. 462*. c^.
h) ita 1; raptus 1*; subtus 2a. 3. 46^*. c'^. i) cx se iecit //. k) hominbus 1. 1) cicuraret 3.

m) postea add. 1; habenl rell. n) ect 1. o) om. 3. 46'^*. c^. p) periit 2a; peret 3,

Cap. 37. aj ila post R. sec. m. 1; om. 2a (habet 3J ; 38. 46^*; Romr . 9. regnavit D. 1*.
b) appellatur 2a. 46^*. c'^. c) amissione 2«. 3; aministracione ib'^' ; inmissione 4c'^; admixtione //.

d) Duos — fecit om. 3, sed spatium 20 lilt. vacat. c) pluriinum 3. f) om. 46^*, c^. g) m. a.

om. 2a; transmittet 3; damuavit 46^*; dampnavit 4c''. h) ut in a. 2a. 3. 4c'^ (no7i 1*). i) sibi in

caput poneret 1*. k) in exilio 2a. 3. 462*. c^. l) I. a. 46^*. e^. m) Phatmos 2a; Pathmos 3. 4c2;
Patmos ib^*. n) struxit 2a; struit 46^*.^^; extrudit //. o) occiditur 2a. 3. 46'^*. c*. p) por-

tatU8 2a. 3. 4c2. q) 25. 46^*; viccHiino quinto ic'^. r) a linea 2a. Ac^. s) et ni. 2a. ^c^.

t) crevit eorr. decrevit 1, et sic reliqui libri. u) ita {om. que) 2a. 3. 4c2; et ib^' . v) iustitiao 3;

iniustc 46** cum H. w) aiunt ovi. Fred. x) amaneissemua 1. y) ortus 3; mortis (pro i. o.) 46'^';
*'orta 4c*. z) Salusticianis 2a; .Salustitianis 3; Solsticianis 462*j Solsticiali Ac^.

ribusquc impcratorum, Idcra cum Valenio H IlaUero, 'Bibl. der Schweizcrf/cgch.' V, 3. rcclc niihi
ceimuiaae videtur, Frcdcgarium Avcniici 'vcl certc in monastcrio aliquo non hnujc indc rcmoto'
tcrip$itiie; cf. 'N. Archiv' VII, p. 449. ct mpra p. 5. 1) Potius TranHalpina; rf. Jahn,

'Geach. der Burtjundioncn' I, p, 439. 2) De 'conflarjratione VcHvii montis in Campania' v. Sucf.

rUut c. 8. 3) Cf. p. 60, n. 7,

62 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

Hier. Tiaiauus Atripina* in Galleis'' iuiperatur faetus, natus in Spania. Romanorum 11. regn.
Traianus anu. 19*=, mensis 6. Decreto senatus Nerva in deus relatus. lohannis apostolus
usque ad Tragani tempore permansit. Traianus de Decis et Scitis triumfavit. Traianus,
victo regi Deeibalo, Deciam fecit provinciam. Iberus, Sauromatus, Usroinus**, Arabas, Bus-
foranoe, Colcos in fidem accepit; Seleucam*', Etisifontem ^, Babyllonem occupabit. Eomae 5
aurea domus incendio conflagravit. Terrae mota quattuor urbis Asiae s u n t subversae. Tra-
ianus adversumS christianus persecutione moventem, multos • christianos interfecit, Tra-
ianus Arminiam, Assiriam, Mesopotamiam infecit'' proviucias. Traianus morbo' profluvio
ventris extinctus est ann. aetatis suae 63'', mense nono, die quarto. Romanorum 12. regna-
vit' Atrianus ann.'" 21. Atrianus in Spania natus, consubrini Traiani filius fuit. Atrianus lo
Alexaudriam, subversam'' a Romanis, publecis instauravit expinsis. Atrianus Traiani invidens
gloriae, de** Assiriam, Mesopotamiam et Arminia, quasP illi provincias fecerat, revocavit
exercitus. Atrianus ludacos revellantes capit. Senatus Traiauum ini deus refert. Atrianus
in utraque lingua eruditus, benigniter'^ tributa urbium plurima relaxavit, polepticis ■■• '
poblicis incensis. Plurimos a tributis liberos fecit. Atrianus aedictum dedit*, sine 15
obiectione criminum christianus uou coudemnandus. Imperatur Atrianus pater patriae appel-
latur, et uxor eius agusta. Atrianus beblioticam miri ^ operis struxit'. ludaeus"^ revel-
lantis, Atrianus mittit ad repremeudum^ exercito, eorumque^*' revellio finem ac-
cepit. Ita oppressi sunt, ut ex eo tempore etiam eis introeundi^ estv Hierusolimis
licentia ablata est ^. Primus ex gentibus Hierusolim i s t u n c constituetur Marcus episcopus, 20
cessantibus his qui fuerant ex ludaeis. Atrianus morbo moritur sexagenarius *. Romano-
rum'' 13. regnavit Titus*^ cuinomento Pius anu.'' 22, mensis 4" cum liberis^ suis Aurilio et
Lucio. Antonius pater patriae appellatur. Antonius Pius in villam propriam 12. ab Urbe
miliario morctur aun. vitae 77. liomanorum 14. regn. Marcus Antuuius auu. 19, niense 1,
cum quo consortes fuerunt regni Lucius etS Aurilius Quomodus. Hy primum aequo iure 25
imperium admenistraverunt, cuiusque'' ad hoc tempus siuguli agusti fuerint'. Lucio caesare
Attcnis sacrificante, ignis in caelo ab oriente'* in occidente ferre visus est. Lucius caesar de
Partis'' cum fratre triumfavit. Phirime iu Galleis gloriose ob nomen Christi interfecti. Lucius
imperatur anu.' regni 9. in Concoi*dia apoplexi"' extinctus est, sedens cum fratre in cobiculo".
Seudoprofetia, quae Catebr e tas" nominaturP, accipit exordium. Tanta undique tunci fuit »0
inundatio gentium *, ut totus Romanomm exercitus'i* ad internitiouem delitus sif. Emperatur
Antunius multis adversum se nascentibus bellis sepe ipse intererat, sepe ducis * nobelissimus

Cap. 37. 1. 1* (</. 11. dj. 2a. 3. 4*2*. c^.

Cap. 37. a) ita 1. 2a. 3. 4c2. b) Gallilcis 3; Galilcis ic'^. c) 18 2a. d) Sauromatusus
(Sauromaturus corr. Sauromatus us 3; Sauromatiim 4&2*) ruinus . arabasbus (arabarbus 2a\ arasbarbns ^c^). 35
foranus (forasius 4c^) 2a. 3. 4c2; A. Busforasius 46^*. e) Seleucia 1*; Seleuciam 2o. 4c^; Seleu-

tiam 3; Seulciam 4J-*. f) Ctesifontes 1*. g) adsumens 2«. h) sic 4c2; infetit corr. infecit 1; in-
ficit 2o; confecit W^*. i) om. 2a. 3. W^*.c'^. k) 64. 462*; sexagesimo quarto ic"^. I) om. 2o. 3. U^*.c''.
m) a. 21. A. om. 2o. 46^*. c^. n) submersam 3. o) om. 46^*; de A. om. 4c-. p) quasi 2o. 3.

q) in litura 3; iudaeos 2o. r) polemticis 3. s) muri 1. t) extruxit 2a. 4&2*. c^. u) ludaeus M

corr. ludaeos 1. v) premendum 2a. w) eorum qui 2o. 3. x) introeunte 3. y) om. 46^*;

H. cst I. 4c2. z) ita 1 iterum, om. reliqui lihrl. a) sexagesimo anno 46^*. c^. b) c. 39. a R.

incipit 462*_ c) Antonius 1*; T. cui nomen Antonius a. ^c*. d) follo exciso, quae sequunlur usque
ad p. 64, l. 2. de Partis desunt 1*. e) 3. 3 cum H. f) libris corr. liberis 1. g) L. A. et Q. 46^*. c^.
h) cum usque II. i) fuerunt 2o. 3. ic'^. i*) sic cod. Scal. 14. H. k) Partes 2a. ^c^. I) regnavit 45
ann 9 2a. 462*. c^; ans regni sui 9 3. m) amplexi 46^*. c^. n) vehiculo H. o) Catafrygas H.
p) nominatur corr. nominantur 1. q) inundatio u. t. fugit 3. q*) paene usque om. Fred. r) fuisset
2a. 3. 462*. c2. s) ducibus 2o. 3. 462*. c^.

1) Simon crucifigitur H. 2) Duo enuntiata Fred, male contraxit. 3) chartis H.

4) proconsuli Asiae scribit H. 5) pestilentia H. 60

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II. 63

destinabat. Semel peitenaci ' cxercito cum eo in Godorum* rcgione sete*' oppressus*', pluvia Hier.
a^ devinetus missa est, cum e contrario Germanus et Sarmatus persequerentur •'. Christianus
milit e s fort i t e r d e praeca ntis ad extinguendum illorum setc liaec fuisset pre-
stitum. Antunius Quomodom*^, filium suum, consortem regni facit. Descriptiones ini-
quas* incendis in foro iubet. Leges'' severiores integra emendatione instituit.
Anlunius post victuriam in aeditione numerum' mirivecus'' fuit. Emirna' urby Asiae terre
motus ruit, Antunius in Pannonia morbo perit. Eomanorum"" regnavit Quomodus annis 13.
Quomodus de Germanis triumfavit. Quomodus imperatur, coloseae" capite sublato, suae ima-
gine caput iussit" inpuniP. Quomodus multus nubilium interfecit^. Incendio Romae facto,
palatium ^ et * Veste plurimaque urbis pars' solo quoaequatur. Quomodus stiaugulatur " in
domo Vestale^.

38.* Romanorum 16. regnavit Eulogius^ mensis 6. Pertenac*', obsecrante^, uxorem
suam agustam et^ filium caesarem appellaret, contradixit; subfecer i t '^, quod ipse rcgnarit
invitus. Pertenac occidctur in palatio luliani iuris perdetoS scelere, quem postea S^verus
apud Mulvium pontem interfecit. Romanorum 17. regnavit Severus ann. 18'*. Severus Partus
et Avarus' superavit. Severo imperante, terme Saeveriani Rome factae''. Persecutione in
christianis facta, Leundis gloriose martirium accipit. Claudio Albino, qui se in Galliam'
caesarem fecerat, apud Lugdunum interfectum, Severus in Brittanis bellum transferit, ubi,
receptam maximam eiusdem provinciae partem, murum"' per cento 30 et" duo milia
a mare ad** mare duxit. Saeverus moritur AeboraciP in Brittania. Romanorum 18. regn.
Antunius cuinomento Caracalla, Saeveri filius, ann. 7. Antunius Romae termas sui nomenis
Antunianas aedificavit. Tam inpaciens levidines^ suae fuit, ut novercam suam luliam
uxorem ducerit. Antunius interficetur ann. aetatis suae 4 4. Romanorum 19. regnavif
Magrinus ann. 1. Interficetur in Arcelaide^. Romanorum 20. regnavit Aurilius ann. 4.
Inpudece' in" imperio fuit. Romam occidetur tomulto militare.

39.'* Romanorum 21. regnavit Alexander, Mammeae filius, ann. 14. Alexander Xersem
regem Persarum gloriosissime vicit. Termae Alexandrinae Rome aedevectate''. Alexander
occidctur Moconcia<= super Renum fluvio tumulto militare. Romanorum 22. regn. Maxi-
mus ann. 3. Maxemus primus ex coi'pore militare ab exercito'' electus est impcrator.

Capp. 37—39. 1. 2a. 3. 46^. c^.

Cap. 37. a) Gothorum 2a. 3. 45^*. c^; Quadornm //. b) set 2a. 3; sete om. 45^*; regionea

oppr. 4c2; siti opprcssis //. c) ^^osl opp. litiera eras. 1; n Monod. d) ad 2a. 3; om. 4i'^*. c'^

et Sfonod. e) persequerotur 2a; fidmina om. Fred f) f. s. Comodo 2a. g) in f. i. 3.

h) logiase vcre oris 2a; 1. severeoris 3. i) ila 1. 2a. 3. 41'^*; mnnerum ^c^ cvm H. k) magni-
ficus //. 1) ita 1. 2a; Ermirna 3, sed Smirna 462*. c^. m) quintus dccimus add. 2a. 3. n) colosie 3;
colosac 4i2*; colose 4c2. o) iubet 2a. 3. 46**. c'^. p) i. caput 3. q) interficit 2a aliquotiens.

r) palacio 2«. 3. 4b^*. c*. s) aedes Ve.stae H. t) parsolo 3. 46^*. u) in d. strangulatus (^sic

etiam 3. 46*'. c^) 2a, uhi moritur add., quod post V. hahet 3. v) Vestiliani //.

Cap. 38. a) nm. 2a. 4c'^- vi. al. add. 3; 40. 46**. b) IMnius //. ; E. r. 46**. c*. c) Per-
tcnac corr. Portcnaxo 1. d^ «enatu ut ovi. Fred. o) nt 46**. c*. f) fl>ifficorc testatus //.

g) ila 1; iures (viros 3; iuniorcs 46*'; iiuiioris 4c*) perditus 2a (ubi cclcre). 3. 46**. c*; scribe:
i. periti. h) 19. 2a. 3. 46** fe corr.J. c*. i) Adiabouos // k) facti 2a. 3. 46**. 1) Gali-

leam 2a. m) valiiun // n) ct om. 2a. 46*'. c*; CXXXTI 3. o) ad m. om. 2a. 3. p) Achosaci 3.
q) f. «, 1. 2o. 3. 46**. c*. r) M. r. 46**. c*. s) Arcclaude 3. t) inpndote corr. inpudicc 1.

u) om. 2a. 3. 46**. c*.

Cap. 39. a) om. 2«. 4c*; m. al. add. 3; 41, 46*'. h) acdificatc 3; devcctato 46**. c*.

c) Moconcic Waitz , Moconcias Monod, Mocuncia Delisl.c 1; Mogontiaci //. d) cxorcito corr.

cxercitu 1.

1) Male iidellexit Ilieronymum. I» cnim Hcripail: Pertinaci ct cxercitui. 2) tabula8____

dcbitorum //. ./^""^^- ^^ MEOM^,

'^/

64 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

Hier. A Popiaeno occidetur. Romanoium 23. rcgnavit Gurdianus. In palacio occiduntur *• '
Gurdianus, cum de Partis t r i u ni ph ar i t^, fraude Phyliplii<= praefecti. Consortem regni
facif*, primusqiie omnium ex Romanis imperatorebus christianus fuit. Regnantum Filipis,
millissemus an. Romane ui'bis expletus est. Phylippus nomenis siii in Tracia urbem con-
struif^. Phylipus senior Veronn occidetur. Romanorum 25.^ regnavit Decius ann. 1, mensis 6
tresS, qui in Paunonia inferiore natus fuit. Cum duos Filipus, patrem et filium, inter-
fecisset, ob odium eoriuu in christianis persecutionem movit. Antunius monachus iu Aegypto
nascitur, Dccius cum tilio in Afrito'' occidetur. Romanorum 26. regn. Gallus et Volu-
sianus, Galli' filius , an. 1, mensis '' 3. Gallus et Volusianus ab Amiliano interfecti sunt.
Romanorum 27. reg. Valerianus et Gallienus ' ann. 15. Valerianus in Ricia™ ab cxercito" lo
caesar aijpellatus e s t. Valerianus" in christianisP conmota'', statim a Sapore Persarum rege
capitur, ibique servitute mirabile ^ consenescit. Sapor a rex Persarum Siriam , Caeciliam *
depopulatur. Valeriano in Persas ducto, Sapora rex de dorsum Valeriani* semper aequura
ascendebat^.

40.* Gallienus firmatur*' in imperio^; Germani Ravennam venerunt. Alamanni, ir>
vastatum Aventicura* praevencione Wibili*^* cuinomento et plurima parte Galliarum,
in Aetalia transierunt. Greci* Pannoniam occupaverunt. Germani Spanias obtenucrunt,
etiam ef Siriam incursaverunt, Francos in eorum habentes auxilium *. Gallienus Me-
diolan 0 occidetur. Romauorum 28''. reg. Claudios ann."^ et mensis 9^. Claudius Gotus,
LiricumS et Macedonia vastantis, superat''. Claudius Sirmia civitate in Pannonia moretur'. 20
Quintilius, Claudii pater'', a senato agustus appellatur; 17'. diae emperii"" sui occidetur.

Capp. 39. 40. 1. 1*. 2a. 3. 462*. c^.

*

Caji. 39. a) occiditur 2a. 4b^*. c'^. b) ?'n triumpharet redit 1*; triumphavit 2a. 3. 46^*. c^.
c) Phyliphi corr. Phyliphy 1; hacc ita hahet 1*: fraude perfecto filio occiditur. Roinf 24. Philippus
imperator primus quae o. ex etc. d) Filipijum filium suum snppleas ex H. e) construxit 2a. 25

f) 24. 2a. 3. 4Z-2*. ci, et sic deinceps 25. 26. g) 2. 3. h) ita 1. 3; Africo 2«. W^; Africa U"^*;
Abrito H. i) G. f. ow. 2a. k) et m. 2a. 3. 1) Gallus 2a; Gallianus 3. m) Eetiaco e. 2a.

n) augustus, Gallienus Komae a senatu om. Fred. o) Valerius 1*. p) persecucione (persequu- ^t

tione 1*; persecucionem 3; persecutionem 4c'^) add. 1*. 3. 46^*. c^ cum H.; om. 1. 2a. q) com- "

motus 2a. r) ita pr. m. 1. 2a; corr, miserabile 1, et sic 1*. 3; miserabili ib'^*. c'^; sed mirabiii 30

cod. Amand. H. s) Ciliciam 2a. 46^*. c^ cum H.; Celiciam 3. t) Valerani corr. Valeriani 1.

Cap. 40. a) om. 2a. ic^, habei 3; 42. 46^*. b) firmatus corr. firmatur 1. c) ita 1. 1*;

praeventione (preventioni 4c^) u'obile (violabilo 3; violabili 46^*. c^-^) 2a. 3. ic^. d) 27. et sic dein-
ceps 3. e) I postea add. 1; afl I. 1*; ann 40 2a; ails :: (ras. 40) 3; annos 40 46^*; annis quadra-
ginta 4c2. f) 8 3. g) ita 1. 3, ib'^* ; Lyricum 2a; Iliricum 1*; Hillyricum ic"^. h) vastantis. 35

Superat Cl. 1, ubi saepius verba viinus recte distinguuniur. i) oretur 1; oritur 2a. 46^*; sed mori-
tur 1*. 4c2. k) frater H. 1) quinto decimo die secundo i. 2a. m) diaemperii 1.

1) Pupienus & Albinus in palatio occisi, sed Gordianus haud longe a Romano solo
interfectus est H. 2) Haec Frcd. ex Orosio VII, 22, 4, male intellecto hausit. Is, Vale-

rianus, inquit, — — apud Persas servitute consenuit, hoc infamis officii continua, donec 40
vixit, damnatione sortitus, ut ipse adclinis humi regem f.sct7. Saporem) semper asoensurum in
equum non manu sua, sed dorso attoUeret. At H.: Gallienus nostris pacem reddidit. 3) Gal-
lieno in omnem lasciviam dissoluto H. 4) vastatis Galliis H. Cf. Amm. Marc. XV, 11:

habent et Aventicum, desertam quidem civitatem, sed non ignobilem quondam, ut aedificia
semiruta nunc quoque demonstrant. 5) Wibilum ducem Alamannorum fuisse, acute coniecit 45

Roth in 'Anzeiger fiir Schiveizerische Geschichte' 1860, p. 77. Certe prima vestigia nominis
Germanici Wifflisburg — ita enim Aventicum ab incolis appellatur — , h. l. deprehenduntur ;
cf. 'N. Archiv' VII, p. 450. 6) Potius Graeciam et Macedoniam Gothi depopulati sunt ; sed

Quadi et Sarmatae Pannonias occupaverunt. H. 7) Minime, sed Parthi id fecerunt. 8) Haec
Fred. ipse adiecit ad maiorem Francorum gloriam, 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARTI SCHOLASTICI LI13ER II. 65

Romauoruin 29. reg. Aurilianus ' ann. 5, mensis^ 2. Aurilianus, Tetrico ajiud Catalaun i s ^ ui
exercito gobernantem', Gallias recepit. Cuiinovia'^ apud Emnas^ nec longe ab An-
ciocia'^, quaeS, occiso marito suo, Orientes tenebat imperio; in qua pugna strenuissimae
apud^ eam*' demicavit Pompegianus dux, genere^ Francos, cuius familia hodiequae' apud
Anciociam perseverant. Cuius^ Pompegiani instantia raaxima pars Asiae dieione Romana
subicitur; ex cuius stirpe Aevacrius carissemus nobis presbiter disccndit. Aurilianum Romae
triumpbantem Tetricus** et Gerubia' praecesserunt. Aurilianus templum Soli s aedificat"',
Romam firmioribus muris vallat. Aurilianus quomodo" adversus christianus **• * persecu-
tion e movisset, a fulmineP occidetur. Romanorum 30. regnavit Tacitus mensis T^. Quo'' apud
Pontiom occiso^, optenuit Florianus imperium dies 88; qui apud Tarsum interfecitur.
Romanorum 3L reg. Provos ann. 6, mensis 4. Provos Gallias a barbaris occupatus ingenti
virtute restituit. Provos Gallus et Pannonius vinias habere* permisit. Probus" tumulto mili-
tare apud Sirmiam in turre qui vocatur Ferrata occidetur.

4L^ Romanorum 32. regn.^ Carus cum*' fiiius Carino et Nomeriano. Carus fulmine
est mortuus. Nummerianus ob oculorum dolore dum lecticula vegeretur, insidies Apri^,
soceri sui, occisus est, vix foetor^ cataveris post aliquos dies conperti^ CarusS in proelio
vinctus'', apud Margum occidetur. Romanorum 33. reg. Deoclicianus ann. 2 2, qui Aprum'
pro scelere genere suo interfecit''. Deoclicianus in consortio regni sui Arcu-
lium ' Maximianum adsumit; qui, rusticorum multitudine oppraessa, quae faction i s suae
Bacaudarum ■" nomen indederat", partim" Gallies reddeditP. Carausius, aumpta purpora,
Brittanias occupavit. Narseus Orientei bellum intulit, Accillis"" Aegyptum obtenuit. Ob
que VaIerius^-5 Maximianus caesaris adsumuntur in regno. Deoclicianus etiam adfinitate
coniungetur, et Constancius privegnam Ercolei Theudoram accipit, ex qua postea sex
liberus, Constanciani fratres , habuit, Galerius filiam Diocliciani Valeriam. Ambo uxores
quas habuerunt' repudiare conpulsi. Carborum'' et Basternorum gentis in Roman o solo
translati^'. Primus Deoclicianuo adorare se ut deum iussit, vestibus calciamentisque^ gem-
mis insiri^, cum ante eum omnes imperatores in modum iudecum salutarentur et cla-
midem tantum purpoream a privato habito plus haberent. Post 10 an. Brittani a revel-
lante, ab Asclipidi ctoV recepta est. luxta Lingonas a Constantio caesare 60^ milia

Capp. 40. 41. 1. V. 2a. 3. 4i2*. c».

Cap. 40. a) Aureliu.s 2a. 4^^*. c^ (nonnwmquam) ; Aurilius 3. b) et m. 2 (6 H.) 2a. 3. 46^*. c*.

c) Catarlaanisse (Catarlaninse 4c^) corr. Catarlauninse 2a. 4c^; Cartaliuse 3; Cata:lauense, raa. r (?) 462*.

d) ita 1; cui obvia l'; cui in obvia 2a. 46^'. c^; cui in obviam 3; leye: Zcnobia. e) Immas haut 1. //.
f) vincitnr probe suppl. Canisius. g) qui 2a. 3. 4i'^*. c*. h) a. e. om. 4c^; eandem migravit 46^*.
i) nsque hodie U^*. c». k) ita 1; Tetricis 1*; om. 2a. 3. 462'. c». 1) lege: Zenobia. m) aedifi-
ca\-it 2a. n) cum //. o) om. 3. p) fulmcn iiixta eum — ruit. H. q) 8 3 ; scribe G.
T) quae 2a. b) occisum 2a. 3. t) p. (pro misit 3) b. 2a. 3. ^c^. u) pro uos 3.

Cap. 4L a) om. 2a. 3. 4c*; 43 46**. b) postea suppl. 1. c) om. 2a. d) apriso cyri-

8ui 2a. e) f(o)etori8 2a. 3. ic"^; foetores 46'*. f) scelere add. Canisitcs. g) Carinus emendavit

Caniaius. h) victus 3. 46**. c*. i) ila 1. 1*. 4c*; qui apnuipo s. 2a; quia prun. pro s. 3; qui a prin-
cipio .s. 46**. k) i. — sui om. 46**. c*. 1) Arcnlinus 2a; Arculianiiin 4r*. m) Baccaidarum 3.

n) indidenint 46**; indideret 4c*. o) pacem emendavil Canisius. p) rededitu 2«. q) in O. 46*'. c*.
r) Achildis 3; Achilhs 46**. c*,- Achilleus H. s) Valorianus 46**. c*. t) habuerant 3 cum II.

u) Carborum corr. Carj)onim 1. v) translato 46**. c*. w) calciatis quao 2a. x) insiricum,

ante 1. 2a; inricum a. 3; inscricum a. 46*'; in syricum a. 4c*; sed inseri; Cuni antc 1'. y) Asclc-
piodotum //. z) aci^tuaginta 2a.

1) Prodente in gobernantcm, advcrsum in apud scrlptor Francun muiavil siiidio, nl

opinor, domcntico. 2) cognomcnto //. 3) llarc Frcd. ipse adiecit ad maiorcm Fran-

corum gloriarn. 4) nos //. .0) Constantius et Galcrius M. //. Sic infra pro Galcrius
scriptum est VaicriuH.

88. R. Meroving. II. 9

66 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LIBER II.

Hier. Alainmanuorum cacsa". Paulatim ' cx illo temporc persecution c m versum'' christi-
a n i s "^- * incipicnte*'. Valcrius', snperatu*" Narseo, uxoribus ac '^ liberis sororibusquc cius
captis, a Deocliciano ingcntis bonore suscipetur. Termae Romae Deocliciane factac. Dcocli-
cianus et Maximianus agusti insigne ponpa Romae triumfavcrunt. 19 anu. Dcocliciano
rcgnante, quattuor cclesiae '' cum populo, eodem iobente, subversi sunt. Secundo anno 5
pcrsccutionis Dcoclicianus ■ et Maximianus Mediolauo purpora dcposuerunt. Maximianus ct
Severus a Valerio Maximiano cacsare facto''. Constantiu 16'"° imperii sui' aun, obiit in
Brittania. *

42.* Romanorum Bi^. reg. Constantinus*^ ann. 30, mcnsis 10. Constantinus Bician-
ciam civitatem mire magnitudinis ampliavit et gloriosae construxit, quem sui nominis 10
Constantinopule appcUare iussit. Constantinus cum matrem Ilelenam crucem domini
nostri*' lesu Christi Hierusolimis invenit, cfFectusque est christianus ab Helcna. Crux
Domini Hierusolimam fabricatur et*" stabilitur. Constantinus per signum crucis omnes
gentes superat*. Severus caesar a Galerio Carnctisf-*, cum GalliaS regcrit, imperatur
factus. Valerius'' Maximianus moretur. Constanti nus'- ®, iilius Constautiui, caesar factus. I5
Erculius Maximiauus a filia Fausta'' deiectus', quod dolum Constantino, vero'" suo, pararit,
Massilia fugieus occidctur. Galerius Maximianus moretur. Crispus et Constantiuus, fili Con-
stautiui, et Licinius adoliscens, Liciui agusti" filius, Constautini cx sorore ncpos', qurrum
Crispos" LactantiusP Latinis litteris erudivit, Constancius, filius Constantini caesaris , et
Liciniac'1 filius crudclissimc interficetur. Aedictum Coustantiui gcntilium tcmpli subversi 20
sunt. Romani Gotus in Sarmatarum regione vicerunt. Constans, filius Coustantini, provigetur
ad rcgnum. Constantiuus cum liberis suis honorificas ad Antuuium litteras mittit. Constan-
tinus ad extremum vitac suac tcmporc ab Euscbio Nichomcdinsc cpiscopo baptizatus, in Arria-
nam dogmam dcclinat. Constantinus bellum parans in Pcrsas, iu Aquilone"' villa pubiica
moretur an. aetatis suac 66. Post quem ** tres liberi eius consilio senato consilio' appel- 25
lantur et imperio '^. Romanorum 35. regnaverunt Constantius ct Constans ann, 24", mensis
quinque, dicbus 13; a quos multi nobilium sunt occisi, Sapor rcx Pcrsarum, Mesopotamia
vastata^', Nisiben obsedit. Dahnatius eaesar, quem patruos Constantiuus consortein regni filiis
dereliquerat, factioue Coustanti ae^* patruelis et tumuilo inilitare interemitur *. Ex hoc loco
impietas Arriana Constantiae regis fulta cstiO; carceribus adflietionem modis primum Atana- 80

Capp. 41. 42. 1. 1*. 2a. 3. 4^2*. c^. »

Caj). 41. a) caera 1. b) advcrsum 3. 4c^ cum II.; adversus 46^*. c) corr, xplanus ? 1.

d) incipieus Valeus (Valens 46*') 2a. 3. ib'^*. c-. e) superat Unarseo 1. 2a. 3. 4c^; Superatis

a Gallerio Narseo 1*. f) a 41^*. c-. g) ingenti — Deocliciaue om. 3. h) €CIf corr. aeCIji 1 ;

ecie 1'; red 2«; redum 3. il'^*. c^. i) ex II. suppleas: Nicomediae. k) facta 1'. Ah'^* ; Con- 3(

stancia 1*; Constantio 2a. 3. 4i-*. c^. 1) om. 2a.

Cap. 42. a) om. 2a. 3. ^c^; 44. 46**. b) 32, et sic demcejis 3. c) Coustantius corr. Con-
stautinus 1, d) om. 3. e) ct s. his scripla, sed expuncta 1. f) Carnunti H. g) Galileam 46**;
Galilea 4c*. h) Valcrianus 2«. i) Constantius //. k) facta 2a. 3. 4i^*; ad filia factus 4c2.

1) detectus emendavit Canisius. m) v. s. om. 2«. n) f. a. 2a. 0) et add. 2. 3. 4; Crispum L. H. 40
p) ila 1. 4c2; Laetantius 2a. b; Letantius 3; Letancius 46**. q) Licini H. r) Acyronc //.

s) quam 3. 46**. t) ovi. 46**. c*. u) 23 3. v) ita 1. 1*; vastat. Nisiben 2a {ubi Mosopotha-

miam). 3. 46**. c*. w) Constantione 2a. x) om. 2a.

1) Veturius — — christianos milites persequitur, paulatim etc. H. 2) nos //. 3) Cf.
p. 65, 71. 5, 4) Haec ita exposita alibi non legi. Cf. llist. trip. II, 18. 5) Duo enuntiata 45

contracta sunt. 6) Ordo rerum confusus est. Infra eadem rcs repctitur; cf. n. 8. 7) Ex H,
suppleas: caesares appellantur. 8) caesar factus h. l. om. Fred., neque supra, uhi, ordine

perturbato, eandem rem retulit. Certe hoc loco Hieronymum non intellexit. 9) Sermonem ohscurum
quin scriptor ipse intellexerit, duhito. Ilieronymus scripsit: 3 liberi eius ex caesaribus augusti
appellantur. 10) Suppleas: praesidio et post carceribus inseras et variis. M

I

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IL 67

sium episcopura persecutus cst. luxta Aquilegiam Also^ occidetur >. Vaiio aevento adversum'' Hier,
Francos a Constante pugnatur. Multi Oriente urbis terre moto orribile cons edernnt. Franci
a"^ Constante perdomiti''; pax cum eis facta. Solis facta^ defectio. Bellum Persecum noctur-
num apud Signera'^; victuria niilitum stabilitateS perdederunt. Neque viro nllum Con-
stantium et*' novissimum gravissimis proeliis contra Persas bellum fuit. Nam, ut alia ob-
mittam, Nisebes obsessa, Niceabde' et Amida capta sunt a militum 60'' milia^,

43.' Magnentium apud Agustidunum arripiente imperio, Constans aut longe ab Spania
in castro'' cui Aelena nomen est interfecetur ann. aetatis suae 30""'. Quam ob rem turbata
rem publicae, Vetraniu Morse*^, Nepucianus Romae ex imperatores facti. Rome populus ad-
versum Nepucianum ' insurgunt''. Capud eius ablatum, multusque nobilium caede
i nter f iciunt. Magnentius^ Luiduno in palatio propria se manu interfecit; Decentius, frater
eius, quem ad tuendas Galias caesar miserat, apud Senonas laqueo se suspendit.

44.* Gallus caesar sollicitis'' in Constantio patrueli, cui in suspicione ab<^ egregias,
Isti** occidetur. Silvanus in Galleam res novas^ molitur''*; 28. diae stinctus^ est. Eusebius
Vercellinsis episcopus et Lucifer ac Dionisius AraletaniS et Mediolanensi aeclesiaeS* episcopi'',
Pancratius Romauus ijresbiter a Constantio damnantur exilies. Antunius monachus centesimo
quinto aetatis suae ann. moritur', de Paulo quodam Tibeo mire beatitudinis vero referre.
Cuius in exitum breve libello explecuemus *, Sarracini in monasterium beati Antuniae inruentis,
Sarmatam'' interficiunt. Constantium Romam ingressum, ossa Andreae apostoli et Lucae
cuangelistae a Constantinopolitane si' miro favore suscepta. Paulinus Triverorum episcopus
in Frigia exolans moritur. Gratianus, qui post'" imperatur fuit, nascitur". Helarius cum apud
Constantiuopulem librum pro se Constantio p e r rexisset", Gallias redit. Omnes paeneP tunc
totus urbis aeclesiae sub nomine pacis et legis' Arrianorum cohsortio polluuntur. Gallia per
Helarium'" perfidiae dolos damnat^. Constantius' Cappadocia moritur ann. 45". aetatis suae.
Romanorum 36. i-egnavit lulianus ann. 1, mensis octo. luliano ad idolorum culto converso^
blanda persecutio fuit, inlicicns magis quam inpellins"'; multi^ ex christianis^ voluntate
propria conruerunt. lulianus in>' Persas profectus, post victoriam a contrariis ostibus
separatur a suis; conto illia percussus, interiit ann. aetatis suae 22^.

Capp. 42-44. 1. 1*. 2«. .S. U^\ ci.

Cap. 42. a) ad so o. (ras. d ib'^'J W*. c^. b) ad Francos 2a. 3. 4b'^\ c^. c) postea

suppl. pr. (fj m. 1 ; Francia W^*. c^. d) pro domite 3. e) ovi. 2a. 3. 46^*. c'. f) Singaram 77.

g) stabilitate corr. stabeletate 1 ; stoliditatc perdidimus (pericrunt 462*. c-) H. li) ex 9 gr. II.
i) Bizabde JI.\ Npcrb dc & Aminada 1'; ncce abda et amita 2«; ncce (iiecae 4c'^) ab de (e corr. tc 3;
dae \c^) et aroita (amitta 3) 3. 4i^*. c^. k) Ita 1. 1*; quattuordccim scxaginta milia 2a. 3. W^*. c^.

Cap. 43. a) om,. 2a. ^c^; ftahel 3; 45. 46^*. b) castra 3. c) Vetraniumorse 1; Vctranium

orse (orsaie corr. ersaie 4i**) 2a. ib^' • Veranium orsae 3; Vetraniu Morse 4c*. d) consurgunt 4b'^'. c'^.
e) Magncntiura Lngduno (Lugdunum 2a) 2a. 3. 4c^.

Cajf. 44. a) om. 2a fsed 3'/4 lineae quae praecedunt vacant). Ac"^; habet 3; 4G. 46**. b) solli-
citu.s in .3; sollicitatns a 77. c) a. o. om. 4i**. c^; ob egrcgiam indolem venerat 77. d) Iste

3. 46*'. c^; Ili.striae 77. <•) nonas \. e*) sic cod. Scal. IT. f) cxtinctus 2«. 3. 46**. c^. g) Arale-
tano 2«; Arelaotane 3; Araietenfii.s 46**; Arelatene 4c*; Caralitanac H. g*) aecr 1. li) ejis

2a. 3. 4A**.c*. i) solitus multi.s ad se venicntibus ex II. supplevil Canisius. k) armatam 2«. 3. 46*'. r*.
1) Constantinopolitanis II.; se miro 2a. 4b^'. c*; miro se 3. m) nunc II. n) nascetnr 2n. 3.
o) porrexis.set sec. rn. rorr. 1. \>) Ita 1. 1*; o. (oninis 2«. 46**. c*) pcnetudino fpeiiitudine 2a. 46*'.c*)
totu.s orhi.M 2a. 3. 46**. r*. q) regis 77. r) AriniiiiciiHis ovi. Fred. s) (lamiut 3. 1) Mojiho-

crenifl inti-r Cilicani Cap|)adociatn(jno ex II. sujtplevit Canisius. n) act. s. (juadragcHinio (juiiito 2a.

v) conversi oblanda 3. w) ad Hacrificanduni om. J'\e<l. x) iniliti 3. y) om. 2a. •/.) 47. 46* ;

82. 4c» cnm II.

1) Hcil. ConstantinuB. 2) 7/a^c Fred. finxil. 3) MagncntiacoH II. 4) Ilicromjmum
loqui palrl. 0) noHtris nt infra noatros II,

9*

68 CHRONICAEUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTJCI LTRER II.

nier. 45." Post qucin '' luvcanus^ arripuit imperium. Romanoruin 37*^. rcgnavit lulia-

nus"* mensis octo. lulianus^ nccessitate conpulsus Mesivin*' ct magnam Mesopotamiae partem
Saporc Persarum regi^ tradedit. lulianus'' de castra^ moritur ann. aetatis suae 33''.
Post qucm ' Valentinianus tribunus scutariorum Nis eam agustus appellatus e s t ; fratrem
Valentem Constantinopulae in communione'' regni adsumit. Romanorum 38. reg. Valen- 6
tiniauus. Valens ab Eudoxio Arrianorum episcopo baptizatus', ehristianus' persequitur.
Gratianus, Valentiniani fiiius, Ambianis imperatur factus. Apud Atrabatas lana e*" caelo
pluviae mixta refluxit. Hclarius episcopus Pectavinses Pectavis" moretur. Atanaricus° rex
Gotorum, in christiani s persecucionc conmuta, plurimus interfecit et de propriis sedibus ad
Romano solo expellit. Eusebius Vercellensis episcopus moritur. Valentinianus in Brittania, lo
antequam tirannidem invaderit, oppraessus est. Saxones caesi DiosoneP in regione Fran-
corum consedit ^

46.'' qui superfuerunt ^. In illo tempore Burgundionum octoaginta fere milia,
quod numquam antea nec nominabantur, ad Renum'' discenderunt et ubi*^ castra posuerunt,
quasi burgo vocitaverunt; ob'' hoc nomen acciperunt Bui-gundiones ^. Ibique nihil aliud is
praesumebanf, nisi quantum praecium ementis a Germanis, eorum stipendia accipie-
bant*. Et cum ibidem duobus annis resedissent, per legatis'^ invitati a Romanis vel
Gallis, qui Lugdunensium g provinciara et Gallea comata'', Gallea domata et Gallea
Cesalpinae' manebant, ut tributa rei'' publice potuissent rennuere, ibi cum uxoris et
liberes visi sunt consedisse*. Valcntinianus subito a' sanguine eruptione, quod Greci 20
eproploxia"" voeatur, Brivione" moritur.

47.^ Post quem'' Gracianus, adsumptum imperium<= Valentiniano fratri cum patruo
Valente, regnat. Valens legi dat, ut monaci militarent; nolcntis iussit interfeci. Alaman-
norum 80 circiter milia apud Argentarea oppedum Gallearum ab exercitu Gratiani strata^.

Copi?. 45-47. 1. 1*. 2a. 3. 4J2*. c«. 25

Cap. 45. a) 07n. 2a. 3. ic^; 47. 45^*. b) Romf 37 lovianus 1*; quam lulianus 2a. 3. 4J2*
(non ic^; luveanus cot)-. lulianus 1. c) 34. 3, et sic deinceps. d) lovianus 1* (semel lobianus). ^c^
cum H. e) Messeum 1*; Mesevin 2o. 3 (e corr.J ; Miseum 4i^*; Meseiu ^c^; Nisibin H. f) om. 2a;
r. P. 462*. c2_ g) cruditate sive odoro prunarum H. h) ita cod. Voss. C. 110, reliqui libri 34. H.
i) quam 2«. 3. 46**. k) communi 2a. 3. I) b. est 2a. m) de 3. n) sexta vis 2a. b. 30

o) Athanarius 3. p) obsides pro c. D. 1* ; Deusone H.

Cap. 46. a) 45. 3, et sic deinceps; 48. 46**; om. 2a. b) regnum 46**. c'- *. c) ibi
r. 2a. 3. 46»*. c'- 2. d) ab 3. e) om. 2a. f) licati sunt 2«; ligatis 3. g) Lugduno 1*.

h) c. G. om. 1*. 2a.b. 3. 46**; G. domata (iia 1. 1*; dominata 3) et (et om. 3. 46**) G. om. 4c«-2: G. d.
expungas. i) Ccsalpinac m. 1; Galliacis alpina 1*; Cesalpina 2a. 3; Cesalphina 26; Cisalpinam 46**; 35
Cisalpine 4c'; Cisalpina 4c^. — commanebant 2a; commanabant 26, uhi littera c in 1 Cesalpina adnexa
pro compendio c accepta est. k) tributarii 2a. 6. 46**. c'-*; tributariac 3. 1) subita (subitua 3) san-
guinis e. H. m) proloxia 1*; eproploixa 3; apoplexis H. n) Brivine 2«; Brivionem 3; Brigitione H.

Cap. 47. a) om. 2a. 46**. c*. b) quam 3. c) desinit 1*, ubi c, 26. libri I. sequitur.

d) prostrata 46**. c*; sunt add. 2a; est add. 4c*. 40

1) Cf. p. 67, n. 5. 2) De hac rc nihil re.fert H. 3) Fredegarius Orosio VII, 32,

§.11 (ed. Zangemeister, p. 514j usus est: Burgundionum quoque novorum hostium novum
nomen, qui plus quam octoginta milia, ut ferunt, armatorum ripae Rheni fluminis insede-
runt. Hos quondam, subacta interiore Germania a Druso et Tiberio, adoptivis filiis Cae-
saris, per castra dispositos in magnam coaluisse gentem atque ita etiam nomen ex opere 45
praesumpsisse, quia crebra per limitem habitacula constituta burgos vulgo vocant, eorumque
esse praevalidam et perniciosam manum, Galliae hodieque testes sunt, in quibus, praesumpta
possessione, consistunt. Vide de hoc loco Jahn, 'Gesch. der Burgund.' I, p. 247 sqq.; Monod,
'Bibliotheque de Vicole des hautes etudes', Paris. 1878, to7n. XXXV, j9. 229 sqq. 4) Vide

Hist. tripart. XII, 4; Monod l. l. 5) Monod hanc rem, quam ex vetustia annalibus sumptam 60

CHROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARTI SCHOLASTICI LIBER IL 69

48.-'' Gons Hunorum Gotus vastat, qui a Romanis sine armoium congressione^' Hier.
suscepti, per*^ avariciam Maximi ducis fame ad revellandum quoacti sunt. Superati'' in con-
gressione Romanis, Goti funduntur in Tracia*". Valcns de Anciocia exire conpulsus, chri-
stianus de exilio revocat. Lacrimabile bellum in Tracia •', praesidio, Romanorum legiones
a Gotis victi, usque ad interuicionem caesi sunt. Ipse imperatur Valens cum saggitaS saucius
fugerit et ab dolore nimium saepe aeco '' laberctur', ad cuiusdam villole "^ casam deportatus
est; quo persequentibus ' barbaris, et incinsa domo, sepulturaque'" caruit.

49.* Ab Urbe condita usque ad extremum'' huius operis ann. fiunt anni '^ 1131 hoc
modo: sub regibus ann. 240, sub consolibus'' ann. 464, sub augustis et caesaribus ann. 4 2 7".
A quinto decimo Tibcriae ann. et praedicalione domini nostri lesu Christi*^. A secundo ann.
Dariae regis Persarum, quo tempore templum Hierusolimis restauratum est, ann. 899S. Ab
olimpiade prima, qua'' aetate apud Aebreos Esaias profetabat, anni 1155'. A Salamonem et
primam aedificationem templi anni 1311''. A Mosi' et Cicoprac primo regi Attuci'" anni
1890". Ab Abraham et regno Nini et Semeramidis ann. 2395". A diluvio autem usque ad
Abraham suppotantur ann. 942. Ab Adam usque ad diluvium anni 2242''. Fiunt ab Adam
usque ad quarto decimo Valentis ann.l et Valentiniani iterura omnis anni'' 5588^. Et' quia
deinceps varietatibus temporum et incursionibus barbarorum ita cuneta mixta
sunt, ut gestorum veritas, quae istoriae inseri' possit, ad plenum reperire non potest".

Adacius^' servus domini nostri lesu Christi universis fidelibus in domino nostro lesu idac.
Christo et servientibus se"^ in veritate salutem, Probatissimorum in omnibus virorum studio,
quos praecipue in fide catholica et conversatione^ perfecta testis veritatis diviney cultus docet
adsertio *, hucusque ad sancto ^ Hieronimo, et ipso% — sicut in capite istius voluminis prae-
fatio prima declarat, — cognomine Eusebio, hestoria in aliquantis Spaniorum provinciis con-
scripta retenetur, Cui si quid postea subdedit in locis quibus decuit'', certo stili studio decla-
ratur. Verum '^ ad haec ignarus, indignissimus omnium servorum Dei Udacius*' servus lesu

Capp. 48. 49. 1. 2a. 3. 4a* (a l. 19;. i^*. ^2.

Cap. 48, a) om. 2a. 3. 4c2; 49. U^*. b) depositione H. c) pro 3. d) om. 4Z.2*. c^.

e) fonduntur, in Tracia Valens, dislinguit 1; fundantur intra chia (sic etiavi infra) Valens. De An-
tiochia 2a. f) Grecia 46-' ; Gratia ^c^ ; in quo desereute equitum ex H. Canisins snpplevit.

g) c. insagitta 2a. h) aquo 3. i) labaretur 2a. k) uillole 1 . 2a. 3 ; in illo loco 46^*. 1) per-
sequentur 2a. m) sepultura quoque emendavit Canisius.

Cap. 49. a) om. 2a. ic"^, kabet 3; 50. ib"^*. b) u. dextremum 2a. e) deleium 1, om.

2a. 3. 462*.c2. d) consolib. corv. consoleb. 1. e) 424 j^. f) anni 351 om. i^recZ. g) DCCCXLXVIIII 1,
ubi eliam infra XLX pro LXL scribitur; DCCCCXCVIIII 2a. 3; DCCCCLXVIIII ib^*.c^. h) qui 2o. 3.
i) 655 3. k) 1411 //. 1) Moysen et Cicopre (Cicopr^ 3) 2«. 3; Moyse et Cicrope (Cecrope ^c^) ib'^*.^'^.
m) Attici 462*; Atticae ic^. n) I DCCCXLX 1; 1890 pro 1990 etiam cod. Voss. H. o) U CCCXLXV 1.
p) ila 1. 4c^; duo milia CCXII 2a. 3. 46^*. q) a. Valentis 2a; ann. om. 3; id est u.sque ad consu-

latum cius III. om. Fred. r) om. ic'^. s) quinque milia octua{,'inta et octo 2a; 5579 JT. t) in-
screre 2a. 46^*. c'-*; insere 3. u) possit 2a, v) ita 1. 2a; Udacius 3; Ydacius 4a*. 6^* (ubi c. 51.
h. l. incip.J. 4c' ; Ydatius Chron. integr. w) ei Idac. x) conversionc 2a. 3. 4a*. 6^*, c^. y) diu
me 1. 2o. 3. z) scl 2a. a) ipse 2a. b) deguit 4a* cuni cod. Cheltenh.; docuit 46^*. c^.

c) Utrum 4a. a*. d) Adacius 2a; Ydacius 4a'. c'^; Idacius, sed I e corr. ib'^* ; Ydatius cod. Cheltenh.

esne opinalur, Jahn secutuH, ad a, 456. refert. Sed nescio, an Dinding, 'Gcsch. des liurgundisch-
RomaniMchen Konigreichs' I, p, 9, recte iudicaverii , curn haec, ut sunt confusa, reiecerit. Item
Bluhme, 'Jahrb. d. gern. deulsch, Rechts' I, 2, p, 51 sqq. Fredegarii relationom improbavit.
1) Haec cum fine prologi Hieronymiani fere conveniunt. 2) Quae praecedunt ad vcrbnm ex

prologo, quem Idacius chronico integro praemisit, sumpla sunt ; quae acquuntur chronicon Iliero-
ngndanum in codice Chcltenhamensi, dc quo supra p. 6. egi, excipiunt. Is praetcr Hieronynmm
ct Idficii chronieon integrum lihrmn quoqw. Gencrationis continct. Cum itaquc conHlrt, Frede-
gario nmilon lihrum pracsto fuiHse, non diihito, quin verha quoqne hucUHquc ad indicio ex eodnn
tumpafrit; cf. 'N. Archiv' VII, p. 475.

70 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

\

iJac. Christi * et domini nostri'', quae secuntur ab anno primo Theodosi*' agusti, et conperet'*,
descripsi, brevi ante* factae praefationis indicio.

50.''' Komanorum 39. Theudosius per'' Gratianum ' rognat ann, 17'. Theudosius natione
Spanus provinciae Gallileae'* civitatis'^ a Gratiano agustus appcUatur. Inter Romanos et
Gothos multa ccrtamina conseruntur, Theudosius secundo regni® sui anno agustus^ ap- 5
pellatur. Tercio regni Theudosiae an. Atanaricus^ rcx Gotorum Constantinopolae quinto
decimo diae, exS quo a Theudosio fuerat receptus'', intcriit. Quarto' rigni Theudosiae*
in foeda** Romanis pace se tradunt. Martinus in Galliis Toroniae* episcopus et vitae meretis
et patratis miracolis virtutum habetur insignis, Theudosius"' quinto rigni sui an, Arca-
dium, filium suum, agustum appellaus, consortem regni sui fecit esse, In" sexto regni lo
Theudosiae an. Honorius filius nascetur. Octavo" ann. regni Theudosiae GraotingorumP
gens a Theudosio superatur. Undecemo anno Theudosius regni sui Romam cum filio
Honorio ingressus est, legisque i Roinanorum intcgra emendacione ^* ededit. Quarto decimo
regni"" sui ann, Valentinianus iunior apud Viennam scelere^ comitis Arvagastis occidetur.
Septimo decimo ann. Theudosius valctudine metropis' Mediolano defunctus est. Ann. regni i5
sui septemo decimo" aromatus^' sancti eclesiae Laurencii^^ sepultus est^. Romanorum 40'',
Arcadius et Honorius, filiiy Theudosio, defuncto patri, regnaverunt an, 30. An, 8^, regni
eorum Theudosius, Arcadi filius, nascetur. An, 11''. regni Arcadiae Martinus^ epi-
scopus" sanctus et vir apostolicus transit'' a Domino, carne deposita. Cuius
vita et mirabilia quae fecit Severus vir summus, discipulos ipsius, qui et 2C
cronicam alias quam haec sunt ab inicio Genesis perniciosissime'^ scripsit.
15''. an. regn. Arcadiae et Honoriae Alani, Vandali et Suaevi Spanias ingressi tercio

Capp. 49. 50. 1. 2«. 3. 4a*. h'^\ c^.

Cap. 49. a) Dei add. cod. Cheltenh. b) ihu xpi repetit 3. c) Thcodosi corr. Theodosii l.

d) conpetetcret 3; conperi et 4a* (non ^n) ; comparet Ah-*. c^; ut comperi ot cod. Cheltenh. e) ante- 25
latae cod. Cheltenh., sed latae sec. m. superscr.

Cap. 50. a) om. 1. 2a, hahet 3; 52. Ah^*. h) ^&x postea corr. p' 1; post 4i2*. c^. c) 37 3.
d) Gallea 3 ; Gallicia Idac. e) a. r. sui 4a*. t^*. c'i. f) Athanarius 3. g) a quo 2a. 3. 4a*, h^*. c^.
h) susceptus Idac. i) anno add. 2a, sec. m. superscr. 3. k) infida Idac. 1) Turonicae 2a. 4c'^;

Thoronicae 3. 44^*; Toronicae 4a*. m) anno add. 2a; 15. 4a*. 6^*. n) anno h. l. 2a. 30

o) 7, Idac. p) Granting. 3; Gracting-. 4a*; Groting. Ac^; Creothing. Idac. q) que postea add. 1.
r) a. r. s. 2a. s) scere 3. W^* (non Ac^). t) ydropis Idac. u) A. 17 (27. 46^*) r. s. 46=*. c^.

v) ita pr. m., aromatibus sec. m. 1. w) Laurentio 3. x) 38, 3. y) filius corr. filii 1.

z) 9. Idac. a) spiisco 2a; epu scs 3; .spu sco plenus 4t^*. c^; om. 4a*. b) niigravit 2a. c) ila

1. 2«. 3; poritissime 4a* ; peritissimae delet. el in mg. scr. perniciosissim : 46^*; peritiosissime Ac"^. 35
d) A. 15. 4i2*. c2.

■

1) in consortium regni adsumptus om. Fred. 2) civitate Cauca Idac. 3) Theodo-

sium primum considatum cum Gratiano augu.ito egisse, refert Idac. 4) Gothi om. Fred.

5) Supra c. 37. de Antonino dicitur: leges — — integra emendatione instituit. Sed Theodosivs
senior de legibus emendandis minime meritus esl. 6) Corpus Theodosii ad aedem apostolorum 40

Constantinopolim translatum e.^f. 7) Martinus a. 401, von a. 11. Ilonoiii = 405. p. Chr., ohiit;
cf. Script. Eor. Merov. I, p. 589, n. 8. 8) Ilaec in codice Cheltenh. chronici integri Idaciani

desiderantur, spatio 3 versuum vacuo relicto, sed in decurtato, quod Florez, 'Espaila sagrada!
tom. IV. edidit, p. 420. ads?int: Beatissimi Martini vitam et mirabilia quae fecit Severus vir
summus, discipulus ipsius, qui et chronicon aliam quam hic sanctus {lege sunt) ab initio 45
Genesis usquc ad sectam Prisciilianistarum perniciosissimam conscripsit, exequitur, Vox perni-
ciosissimam apud Florez cum verbis usque ad scctam Priscillianistarum coniuncta optime congruit,
apud Fredegarinm, qui sectam Pri.':cilliani.starum omisit, verbo scripsit attributa sensum pervertif.
Qua ex re intellegitur, chronicon decurtatum non ex Fredegario interpolatum , sed ex ampliore
chronico excerpium esse, quod Fredegario ipsi praesto erat; cf. 'N. Archiv' VII, p. 477. 60

CHRONICARUM QUAE DICUiNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LIBER 11. 71

Idus Octobris ', Honoiio et Thoudosio, Arcadi filio^, consolebus. Ahiricus rex Gothoruin idac.
Romain ingressus, cum iutra ct'' cxtra Urbe"^ cedes agerentur, omnibus indultum cst, qui ad
sanctorum limina confugerunt. Placidia'', Thcudosiae fiiia, Honoriae imperatore soror, a Gotis
in Urbe capta est. Alaricos moretur; cui Ataulfus succcdit in regno. Au. 16. im])criae
Ilonoriae, debaccantibus"^ per Spanies barbaris'^, pestelcntiac malo, opes condcta in urbis
substantiam S tirannecus exactor derepit. Famis dira'' grassatur, ut bnmani carnis ab humano
genere' famis fuerunt devoratae; matris quoque negatis vel coctis natorum suorum sint baste''
corporibus. Bistiae occisorum gladio, fame, pestelentiae, bestiarum infestatione iuteremen-
tur' bomines*. His quattuor"' plagis ferri, famis, pestelentiae, infcstatione bistearum ubiquc
iu toto urbe saevientibus, praedictae a" Domino per profetas suos adnunti antc s " implctur.
An. 1 6 P. Honoriae regni Gallicia Vaudali occupant, et Suaevi in stremitate succedunf.
Alani Lusitauia et Chartageuinse provincias, Wandali coiuomento Silingi Beticas sorciuntur.
Constantinus post triennium invasitl tirannidem; ab Honorio duci Constantio in Gallicia''
occidetur. luvianus^ ct Sabastianus tiranni ab Honori' ducibus Narbona interfecti". Ann. 20.
imperiae Honoriae Adaulfus apud Narbouam Placidiam duxit uxorem, in quo proplietia
Dauihelis putatur impleta, ut agit, filiam regis austri sociandam regi aquilonis, nollo tamen
ex ea semine subsistenti. 22, an,^ imperiac Honorie Adaulfus a patricio Constantio
pulsatu r ^*', ut. relicta Narbona, Spauias petiret. A qucndam Goth o Barcilona^ iugulatur;
cui successit Vallia>' ia regno. Cum patricio Constantio pax mox facta, Alanis et Vandalis
coinomento Sylingis iu Lusitania et Beteca sedcntibus adversatur ^. Constantius Placidiam
duxit* uxorem. Fredbaluni''- * regi gcntis Wandalorum sine ullo certamine ingeniose
captura, ad imperatorcm Plonorium destinat. Au. 2 7''. Honoriae regni*^ Wandali in
Beteca'' per Valliam regem plurimae* sunt extincti. Alani adco caesi a Gothis, fortiter''
vallati Addacher regem ipsorum, pauci qui superfucrant'^, oblitoS regni noniine, Gunderico
regi Wandalorum, qui in Gallicias'' resedebat, se patrocinio subiugaverun t. Gothi sedentes
in Aquitania Tholosa sibi sedem clegunt% a mare Terrcnum et fluvio Kodano per
Ligerem fluviura usque Ocianum possident. Vallia' eorum rcgi defuncto, Theudorus'*
snccedit in regno. 25. imperiae Honoriae an.' inter Guudericum Wandalorum regi ct

Cap. 50. 1. 2a. 3. U*. h"^' . c^.

Cap. 50. a) filii (filio 4a*) consule (console 3) 2a. 3. 4a*. b'^* . c^. b) om. 2«. 3. ^c^; et extra
om. 4b^', hohel 4a'. c) Urbe 1. d) Placida a corr. Placidia 1; Placida 2>lcrumque lihri rell.

e) devacantibus 2a. 4c^; debacantihtis 4h-*. f) et sacviente nihilominus om. Fred. g) constan-

tiam 2a. L) om. 2a (ubi degrassatur^. i) vi om. Fred. k) paste Idac. 1) interimerentur

4a*. c^; interemerentur 46^*; interimunt Idac. ni) quattuo corr. quattuor 1. ii) i)r(a)edicti ad dnm

2a. 3. 4t2*. c^. o) adnuntiationes implentiir Idac. p) 15. 3; 17. Idac. q) invasae tyran-

nidis Idac. r) Gallio corr. Gallia 2a; intra Galiam Idac s) Iuvi:::anus 1; lovianus 2a. 3;

lovinianus 4a*. c-; lovinus ct Sebastianus (iSabastinianus 3) Idac. t) Iloiiorio duce 2«. 3. 4a'. c^.

u) Bunt add. 2a. v) A. 22. 2a. 4i'^*. c^. w) pulsatus Idac. x) Barcinola 2a. 3. 4i2*; Bar-

cinona 4c*; Barcilonam Idac. y) in (in om. 4a*. c^) uallea 2a. 3. 4a*. 6**. c^. z) advcrsu : 46^*;

adver (aic) 4c*. aj Frcdihalum 2a. 3. 4a*.c'^; Fredibaldum 4i'*. b) ila Fred.; 24. Idac. c) regem 3.
d) per B. Valleam (uallcm 4/>^*), om. regem 2a. 3. 4a'. h-'. c-, c) ut cxtincto Addacc r. fdnc.

() superfuerint 4a*; supcrfuerunt 4i**. c*. g) obliti 3; abolito Idac. li) Gallias 2a. 3. 4a*. h'^'. c*.

i) Vallea (Vallcam 3) r. e. 2«. 3. 4a*. />2*.c'«. k) Thcodericus 2a. ^c^; Tlicudorrs 3; Theudcricus Aa.h-^';
Thcodoricus I'iac. I) om. 2a, anle 25. ponunl 3. 4i^*. c'^.

1) alii 4, KI., alii 3. Idus Octubris mcmoraut die Idac. 2) I.ocum iia cxcrrpsil, ul

nenmirn vix inMlrgan. 3) et Suevi (sitam) in cxtrcmitatc (Occaui niaris) occidua Idac. (luar

uncinis inclnsi um, Fred. 4) accepit Idac. Ti) Ilarc clfii in cod. Cli<ll'iili. desidr.ranlnr,

Idacii e«se nemo non vidrl. 6) omncB Idac. 7) Gotlii — Bcdcs in Aquitaiiica a Tolo.su

ugquc ad Oceanum acccpcrunt Idac. Cf. infra c. &8. ex.

72 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCH0LA6TICI LIBER II.

idac. Ermeniieho' Suaevoruin'' belluin orto, Suaevi iu Nervasis montibus obsedentibus"^ a Wan-
dalis. Valontiuianus, Constanti et Placidiae filius, nascitur. Wandali, Suaevorum^ obsidione
demissa, relicta Gallicia, ad Betecam transierunt. Honorius apud Ravennam Constantium con-
sortem regni facit^. Constantius imperatur Ravennamf moritur in suo tercio consolatusS
anno. ^S**. imperiae Honorio an.'' Castinus magister militum cum magna manu in* auxi- 5
liis Gothorum bellum Betece Vandalis infcrt; quos cum ad inopia ^ obsidionis artaret, et'
tradere se pararent, inconsulto publico certaminc confligens, auxiliorum fraude deceptus,
Terragona victus fugit. 30.'' Honorio' imperiae an.'* Ravenna obiit'". Romanorum 41".
Tbeudosius, Arcadi filius, post obetum Honoi-i patrueli" obnarchiam tenitP, imperans
ann. 2 2'. Theudosius Valentiniano, ametae suae Placidiae filio, Constantinopole caesarem lo
facit; quem contra lohanne tyranno mittit, a ducibus suis Ravenna occidetur. Felix patri-
cius ordenatur. Valentinianus caesar Romam agustus appeUatur. Ann. 4. Theudosii regn.
Gundericus rcx Wandalorum, capta Spali '', cum insidias aeclesiarum intenderit, mox Dei
iudicio * correptus, interiit; cui Gaisiricus* frater succedit iu regno.

51." An. 5. reg. Theudosiae'' Gaisiricus rex AVandalorum eum"^ Vandalis cuncta- 15
que eorum 5 familia Mauritania'' in Africam transiit. Interfecto Ermengario* regi Suae-
vorum, iniuria sancti Eulaliae in eodem, ac si nollcns, ulciscetur. Consederunt Wan-
dali in Betaca an. 54^ Septimo anno imperiae Theudosiae Agecius*" dux utriusque
miliciae'. SuaeviS inita cum Gallicies pacem libeta sibi occansione conturbant. An. 8''.
regni Theudosiae Ageciusf dnx utriusque miliciae patricius appellatur. An. 10'. regni 20
Theudosiae Burgundiones, qui revellabant Romanis, a duci Agiecio'' sunt perdomati'.
13"". an. regni Theudosiae ab Ageeio duci et magistro militum Burgundionum caesa
20 milia; Gothorum, qui eis auxiliaverant, 8 milia caesa sunt*. 14". an. regni Theu-
dosiae Suaevi cum parte plebis", cui adversabantur, pacis iura confirmant. Ermenricus rex
Suaevorum morbo oppressus, Rychilam, filium suum, substetuit in regno; quem postea25
Betece fluvio Gothi' prostraverunt, aviri et argenti opibus occopatis. Cartago magna">
fraude decepta. Belluni Gotheco sub Theuderico regi apud Tolosa Litorius dux Romanus
inconsulcius cum auxiliaP Chunorum manum magna inruens, caesis parte plurimai suis ",

Capp. 50. 51. I. 2«. 3. 4«'. h"-'. cK •

Cap. 50. a) Ermenricum 2a. 3; Hermericnm 4i-*. c-; infra Ermerieus 4c-; Hermenricus 4«': 30
Hermericum Idac. b) S. (Suuaevomm 3; rege add. 2a. 4c-) bellum ortum (hortum 4c-; est add.
2a. 462*j non 4c-) 2o. 3. 4i-*. c*. c) obsidentm- Idac. d) S. o. eorum d. 2a. 3. 46-*. c^. e) fecit
2a. 3. ic-. f) ita 1 ; Ravenna rell. g) a. c. 2a. 3. h) Anu 28 (29. 462*. c^) 2a (uhi i. deest).
3. 462*. c^. i) adeo ut Idac. k) Anno 30. 4a*. 6^'. c^. 1) Honori: corr. Honorio 1. m) mori-
tur 3. n) 38. sec. m. corr. 39. 3. o) patruel : : : narchiam pr. m., patrui monarchiam sec. m. 1, 35

et sic Idac. ; patruae (patrue ' li, sed 11 postea add. 26 ; patnae 3) in obnarchiam (obnarchiem 3) 2a. h. 3 ;
patrui {corr. patrueUs 46^*; patruo 4a*; patrueli ^c-) monarchiam 4a*. 62*. c-. pl tenens imperat (im-

perii Idac.) ann 23. 2«. 6. 3. 4a*. 6«*. c"-. q) r. T. 2a. r) captas palae 3; captas palin Ac"-.

s) h. l. Theudosii (Theod. 4a*. c"-) hahent 4a*. h"-*. c\

Cap. 51. a) ita sec. m. 1; om. 2a, habet 3; 53. ih-*. b) h. l. desideratur 4a*. h^^*. c-. 40

c) c. W. om. 2a. 3. 46^*. c-. d) Mauritania corr. Mauritanea 1. e) Ermergario 2a; Hermiga-

rium Idac. f) Agrec. corr. Agec. 1 ; Aetius Idac. g) S. — u. miliciae om. 2a. h) 9. 7(/ac.

i) 12. Idac. k) corr. sec. m. Agecio 1. 1) debellantur Idac. m) Anno 13. 2o. 3. 462*.

n) Anno 14. 2a. 3. 462*. o) plebs 2o; pleps 3; Galleciae om. Fred. p) auxiliari Unomm Idac.
q) a add. 2a. 45

1) et a. Idac. 2) vi om. Fred. 3) cum esset annorum 26 Idac. 4) demone

om. Frcd. 5) cum W. omnibus eorumque familiis Idac. 6) Falsum est ; cf. 'N. Archiv

VII, p. 478. 7) Quid egerit, Fred. praetermisit. Svpple ex Idac.: Noros edomat rebellantes.
8) Idacio teste Gothi anno insequenti caesi sunt. 9) Gothi minime Rechilam prostraveritnf, sed
ipse Andevotum cum sua quam habebat manu. 10) magna om. Chron. integr., habet decur- 50

talum. 11) caesis his Idac.

I

CIIRONICARUM QUAE DICUNTUIi FREDEGARII SCHOLASTICI LIHER II. 73

ipse vulaeratus a Gothis capctur'' ct post dies paucos occicletur, Gaisiricus rex Suaevoruin ' iiiac.
uiultas in s ace r d o ti b us fecit stragis. Richyla rex Suaevorum, qui Gaisirico SUC-
cesserat', Aemereta ingreditur. 16 an.^ regni Tlieudosiae Richyla, Spale optenta,
Bcteca et Cartagine capit. An. 24. regni Theudosiae solis facta defectio ^. llichyia
res Suaevorum Aemerela gentilis moretur; cui niox filios suos Richarius succedit in regno.
Agyulfum^ nobilem*^ Gothum in Spalae'^ Caesarius com.'' iugulatur. Richarius rex, accep-
tani iu coniugium Theudoris ^ Gothorum regis liliam , Vasconias depraedatur S. An. 27'"*'
regni Theudosius imperatur'' moreturConstantinopulae annus aetatis suae quadragensimo nouo'.

52.3 Post quem 42**. Marcianus a milit an tibus •= et ab exercito, instante etiam Pul-
ceriam, sororem Tbeodosiae, regina, efficitur et ipsi sublimatur*^ in regno*; camque Valen-
tinianus* iu coniugium adsumpsit. Valeutiuianu s ^ et niater "^ Placidia moriuntur Komam.
Gallia' terre motus fuctus. Tercia feria post solis occasum ab aquilouem plaga e*^ cael o
ru ens * quasi ignis aut sanguis effieetur.

53*. Gens Chunorum, pace rupta, ruunt'' in Galliis*'. Quos '° cum Agecius patri-
cius venientes*^ conperisset'', sanctura Anianum Aurilianinsium '^ episcopum ad Theu-
dorum regi Gothorum in legacionem dirigit, petens auxiliare contra Chunis: si prae-
valebat*^ resistere, mediam partem Galliae Gothis daret. Cum a Theudoro regi, luxius
peticionis annuens, auxilium fuisset promissuni, Agcciuss legatus mittens ad Attilanem
regem Chunorum obviam, petens auxilium contra Gothis, qui Galleas conabant in-
vadere: si praevalebant Chuni haec contra Gothis defendere, medietatem Galliae ab
Agecio percipcrint'*. Attila rex cum Chunis festinans et parcens' civitatebus Germaniae
et Galliae, contra Gothus snper Legere'' fluvio nec procul ab Aurilianes confligit cer-
taraine. Caesa sunt Gothorura' ducenta milia hominum; Theudor rex hoc proelio occu-
buit. Caesa sunt Chunorum 150 milia. Civetas Aurilianes oracionibus beatissimi
Aniani liberata est". Chuni repedantes'" Trecassis'^, in Mauriacensim consedentis

Capp. 51. o2. 1. 2a. 3. W.b^^c"-. Cap. 53. 1, 2a. 3. 4«'. 6^*. ci- 2.

Cap. 51. a) c. et om. h. l. 2a. 3. 4i-'. c-, secl infra occiditur . c-apitur 2a; capitur et occidetur
(occiditur 4!/-'. c*) 3. 4a*. h-'. c'-. b) an. poslea add. 1; Ainio 16. 2a. 4a*. b-*. c^; 17. a. Idac.

c) G. n. 462*. c-. d) in palae ji>r. (?) nj. corr. spalac 1; in Spale 2«. 3. 4a*. c^; ini aplcrfl 4h'^* ;

Hispali Idac. e) ila 1; C. (Cesari.s 4i-*; Caesar 4c- ; Censorius Idac.) coines (conicx 3; iussu:, ras. i
46-' ; eum 4c-) 2a. 3. 46^*. cK i) Theodori 2a cuvi Idac. ; T''eudori 3 ; Theudora 4a* ; Theodora 4^2*. c^.
;»■) deprehendatur 46-'; deprehenditur 4c2 (non 4a*). h) om. 46^*. c'^. i) 48. 4a* cum Idac.

Cap. 52. a) om. 1. 2a. 4c2, hobct 3; 54. 46**. b) 43. cod. Idac. c) a niiiitibus 2a. 3. ia^.b^^c"-
cum Idac; comlitihus 4a*. d^ sublimabitur 2«. 3. c) sua add. 2«. f) plaga (p. om. 462". c'i).

De (ac 4c2) 2a. 3.

Cap. 53. a) om. 2a. 3; 55. 46-*. b) ruent 2a. 4c' ; om. 3. c) venicns 2a. d) et udd.

2a. 3. 4c'- ^. e) Aureh'anen.sem (nic ic^-'^J corr. Auril. (sic 4a*J 2«; Auralianeusem 3; Aurolianesis 46'^*.
fl praevab-ret 2«. (^) Egecius corr. A^cciiis 1. li) ])reciperent 2a. i) partens 1. 2a. 3; paer-

j^vnn 4c' ; pergeii.s 4c-. k) lig-arc 2a. 3. 1) G. — sunt om. 46-*. c'-^ (hahent Aa.a*J. m) rcpe-

danti.T 1; repedantrecas Sisimodu.s f. Tlieodoro, om. n Maur. — Thorcs 2a; rcpcdantihus 46'^*. c'-^.

1) Fa/sum est ; cf. *N. Archiv VII , p. 47H. 2) Ilcifc auno /pii lyracccdit Irihuit Idac.

3) Per A. Idac. 4) efficitur imperator Idac. 5) Marcifinua Pulcheriam in matrimonium dn.rif.
G) Vab'ntiniani in)p. maffr l'iaci<lia nioritiir apud R. Idac. 7) Gallia riim (j!allicia coiifimdiliir.
8) caclum riibcnH BJcut i. Idac, '.) i dcpracdatur provintia« Galiiaruin Idnr. 10) llnec

Frcdrf/nriug coinponuit , (Ircr/orii II. Fr. II, 7. ukus. 11) Cf. dreij. II, 1: lta(|iic libcratam

obtcntu beati anfestitcB civitiitcm, .Aftillancm fiiginif. (^iii Mauriacum campum adicuH, so |)rao-
cingit ad belluin. SidoniuH VIII, LO. Attilac hcllum mc dcscriplurnm cfisc Profpcro jiromiseral : quo
videlicet .\ureliancni)iM urbis obhidio, op])Mgnatio, inrnptio ncc dircjilio <l ilia vnlgata exauditi
caelitii"» sacerdotis vaticinatio contincbafur. 12) Coutiu. 1'ronjierl llani. (rd. Ililfc j>. (>J:

Pii^'natum(|iic cnt in «luinfo miliario do Trecas loco nuncupafo Maurica in ('ampania; Scvci-ux
«S. K. M.roving. JL 10

74 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

campaniam. Thoresraodus ^, filius Theodorus, qui ei successit in regnum , collectum
Gothorum exercito, patrem ulcisci^' desiderans, cum Attilanem et Chunis IMauriaco con-
fligit certamine; ibique tribus diaebus uterque falange in*= invicem proeliantes, et in-
numerabiles multitudo genti occubuit. Agecius cum esset strenuosissimus consilii, per
nocte'^ ad Attilanem veniens, dixit ad eimi: 'Optabilem duxeram, ut tua virtute regio- 5
nem'' hanc a perfidis Gothis potuissem^ erepere, sed nuUatenus fieri potest; usque nunc
cum menimis pugnatoribus proeHas, hac noete Theudericus, germanus Thoresmodi, cum
nimia muhitudinera et fortissimus Gothorum pugnatores advenit. Haec non sustenisS;
adque utinam vel evadere possis!' Tunc Attila dedit Agecio decem miha soledorum'',
et' per suo ingenio Pannoniam repedaret. Ipsaque nocte Agecius ad Thorismodo id- lo
que'' perrexit; dicensque ei causara consimilem, quod apud vilis Chunorum pugnatores
usque nunc pugnaverat: nam maxima multitudo et fortissimi pugnatores a Pannonies
ipsaque nocte Attilanem advenerant', et audissent fratrem suum Theudericum tinsauris"'
Gothorum" occupasse, regnumque velHt adrepere; nisi festinus ad resedeudum" per-
geritP, periculum ad degradandum haberit". Acceptis idemque Agecius a Tursemodo is
decim'i milia soledus*", ut suo ingenio a persecutionem Chunorum liberati Gothi, ad
sedis proprias remearint, protinus* abigerunt. Agecius vero cum suis, etiam Fraucos
secum habens, post tergum direxit Chunorum, quos usque' Toringia a longe prosecutus"
est; praecepitque suis, ut unusquisque nocte ubi manebant^' decim sparsim^* focus
facerint, ut inmensa muhitudine semolarinf^. Quievit hoc proehum Ageci consihum; 20
GalHa ab adversariis liberatur. Postea cum a Tursemodo regi et Gothis haec factio
pei'lata fuisset, requirentis promissionem Ageci emplendam, et iUe rennuerit, per pacis>'
iura urbicuhim aureum gemmis ornatum, pensante quiugentas^- ^ Hberas, ab Agecio

Caj). 53. 1. 2«. 3. ia*. i^*. c'-2.

Cap. 53. a) Sisimodus 2a; c/. ^j. 73, /. 40. b) ulcis siderans 1. c) om. 4&**. c^. d) stc 2a. 3; 25
nocte 1. e) rcgionuiii corr. regionem 1. f) potuisses 462*.ci.2 g) sustinens 4a. a*. c^. h) :::orum
pr. m., uironmi sec. m., soledorum terlia m. 1; scrlbns: aureoruni. i) ut 2a. k) idqui 2a; id quo :,
ras. d 3; idemque 4a*. c^; om. 4^2*. l) advunerat 2«. 3. 4a*. i^*. c'- '^. m) inrauris 1; in auris (aures
2a. 4a*. 6^*. c^) 2a. 3. ia*:b^*c'^. n) gestorum 3. o) resistendum sec. m. 1. p) pergerit corr. pergeret 1.
q) decim corr. decem 1. r) soled:: pr. m. , soledos sec. m. 1. s) et p. 4«*. i-*. c^. t) quousque 30
2a. 3. 4Zi2*. c'-^. u) persecutus 2o. 3. 4a*. v) manebat 2a. 3. ib^*; ubi nocte nianebat 4c'- *.

w) sparsi focos 2a. 46**. c'-2; sparsis socus 3. x) semolarint corr. simularent 1; similarent 3. 4a*. c'-*
(non 46**). y) paucis 3. z) 1. (libras 2a. 46^*. c^) q. (quinquaginta 2a) 2a. 3. 46^*. c*.

Sulp. (Holder-Egger p. 74j.- Tricasis pugnat loco Mauriacos; Greg. Tnr. h l. De Mauriacensi cam-
pania doctissime disseruil Longnon, 'Geographie' p, 334 sqq.; nuper candeni quaestionem retraclavif 35
Girard, 'Le campus Mauriacu.f\ in 'Revue historiqiu' 1885, p. 321. 1) Greg. l. l.: expletoquc
bello, ait Aetius Thorismodo : 'Festina velociter redire in patriam , ne, insistente germano^
a patris regno priveris'. Similia lordanes Get. c. 41. hahet: Ille (scil. Aetius) vero metuens, ne,
Hunnis funditus interemptis, a Gothis Romanum praemeretur imperium, praebet hac suasione
consiHum, ut ad sedes proprias remearet, regnumque, quod pater reliquerat, arriperet, ne ger- 40
mani eius, opibus adsumptis paternis, Vesegotharum regno pervaderent. Apud Gregorium
Actius ipse pugnavit atque cum sociis Uunos vicit. Quo facto, praeter Gotlios etiam rcgem Fran-
corum, quos Fredegario quoque teste patricivs seczim habuit, dolo amovit, ut spolia sohis caperet,
dum hic Iluni invicti fraude pelluntur. Neque Theodorus apud Gregorixim Aurelianis cecidit, sed
in ipso Mauriaco campo. 2) Cf. infra lib. IV, c. 73 ; Huius beneficiae repensionem mis- 45

suriura aiireum nobeHssemum ex tinsauris Gothorum, quem Tursemodus rex ab Agecio patricio
acceperat, Dagobertum dare promisit, pensantuni auri pondus quinnentus; Dahn V, p. 82, n. 1.
Orbiculus idem ac tabula quae Salomonis dicitur videtur esse ; v. Lembke, 'Gesch. von Spa-
nien I, p. 421 seqq. Ceterum Brunichildis regina basilicae S. Germani Autissiodorensi 'missorium
argenteum' donasse dicitur, qui Thorsomodi nomen scriptum habet; peusat libras 37; habet 50

CHRONICAKUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IL 75

conposiciones causa trunsniittetur Tursemodo; et haec iurgia quieverunt. Quae" species
devotissiine usque'' hodiernuni diem Gothorum thensauris pro ornatura veneratur et
tenetur '. An. 2. piincepis "^ Marciani Chuni in Aetaliam inruunt^, camque depraedant. lUac.
Aliquantis civitatibus inruptis, divinetus parte fanie, parte morbo quadam •* plagis caelestibus
finiuntur^, iussu Marcian i ab Aiecio duci caeduntur, in sedibus suis quoacti'^ revertunt;
et raox Attila moretur. Turismo S rex Gothorum a Theuderico et Frederico'' fratribus
i n ter f icitur '. Cui Theudericus succedit'' in regno. Tercio regni anno princepis' anni
Marciani regina moretur Pulcerea. Agecius dux et patricius fraudolenter Valentiniani impera-
tor u m manu J^ropria^ occidetur. Quarto regni anno priucepis Marciani per duos ■" barbarus
Ageci familiaris Valentinianus imperator occidetur. Post quem mox Maximianus" ex con-
solebus 43". Romae agustus appellatur. Qui cum imp. factus, relicta Valentiniani sibi duxit
uxorem. Maximianus quarto regni sui mense urbe Romae tumulto militare occidetur.

54.* In ipso anno Avitus Gallus ab exercito Gallicano'' primo Tolosa, dehinc apud
Arlato*' agustus appellatur, Romam pergit. Romanorum 43^. Marcianus quarto iam regni sui
anno obtenta'* monarchia, per Avitum, qui a Roraanis aevocatus et susceptus fuerat impe-
rator, legati ad Marcianura pro unianimitate'' mittuntur imperiae. Gaisiricus sollicitatus'^ relicta
Valentiniani, ets malum fama dispergit, priusquam Avitus agustus fieret'", Romam ingreditur,
ditatusque' opibus Romanorum, Cartaginem redit, relicta Valentiniani et filias duas et Agece
filium'' Gaudentium secum ducens. Suaevi Cartagenensem regionem, quas Romanis redde-
derant, depraedantur. Marcianus et Avitus concordis principato Romano utuntur imperio.
Suaevi Taragoninsem' provinciam vastant"". Theudericus rex, initam fidem* imperiae, in
Suaevis legatus mittit, ut se a provincias quas invaserant removerint. Consilio
et consinso* Aviti imperatores Theudericus rex contra Suaevis movit exercitu m et in
Taragoninsera eampaniam ' super Urbecum" fluvium cum Richario regi Suaevorum con-
fligit certamine, pluriraisque Suaevis extinctis", ips o regi placatoP-* in Gallicias
fugaciter, fecit adgredi. Ipsoque itinere Theudericu s cum Gothis Romanisl,
(jui in Spanias consedebant, captivitatem vastavit» etmultas"' deripit civitatis; sanctas-
que baselecas'" aefrang untur. Richarius ad loco ubi^ Portugalc appellatur profugus,
regi ' Theuderico captus ducitur et in " custudia redagetur^. Suaevi, oblito regno, se

Capp. 'j3. 54. 1. 2a. 3. 4a*. b^\c'^.

Cap. 53. &) qui 2a. 3; qua 4c'- 2. b) in add. 2a. 3. c) princeps 3. d) quandam 2a. 3;
quoudam 4«* ; qnacdani 4r*. e) feriuntur Idac. f) snbacti Idac. g) ila h. l. 1 cum Idac.

h) Fredcrco 1; Friderico 2«. 46^*. c^ ; Fridericho 3; Fridico 4a*. i) iugulatur Idac. k) successit

2a. 3. 46*'. c*. 1) annorum princeps (principis ^c^) 2a. 3. 4c* (nhi sequens a. deesl). m) duo-

bu8 2a. 3. n) Maximus Idac. o) quadragosimus quartus 2a. 3. 4a*. i^*. c*.

Cap. 54 a) om. 2a, hahet 3,- 55. 4i^*. b) Galleano 3. c) Arbato 2a. d) quadragesinms
fjuartn.s 2a. 4a*. 6»*. c^; 40. 3. e) animi (a)etate 2a. 4a*. 6**. c*. fj a om. Fred. g) ut Iduc.

h) fuerit 2«. i) direpti.squc Idac. k) nomen add. 2a, ut saepe ante noniina propria. 1) Cartha-
pnensem 2a. m) invadunt Idac. n) Urbica 2a. 4c*; Urbicam ib'^*. o) tinctiu 2a. p) pla-

cit<^> ^h^' . r^ Cnon Ao.u'). q) om. 2a. 3. 462'. ^2. r) ccclnsias 2a. 3. s) qni Idac. t) regit 4a;
ri-x An'; rodit ^c*. n) om. 2a. 3. 4rt*. c*. v) redigatur 2«; rcdagitnr 3; redigitur 46**. c*.

in «e hiHtoriam Eneae cum litteris Grecis ; cf. Gcsla episc, Auliasiod. c. 20, ed. Duru, 'liibl.
hist. de. 1'Vonne' I, p. 337; Difjot, 'I/istoirc d' Amtrasie' III, p. 140. 1) Sisenaridzia rex, qid
Daffoherto pro ajixilio lato hunc orhiculum promincrat, 200000 solidorum .io/,i;issr dicitur, ne eo
privaretur ; cf. infra IV, c. 73. 2) Italiam petunt Idac. 3) ipsius Idac. 4) obtinot

mouarchiam Idac. 5) a regc Gothoruu) l'hcudorico, quia fidus Romano esset imperio, legati
ad coedem mittuntur Idae. G) cum voluntate ct ordinatione Idac. 7) duodccimo de

Astureccnsi urbc miliario accuratim Idac. 8) ipsc ad cxtrcmaH Hcdes Gallaciac plagatus Idac.
9) Romanorum magna agitatur captivitaH captivorum Idac. 10) lacrymabilis eiusdcm direj^tio
civitati» Idac,

10 *

76 CHROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

id»c. tradcnt Theuderico, ibique reguum eorum distructuui est. Avitus irap. legatum ad
Theudericum cum sacris muneribus mittit', nuncians, in Corseca caesa multitudine Wandalo-
rum, Avitum de Aetalia ad Gallias Arelate se cessisse *•. Orientalium navis Spal e ns^' venientes,
per Marciano exercito *^ caesa uunciant. Occiso Richario, rex Theudericus de Gallicia ad
Lusitaniam venit. Suaevi dinuo rege Maldra^ sibi constituunt^. Theudericus Emeretam r.
depraedare moHiens '^*. Avitus tercio anno, quam a Gothis ' et Gallis factus fuerat imp,, cavit
imporium; Gothorum promissa destitutusS, et auxilia carit et vitam. Septimo au. imperiae suae
moretur Marcianus''.

55.* Romanorum 44^. Maiorianus iu Aetaliam et Constantinopole Lco agusti appel-
lantur. Theudericus adversis *^ sibi nuncies territus, mox post dies paschae de Emereta egre- lO
ditur, Gallias repetens, partem ex ca quae habebat multitudine variae nationis cum ducibus
suis ad campos Galliciae dirigit, qui dolis et periuriis instructus*, ad Suaevos qui remanserant
iussam sibi expeticionem'', ingrediuntur, pace fugata*" soleta arte perfidiae. Nec mora illic
cedetur'^ multitudo Romanoruni, sanctae aefranguntur cclesiae, sacer omncs ornatus et usus
aufertur, ej^iscopi, clericis captivantur, domebus dantur ineendi a. Agiulfus dum regnum '5
Suaevorum sperat'', Portugale moritur. Suaevi in soletam perfidiam versi, regionem Galliciae
adherentera fluvium Durio, circa litora nianentes, depracdantur. Gothecus' exercitus duci suo
Cyrola ad Theuderico'' regi Spanias missus, succedit ad Betega. Theudericus duci suo Sun-
nerico' exercitus sui aliquantam partem ad Betecam dirigit. Cyrola revocatur ad Gallias.
Suaevi Lusitaniam cum Maldare regi et alii cam Richymundo Gallicias"' depraedantur. 20
Aeroli ad Betecam pertendentes. Maldras germano sonin'' fratre interfecit et Portugali castro
invadit. Legati a Maioriano*' agusto et Theuderico regi, pacem inter se initam, ad
Suaevis et Vandalis^ diriguntur. An. 4. regni ]\Iaioriani Maldras rex iugulatur. Mense
Madio Maiorianus imp. Spanias iugreditur, ad Cartagininsem provinciam pertendens, navis ad
transiendom adversus Wandalus praeparare iubet, quas Wandali subripiunt. Maiorianus 25
imp.*, sua ordenatione frustrata, ad Aetaliam repetitP. Gotecus exercitus a Sunnarico*! et
Nepuciano'' comitebus vertetur ', Suaevos depraedantur *. A Theuderico legati ad' Suaevos
veniunt et recurrunt. Theuderico » legati ad gentis, pacem postulatam et optentam, rever-
tunt. Quinto" Maioriani regni an. Gaisiricus rex a Maioriano imp. per lcgatus postulans®.
Maiorianum de Gallies ad Romam redeuntem, Romano iniperio vcl '" res necessarias ordenan- 30
tem, Richymeris vaedorum^' consilio fultus, fraude interficetur.

Capp. ')4. 55. 1. 2a. 3. Aa*.Jj^*.c-.

Cap. 54. a) successisse IJac. b) ila 1. 2a. 4o*; Spalensis 3; Hyspalens 4b^* ; Spalense 4c-;
Hispali Idfic. c) om. 2«. d) regem aldra 2a. 3. 4o*. c^; rogem nealdi-a ib^'. e) consentinnt

2a. 4a*. c^; consenciunt 3; consecrant 46^*. f) ita 1. 3; mollens 2a; moliens 4a*. c-; moUitur 46*'. 35
g) distitus 2«. h) Marcianus 1 tantiim hahet; ; ; talpus . scero ; : add. 3.

Cap. bb. a) om. 2a. 3; 56. 4t**. b) 41. 3. c) adversus 4a*. c-; adversaiiis 46-*. d) ex-
pectationem 2a. e) fugantur a solita 462*. c^. f) cebetiu* corr. celetur 1, et sic 4a; celertur 2o;
celitur 3; caelet caelitns CsicJ ia* ; celeriter 46**; caeditur 4c* cum Idac. g) et c. 2a. h) spirat

Idac. i) Gotheus 3. k) Theorico h. l. 2a. I) Simnerico 46*'. c- fnon 4a*J ; Sonerico Idac. 40

m) Gallias 2a. 4b-'.c^. n) ila 1; gemianoso nomen 2a. b; germano suo nonv 3. ic^; germano sono-
mus (sonomur 4o*) 4a. a*; gerraanum suum noie ib"^* ; germanum sunm Idac. o) goriano 2o. p) sic
1. 4o* ; repperit 2a. 3; repedit 46*'; repedat 4c-. q) Sumnorico corr. Sunirico 3. r) Nnpu-

ciano 2a. s) depraedatur 2a; ad 2a. 3. 4a*. t) om. 2a. u) Anno quinto M. r. (r. M. 2a) 2a. 3;
V. anno M. r. 4a. b-'. c-; M. V. a. r. 4o*. v) ita pr. m. , suaedorum sec. m. 1; suaeuorum 2o. 3. 4c*; 45
sweuorum 46**; invidorum Idac.

1) Esycius tribunus legatus — missus Idan. 2) Poft moliens Idac. addil : beatae

Enlaliae martyris terretur ostentis. 3) a Qalliis et a Gothis cod. Idac. 4) mentientes

om. Fred. 5) ad Gallecios Idac. 6) ita a sua o. frustratus Idac. 7) ad Galleciam

direetas cod. Idac. 8) De rege Th. 1. gentis perfidae revertuntur Idac. 9) postulat 5»

paeem Idac. 10) nomine oin. Fred.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II. 77

56.=' Romanonim 45. Severus a senato Romae a(?ustus appellatur an.'' imperiac Lconis 5. ida
At r cpc ninis <= Gallies comis ct civis invedus Aegidio insign i s inimicus, uf' Gothorum
lideretur', Xarbonam tradit^ Tiieuderico. Mense ^ lunio in Gallieia coruseationem villac
exuste, gregis^ ovium eoncremataes, carnis coneise, pluviae de caelo mixtae' cadent;
duo aduliscentes, carne in*" invicem soledati adhaerentes, sunt mortui. In Armoricana
provincia Fridcricus, frater Tlieuderici regis, insurgens, cum his cum quibus fuerat snperatus
occidetur. Luna 15-*. tunc convers a est in sanguinc. In speciae lunae quinta sol ab' hora
tercia usque'' nona* obscuratus'. Wandali per Marcellinum in Sicilia caesi aefugantur. Aegi-
dius"" comes veneno perit^. Romanorum 4G ". regnat Antimius; Romani agustus appellatur
an." Leonis imperiac 8. Expedicio abPAfricam adversus Wandalus ordenatur, Per Theude-
ricum Salla legatus mittetur Remnsmunduml regem Suaevorum; qni rcversiis, eum a fratri
suo Teuderico ■ nuntiat interfectum, Gothi, qui ad Wandalus missi fuerant, supredicte'" ex-
pcdiciones'' romore perterreti, revertuntur. Conembra' eivetas in pace decepta^, domebus
destructis cum aliqna parte murorum, habitatores capti atque dispersi, et regio dissolatur"
et civetas 3, An. 2. regni^ Antimiae medio Tholose civetatis sanguis erupit de terra et
tota diae fluxit, signeficans, Gothorum dominatione sublata, Francorum advenicnte regno.
Exercitus Leonis adversus Wandalus cum tribus dueibus discendit, Rychimirum ^ gencriim ^
Antimiae imperatores et>' patricium faetum, adfatimi" degradato ad privatam vitam, filiuni
eius occiso, adversus Romanorum imperium, conventique^ suntW^andali consolentis. Gothi
eundem tempore hoste legate '^ deseviunt, parte m etiam '"^ Lusitaniae depraedante b u s.
Ri chymundum'* eum Suaevis ad imperatore transeuntem '*. Durissimus extra soleto hoc eodem
an. l)ibernns hiemis et'^ aestatem, autumni fructuumqu e '^ mutatione '* defundetur.

Temporibus'' imperatorcs'' Honoriae regnum Gothorum post eaptam Romara befaria
devisione partitur; et qui in Aetalia consederunt, dicionem imperiae se tradent, reliqni
Aquitania'' provincia, civitatem Tolosa eligentes sedem, regem elegunt Ataulfum '*.
Postea, ut supra gesta»^ confirmats, a Gothis regnatum est. In'' his vero qui in Aeta-
liam consedentes Romano pertinebant ' imperio

Cap. 56. 1. 2a. 3. ^a.h^i^.c":
Cap. 56. a) a R. 45 (42. .3). cap. bb. incijjit 3; 57. ib-* ; numerum om. 1. 2a. b) anno

qointo i. L. 2a. e) Agrippinus Llac. fl) mn. 2a. 3. 4a*. b^*. c'^. o) traditur 2«. 3. 4b^*.c'-; tra-

deret 4a*. f) n^gis 3; o. om. 2«. g) snnt /(. l. add. 4b'^*, an/e c. ic'^, om. 4«*. h) om. 4b'^*.c^.

i) ad 2«. k) hora adfl. 3. 4.;^; aJ horam add. 46^*. 1) obscnratus est 2«. 46^*. c^; obscuratnr 3.

m) Aegedinus 3. n) 43. 3. o) ila 1. 3. 4a. a*; anno octavo L. i. (i. L. 2«) 2a. 4!i'^*.c'-. p) ad
Idac. i[) ad Remismniidum Idac. r) snpradicti 2a. 3 ; supradiete 4a*. h'^'. c"^. s) expositionis 2a;

expetitionis 3; rom(a)o 2«. 3. 4a*. 6**. c'^. t) Conyni])rig-a Idac. n) dosolatnr 4«*. c'^ cnm Idac.

V) om. 4a'.h^'.c^-'K w) RVCIIIMIl^ rorr. RYCHIMGR I; Ridiomoins 2a. 4«*; Richynious 3; Riclii-

meris 4h^'.c^; Rechimerium Idan. x) ila Idac.; G£\£l^ 1 ; gener rel. libri. y) om. 2a. z) sicut

detectique Idac. a) om. 2a. b) Remismundnm Idac. c) cius add. 4b^*. c^. d) in T.

redii 4c^. oj impcrii 2a. f) Aquitania corr. Aquitanea 1. g) confirniant 4b'^*.c'^. hj uh In

cap. 57. incijiil 2a. i) i. p. 2a; protonebant 3.

1) mereretur aiixilia Idnc. 2) /laec procul duhio Idacii sunt, clsi in editionihn.t deside-

rantur. Nencio, an chronicon decurtatum idcm geminorum portentum proferat his verhis (^Florez,
^K»pafia nnfjrnda' IV, p. 420j: Era 500. in convcntu Rracarensi duorum natorum portcntum
viBnm ; cf, 'N. Archiv' VII, p. 4 78, Tn codice uvico chronici intcrjri poxt verba tradidit Tlieudo-
rico 3 liveae vncant, qva rc lihrnm. hnc locn mntilnm esne prohntvr. 3) Cf. supra p. 68, /. 7;

lana c eaelo pluviac mi.xta refliixit. 4) Luna plena /dac. , qni hoc miraculum aute pmdi-

lionem Afjripjnni ponnit. 5) sextam cernitur minoratuB Idac. 6) Alii dieunt insidiiH, alii

veneno dceepfuB Idnc. 1) Euerieo rejiperit Idnc. H) diripitnr om. Frrd. H) Id ex-

cidinm n. 2, Anthemii farfum. chhc, refert Idnc. 10) Aspcrein Idac. 11) circa eundein

conventiun pari hoHtilitate rleHacviiint Idnc. 12) A Remismnndo fri/ntum nd imperaforrm

minKnm exne, Idnc. trndil. 13) hiberni, veriH, a. /dnc 14) frucdiiiin periiiiifatione Idnc.

15) Afaulfii iam morf.uo, 'roloRa neden reijvi facfn, ent. \(>) Qnnd /,rnrrrdlt /dnrii rhrnnicov.

78 CHHONICAKUM QUAE DICUXTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

r)?." Theudericus'' natione ilacedonum permissum Leonis imperatores principatum
adsumif^, sicut huius libri gesta ' tcstatur. Nam ille alius Theudericus, Theudoris»
regi liHus, natione Gothus fuit. Nativetas'' Theuderici'' regis ex genere Macedonum '
ita fuit, qui in Aetalia Gothis et Romanis regnavit. Idacius patricius et uxor<P Eugenia
cum sine liberis essent'^, habentes in ministerio credetariuss sibi jDuerum nomine Theu- 5
dorum* ct puella nomine Liliam ^. Quos'> conperissent diligentes invicem", coniugium
permiserunt copulare: erantque ambo natione'* Macedonis, unde parvuli' captivi fuerant
adducti. Eugenia iussit puellae: 'Cum ad viri coetum accesseris, quodcumque eadem
nocte sopore somnii visaveris"", mihi in crastinum narrare non sileas; quia creditur
veritate subsisterc, quod nubcntes" prima nocte visaverint"'. Quod cum coiugatiP lo
eadem nocte fuissent, vidit puella somnium, quod natus illei fuesset arbor exiliens* de
umbolico'" ventris tam excelsus, quod nubebus paenetraret '. Xarravitque virum ius-
sionem dominae suae et visionem quem viderat. Dixit*" ad eam vir suus: 'Cum steteris
hodie' in conspectu domine tuae, eo quod sino liberis est, sic dicis ad eam: ^Visavi"
noctc^ hac aequum et aequam, ambos pulcherrimus cunctorum et coma nimia pulchri- 15
tudinem habentis; sequebat eos tercius aequus parvolus eorum consimilis, et haec am-
bulabant in domo dominorum meorum". Quod cum dixeris", invenies gratiam in con-
spectum eius'. Surgensque Lilia, omnia, sicut vir praeceperat, protinus nuncians"
dominae suae. Eugonia cum audisset, virum narrans, putaverunt, liberum esse futurum;
repleti y gaudio, Theudoro et Lilia liberus esse iusserunt, et per tabularum adscriptione ^ 20
tirmantis, etiam rebus plurimis ditaverunt. Conceptum Lilia peperit filium nomen*
Theudericum, qui diligenter nutritus, Idacio et Eugeniae praesentatur "^ ; quera secum

Cap. 57. 1. -la. 3. 4a\ i^*. c^.

Cap. 57. a) dislinctione caret 2w; 57. om. 3; 58. 4^^*; cap. 57 — 62. etiam in codd. 4s exstant.
b) lenima Incipiunt Gesta Theoderici regis praemitlunl Az-*-^. c) assumissit 46^*; assumpsit ^c^. 25
d) De Teodcricom et Tolomeoiii in Kuper. marg. f. G9. scripta svnt 1. e) sua add. 2o. 4<^; eius

add. 3. ib-'. c*. f) et add. 2a. 3. 4i^*. c' ; liabuerunt 4i**; haberent 4c*. g) creditorios

2a. 4b^'. c-- '; erediturios 3; credituros 4a*. h) cum add. 2a. 3. 4^^'. c^. i) se pro i.

2«. 3. 4i-'. c-. k) Macedonum nationes 2a; nacionum M. 3. I) parvi c. erant (c. e. p. 3; p. a.

e. c. 4a*) 2«. 3. 4«'. b-'. c^. m) somniaveris 2a. n) nubantes 3. 4a'. o) visaverint corr, vide- 30

rint 1, et sic 4c^; somniaverunt 2a ; visaverunt 3; visaverit ia"; visa enint 46-'. p) coniugati corr.
sec. m. 1, e/ sic 4c*; coningate 2a. 3; coniuge 4b-'. q) om. 2a. r) umbilico 2a. 3. 46*'. c^.

s) qne add. 3. 4c-- '. tl om. 2a. 3. 46-*. c*. ii) somniavi ac n. 2a. v) a noete 4a*; h. n. 46^'. c-.
w) dixeris vel dixerit (?) 1. x) nnnciavit 46-*. c* {non ia.a'J. j) repleto 2a. 3. z) scriptione

(scribtione 3; discriptionem 4c^) firmans 2a. 3. 4a'. 6*'. a) nm 1. b) presentantur 3. 35

1) Ge.-ila Theoderici regis .'<ntis fabtilosa (v. J. Grimm, 'Reinhart Fuchs', p. Xl.riiii, n.),
e quiljHS c. 57. et 59. fluodsse videntur, iam non exstant ; libri enim, qui ita inscripli sunt, Frede-
garin pnsteriorrs prn nihilo habcntur, quippe qui ex ipso haiisti -^inl. Haec quidem Gesta post
Fredcgarium in Appendice edemux. Vetnsfus Gestorum auctor, quo Fred. usus est, quo tempore
seripserit, e cap. 59. facile intellegitur, ubi mors Theoderici ex dialogis Gregorii narrata est. 40
Celerum finis huius cap. cnm Anon. Valesiano valde convenit, quem qnin Ge.storum scriptor kabuerit,
dubitu. De hac materia Thorbcckc v. cl. in disquisitione doctissima 'Ueber die Gesta Theodorici' ,
Heidelbeig. 1875, egif. 2) Theudericus rcx Visigothomm, fil. Theudoris, qui supra c. 53. com-

memnratus csf. 3) Macedoues una cum Francis ex Troianis orti c,i.se dicuntur ; cf. supra c. 4.

4) Thiudimeris (cf. lord. Get. 52) filius erat Theodericus. 5) Mafer a lordane Erelieva, ab 45

Anon. Valesiano Ereriliua nominatur ; Ereleuuae Gelasius papa litteras dedit ; cf. 'JV. Archiv' V,
p. 521, Erat concubina, filius tesfe lordane Leoni impcratori obses datus est, 6) Cf.

lustin. I, 4; Ilic (scil. Astyages) per somnum vidit ex natnralibus filiae, qnam unicam habebat,
vitem enatam, cuius palmite omnis Asia obumbraretur. 7) usque ad tecta domus excrescen-

tem safis caute Aini. I, 1 0. 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGAHII SCHOLASTICI LIBER II. 79

esse iusserunt, tanta in eura araplectentes amorem, ut ipsum sibi adoptarent" in filium».
Criscensque puer decorus valde covetum super aliorum statura, effectus est prudens et
fortis valde. Defuncto Idacio et Eugenia, praeeeptum imperatores Leonis Theudericus
iussus est militaris. Duodecim annis miliciam agens, tante fortitudines et ingenies prilia
gessit, primum ut ab omnes senatores palaciae vehementer diligeretur. Posttremum
sagaci invidiae'' morbum adversus eum dolore fremebant, investigantis, qualum "^ iusso
imperatores interirit. Tolomeus quidam ex senatoribus huius consiliae tacitae'' contra-
rius, vehementer cum Theuderico amicicias inians'", quo usque die ovetus*^ custudivit.
Gothi postquam Romam vastaverunt et terra Aetaliae possiderant, se dicionem s impe-
ratores Leonis espontaniae tradiderunt. Ab Odoagro rege et Erolis seo et reliquas
vicinas gentes eorum adsiduae vastarentur, per legatus Leonem imp. jjostulaverunt, ut
Theudericum eis instituerit patricium, ut per'' ipsum adversariis resisterint. Quod Leo
imp. clementer annuens *, cum consilio' senato Theuderico Romam direxit; qui a Ro-
manis seo'' Gothis patriciati' honorem gloriose susceptus est et cum Aerolis phires
priha gessit. Nam quadam vice ' apud Odoagrum rege et Aerolis Theudericus cum
Gothis prilium concitasset, Theudericus fugiens cum suis, Ravennam ingressus est; ibique
mater eius'" Liiiam obviam veniens", increpans eum, dicens: 'Non est, ubi fugias, fili,
nisi ut levi" vestimenta mea, ut ingredias utero, de quo natus es*'. Quod ille audiens,
nimium confusus, cum suis quos potuerat repperire plus mori vellens quam vivere,
obviam Odoagri et Aerolorum exivit. Quod cum eos imparatos p ct dispersos obviasset,
tandem cum paucis eos superat. Resumptis viris, Gothis seconi coliiens, persequitur
Odoagrum; quera cura'' uxore* et liberis vinctum interfecit gentemque et regnum Aero-
lorum dilivit. Quod cum perlatum Leoni imp. fuisset, et a^ senato sacpius suaderetur,
ut Theudericum dehret, praecepit eum venire' ad se. Theudericus, collictis secum uti-
lissemus pugnatores Gothorum armatus et" qui nobilis erant, utrumque 12 milibus tan-
tum, evecto navale, quasi oboediens, in occursum Leonis imp. Constantinopole^ venit.
Araicus eiusdera " Toloraeus nuUo ingenio potebat " qualiter> eidem res agebatur nar-
rare, nisi tantura in consiiio prudentissirae et suptili ordine qui Theuderico erant con-
trarii destruebat. Decreto iraperatores Leones et senato cuni esset^, ut Theudericus,
cura in palatio ingrediebatur^, seductus merabratera et separatus a suis, ut intevHcere-
tur, consilio Tholoraei aniici sui de hoc pericuhj liberatur, dicens ad imperatorera: 'Non
est utile gloriae tuae, ut horaine ille sic frauduienter interficiatur'', ncc dictum sit a suis,

Cap. 57. 1. 2a. 3. 4a'. 6^*. c^.

Cap. 57. a) adoptaverunt 2«. b) invidia et 3. c) qualem iiissum 2«. 3; (jualom (qualo 4«';
quali 46*') iussu 4a*. i^*. c^; lerje: qualiter. d) tacitus 2«. 3 (e corr.J. 41j'^\ c-. <•) inliicns 2<i;

iniens 3. 46*'; deninit 4«*. f) sui add. 3. g) sedicione 2a. 46**; seditiono 3. 4c*; scdicioni 4«*.

h) pro 3. i) consensu senatus (senatorum 2a) 2a. 3. k) a add. 2a. 1) ita, 1 cum Aim. I, 10;

cm. 2a; diae 3; die cum 46**. m) m. sua 2a. 3; matrem suam 4a*. 6**. c*. n) invcnicns 4a*. 6**. c*.
o) levi corr. sec. m. levas 1; levem 2a. 46*'. c* ; leve 3. jij imjieratos rorr. imjiaiatos 1. q) con

om. 2a. 3. 46**. c*. r) om. 2a. 3. s) om. 2a. 3. 46*'. c*; senatos 2a; scnatus 3. 4r-. t) ad

»e V. 46*'. c*. u) a. qui et n. 2«; armatisque et n. 4a*; arniatique nt n. 46*'; armatos quau (t n. 4r *.
v) Constantinobile 3. w) eius 2a. 3. 4c*. x) potcrat 2a; potebant 3. y) oni. 2u. •/.) e. u.

T. c. om. 4a'. 6**. c*. a) iufjredirentur sedacnnctiis ni. 46*'; iiig^rcditur scd vinctus m. 4c' (4«' recle).

b) interficitur 3.

\) A Zenone eam adopf.aJum esKC, FordancH c. 57. rcluUt. 2) C'f. hird, I. I, .'!) V. Aiioii.
Valea.: Zeno ifaque rccompenHans liciieficiis Tlieodericuin, (iiicui fei it ji at i i ci ii m ct conBulcin,
donanM ei multuni ct mittcns cuin ad Itaiiain. 4j SimiLia dc IWnis varntvit Oron. I, r. l'.);

cunctantibus, sublata vcstc, obscena corpoiis ostcndunt, (luacreutcH, nuui in iitiroH iiiatnim vcM
uxorum vellent refugere. Quo facto, erubcsccntcB in procliuui rcdcuut; c.r /uslino /, <!.
5) cum omni Btirpc sua Anon. Valf»., qui filium Odoachari Thcianem noininiit.

80 CHROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

qui cum eodem venerunt, quod non publiee eum potuissetis interfieerc, nisi ingeniosae
separatum a suis. Sed iobe eum vinctum tencre , ct mittantur seniores senatores ad
castra Gothorum foris civitate, qui cuui Tlieuderico venerunt, narrint eis offensionem
Theuderici et iram gloriae tuae, eo quod diguus est niorte; ipsi decernant, utrum capitc
truncetur, an bistiis dovorandum tradatur'. Cumquc phicuisset consilius Tolomei, trans- 5
missi sunt quinque senatoros, qui erant"'» citeris"^, et Tholomeus cum ipsis, haec verba
Gothis uuncianda. Ibique Tholomeus sccretissime mittens pucrum, nuncians Gothis, ut,
eum ipsi et reliqui senatores eis verba haec narrandum accederint, eos Gothi cincgcrint
et logarint, imperatores mandantis'': 'Nisi dominum nostrum'' Thcudericum vivum et
salvum nobis reddederit'^ et sacramentis firmaverit, ut incolomis nos cum ipso patriae 10
rcmeare permittat, senatores iios iuterficiemus ct advcrsus civitatem hanc qua virtute
possumus' priUavemus'. Quod eum consilius Tolomei fuissot impletus, Thcudericus
vinctus in pahitio tenereturs, et Tholomeus cum sociis, itemque a'' Gothis vincti', sub
eiusmodi ordine tenerintur'', veUit noUit, Leo ' imp. Theudericum sanum Gothis red-
dedit, insupcr promittens"', eum cum suis incolomem patriae repedare". Salvatus esf 15
Theudericus consiHum Tholomei. Ivcgressus Romam, eum Avaris belhim intuht, phi-
rimae strages utcrquci' facti. Chuni Aetaliam inundantes'', Thcudericum et Gothis
superant, plurimas civitatcs Aetahac'' vastant. Tandem Theuderieus, resumptis viris,
iuruit super Avaris, quos vinctus Pannoniam in fugam dirigit. Quos cum sequeretur **,
finibus in Pannoniac non est ausus ingredi; ibique cum castra sederit, cum quattuor 20
pueris in aequis sedcntibus extra castra sibi ' quintus agressus ' est, ut praevederit, ne
forte Avaris dinuo adversus ipsum insurgcrint. Cum iam procul a castra essit, Avar
nomen Xerxer"'' utchssiinus cunctorum singulus ad praevidendum Theudericum ex
secretum euin obvians. Quod cum a longe repertus fuisset, missi ad Theudericum
tres viri bellatores, ut eum aut^ vivum caperint aut interficerint. Quos Avar^, fugam '^ 25
fingens, singellatim interfecit>'. Dinuo Tiieudericus ahos tres viros ad ipsuin capiendum
direxit, qui itemque ab ^ Avare interfccti sunt. Postea Theudericus singulare certamen
cuu) Avari belhuu iuivit. Quem, contho^ in brachio percusso'', diutissime in invicem
cum aequis girautis, a Tiieuderico Avar superatus est. Quem vinctum Theudericus
secum ducit ad castra. Quem cum cognovisset fortissimum esse in behum, verbis blan- 3
diciis eum suadcbat, ut "^ suo sacramento fidem Theuderico promitterit, et eum postea
multis muneribus Theudericus ditarit. Quod Avar Xerser nomen vehementer rennuens,
fidem promittere noluit, nisi tcrram'' suam cupiens remeare. Postea minis et diversis
adttictionibus a Theuderico coactus est; scd tamen eius imperio denegans, fidem paenitus
promittere nohiit. Curaque vehementer rennuerit, pcrmisit eum Theudericus patriae 35
remeare. Natans cum aequum fluviura Stria •'••'», resj)iciens ex aha parte, ad Tiicudericurn

Cap. 57. 1. 2«. 3. 4a*. i'i*. c2.

Caj). 57. a) eraut super (siipra 4«*) 4:a. a* ; preerant 4b'^* ; enmt i)rae 4:c'^. h) excelsiores

aec. VI. add. 1. c) luaiKlatis corr. mandantis 1; imiieratorc mandaiites 2a; iniperatorom cannantes 3.

d) nin 1. e) redderet — firmaret, om. ut 2«. 3. 46^*; reddideris — finiies 4c*. f) possimus 2«. 3. 40
g) tenetur 2u. 3. 46'-*. c*. h) a G. h. l. om. 4i'-*. c^. i) victi 1; vinctus 2a. Ah'^\ c'^ ; victus coii\

■vinctus 3. k) teneretur (tenctur Ab'-*) a Gothis v. n. 46^*. g^. 1) 0?». 2a. 3. 46'-*. c^. m) jimit-

teiis 2ft. n) remeare 2a. 3. Ab'^*. c'-. o) om. 2«. 4Z/2*. c^. p) utique corr. uterque 1, et sic

2a. 3. 4«*. h'^* ; utraque 4c^. qj nuiidaiitcs corr. inundantes 1. r)' om. 2«. 4a'. s) sequitur 3.

t) egressus 46'-*. c'*. u) Xesxer 1. v) ait 1; om., sed a cras. 'la; om. 4ft*. \v) ar e corr. sec. m. 1. !.'>
xj higa, 2a. 3. 4c*. y) interfectos co7-r. interfocit cos 3. ■/,) ipso (Kld. 2«. 3. 4«*. b'-*. c^. a) cuncto 2«.
bj om. 2«. 3. 4a*. 6^*. c^. c) et 2a. dj ad terram 2a. u) Stria corr. Istria 1, et sic 2a. 3. ib^* ;

Istriae 4a*; Histria 4c*. i.

1) 'selbfiirift' recte vertit Mone, 'Anzeifjer' 1838, j>- 356. 2) Nota nomen Fersicum ;

(f. .sitpra p. 70, u. 4. 3) Procul duhio Ister (=■ Danubins). 50

I

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER U. 81

dixit: 'Liberatus sum a clominatione tua, liberura me arbitrium» esse cognusco, nihil
super me modo^' est tua potestas, revertam ad te eroque'^ tibi fidelissimus citeris'.
Quem Theudericus multis opibus ditans, cunctis delectissimum habuit; et cum pluris
prilia Wandalis et Suaevis ceterisque^ gentis*^ agebat"", eum semper proximum et fortis-
sime pi'ih'antem suae custudiae in agmenibus cognuscebat. Tdeoque vehementer? a Theu-
derico delictus est. Cumque utilitas Theuderici et prilia quae gesserat perlata"^ aula
imperatoris fuisset, Leo imp. iussit eum dinuo venire consilio senato, ut tractatum per-
ficerint, quem de ipso iniverant. luramento senatores constringit, ut huius consiliae
nullus proditur esset, et si quis agnetus prodedisse', capite puniendus esset. Tunc Theu-
dericus dirigens secraetae puerum ad Tholomeum, inquirens, que suae utilitate profi-
cerit: aut venirit, aut forsitam oportebaf' rennuere. Tholomeus, his verbis secretissime
auditis', dixit ad puerum: 'Nihil paenitus Theuderico remando. Hodiae dies festus est,
iussionem agusti omnes senatores in aula imperiae discumbent ad prandium ; tu vero
ad instar puerum meum mihi ad dorsum obidiens, diligenter adtende, quod ad senato
loquer'" fabolis". Protenus reverte", nuncians ad eum, qui te misit'. Quod cum puer
ille huius eadem diae obidiretur, discumbentibus senatoribus ad prandium, dixit Tholo-
meus: 'Laetus dies huius prandii sitP, iocundemur in fabolis. Cum ' esset leo fortissi-
mus bistiarum, fuitque elictus a cunctis bisteis rex, venientis cunctique^ in eius'" occur-
sum, cum iam esset hora prandiae, venit cervus. Cum adorasset leonem, adpraehendit
cornura*' eius, ut ei cervus esset ad prandium. Ille veheraenter retragens, cornum
amisit, cursuque veloci fugit in heremis. lusso leonis inter his bisteis missa est vulpis,
ut eum veniendura subverterit. Illa cura sit artis' suae ingeniosa, iuramentis" non
pavida, sacramentis praeventum cervum in conspectu leonis adducit. Quod cum iterura^'
adorasset leonum, veheraenter"' ad'' ipso leone capitur et membratem disrumpitur.
Vulpes illa fortoy ablato cor eius coraedit. Leo=^ cum diligerit cor cervi ad raanducan-
dura, inquirens et fremens vehementer, omnes bistii pavefactae treraebant, eo quod cor'
cervi invenire non potuissent. Dixerunt: "Vulpes, qui eura adduxit, ipsa proxeraior
cunctis fuit, quando deruptus'' est; illa furavit cor eius". Adpraehensa cura esset in
poena, et quaereretur ei, ut redderet quod furaverat, dixit: "Sine culpa poenas patior:
cervos ille non habcf^ cor; nara si cor habuisset, ego eura praevalere'' non potueram,
nec hic nuraquara venisset. Prirao*' araissura cornura, vix tandem evasit; co*" pacto cor
habens hic reverti potuerat?" Puer ille diligenter audiens, meraoriam retenens, Theu-
derico velociters narravit consilium Tholomei. Iterum Theudericus de pericolis liberatur.
Post haec rennuens dicione iraperie, cum summa felicitate^ viginti et duobus'' annis

Cap. bl. 1. 2a. 3. 4a*. h'^\ cK
Cap. bl. a) aibitror 46**; arbitrio me Ac'^. b) om. 2«. 3. 46«*. c^. c) que i^oslea add. 1.

d) ceterisq. corr. cetera.sq. 1. ej corr. m. al. gentibus 1. fj habebat Ah'^* ; haberet 4c^. g) a T. v.
2«. 3. 46»*. c*. h) perlatum \a*.h'^''; perlatae 4c2. i) a. es.set c. 2«. 3; ot s. q. a. p. om. Ah'^* ;
et qui proditor fuisset 4c2. k) oporteret 2o. 3 (e corr.J. 4^2*. c^. 1) om. 2a. 3. 4b^*. c». m) lo-
quens 4«* ; loquor 4c^. n) famnlis 2a. o) revertens n. (nuntias 2«) 2a. 3. 4a'. h"^*. c*. p) 6 2«.
q) venientesque cuncti 2a. 3. 46^*; venientesquae cunctae 4c^. r) o. e. 4o*. c*. s) cornum corr.
comu 1. t) i. a. s. 2a. 3. 4a*. h^*. c*. u) i. (iuramenti 3) suae (sui 3) 2a. 3. 4o*. v) om.
2a. 3. 4o*. i»*. c2. w) om. 3. x) ab 2o. 3. 4a*. h^'. c^. y) furtim (furti 2o) ablatum (ablatu 2a. 3)
46»*. c*. z) Sed leo cor (om. cum d.) 2a; L. c. d. om. 3. 46»*. c». a) cervi cor 46«'; cor om. 4c2.
b( d. fdisniptus 2a. 4h^*. c*) fuit 2a. 3. 4b^' (sed est 4c*). c) habuit 46**. c*. d) prevnhiero 2a.

e) primum 2a. 3. 46»*. {) co corr. quo 1. g) deninil 4c', reliquin qiiulernionihus jjerdilia.
h) viginti quinque 2o; 25. 46»*. c».

1) iJe liac fahula cf. MasKmann, ' Kaiscrckronik' JIJ, p. H03. «77., •/. (Irimm, 'Rrinhart
FuchM', p. XLVlll, Oexterley, (ieHta liom. 1872, p. 410. 411. 72.^). 2) Cf. Anon. Vales.: Ergo

praeclarus cX bonac voluiitatis in omnibus, (|ui rognavit annos 3 3, cuius temporibuH f (; 1 i -
citfts cut secnta Italiam per annoa 30. Cf. Thorbecke /. i. p. 32

88. K. Meroving. II. *1

82 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

cum Gothis regnavit. Fiunt omnes anni, quibus Theudericus in ^ Aetalia regnum
tenuit, 32*''. A finibus Pannoniae usque ad Rodano fluvio, a Terreno mare*= usque
Alpis Poenunas^ et Isera fluvio. Unum tantum modio^ plenum terrae annis singulis
haerariis publecis dissolvebat, ut diceretur: 'Theudericus rex modio pleno aerariis per
singulis annis^ reddits publecis'; decretum imperiae, ut amplius ei nuUo tempore quae- 5
reretur. Civitates universas quas regebat miri operis restaurare et raunire sollertissime
fecit*. Palatia'' quOque splendedissime Ravennae urbis, Veronae et Papiae, quod Tici-
num cognomentum est, fabricare iussit. Tantae prosperetatis post regnum tenuit, pacem
cum gentibus vicinas^ habens, ut' mirum fuisset. Cuius filiam Sigysmundus rex Bur-
gundionum habuit uxorem*. 10

58.* Quadam * vicem Chlodoveus rex Francorum et Alaricus rex Gothorum, qui
sedem Tolosa habebat, post multa prilia, quae invicem gesserant, intercedentes legatus,
cum pacem inire coepissent huius convenentiae, ut Alaricus barbam tangerit Chlodovei,
effeetus ille'' patrenus*, perpetuam ab invicem pacem servarint, et ad huius placita
coniunctione*= nec Francos nec Gothos armatus paenitus non accederit, aestatuentes "^ 15
diera ad locum designatum ab invicem. Ibique legatus Chlodoviae Paternus nomen ad
Alaricum accessit, inquirens, utrum eo habito Gothi inarmis*', quo"^ spoponderant, pla-
citum custodirent, aut forte more soleto, ut post probatum est, mendaciis apparerints.
Cum loqueretur*" Paternus ab Alaricura regcm, nuncians salutes Chlodovei et diligenter
inquirens, quo ordine deberint coniungere, Gothi fraudulenter uxos'-'' pro baculis in 20
manum'' ferentis, adpraehensum unum ex his Paternus extrait, dicens: 'Mendacia tua
placita sunt', rex, ut fraude coneris cum tuis Gothis dominum meum et Francos dece-
pere'. Accepto placito cum Alarico, espondens Paternus pro Francis, uf" iudiciura
Theuderice regis Aetaliae huius rei terminus fieretur. Ibi legatus" Alarice regis et
Paternus directus a Chlodoveo conspectum properant Theuderici. Exponens per ordine 25
Paternus causam Chlodoviae et Francis, quod legatus Alarice denegare non potuit, nisi

Cap. bl. 1. 2«. 3. 4a*. 62*. c2. Cap. 58. 1. 2a. 3. 4o*. i^*. c'- 2.

Cap. bl. a) r. t. i. Italia 2«. 3. 462*. ^2. b) ann 32. 2«; 22. anni 4a* (?). 62*. ^2. c) maris
2.(1. 3 (e corr.). d) Poenunas corr. Poenonas 1. e) medio 2a, ut infra. f) om. 3. gi red-

didit 4a*. 62*. c2. h) palacii 2o. 3. 46^*; palatii 4a* ; i^alatium 4c2. i) et 3. 30

Cap. 58. a) 59. 462*. b) ovi. 2a. 3. 462*. gi. 2 g) conventio 4a. a*; convencione 462*;

conventione 4c'- 2. d) aectatuentes 1. e) ita 1. 2«. 3. 4a*. h'^* ; inhermes 4c'-2. f) c. quod

spoponderant a. (an 46^*) f. 4a*. 6^*. c'- 2. g) parerint 4«*; parerent 46^*. c^. h) loquitur (loque- J

retur 46^*. c' (?); loquerentur 4c2) P. cum Alaricum (Alarico 462*j 2a (xi.hi r. deestj. 3. 46^*. c'- -. ■
i) oxos 2a. k) manus 2a. 1) placitas 4a*. c^. m) et 2a. 3 (?). 4a*. 62*. n) aligati add. 2«. 35

1) Cf. p. 81, 71. 2. 2) V. Anon. Vales. : Erat enim amator fabricarum et restaurator

civitatum. Hic aquaeductum Ravennae restauravit .... palatium usque ad perfectum fecit ....
Item Veronae .... iialatium fecit .... Item Ticenum palatium. Cf. Thorbecke l. l. p. 32.
3) Anon. Vales.: Sic euim oblectavit vicinas gentes, ut se illi sub foedus darent, sibi cum regem
sperantes. 4) Cave, lord. c. 58. ita interpreteris, qiiasi Ostrogothonem Sigismundvs in matri- 40

monium duxisset ; potius Anon. Vales. credendum cst: aliam, inquit, filiam suam Theodegotham
Sigismundo, filio Gundebai regis, (dedit); c/. Greg. III, 5. 5) De hac fahula egerunt Junghans,
'Geschichte der Konige Childerich und Chlodovech', p. 11 sqq., Dahn, '^Konige der Germanen' V,
p. 107, n. 2. Totum c. 58. ad Gesta Theoderici regis minime pertinere manifestum est, Quod ex
historia quadam Chlodovei regis sumptum si expunxcris, textus optime cohaeret, cum capita 57. 45
et 59. integra Theoderici Gesta praebeant. 6) Cf. Paulus, H. L. IV, 38, VI, 53. Patrinus est

Hlle qui suscipit a fonfe haptismatis' ; cf. Forcellini ed. de Vit VI, p. 688. 7) V. infra lib. IV,
c. 64.- extraliens uxum, capud patriciae Persarum truncavit. Intellegitur gladius brevi^; cf. Jung-
hans l. /. Aimoinns I, c. 20. male verfit ferreum ostii obieem', sed Rorico: cultellos, inquit, per-
maximos, quos vulgariter scramsaxos corrupto vocabulo nominamus ; c/. Thorbecke l. l. p. 35. ftO

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II. 83

tantum petens, ut iudicium Theuderici fineretur. Cogitans in semet ipsum Theudericus
huius causae aeventum et futuris temporibus quae oportebant oblivionem non» tradens,
zelum adversus hos'' duos regis retenens'^, dicens his legatis: *In crastinum, quod atten-
cius huius rei pro pacis concordiam, ut iusticiae ordo poscuerit, cum seniores palatiae
pertractare potuero, fratribus meis cum integra delectione et amore praefuso** mandare
non sileo'; tractansque in archana cordis iam olym caelaverat. Cupiens, his duobus
regibus ab invicem semper esse discordis ', talem inter eosdem^ iudicium termenavit,
ut difficile Gothis, quos Alaricus regebat, huius' culpa conpositio suppleretur: ut veniret
legatarius Francorum, sedens super aequum, contum aerictum tenens in manum, ante?
aula palatiae Alarice, et tara diu Alaricus et Gothi super eum solidos iactarint, quous-
que legatum et aequum et cacumine conti cum soledis coperirent. Renuntiantes legati
Alarico protenus, quod Theuderici huius rei terminasset iudicius, et cum esset difficile
haec Alarici vel'' Gothis' supplere, volentis'' fraudem Paterno legato Francorum dece-
pere, quem in solarium' raissum, per nocte"" quod supposetum erat ruens, fracto
brachio, vix tandem evasit. Ducitque" eum Alaricus in crastinum, suos ostendens the-
sam-os et" cum sacramento dicens, araplius soIedusP non haberiti, quam ■■ ad praesens
arcis plenis ostenderit. Ubi Paternus unum soledum de pugno^ extrahens suum, pro-
iecit, dicens: 'Hos solidos adarrabo ad partera dominae mei Chlodovei regis et Francis'.
Revertens ad Chlodoveo, narrans' per singula, Chlodoveus^ adversus A 1 a r i c u m '"'■"^^- ^^ ^'■-
arma commovit, quem in campania Voglavensem decimo ab urbe Pectava" miliario
interfecit, et maxiraara partera exercitus Ghothorura inibi gladium trucidavit, regnumque
eius a Legere fluvium ^ et Rodanum per mare Terrenura et raontes Pereneos usque
Ocianura mare * abstulit, quod hodiaeque^ dicione condigno" permanet ad regnura
Francorura.

59.* Theudericus cum papa Romensis'' apostolicum virura lohannera sine culpa
morte * daranassit et Syramacura patricium nullis causis extantibus iteraque trucitare
fecissef^, ira percussus divina, a germano suo Gaisirico interficetur^. Fertur in diali-
quos'' sancti Gregorii* a quaedam " sacerdoti visibiliter: ab ipso pontefici et patricio
Theudericus vinctus ti-agetur^ Sicilia in olloam ignis. EXPLIClTs*.

CapiJ. 58. 59. 1. 2a. 3. 4a*. 62*. c'- ^.

Cap. 58. a) om. 2a. b) om. 3. c) retentus 2a\ tenens 4a'. c'-^; tenent 4^^*. d) pro-

foso 462*. c2. e) eos 4^.2*. c^. f) his 2a; culp(a)e 4a*. c'- ^. g) ad W^* ; om. 4c'- ^ (kabet ia*J.

h) et 2r/. 3. 4i2*. c'- 2. i) hic desinit f. 75,- /. 75'. pictura sancfae, ut Monod opinatur, Helenue

occnpat, calamo e.xarata 1. k) per add. 1a. 1) solario misso 2a. 3. 46^*. c'-*. m) sic 2«. 3. 4c'-2;
nocte 1. n) ducf-nsque 2a. 4i2*. c"- «; dicensque 3. o) om. 2«. 3. 46^*. c'- *. p) soledus

corr. soledos 1. q) habere 46**. c^. r) quem 3. s) suo add. 2a. t) ei add. 3. u) peccata

corr. peccana 2a. v) hodie conditioni 3. w) condigne 4a*. c'- *.

Cap. 59. a) om. 3. 4c'- ^. b) Romensem 2a. 3. 4a*. i^*. c>- «. c) iussisset 2a. d) Ha
pr. m., dialo<^o libro sec. m. 1; inde alicos 2a; indi ali : : : : 3; inde aliquos 4a; in dialogfo 4a ; in
d :::::::: 46**; indc aliquid 4c'-2. e) quidam 2«. f) traditur 2a. 4c'-2; trahitur 3. 46^*. g) ita
solui 1 ; om. reliqui libri.

1) Hoc vf-ritali repugnat; cf. Junghuna p. 79. 2) Locus infra lih. III, c. 24, rrpctilns

ext. 3) Cf. Jurajhans I. l. p. 106, Binding, 'Gesch. des Ihirgundisch-Ronianisehen Konigrcichs' I,
p. 212, n. 7.30, Jahn II, p. 230, qui hos terminos improbant. 4) V. Grcgorii iJialogi IV, 31:

Et quia lohannem papam adfligendo in custodia occidit, Simaclium (luoque patricium ferro
trucidavit (HH. Illt. Lang. p. h\Q). b) V. Anon. Vales. : Scd qui iion patitnr fidelos cul-

tores «U08 ab alicnigenis oi^primi, iiiox intulit in eum seatentiam Arrii .... flu.xnm ventris
incurrit. A fratre Gaisirico Theodericum interfectum ease, hic tantum tradilur. Dc Theoderico II.
rege Wiingothorum, qui aupra c. hd. a fratrf Thcuderico (pro Kuerico) intcrfrctus easc dicitur,
acriptorcia h. l. cogitasae, Thorhcckc p. 41. acutc couiccil. 6) V. 'N. Archiv' VII, p. 443.

11*

84 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

60. Chrocus*» rex Wandalorura cum Suaevis et Alanis egressus de sedibus,
Galleas adpetens, consilium matris^ nequissimam utens, dum ei dixisset: 'Se novam
rem volucris facere et nomen adquirere, quod alii aedificaverunt cuncta distruae et
populum, quem superas, totum interfice; nam nec aedificium meliorem a praeces-
sorebus facere non potes neque plus magnam rem, per qua nomen tuum elevis'. Qui 5
Renum iNIogancia ponte ingeniosae transiens, primum ipsamque'^ civitatem et populum
vastavit; deinde cunctasque** civitatis Germaniae vallans, Mettis pervenit, ubi murus
civitatis divino noto per nocte ruens, capta est civetas a Waudalis. Treverici vero in
arenam huius civitates*", quem munierant, liberati sunt. Post haec cunctas Galleas
Chrocus cum Wandalis, Suaevis et Alanis pervagans, alias*^ ubsidione delivit, aliasques 10
ingeniosae'' rumpens', vastavit. Nec ulla civetas aut"^ caster' ab eis in Galliis liberata
est. Cumque Arelato obsederint, Chrocos a Mario quaedam"» militae captus et vinculis
constrictus est*. Qui ductus ad poenam per universas civitates, quas vastaverat, impia
Gieg H.Fr. ^.j^g^ digua morte finivit. Cui' Trasemundus successit in rignum. Alamanni

adversus Wandalus arma commovunt. Uterque consencientes singulare 15
certamen priliandum, duos miserunt. Sed et ille qui a Wandalis missus est
ab Alamannos supcrator. Victusque Trasemundus et Wandali", secundum
placetum cum Wandalis, Suaevis et Alauis de*" Gallias praetermissis Spa-
nias adpetivit, ibique multos christianorum pro fide catholica interfecit.
Post paucum tempore mare traducta'» in M auri ttan i ai», credo divino noto fera 20
ducente 5, cum Wandalis vadando transivit; fertur mare ibi septe milia passum
ib. II, 3. latitudinem esse. Mortuo in Mauritania Traseraundo, Hunericus* mente crudelior Wan-
dalis successit in regnum. Avreani'1 tutam occupans, nimia estrage in
christianis exercuit, consiliante Cyrola hereticorum episcopo "", cuius persecu-
cionem plurimos'' numerus chr i stian or u m martyrii palmam sunt coronatae. 25
His diebus Eugenius, Longinus' et Vindemialis episcopi miras virtutis in Christi

*) Manus s. XIV. inseruit: Geisericus successit. Hic Carthaginem et Ypponensem cunctas-
que civitates plures cepit, plurimumque sanguinem catholicorum fudit 3.

Cap. 60. 1. 2a. 3. Aa.b'^*.c^- 2.

Cai). 60. a) litterae C forma maxima 1. b) suae add. 3. c) p. (primo 4c'- ^) ipsam c. 30

4o'. c'- 2. d) que om. Aa*.b^*. e) civitates corr. civitatis 1. f) alia sub.sidione codd. g) om. 2a.
h) ita 1 (e corr.J. 2a. 3. i) erumpens 2a; aerumpens 3. k) nec 2a. 3. 4a*. 6^*. c'- *. I) castel-

lum sec. m. corr. 1. m) quidam 2a. n) Wandalis 2a. 4a* ; Wandali:, ras. una litt. 3; Vandalis Ac'^.
o) et G. 2o. p) prius t eras. 1. q) ita pr. m. 1. 2a. 3. 4«; Mauritaniam sec. m. 1, et sic 4o*;

Aream 46^*; Mauretaniam 4c' ; Africanum Greg. r) cps 2«. s) pkirimo.s corr. pharimus 1. t) om. 35
2a. 3. 462'. c'- 2.

1) V. quae Gregorius, H. Fr. I, 32. 34. de Chroco scripsit. Is Chrocum Alamannorum
regem hahet; de Maguntia Mcttisque dirutis silet. Quae a Fredegario uarrantur niaxima ex parte
ad saec. V. referenda esse censuit Loehell, '■Gregor von Tours' p. 324 ^, 7?.; cf. Papcncordt, 'Vandal.
Herrschaft in Africd' p. 390, Jahn I, p. 211, n. 2) Cf. Greg. I, 34 ; Chrocus vero apud 40

Areiatinsim Galliarum urbem conprehensus, diversis adfectus suppliciis , gladio verberatus
interiit, non inmerito poenas, quas sanctis Dei intulerat, luens. A Mario Chrocum interfecium
esse, aolus Fredegarius narravit, Cf. Loebell l. L, qui illum fuisse Marium tyrannum a Tre-
hdlio memoratum opinatur (SS. Hist. Aug. cd. Peter II , p. %G). 3) Quae sequuntur cum

Greg., H. Fr. II, 2. 3. conveniunt. 4) Greg. II, 2; Post haec prosequentibus Alamannis usque 45
Traductam, transito mare, Wandali per totam Africam ac Mauritaniam sunt dispersi. Itaque
apud Gregorium de Traducta oppido agilur. 5) Haec Fredegarins addidit. Cf. lordan.

Get. c. 24, ed. Mommsen p. 90, l. 1.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARIl SCHOLASTICI LIBER II. 85

uomen* ostendebant, ctiam et mortuos suscitabanti. Cyrola quaedam Greg. H.Fr.
hominem praeventum datis quiuquaginta auries, ut se caecum'* fingerit
et clamarit coram Honoricum regem, Cyrolae virtutibus lumen accipere;
qui tactus a*^ Cyrola, caecus efficitur. Postea orationis'* Eugeniae lumen
recepit. Instigante Cyrola ab invidiae morbum, Honorico iobente, Euge-
nius capo truncatur. Longinus et Vindemialisdiversis poenis adfecti^ pro
Christi nomen, ad aeternam migrant^ beatitudinem. Honoricus, merito
exigente, propriis se morsibus laniavit; indigna» vita iusta'* morte finivit. Cui' Childe-
ricus successit in regnum.

61. Ipsoque defuncto , Ghildemeris regnum suscepit, apud quem Bellesarius ib.
patricius fortissime demigavit. In quem regnum Wandalorum finivit.

62. lustinianus ^, priusquam temporibus lustini imperatore regnum adsumerit, eum
esset comex cartarum^ et Bellessarius comex aestabolarius, erantque ab invicem nimia
delictioue amplexi, iurantes sibi, quantum cuiusquam ex his causa proficerit, pare sem-
piternam fidem servarit. Cum quadam die cum duas germanas*' de lopanar electas ex
genere Amazonas sibi cumcubito meridiae sub quasdam arboris in pomario senior An-
tonia cum lustiniano discubuisset, lustiniano sopore oppraesso, sol declinans capud eius
incaluit. Veniens aquila divino noto, eodem dormiente, calorem solis extinsis alis obum-
brabat. Quod cum, Antonia vigilante, fuisset repertum, sperans hoc signum, lustinianus
imperium adsumerit, expertum <= a somno, dicens ei: 'Si imperatur efFectus fueris, erit
digna ancilla tua tibi concubito'. Et ille subridens, cum ei fuisset difficile hoc esse
honore dignum, dixit ad eam : 'Si imperatur effectus fuero, tu mihi eris agusta'. Com-
mutantis •* ab invicem anolis, ait lustinianus ad Bellesarium : 'Scias inter me et Antunia
placuisse, si ego efficior imperatur, ipsa sit raihi agusta. Anolis commutantis hoc
foedus inivimus'. Dixitque Antunia: 'Si soror mea tibi agusta, ego Bellesario matrona
efficiar'. Dicensque Bellesarius divino^* noto: 'Si Antunia agusta efficitur, tu estratus mei
matrimonium sociaris'. Idemque anolis commutandis abierunt. Nec multo post terapore
lustinus iraperator beUum in Persis movit; quod cum Calcedona transisset, morbo perit. 527.
Consenso senato et militum elevatus est lustinianus in regnum. Oppraesso rege Per-
sarum, cum vinctum^ tenerit, in cathedram quasi honorifice sedere iussit, quaerens ei
civitatis et provincias rei publice restituendas ; factisque, pactionis'' vinculum firmarit.

Et ille respondebats: 'Non dabo'. lustinianus dicebat: 'Daras'. Obh hoc loco illo, ubi
haec acta sunt, civetas nomen Daras fundata est iusso lustiniano, quae ' usque hodier-
num diem hoc nomen uuncopatur '. Post receptas provincias et civitatis plurimas, quae

Capp. 60. 61. 1. 2a. 3. 4a*. 6^*. c'- *. Cap. 62. 1. 2«. 3. 4a*. />2*. c^.

Cap. 60. a.) x^ianorum 0. U^'c'-^. b) ut secum 2a. 3. 4«*. h'^*.c^-'^. c) om. 2a. 3. 4a'. i^*. c'- *.
flj orationes 4a'; oracionf^ Ah'^' ; orationibus 4c'- 2. e) adflicti 2a. 3; afflieti 462*. c>- *. f) inigTa-

bant 2«. 3. 46**; migrarum 4c2. g) hio 2a. 3. 4f2 ; indigna vita 1. h) digna 2a. i) a Cui

c. 61. incipii 2a. 3. 4h^'.

Cap. 62. ai carta tarum 4a; fastarim f?) 4a*; castrorum 4i2' ; canturam rorr. eanturum 4c*.
\)} genna. corr. germanis 1 ; germanas 2a. 3. 46^*. c^. c) expertumque 2«. d) cfjnnitatisfiue ad i. 46* ;
Commutates ic^. (V ) Bellesarius: Divino noto si Monod (quod praeferrem G. W.J. e) iunctum 2a.
f) pactionem 4a. a*; paccionibus ut v. 4h^* ; pactioni 4c2. g) responderot 2«. h) ah 3. i) fjni

2a. 3. 4c2; om. 4b^' ; u. in h. 2f/. 3. 4h^'.

1) Gregorio lo.nle solus Vindemialis fercbatur mortuum mscitasae. 2) Jfas fnhulas ob-

acoenas unde FredegariuH aumpaerit, nescimue. Innurd autem ea, quae cum rfbus yestis conveniunt ;
cf. Papencordt I. l. p. 300. 3) Daras urba a Iwtiniano moeniljun pratMdiisque variia munitn

fcf. Vrocop. 1'erH. I, 3. 10, 11, 13, de aedif. II, 1 — 3, ///, b) aila erat haad longe n Nisibi ;
V. d'AnviUe, '[/ Kuphrate et le Tigre' p. 53 — .5.5. Anno 507. urhs ab Anastasio iniperatorc
ampliata, AnaMtaaiopo/.is vocata ent ; cf. Vroeop. Vcrs. I, 20; blvagr. Srhol. III, 37 (Migne,

86 CHROXICARUM QCAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

a rege huiuscemodi ordine lustinianus suae dicione adsumserat, omnibusque firmatis,
permisit eum in Persas" regnum recipere. Revertens lustinianus cum magno triumpbo
Constantinopole, sedem tenens imperiae, Antunia, sumtis secum quinque aureis, duos
dedit hostiariis. permissa est introire palatio; tres dedit ad tenentis velum, ut sua causa
permitteretur ^» suggerere, dicens ad lustinianum: 'Clementissime imperator, iuvenis 5
aliqui in hanc*^ civitatem dedit mibi anolum in sponsaHae arras et raeum sibi accepit,
promittens et sacramento^ firmans, abam non nuerit*, sed me haberit uxorem. Dila-
taturf haec causa. Quod iobis, piissime imperator, ut fiat?' Dixitque lustinianus: 'Non
bceat hanc promissionem. si facta est, mutare'. Tunc illas porrigens anolum^: -Dominus
cognuscat, cuius fuisset anolus isti, et quis eum raihi dedit, tibi latere non potest''. lo
Cumque cognuscens lustinianus anohim quem dederat, recordatus suae promissione,
iobit eam cobicolum intromitti'', vestisque induae splendedis'; suo aestratu in nomini
agusti sociavit. Quod cum perlatum fuisset in populo, factione senatus vulgo clamitat:
'Domine emperator, redde muHere nostra'. Quod lustinianus audiens, diHgenter inqui-
rens inicium factionis huius. duos ob hoc verbo'" iubet" senatores interfeci". Omnes is
quiaeverunt in posterumP, ne quisquam audebat exinde verbo proferre. Accipit et Bel-
lesarius Antoninami uxorem '. Cum unico amore lustinianus diHgerit Bellesarium et
eum patricium partibus Africae, quod a WandaHs non fuerat occupatum, instituisset
eumque muhis opibus adsiduae ditaret, quaerebat senatus ob invidia, quo pacto eum
perdere potuessent, dicentes lustinianum unianimiter, ingredientes segillate ad eum : 20
'Si Bellesarii consilium voluissemus subcumbere, iam olim ab imperio fueras degradatus.
Ipse disponif, ut tibi succedat in regnum'. Quod ille audiens, tacite adversus Belle-
sarium zelum ducens, cum consilio senatu iobet, eum ab Africa Wandalus expugnare.
Ibi viri fortissimi ^ et multi legionis militum a Wandalis saepe fuerant trucidati. Belle-
sarius habens pueros proprios 12 milia. quos propriis stipendiis alebat', viros" fortis 25
ad'' prilio, et de patriciatum 18 milia priliatores veros, qui procedebant ad bellum.
His auditis, Bellesarius, cum arbitraret inpossebile Wandalos superare, grave" merore
perterritus, ad pi-opriam remeavit. Cumque eum Antunina^ adflictum et merentem
vidisset, et non j^otebat cognuscere, quae haec esset adflictio, sollicita per pueris, nec
quisquam^ ei hanc rem indicare potebat, dum omnibus illis esset incognetum, rever- so
tens ad ipsum, dixit : 'Domeni mi, quare merore depraemeris et more solito veniens de
imperio non laeteris? Ne forte aliquid sit ofi^endiculum. Indica mihi huius causae even-
tum, forsitam^ ancilla tua inibit tibi consiHum oportunum, ut revertatur maeror in laeticia'.
Dixitque Bellesarius ad eam: 'Haec causa eonsiliare mulieribus non expedit, nec quic-
quam est tecum in hanc rem utile*'. Illa vero cum esset christiana, narrans virum : 35

Cap. 62. 1. 2a. 3. 4a*. i^*. c».
Cap. 62. a) Persia 46**; gressas 4c*. b) permittetur 3. t) hac 2a. 4//**. ^2. di f. sacra-
mentum 2a. e) noverit 2a. 3 (ubi corr. nuberet^. 4a*; accepturum corr. accepturam 462'; nubere 4c*.
f) dilatur 46»*; dilatetur 4c2. g) om. 2a. 3. 46**. c*. h) ait add. 3. i) ita 2o. 3. 4o*. c»;

pot . . . -pr. m., poterit vel potest sec. m. 1. k) introire 2fl. 1) splendidissimas 2a fe corr. splen- 40
dissimas^. 3 fe corr. splendidis.simesj. 4a*. c». m) v. i. om. 2a; i. om. 3. n) om. 41^*. c^. o) inter-
fecit 2a. 3. 46**. c*. p) postremum nec 3. q) Antoniam 3. 4c^. r) desinit 42'. s) fortissimi

corr. fortissime 1. ti j?a 1. 462*; habebant 2a. 3; habebat 4a*. c*. u) ::uiros 1 ; et v. 462*. c*.

VI ab 3. wi gravem errore 1. x) Antonia, ut infra 3. 4c2. y) quicquam 2a. z) sic 3. 46**;

fort:m pr. m., forte sec. m. 1; forsitan 2a. 4c2; cf. supra p. 81, I. 11. a) utle (?j corr. utile 1. 46

Patr. Gr. LXXXVI , p. 2676y. Is hanc nominis etymologiam protulit: AfyEXai bt JtQOS Tivwr
Adoa^ x6 xtooiov jioosr,)OQi«v /.axsiv, 8i6ti AaQEiov avToOi xaTrj)tJviciaTO jiavTctn^aoiv
A/iEav8Q0s 6 Maxs^wv 6 ^u.innov. De vertloquio Fredegariano v. Schuchardt, 'Der Voka-
lismus des Vulgdrlaleins' II, p. b\l. 1) Antonina (Antunia perperam p. 85, /. 25) uxor Beli-

sarii erat, ai coniagi lustiniani nomen Theodorae fuisse notissimum est, quae re vera ex lupanari 50

CHKONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARIl SCHOLASTICI LIBER II. 87

'Scriptum est: Salvabitur vir injidelis per mulierem fidelem. Indeca mihi, quae sit i cor7,ii.
ista condicio. Credo de omnipotentis Dei virtute, ut detur tibi consilius divina inspira-
tione, ut possis dies nialos evadere'. Bellesarius haec audiens, narrat uxori decreto
imperatoris, contra WandaHs iret ad beilura. Dixitque Antunina ad eum: 'Vovi, tae
deinceps baptizatum'' Christum dominum, Trinitatem inseparabilem credi fidehter ; scias:
illius virtutem et solatium Wandalus superabis, et eris ob hoc gloriosior'', quam fuisses'.
Quod Bellesarius devotissime se impleturum promittens, dixit ad eum Antonina: 'Duo-
dece milia pueros, quos proprios haberaus'^, adhibe tecura 4 milia; et decera et octo''
patriciatus tui pugnatores, adhibe tecura 12 raiha. Ibis^' cum eis terrenum exercitum,
et ego de pueris 8 milia et ex miHtibus 6 miHa vadam'' evicto navale. Statuta diae
pariter undique circumdemus castra Wandalorum; divino protecti auxiHo, superavimus
eos. Domine mi, si huiuss fueris usus consiHum anciUae tuae'', providentia Dei optata
perficies'. Qui nobiscum in dorao sunt, non te cognuscant raerentem; quid corde rete-
neas, hilari vulto significa. Cura tu terreno et ego raare iter arriperaus ', signuni daturi
invicem'S noctis terapore focos tui in Htore faciant, et nos lucernas in naves erigeraus
ut aeque' sit eventus noster. Nec oportet quemquara urguere, sed pariter phalangis
uterque circumdemus inimicis'. Cum fuisset consiHus huius rei Antuninae uteHs, uter-
que sic properant. WandaH cum Ghyldemere eorum principe, cumperto exercito ter-
reno, navaH priHo paenitus ignorantis, castra metantes super litore maris, congregatis '"
Hberis et muHeribus, contra Bellesario procedunt ad beHum. Cum iara prope conflictum
adessent certamine, Antunina" cum suis exivit in Htore, omnesque Hberos et muHeres
Wandaiorum deHvit, nec aniraal quicquara ex ilHs vivere perraisit. Nuncius velocissirae •
ad Ghylderaere pervenit, uxores et Hberos Wandalorura fuisse deHtis. Ghyldemer et
WandaH, destructa phalanga priHae, retrorsuni" curso veloci pergunt ad castris. Tunc
Bellesarius et Antunina undique circuradatis WandaHs trucedant, et usque ad inter-
nitionem deHti sunt. Ghyldemer rex cum paucis duodecem tantum WandaHs in quo-
dam castro tutissimo fugiens, nec tamen Hberatos''. Coartatus angustians«i Ghyldemer
petebat Bellesario, tantummodo non legato eum imper. praesentaret *■. BeHesarius pro-
mittens, ncc ferri " nec Hgni neque corridiae nec aeris legamini non constringeretur ',
Ghyldemer credens, a BeHesario captus est, regale tamen legamen" catena argentea eum
constrigit, sociusque suos interfecit, iliura tantum singulum lustiniano praesentavit;
quem lustinianus in palatio habitare iussit suo. Sed a suis exputus, a diversis oppro-
briis oppraemebatur graviter, petensque imperatore: 'Non possura tantis oppropriis suste-
nire; exputum me et repinctum habitatores palatii tui oppraemunt. MeHus^' raihi est
mori quara vivere. Si iubebas^, qui me expuunt et oppraemunt, duodecim ex his",
cgo singulos cum aequum quem habui ante conspectum gloriae tuae armati accederemus
ad priHura; cognuscebas, cui ex nobis sit uteHtas an ignavia'. Quod lustinianus pro

Cap. 62. 1. 2«. 3. Xa . b'^' . cK
Cap. «2. a; baptizandum et C. d. et T. 4^2*. baptizaturuin Cliristo et Domiui T. 4(2. b) glo-
riosos 2«. c) de illi.s «ec. m. in litura scr. 3. dj railia arld. 2«; 11 mit 3. e) et ibis 2a; in

ibi», sed in »ec. m. in lilura scr. 3. fl vado 2«. 3. 4^^' ; Vodo 4c'^. g) huius (his 4a*; usus 4^2\c2)
fueris, 07». U8U8 2«. h. ?>. 4a*. />**. c^. hj per add. 2a. b. i) perficiens 2a. 3. k) in invicem 3.

1) a<jae eorr. sec. m. equc 1; ut ea quae (ut aequae 4c^) sit 2a. 3. 4a*. c*; cau.sa sinf^nificandi ad-
TcntUH 4i»*. m) om. 4a*. h'^'. c^. n) Antuninia corr. Antunina 1. o) et rur.sum 3. p) libe-

ratur 4o*. c^; liberatu.s e.st 4b^' . 4) anfpistiis 4//^*. c*. r) ijresentarc 2o. 3. Ac^; sc prcscntari W.

n) feiTo n. ligno n. corrigiac (corri^a e corr. 3) 2a. 3, 4c*. t) constringitur 3. u) lcfriini corr. src vi.
legamen 1 et sic 3. 4a* ; ligamcn 2a. 4c2; ligamine hoc est c. 4cb'^'. v) o. nic. Melius e. m. 2a. 3. 4a'. //'*
(ubi o. me desuntj. 4'*. w; iubeas 3. 4//^'. c''^; iubes 4a'. x) et udd. ii/>ri prnetcr 1.

accita ernt. Neqne Antonina morihus aut gonerf praffttahai ; rf. J'rocop. Anecdot. c. 1; hnmhrrf,
'Hiat. de lutlinien' p. 204. 1) In Carthafjinf ej-.pwjnavda exercitum. prdeHlrrm clnssem necutam

esse conslal.

88 CHRONICARUiM QUAE DICUXTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER II.

spectaculum " 12 iuvenis huius prilii Ghyldemer cum aequites iussit confligi. Ghyl-
demer vei'o cum contra eos adgreditur^ fuga fingens, hos 12 singillatim totus interfecit.
Post haec iusso lustiniani Ghyldemer eunucus fietur*'» et in provincias contra Persas
vicinas patricius ordenatur, et multa prilia et victurias contra Persos aegit. Senatus
adversus Bellesarium dinuo invidia sectantis, cum lustinianum eum faciunt odiosum, 5
quod ille victuriam super Wandalis elatus, imperio vellet arrepere. De patriciati hono-
rexn degradatur, cum non potuissent perficere, ut interficeretur. lustinianum ab honore
impei*iae diguitate conantis eiecere factionem, quadam die lustinianum hortantes, ut cir-
cum expectaret et consolatum^ populi daret; electum quaedam nomen Florianum volentes
imperio sublimare. lustinianura custudia singulum retenentes, eiusque coronam abstulta, 10
lustinianus mittens puerum*^ ad Bellesai'ium, ut ei adiuvaret. Illi'' dicens: 'Sublimatus
honoribus quod habui fuissem, poteram adiuvare; modo nihil ei posso praestare" ad-
iuturium'. Ordenans suis pueris circum adpraehendere, ubi cathedra iraperiae Floriani
parabatur. Ipse illis partibus adoraturura se Florianum fingens, praecedit'^, dicensque
puerisS: 'Omnes inimicos meos circueto cathedram imperatori video; quodcumque me is
inientem videritis, et vos sitis facturi'. IUi fingens'' Florianum adorare, gladium per-
cussit', omnesque inimicos suos'' suae circumdantes pueri interficerunt. Coronam impe-
riae captam, ad lustinianura veniens, dixit: 'Adulatores tui te ab honorera imperiae degra-
dati sunt; ipsorum consilium usus, consensus es hurailitatem raeam. Ego vero tibi red-
dam bona pro malis, et non fidem tuam tractans, sed meam meminens promissionem, 20
fideraque servans inlibatara'. Inposuit coronara capitis lustiniani euraque in' imperio
constituit. Bellesarius multa prilia cuni Persis agens, eos gloriosissime vicit. A Bucce-
lenum'" quidam Franco in Aetalia superatus' est: tantae victuriae noraenis gloriosus
a Bucceleno victus, noraen vitaraque admisit".

PRAEFACIO GREGORn». 25

"^l^raef ' Dccedente'' atquae immo potius pereunti ab urbibus Gallicanis liberalium cultura litte-

rarum, cum nonnuUiae res<= gererentur"^ vel rectae vel inprobe, ac feretas gentium desaeviret^,
regum furor acuaeretur, aeclisiae inpugnarentur ab hereticis, a catholicis tegerentur, ferveret*^

Cap. 62. 1. 2a. 3. 4«*. 62*. g^. Praef. 1. 2a. 3. 462'. c>- 2.

Cap. 62. a) pro (per 4c2) expectaculum 2o. 3. 4c2; ex spectaculo 4a*. b) ita 1. 3 (e corr.) ; so
fieretur 2a; fiet 4o*; fit 462*; efficitur 4c2. c) desinit 42'. d) et ille d. 2a. 462*. c^; respondens ille d. 3.
e) a. p. 2a. 3. 4a*. b^*. c^. f) procedit 2a. 3. 462*. ^2. g) suis add. 2a. 4a*. 62*. «2 h) se add.

2a. 3. 4a*. 62*. ^2. ;) percussit eum 2a; eum p. 3. 4a*. 6^*. c^. k) suae, om. suos 2a; suos sui

3. 4o*. c2; suos, om. suae 46^*. 1) om. 3. m) ab Uccelenum 1, ut in/ra; A Buccileno 2a; Ab

::ceIino 3 (infra abuccelino); ab ucellino 4a*; Abucilino 462* ; ^^, ucillino ic^ (infra abncillo); Abucil- 35
lino, ut infra ic^. n) desinunt 4a* (in f. 155, /. 155'. vacuo relicto ; f. 156. sequuntur: Dio-

nysii opera ex interpretatione SarraceniJ atque 42'». — EXPLICIT LIBER TERTIUS add. 2a; EX-
PLICIT LIBER CHRONICE .III. 3; EXPLICIT LIBER 4«. 6i- 2. EXPLICIT LIBER lERO . PRI-
MUS 462*; EXPL LIB I 4ci; EXPLICIT LIB .II. 4c2. — In 3 sequitur : INCIPIT LIBER QUINTI
lULI HELARIANI DE CURSU TEMPORUM — EXPLICIT LIBER QUINTI lULI HELARIANI editus 40
apud Migne, Patrolog. Lat. tom. XIII, quem 36 post Gregorium transposuit , codices 4 generis pro libro
primo hahent, Hippolyti lihro generationis, ut supra p. 18. monuimus, omisso.

Praef. a) INCIPIT PRAEFATIO (PREFATI 4a) GRECA (GREGA 46^ 2a. 4a. 6i- 2. c>- 2;
INCIPIT PRAEFACIO GRECA LIBRI ; IIII : : 3 ; Incipit prefacio in librum secunde cronice 462*.
b) Decedant eo 2a. 4a; Decedante: 3. c) nonnulli (nonnulla 2o) aeres 1. 2o. 3. 462*. d) geruntur 45

2a. 462*. c2; gereruntur 3. e) deserviret 2o. fj fervet 3.

1) Gelimer captus neque eunuchus neque patricius factus, sed in Galatia provincia fundis
donatus est; cf. Isambert I. l. p. 491. 2) 'Consulatum dare est missilia spargere, quod con-

sules facere solebant, cum magistratum adibant', Forcellini ed. de Vit II, p. 432. 3) Cf. Greg.
III, 32, infra lib. III, c. 50. 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 89

Christi fides ^ in pluiimis, tepisceret in nonnullis, ipsae ^* quoquae aeclisiae vel ditarentur G>og.aFr.
a devotis vel nudarentur a perfedis, nec repperire possit quisquam peritus dealectica in arte
gramaticos, qui haec aut stilo prosaico aut metrico depingerit verso : ingemiscebant saepius
clerique'', dicentes : 'Vae diebus nostris, quia periet studium litterarum a nobis, nec repperi-
retur'' in populis, qui*' gesta praesentia promulgare possit in paginis". Ista etenim atque et
his similia iugiter intuens dici, pro commemoracione^ meritorum*^, ut uoticiam adtengerent
venientumS, etsi incultu effatu'', neque' tamen obtigere vel certamina flagiciosorum •*, rectae
viventium ; et praese ntem' his inlicitus stimulis, quod a nostris fari plerumque miratus sum,
quia: 'Phylosophantem rethorem intellegunt pauci, loquentem rusticum multi'"'. Libuit etiam
auimo", ut pro supputatione annorum ab ipso mundi principium libri primi poneretur'' iniciumP.

INCrPIT CAPETOLARES LIBRI QUARTIi, QUOD EST SCARPSUM
DE CROXICA GREGORn EPISCOPI TORONACI. IN CHRISTI

NOMINE FIAT».

L De Chunis et Ageeium patricio.

2. De Francorum origene et eorum regibus.

3. De docibus Francoi-um tres et pugnas cum re publeca.

4. De Francis et Valentiniano imperatore.

5. De regis dinuo in Francis creatis.

6. De luviniano et Constantino vel Honorio imperatores.

7. De ^versione urbis Treverice'', quae a Francis facta est per'^ Lucium.

8. De Castino domesticorum comiti^ pugna cum Francis.

9. De initium regis dinuo^ Francorum.
10. De Avito imperatore.

n. De Hilderico regi Francorum et Wiomado* Franco.
12. De Basina regina et Chylderico.

Fratf. Index. 1. 2«. 3. 4a. i^*. c»- 2.

Praef. a) fideles in plimis 2a. a*) ipsaae 1. b) clericique 2a; clerici 452*; clericive 4ci;
clri V9 4c2: plcrique Greg. c) repperietur 2a; repperi::tur 3; rep(p)eritur 462*. c'- ^. d) qu(a)e 2a. 3.
e) commenitione 2a. f) praeteritorum Greg. g) vcnientes 2a. h) elFectu 3. i) nequivi Grey.
k) flagiciorum suorum 2a : vel vitam om. Fred. cum codd. B Greg. 1) presedentem 3 ; praesidon-
tera 4c'-2; praesertim Greg. m) multis 2a. u) anim 1. 2a. 3; animi 462*. c'- 2. q) ponetnr 3;

liberi ponetur (aed poneretur 4c2) i. primi 46'- 2. 2* 4.1.2 p) ,^„0 pagina vacat 1; EXPLICIT

PROLOGUS ad'l. 2a; EXPLICIT PREFATIO LIBER 4a; EXPLICIT PREFATIO DO GRATIAS
AMEN 46«-2; EXPLICIT PREFACIO U^'; EXPL PP 4c'; EXPLT PF 4c2.

Index. a) INCIPIUNT CAPITULA LIBRI (QUOD EST add. 2J)niI- EXCARPS DE CRO-
NICA GRECUM EPISCOPIS TORONACI 2a. b ; INCIPIUNT CAPITULA LIBRI (desinit prior pars
Leiden»i», incipit allera in hlhlioiheca Valicana iam asservata) QUARTI, QUOD EST EXCARPSUM DE
CRONICA GREGUM eFS THORONACHI 3; INCIPIUNT CAPITULA LIBRI, QUOD EST EXCARSUM
DE CHRONICA GRECUM EPlS THORONACI (THORONACIS 46'- 2) 4a. i^^2. INCIPIUNT CAPI-
TT:LA W; INCIPIUNT CAPITULA LIBRI, QUOD EST EXCARP (EXCARPS 4c2) DE CHRONICTS
GRECUM EPTS THORONACIS (TORONACIS 4c2) 4c'-2. b) Trcveriae 3. c) 4) Lucium 1; pi- 2a;
per Locuni 3; [icr Lucnm MA' . d) fofni 1. e) divino 3. f) Viuiomado 3.

1) Cnra lileronymum Idaciurnr/ue Fredegarius in unum librum coegerit, hunc nullo modo
quartnm lihrurn esne posne, manifeKtum est. Sin autem laidori chronicon C/aromontano codici nd-
nexum h. l. ul tcrtium librum inneruerig, uliimus quintus defiignandus essel, cum in indice quarlus,
po»t prologum chronica sexta dicta sit. Titulos igitur miuimc inter ae conciliandoe essc, netno ent
qui non vident. Sed mendum sinc dnbio veluntisfrimum tollcre nolni.

SS. R. Meroving. II. 12

90 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III.

13. De Eorico rigi Gotorum et baseliea'* sancti Iuliani'\

14. De Idicium aelemosina tribuente.

15. De inicium rigni Chlodoviae*= et Syagrium patricium.

16. De Chlodoveum*' et sanctuni Remidium episcopum "^ urbis Reminsis.

17. De Gundiocum regem Burgundionum et tilies eius. 5

18. De Chlodoveo rigi et Chrodehildc riginam et Auriliano, qui foUem perdedit.

19. De Aridio"" sapiente et eius consiho.

20. De coniuncione Chrodechilde et Chlodoveo.

21. De initium christianetates Chlodoviae et beatum Remedium, qui eura
baptizavit. lo

22. De Godeghisilum et GundobadumS et Chlodoveum''.

23.' De consilium Aridi'' sapientis, Gundebadum et Chlodoveum regis.

24. De Alarico regi Gotorum et Chlodoveo.

25. De interitum Chloderico, filium Sygiberti regis.

26. De interitum Charirico'' rigi. is

27. De interetum Ragnachari ' reg.

28. De interetum Chlodoveae reg.

29. De divisionem regni inter filiis'" quattuor Chlodoviae" rege".

30. De Amalricoi', filium Alarici^ reg.

31. De Alanis ■", qualiter in regno Francorum interfecti sunt. so

32. De regis Toringorum, et Toringia dicione Francorum subgicitur*.

33. De Gundobadum et iilium eius' Sigismundum.

34. De transetum Sigismundi".
.35. De obetum Chlodomere.

36. Quod* rignum Burgundiae dicione*' Francorum subgicitur. 25

37. De pacem falsam inter Childeberto et Theuderico.

38. De Chrodechilde " regina et nepotebus suis>, qui a^ Chlothario sunt interfecti.

39. De obetum Theuderici.

40. De Childebertum et Theudebertum contra^ Chlothario agentes.

41. De Childebertum et Chlotharium in Spaniam'' exercitum adgressis. 10

42. De Theuthachadum •= regem Sjjaniac interfectum.

43. De uxorera et filia Theuderici regi'' Italiae interfectis et coupositione.

44. De Theudebertura in Aetalia ingressum et Aethaliam receptam.

45. De Virduninsis "^ a Theudeberto recoperatis.

46. De mortem Chlodechilde riginae. ss

47. De Agylianem regem Spaniae.

48. De Atagildum'" regem Spaniae.

49. De Theudebaldum, filium Theudeberti.

50. De Buccelenum? ducem, Belesarium'' et Narsaedem patricies.

Index. 1. 2a. 3. 46^'. c'- K 40

Index. a) ecclesia 2a. b) inartiris (niartyris 4c^) udd. 4ti-'. <•'•-. c) Clioldoviae 3.

d) Chodoveum 3. e) om. 3. 4i'^*; post u. K. add. 4c'- ^. t) Aurii 3. g) Gundebad. 2a. 3, ut

infra, 4c' (in/ra Gundbado). c-; Gebado 4i^' {Infra Gundebado). h) CEo 2«; regem add. 3. 4c'- ■*.

i) fitulum pr. m. in marg. suppl. 2a. i') Aridis Monod. k) Chererico 2a; Charerico 46'^'; Char-
rico 4c'- ^. 1) Ragneharii 2«. mj q. f. 2a. n) Choloveo 3. o) i'ege coi-r. regis 1. p) Amal- 43
licho 3. q) &larici 3. r) Alamannis 4/>2'. c'--: scribe Danis. s) subiecta 3. t) om. 2(i.

u) regis add. 2a. v) De eo quod 2«; De quod 3. w) om. 2a. 3. 46-'. c'- -. x) Chrochilde 3.

y) om. 3. z) sec. (fjm. add. 1. a.) Lis scriptum 1. b) ita 2a; Spanicim 1; Spania cum 3

(ubi c. suppl.). 4c2; Hispaniani cum 4i!»2*. c) Theoda infra c. 42. d) regi corr. regis 1. e) Vir-
dunis 3. f) Atagildum postea corr. Atanjigild. 1; Athagildum 2a; Athanagyllum 3; Athanagild. 46^'. c'- *. 50
g) Bucelino ii''; Bucillino 4c»- ^. h) Belsar. 2a. 4i^*; et Belsar. 4c'- *.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 91

51.* De regnum (Jhlotharii et pugna cum Saxonibus.

52. De Childebertura et Chramnum'', iilium'^ Chlotharii.

53. De raortem'' Childeberti.

54. De exilio Waldetrade '', relicta Childeberti, et interitum Chramni^

55. De obetum? Chlothariae et divisionem regni inter filius eius 4.

56. De Gunthechramnum •• et reginam Marchyti-udae ' et ancilla Bobilanae''.

57. De Sigybertum' et Brunichilde regina.

58. De Chrodinum '" ducem et bonitatem eius.

59. De Gogonem eflFectum maiorem" domus.

60. De Chilpericum, quod Gailesindara ", sororem BrunichildeP, accepit.

61. De Chunis et Sigybertum regem.

62. De Arvernis 'i et Celso pati'icio.

63. De Athanagildo ■", Leuvanae* et Leuvildo* regibus Spaniae.

64. De obitum lustiniani et imperium lustini.

65. De Langobardorum gente et eorum " origine^ et nomine".

66. De obitum Alboenum'^ regis Italiae.

67. De Langobardis in Francia prorumpentibus.

68. De Mummolo patricio et Langobardis vel Saxonebus.

69. De Chlodoveum, filium Chilperici>'.

70. Quod ^ Chilpericus civitates de rignum Sigiberti pervasit.

71. De interetum Sigyberti et pacem Gunthaechramni.

72. De exilio Brunichilde et rignum Childeberti.

73. De reppotacionem» annorum ab Adam usque transitum Sigyberti.

74. De Meroveum'', filium Chilperici, et Brunichilde.

75. De Chlodovium, filiura Chilperici, et pugnara Mummoli patricii et Desi-
deriae ducis •=.

76. De pugnam inter Suaevos et Saxones.

77. De comete Brittanorum.

78. De Guntharamnum et Childebertum adoptatum in'' filium.

79. De lustiniani ' imperatoris amentiam et uxorem eius Suffiam.

80. De tinsuro*' Narsedis patricium.

81. De largissimifi aelemosenis Tiberiae imperatoris et Subfiaf^ agusta.

82. De rigimini Childeberti et inundacionem aquarum et igne de caelo, civitati
et vicis urentem?.

Index. 1 (a c. 08; c/. n. ay. 2a. 3. 46^*. c'- ^.
Index. a.) folio uno exciso, index capp. 51—67. j^>e>-i7< 1. b) Hramnum 2a. c) itti

2a. 4c'-'; filio Chlotarii (Chlothario 3) 3. U^'. d) morte 2a. e) ila infra c. 54; Waldetnide 2a;

Wald<rad(aje 3 (?i. 4^2*. .;'• «. i) om. 2a. g) ila 3; obitii 2a. h) ilu scripsi, cf. infro til. 71;

<;unthafchramni; Gunthethramnum 3. i) ita 3; Machetrudae 2a (^w/m Marcytradis vel Marcitrudi.s
ajjpellalnr); Martitnide 4/^2'; Marcliitrude 4c' fubi chi e corr.j.c^. k) ila 3; ]?abylon 2«. 1) Sego-

hfrtuni corr. Hygeb. 2a\ Sygiberto 3. m) ita irtfra r. 58; Hrodinum 2a; Kodinuni 3. 4c''''; Rodino W-' .
n) maior est d. 3. o) ita 3. 4A2*; Galdsindam 2a; Gaylesindam 4c' ; Galesindani 4c^; infra c. 60.

Gachylisinda, (lachylosoinda, Gachyloisinda appellatur; Galsuenda, Gailesuinda Grey. p) ita 4c'- '^.

•l) Averni» 3. r) Athanagyldo 3. sj Lnvanae 3. Ab^' ; Levane 4c'- ^. t) Leville 46^*; Leu-

vildc 4c' -^ u) om. 2«. v) origini 3. w) ita 2a; nomen 3. 4c'- ■« (infra tll. 83. 87. noini 1

Hcripnil/. \) Alboini 3 (V). Jc^. y; Chliperici 1, postea corr. /.) De eo quod 2a. a) rcppota-

cioneni poalea corr. suppotacione 1; «upputatione 2a; repotationem 3; rejiutacionc 4b^' ; suiiimtatio-
nem 4c'; «ubpntationem 4c^. b) Merevcuni 2«; Morovcum 3. c) om. 2a. d) pr. f?) m. nvppl. 1.

c.) ton^^uro <orr. tonsura Ab'^' ; cinMuno 4c'- ^. i) SMffiam agustani 2a ; Suffa a. 3; Sulfia a. 4c'; Suf-

ficia a. 4r*. g) cirento 3.

1) r)e Inslino ayitnr.

12*

92 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III.

83. De filiam Sigyberti nomine'* Sidegundcm', uxorem Ermengildu'\

84. De raortem filiis <^ Chilperici tres.

85. De fugam Mummoli.

86. De pacim Chilperici et Childeberti falsa^.

87. De reclauso noraine=» Ospicio. 6

88. De mortem Chlodini ducis.

89. De Gundoaldo, filio Chlothariae, qui rignare ciperat, et interfectionem
^lummoli.

90. De quod*' Chilpericus Parisius'" invadit.

91. De temorem Chilperici, ut Eternoacumg-* fugit. lo

92. De Childebertum, quod in Aetaliam fuerat adgressus.

93. De Chilperico, quod filiam'' suam in Spania* cum tinsauris derexit et in
continuo Cala villa mortuus est''.

Greg.H.Fr. 1. Cumque Wandali praeterissent a Galliis, nec multo post tempore

II 2

ib.'ii,5. Chuni* Gallias ingredi disponcbant. Quod cum beatus Arvatius'' episco- 15
pus Thungrorum'^ civetatis audisset, Romam pergit ad limina sancti Petri
apostoli; ibiquc cottidianum*^ ieiunium et vigilias adsiduae faciens, in
visione somnii ab apostulo responsum accipiens, decretum ab Altissimo, Chunus
ingredi Gallias; protenus ad civitatem suam rediret: precidens*' eius oboe-
tus*", hoc malum non viderets. Aecium patricium huius chronici * gesta laudatur. 20
ib. 8. Virilis habitu'' formatus, animo alacer, membris vegitus, aequis ' prumptissimns, sagittarum
peritus, conti impiger, bellis aptissimus, pacis aptatur'' caelebris, nullius' avariciae sectatur,
bonis animae praeditus, iniuriarum pacientissimus, labores adpetens, iupavidus pei'icolorum,
famis, sitis, vigiliarum tolorantissimus. Cui ineunte aetate pi-aedictum liquet, quanti potentiae
fatis*" destinarentur, temporibus suis lucisque" caelebrandus. Haec sup e rdictus ** storiogra- 25
phus'* de Aiecio narrat. Cum inisset certamen cum Chunis, que gessit, Ydatius suae
ib. 7. storiae huius volumine narrat^. Nam his diebus orationem uxoris suae, ad limina
beatissimorum apostulorumP Petri et Pauli ieiuniis et vigiliis discurrente m,
intercedentibus apostulis, Aiecius'1 a periculis liberatur. Revelatum*" cuius-
dam pauperi, nuntiantem, uxoris Aieciae orationibus fuisse* salvatum. Quod 30
cum a pauperi' proditum fuisset, pauper caecitate percutitur.

Index. Cap. 1. 1. 2a. 3. 452*. c'- ^.

Index. a) nomi 1. b) ila, ut videtur, 1; Ermengyldo 3. c) filiis et tres om. 4c'- *

(non ib"^*). d) falsae 2a. 3. 4c'- '^. e) De eo quod 2a. f) Parius 2a. g) Aeternoacum 2a;

Eterniaco 3; Eterno a qno ib^* ; Ch. et quod in Camaraco f. (confugiit 4kc'^] 4c' ^. h) filium suum 2a. 35
i) Hispaniam pro i. S. 3. k) EXPLICIUNT CAPITULA. INCIPIT LIBER •1111- (TERTIUS 4c2)

add. 2a. 4c2; EXPLICIUNT (EXPLICIT 3. 4Z»'. 2) CAPITULA . INCIPIT LIBER ndd. .^. 4i'». c';
EXPLICIUNT CAPITULA add. ia; Incipit liber m. recentior in marg. notavit 4&2*.

Cajy. 1. a) Chum postea corr. Chuni 1. b) Arucius 2a; Servacius 46^*; Arvacius 4c'.

c) Theugrogorum , exp. prius u 2a; Tungrorum Ah'^* ; Theuchromm 4c'- 2. d) prius t e corr. 1. 40

e) praedicens 3. 46^*. c^. f) obitum et hoc Ab^*. c^. g) viderit 3. h) habitudinis, decenter for-
matus Greg. i) i. e. eques. k) artibus Greg. 1) nuHus corr. nulHus 1. m) iia 1 ciim Greg.;

factis rell. n) i. e. locisque. 0) supradietus 2a. 4^2*. c^. p) apostl 1. q) om. 2«. r) Revela-
tumque e,st c. 2a ; R. est c. 462*. c2. sj fuisset 2a. t) a pauperibus 3.

1) lugundis filia Sigiberti appellabatur. Fredegarius idem mendum infra c. 82. eommisit, ex 45
verbis Gregorii Sed Ingundis (Egundis jff 1. 2) nomen quoddam Sedegundem formans. 2) in

Camaracinsim cum thinsauris — — est adgressus infra c. 91. 3) Scil. Gregorii. 4) Renatus
Profuturus Frigiredus, ex quo Gregorius hacc hausit. 5) Scilicet supra II, 53; cf. 'N. Arcliiv

VII, p. 439.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 93

2.* De Francorum vero regibus beatus Hieroniraus ', qui iam olym fuerant, scripsit, Oreg. n, ».
quocl prius Virgilii ^ poetae * narrat storia : Priamum '^ primum habuisse regi ; c u m •' '^^^^g"'
Troia fraude*^ Olexe caperetur, exinde fuissent egressi; postea Frigam habuissent
rcgem''; befaria*^ divisione partem eorumS Maccdonia fuisse adgressa; alii cum
Friga vocati Frigiis'', Asiam pervacantes, litoris Danuvii fluminis et mare Ocianum con-
sedisse; dinuo byfaria devisione Eurupam media ex ipsis pars cum Francionem
eorum rege iugressa fuisse. Eurupam pervagantis, cum uxoris et liberis Ren i ripam
occupant, nec procul a Reno civitatem ad instar Trogiae nominis aedificare conati
sunt*. Ceptum quidem, sed inperfectum opus remansit. Residua eorum pars, que
sujier litore Danuvii remanserat, elictum a se Torcoth ' nomen regem, per que m ibi-
que'' vocati sunt Turchi ' ; et per Fraucionera'" hii alii vocati sunt Franci. Multis
post temporibus cum ducibus externas dominationis semper negantes

3. Francos transegisse conperimus usquc ad Marcomere, Sonnoni* et Gene- riieg. Ii, 9.
baudum ducibus. Cum quibus temporibus imperatoris Theodosiae * in Germania'' proruni-
pentes, pagus "^ depopulante s, etiam Coloniae metum incusserunt. Quod cum Treverus
perlatum fuisset, Nanninus** et Quintinus magisteri militum, coilecto exercito, Francos de
Germania eiexerunt*. Apud Carbonariam de Francis stragies fietur. Post Eraclio
et Ioviano'^-5 cum exercito ultra Renum transeuntis, disponentis Francos ad
internicionem perducere^, tantae stragies ex militibus a Francis factae

Capp. 2. 3. 1. 2«. 3. 4^2'. c'- K

Cap. 2. a) ni. sec. add., et sic deinceps 1. b) Virgiliai 3. c) Primiamum 3. d) c. T. —
F. h. r. om. 4i*', eadem m.. in ima marg. supplet. 4ci (habet ic'^) ; regem om. 3. e) frauda 3.

f) benefaria corr. bifaria 2a, ut infra. g) eori corr. eorum 1. h) Fiigus 46^*; Friges 4c'- -.

i) Torchot 2«. 3. 462*. gij Torclioth 4c' ; Torquoto supra II, 6. k) que om. 2a. 46^*. c'- -.

1) Torchi 3. ic^; Thochi 46^*; Thorchi 4c' ; Turqui supra II, 6. in) Frantionem 3.

Cap. 3. a) Sonnini 3. b) sic 2«. 3. 46-*. c'; Germania 1. c) paucos 3; pauciis 46'^*.

d) Nanininus 46'^*; Namninus 4c'- ^. e) ita, ut videlur, 1, corr. eiecerunt. f) luvinian. 2a (ut

in/raj. 4c' (^fere); lovinian. semper 3. 46**. c^, saepe 2a. g) perduceret 2a (ubi ante). 3.

1) Aimoinus II, 10. primus Hieronymi Vilam S. Hilarionis (Hier. Opp. IV, p. 2) hic in-
tellegi opinatua est, quem, ne alios commemorem, praecipue Ruinart p. 548, n. d secutus est. De
continuato chronico Hieronym., quod vulgo Prosperi chronicon imperiale audit, cogitavit Zarncke,
'Berichte d. k. Scichs. Ges. d. Wiss. zu Leipzig' 1866, p. 257 sqq. Is cum per Bethmannum
comperisset, nomina regum Francorum in vetustis membranis illius chronici deesse, Wormstallii
libro, ^Die Herkunft der Franken von Troia', p. 77, recensito in ' Literarisches Centralblatt'
1869, p. 381. exposuit, librura Aethici 'a Hieronymo presbytero delatum ex cosmographia' h. l.
laudari. Sed si Aethicum ante Fredegariurn scriptum esse statueris, potius Librum historiae
Francorum quam Fredegarium ex illo pendere lACthgen, 'Die Quellen und der hist. Werth der
frdnk. Trojasage' , p. 54. probavit. Idem primus vidit, p. Z\ sqq., Hieronymum, qxd de regibus
Francorum scripsissr- dicitur, eum esse qui fabula originis Francorum auctum 'Scarpsum Gyro-
nimi' scripsit. Re vera quae mox sequuntur supra II, 4 — 6. fusius narrata sunt, uno loco
excepto, ubi de urbe Troia a Francis condita agitur. Cf. ' N. Archiv' VII, p. 438 sqq.

2) V. Loehell, 'Gregor v. Tours' p. 479',- Zarncke l. l. p. 267; TAUhgen l. l. p. 15 sqq. 40.
Supra II, 4. ex 'historiarum libria' hae fabrdae sumplae dicuntur cssc. Is forte locua Frede-
garium movit , ut Ilieronymo Vergilium adderct. 3) Urbs Xantcn , posteris saeculis Troia
nnncupata, hic indicata vidctur ease; cf. Zarncke, 'Bcrichte der Siicha. Ges.' l. I. p. 268. 284, n. 12;
Wailz, 'lordanua v. Osnabriick' p. 15; lAithgen l. l. p. 41. Ceterum Ulixem Asciburyium coiidi-
disae narrat Tacitus Germ. c. 3. 4j Nam cum dicit, Maximum intra A^iuilciam, amisHam
omnem «pem impcrii, quasi amcntcm rcscdcre (Jrcg. 5) Hcraclio loviuianoruiu tribuno
Greg.f cf. Jahn I, p. 297, n. 8.

94 CHROXICARrM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III.

sunt, ut AeracHus et lovianus cum paucis de eodem prilio potuissent evadere', nee
ulterius adversus Francos praesumpserunt arma adrepere. Post paueum temporis Arbo-
gastis superbiae aelatus adversus Franeos arma commovit'*: cum eos'' demigans, victus
effugit *.

4. Franci ' Treverus hiemando resedere praesumunt. Valentiniano imperatore* infra 5
privato modum redactum, militaris rei cura Francis satillitibus tradita, cyvilia'* quoque officia
transgressa in coniuratione Arbogastis, saciamentis obstricti sunt. Arbogastis Marcomerem
et Sonnonem ducibus * odiis insectaus, exercito fraude Francos deceptus urendusque, cum
decursis foliis nudi atque arentes silvae insidiantes adgredere •. transgressum Renum'', paiun
que* Amai*' incolunt depopulatus esf. lo

b. Dehinc, extinctis ' ducibus ", in Francis dinuo regis creantur ex eadem stirpe.
qua** prius fuerant.

6. Eodem tempore lovianus ornatus" regius adsumpsit. Constantinus fngam ver-
tens, Aetaliam'' dirigit: missis a loviano'* principe obviam percussoribus, super Mentia^
fluraene capite truncatur. Multi nobiliuni iusso loviani apud Arvernis capti et a'' docibus 15
Honoriae crudeliter interempti sunt.

7. Treverorum civitas factione uni ex senatoribus nomen Luci a Francis eapta et
incinsa est. Cum Avitus ' imperator esset luxoriae deditus^, et iste Lucius habeus
raulierem pulcherrimam cunctorum, fincgens'' Avitus ob«= iufirmitatem corporis** lectum
depraemere. iussit*" ad omnis sinatricis, eum requererint. Cumque uxor venisset Lucio, 20
vim ab Avito oppressa fuisset. in crastino surgens de stratu Avitus dixit ad Lucio:
•Pulcras termas habes, nam frigido labas'. Haec indignante Lucio, suae factione derepta
est civetas e t incensa a Francis.

8. Castinus domesticorum comex ' expedicionem accepit contra Francos, eosque'*^'
proterit'', Renum transit, Galiias pervagatur, usque ad Paerineos montis pervenit. 25

9. Franci electum a se regi, sicut prius* fuerat, crinitum. inquirentes diligenter,
ex genere Priami'', Frigi et Francionis super se ereant*= nomen^ Theuderaarem*, filium

Capp. 3 — 9. 1. 2a. 3. 46^*. c>. ».

Cap. 3. a) h. I. m. sec. c. 4. incipit 1. b) eosdem 3.

Cap. 4. a) civilico 3. b) regnum 3. 46**. c'- '. c) »7« ST; q? 1 ; quae 2a. 4c>- -. d) Cha- 30
mavi Greg. e) om. 2a.

Cap. 5. a) h. l. sec. m. cap. 5. incipit 1; capp. iiumeri desutit 4c' ^habet 4c*y. b) q e corr. 1.

Cap. 6. a) ordi (de?) natus corr. omatus 1. b) in Italiam 2a. e) ad (ita etiam 2o. 4c'- -^
oviano corr. a loviniano 3. d) Mintium Greg. e) om. 3.

Cap. 7. a) deditis 2a. b) fin:gens 1; fingens se 2a; fingesse 3. c) ab 2a. 3. 4<;J--: 35

om. 462". d) pectoris Ab-'; porcores 4c' ; pocores 4c*. e) inssis 2a. 3. 4c'--.

Cap. 8. a) cnm pro comex Ab'^' . c'- ^. h) proderit E. transiit 2a.

Cap. 9. a) om. 3. b) Primiami 3, ut supra; Priami primi et F. 4c'- ^. c) ereatur 46- ;

cTeautur 4c'- -. d) nomen corr. noniene 1. e) Teudemere 2a; Theudemere 3; Theudere 46*'. c ■ ;

Theodere 4c-. 40

T) Gregorio teste non evasit, sed exstinctus est. 2) De consHio Arbogastif bellurn ciim

Francis inevndi Gregoriu.o ex SuJpicio retulit, nihil autem de bello ipso. 3) Arbogastes Tre-

veris hiemavit, testf Sulpicio Alexandro, quo Gregorius hoc loco u-ms est. 4) paene add. Greg.

h) subregolus Greg. 6) occulere non possent Greg. 7) Haec absurde Fredegarius finxit

€ Gregorii verbis: Iterum hic (scU. Sulpiciusj, relictis tam ducibus quam regalibus, aperte 45
Francos regem habere designat. 8) a principe Greg. Incaute Fredegarius hic quae de

Honorio Frigeridus scripsit tribuit lovino. E. 9) De Avito senatore et cive Arvemo, qui 'eiim
Romanum ambisset imperium, luxuriose agere vnhtit', v. Greg. II, 11. 10) Omissis versibvs

duobus, in quibus Gregorius de Stilicone egit, sequentia Castino tribuit Fredeganu.", cum ad Stili-
conem pertineant. 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 95

Richemeris ', qui in hoc prilio, co'' supra meniini, a Komanis interfectns est. Substi- Gieg. ii, 9.

tuetur*^ filius^ eius Chlodeo in regno, utilissimus vir in gente sua, qui apud Esbargium "^

castrum resedebat, quod est in termino Thoringorum. Burgundionis quoque Arrianorum

secta utebant, sedentes in Cvsalpinis^- '. ChlodeoS, missis exploratoribus ad urbem Cama-

racum, perlustrau s '' omuia, ipse sequitur, Romanus proterit', civitatem capit, usque Sumi-

nam "^ iluvium occupavit. Haec generacio fanaticis usibus culta est. Fertur, super litore ib. 10.

inaris aestatis tempore Chlodeo cum uxore resedens, meridiae uxor ' ad mare labandum

\'adens, bistea Neptuni '^ Quinotauri similis eam adpetisset. Cumque in continuo aut

Ei'" bistea aut a viro fuisset concepta, peperit filium nomen" Meroveum "• », per cop

regis Franeorum post vocantur Merohingii''.

10. Avitus imperator luxoriose*-*, apud Placenciam urbem episcopus ordenatur, etib. 11.
post'' ad basileca sancti luliani fugiens, vitam amisit.

11. Childericus viro, filius Meroheo, cum successissit patri in regno, nimia ib. 12.
luxoria dissohitus, filias Francorum stubro tradit^. IIH vero ob'' hoc indignantes, eum*^

ie regno eieceunt. Wiomadus ^ Francus fidelissimus ceteris Childerico, qui*^ eum, cum
a Chunis cum matre captivus duceretur, fugaciter liberaverat, haec eventum aureum
cum Childerico dividens, dum cerneret^, eum Franci interficere conarentur, dixit-
que ei: 'Fugi in Toringia, latita aliquantulum ibi. Si tibi*^ potuero Francos placare,
istura aureum medium tibi ad signa dirigo; et si non potuero, ubicumque adgressus
fueris, mihi notam facias viamS tuam. Quandoquidem potuero et istam partem tibi
iirexero, partisque'' coniuncti unum efficerint solidum, tunc ' securus patriam repedabis'.
Childericus habitans in Thoringia apud regi Bysino'' uxoremque' eins Bysinam, latuif".
Franci" tunc Eieio " unianimiter regeni adsciscunt. Wiomadum amicus Childerici sub-
regulus 1' ab Eieio 'i Francis instituetur ■"• « , eiusque consilio omnes Francos singulos
aureos tributavit '. Adquiescentes inpleverunt. Dicens iterum ad Eiegio Wiomadus :

Capp. 9—11. 1. 2a. 3. 46^*. c'- ^.

Cap. 9. a) Richemeres 2«. .3. 4^^*; Richimeri 4c'- '^. b) co postea corr. quod 1; quo

2a. 4J2*. c'- ^. c) substituertur 1, covr. d) e. f. Chloveus (Chlodoveus 46'^*. c^) 46'''*. c'-^. e) um

nas. 1; Hcsbergim 2«; Hesbargem 3; Asobargim ^h'^* ; Hesbarofim 4ci- ■^ ; Dis^jarg-um Greff. f) Cluis-

alpinis 3; Chisalpinis ^h-' . '•' ; Chisalpis 4c^. g) ChIodo(u)uf'US 4i^'; Chlodoveo 4c'>'^; item infra.

(i( perlustras corr. perlustrans I. i) proderit 2a. kj nam e corr. pr. m. 1. I) eius add. 46'^*. c'- '^.
m) om. 2a; ad 3 (infra ad v.j. n) nomen corr. nomene 1. o) Meroheuiu 2a; Maeroveum 4c' ;

Meroeum n. 3. p) ponlea corr. quem 1; quo 2«. .3; proptter quod 46'-*; pro quo 4c'' '-. q) Mero-

liiiigum 3 ; Meronigi 46-* ; Mervingi 4c' ; Meroingi 4c''^.

Cap. 10. a.) 1. a. P. u. e. om. 2«. b) po.stea ad ecclesia (basilicam 46'^*. c^; beselica 4ci)

■la. 3. U^'. c'- 2.

Cap. 11. a) tradidit 2a. 46**. c* ; tradedit 3. b) om. 46'^*. c'- ^. c) em co7^r. eum 1.

l1) quo 3. e) c. cum (quod 4J'^*) F. eum i. (i. eum 4//^'. c'- '^) 3. 46'^*. c"- '^. f) p. t. 46^*. c'- '^.

.;) via-s tuas pr. m. corr. viam tuam 1. h) partimque jf>?-. m. corr. partisque 1. i) om. 3. k) Bi.sin.
lemper 2o; Ba.sin. 46^* (semperj. 4c'- '■'. I) uxorque eius noniine Basina (Bisinam 2«; Basinam Greg.)

ib^'. c*- ^. m) lacuit postea corr. latuit 1. n) Franci.s 2o. 3. 4h'^'.c''^. o) Egidium Greg.

\t) »ub rcgulis 4h^'. c'- '■*. q) Eieieio iteruin F. 3. rj instituerunt 2«. 3. 4//^'. c'- *.

l) habitabant trans Rhodanum (Jrey. Cinalpinam (ialliarn Fredegarins dixit <'avt quam
Romani Transalpinam vocahant. Vide supra lib. II, c. 36; Monod l, l. p. 232. 2) De hac

^ahula etjit MUllenhoff, 'Die Merovinyische SfammHage', in ' Xfitschrift fiir deut8ch.es Allerthuni',
?rf. Ilaupt VI, p. 432. 3) Cf. Wailz, 'VG'. II, 1'', p. 32. 4) agere volens om. Fred.

J) relinquens ibi hominem sibi carum (ireg., qui nomcn nuUuni Itahct. (Jcterum dc /lac Frrd.
'elalione v. Junijhans, ' (1 enchichtc der KUnige Childerich U7id Chlodovech' ]>. 6 «7C/. et p. 140.
5) V. Vcrtz , '(ieachiclitc der Mfrroirivrj. Jlaunmcier' p. Ui. 7) Dc hoc trihuto v. Wnitz,

VW. II, 2\ p. 273.

96 CHRONICAKUM QUAE DICUXTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III.

•Gens haec durissima, que niihi''' agendum iussisti, pai'um adtributati sunt, superbiam
saeviunt: iubae, ut ternos soledus tributenturi''. Quod cum factum fuisset, adquiescentes
Franci dixerunt: 'Melius nobis'-" est ternos soledus tributa dissolvere •', quam cum Chil-
derico gravissimam vitam ducere'. Wiomadus iterum ad Egegio dicens: 'Revellis
existunt tibi Franci ; nisi preciperis ex eis plurimus iugulari^, eorum superbia'^ non 5
mitigass'. Electis a Wiomado 100 inutiles et in necessitatibus incongruos ad Eiegio
direxit, quos Eiegius, consilio Wiomadi usus, interficere iussit. Wiomadus secre-
cius dicens ad Francos: 'Non sufFecit tributa quas solvetis''? Quamdio hoc malum
sustenere volestis, ut parentes vestri sicut pecora iugulentur?'. Tunc Franci unianimiter
dicentes: 'Si Childerico ubicumque potuissemus conperire, libenter eum super nos reci- 10
pebamus ad regem: forsitam per ipsum de his adflictionibus eripiebamur'. Tunc Wio-
madus protinus ad Eiegium vadens, dixit: 'Modo est gens Francorum' tuae disciplinae
perdomita'. Dans idemque consilio, laegatus ad Mauricio''' imperatore' dirigi, gentes
que vicinas erant possi'" adtrahi, ut vel quiquaginta milia soledorum ab imp. dirige-
rentur, quo pocius gentes" accepto in munere se imperio subiecerint. Addens" dixit- 15
que ad eum: 'Aliquantulum solidos tuae instantiae locum accipiens railitavi; parum
servus tuus argentumP babeo. Vellebam cum tuis legatis puerum dirigere, ut melius
Constantinopolc mihi argentum mercaret'. Tunc acceptis ab Eiegio quingentos in
raunere aureos, quos ad hoc opus emendum transmitteret, raisit puerura creditarium -
sibi cum mediam partera aureae, quem'i cura Childerico deviserat, saccellura plenura 20
plurabeis, quod puer pro solidos secum portaret. Conperto iam Childerico Constanti-
nopole esse, cum legatis Eiegii puer adgreditur his verbis insti'uctis "■, ut legatis* prece-
derit et Childerico' pi*otinus nunciaret, priusquara legati conspectura iraperatoris venirent,
quod Eiegius, qui tributa publecis*aerariis solvi debebat, tributa imperatori" solvendum
quereret. Quod cum Childericus Mauricio' imperatori nunciasset, repletus forore et 25
indignationem, cura legati Eiegio"' ei presentati fuissent, his verbis suggerentes, iobit
eos retrudi in carcerera. Dixitque Childericus ad Mauricium imperatorem : 'lobe me
servo tuo ire inGalleis^; ego fororerav indignationis tuae super Eiegio ulciscor'. Multis
raunerebus a Mauricio Childericus ditathus '^, evicto navale revertit in GaUiis. Quem
cum Wiomadus, nunciante puero, conperisset, castro Barro^ ad^ ipsum venit et a 30

Cap. 11. 1. 2«. 3. W-'. c>- -.

Cap. 11. a) ad add. 2a. b) tribuentur 3. c) est fe corr.) nobis 2a. d) solvere 46^*. c-.
e) iugulare 2a. f) superbia corr. superbia 1. g-) migas corr. mitigas 1. h) qua s. (sol-

vistis 2a) 3. 4c'- -. i) Francorumque d. 2a. 3. k) Miricio 3; Martianum Chr. a. 741. 1) impe-

ratore corr. imperatorS 1 ; om. 2a. m) posse 2a. 3. n) om. 3. o) Addensque dixit ad 35

2a. 46-*. c-. p) largentum corr. argentum 1. q) quae 2a. 4ci-2; que 3; quo e corr. 46^*.

r) instructus 46**. c^. s) m. al. corr. legatos 1. t) Childeri j)ostea corr. Childerico 1. u) impr. 1.
v) Maurucio corr. Mauricio 1. v) Eiegii /;. L 3. x) Gallis corr. Galleis 1. y) et add. 2a.

z) est add. 3. a) ab 2o.

1) Fred. erravit: Mauricius enim 120. fere anno post Childericum obiit; cf. Pertz l. l. p. 152. 40
Marcianus corrigi vult Labarte, 'Hist. des arts industriels au moyen dge' I, p. 454. 2) De

creditariis v. Waitz, VG. II, 2 ^, p. Ib, n. G. 'Theudorus eredetarius sibi puer' supra lib. II, c. 57.
commemoraiur. 3) Non unum est huius nominis castrum, vulgo Bar, de quo hic locus intelligi

possit. Tam enim Barro ad Albam, quam Barro ad Sequanam competere potest. Barrum - Ducis,
quod nunc videtur cderis celebrius, tunc temporis nondum consfrucfiim fuisse Valesius pnfat. At 45
cum pagi Barrensis mentio fit ab annis fere mille in testamento Wolfaudi comitis pro conditu
monasterii Sancti Michaelis {n agro Virdunensi <• in aliis eius aevi monumentis, locum hunc iam
tunc celebrem fuisse oportuit, ut pago cognomini nomen indiderit, qui proinde hic potuerit designari,
lieet serius Barrum-Ducis cognominatus. R.

CIIRONICARUM QUAK DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 97

Barrentibus^ receptus est, corumque'' omnes redditus publecus pro inicium rcceptionis
consilio Wiomadi benigne concessit. Deinde ab onines Francos resublimatur in rcgno,
multaque prilia cum Eiegio egit; plures strages ab ipso facti sunt in Komanis.

12. Basina, qui Bysinum regom in Thoringia iugalcm habebat, cum audissct Gre?. 11,12.
Childericum a Francis in regno sublimato, curso veloci, relinquens Bisinum, ad Childc-
ricum transit". Qui cum eam*' sollicite interrogaret, qua de causa ad eum de tam longe
venisset, respondisse fertur : 'Xovi', inquid, 'utilitatcm tuam, quod sis valde strenuus, ideo-
que veni, ut habitem tccum. Si uteliorem sub caelo scissem, ad eodem"^ cxpefissem'.
Quem Childericus gaudens, et diligens** eiusdem pulchritudinem, in coniugio copolavit.
Cum prima^ nocte iugiter stratu iuncxissent, dicit ad eum mulier: <Ac nocte a coitu
virile abstenebimus. Surge secrecius, et quod videris ante aulas*' palaciae dicis an-
L-illae tuae'. Cumque surrexisset, vidit ' similitudinem bisteis leonis, unicornis et leu-
pardis ambolantibus. Reversusque, dixit muliere que'' vidcrat. Dicit ad eum mulier:
Domini mi, vade dinuo, et quod videris narra ancillae tuae'. Ille vero cum foris ad-
;sset, vidit bysteas similitudinem ursis et lupis deambulantibus. Narrans et haec mulieri,
3onpellit eum tercio, ut iret et quod videbat nunciaret. Cumque tercio exisset, vidit
aisteas minores similitudinem canis et*»* minoribus bistiis ab invicem detrahentes et volu-
:antes. Cumque Basinae haec universa narrasset, abstinentes se caste' usque in crasti-
Qum, surgentes de stratu, dixit Basina ad Childericum: ^Que visibiliter vidisti'' viritate
subsistunt. Haec interpretationem habent: Nascitur nobis filius fortitudinem leonis
jignura et instar tenens; filii viro eius leupardis et unicornis fortitudine signum tenent'.
Deinde generantur ex illis qui ursis et lupis fortitudinem et voracitatem eorum simila-
bunt. Tcrcio que vidisti ad'" discessum columpna regni huius erunt, que regnaverint"
id instar canibus et minoribus bisteis; eorum consimilis erit fortitudo. Pluretas autem
Tiinoribus bisteis, que ab invicem detrahentes volutabant, populos sine timore princi-
pum " ab invicem vastantur'. Concepit Basina et peperit filium nomen Chlodoveum. ib. 12.
Eaec fuit magnus et pugnator egregius, ad instar leoni fortissemus cyteris regibus. Chil- ib. is.
iericus cum Odovacrum rcgi' Saxonorum Aurilianis pugnans, Andegabo victor pcrrcxit^.
^lortuo Egegio, reliquid filium SyagriumP nomen. Eodem tempore Brittonis de Bctoricasl

Capp. 11. 12. 1. 2a. 3. 46»*. c'' ».

Cap. 11. a) ita 1 (corr. BarrensibusJ. 3. 4c> ; ab arrentibus 2a. 46^'; a parentibus Chron.
i. 741; parentes Aim. I, 7. b) que om. 2a. 46^*. c».

Cap. 12. a) transiit 462*. (.2. b) ea solite (corr. sollite) 2o. c) ad eum 3. d) diligenter 3.
i) pri postea corr. prima 1. f) aulans corr. aulas 1, et sic 2a. g) leub. corr. leup. 1; bcobardo
•.orr. lcobardi 2a. h) quem 3. h*) suppleas pluretas ex l. 24. i) casti 3. k) v. v. s. h. om.
la. 3. Ab^'.c^'^. 1) tenens 462*. <;•• *. m) addissem pro a. d. 2a. n) regnaverunt 3; regna-

rerit 4i>*. c'- *. o) principium 2a. 3. p) n. Siagrium 46*'. c'. 2. q) Beturicas (Betorecas 3;

3etorica 46*'; Bituricas 4c'.2j a 2o. 3. 46**. c'-*.

1) De vinione Daainae cf. Brosien p. 14, Wailz, 'VG'. II, 2 ■», p. 397. Qua in cnar-
■anda vel potius fingenda scriptor Danielis visionem (Dati. c. 1) exemplum sihi proposuisse
;idetur. Daniel 'quatuor bestias grandes' videbat: prima quasi lcaena, sccunda similis nrso,
ertia quasi pardus erat; quarta 'habebat cornua decem'. Fredegarius autem lconem, unicorncm,
eopardum simul prodendos curavit, deinde ursum quidem eduxit , sed lupum socium dedit, tum
ninores bestins ipse addidit, dum apud Daniclem ut omnes roborc pracdant, ita ultima bestia
•eUquas supcrat. Etiam 'interpretationem sermonum' Frcdogario similem esse patet. Danicl: hac,
nquil, quatuor bcstiae magnae quatuor sunt regna, quac consurgcnt dc tcria. At dum
Danieli tjuartum regnum 'maius omnibus regnis' est, Fredegarius uHivios regcs viles, effeminatos
radit. Quod qua ratione a scriptore Franco saeculi VII. mutatum sit, ncmo est qni non inleUcgat.
i) Apnd Greg. titulo carct, dux in lAbro hist. Franc. c. 8. appellatnr; cf. lunghavs l. l. p. 14, n. iJ.
}) Childerirum Aurelianis pugnasse, Adovacrium vcro cum Saxonibus Andegavos venissc, tradit
jTegorius. Fred. hnec confudit.

S8. R. Meroving. II. Ll

98 CHRONICARUM QUAE DTCUNTUR FREDEGARII SCHOEASTICI LIBER III.

Orp?. II. iP. ad Gotlns oxpulsi, miilti apud Dolensem percmpti. PauUis comex cnm Romanis et Francis
bcllum Gotliis intulit et predas egit. Childericus, Oclovaero superato, Paulo cometae inter-

ih 19. fecit, Andcgavo obtcnuit. His actis, intcr Saxones et Romanos bellnm gcstum". Saxones
tcrga vertcntes, multis ex eis extinctis, insulae eorum cum mnlto populo interempto
Francis capte adque subvcrsi'' sunt. 5

ib. 20. 13. *• Ipso anno'' tcrre motus fuit. Eoricos Gotborum rcx 14. sni ' rcgni anno''

baselcca*' sancti Inliani Brivate ' columnis ornatam'' mirificae construxit. Rognans Eoricus

ih. 2». an. 20 ^ In Burgundia nimia famis opprcssio advenit. Cumquc poi^ulus a fame diversis
rcgionibus dispcrgeretur, ncc esset qui alimnnia prebcrit,

ib. 24. 14. Aedicius" quidam cx senatoribus niagnam tunc rem in Deo*' fecisse perhibetur. lo

Misit pueros suos cum aequitibus et plaustris pcr vicinas sibi civitatis, nt eos qiii inopia
vcxabantur sibi adducerint. Cunctus paupcris, quo s invcnirc potucrunt, adduxcrunt ad domum
eius; ibique eos tcmpore sterelitatis pascens, a fam e liberavit. Fuerunt plus quam
4 milia, quos aluit usque tempore ubertatis. Post quorum discesso vox e celis lapsa
pcrvenit, dicens Aedicio: 'Qnia fecisti rcm banc, tibi ot semine tuo panes non indiget in is
sempiternum'. Aedicius mirae velocitatis fuit; pluris' vicibus multitndinem Gothorum cum

ib. 25. paucis' in fugam convertit. Aevatrix*' rex Gothorum excidens Spanum*^ liinitem, gravem
in Gallies intulit pcrsecutionem.

"'2". l.T. Defuncto Cliilderico, Chlodoveus, eiusdem filius, regnat^ pro eo. An. autem

quinto regni cius'' Syagrius Romanorum patricius-* apud civitatcm Sexonas, quam quondam 20
pater suos tenuerat, scdcm habebat. Quem Chlodoveus cum Ragnachario*^ inruens, Sya-
grius inlisum'' cornens cxercitum, tcrga vertit ef ad Alaricum rcgem Tolosa'^ curso veloce
perrexit. Glodoveus legatus ad AhiricumS mittens, ut eum reddorit; alioquin noverit, sibi
bellum inferrc. Ad ille inetuens, ut Gothornm'' pavci-c mus est, Siagrium vinctum legalis
traditV Quem Ghlodovcus custodiae mancipavit, regnuraque'^ eius acceptnm, eum gladium 25
truncare' precipit. Chlodoveus, eo quod esset fanatecus, ecclesias depretare
per m i s i t.

••> 27. 16. Tgitnr de eclesia Remiciani ^ urbis * orcium magnura hostis abstulerat cum

reliqua menister i a**. Sanctus ac •■ apostolicus Remedius pontifex eiusdem urbis ad

Capp. 12 — 16. 1. 2a. .3. 4^2*. c>- 2. 30

Cap. 12. a) est add. 41"^'. e-. b) subver corr. subvcrsi 1.

Cap. 13. a) vumeriis erasvs et ante Eoricos relatus est 1. b) an. 1, >]uod j)ro anno posilum
h. l. relinere nohiimus. c) anno r. s. 2a; r. s. a. 46^*. c-. d) ila 1; ecclesia 2o. 3; baselica 4c^;

basilieam 41"^*. c"^. e) ornatum corr. oniatam 1. fi 27 perperam Greg.; Fredegarius mendum correrit.

Cap. 14. ai Ecdio. Greg. semper. b) Dno 2«; confisns om. Fred. c) CCEUATRIX 1 ; 35

. cc . cnatrix pcr G. 2fl. 3; Ducentos (ducentus 4ci- ^) Evagrus per G. 4^^*. ci--; Evatrix cold. B Greg.
d) Ispaniis 4^-*; .Spanorum 4c'- ^.

Cap. 15. a) rejnavit 462*, c^. b) r. sui 46**. c'- 2. c) Ragnahario 2a; Regnachario 3. 4i2*.
d) inlesum 2a. 3. e) et om. 1a; ad om. 3. 41"^*; Adalrigum 4c' ; Adalricum 4c2 pro ad A. f) Tho-
losam Ah-*; Tholosae 4c'- 2. g) Alanim 2n; Alricum 4e'- 2 h) Gothurum corr. Gothorum 1. 40

i) tradidit 2a. 4//2'. c^; tradedit 3. k) regemque postea con: regnumque 1. 3. 1) ita 1. 4c>- ^; tru-
cidare 2a; trucari 4i2*; feriri mandavit Greg.

Cap. 16. a^ Remicianis 2a; Remensi corr. Rcmcnse 4?-2*. Eemisiane 4c'' ^. b) mini.sterii

omamenta Greg. c) om.. 3; atqne 462*. ci. 2

1) Brivate n Fredegario probe additum e.<;t. F.st Saint - JiiUen de Briovde; ef. Longnon, 45
fGeographie' p, 494. Sed tjui hainlicam ornavit Victorius dux, non Euricus rex eraf. 2) quadara
vice Greg. 3) decim viris Greg, 4) rex^Greg. 5) de quadam eclesia Greg., qui de

Remedio quoque nihil retnlit, Loening, 'Geschichte des deut.^chen Kirchenrechtfi' II, p. 7 n,,
bene censuit , quae Fredegarivs adiecit, duhine fidei esse, cum perspiei non possit, qua de cavsa
Gregorius Remedii nomen silentio praeterisset, "iO

CIIRONICARUM QUAE DICUNTUR PREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 99

Grlodovco veniens, ijostolaus''', si aliiit de saciis vasis recipere iion mereretur^, saltim vel Gieg.u,27.
orciuiii illuui reciperit. Audicns rex, dixit: 'Mitte nunciuni"' ustjue Suissionas; ibi que
adquisita sunt devidenda erunt. Si niihi illud sors dedirct, pcticioncni tuam implebo'*'.
Cum preda iu medio devidenda puneretur, ait rex: 'Kogo, ut saltim mihi vas istud^
extra partem concedatis'. Haec regem dicenti, respondent Franci: 'Gloriosi rcx , que
cernimus tua sunt, sed et nos tui^ sumus ; domini, quod tibi placet, fac'. Tuuc unus levis,
invidus et facilis voce magna orceum inpulit, diccns: 'Nihil hinc accipies, nisi quod tibi
sors vera largitur'. Rex iniuriam hanc patientiae lenuit. Sortem positam, acceptum
orceum beati Remedii transmisit, servans abditum sub pectore vulnus. Kalendas Mar-
cias ' iussit omnes armorum S phalangiae ostensurus. Ubi cunctis circuebat, venit ad
orciae percussorem, dicens ad eum: 'Inculta est arma tua, neque securis cst utiles'.
Adprehensam securae cius terrae dciecit. Et ille cum paulolum incliuatus fuisset, rex ele-
vatis manibus securae capud eius defixit'': 'Sic', inquid, 'et tu Suisionas orceo fccisti'; magnam
sibi per banc causam timorem statuens'.

17. Fuit igitur Gundiochus rex Burgundionum ex genere Athanarici regis persecu- ib. 28.
toris. Huic fuerunt quattuor fili, Gundobadus, Godegysclus, Chilpericus et Gudemarus. Gun-
dobadus Chilpericum, fratrem suum, interfecit^ gladium; uxorem eius, legato ad coUo lapide,
aquis inmersit; duos filius eorum gladio trucidavit^; duas filias exilio'^ condemnavit, quarum
senior nomen Saedeleuba^ mutata veste se Deo devovit, iunior Chrothechildis'^ vocabatur.

18. Porro* Clilodoveus legationem in Burgundia saepius mittens, conperentes'' Chro- ib.28,
thechilde. Et cum non esset licetum eam videre, Chlodovius Aurilianum quendam ex
Komanis ingenio quo potebat Chrotechildem praevidendam direxif^. Ad ille nisi sin-
gulos, ad instar mendico peram ad dorso ferens, veste deforme, illis perrexit partibus,
anolum Chlodovei, quo pocius ci-ederetur, secum portans. Cumque ad lanuam''-* civi-
tatem, ubi ChrotecJiildis cum germana Saedeleuba sedebat^, venisset, et illas hosjiitali-
tate^ peregrinis sectantes, eum cau.sae mcrcides suscepissent', et pedis eius Chrotechildis
lavarets, Aurilianum verbo secreto, iiiciinans ad eam, dixit: 'Domina mi'', grande vcrbo

tibi nunciaturus sum, si loco dare dignas, ubi secrecius suggeram'. llla annuens, verbo
secreto audiens, dixitque Aurilianus: 'Chlodoveus rex Francorum me direxit; si voluntas
Dei fuerit, te' vult culminis sui sociare coniugium. Ut certc ficeris, hoc anulum tibi
direxit'. Quem illa accipiens, gaviso gaudio.magno, dixitque ad eum: 'Accipe ccntum
soledus pro laboris tui munere et anolum hoc meuni. Festinans reverte ad dominum
tuum et dic ei: 'Si lue vult matrimunium sociari, protenus per Icgatus'' patruo mco
Gundebado postoletur. Legati qui veniunt obtenta' ad presens firment, placitum sub

Cajjjt. 16—18. 1. 2a. 3. 4^2*. c'- ^.

Cap. 10. a) postolas corr. po.stolans 1; iioscons Grcg. h) mcretur 2a. 3. c) imn(c)cioH

ib'^'. c'- *. d) imjdco ''la. 3. c) vastu dcxtcra jyro v. i. e. 2«. f) ui e corr. m. al. (tuos jrr. m.

Monod) 1; tuo — dominio (Jrig. g) arinatorum 4b-'. c^. lij divisit 4b'^* ; dirigit 4c'- '^. i) timorcni
Fecit 2a. 3 (»ed 4 recte).

Caj). 17. a) interficit 2a. b) exillo jioslca corr. cxilio 1. c) Chrothildis vocatur 2a. 3;

RothechildLt 46*'; Rotechildi.s 4c' el lufra 3.

Caj>. 18. a) nuUa caj). distinctlo, sed jrrivia liltera eminel 4c'-^. b) i/a 1. 4c'; conparcnlo.s 2a;
L-ouberente» 3; comperientcs 4/y*'. c'. c) ovi. 2a. d) Icniiaui 3. c) lio.spitalitatcs 2a; lioHpitali-

tatem 46**. c'- *. f) sUBCfjiisnot 3. g) lavavit Aiiriliauus (gic etiam 4c' ; Auiclianiis 46**. c*j 2a. 3.

h) milii 2a. i) vult te 2a. 3. k) lcgatum 46^'. c'*. I) obtata 4c'*; a. p. o. 46*'.

1) . . iuHsit, omncm cum armorum apparatu advenirc faiangam, obtcnsuram in campo
Marcio horum armorum nitorem. (Jrcff. 2) Cf. IJindinf/ I. I. ji. 114 n.; Jalin, I, j>. .04.0 n.;

II, 19. .'}) qiiarum Hcnior miitata vcste Clirona — vocabatur drt://. Sidelfuba re</iua eccle-

liam in Huburbano GenavciiHi connlruxinne ff.rlur ; f.f. infra lib. 1 V, c. 'JiJ. 4) (Jenf,

13*

100 CIIRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III.

caelcritate instituant. Nisi ad perficiendum''' festincnt, Aridii ' cuiusdam'' sapientis de
Constantinopole adventum vcreor, cuius consilio, si prius venerit, haec omnia dissipan-
tur'. Aurilianus eodem habito quo venerat redit*^ ad propriam. Cum iam prope Auri-
lianensim territorium nec procul a domo prope"^ accesset, quedam pauperi mendico in
via secum iteneris socium habebat. lam securus Aurihanus sopore depressus, a col- 5
legam suam pera cum soledus eiusdem furatur". Cumque a somno expertus fuisset,
maerore picnus curso veloci perrexit ad propria; dirigensque piieros inquirendum'' men-
dicum, qui peram eius portabat. Quem adprehensum AuriUanum preseutants, eumque
fortitcr triduo caeso pcrmisit ire mendicum. Protcnus AuriHanus Chlodoveo regi per
singuLa narrans'', Soissionas nunciat. Quod cum Clodoveo utiUtas et consiUus Chlotechilde 10
C.reg.ii,28. placuissct, legatus ad Gundobadum dirigit, petens, ut Chrotechildem , neptem suam,
ei' coniugium sociandam traderit. Quod ille denegare metuens'' et sperans amici-
ciam cum Chlodoveo inire, eani daturus spondet. Legati' oflferentes soUdo et dinario',
ut mos erat Francorum, eam partibus Chlodovei sponsant, placitum ad presens petentes'",
ut ipsam ad coniugium traderit Glodovco. NuHa stante" mora inito placito, Cabylonno" 15
nupcii preparantur. Venientes cum caelcritate Franci, Chrotechildcm a GundebadoP
acceptam Icvantcs in basternam, cum multis thensauris'i ad Chlodoveo diregunt. Chlote-
childis cum iam conperisset adventum Aridio, revertentem ab imperio, dixit ad seniores
Francis: 'Si volestis"" me domino vcstro presentare, removite me de basternam, supra^
acquum levate ' et quantum protenus potueritis illis partibus caeleratae". In hanc 20
basternam ad suam non posso venire presenciam'. Franci, levata Chrotcchilde super
acquum, festini ad Chlodovco^' pergunt.

19. Cumque Aridius' a Massilia velocissirao curso, haec audiens, ad Gundobado
venissct, dixitque ci Gundobadus: 'Audisti, quod amiciciam cum Francis inivemus^,
neptemque meam Chlodoveo tradedi uxorem?' Respondensque*' Aridius, dixit: 'Non 26
est haec amiciciae cultus, sed inicium discordiae perpetuae. Remeniscere debueras,
doraini mi, quod genitorem Chlotcchilde, germano tuo, Chilperico gladium trucidasti,
raatrem eius, lapidem ad collo legata, negare iussisti, duos eiusdem germanos, capite
truucato'^, in puteum fecisti proiecere'. Si prevaluerit, iniuria parentum vindecavit.
Dirige protinus exercitum post eam, ut revertatur. Facilius unus feris'' iurgium, quam so
omni tempore tu et tui^ scandalizeris a Francis'. Haec audiens Gundobadus, exer-
citum^ postergum Chrotechildis retentandums dirigit; qui consequentes'', thensarus et
basternam cuncta retentant. Chrotecliildis vero cum propinquasset' Vilariaco ^, in qua
Ciilodoveus'* resedebat, in territorio Trccassino, aduc antequam terminus Burgundiae

Capp. 18. 19. 1. 2a. 3. 46^^ ci- 2. 35

Cap. 18. a) perlperf. 1. b) cususdam corr. pr. m. cuiusdam 1. c) rediit 2a. d) prop-
accesset postea corr. propria accessisset 1; prope accessisset (accesserat 46^*) 2a. 3. 46^*; prope ac-
cessit 4c'-'^. c) e. furatus est 4b^* ; eius defuratus (defuratos ^c^) 4ci-2. f; ad querendum 46^*. c'- *.
g) presentabant 2a; presentent 3. h) narrat Suissionas 3; narrans fuisse onetis (honestas 4c^) sug--

gestiones (sugesciones 4^2*) n. 46^*. c'-2. j) ad add. 2a. k) metuit 2a. 1) legatio 3. m) petens 2a. 40
n) existente ib^*; instante 4ci-2. o) Cabillono 2a; Cabyllonio 3; Cavalonno 4b'^' ; Cavilonno 4c'; Cavil-
lono 4c*. p) Gundcbago 3. q^ tlieusauris 1. r) vohieritis 2a. s) super 2a; et supcr ib'^*.c^-^.
t) me add. 2a. u) caeleraeae postea corr. caelerate 1; celereate 2a; celerate 3; accelerate 46^*. c'.
v) Chodoveo 3.

Caj). 19. a) iniemus 4i2*; invenimus 4c'- ^. b) que ovi. 2a. c) truncatos ih'^* ; trunca- 45

tum 4c'- 2. d) om. 2a. e) tuis 2a. 3. 46^*. f) ercitum postea coi-r. exercitum 1. g) rcten-

tandam 46^*; retentanda 4ci- ^. h) consequenter 462*. c'- 2. i) adpropinquasset 2a; appropin-

quasset 462*. ^) Chloveus postea corr. Chlodov^us 1.

1) De Aridio v. Greg. II, 32. et infra c. 23. 2) Cf. Formul. Bignon. 6 (ed. Zeumer

p. 230j. 3) Cf. siipra c. 17, 4) Villcry (Aube, arr. Iroye.f, cant. Douilly) ; cf. Longtion, 50

'Geographie' p. 75 n,

■'-HALL'3

CHRONICARUiM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 101

Chrotechildis preteriret, rogans eis aulebus^ ducebatur, duodicera leuvas in utrasque
partis de Burgundia predarint et incenderint ''. Quod cuni, pennittente Chlodoveo, fuisset
impletum, dixit Chrotechildis: 'Gratias tibi ago, Deus oranipotens, quod iniciura vin-
dicte de genitoribus et*^ fratribus meis video'.

5 20. Tunc ad presens Glodoveo^ perducctur, ipsainque in matrimonium Greg. n,28.

Chlodoveus accepit, quara culto regale perfecto dilixit aniore. Habebat iam tunc Chlo-
doveus filium de concubina'' nomen Thcudericum'^. Chrotechil di s cum primogenitum filium ib. 29.
habuisset, quem baptismum consecrare vellit, verum^ adsiduae suadens, christianus
efficere, nuUatenus ad eonci I iandum" regis animus niovebatur, dieens: 'Deorum nostro-

10 rum iussione cuncta creantur; Deus vester nihil posse manifcstatur ', Regina filium ad baptis-
mum exibet. Baptizatus autem puer, quem Ingomerem vocitabant, in albis obiit^ Qua de
causa permutus felle S rex, increpabat regina, diccns: 'In'' nomine dcorum meorum puer
fuisset, vixerat*'. Regina'' Deo omnipotenti gratias agens, ut de utero suo genitum in
regno suo acceperit'. Post hunc geuuit filium, quem Chlodomere'" vocavit. Cuni bapti-

15 zatus" aegrotare" coepisset, dicebat rex: 'Et isti, sicut fraterP, moritur'. Orante matre,

Domino adiuvante'1, convaluit. Regiua tamen adsiduae regi verbis blandiciis ad Christi ib. 30.
cultum suadebat.

21.' Cumque bellum contra Alamannus Glodoveus rex moverit, suadente ib. 30.
regina, vovit, si victuriam'' obtenebat"^, effecerit christianus. Cumque uterque

2ophaIangiae certamine iungentes, dixitque Chlodoveus: 'Deurn invoeo, quem
Chrotechildis regina^ colit; si me iobaret" in hoc prilium, ut vincam hos adver-
sarius*^, eroque illi fidelis'; Alamanni terga vertentes, in fugam lapsiS. Cumque regem
suum cernerint interemptum, novera''* ann. exolis a scdibus eorum nec uUam' potuerunt
gentem conperire, qui ei"* contra Francos auxiliaret,- tandera se dicionem Chlodoviae

25 subdunt. Nam cum de prilio memorato superius Chlodoveus Reraus fuisset reversus,

clam a sancto Remedio Remensis' urbis episcopum, adtrahentem etiam Chrotechilde ib. 31.
rcgina, baptisrai gratiam cum sex^ milia Francis in pascha^ Doraini consecratus "".
Cum a sanctura Remediura in albis euangelio lectio Clodoveo adnunciaretur, qualera"
dominus noster lesus Christus ad passionem venerat, dixitque Chlodoveus: 'Si ego

30 ibidera cura Francis raeis fuissera, eius" iniuriara vindicassira'. lain lidera liis verbis
ostendcns, christianum se verura esse adfirmat.

Capp. 19-21. 1. 2a. 3. 462*. cJ- 2.
Cap. 19. a) ita corrupte 1; aulibus 2o; aulibus (aulebos 46^*) a quibus d. 41'^*. c'.'; a quibu.s
reeie R. b) incenderunt 2a. c) vel 46^*. c^.

35 Cap. 20. aj Glodoveo corr. Clodoveo 1. b) concuba postea corr. concubina 1. c) Theu-

(leriam 3. d) i. e. viro. e) ita 1. 3; consiliandum 2a. ib^*; conseutiendum 4c'-2; credendum Greg.
{) abiit 3. g) f:lle pr. m. corr. felle 1. li) Si in Greg. i) vixisset 2a; fuisset dicatus, vixisset

utique Greg. kj vero add. ^b'^'. c*. I) acciperet 4i*'. c'- *. m) Chlodomerum 46^*; Chlodo-

roero 4c'- '. n) esset add. 2a. o) aegrota recepisset 3. p) eius add. 2a. 4) iubcnte Greg.

40 Cap. 21. a) diHtinctione carel 2a. b) victur. corr. victor. 1. c) obuebat corr. obteneret 1.

d) om. 46*'. c'- 2. e) iuverit 46*'; iuvaverit 4c'- *. f) meos add. 2a. 46^'. c*. g) suut add.

2a. 46*'. c^. h) octo 2a. i) viam jjro u. 46*'. c' ; vivam, auperacr. m. al. t viain 4c*. k) eis

2a. 3. 46*'. c'- '. \) Remi.ssis corr. Remensis 3, ubi urbis deeat. m) est add. 2«. 46*'. c*.

n| qualom pottea corr. qiialiter 1; cf. aupra p. 79, l. 6. o) om. 2a.

^r, 1) Cf. Merkel, De Repnbl. Alamami. p. 32; Wailz, 'VW. II, \\ p. '»7; Jmiffhans I. I. p. 46;

V. Schuhert, 'Die Unterwcrfung der Alamanni-n' p. 174. 2} amplius tria milia Greg. 3) Rett-
herg, ' Kirchengeachichlf.' I, p. 276. recte coniecit, ut tempure paachatia Chlodovechi haptiama faclum
eaac putarftur, ram praccipue rcm cauaam fuiaae, quod antiquo rnnrc chrialiani illo tempore
haptizahantnr; v. Juaghaua l. l. p. .06, n. 2. F.x cpiat. antrin Avili (Auct. anliq. loni. VI, p. K»)

50 patet, Cldudovechuin dic nativitatin Doinini aU rcliyionem chrialianain foiinrrsuin raar.

102 CHKONICAliUM QUAE DICUNTUR FKEDEGAHIl SCIIOLASTICI LIIJER III.

reg.ll S8. 22. Gudegiselus*, frate r Guu dobadi, solatiuni pcr laegat i s Chlodove o postulans,

cuin cum coiiperigset fortissimo in prilies, proraittens, si eieccrit'' Gundo-
badum cum suo solatio a rcgno, tributum partibus Clodoviae dissolvc r i t "^. Gundo-
badus ignorans doium fratris Godegiselus, ad euin misit, dicens: 'Veni, ut resistamus''
Fraucis uniauimiter, ut quod'' aliae geutes passi sunt non pcrferamus ' '. Ad illeS: 5
'Vadam', inquid, 'et prcbcam tibi auxilium'. Chlodovcus cum Francis adversus Los duos
regis castra Divionense cainpania dirixit ad priliuin, Godegyselus Chlodovco con-
iungctur, ac uterque exercitus Gundobad o populo adtcrit. Ad illc dolo fratris cognusccns,
terga vcrtit''; Rodani ripam percurrens, Avenionem' urbcm ingreditur. Godegisilus '', obtenta
victuria, promissa Chlodovio ex partc cmplens, Viennamquc triumphans. Chlodoveus' rex 10
post Guudobadum dirigit', eumque de civitate extrag i v c 1 1 i t.

ib. 32. 23. Aridius pr u dcntissi mus vir cura Gundobado inti'a* castra scdens, ad'' Gun-

dobado agit: 'Oportct tc liniri'^ huius homincs feritatem. Ego simulor'' a te fugire, ad eum
trausibo, ut faciam, neque te neque hanc noceat regionem. Quodcumquc tibi per meo
iniuugit* consilio, facieuduin promitte, douec causam tuam Dominus prosperat'. Ari- 15
dius"^ vale S dicens, ad Chlodoveum pcrrexit, diccus: 'lllum pcrfidum Gundobadum relin-
quens , tua e gloriae expeti'''; ac beuiguiter a Clodoveo recipetur, Eratq u e
iogundus in fabulis, strcnuus in consiliis, iustus in iudici 0 ct * conmisso fidelis. Dixit' ad
Chlodovio'': *Tua est haec regio, quare eam vastare permittis? lube Gundebadum
tibi tributa solvendum, ct ipsum et rcgione' dominabis. Quod si noluerit, pcrfice 20
quod cepisti'. Haee iniuncta a Chlodoveo Gundobadus implcre promittens,
Chlodoveus rediit in Francia, relictis cuni Godegysclo quinque niilia Francis. E^xiens

ib. 33, Gundobadus de Avinione'", resumptis viribus, Gudcgyselus Vicnna" circumdat; per aque-
doctu" in civitate" ingrediens, Godegiselum interfecit. Francis adgregatis in unam
turrem ferro trucidavit^, nihilque postea Chlodovco reddere" disponens. 25

ib. 3i>. 24.^ Igitur Alaricus rex Gothoruin'' cum amicicias fraudulenter *^- * cum Clilodoveo

ib.37. inisset, quod^ Clodoveus, discurrente Paterno legato'' suo, cernens, adversum Ala-
rico arma coramovit ct in campania" Voglavensim decimo ab urbc Pcctava miliario
Alarico interfecit; et * plura'^ manu Gothorum trucidata, regnum eius a mare Terreno
per8 Ligere fluvio et montes Pereneos usque Ocianum nuire a Chlodoveo occupa- 30
tum est. Thensaurus Alarici a Tholosa auferens, secum Parisius duxit. Multis muncri-
bus ecclesia'' sancti Marthini et sancti Hclariae ® ditavit, quorum fultus auxilio haec

Caijp. 22 — 24. 1. 2«. 3. 4^2*. c»- 2.

Cap. 22. a) Chodcghisehis , infra Chodcghyselus 3; Chudcghisclus 4J2*. b) eiceret 2a;

eicerit 46^*; eieceris 4ci- ^. c) solveret 46'^*; desolvere 4c'-2. d) resistemus 2o. e) cum 2o. 3. 3&

f) feramus pr. f?J m. corr. perferamus 1 ; perferamus nos 2o. g) dixit add. 46**. c'- ^. h) iia Fred.
cum Greg. codd. B 4. 5. i) Avionem 2a. k) in loco vacuo sec. m. add. 1. 1) Chlo | veus 1.

Caj}. 23. a) in corr. pr. (?) m. intra 1. b) ait ad G. 2o. c) ila scripsi; linis huiuri 1;

linire hu 2o; linire huius 3. 46**. c'- 2. Jj simiior 2«. 3. e) iniun(c)xerit 4b'^*. ('• ^. f) ub A.

c. 24. incij). 2a. 3 fnon A). g) vahledicens postea corr. valedicens 1 ; Gundobadum (Gundeb. 2a) 40

add. 2a. 3 (non 4). h) expetivi 2o; expedi 3; expecii 4b'^' ; expetii ^ci-*; ac om. 2a. 3. 46**. c'- *.

i) que add. 2a. k) Chlodovio corr. Chlodoveum 1. 1) rcgione corr. regione 1. m) Avione

2a. 3. 4i**. n) Vienna . . . aquedoctu . . . civitate corr, Vicnna . . . aquedoclu . . . civitate 1.

o) redde 3.

Caj). 24. a) 25. 2a. 3. b) om. 2a. c) fraudolentus 3. d) lcgatario 46**. c*. e) campo 45
Grei/. f) phnima 2a. g) per om. 46** ; ct L. (Ligare 4c') 4c'- *. h) ecclesia corr. ecclesia 1.

1) abiit Greg. 2) in om. Fred. 3) eos Tholosac in exilium ad Alaricum rcgem

transmisit Greg. 4) C/. Dalm, 'Konige dcr Germanen' V, p. 107, n. 2, 5) Haec lib. II,

c. 58. fusius narrata sunt. 6) Pictaviensis , quam basilicam CJdodoveus maxime coluit ;

cf. Greg. //,37, 60

CHRONICARU.M QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 103

cernitur implisse. Cumque» Parius'' perrexi sset^, ibique cathedram regni constituit. arcg.ii,38,
Theuderic u s, eiusdem filius, civitatebus captis circa maretima', a patris iusso ib. 37.
P a r i u s ^* f i 1 i u s ad eum r e v e r t i t u r ''. ib. 38.

25.^ Filium Sygiberti regis nomen Chloderico, quem cum exercito in eius solatio iii.4o.
contra Gotus Chlodoveus habuerat ^, linicies'' verbis, dum per Scalde navigarent, ad-
tractum. Ipsi vero patrem suum Sygibertum in Bochonia<= interfecit dolose ; ipse
a percussoribus Chlodoviae interfectus est. Regnum Sigyberti absque ullo prilii^ cum thin-
sauris Clodovius adsumpsit.

26. Charirico^ i'ege , parentem suum, Chlodoveus interfecit et regnura suum ib. 4i.
s i b i s n b d e d i t.

27. Ragnacharium re g e m adque suum parentem Chlodovcus dolis interfecit ib. 42.
manu propria et fratrem suum Rieharium similiter manu propria iugulavit.
Regnum Ragnachariae, qui apud Camaracum sedem habebat, sui dicione subgicit.
Regnus Clodoviae maxime per totas Gallias dilatatur. Studiose tractavit, ut nullus

de suis parentibus superesset, nisi de suo simeni, qui regnarit.

28.^ Mortuo Chlodoveo, sepultus est in ccclesia sancti Petri ap o st oli, ib. 43.
qnem suo opere construxerat. Obiit post Voglensim bellum anno 5. Regnum tenuit
ann. 30. A transito sancti Martini usque ad transitum Glodoviae fiunt ann. 112. Chrote-
childis regina ad limina sancti Martini Toronus orationibus et vigiliis pervagabat.

29. Quatttior filii Clodoveo, id est Theudericus, Chlodomeres =>, Childebertus et Chlo- ib.iii,i.
tarius, regnum'' eius aequo ordine inter se deviderunt. Sortitus est sedem '^ Theudericus
Mettis, Chlodomeres Aurih'anes, Childebertus Parisius et Chlotharius Suessionas. Theu-
dericus habebat iam filiura nomen Theudebertum utilem et strenuum.

30." Araalricus, filius Alarici, sororem eorum in matrimonium accipit, per quam ib. iii, i.
Barcenona'' a Childerico^ et Francis occisus est. Dani aevicto*^ navale Galleas appetunt, ib. 3.
i n regno Theuderici

31." Inrunt'', a Theudoberto, fili o Theuderici, superantur, oraneraque pre- ib. 3.
dam et vetam'^ amiserunt.

32.^ Thoringorum tres fratres regnabant, Badericus, Ermenfridus ct Bertharius. ib, 4.
Ermenfridus Bertharium interfecit. Instigante uxore Erraenfridi nequissiraa noraen Amal-
berga, et Baderici*', germanum suum, cum'' solatio Theuderici interfecit.

Capp. 24-32. 1. 2a. 3«. 462*. c'- «.

Cap. 24. a) a Cumque c. 26. incipit 2a , el sic deinceps 27. cet. b) Parius corr. (sec. m.)

Pari.sui.s 1. c) perroxit 2a. d) sic seripsi; pari 1; patri 2«; patris 3. 4i^*; p. i. ad patrem

f. r. 4c'- *. e) revertititur in transilu a linea ad lineam 1,- rovertetur 2a.

Cap. 2.5. a) h. l. dislinclione carent 2«. 4b^*. b) i/a 1 ; liniciis 2a (uhi habierat) ; licinus 46^* ;
iicioiis 4c2 el JR. ; scribendum : blandicies, v. Wijlfjiin, 'Arch. f. Lat. Lexikogr.' II, j). 2G7. c) Biu--

conia 3. 4c'- *; Burgundia ib"^'. d) predii 3; pridie 4J2*. c'- ^.

Cap. 26. a) Harerico 2a; Charririco 3; Charricum 4&2*; Cliarrico 4c'- ^.

Cap. 28, a) 29, et s!c deinceps 2a. 3.

Cap. 29. a) Hlodemerus plerumque 2a. b) quo add. 2«. c) sedis Teodcrici 2<t.

Cap. 30. a) numerun 30. ante ntilem scripfus poslea anle Tlieudericus relatus exL 1. b) Rcr-
cenona 2a. c) Daniao victo 2a; Alamanni evocto 4c'- *.

Cap. 31. n) ila dislinf/uunt 1 fuhi postea anle Dani sif/nuvi relalum esl). 2a. .'5; dislinclione
carel Xb^' ; nb AJHm. c. 31. innipit Ac'^. h) iiinint poslea corr. inntunt 1. c) ila 1, i. n. vitain.

Cap. 32. a) distinrtione carent ih'^'. c' (non ic'^). b) I{aldorico, exp. 1 3. c) suum con-

nilio 4/>**. c'- *.

1) nrbes illa^ a nnibuH Gotliorum UHfjuo Biirgiiiidionum torminurn Grcti, 2) V. Clrrg.

II, 37 (SS. R. Mfirnv. I, ),. 101, /. 15;. 3; Cbildoborto rpcii^JLS Chron. S. Itrntf/in\ Amnlricns

( enim nh rxercitu C/tildehrrti occinus ent ; cf. infra c. i\ ; Dnlin, 'Konif/c drr ficrmniirn' V, p. 118.

104 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III.

Ipsi'' vcro a Tlieudobcrto », filium Tlicudcrici, intcrfectus est. Rcgnum Toringoruni
Francorum dicione subactum'' est.

33. Gundebadi lilius Sigymundus apud Genavensim» urbem villa Quatruvio''- *
Greg 111,5. iusso patris sublimatur in regnum ^, habeus uxorem filiain Theudeiici regis Aetaliae,

u u tl e habebat liliuui nomeu Sigyrico. E a d e m mortua, aliam duxit uxorem. Filium 5
s u u m S i g >' r i c u m noverc i insidias iussit interfici. Unde fortem*^ postea
paenitenciam a g e n s , monastirium sanctorum Agauninsium miri operis con-
ib. 6. struxit^ et alia plurcs monastcria acdifecavit. Chrotechildis adsiduae filius admonebat
mortem patris matrisque vel germanis suis ulcisci, Quam ob causam illi Burgundias
adpetunt, Sigymuud o *' et Gudomare i n pr i 1 i u m vi n c u n t. lo

io.6. 34. Clodomeris Sigymundo, dum* ad monasterium sanctorum Agauninsium

fugiret, captu m cum uxore et liberis Auriliancs a dducit. Gudemaris tcrga verte n s
latuit. Godemaris, resumptis viribus, regnum Burgundiae tenit'*. Chlodoraeres iterum
adversus Godemarem exercitum movit, interfecto Sigymuudo et uxore cuni liberis*'.
Praedictum ost 15

'•»•6. 35. a Chlodomcrc'' ab Avito abbati, quod fecerat Sigyraundo, ipso itere*' pas-

surum. Cumque Veseroncia'' Franci cum Burgundiouibus bellum inissent, Clilo-
domeres ^ capite truncatur, dcceptus ab auxiliis Theuderici, qui filiam Sigy-
mundi habebat uxorem.

ib. 6. 3G. Franci vero in*'' ipso prilio, resumptis virebus, Burgundiones Vese-20

roncia superatis et ad internitionera perductis, putriam eorum dicione''

subiciunt. Chlotarius uxorem Chlodemeris nomen Guntincham '^ uxorem duxit; filius-

que eius tres^ nominibus Theudoaldo'', Guntacharium et Chlodoaldo Chlotechildis ale-

ii). 7.11. bat'. Childebertus dolose Arvernus contra TeudericoS invasit. Chlotarius et

Hildebertus Burgundias adpetuut; sed Teudericus cum eis adgredi noluit. Childe- 25
ib. 12. bertus et Chlotarius, fugato Godomaro'', Burgundias occupant. Theudericus cum exercito

Caijp. 32—36. 1. 2a. 3. ^h^*.c^-^.

Cap. 32. a) Ipsi — est om. 3. b) subditum 46^*; subactus 4ci- *.

Cap. 33. a) Genuavensi 3. b) Quadruvio 3. 462*. ci- 2. c^ postea forte 4i2'. cJ-^. d) Sigy-
mundo corr. fsec. vi.J Sigysmundo 1. 30

Ca^}. 34. a) om. 2a. b) teuuit, Hlodomerns 2a. c) ut add. ib"^*, eras. (?) 4c'^.

Cap. 35. a) ita distinguunt 1. 2a. AJ)'^* ; distinctione caret 4ci; a Cuinque cap. incipit 4c^.
h) Hlodemarus 2a. c) ita 1. 4c'- '^; itcrum 2a (uhi ipso deest) ; iter 3; S. predixit ipso itiuere 46**.
d) Veferontia 2a; Veserontia 3 (item infra cum 2a); Veronica 46** {infva Tuerona); Veroneia ^c'- '
(item infra): Visorontiam codd. A\. Ci. Greg. e) Cholomeres 3. 35

Cap. 3C. a) i. i. om. 462*; post pro 1. i. 4ci-2. b) dicti 3. c) Gunthiocam 2a (ubi

d. u.). 3. 4<'- 2. d) his add. 2a. 462*. c*. e) Theodoaldo , Guntliarium et Hodoaldo 2a.

f) habebat 2«. 4c2 ; halebat 4cJ. g) pr. (?) m. add. 1. h) Godemaro 3; Chlodomare 462';

Chlodomero 4c*' 2.

1) Quis Ermenfridum interfecerit , Greg. III, 8. ignoravit. 2) Ita solus Fred.; cf. Bin- 4o

ding l. l, p. 225; Jahn II, p. 181. Est Carouge vel potius le Carre (parr. Meinier) prope
Genevam, cui ca.'<tellum Rolbaud proprinquum est; cf. Miiller, 'Schiceizergesch.' I, p. 118; Vuy,
'Note sur la villa Quadruvium', in 'Memoires de Vinstitut genevois' tom. X; Gatschet, 'Ortsetymo-
logische Forschungen' I, p. 10 sqq. 256. 3) Cf. Marius a. 516. Quod Binding l. l. p, 22b n. 779.
censuit, Fred. h. l. Mario usum esse, quia Sigimundus apud hunc levatus est, apud illum subli- 45
mafur, consensio ea non est, quae hanc opinioiwm probet; cf. Monod, 'Revue critique' 1869,
p. 262; Jahn 77, p. \%\. 4) Immo iam antea constructum fuerat, sed illud adauxit, ibique

psaUeniium continuum instituit. R. Cf. Marius a. 515; His consulibus monasterium Acauno
a Segismundo constructum est.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 105

Arvorn u s vastat. Mundericii m , qui se parcntein regi adsereret^, renuinque'' dcberi f-"'*?- 'H.
dixcrit, a satilletibus Theuderici occiditur, fraude deceptus. Res eius fisco
s u b i c c i u n t u r,

37. Inita^ pace inter Cliildeberto et Theuderico, cuni sacrainento datis obsedi- iii. ir>.
i bus, sed caelerius rumpetur. Multi lili senatorum ob hoc scrvitio subiec iun t u r.
Ncpus beati Grcgoriae Lingonici*' urbis episcopi*^ Trcverus euidam barbaro** serviens, in-
geuio Leones quidam cx coeis ipsius episcopi iiberatur et reducitur. Chrote-
cliildis regina cum filios Chloderaere, quos alebat, iu. i8.

38.* Parisius'' resedens, eos unico '^ amore diligerit, Childebeitus invidiain de'' eis
I ductus, Chlotariuni suadet, ut i n te rf e cer entur. Ex quibus duo, T li c udo a 1 du s ' et
Guntharius, Chlotliariae manu propria in tcr f i ci u ntur. Chlodoaldus ud clorccatuin
tundetur, dignamque vitam gerens; ad cuius sepulcrum Dominus virtutes digiiatur
ostcndere. Theudericus filium suum Tiieudebertum ubi*^ VVisigardcm, cuiusdam rcgis filiam, ib. 20.
disponsavit. Tlieudebertus relinqucns AVisicardem, Dootheriam gencre Romanam •" duxitib.22.

> u X 0 r e m S.

39. Thcudcricus 23. regni* sui anno moritur, regnuinque eius Theudebertus ib. 23.
adsumpsit. Maguum se atque in omni bonitate praccipuum o s te n dedit''. Deotheria ib. 25.
zelans a Theudobcrto, filiain suam dolo interfecit. Theudebertus, relecla Deotheria, ib. 2?!
Wibigardem duxit uxorein.

I 40. Childebertus et Teudebertus, foedus* inituiu inter se, contra Clilothariuin movent ii». 28.

exercituiii; sed oraoionibus Chrotechilde ad limina sancti Martini et'' divino noto
grandincm et infestationem tonitrui et fulgora veuicntcm, separati sunt. Pacem
inicntes, ad propria sunf^ sidibus reversi.

41. Post haec Childebertus et Chlotachari u s Spanias adpetunt easque partein ib. 29.

> maxima dcpopulati sunt. Amalricum regem Barcenona interficiunt^. Cacsaragusta^ ib. 20.
civeta s o r a t i 0 n i b u s c t i e i u n i i s I i b c r a t u r.

42. Post Amalricuin* Theoda'' regnat Spauiis; quo*^ interfecto, Teudegyselus regnum ib. 30.
adsumit*', (jui, duin ad caenain lelus sederit, oxtinctis caerois, a suis^ oeoidetur.
Cui Aggyla succcdit in regnum. Gothi vero iam oliin habent vicium^, cum re x

I eis non placeat, ab ipsis interficetur.

43. Et quia Theudericus Aotaliae rcx sororem Chlodoviae in inatrimonium habuit, e x lu. 3i.
qua parvola filia cum uxorem reliquit; cum inater ei regis filium sociandum providcrit,

a borvo nomen Traquilani " accipetur. Traquila cum'' exercito a matre puellae

Cajtp. 36 — 38. 1. 2a. 3. 46^'. c»- *. Copp. 39 — 43. 1. 2r/. 3. 4i^*. c'.

Cap. 36. a) asserverat 4i**. c'- ^. b) rcnumque jiostea corr. rognunique 1.

Cap. 37. a) P. i. 2a. h) Lingonaci 3; Lingonati 4^2*; Linguonati 4c'-*. c) cpi 2a. 46"'. c'-*.
d) barbarc 2a.

Cap. 38. a) i/a disliiigiitl, 1; dislinctione caret 2a, qui inde ab h. l. in cajtp. enumerandis
rum 1 concordal; a Clirotecliildi.s cap. incijnt (^). 4i^*. c'*. b) Parius 2a. 3. c) corunico, iil

videlur, corr. oos unico 1; cosqnc nimio 2a; oo.sqiie (eo.^^cjiic om. 3) iiiiico 3. 4/y'-'.c'^; uiiico iilloclti dili-
gorct Greij. <\) deiH 3. e) ubi (i. e. VVi) ilelcaa. f) vocabulum erasiim I. g) quac scquunlur

uique ad verba c. 80. Largiter Tliibcriu.s in olemosiniH om. 4^^.

Cap. 39. a) a. r. s. 2a. h) ostendit 2a. ib^' ; rcddidit Orei/.

Cap. 40. a) foedum (corr. focdu.sj initiiim 3. b) om. 2a. c.) sodibii.s suiit r. If . c'.

Cap. 41. a) Cucsaraugu.sta c. I. o. ot i. 2a.

Cap. 42. a) Alaricuin in lilura scr. 2«. b) Tooda 2«; Tlieodo 3; 'riicothacadus lc' ex indicc.
v) rj. 2a. d) ad.siiiiipMit 2«; aHHiiiiii)»it 4b'^' . r'. o) vir;iiiii jioslca cuir. viciujii 1.

Caj) 4.J. a) 'iranqiiiliani 3. b) ovi. 3.

1) Xotiiina puerorurn Grrr/. II. Fr. III, ^>. Iradidil ; cf. sujira c. 30. 2) Vide niipra c. 30.
I 3) ab iiiimiois Greg.

8«. \i. Aloroving. II. 14

lOf) CIIKOMCARUM QUAE DICUNTUR FREDKGARII SCIIOLASTICI LIBEK III.

•^"■^b"'- capetu r et capite truncatur. Accepta filiani niater disciplinam ingerens secum
duxit. Filia matre* vinino interfecit. Theothatus'' regnum Teuderici ambivit
et filia, qui matri extetirat*^ parricida, balnco vehementer succenso, iussit includi ^,
ibique c 0 n b u r e tu r *". Unde causam conpos i c i o ne s ([uinquagena milia soledorum"
Childeberto, Chlothario et Teudeberto transmissi sunt. Quod Childebertus et Teudc- 5
bcrtus inter se devidentes, nihil exindo Chlothario dederunt. Tlieutliado ^ defuncto
Tutila successit in regnum, quem Narsis patricius interfecits, regnumque Gotorum in
Aetalia distructum est.
ib. 32. 44. Post Thcodebertus cum exercito Aetaliam ingreditur, eamque per mari-

timis termenibus cuncta depopulatus, Narsidem patricium fuga versum. Postea lo
Buccclenus^ dux iusso Teudeberti Siciliam occupat, totamque Italiam doniinans,
magna ei'' felicitas in his condicionibus fuit.

ib.34. 45, Peticione Desiderati Verdonensis* urbis episcopi** Thcudebertus clementer

octo* milia soledos' civebus Virdoninsis ad recuberandum dedit. Theudebertus,
ib 37 vexatus a febre', moritur 14.' regni sui anno. i5

Greg. IV, I. 46. Chrotechildis regina plena dierum et bonis operibus moritur et in sacrario

ib. 2. basplice* sancti Petri sepclitur''. Chlotharius iobet ad omnes eclesias, terciam partcm
fructum "^ fisco dissolverint ** ; sed, resistente Iniurioso^ pontefice, hoc maluin
ib. 3. d i s t r ue t u r. Chlotharius de Ingundem'^ Gunthaharium, Childcricum, Airibertum8, Gun-
thramuum, Sigybertum et Chlodesindam filiam habuit; de Aregundem, sororem Inguudis'', 20
Chilpericum et de Unsinatn habuit Chramnum".

ib. 8. 47. Agylanem in Spauias^ regnantem, cum esset iniquos suis, exercitus imperiae

Spanias ingreditur. Aggyla interfeci tu r.
•''•8. 48. Atthanaghildus succcdit in^ regnum, qui ab Spanias exercitum emperii

e X p u 1 i t. 25

•'J- 9- 49. Thcudebaldus, filius Theudeberti, Valdetradam ^ duxit uxorem. Erat valde ini-

quos suis. C u ius tempore uvas in cauco''* nate sunt; stellam ex adverso vcniens in
lunam ingressa esf^.

50. Buccelenus in Aetalia aput Bellesarium'' et Narsidem patricius saepius for-
titer demigans, eosque in fugam vertit eorumquc exercito proterit. Tandem infirmatus 30
a profiuvium ventris et exercitos suos ea*' infirmitate adtritus, Bellesario"^ iam inter-
't>^- fecto, a Xarsidem superatur et interfecetur. Ipsoque anno Theodebaldus obiit, regnum-
que eius Chlotharius accepit, copulans Waldetradam sibi uxorem.

Capp. 43 — 50. 1. 2a. 3. 46«*. c».

Cap. 43. a) sic 2a. 3; matre 1. b) Teuthadus 2a ; Thedatus 3; Tlioothadus Ab-*. c) ila 3; 35
extetisat postea corr. extetisset 1. d) includit ubique 2a. e) eonbureretur 3. 4Zi-'. f) Teodatu

corr. Teodato 3; Theodato 462*. g) interficit 2a.

Cap. 44. a) Bucellenus 2a, ut ivfra; Bu : cellinus, evas. s 46-* ; Bucillinus semper 4ci. b) om. 46^*. c*.

Cap. 45. a) Virdunensis (om. urbis) 2a. b) eps 3. c) tercio decimo a. r. s. 2a.

Cap. 46. a) ecclesiae 2a. b) sepelictur 2a. c) ila 1. 3 cum cod. B 1 Grey. d) desol- 40

verint 3. e) iniuriose 2o. 46^*. f) Ingud. (sic etiam infra) habuit Guntliarium 2a. g) Here-

bertum 2a. h) habuit add. 2a. i) Ramnum 3.

Cap. 47. a) extremum s eras. 1 ; Spania 2a.

Cap. 48. a) i. r. om. 2o.

Cap. 49. a) sic 1 cuvi cod. B 3 Grer/. ; Wadethradam 2a; Valderailam (corr. Wald. 3) 3. 46^*, 45
til infra; Walderadam 4c'. b) ita 2a. 3; cauco corr. pauco 1. c) om. 3.

Cap. 50. a) Belsar. 2o. 3. 46** (semperj, i)ifra 4ci. b) ab 46*'; ad 4c'. c) Bclsoario,

prius o exp. 3.

1) aureorum Greg. 2) septem Greg. 3) aegrotare coepit Grecf. 4) in arbore

quam saucum vocamus Greg. ^"

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LliJEU III. 107

5L Eo anno, rovellantibus Saxonibus, Cliiotliaiius, commoto exercito, niaximani eoriim ^''■''g^v,
partem delivit, Thoringiam* vastans, qu i eorum' auxiliare presu mi)se r ant. Nec multo ii, i4.
post tempore dinuo Saxones revellantes, Chlotharius movit adversus'' eos exer-
citum. Saxones offercntes cuncta cmcndare que male gesscrant, ct dimedia*^

b partem omnibus rebus eorum, exceptis uxoribus et liberis, in conposicionem
offerrent. Quod Franci accipere d i s p i ci e n t e s , eos interficere conarint,
Chlothario dicentes: 'Non paccfieabis cum eis, sed surge, priliemus ct
ulciscamur in i 1 1 i s '. Cum ille nolerit**, Franci Chlotliarium ^" volentis occidere,
invitus perrexit ad prilium; ibique tanta*^ estragcs a Saxonibus de Francis

B f a c t a e s t , u t in i r u ra f u i s s e t.

52. Childebei-tu s cum Chramn o insidias Chlothario para t. Airibertus'' et Gun- ib. le.
tramnus iusso patris cum exorcito contra Chramnum dirigunt^; sed divino noto
temperatae'* cum gravi coruscatione exorta a prilio separantur, Chramnus ad Childe-
bcrtum pertendit. Saxones factione*^ Cliildoberti in Francia vcnientes, usquc Diviciam
i civitatem predas'' egerunt. Chramnus cum Childebertum se fortiter constringit*". Childe- ii). i7.
bertus Reminsem campaniam depopulatus c s t. Austrapius dux in baselica'^ sancti Martini ib i8.
Chramnum S metuens fugit.

53.* Cliildebertus rex apud Parisius'' obiit ; baselica'' sancti Vincenti, quam ipse con- ib. 20.
struxerat, sepultus est. Cuius thinsauris*' et regnum Chlotharius adsumpsit.

0 54." Walde tr adam ^" et filias eius duas in cxilio jjosuit. Chramnus in Brittaniam fugit ib. 20.

ad Conobro comete Brittanorum"^, Quillacharius*', socer cius, ad baselica" sancti Martini con-
fugit. Pcr ipsum haec'^ baselica incendio concrematur. Postea' a Chlothario con-
digna recuberatur? et stagno coperitur. Cliramnus a Chlotliario, patri suo, captus,
cum uxore et liberis in Brittania igne concrematur, Conober'' comex Brittano-

j,rum interfecto'.

55. Chlotharius pro suis peccatis, que gesscrat aut negligcnter egerat, ex- ib. 21.
orandum ad limina beati Martini confcssorcs properat. Exinde Conpendio villa
vcniens, 51.^ regni sui anno vexatus a febrc obiit. Chilpericus, occupatis thinsauris ib. 22.
Chlotharii'' in villa Brinnaco'^, sedem Childeberti Parisuus ^* occubat; sed mox exinde
orepellitur. Chairibertus", Guntramnus, Chilpericus et Sigybertus rognum patris dcvi-
dunt, Dedit sors Gairibcrto regnum Childeberti, Parisuos sedem habcns; Guntramnus vero
regnum Chlodemeris, sedem habens Aurilianis; Chilperico regnum Chlotharii, patris eius,

Capp. .51-5.5. L 2a. 3. W^*. cK

Cap. 5L a) Toronj^am 2«. b) cxerc. a. eos 2a. c) mediam .3. d) noluerit 2a. 3;

'i noverat 46^*. ej v. Hloth. 2a. {) tant(a)e stragos 2a. 3.

Cap. 52. a.) Haribertus 2a. b) temperata 6 47/^*; temperant§ 4ci; tcmpostas Grecf. c) factio-
nes 2o. d) prodam 4/>^* ; praedantcs 4c^. c) stringcns 4b'^*. r'. f) ccclcsia 2a. 3 fnon ilj'^*.c.^J.

g) fngit. Hramn. m 2a.

Cap. 53. a) dintmclione carct 2a. b) Parius coi'r. Parisius 2a. c) ecclesia 2a; in ecclcsia 3;
D in bafl. 4i^*. c' Cubi in aujjpl.J. d) thesaurum 2a. 4c*.

Cap. 54. a) 53 el sic deinccps 2a; •numcrum ovi. 46**. b) Vultlirogotliam Greg. c) IJiit-

taniorum 3. dj Wilichariufl Oreij. e) Caje^c^clesiafm) el sic infra 2a. 3; sic h. l. 4//^'. c',

f) om. 2a. g) recuboratur j^. m. corr. recuboratus 1; rociiporatur 2a. 3 (e corr.J. 46**; reparata Grcff.
h) Coneber 3. i) interficotiir 2a; intorfectus 4/>**; intorficitur 4c'.

& Cap. 55. a) (luinqiiagesimo secundo 2a. b) Chlotarii corr. Chlotliarii l. c) aic Fred, cnvi

eodd. n 3. 4. 5 Grer/.; HrinniaK^o 2«. d) rnrisnuH poxlra rorr. rarisiiiH (infia Parisuo.s corr. Pari-

irio») 1; TariuH 3. f) Haribcrt. 2a, ul infra; Gharibert. 3, ut infra ; (iaiiriiicrtus 4i*', %it infra;

Oanribert. temper 4c'.

1) Saxonibus (irf.y. 2) Chlothariua — — Cliaribertum ct Guiifhramnum — — dirigct
0 ('iTrfj.^ ird Fri-d. dirigoro pro vf.rho ivlraiiidtivo {= projirincij accrpit. 15) 1'rotiiniH (Irrii.

14*

108 CIIKONICAKUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III.

Orojr. IV, cathoili-Am " Soissiones*' ; Sigybertum quoque rcgnum Thcuderici, scdem Mittens"^- •. Eodem
ib. 23. tempore Chuui Gallias adpetnnt, contra quos Sigybertus m o v it •* exercitum, eosque civi-
tate** fugavit. Postea cum eis pacem i n i v i t. Chilpericus Remus invadit et alias civi-
tatis, que ad Sigybertum pertenebant, abstulit. Unde inter ipsis bellum eivile surrexit.
Sigybertus Suissionas occupat; Thcodebertum, filium Chilperici, adprachensum exilium trans- 5
mittit*^. Chilpericum victum atque fiigatum, civitates S in sua dominatione revocat''. Post
annum' Theudebertum •*, filium Chilperici, reddedit, dat i s in invicem de' pacem'"
ib. 2-1. sacramentis. Guntraranus in Burgaindia rcgnans, in locum Agricolanis patriciae Celsum
instituit verum in verbis paratum^ et in cupiditate p r u m t i s s i m u s,

ib. 25 56. Guntramnus fuit res bonus", timens Deura. Accepit primum concupinam lO

n 0 m e n Venerandam , de qua h a b u i t filium n o m e n Gundobadum ''. Post '^ accepit Mar-
cytrudem , filiam Magnicharii. Postquam de Gunthramno habuisset filium , venino
Gundobadum dolis interfecit. Ipsa iudicio Dei filium quem habebat perdedit et
odium regis pre '' saginam incurrit. Eadem demissa, Austrechilde eiusdem ancilla^ cogno-
mento Bobylancm'^ Gunthramnus accepitS uxorcm, de qua duos filius habuit'' nomi- I5
nibus Chlotarium ct Chlodomere m >. Ut ]\[arcitrudis demitterctur, haec fuit occansio.
Mater eius post mortem ISIagnachari di viHs hominibus unum ex nutritis^ Magnicharii
acceperat marito, qui, instigantibus Ciuccione'* et Wiolico filiis, ab eodem mater iusso
Guntramni separatur, et ipse puer occiditur; clamantes filii negligenter materem her-

ib. 26. bariam* et meretricem. Haec occansio ' fiham eiecit de regnum. Chairibertus rex Ingo- 20
bergam "• accepit uxorem. Qua relicta, Merofledem", lanariae filiam, accepit et aliam,
pastoris ovium filiam, nomen'* Theotechilde duxit uxorem, ex qua babuit* filiumP, sed
protinus moritur.

ib. 27. 57. Porro Sigybertus cum viderit fratres suos uxoris viles accipere, Gogonem •

causam logationis ad Anagyldum reg e m direxit, petens, ut ei^ filiam suam 25
Brunam ' nomen coniugio tradiret. Quam Anagyldus cum multis thinsauris
Sigyberto ad matrimonium transmisit. Ad nomen eius ornandum est auctum, ut
vocaretur Brunechildis. Quam'' cum'^ multa* laeticia atque iocunditatc Sigybertus
accepit uxorem.

Cupp. 55—57. ]. 2«. 3. 462*. c-i. 30

Cap. 55. a) cathedani posiea curr. cathedrani 1; cathodra 2a. b) Suessionis 2a. 4c' ; Suis-

sionas 3; Swessionis {infra Swessionas) 4i-*. c) ila 1 (postea corr. MettensemJ. 2a. d) movet 3.

e) kaec in 1 primum scrip/a fvisse , Monod et Delisle opinali sunt ; eosque vicit atque fugavit corr.
sec. m. 1; eosque a ^neinitate effugavit 2a; cosquc interfecit atque fugavit 3; oo.sque vicit atque fiigavit
452*. c* ; vicit atque fugavit Greg. Xescio an ex 2a eosque vicinitate fugavit scribendum sit. f) trans- 35
misit 2a. g) in s. d. civ. 2«. li) revocavit 3. i) annos 46^*. c'. k) Teud. r. f Ililp. 2a.

1) du om. 4h^'. c'. m) cum add. 3. 4i**. c'.

Cap. 56. a) et add. 2a. b) Gundebad., ut infra, 2a. 3. 4i2*j Gondebadum 4('' (infra Gundeb.).
c) Postea 2a. 3. 4h^\ d) per 2a. e) orn. 2a. fi Bobylani 2«. g) duxit 2a. h) his add. 2n;
nomen 3. i) Cldodemerem 3. k) Cuntione 3; convencione 4//-*; Quiiitione 4c'. 1) occansi 40

corr. occansio 1; occansi 3. m) Ingobertam 3. n) Mero fide 46*'; Mcrotiide 4ci. o) om. 2a.

p) postea add. 1.

Cap. 57. a) eis corr. ei 1. b) quem 3. c) om. 2a.

1) Remensem Greg. MettcnKem sedem Tlieuderici fuisse, Fred. eliam .snpra c. 29. narrai-il.

2) tumidum Greg. 3) De nutriiis v. Waitz, 'VG.' II, 2», p. 110, n. 1. 4) Herbaria dici- 45
ttir, quae ex herbis .sew potionibus maleficia conficit. R. 5) fertur habuisse Greg. 6) Ita
probe Fredegarius. Gogoni Venantius scripsit (Auct. antiq. IV, 1, p. ld4J: Nuper ab Hispauis
per multa pericula terris Egregio regi gaudia summa vehis, quibus versibus in cod. G glos-
sema adiectum est: Brunichildem. 7) Cf. prophetiam Sihyllac, itifra c. 59. 8) in-
minsa Greg. 60

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 109

58. Ante haec in infancia Sigyberti ' omnes Austrasii cum elegerint Chrodinum
maiorem domus, eo quod esset in cunctis strenuus et timens Deum, paciencia inbutus,
nec quisquam aliud, nisi que^ Deo et hominibus placerit, in eum inveneretur; illi hoc
honorem respuens, dicebat: 'Pacem ego in Auster facere'' non valeo, maxime*^ omnes
primati'' cum *■ liberis in totum Auster mihi consanguinei sunt; non posso ex eis facere
disciplinam nec quemquam interfecere. Ipse vero per me insurgunt, ut agant*" super-
sticiose. Eorum acta non permittat Deus, ut me inferni claustra tradant. Elegite alium
quem vultis ex vobis'. At illi cum non invenerint,

59. Tunc Chrodini consilio nutritum suum ^, memorato superius Gogonem maiorem
domus elegunt. In crastino primus ad eius mansionem perrexit Chrodinus ad meniste-
rium, bracile ' Gogone in collura ^ tenens. Quod reliqui cernentes, eiusdem secuntur
exemplum. Prosperum haec Gogonem ad gubernandum fuit, quoadusque Brunechildem
de Spania adduxit. Quem Brunecliildis continuo * apud Sigybertum fecit odiosum,
ipsumque, suo instigante consilio, Sigybertus'' interfecit. Tanta mala et effusione san-
guinura a Brunechildis consilium in Francia factae sunt, ut prophetia Saeville^ imple-
retur, dicens: 'Veniens Bruna de partibus Spaniae, ante cuius conspectum multae
gentes peribunt'. Haec vero aequitum calcibus disrumpetur «.

60. Chilpericus Gachylisindam^, sororem eius'', habuit uxorem, relinquens' Frede- "'Ig '
gundem et alias quas habebat uxores. Postea transcendens sacramentum,
quem Gothorum legatis dederat, ne umquam Gachyloisindam de culmine
regni degradarit, ipsainqiie suggelare fecit, Post cuius transitu Fridegundem
dinuo accepit uxorem. Reputantes *= ei fratres, quod suo ingenio* Gacbylosoinda
fuerat interempta, eum de ^' rcgno eieciunt. Habebat Chilpericus dc priore regina Audovera

tres filios, Theudebertum, Maeroeum et Chlodoveum.

61. Chuni in Galliis venere conantur, adversus quos Sigybertus cum magnum adgre- ib, 20.
ditur exercito. Chuni* magecis artibus instructi, multis fantasiis ostensis, exercitum Sigy-
berti metum concutunt'', terga vertunt'. Sigybertus a Chunis circumdatur, scd
suae prudenciae donis offcrens liberatur, nec ei quicquam haec condicio

Capp. 58-61. \. 2n. 3. Al/^* . c«.

Cap. 58. aj q, 1. b) om. 2a. c) cum add. 2a. d) priraatus ib'^*. c^. e) om. 2a.

fl a^nt 2a.

Cap. 59. a) coUe 2«. b) om. 2«.

Cap. 60. a) Galtsind. 2« aemjyr; Galsuendam Grpc/. b) Brunichildae .3. c) reputans 3.

<1 ) gic Fred. cum eodd. B '■■'>. 4. 5 Greg.

Cap. 61. a) Clmra corr. Chmii 1. b) i/a 1. 3; concntiunt rell. c) verterunt 2a.

1) TJanc narrationem poliu.t ad infantiam Childp.berti, Sigyherti Jilii, pertinere, coniecerunt
IHffol, ^Hisloire d'Aniilrnsie' II, p. 6, n.; Bonnell, De dignitu!'! Muiorindomus p. 44; fnbulosam
prohavit Wailz, 'Vd'. II, 2 ', ;;. 00, n. .'}; 98. De Chrodino v. Greg. VI, 20. 2) Cf. Clreg. 7,46;
ciim Gogone, qui tunc rogis crat nntiicins. V. Waitz, 'VG'. II, 2 ■», p. 107, n. 1. 3) brachinm
ciu8 collo superponens suo. Aim. III, 4; de hracile cf. Digot II, p. 11)1; Wuilz, 'VG'. II, 2^,
p. 89, n. 6. 4) Fred. fallilur. Gogo enim non occism est, sed na'iirae sati.ifecif, neqiie con-

tinno, sed circa U> a. post Ilrunichildis nuptias; cf. Pertz l. l. p. 153. f)) Cf. Acrostichidu pcr-
celehrem iider Sihijllina oraciila Iraditam (ed. Alexandrc, Paris. 1869, ]/. 230j, ubi de iitdicio
ultimo Hcriptnm est:

"H^£t 5'oi)oav6dtv ^aoilivq, aicjdtv 6 \iiXliiiv,
Zaoxa jiaowv Jtuoav xotvai xal xdn|Jov uwtvxa.
Ili vcrsns ah Awjnstino, De ciu. Dei XVIII, 23, in lingniun l.allnam translati per me.diiim
aevum ipiam maxime celehrahantur. 6) Cf. lih. IV, c. 42.- ibiquc caicibu.') — diHrumpctur.

7) prornittonB — «e aliaH relictiiriim Greg. 8) Bua cmlHHionc Greg.

110 CIlKONICARrM QUAE DICUNTUR FREDEGAKII SCHULASTICI LIBER III.

Grei; IV. f g (. j t opproLrium. Pacom sc m pi t e rn a m ciim Chuiiis firmavit et a rege Cliunorum
condignis' muneribus honoratur.
ib. so. 62.* Sigibortus praecepit'' Arvern i s civebus Arelate*^ occuparc. lobente Gun-

tramno, a Cels o patricio Arvcrni Arolato trncidati sunt.
ib 38. 63. Athanagildo regem Spaniae defunctum, Leuva cum Leuvildo fratri regnum ad- 5

snmit'. Moritur Leuva''. Leuvildus integrum Spaniae regnum tenef^, habens
Gadsuindam'', matrem Brunichildis*, uxorcm.

ib. 40. 64. Eodem tempore, defuncto Constantinopole* lustiniano imperatore, lustinus am-

bivit imperium , vir iniquos et cubidus. Ad quem Sigybertus legatus Warmccharium ^*
Francum et Firminum COm.* direxit, qui , pacem cum imperatore firmata*^, sccundo lo
anno*^ sunt reversi.

6o. Langobardorum gens, priusquam hoc nomen adsumerit, exientes de Scatha-
navia', que est inter Danuvium ct mare Ocianum, cum uxorcs ct Hberis Danuvium
transmeant. Cum a Chunis Danuvium transeuntes fussent* conperti, eis bellum cona-
rint inferre, interrogati a Chuni, que gens eorum terminos introire praesumerit. At i5
ille mulieris eorum praecipunt'' comani capitis ad maxellas et mentum legarint, quo
pocius virorum habitum simulantes plurima multitudine hostium ostendcrint, eo quod
erant*^ muHerum coma circa raaxella.s et mentuni ad instar barbae valde longa. Fertur'^
desuper uterque falangiae vox^ dixisse: 'Haec sunt Langobardi', quod^ ab his gentibus
fertur eorum deo fuisse locutum, quem fanatice nominant Wodano. Timc Langobardi* 20
clamassent: 'Qui instituerat nomen, concidere*^ victoriam'. Hoc prilio Chunus superant,
isi.i. chr. partem Pannoniae ' invadunt. Nec multo post tempore Narsis « pairicius minas lustini
impr. eiusque agustae Sopiae^ perterritus, eo quod agusta ei adparatum ' ex auro facto
muliebri. eo quod eonucus erat. cum quo filaret, direxit: et pensilariis regerit non
populo. At ille respondens: 'Filo*' filabo. de' quem lustinus imperator nec agusta ad 2.'.
isid. caput venire non possit"*'. Tunc Langobardus a Pannoniis invitans^, cum Albucno* regi
'^^^ ' Aetaliam introduxit. Albuenus Chlodesindani, Chlotharii rogis fibam, habuit uxoreni; qua
defuncta', aliam duxit coniugem, euius patrem interfecerat.

Capp. 61—65. 1. 2a. 3. 462*. c».

Cap. 61. a) cum dignis 2a. 4i-*. c*. 30

Cap. 62. a) 61. in marg. pr. m. acripsit 2a, uhi hoc caput cum superiore co7iiunctutn est.

b) praecipit 3. c) Arlate 2o {infra Arlato).

Cap. 63. a) sic 3,- adsumtmt, e corr. unt 1; adsumunt 2a ; accepit Grerj. b) cum add. 3.

c) tennit 2a. d) Gaisuindam 462* ; Gaysuindam 4ci. e) u. m. B. 3.

Cap. 64. a) I. i. C. 2a. b) Wamaharium 2a fubi Franc. deestj; Warmarium 3; Warmacha- 35
rium e corr. ib^'. c) firmarent qui s. 3; facta 2>^o f. 4i-*; f. om. 4c*. d) aun. 1.

Cap. 65. a) fussent corr. fnissent 1. b) praecipunt corr. praecipiunt 1; praecipuunt 3.

c) sic rell. codd.; erat pr. m. corr. erant 1. d) festiu- poslea corr. fertur 1. e) qni 2a. f) ita 1. 3;
concederet 2a. 46-'. g) ita 1. 3; Sophaae corr. Sophiae 2a; Sofiae 4ci. h) fila 2a. i) om. 2a.
k) possit corr. possint 1; possunt 2a; possent 3; posse 45^'. c^. 1) defuncto 2a. *0

1) Arvernum Greg. Sane comes Arvernus erat: cf. Greg. H. Fr. IV, 30. 2) Similia

Paulus, E. Lang. 7, 1. 8 (cf. Zeuns, 'Die Deutschen' p, 472j ex Origine tradidit, at Fredeganus
pro Wa/idalis Chunos infra substituit. 3) Cf. Matth. 3, 17.- Et ecce vox de caelis dicens:

'Hic est filius meus'; at Origo: Godan ait, Paulus: Godan dixit. Videsis, quomodo Fredegarius,
nc verba Wodano tribueret, religiose vitaverit; cf. 'X. Archiv' VII, p. 456 n. 4) In Orig. et ih

apud Pauium haec dixil Frea, quam Fredegarius, ut erat christianus, silentio praeteriit. Locum
ex Origine attuli: Et dixit Frea ad Godan : ^'Sicut dedisti nomen, da illis et victoriam'.
5) F. Origo §. 5. 6) Isid. Chron.: Narsis patricius — — Sufiae agustae, lustini coniugis,

minis perterritus, Laugebardus a Pannoniis iuvitavit eosquc in Italiam introducit. 7) Cf.

PauL II. L. II, 5. 8) Cf. Contin. Prosp. ed. HilJe p. 34. 5«

CIIRONICAIUIM QUAE DICUNTUK FKEDEGAKII SCHOLASTICI LII5EK III. 111

66. Ipse vero eiusdem mulieris fraude vcnino perit. Ipsaque postea cum ^""^6 iv,
aliquo^ Langobardo ', apud quem Ravennam fugaciter de civitatem Verona, ubi viro 572.
occiderat, adgrediebat, pariter in itenere adprehensi et interfecti sunt. ib.4i.

67. Langobardi regem nomcn Clip ^ supcr se eligunt^. Prorumpentibus Langobardis ib. 41.12.
in Gallias, Amatiis patricius ab ipsis interfecetur'', et a*^ Burgundionibus multae
ibidem estrage s factae sunt. Post Amatum Mummolus patriciatum adsumif*.

68." Inruentebns'' iterum Langobardis in Galliis, cum quibus Mummolus fortiter ib 42.
deinigavit, ef^ usque ad internicionem opijressit, pauci es eisdem Aetaliam
repedantur. Saxones, quos Theudebertus in Aetalia'^ miserat^, in Gallies prorumpunt,
apud Stuplonem'^ castra ponentes, multae estrages per vicina loca ab ipsis per-
petrantur. Qui a Mummolo superantur et in Aetalia fugaciter revertuntur^,
amissisS omnibus que pretaverant. Saxones iterum'' cum uxores et liberis in Gal-
lies destinant, ut a Sigyberto regi recepti*, in loco unde exierunt rcdiriut'*. Veni-
entes in terreturio Avennico, Mummolus protinus obviam veniens eis, Rodanum
transire non permittebat. Postea, acceptis muneribus, transire eos permisit. Ad'
Sigybertum pergentes, in locum unde prius egressi fuerant sunt stabiliti. Postea, defuncto
Clip, Langobardorum duces Chamo"', Zaban et Rodanus Gallias inruperunt". Quorum ib. 44.
obviam Mummolus cum exercito venit et lios tres duces cum eorum exercito
usque ad internicionem delivit. In alio anno Mummolus cum exercito Toronus ac ib. 45.
Pectavis, iubente Guntramno, de potestate Chilperici abstulit et ad parte Sigyberti
restituit. Multi ibidem de exereito Chilperici et ipse Pectavensis sunt gladio
trucidati. Taloardus" et NuccioP-* duces Langobardorum per oscula^ in Sidonense^ 574.
territurio cum exercito sunt ingressi, ad monasterium sanctorum Agauninsium"! nimia
facientes strage. Baccis ' villa nec procul ab ipso monasterio et duces ef eorum exer-
citus a^ Wiolico et Teudofredo' ducibus Gunthramni sunt interfecti. 40" tantum ex^
illis fugaciter Aetaliara remeantur.

69. Chlodoveus, filius Chilperici, Burdegalcm pervadit». A Sigulfo duci superatus'', ib.47.
fugaciter*^ ad patrcm redit.

70. Chilpericus Pectavos * et Thoronos'' de rcgno Sigyberti pervasit et Sigulfo * ib. 47.
duci fuga vertit suoque exercito prostravit. Cliilpericus civitates eas*" que per-

Capp. 66 — 70. 1. 2a. 3. 4^2*. c>.

Cap. 66. a) aliquum (aliquod .3) Langobardum 2a.

Cap. 67. a) Clyp semper 2a. b) interfectus est 2a. c) de Grej. d) ita 1. 3. 4c' ; ad-

sumpsit 2o; assunipsit 4i^*.

Cap. 68. &) distinctioue caret 2a, unde infra 68. pro 69. cet. h) inruentes 3. c) set (?)

eorr. et 1. d) Itali 3. e) Staplonem 4c'; Stablonem Greg. f) revortur coir. rcvertuntur 1;

revertur 3. g) amissionibus j^^o a. o. 2a. h) om. 3. 41'^'. c'. i) collecti Greg. k) redirunt

:orr. redirint 1; redircnt 2«. 4i*'; staljilirontur Gret/. I) A Sif,nberto 46'^*. t". m) Chamossaban 1. 46**.
n) irruenint 4^-*; innienint 4c'. o) Thaloardiis 4i'''. -;'. p) Nuntio 3; Ntmcio 4^2'. c'. n) A^-^au-
[len.sium 2a. r) om. 3. 4b^'. c'. n) cuiolico 3. t) Tiieudefrido 2o. 4c' ; Teudefrido 3; Tlieudo-

Fredo 46*'. u) milia add, 3. v) ex i. pr. m. aupemcr. 1.

Cap. 69. a) abiit Greg. b) superatur 2a. c) fuffatus 3.

Cap. 70. aj Pectavis 2a. 3; Pictavis 4h'^\ c'. b) Thronos ■poatca corr. Tlioronos 1.

r) q. p. e. 8. 3.

1) UilTne.gin; <f. Marius a. .072, (fiigo §. .0. 2) Cf. Mariuit u. bl'i. !>''. iliirihn.s, ijuos

Cleho MUccegniHKe conKtnt, Frcdegariun infra lih, / V, c. 4f). funiun cgit. ■i) '|iii <iim Lango-

bardifl in Italiam venerunt dreg. 4) V. Mar. C/iron. a. 574, qui niinil.iu nnrravit, sed Fred.

multo uberior rst ; Pahnt, 'Fornchung. z. I). G .' //, p. 421; ^N. Arcliin' VI!, ]>. 4.52. T)) Clnme

intelleguntur. (i) Sitten. 1) lics. prope Saint- Mnuricr. «; GnndoaMiiiii (!reg.

112 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LIBER III.

vaserat Sigyberto reddit*. Post anno Chilperieus exercito'' cum raulto regno Sigyberti
ingreditur, sed, intercurrentes legatus, pacifecati sunt.

71. Postea uno inientes consilio amboque moventes exercito, volentes Gunthrara-
num intcrticere * regnuraque eius adsumere. Sigybertus cum exercitu Arciaca» i'ese-
dens, Chilpericus *" Duodecepontis*. Audicns haec Gunthramnus, exercitura velociter 5
movit<=, veniensque villa Veriaco''', intercurrentes legatus, hii tres germani Sigybertus,
Gunthramnus et Chilpericus Trecas iuncxerunt et in ecclesia sancti Lupi sacramento
contra Gunthramuum, ut pacem servarint, dederunt. Gunthramnus idemque cum eis
pacera sacramentis firmavit. Redientes'' ad castra Austrasiae, adversus Sigybertura
rumorera levant, dicentes: 'Sicut proraisisti, da nobis, ubi rebus diteraur aut prelieraur, lo
alioquin ad patriam non revertimur '^'. IUi volenss, conpulsus a suis, super Gunthrarano
ire, Austrasiae valde consiliosae dicent ad eura: 'Sacraraentis pacem cum Gunthramno
firmasti''; quo pacto possumus' super eum inruere?' Unianimiter exclamanti?, se super
Chilpericura velle ire, protinus moventis, iuruunt'' supcr Chilpericum. lam eius exer-
Gips IV, citus ad propria festinans longe aberat'. Cum'" haec cognovisset Chilpericus, terga i5
ib. 51 ve rtens Thoinoa perveuit. Sigybertus post tergum eius Pansius" venit; ibique sanctum
ac beatissiraura Geimanum Parisiorum urbis episcopo Sigybertus" vidisset, haec
ab eodem verbo prophetiae audivit: 'Si gerraanum tuum ita persequere
cogitasP, ut eum interficere disponas et regnum suum auferrel, scriptum est:
Foveam que fratri tuo parabis, in eani cadebis' . C u i u s c a s t i g a t i o u e m n o 1 e n s a n - 20
nuere, cogetabaf optata perficere. Cumque Victuriaco ■'' accessisset, omne.s
Neptrasiae '• * ad eum venieutes, se suae dicione subiecerunt. Ansoaldus"-*
tantum cum^' Chilperico remansit. Fredogundis duobus^ pucri s dolo transmissis,
Sigybertum interficiunt, et ipsi interfccti sunt, Resumptis viribus, Chilpericus
suumque regnura recepit. 25

72.* Brunechildis* cum filio suo Childeberto Parisius'* sub custodia tenebatur;

sed factione Gundoaldo duce Cliildebertus in paera positus, per fenistram a puerura

aceptus est, et ipse puer singulus eura Mittes*^ exhibuit; ibique a Gundoaldo vel Austra-

siis in regno patri subliraatur. Brunechildis iusso Chilperici exilio Rothomo''* retru-

ib. 61. detur. In eo anno fulgor per<^ caelo discurrisse^ visus est. Sigybertus in eclesiaSso

sancti Medardi sepultus est, aetate quatragenaria, 14. regui sui anno.
ib. 51. 73. A transito Theudeberti seniores usque ad exitum Sigybcrti anni 29.

A principio usque ad diluvium anni^ 2242.
A*" deluvio usque ad Abrachaui anni 942.

Capp. 70—73. 1. 2a. 3. Ah'-\ c>. 35

Cap. 70. a) reddidit 2a; reddedit 3; redidit 462*. b) c. c. m. ih'-*. c».

Cap. 71. a) in add., sed eras. 1; om. reliqui lihri. b) ad add. 2a. 4c'. c) movet 2o.

d) Viriaco 2a. e) a Red. cap. incipit 4c'. fj revcrtemur 2«. g) nolens 3. Ii) firmastis corr.

firmasti 1. i) possimus 3. k) om. 3. ib-'. c'. 1) abierat 2a. 3. m) a Cuni c. 68. incljnt 46-'.
n) Parius 2a. o) Sygerbertus h. /. 2a. p) cogitans 2«. q) morieris om. Frcd. r) cogebat 1 ; 40

cogitabat rell. s) victoria 3. t) Neustrasii 2a; Neostrasi(a)e 3. Ah"^' ; Neostrasii 4c'; actum veniens
pro a. e. v. 3. 46-*. u) Ansoandus 3. v) pr. m. in marg. add. I. w) duabus 3. 46^*. c^ (ubi corr.J.

Cap. 72. a) 69, et sic deinceps ib'^*. b) Parius 3. c) Mittes coir. Mettes 1. d) Rotbo-

more r. 3; Rothomore truditur 46^*. e) p. c. om. 3. 46^*. c*. f) decurise 3; decurrisse 46^*.^'.

g) basilica Greg. 45

Cap. 73. a) om. 2a. b) ad diluvium 3. 46^'.

1) Arcis-sur-Aube; cf. Longnon, 'Geographie' p. 333. 2) Pont - sur - Seine (Atibe); cf.

Longnon l. l. 3) Virey - sous - Bar (Aube); cf, Longnon l. l, 4) omnis exercitus Greg.

5) Fius saepius meminit Gregorius. 6) Cf. Greg. V, 1 .

CHRONICARU.M QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 113

Ab^ Abiachain iisque ad egressuin filioruni Israhel ex Aegypto auni'' 4(J2. Gieg. iv,

Ab egresso filiorum'^ ex Aegypto usque acl aedeficationein tcinpli Salomonis anni 480.
Ab** aedificacionem vero^ templi usque ad dissolatioiiem ^^ cius ct transmigratiouem
Babylloniae anni 390=.

A transmigrationem Babylloniae usque ad passionein Doinini anni 648.

A passionem Doinini usque a transito sancti Martini anni '' 412.

A transito sancti Martini ' usque a transito Chlodoveae regis anni 112.

A"* transito Chlodovei regis usque ' transitum Teudeberti anni 37.

A transito Teudeberti usque ad exitum Sigyberti anni 29,

Quod sunt semul anni 5774"'.

74.^ Chilpericus filium suum Maeroveum Pectavis cum exercitum direxit. Exindc ib. v, 2.
revertens, Rothomao'' accessit et Brunechildem coniugium'^ accepit. Protinus
Chilpericus ipsum de ea separavit*. Campauinses Sexsionas'' p e r v a se r uii t. Ciiilijc- ib. 3.
ricus cum exercitu contra eos iuvaluit, Sexsionas recepit". Filium suuin Meroveum i^. i4.
honus tonsorarc'^ clericati tonsorareS fecit, et prbt. ordenatur. Roccolenum'' ducera ib.4.
Gunthramnum ideiTique ducem per sequendum' Thoronos'* trausmisit. Roccolenus ab
infirmitate vexatus, nihil ibidem praevaluit'.

75. Eo tempore sanctus Germanus Parisiorum ei)iscopus transiit^. Chilpericus filium ji, j3
suum Chlodoveum Toronus tiansmisit, qui et iiltra Legerc civitates Childeberti^ preva-
derit. Mummolus patricius Gunthramni contra Chlodoveum ct Desiderium duci Chilperici
bellum gessit eosque superavit. Caes i a'' Mummoli oxercito quinque milia, a*^ Desi-
derio vero ** 20^ milia.

76. Inter Suaevos et Saxon e s ^ bellum surrexit. Caesi sunt a'' Saxonibus ib. i5.
20 milia; sex milia tantum ex eis remanserunt'^. Suaevorum quoque 6'' milia:48 8
prostrati sunt; reliqui vero victuriain obtenuerunt^. Saxoncs devoveruut, ut*^ nec pilum''
nec barbiim inciderint, priusquam hanc iniuriam ulciscerint; sed mcntita cst
eorum iragundia.

77. Brittanis^ Magliavos et Bodecus illo tcmpore'' comitis erant, ainiciciam ib. i6.
c u in sacramentis 111*^ invicem inientis. Mortuo Bodico, Magliavos'' filiuni eius nomen
Theuderico de regno* expulit. Sed tandem'^ resumptis virebus, Thcudcricus

Ca^p. 73 -n. 1. 2a. 3. 47/^*. c».

Cap. 73. a) pr. m. superscr. 1 ; Ad corr. Ab 3. b) a. 4G2. a. e. f. e. A. om. 2a.

c) Israel pontea add. 1; superscr. 3 fom. 3aJ ; habet 46**. d) ab ha cdiHcacionem 3. e) slc Fred.

cum codd. B 1. '2. Greg.; om. 3. f) ''csolacioncin 46^*; desolatlonem 4c'. g) CCCL 46'-'';

CCCXLX 4c'. h) a. 412. a t. s. M. ovi. 2a. i) et add. 2a. k) A. t. C. r. om. 3 (ubi Et u.).

Ij ad add. 2«. 4i** ; a add. 3. m) 74 om. 2a.

Vap. 74. a) nuvierus deesl 1. h) Rothomo 2a. 3. 4i'^'. c'. c) ita 1 ; in coni. rell.

A) Saxonas 2a; .Soxsona.s 3; .Saxones ii'^* ; .Sexionas 4c'; item iufra. c) rccii)it 2a. t'j sic 1. 3;

om. 2a. 4//**. c'; clericatiis 4b'^' ; ck-ricatii 4c'. g) ovi. 3. h) lioccoliniim 46''**. c'. i) pcr-

sequcntcra 4/y'''*. c'. k) om. 3. 1) porvaluit 3.

Cap. 75. a) obiit 2a. h) de Greg.; c(a)e3a M. 3. Ab^' . c'. c) dc Greij. dj om. 2a.

u) ila soluH B 2. Grey.

Ciip. 76. a) .Saxonas 2a. h) cx Gre^. c) reniaiiscrant 2«. d) (Hiiii(|iic 3. c) obti-

nerent 2«. f) om. 2n.

Cap. 77. a) Crittlianu» ^b'^' ; IJrittanniis 4c'. h) timon; jx/slca corr. tcniporc 1. v) jir. m.

iiiperirr. 1. i\) Madiavo.s fijios 3. cj r<!{jiinni , ovi. dc 2a. fi t.iiiicii 2«.

1) (luod cosdciii HC])araru decernerct Clrefj. At cun minimc srpnrnvit. 2) iii tcnninuin

Toronicum ct Aiidecavum usquc Sanctoiias transiit cauKiuc jicrvasit (irrf/. (luidhrninno n. 592.
inurtuo, linf licilnlr.s iu dicioue Childebcrli crant. 3) capilliiiii (ircij.

88. K. Mcroving. II. 16

114 ClIllONICAUUM QUAE DICUNTUll FllEDEGAKII SCHOLASTICI LIIJER III.

Greg.v, 16. Magliavuin cum filiuni* lacob interfecit legnumciue' p:itris rocepit. Warogus ^* , Magliavi
ib. 17. filius, in jiatris loco coniex cffecet u r •=• ^. Guntliramnus rex duos Magnachari'' filius
gladio iutcremit, instigante Austrechilde regina; facultatis eorum fisco redegif. Fil i
Gunthramno duo continuo mortui sunt.

!|' l^' 7 8. Gunthramnus Childebertum' adoptavit in filium. Chilpericus Praetextatu m 5

Rothomensem episcopum exilium trudit, repotans ei, quod consilium Brunechilde
husus, contra Chilpericum tractarit**, quod veritate subsistebat. Merveus iterum

ib. 18. laicus efticetur; de Thoronus fugiens, per Authiciodero ^ Devione*^ venit, in Remensem
campaniam peraccessit, a Tharawanninsibus'' circumventus est et in quadam villa con-
cludetur a Gaileno*"'* familiare suo. Ipsoque rogaute, Meroeus cultro interfectus est. i<»
Gailenus manebus et pcdibus, uares et aurebus trunccatus, turpiter vitam finivit.

it,. la. 79.* Eodem tempore lustinus imperator amens effectus est. Sopia, eiusdem agusta,

cum Tiberio caesare regebat imperio. Tiberius largissimus in aelymosinis'' fuit.
Sed cum a Sopia argueretur, ut thinsaurum non vastarit, in medio palatiae
crucem in lapidem*' reperta, iobet Tiberius ipsum lapidem levare. Desupter'' i5
in alio lapide duo crucis^ reperti sunt; levatumque et ipsum, inventa sunt
supter* ipsum milli centenaria auri, quod largiter divino amore Tiberius^ pau-
peribus erogavit.

ib. 19. 80.* Defuncto Narside'', prodenti'^ aliquo sene c e ® , cui*^ Narsis crede-

derat, thinsaurum eius Tiberius abscondito sub terra invenit, nimia multi- 20
tudine ponderum auri et argeuti, seo et lapides preciosis. Quod idemque lar-
ib. 22. giter^ Tiberius in alimuniis'^ destribuitS pauperum. Samson, filius Chilperici,
ib. 23. moritur, quem Chilpericus nimium luxit. Eo anno stella in medio lunae fulgens visa
ib. 24. est. Guntramnus Boso'', relictis filiabus suis in eclesia sancti Helariae, ad Childebertum
ib. 25. transiit. An. quoque tercio Childeberti regis, qui erat Chilperici et Gunthramni septemus dece- 25
mus', Guntramnus Boso filias suas a Pectavo auferre vellens, Dracoienus super eum in-
ruit''. Multis muneribus a Gunthramno Dracoleno offeruntur, sed Draco-
lenus, ut erat elatus, dicens': 'Funiculum, unde alios legare soleo, paratum
habeo, ubi'" et Gunthramnus odie laegatur'. Cumque fuisset prilium ceptum,
Gunthramnus, invocato nomen Domini et virtutis" sancti Martini, levato conto*', Dracoleno 30
mactatP in faucebus, suspensumque de aequm^, mortuum'" in terra proiecit. Feliciter
ib 26. postca quod coepit explevit. Post haec Pectavi, Bagassini^, Teromanni et Ande-

Capp. 77—79. 1. 2a. 3. 462*. c'. Cap. 80. 1. 2a. 3. 46«*. ci- 2.

Cap. 77. a) fiha 3. b) Warochos 4J2*. c". c) effectur 3. d) f Magnaharii 2a. e) redigit
2a. 3. 4ci. 35

Cap. 78. a) Childebertus 3. b) ita 3; tractant 1. 2a (e corr.). 46^*; tractent 4c'. c) Divi-
iiione 2a. d) Terrawanensibus 2a; Tharavannensibus 3; Tharavaiiensibus 46^*; Tharavennensibus 'lc'.
e) Gaulen., ut iv/ra, 46^*. c'.

Cap. 79. a) distinctione caret 2a. b) aelynis corr. aelymosinis 1. c) lapidem corr. lapide 1. ■

d) Desuper 2a. 3. 452*. cL e) sub ipso 462*. gi. f| ^m. 3. 46^*. cK 40

Cap. 80. a) 78, et sic deinceps 2a. b) Narside, sed littera N e corr. 1; Narsidem 2a; Mar-

side 3. 4c>; Marsidae 462*. c) prudcnte 2a. 3; prudenti 462*. c'. d) cuius 2a. e) in 1. Thibcrius
redit 4c2. f) elemosinis 46^*. c^; elimosinis 4c'. g) p. d. 2a. h) Boro, infra Poro 3. i) 16. 3.

k) inruens 2a. 1) dixit 462*. c^. m) unde 2a; et ovi. 3. 462*. c'- 2. n) o»i. 46^*; virtutem 4c'-2.

o) contra 462*. c'- 2. p) artat Qreg. q) aequm corr. aequo 1. r) que add. 2a. s) Bagassi- 45

nitc romaini 2a ; Bagassinit(a)e (Bagassimtae 46^*) romani (rotraanni 4c'- 2) 3. 462*.^'- 2. ,

1) partem regni Grefj. 2) partem vero aliam Warocus — — viiuiicavit Grey. 3) Cf.

Greg. V, 14. 4) Potius a Tarabennensibus. 5) (tabulam) aliain hoc signum habentem,

i. e. unam cruccm, Grrg., qvo tcxte mb tertia tabula marmorea thesaurus rcpertus e.<st.
6) i. e, setie, 9"

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 115

gavi cum aliis rnultis in Brittania contra Waroco ^* exercituin inovunt; super quos Warocus Greg.v,26
per nocte ruens, nimia estragie de Saxonis Baigassinus fecit. Anno 4, Childeberto, ib. 27.
qui** fuit octavus decimus Gunthramni et Chilperici, Salonius et Saggitarius episcopi*' Caby-
lonno in sinod o ab episcopato d egr adantur '. Chiipericus discripciones gvavissemas^ ib. 28.
5 in omni populo regn i su i fieri iussit, Marcus refrendarius, qui hanc discriptionem
faciebat, secum omnes polepticus ferens, Kalendis Marciis<* a Limodecinis» interfectus
est, et omnes poleptici-* incendium^ sunt concrematae. Dum haec ageretur, lustinus'" ii). 30.
imperator octavo decimo an. regni sui cum amenciam quem incurrit vitam finivit.

81. Tiberius adripuit imperio. Sopia agusta inmemor promissionis suae advcrsus ib. 30.
0 Tiberium insidias muli ebatur '•, lustinianum, nepotem lustini, imperium voluit subli-

m a r e. Quod Tiberius cernens, adprehensam Sopiam, expuliatam thinsauris, secregatis
ab ea pueris, custodiam iussit retrudi. lustinianum obiurgatum tantum in"^ posterum
amore delexit, ut filium eius filiam suam promitteret eiusque*^ filium suum"^ filiam suam ex-
petirit; sed non est res* sortita eiFecto. Exercitus eius Persas devallavit'^, victorqueS regressus,
5 tanta mole** praede detulit, ut creditur' cupiditate'* bumani posse sufficere. 20 alevanti
exinde' adducti* sunt.

82. Eodem tempore, an. quinto Childeberti regis tante lois per universam ib. 33. 34.
regionem factae sunt, ut nimium mirum fuisset. Universa flumina termenis, quos ih. 33.
umquam^ excesserant^, praeterirunt. De pecoribus excidio, grandc aedeficiis*^ naufragium.

0 Quod cessantis*^ pluviis, arboris dinuo floruerunt. Erat mensis Septembris. Fulgor per
caelo currise*^ visus est. Sonus*^ quasi deruentes arbores in totam terramS^ auditus est.
Orbis'' Burdegalensis terre moto concussa est. De Fereneis montibus inmense lapides sunt
evolsi, qui pecora et homines prostraverunt. Vicus Burdigalensis ' incendio divinitus ''
ortum' muitus exhusit, subito conprehende n s. Domus et ariis'" cum annonis incendio

5 concrem antur, nullo incitamento" habens ignis, forsitam iussionem divina. Auriliana civitas
ob hoc incendio vastata est. Apud terminum Carnotenum ide° efracto panem sanguis
fluxit. Sed hoc prodigia gravissima lois estP subsecuta. Et discordi a regisl iterum bellum ib. 34.
civile parantibus, besenterecos'" morbos totas Gallias praeoccupavit. His diebus Austrechildis, ib. 3.5.
Guntechramno princepis regina, ab hoc morbo consummata* est, medicos ad Gunthramno

ioacusans'. lusso Gunthramni medici divcrsis poenis adfecti" migrant a^
saeculo. Eo anno magna in Spaniis christianor um persecutio ^uit, instigante Goaesinda, ib. 38

Capp. 80-82. 1. 2a. 3. 4?>2*. c»- ^.

Cap. 80. a) Waracum 2a; Waraco 3; Varoco 46**. b) quac f. octava 2a. c) cpc corr. epi 1.
d) marcii olim odicionis 2a; marci salemodicinis ifj'^* ; iiiarcii alemodicinis 4c'- *. o) om. 2a. f) lusti 3.

5 Cnp. 81. a) moveb.itur 3. b) tantuui ore, om. i. p. am 2a. c) rursumquc Grrg. d) suam

filiam fsna filia 4b'^*) expetivit 46'^*. c>- *. e) sors pro res 2a; om. 3. 46**. c'- *. f) dobellavit 2«

num Oreg. g) victu.sque 3. h) ole 3. i) crederetur 46**. c*. k) h. p. c. s. 2o. 1) postea

corr. ex india 1 .

Cnp. 82. a) ila 2a. 3. ih'^' ; umquam poytra corr. numqnam 1, sic ^c* cum Greji. b) cossi

0 erant 2a. o) aedififiuni 3. 4/;'-^; grandf^s acdifiey ^h^* ; feccre ovi. Frcd. d) Quiescentibus Greg.

Frerlegarius compendin n et (^ r^ovfudil. e) currise corr. currisse 1. f) sonitus Grcg. p) illaiii

add. 2a. h) oni. 3. 4/.,»*. c'- '^. i^ IJiirdig-. corr. liurdeg. 1. k) divinitas corr. dlvinitus 1.

1; ortum corr. ortos 1; orto 4/>'''*. c' ; ordo ^c*. m) ariis corr. aris 1. n) intamento corr. incita-

mento 1. o) ila 1; idiae 2«; idem 3; om. 4*2. i,],.,, 4^1.2. g^r. do. p) om. 2a. q) regis corr.

ti regfes 1. r) df!«ent<;ricus Grcg. n) conHunij)ta 3. t) acusans corr. accusans 1; accusant corr.

accuHans 3. u) adflicti 2a. 3; afflicti 46**. c'- *. v) ad c(a)elum 3. 4i*'. c'- *.

1) Cf. Mariug a. 579. 2) gravi» Greg. .3) LomovicinuB f|iioquo populuH — —

interficnre voluit Grcg. 4) libris diHCriptioiiibnH (Ircf/. I>c polyplgr/nn v. Waitz, ' lYi". II, ''2.^,

p. 2it'J, f)) ad imperator<;iii dcdiuti (Ireg.

16*

116 CIIllONICAKUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III.

Greg V. 38. qimin post Anagliildo " regi^ rex Leubihlus acceperat*^, de aliam uxorem duo'' filius habens.
Ex huius*" unus Cliermengildus ' nomen liliam SigybertiS nomen Sedegunde m *•• '.

u,. 38. H3. Que* cum magni s thinsaiiris et apparatis'' in Spania est directa et ab ava

Goaesinda'^ benigniter recepta, quem postea Goaesinda^ adfecetur. Sed cum
nullatenus aviae iniquo consilio consentisset^, in una civitatum^ cum viro 5
habitandum c o n st itue t u r. Protinus maritum predicans, ad Christi cultum
baptizatus, effcctus est christianus. Quem pater Leubildus inscquens et
58r.. vcllens occidere, tandem eius insecutionem filius est? interfectus ^, per quem data
est occansio. Post mortem ]\Iii'ionis' regis GalHciae'', filium eius Eurico ' et genero''-*
nomen Audecane' de regno certantibus, a Leubildo Soaevi'" et omnes Galliciae pote- lo
statem Gothorum subgiciuntur*.

ih. 34. 84. Igitur Chilpericus tres filio s suos iam adultus* ab infirmitate besen-

ib 39. teriae" uno anuo perdedit, quos dc Frcdegundae habebat. Restiterat adhuc
Chlodoveus, filiu s eius, qucm postea, instigante Fredegundae, vinctum custodia
r c t r u s i t , i b i q u e f a c t i o n e F r e d e g u n d e cultro percussus ^* o b iit. 1 5

ib. VI, 1. 85." Post liaec Mummolus patricius regno Gunthramni fuga dela t a betur •• ; Aven-

ib. 2. nionem'^ castrum suae defensionem expct.iit. Legati Chilperici, qui ad Tiberium
impcratorem ac c e s serant '', ab* eodem illud tempore revertuntur'^ eontinuo.

ii) 1. 86.* Childebertus, relicta'* Gunthramni pacem, se cum Chilperico, ut regno eius pariter

ib. 3. auferrent, coniuncxit, promittens Chilpericus, dum sine filiis erat, ut Childebertu m 20

regni*^ sui relinqucrit heredem; sed more solito mendax apparuit. Lopus dux Cam-
'*»• i- jianensis ab Orsione^ et Bertefredo ab exercito internicione persequitur ^; sed, Brune-

childe in tcrcedente, liberatur, presidiumque eius a suprascri pti s talatus^ est.

'b- fi- 87. Fuit illo tempore reclausus Hospicius apud Necinsem urbem, qui constrinetis '

cateuis a purum corpus ferreis'', desuper cilicio'^, nihil aliud quam purum'* paneni et" paucis 2t)
dactalus'^ comedebat, in quadragensim a radices herbarum. Qui dum conversaretur? in cor-

Caj)p. 82—87. 1. 2«. .•!. W-*. c'- K

Cap. 82. a) qua mnnacLilde ^b'^' ; quani Atiinachil 4c'- ■*. b) conubium om. Fred. c) om.

4ft^*. c*. '^. d) duo corr. duos 1. e) ila 1. 4^^'. c'-^; cx his 2a; ex quibus huius 3. f) Ermen-

ghildus 2a; Ermenchildus 3. 46'^'; Ermeng-ildus 4c:'- '^. gl disponsaverat om. Fred. \\) Sedegunde 30

3. 4c'- '^; Sedeginulae Ah'^' ; Sed Egundis codd. B 1. 2. Greg.; accepit uxorem add. 2«. 3. 4^^'. c>
(ii.bi u. m. al. in marg. svppL). Ac^.

Cap. 83. a) Qui 2a. 3. 4c'^; Q. c. om. 4c'. b) apatis 3. c) Gohendam 2a; Goesida 3

(■uhi b. r. q. p. G. desunt) ; Gersinda 4i^' ; Geresinda 4c'- '^. d) a G. 462* ^2 e) .sentisset 3. 4c'' ^

(non 4b^*J. f) civitate ib^* ; unam civitatem 4c'- '^. g) om. ib'^*; eius 4c'- '^. h) Galliae 2o. 35

i) Eorico 2n. k) genere 2a. 4c'^. 1) Audecan:e 1; Audicane 2a; Audegame 46^*; Audegane ^c^.

m) Suaeviac 3; Suaviae 46^*. c'- *.

Caj). 84. a) be:(em». s) sentariae 2a; bisentariae 46'^*; bisinterie 4c'- *. b) percussit 2a.

Cap. 85. a) distinctione caret 2a. b) ila 1; dilatabitur 3. Ab^* ; delabitur 2o. 4c'- ^ cum Greg.
c) Aventionem 2a. 3; Avencionem 4//^*. d) accesscrat corr. accesserant 1. e) ad 2a. 3. 4c'-^. f) c. r. 3. 40

Cap. 86. a) 83, et sic deinceps 2o. b) rciectam Greg. c) regnum, om. sui 2a. d) :or.sione 1;
Orsionem 2a; Ur.sionem 3. 4c'- *. e) persequetur 2«. 3. f) .sup^ .sclir (sujjra scriptus 2a; s. scriptis
3. 4c'- '^) talatus 1. 2(i. 3. 4r'-2; supra scripto stalatus est (s. e. in marg.) 46^'. — talatus pro tlatus
ex verbo tollere derivatum est; cf. Usener, 'Rhein. Mus.' XXXVII, p. 480. Greg.: derepto omne praesidio.

Cap. 87. a) constrictis 2a. 3. ib^* ; constrictus 4c^ cum Greg. b) induto om. Fred. c) super 4.5
cilio 3. d) puro pane 3. 4c'- ^. o) cum Greg. f) dactilos 46'**. c'- *. g) conversatur 3.

1) Sed Ingundis, Sygibcrthi regis filiam, cum magno apparatu in Hispaniis directa cct.
Greg., quem Fred. non intellexit. 2) A. 585; c/. Dahn V, p. 147. 3) A. 583. obiit.

4) Potius sororin; cf. Greg. VI, 43; Dahn VI, p. 571, n. 11. 5) A. 585. 6) Minns recte,

cum iiniior, qui nondum baptizatus er<M, a Gregorio infantulus dictus sit. 60

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III. 117

pore, inultae virtutes, pristaute Domino, per eodem hostinsi sunt. Chilpei-icus CJreg. vi,
Desiderium ducem ad praevadendum Petrocorego* et Agennum cum exercitum diri-
get*"; qui, fugato "^ Ranoaldo'' duci, has civitates pervasit eiusque uxorem cunctis
rebus expoliavit. Baudastis ® dux in Vasconia obiit; maximam partem exercitus sui amisit.
Anno igitur 7. Chiideberti regis, qui erat Chilperici et Gunthramni 21*^, stilla comitis appa- ib. u.
ruit. In diae sanctum paschae apud SexsionasS civetate caelum ardere visum est. In Pari-
siaco vero sanguis dinuo fluxit*' et' super vestimenta multorum hominum cecidit. Valetu-
dinis variae et mortaletas* magna eo anno in populo fuit. Igitur legati Chilperici An- ib. 18.
soaldus et Domegyselus •*, qui ad conspiciendam ' dotem in Spania fuerant"" missi, sunt
regressi. His diebus Leubildus rex contra Ermenghyldum, fiiium suum, in exercito resedebat.
Tunc filium suum" interfecit* eiusque mulierem a Grecis liberare non potuit^, sed
usque in mortem illuc permansit*.

88. Eo anno Rodinus dux moritur, verum aelimosinarius * et bonitate plenis- ib. 20.
simus'', iustus'^ in cunctis, piissemus in pauperibus. Qui dum quadam vicem, ut
consuaeverat, mortuum sepelire preciperat, ad quadam monimento*' cum cultris pueri
fossam facerint, levata lapide, invinit mirum magnitudinis thinsaurum et soledorum mul-
titudinera. Hoc sibi proprium verum censuit, quem sine intermissione fideliter pauperi-

bus erogavit. Aequanimiter eura fide reddedit hoc thinsaurum, a quem acciperat. Multa ib. 21.
signa et prodigia eo anno in cael 0 sunt visa. Chilperico filius dinuo nascitur^. lobet ib. 23.
omnes carcerentes* laxare.

89. Gundoaldus, qui se ^ filium Chlotarii esse dicebat, de Constantinopole rever- ib. 24.
titur et* Chlothario'' a Childebertum patruo derictus est, Quem Chlotharius videns,
comam capitis tundere iussit. Quem Sigibertus arcessitum, misit eum in Agrepennensim *=
civitatem, que nunc Colonia dicetur. Exinde lapsus ad Narsidem^ dirigit^. Narsis
eum Mauricio imperatore direxit ^- ^ Cum exinde s fuisset reversus, a Mummolo patricio

fuit susceptus* factione Siagriae^ et Flavi episcopis*', ut Gunthramnum degradarint '
a regnum et sublimarint Gundoaldo. Ob hoc causara'' Muraraolus interfectus est'". Gun-
doaldus a Bosone' duce factione " Conbeninsim urbem'^ de cacumine rupis inpingetur"",

Capp. 87—89. 1. 2a. '^. 46^*. c»- 2.

Cap. 87. a) Petro corecum 46*'; Petrogorgum 4c'- *. b) pergit Greg.: item pro habiit

Fred. dirigit i^ifra scripsit. c) fugatus 3; fugata 46^*; fugati 4c'- '^. d) Ragnoaldo 2a. W* ;

Raegnoaldo 3; Rfgnoaldo ic^. e) Baudastus 2a. f) 20. 2a. 46**. c'- *. g) Suessiones 2a.

h) fluit 3; (;x nube dffluxit Greg. i) om. 2a. 3. 4o'- *. k) Domighy.shis 2a; Domighyselus 3;

Domifhifjlus 46**; Domighislus 4c'- ^. \) conpiciendam 1. m) fuerat (f. om. 46*'. c'- *) misi 2a. 3.

n) om. 46*'. c'- *.

Cap. 88. a) elemosinarum 46**. c*; elemosinarium 4c'. b) lenissimus 46**. c'- *. c) iustis 2a.
A) ita 3; momonto 1; monumentuni 2a. 46*'. c*; monunientu 4c', e) nascetur 2a. 3.

Cap. 89. aj om. 2a. h) Ch. (Clilotharius 2a) ad 2a. 3 ; et ab Ch. 4c'- *. c) iagrepenensom
pro i. A. 3. d) Marsedom 2a. (;) diriget 3 ; hahiit Greg. f) dirigit 2a. g) exin 2o. h) epl

2o. 46**. i) d. (dirigerent 46**) ad rcgnum 46**. c'*. k) aura 46**; causa 4c'- *. 1) Borone 3.
m) inpingeretur 46*'. c'- *.

1) lues Greg. 2) Cf. nupra c. 83. 3) uxorem tamcn eius a Grocis erepcrc non

potuit (irerj. VI , 4.3, Al hunc locum Frr.d. e Greg. minime hauaisae videtur. 4) ISyzaulium

proffclura ohiit; cf. Dahn V, p. 147. 5) custodias Grcg. 6) Dc cuius origine qucdam

Btrictim libuit memorarc Greg., fjuihun vcrhis omiHsis, Predcgariua historiam de origine Gundoaldi
cum iis quae praecedunt temere conexuit. 7) Ilie — — ad ConBtantinopoiim accessit Greg.

8) Cf. Greg. VI, 24. 26. 9) Siagrius cral Auguntodunenain et Fiaviua CahilloncnitiH cpiscopi. li.
10) Cf. iiifra lih. IV, c. 4/ Greg. VII, 39. 11) Auctorie nomcn drsideralur. Suhaudiaa Miiinmoli.
12) iirbig Convenicae Greg. VII, 3.'). Intcllegitur Saint Ucrlrand de Commingia; rf. infra lih. IV, c. 2.

118 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER III.

ibique deruptus* moritur. Cariatto'' spatarius Gunthrauini, qui hanc rem prodedit,
huius vecissitudinem repensionis episcopatum Genaveusum' adsumsit'.
Greg.vi,s7. 90. Illud* tempore Chilpericus Parisius ^* coDtra pactum, quam*= cum Francis

inierat, ingred i tur, ob quam rem porcionem suam exinde iusti admisit. Gunthramnus"*

•'b ss P*'^'^°^ Childeberti de Massiiia reddit^. Mummolus factione Fredegnnde, cui 5
repotabant filium suum per incantatione in terf eci s s e , iussit suggellare,
mnltasque mulieres per ipso mendatio a Fredegnndae sunt iuterfectas.

ib.4i. 91. Chilpericus timens Gunthramnum et Childebertu m , in Camaracinsim cum thin-

sanris omnique presidium est adgressus. Per ipsa timore saepe exercitum move-
bat et resedere faciebat. 10

ib.42. 92, Childebertus in Aetalia habiit', et Langobardi se suae dicione commendant.

Gloriose exinde Childebertus revertitur. Acciperat prius* a Mauricio imperatore quin-
quagenta milia auri», ut Langobardus de Aetalia expugn aret*'. Sed non solum '^ eis non
noeuif^, amicicias cum ipsos inivit. Leubildus, ut supra fecimus* mencionem,
filium suum Ermenghildum interfecit*. 15

ib. 45. 93. Chilpericus et Fredegundis filiam eorum cum magni s ^ thinsauris et

multitudinem familiae'' in eius menisterium direxit; quam filius Leubildo uxorem

ib. 46. accipit*^*. Nec post mora extante Chilpericus Calam** villam nec procul a Pari-
sius ab homine nomen Falcone, qui missus a Brunechilde fuerat, est interfectus: crude-
lissimam vitam digna morte finivit^. 20

IXCPT." CAPETOLARLS CROXECE LIBRI QUARTI ES^" CHRISTI

NO:\IEN.

1. De bonetate Guntharamni et ecclesia sancti Marcelli.

2. De Gundoaldo, quod'^ conti'a Guntbramnum factione Mummoli regnum ad-
repere voluit. 25

Capp. 89—93. 1. 2a. 3. 462*. c'- 2. Index. 1. 2a.h. 3. 4J»*. c'- *. ba.

Cap. 89. a) dismptns 2a. 4c^; dirmptus ib^*. b) Chariatto 2a. c) Genavensum corr.

Genavensem 1; Gannavensum 2a; Gennavensem 3. 4i2*. c*.

Cap. 90. a) In corr. Illo 2a; In illo 3. 4tb^'. b) Parius saepe 2a. c) quem 46**. c'- *.

d) Gunt(hjramno 2a. 3. 46»*. c'- *. e) reddidit 2a. 46»*. c'- *; dedit 3. 30

Cap. 92. a) habuit 2a. b) extmderit Greg. c) non add. 2a. d) sed add. 46»'. c'- ».

e) m. f. 2a.

Cap. 93. aj multis 46»*. c'- ». b) familia 2a. 4c'- »; famuloram 46»'. c) aecepit

2a. 3; accepit u. 46»*. c'- ». d) Cala 3. e) post finivit p. 121. ex. 1 haec addit: Incpt pro-

logus cuiusdam sapientis ; at vero index capitum sequitur ct tune demum prologus iUe, euiut titulut 35
indice a textu diremptus iam antegreditur. Forte lihrariut prologum, in exemplari indici praefixum,
titulo iam exarato, postponi maluit. — EXPLICIT LIBER QfARTUS add. 2a.b. 3; amen add. 46'»;
AMEN DEO ( GRAS add. 4c»). EXPLICIT LIBER SECVNDVS add. 4c'- » ; dausula cnrent 4a. 6»*. —
Hoc loco 36 opusculum HUariani inseruit.

Index. al INCIPICNT CAPITLXA CHRONIC(A lE LIBER QUIXTUS (Q. om. 2a. 6) 2o. 6. 3; 40
INCIPIUXT CAPlf CHRONECI LIBRI 4a; INCIPIUNT CAPITULA CRONIC(A)E (CHRON. 46». c»)
LIBRI III. 46'»*. c'»; DsXIPIUNT CAPITULA LIBRI X. ba. Indicem om. bb.e; de aliU non constat.
b) i'a 1 ; L C. n. om. codd. rell. c) 01». 46»'. c'- ».

1) Subscripkit conciliis Valentino II, a. 584. et Matisconensi item II. anno sequenti. R.
2) ante hos annos Greg. 3) soledorum Greg. 4) Nex Ermencliildi ter narraia est; 46

c. 83. 87. et hoc loco. 5) Rigunthis etsi Reccaredo desponsa erat, numquam iamen ei nupsit ;

ef. Dahn V, p. 146.

I

CHRONICARUM QUAE DICUNTUll FREDEGARII SCIIOLASTICI LIBER IV. 119

3. Qualiter Guntramnus Clothariura in regnum» sublimavit.

4. De interfectione Mummoli''.

5. De exereitura Guntrarani in Spaniara adgressum •=.

6. De mortera Leubildi'', et Richaredusf sublimatur in rcgno.

7. De pacem inter Guntramno et Childeberto firmata.

8. De ducebus iusso Childeberti interfectis.

9. De uxorem Anaulfif regis Persarum nomines Cesara''.

10. De exercito Guntramni in Spania adgressum'.

11. De toneca doraini'' lesu' Christi inventa.

12. De Beppeleno"' et Aebraehario " ducibus.

13. De Agone° subliraatumP in regno Aetaliae super'i Langobardis ef defectio-
aem ^ solis.

14. De obetura Gunthramni.

15. De regnum Childeberti in Burgundia,

16. De obitum Childeberti.

17. De Fredegunde, quod Parisius' invasit, et pugna conti'a Teudeberto".

18. De mortem Quintirionem^.

19. De Brunechilde, qualiter^ de Auster'' esfy egecta.

20. De pugna, quem Teudebertus et Teudericus contra Chlothario fecerunt^,
ipsoque* vicerunt.

21. De filium Teuderici natum, et Aegyla'' patricius*^ interficetur •>.

22. De inventionem*' corporis sancti Victoris.

23. De Fogatum'^, qualiter? Mauricium imperatore interfecit et inperium adsumsit.

24. De exiliura sancti Desideriae episcopi.

25. De Bertoaldo raaiorera domum,

26.'' De victuria Teuderici contra Clotharium.

27. De Protadio maiorem domum eiusque' interitum.

28. De bonetatem Claudiae maiorem doraum.

29. De interetum Volfo patricio.

30. De Ermenberga, quod de Spania Teuderico'' adducit'.

31. De legatis Betterici ad regebus transmissis.

32. De marthirio sancti Desiderio'".

33. Quod Sisibutus" rexo in Spaniam sublimatur.

Index. 1. 2« rc/. n. \). 3. 4^2*. c>- ^. 5«.

Index. a) inuegitium, expunct. alt. i 2a; in uegnum 26. bj Mummulis 2a; Mummulus 26.
c) om. ba. A) Loupildo 3. 4c'- ^. 5a (e corr.). c) Kicaredus ^h; Rkharioq' ib'^*] Richaredio 4c' ;

liicharedo sublimato 4c^ ; Richario 5a. f) Arnulfi 26. 4e'-2; uxore manaulfi 3. 5a. g) nonn 1.

h) Caesara 2«; Caesare 3; Cessara 462*. c' ; Caessara 5a. i) om. ba ; index in verhis expliciunt cap

deiinit 26. k) nostri add. 2a. 3. 46^*. c'- ^. 1) I. C. om. 5a. m) Beppellino 2a; Bcppelino

46»*. c^. 5a. n) Ilebrehario 2a ; Ebrechario 3. oa; Ebrachario 46«'; Ebregario 4c'- *. o) Agono

46**. c'-2. p) Hublimatuam corr. sublimatum 1. ql s. L. om. ba. r) slc 46^*. c'-^. 5a; a rell.

>i) d»-fectimem corr. pr. w. defectionem 1. t) Parisium cnrr. jjr. m. Parisius l. u) utrum Teudeberto
an Teudebertum $criptum sil , duhium est 1. v) Quintrione 2a. 3. 4c'- «. 5a; Quimcione 46**.

w; quando corr. pr. m. qualiter 1 . x) Au.stra W^' . c'- *. y) est rorr. m. al esset 1 ; eiecta est 46**. cK 5a.
z) Ce:::: (tic Delinle; fernim Monod; ferum JJeUer) pr. m. corr. fecerunt 1. a) i. q. v. om. ba.

h) AgiUne 5a. v) pat;:: fpater //eWcrJ corr. m. al. patricins r«c 46^'. c'- *; 1; patri 2a; patricium 3;

j)atricio 6a, dj interfeccrunt 2a. 3. 4c''''; interfeeto 5«. e) De coriiu» s. V. invento 5a. f) Fopa-
tum corr. m. al. Focato 1; Focati 2a, 3; Focato 46^*. c'-*. 5a. g) pr. m. superscr. 1. h) titulos

cap. 26. 27. 28. om. 4a. \) cisquc pr. m. corr. ciusquo 1. k) a<l Tl. 6a. \) adduxit 2a. 3. 46'^*. c»-^
venit 6o. m) scl Dcsiderii epi 2a. n) De eo quod Segebodus 2a; Dc .Sisebodus (sic cliuni

46**. c*. ba) 3. o) in Hpania rex 5a.

120 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

34. De Agone* regi, eius'' reginam Teudelinde.

35. De Brunechilde et Beliliilde'^ reginas.

36. De vita saneti Columbani.

37. De iniuriara Teuderici regi, qua Salossia** liabuit.

38. De pugna Teuderici cum« Teudeberto et^ Austers reccptum. 5

39. De obetum Teuderici''.

40. De' Chlothario cum in Auster"* ingredi cepit'.

41. De consilium"^ initum" perdiciones" Hlies Teuderici.

42. DeP quod Chlotarius regnum Burgundiae et Auster recipit et filius Teude-
rici occisit. lo

43. De internicione Erpone ducis.

44. De Leudemundo'1 episcopo et Bertrude'" regina.

45. De tributa* Langobardorum cassata.

46. De morte Bertrude regini.

47. De inicium regni Dagoberti'. is

48. De inicium regni Samonis" in^ Winedus.

49. De Adaloaido^^ rege Langobardorum, eius transitum*.

50. De Charoaldo sublimato in regno super Langobardorumy.

51. De Gundeberga regina eiusque iniuriam ^ et exilio *.

52. De interetum Chrodoaldo''. 20

53. De*^ Dagobertum, quod"* riginam accipit, eiusdem" regnum augitur.

54. De obetum Varnachario'^ maiorem domus et interetum tiliie sui Godini.

55. De inteneione inter Chariberto et Agynane''.

56. De obetum Chlothariae, et quod' regnum eius Dacobertus'' adsumpsit.

57. De regnum Chariberti, filio Clotariae. 25

58. De introaetum Dagoberti in Burgundia et bonitatem cius.

59. De nativitatem Sigyberto, filio Dagoberto.

60. De morum ' mutationes Dagoberti et suasionem maliciae Neustrasiorum ■".

61. De cautillam" et contenenciam Pippino.

62. De Chariberto regi, cum Sigybcrtum" nepotem suum excipitP. 30

63. De imperium Aeragliaei et interetum Fogatis.

Index. 1. 2a (rf. n. a.). 3. W^\c^K ba.

Index. a) Agae 5a. b) et eius 2a. 3 (?). 4i2*. c^. 5a. c) Bylehilde 2a; Belichilde 46»'. c^.
d) quasalossia 1; quas allosia 2a. 3 ; qua a sallasia 4i**; quia Sallassia (Sallasia 4c*) ^c^-^; quod habuit
apud Alsacius 5a; Saloissa in/ra c. 37. e) om. 3; et 46**. 5a. f) et A. rec. om. ba. g) Auter 35

corr. Auster 1. h) Theuderi 3. i) Quod Clilotharius 5a. k) Autster corr. Auster 1. 1) ingre-

ditur 5a (uhi cum deest). m) concil. 46^*. c'. ^. n) om. ba. o) proditionis 2a. p) om. ba.

q) Leudeiuanno 4i2*. c^-^; Leudo mundo 5o. r) Beretrudf 3, ut infra; Berthrude 5«. s) tributa —
cassata corr. m. al. tributis — cassatis 1. t) Dagoberti — regni om. ba, capitibus 47. et 48. in unum
conflatis. Lacunam librarius quidam in ima marg. hisce verbis : XLV'I. De initio regni Dagoberti supjtlevit, 40
quae signis positis post cap. 45. inseri voluit. Idem numeros capp. correxit. u) Samsonis 3. v) i. V.
pr. m. postea add. 1 ; Winedis 2a; Winidis ic^ (ut infra) ; tiumidis 4i** (in/ra Gunid.). w) Adoaldo 3;
Aloaldo 4a. x) transt 1; et e. transitum (transitu 4a. c'- ^) 2a. 3. 4a. c'-^; haec om. ba. y) ita 3;
Langoba^, m. al. superscr. dos 1; Langobardis (sic 4cV corr. Langobardos (sic 46**. c"^) 2a; De Cha-
roaldo rege supcr LangobardoTt 5a. z) i. et om. ba. a) reliqua capita, folio uno exciao, peri- 45

erunt 2a. b) Chlodoaldi 5«. c) ae corr. dc 1. d) De Dagoberto et eius regina et regnum

(oni. augitur) 5a. e) eiusque 3. f) W:arnachari, eras. u 4i^*; Warnacharii 4c'-^; Warnaharii oa.

g) Godoni f. s. 5a. h) Aegynane 3. i) om. ba. k) Daberdus, superscr. go 5a. 1) muro

mutaciones (mutationis 4ci- *) 3. 4c'-*; murmuracione ib^' ; mutatione (om. morum) 5«. m) Nestra-

siorum 46**; Neostrasiorum 4c'- *; Niustrasiorum 5a. n) bonitate 5a. o) et (pro cum) Sigiberto 5a. 30
p) excepto 5a. q) Heraclii (Eraclii 4c'- *; Heracli 5a) super Persas, om. et i. F. D. v. A. , cap. 63.

et 64, in unum contraclis, 3. 4i'*. c*- *. 5a.

CHRONICARUM QUAE DICUXTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 121

()4. Dc victuria Aeracliae super Persas.

65. De pulchritudinem et utelletatcm Aeragliac^.

06. De inicium infestaciones Saracinorum contra imperio.

67. De obitum Gariberti et filii sui, et regnum eius'' Dacobertus' ambavit.

68. Dc inicium ^ scandali et stragis Francorum cum Vinidis.

69. De Charoaldo regi Langobardorum, quod*= Tasonem^ interfecit ets ipsi rex
moretur.

70.'' De Crothario ' regi Langobardorum sublimatura.

71. De Aubedone'' in legationem ad Crotarium in Aetalia adgressum.

72. De Chunis in Bagioquares' interfectis.

73. Dc Siscnando *" per solatium" Dagoberti erectum in regnum Spaniae".

74. De" quod Dagobertus Magancia cum exercito contra Vinidis ambolandum
accessit p.

75. Dc'i inicium regni sublimatum Sigybertum in Auster.

76. De nativitatem Clodoviae et paccionem de regna cum Austrasius.
11 J De inicium revelliciones Radulfo.

78. De exercito iusso * Dagoberto de Burgundia in Vasconia adgressum.

71). De obetum Dagoberti et inicium regni Clodovei.

80. De Aeganem ' maiorem domus et" bonitatem eius.

81. De imperiura Constantis et vastationem Saracinorum.

82. Qualeter degradatus est Tulga rex Spaniae, ct sublimatur Ciiintasindus*'.

83. De mortem Aegane et interfectione Agnulfi^' comitis.

84. De inicium'' ascinsus Erchynoaldo maiorem domo.

85. De Austrasius, cum tinsauris Sigyberto debctum receperunt.

86. De Grimoaldo et Ottone, filium Uroney.

87. De pugna Sigyberto cum Radulfo in Toringia^
88.^ De interctum Ottone.

81). De Flaochato'', quale raaior dorai efficetur.

1)0. De Villebadi<= interitura et Flaochadi obctum''.

CONTINUATIO
indici in codicibus 5 (a. a. d) adiecfa, qnam ex ba exscripsi:

Index 1. 3. 46^*. c'- ^. ^a.

Index. a) 6 huins J>a'j. 'luae restanl lineae vacanl 1. b) cis 1. c) ct quod r. eius Daj^o-
bertu.<« acccjiit 5«. d) De «candalo et strage 5«. e) quod — moretiu- a librario ipso in ima manj.
eate nujipleta videntur. Quae erasa rcpetivit corrector 5«. f) Ta.sioiie 3; Tasonc 4<;'. g) ct

i. r. ni. ovi. 4i**. c'^. h) 69. De Chrothario rogc inseruit 3, unde numeri capp. iterum (juadrant ;

cap. 70. post 82. in marj. suppl. 46**; ipsum in ima marg. stiqijA. 4c'. ba (tihi sulilini. deestj.
i) Rothario 3. k) De A. ad Oirotario (Chrothario 3; Chlotario 462*. c'' ^j iii Italia lcgatione

miHUO 5«. 1) in Bagio (Pagio 4c'- *) quare «int (suiit 4//^*) interfecti 3. 4i^'. c'-^; iu Baioaria

occinus ba. m) Sinando 3. 4b^\c''^. n) pro solatio 3; per Dag-obortSm in regiio levato in

Mi»paiiia 5o; Span. om. 46**. c^ suppl. 4c'. o) Quod D. cum ex. de Magantia contra Wiiiidis ivit 5«.

p) itervm 6 lineae vacant 1. q) De rcgno Sigiberti i. A. 5«. r) tituluvi 77. om. 3,- Dc Kachillo

rcbelle ba. s) De ex. Dagoberti d<- B. (Burdia 4«) in Wasconia iniKsiiiii ^ui. t) Again' 3;

Aegano 4c'-2; y,(^anc 6«. ii) et )>. <-.. om. btt. v) Chynta.siiidiis 3; Cliiiita.sidns 4//''.''; Chiiitasi-

iloruni jirope c. 78, spalio defiiiente, snpjtl. 4c^; (.'indasind Hiibl. Or/. w } Aniilfi se<-. m. corr. Agi-

nulfi ba. X) De Erchinaldo rErrhiiioaldo 3; Erchiinoldi» 46^'; IlerehiiioMldo 4c'- *) maior donios ba.

J) Virone 3; f. C. om. ba. ■/.} Toringa 3. 5«. a) lilulum 8H. 07/1. 3. bj De Flaicado (sic

etiam iufrn ba) maior domos ba. e) Quillibadi 3; Wildibaido bu. d) EXrMCH,'.\T CAITITLA

(EXrEICIT CAIMTOLA 4t') add. n fjwst c. lOy. 3. 4«. />'• ». c'- » (non Ah'^'). I>e codd. 5 vidc ^uj.ra.
88. K Mcroving. II. 16

122 CnRONICAKUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

90. De Baldochilde, regina'* Chlodovcclii, ot eius filiis Chlothario, Childcrico'* et
Theiidcrico, ct de obitu Cldodovcchi.

91. Quod Chlotharius, cius filius, clevatur in regno et Ehroino niaiorum'' domo.

92. De obitu Chlotharii, ct Thcudericus frater successit in regno, ct Childericus
in Austcr rognum aeecpit. ^,

9'). Quod Tlieudorico a rogno deiciunt ct crincs tondunt ct Ebroino*' in Luxo-
viiun monasterium dirigiint ot Cliildorioum '' in euncto rogno susoipiunt.

94. De obitu (Miildorioi^^ et Billohildc'^ reginae, et Leudesius, filius Erchanaldie,
maiorum domum cfficitur.

95. Quod Ebroinus a Luxovio exiens Lcudcsiuni interfecit et sanctum Leudc- lo
garium gladio peremi iussit.

96. Quod Martinus dux ct Pippinus, filius Ansegisili, contra Ebroinum ad Loco-
fico pugnani inierunt.

97. De obitu Ebroini, et quod Franoi Waratonem uiaiorcm domum efficiunt, et
Gislemaris, filius eius, ipsum subplantavit''. i5

98. De obitu sancti Audoini et obitu VVaradoni ', et qualiter Bercharius maiorum
doraum efficitur.

99. Qualiter Pippinus cum Austrasius in opido Virraandinsc, cui nomen Tex-
trieio, contra Theuderieum et Baercharium dimicavit.

100. De obitu Thcuderici, et de Chlodoveo, filio eius, elevato in regno, ct, eo 20
raortuo, Childebertus, frater eius, rcsedit in regno, et de Grimoaldo, filio Pippino, maio-
rum domum et bonitate eius.

lOL Quod Pippinus contra Radebodum'' pugnavit ct vicit.

102. Quod Pippinus Clialpaida' duxit uxorem et habuit ex ea filio nomcn Carlo"".

103. De obitu Childeberti et Grimoaldi, et Dagobertus, filius Childeberti, successit 25
in regno, et de obitu Pippini et Thcudoaldo maiorum dorao, et de pugna in Cotia contra
Theudoaldura.

104. De Ragamfredo raaiorum domura, et qualitcr Carlus de costodia Plectrude
auxilio Dei liberatus est.

105. De obitu Dagoberti regis, et Chilpericus succcssit in regno, et qualitcr dux so
Carlus contra Ragarafrido pugnavit et viotor exstetit.

lOG. Qualiter Carlus dux Chlotharium subliniavit in regno, quo niortuo, Chilperico,
qui fuga lapsus" apud Ragarafrido fuerat, ab Eodonae duce" Aquitaniae recacpit, et
eo raortuo, Theudericum regera statuerunt".

107. Qualiteri' cuin Saxonibus, Baioariis, Eudone ducc cum Abdirama regcra 35
Sarracinorura pugnavit ot vicif.

108. Qualiter Purgundiara'' ipsae dux subiugavit et cura Frisionibus^ ultra ' alto
raare pugnavit et .Sarraoinos" qui in Avonniono erant prostravit et quoinodo Narbonani
vonit ot Sarracinos cum rege eorum in ore gladii interfocit.

109. De legatione papae Gregorii urbis Romo^ cum claves sancti Pctri, vel de i"
divisionc intcr filios suos, seu de obitu ipsius^^.

Index. ba. 1/. r' (rf. v. \>J.

Inilex. u) rcgna, i ?/t. al. snpcrscr. 5«. b) Childoiieric. corr. m. al. Cliildcric. 5«.

c) maior ba; Ebruinu.s maiorum tlomu.s 5(7. d) Ebroinum b<l. c) m lilura scr. ba. i) Bili-

cliildc corr. Bilibildc ba. g) Ercannaldi bd. h) e corr. pr. m. ba. i) Waranodi bd. k) Redc J.i

bodum bd. 1) Chal])iadam bd. m) Carbo bd. n) e corr. ba. o) .stctcrunt ba. ji) /Itulos

hnius et sc(juenlis cajjilis bx^ quoque jjraebet, singittUs cap. sujjcrscrij^tos. q) vincit bx^. r) ila

j)r, VI. ba. s) Frison. bx'. t) contra almerc j>ro u. a. m. bxK u) Sarcinos corr. m. al. Sarra-

cinos 5a. v) superscr. j>r. (1) m. 5«. w) j>crfjunt iihri b: INCIPJT LIJ3ER DECIMUS. Trans-
actis bu.h; Jncipit dccimus non ab i[)so Greg-orio comjjositu.s. Transactis 5e, omisso proloyi inilio, »0

CIIRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI L115ER IV. 123

INCIPIT PROLOGUS CUIUSDAM SAPIENTIS^.

Cum aliquid''-' unius verbi proprietate nou habeo quo d proferaui, nisi prestitum ab uier
Altissimo fuerit, et dum quero implere sentenciam, longo anibiatu vix brevis viae spati u m
consummo. Vernaculum linguac huius verbi interpretatur, absorde resonat; si ob necessitate

5 aliquid in ordine sermone mutavero, ab interpretis vidcor officio rccessissc. Itaque beati
Hieronimi, Ydacii'^ et cuiusdam sapientis seo Hysidori^, immoque et Gregorii chronicis
a mundi originem dilientissime percurrens usque decedentem regnum Gunthramni, his
quinque chronicis huius libelli nec plurima jjretermissa siggyllatem congruentia stilo
inserui, quod illi sollertissime absque reprehensionem condederunt. Cum» hacc ita se Hipr

» habebaut, necessarium duxi viretatem dih'gencius insequi, et ob id'' in priores his chronicis*'
quasi quandam*^ futuro opcre omnium mihi regum S et tcmpora prenotavi '', in pracsenti
autem stilo ea' tempora ponens, et'' singularum gentium curiosissimo ordine que gesserant
coaptavi, quo ' prudentissime viri, quos supra memeni, cuius'* chronicis — verbo huius
nomenis Grego, quod Latini interpretatur 'Gesta tempormn »', — sevirissimi dictantes

j condiderunt, velut purissimus fons largiter fluenta manantes. Optaveram ef" ego, ut
mihi subcumberit taHa dicendi fagundia, ut vel paululum csset ad" instar; sed carius"
auritur'', ubi non est certa perennitas aque*!. Mundus iam seniscit*, ideoque prudenciae
agumen in nobis tepiscit ■", ne quisquam potest huius tempore nec presumit oratoribus
precedentes esse consimilis ^ Ego tamen, ut rusticitas et stremitas ' sensus mei vahiit,

i» studiosissime de hisdem hbris breviatem", quantum plus potui, aptare^' presumsi. Nec
quisquam legens" hic quicquam dubitet, per'^ uniuscuiusque libri nomen redeat ad
auctorem: cuncta reperiat>' subsistere viretatem. Trasactis^ namque Gregorii libri vohi-
mine, temporum gesta, que undique scripta'' potui repperire, et mihi postea fuerunt
cognita'', acta rcgum*^ et bella gentium quae gesserunt'', legcndo simul et audiendo,

5 etiam et videndo cuncta que certeficatus cognovi huius hbclli volumine scribere non
solvi^*, sed curiosissime, quantum potui, inseri stiidui, de eodem incipiens tempore scri-
bendum, quo Grcgori'" fines gesta cessavit ct tacuit, cume Chilperici vitam'' finisse
scripsit. EXPLIClTi PROLOGUS.

Traef. 1. '2a.h. 3. 4^2*. c-i- 2. ha (r.f. n. ?.).

0 Praef. a) ita 1, sed lemma indicem praecedit; cf. sv^n-a p. 118, /. 35; INCIPIT PROLOGUS

(PROLOCrS 4i!,i) 2a.h. 3. 4a. //'• 2. 2* gi (^^^ 4^2;. b) ita 1 etHieron.; ali qni i[\\m (alicniid diim 2i)

iussn (iu.sso 4/>') v. 2a. 6. 4/y' ; aliquidu : (aliqui dum 3/») iu.ssu v. 3; ad li(iui(hnn iusso (ius.sio 4/>2')
v. 4i2'. c'- 2. c) Ydacio 3. d) ob idum in p. 2(i.h\J}; ob i::: in p. 3; obitum in p. 3/;; ob(o)c-

dif.-ndum in p. 462' <,'• 2. e) ita Fred.; libclio Ilieron. f) quadam ead. m. corr, quandani 1; matc-

s riam om. Fred. m RKGNU ET T. 1; rerum et t. 2o. 6 (?). 3. 462*. c'. '■* ; ngum t. Ilieron. h) prcno-
tavi 2«; pcrrcnotavi 2h; jironot. — tempora a correctore posl prologum suppleta sunt 3 fno7i iihj. i) cachan
temp. contra se inviccm ponens Hieron. k) in delel. et srtjjersa: ot 1. 1) quo'' 1. 1*) malim lii.s.
ni) ovi. 4h^'.c^. n) orn. 2a.b('i). 3. 4//2*. r.^'^. o) sarius 1. p) auditur 3. q) aq» 1; a quc •la. 3;
a qucm 2/»; atque 462'. j) taboscit 2«. s) esse simul 2a.h. 3. 4c'^2; esse similis 462*. t) (■xtrcinita.s

0 2a.h i'i\. 3; streniiitas 4/,2'. c'- 2. u) brcvitate 2a. 5 (?). 3 (?) ; vit(a)c 4^2*. c^.i. v) ditaic 2a.h;

obtarc 3. 4^2'. c' ; optare 4c2. w) ita 1 ; L h. q. om. retl. lihri. x) om. 2a.h (?). 3. (?). 4h'^'.c*-'K

y) rcper::: corr. reperict 1; rcpcreat, allerum p jjr. m. superscr. 2«; rcppereat 26; rci)])criat 3 ; rcjie-
diat 4r'. z) o Transactis prologua incijnt 5. a) ])ot. sv.r. ba. h) agnita 462*. c'-2. 5«. <;) rcfjiium 2«
(n erp.). 26. d) ^e.sHerunt, erit. r 1. e) ita 1; nihii rell. f) Grt^gori corr. Grcf^orii 1. {,-•) c. C.

6 V. f. ». om. ba. h) vita finisset scripsi (finissit scrihsi 3; 2a.h. 3. 462*. c'^ 2. i) K,xj)l. jjrol. om. ba.

1) Haec B^edeguriuK r.x prologo Ilieronymi hausil; <f. F.nsehi clirnv. ed. tir.hoenr. p. 1;

'N. Arcfiio' VII, p. 479 «77, 2) I)c hoc loco v. 'N. Archiv VII, ;>. 482. .3) Ihuc 0: prar-

fatione Finnehii ab Iliffronymo iu linyuam I.alinam verna fluxeruvt. 4) Cf. Isid. F.lym, V, 28.

5) C/. Sidon. ej>. VIII, 16 (rd. iMjnhann p. 130, /. ^.Oj.- jicr jicfatom imindi iaiii H(!iiCHCcntiH.

>o 6) Holverc pro rumpcri", intcrinittcrc, ut Holvcr»; iciuniiim.

16*

124 CHUOXICARUM QUAE DTCUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

IN NOMEN DOMINI NOSTRI lESU CHRISTI INCIITT CHRONICA

SEXTA \

1. Gunthramnus rex Francorum cum iam anno 23. Burgundiao regnum bonitate
plonns felicitor regebat, cum sacerdotibus iitique sacerdus ad'' instar se'^ ostendebat et
cum leudis erat aptissimus, aelymosinam pauperibus large tribuens, tante prosjieretatis 5
regnum tenuit, nt'' omnes etiam vicinas gentes ad plinitudinem de ipso laudis canerent.
Anno 24. regni sui devino amore eclesiam'' beati Marcelli, ubi ipsi praeciosus requieseit
in corpore, suborbanum Cabilonninsim ^ sed quidem tamen? Sequanum est territurium ',
merefice et sollerter aedificare^ iussit, ibiqiie monachis congregatis, monastei-ium con-
dedit ipsamque ecclesiam rebus pluremis ditavit. Senodum 40 episcoporum fieri pre- lo
cepit et ad instar institucionis monasterii sanctoruin Agauninsium •', que temporibus
Sigysmundi'' regis ab Avito ' et citeris episcopis, ipso iobente princepi'', fucrat firmatum,
idemque et' huixis senodi* coniunctionem monasterium Sancti Marcelli Gunthramnus
institucionem firraandam curavit.

^S4. Nov. 2.^ Hoc anno Gundoaldus cum solatio Mummolo et Desiderio mense Novembre''-* 15

r.R5. partem regni Gunthramni presumsit invadere et civitates evertere. Gunthramnus Leu-
disclum '^ comestaboli et Aeghylanem ^ patricium « cum exercito contra ipsum direxit.
Gundoaldus terga vertens, Conbanem ' civitatem latebram dedit; exinde de rupe a Bo-
sone * duci praecipetatus interiit,

3. Cumque Guntramno perlatum fuisset, eo^ quod frater suos Chilpericus esset 20
fi84. interfectus, festinans perrexit Parisius^; ibique Fredegundem cum filio Chilperici'' CIo-
591. thario ad se venire precipit. Quem Rioilo'^'" villa baptizare iobet, et eum*' de sancto
lavacro excipiens, in regnum patris firmavit".

Cnpp. 1—3. 1. 2n.h. 3. 4/>2*. r>- 2. rja.

CaiJ. 1. .1) tihdo careni la.h fin rjuibn.i linen vacatj. W^\ ba; INCIPIT LIBER CHRONIC(A)E 25
(CHRONICI 4a) .3. 4«. Zi'- ^. 2*. c'- ^. i^) p^. ^j^ adieclum 1. c) .sfi instar 2a; e.s.se in.star 2/).

d) ut pr. VI. aihl. 1. e) ecl 1. f) Cabilonon.so ih^* ; Cavillononse 4c^-^. g) tantum ih^*. r'- *.

h) Agaunissiuni 3. i) Auto 5a. k) princopi corr. princi])0 1. 1) in 4//^*. r'- 2.

Cap. 2. n) 3, et sic cleinoeps 2h; nnmeri capp. inde ah h. 1. dcHiileranlur 4r'. h) Novom-

her2a.h; Novcmberio 3; Novenibrcm 4t'- 2. c) Leudis (Leudi.s oin. 2b) cuin 2a.h. il) Ag-ylanae 2«; .-jo
Aegilan(a)e 2h. 3. 4^2*. c'. 5«; Egilante 4^2.

Cap. 3. a) et 3. b) Hylpcrici nomen Hlothario 2a. h. c) Riola 2«; Riolo 2h. AIX. c^. ba.

d) cu 2«. h. 5o. e) firmatur 3.

1) De hoc locn v. Jncoh.i, 'Gcogrciphir dc Grcc/oire dc Toiir.f, dr. Frcdcc/cdre et dr Ieur.<t
rontinnateurfi' p. 228. Aimoin. III, 81; S(m1 in territorio Sogonum saltuquo Broxio. 2) Frede- s.^i

garium erras-te, Loncinon, 'Gcogrciphie de la Gcinlr' p. 217. cnntendit, rnm rrrl. S. Marcelli iam
n. .^)70. memivcrit Greg. V, 27, At Monod, 'Archiv f. Schiceiz. Gcsch' III, p. ir)2, dc ecclc.tia
a Gunthramno n. 584. ornnlci cogitavit, quam qnin Frcdegarius intellcxerit, duhito. 3) Cf.

Grcg. IT. F. IIT, 5. 4) In, .tynodo Vnlcntinn II. a. 584. hnhitn cnnfirmatum c.tt, qnid-

quid rrx rtr. basiiicac S. Marcelli vel S. Symi)lioriani ant cjnilninvin aliis I.ocis socrw contulc- 40
rant aut in po.itrrum eonfr.rre volveriut. I?. 5) Meme Dcccmhre a. .^P^. Guvdovnldus rex

'est levatus' ; cf. Grcg. II. Fr. VIT, 11. C) (7/". Greg. H. Fr. VII, 24. Lendegi.<ielus , qnem

Grcgorius qnoqne ducem cxercitus contra Gimdovalclum missi vominavit, postea Aegilani patricio
subrogatus est ; rf. II. Fr. VIII, 30. 7) Cf snpra lib. III, c. 89. 8) Cf. Greg. H. Fr. VII, 38.
9) Ih. VII, 5. VIII, 1. 10) Rotoialinsis {pro Rigoialensis) villa, Greg. H. Fr. X, 28. Kst 45

Rueil (Seinc-et- Oisc) ; cf. Longnov, 'Gt^-ographic' p. 361. Sed Chlotharius non 24, sed 30.
demum anno Gunthramni baptizatus est. — Ceterum Fredegarium in annis Gunthramni regis enume-
randis gruciter errasse, in ' Forschungen z. Deutsch. Gesch.' XXII, p. 456. probavi.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 125

4. Anno 25^. regnum Gontramni Mummolus Senuviai iusso Gunthramni inter- 585
focetur. Uxorera eius Sidoniam ''• ^ una cum omnes thinsauris eius Domnolus domesticus
et Wandahnarus'^ camararius Gundramno presentant.

o, Anno 26. regni sui exercitus Gunthramni Espanias^ ingreditur; sed loci infir- 585.
mitatis gravatus , protenus ad propria revertur ^- ^. Anno 27. eiusdem regno Leu- 585.
disclus •■• * a Guntramno patricius partibus Provenciae ordenatur. Filius Childeberti
regis Theodebertus^ natus fuisse nunciatur. Eo"^ anno nimia inundatio fluminura in
Burgundias fuit, ut eorum terrainus nimium transcenderint. Ipsoque anno Syagrius
comex Constantinopole iusso Gunthramni in legatione pergit; ibique fraude patricius
ordenatur*. Ceptum quidera, sed ad perfectione haec fraos non peraccessit*". Eo anno 58g.
signura ' apparuit in caelum, globus igneos decedens in terram cum scintellis et rugeto.

G.* Ipsoque anno Leubildus^ rex Spaniae moritur», et obtenuit regnura Richarid<=, 586.
fiHus eius. Anno^ 28. regni domni Gunthramni alius filius Childeberti nomen Teude- 587.
ricus natus nunciatur '.

7. Gunthraranus se cura Childeberto pacem firmandum" Andelao''^!" coniuncxit. 587.
Inibi mater et soror et coniux Childeberti regis pariterque fuerunt; ibique speciale con-
venencia inter dorano Guntramno et Childeberto fuit conventum, ut regnum Gunthrarani
post eius "^ discessum Childebertus adsumerit.

8. Ipsoque tempore Rauchingus*^ i' et Boso Gunthramnus, Ursio et Bertefredus'', 587
I optematis Childeberti regis, eo quod eum tractaverant •= interficere, ipso regi ordenante,

interfecti sunt. Sed et Leudefredus'' Alammannorura *= dux in ofFensara aute dicti regis
incidit, etiam et latebram dedit. Ordenatus est loco ipsius Uncelenus ^ dux. Eo anno 587.
Richarid rex Gotorura divino araplectens araore, prius secrecius baptizatur. Post haec
omnes Gothus, dum Arrianam" sectam tenebant, Toletum adhunare precepit, et'' omnes
libros ' Arrianos precepit ut presententur ; quos'' in una domo conlocatis incendio con-
creraare iussit'^, et' oranes Gothos ad christianam legem baptizare fecit.

9. Eo anno uxor Anaulfi^^''' imperatores Persarum nomen Caesara virum relin-
qnens, cum quattuor pueris, totidem'' puellis ad beatum lohannem episcopum*= Con-

Onpp. 4 — 9. 1. 2n.b. 3. 4J2*. c'- *. 5a.
' Cap. 4. a) 35. 3. b) Synodia 2«; Syrlonia 26. c) Wandelmarus 2o; Valdalmarns 5a.

Cap. h. a) Spania 2«. h. b) sic 1, aaepe. c) Lendischkis, pr. m. 1 snperscr. 1. d) nh Eo
rap. G (1 . 2h) incohnnf. lihri praeter 1 et 4^2. e) proaccossit 3.

Cap. 6. a) dittmeiione carent 2n. h. b) Loupildus 3. 4<;'- ^. 5«; Leopildus 46^*. c) Riclia-

rcdns plfrunu/iie 2n. b. 4c' (infra Rocharcdus). 4c*; Ricliaridos 3; Richaridus 46** (item infra c.vm SJ. 5a
, (infra Ricaridus). d) ab Anno cnp. 7. incipil 2a.

Cap. 7. a) sic scripsi; firmant dum 1. 2«. 6. 3. 5«; firmat dum 46^*. c'-*. b) Andelaco 2n.h;
Andclan 5«. c) d. e. 2a. h.

Cnp. 8. a) Pauchin^s 2a. h. 3. ih^'. c^- ^. h) Bertefridus 2«; Bertifrid ba. c.) tracta-

vcmnt 3. 46**. r'- *. ba. (\) Loufridus 2«. 3; Loudofridus bn. o) Alananim pr. (f) m. rorr. Ala-

I manonim .5«. f) Uncliilenus 2«. 6 ; Uncilinus 3. 46**. c'- *. ba. f») Arianum 5«. h) ut bn.

Il lilicros Arrianns 2«. 6. k) civos 46**. r'- *. 1) ot o. G. om. 2a.h. 3. 46**. c'. *. T)».

Cap. 9. a) Amnlfi 2a. 6. 3. 46**. c'- *. 'm. b) ot totidem 2a. h. 3. c) e. C. v. s. u. e.

d. p. d. ot b. )▼. a. a. h. I. om. 4c'- *. ha (hahent 4a. 6*'^.

1) Qnin 'Chnwvo' sil, duhHnmus ; cf. Jncohs p. 227. 2) Cf. (,'rrf/. II. Fr. VH, 40, srd

, nomrn Fredr.i/nrius solus tradidit. 3) dreri. If. Fr. VIII, 30; Dahn V, p. 150. 4) V. SS.

II rr. MrroK. I, p. 34.5, l. 25. h) Cf. (Irr;/. II. Fr. VIII, 37. G) Cf. Waitz, 'VG'. II, 2-^

//. r>0 n. 7) (Jf. (irrf/. II. Fr. VIII, 42; ,S',S'. Urr. Mrrov. I, p. 813, n. 4. 8) Mrmr Apr.

vrl Mni. n. 586. 9) Gre;/. II. Fr. IX, 4. 10) Pactionrm Andel. Grrg. II. Fr. IX, 20.

pnstrri„ trndidit ; rf. LL. I, p. 0. 11) (irrij. L. l. IX, I>. 12) (Jf. Dnhn l. l. p. 1(^2.

I 13) Kndrm frrr Fiiulun, II. Liwij. IV, 50, rr.ll.nlit, xrd v.nUlr rrrnvil, rurn Consfnutino, llrrarlii

12G CHROXICAKUM QUAE DICUXTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

stantiuopule venieus, se unam esse de populo dixit ct baptisuii" gratiam ad ante-
dictum beatum lohannem expetit. Cumque ab ipso pontifice fuisset baptizatus, agusta
Maurici imperatores ea de*' sancto suscepit*^ lavacro. Quam'' cum'' vir suos imperatur
Persarum per legationis scpius repetiret, et Mauricius emperatur uxorem ipsius esse
nesciret, tunc agusta videns eam pulcerrimam, suspicans ^, ne ipsa esset quam legati 5
quaerebant, dicensque eis: 'Mulier quedara s de Persas liic venit; dixit, se unam'' esse
de populo. Videte eam; forsitam ipsa est quam queretis'. Quam legati videntis, proni
in terram adoraverunt, dicentes, ipsam esse eorum doraina quam querebant. Dicit
ad eam agusta: 'Keddi illis responsum.' Tunc illa respondit: 'Ego cura istos non
loquor; vitam illoram ' instar ad canis'' cst. Si conversi christiani, sicut et ego sura, lo
efdciuntur, tunc eis respondebo'. Legati vero animo libenti baptismi gratiam accipiunt.
Postea dicens ad eos Caesara: 'Se vir meus voluerit fieri' christianus et baptisrai gra-
tiara accipex"e, libenter ad eura i'evertam; nara paenitus aliter ad ipso non repedabo'.
Legati iraperatore Persarura nunciantes, statini'" ille legationem ad Mauricio imperatore
misit, ut sanctus lohannis venerit Anciociam ; ipso tradente, baptisraum vellet accipere. 15
Tunc ^lauricius imperator infinitissimum adparatum Anciociam fieri iussit, ubi impe-
rator Persarum cum sexaginta miha Persus" baptizatus est, et per duabus ebdomadis
a lohanne et reUquis episcopis Persas ad plenitudinem supra scripto numero baptizantur.
Eraperatoreni iUum Gregorius ' episcopus Anciociam suscepit de lavacrum. Anaulfus"
imperator Mauricio imperatore petens, ut episcopus>' cura'i clero sufficiente"" eidem * 20
darit, quos in Persas estabelirit, ut universa Perseda baptismi gi'atiam adhiberint.
Quod Mauricius Hbenti prestetit ' anirao, suraraaque celcritate omnes Perseda ad Christi
cultura baptizantur.

589. 10.^ Anno 29. Gunthramni exercitus in Spaniam eiusdem iusso diregitur, sed negH-

genciam Bosone, qui capud'' exercitus fuit, graviter a Gotis exercitus ille*^ trucidatur*. 25

11. Anno 30. regni supra scripti priucepis tonica domini nostri lesu Christi, qui

eidem in passionem sublata est et a militibus, qui eum custodebant^, est sortita, de qua

i's 21,19. David propheta dixit: Et super vestimenta mea posuerunt sortem, profetenti Symoni,

filio Zacob, dis''. Per duabus ebdomadis multis cruciatibus adfectus, tandem profetetur,

ipsam tonicam in civitatem Zafad^ procul a HyerusoHma in arca marmorea posetam so

Cap. 9. 1. 2a.b (cf. n. i). 3. 4i2*. ci- *. ba. Capp. 10. 11. 1. 3. W^\c^-'-. ba.

Cap. 9. a) beatissimi 2a; baptissimi 3, ut infra. b) eade 1. c) 1. s. 2a.h. d) quo-

niam ba. e) om. 2a.b. 3. 4i**. c'- *. ba. f) suspicatur ba. g) quidem 3. 4ci; quidam 5fl.
h) esse u. 2a. b. i) desinunt 2a. b. k) canum ba. 1) clir. f. 3 ('?). 4^^'. c'- *. ba. m) state

mille 3. n) Persus corr. Persos 1. o) Arnulfiis 462'. c'- ^; Aunulfus ba. p) eps 1. 46^*; epis ba. S5
q) ei cleros (clericos ei 4c'- *) daret (om. s. e.) 462*. c'- ^. 1) suffiuienter Monod. s) idem ba.

t) a. p. 3 (?). 462*. ci. 2. 5a

Cap. 10. a) inde ab h. l. capitum numen desunt ic^. b) capud (caput 46**. 5a) de e.

3. 462*. ci- 2. 5a. c) illi trucidantur 3.

Cap. 11. a) custodebant 1. b) ita 1; : acobum (?) 3; Zacob dis 36; lacob 462*. ci- 2. 5^ ; 40
scribas: Zacob, discooperitur.

nepote, regnante Caesaram ad christianam religionem conversam esse scripserit. Cum Fredegario
lohannes Biclar. consentit, quippe qui ad a. 8. Mauricii haec tradiderit: Imperator Persarum
Christi suscepit fidem et paceni cum Mauricio imperatore firmavit. 1) Sedit a. 571 — 592, teste
Ruinart. 2) De hac expeditione v. Greg. B. Fr. IX, 31 ; loh. Diclar. Chr. a. 7. Mauricii 45

(=. 589J.' in GalHam Narbonensem obveniunt et iuxta Carcassonensem iirbem e. q. a. Cf.
Dahn V, p. 164. 3) De tunica lem Christi, *quae iuxta Davifici carminis vcUicinium suh aorte

iacuerat', v. Greg., Gl. Mart. c. 7; Ferunt autem in civitatem Galateae, in basilica quae Ad
sanctos archangelos vocitatur retenere — — , ibique iii arca lignea hoc vestimcntum habetur
inclausum. Zafad est loppe, et 'procul' parvum spatium indicat. ^o

592.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LIBER IV. 127

essc. Qiiain Gregorius Anthiocenus et Thomas i Hycrusolimarum, lohannis * Constan-
tinopolitanus episcopi» cum aliis multis episcopis, tricluanum facicntcs iciunium, cxinde
condigni'' cum arca marraorea, leve efFecta, quasi ex ligno fuisset, ordine pcdcstro
Hyerusolima cum devocione sanctissema *= perduxcrunt ct eam in loco ubi crux Domini
adoratur cum triumpho posuerunt. £0"* anno luna obscurata est^. Eo anno intcr 590.
Fraucos et Brittanis super fluvio Vicinonia*^- * bellum cst ortum.

12. Beppelenus dux Francorum factione Hebracharii ^ idemque ducis a Brittanis
interficetur. Unde post Hebracliarius ad plcnitudinem paupertatis de rebus suis ex-
poliatus pervenit.

13. Anno 31. regni Guntramni Teudefredus =*• * dux Ultraioranus* moritur, cui''
successit Wandalmarus in honorem ' ducati. Ipsoque anno Ago dux in Aetalia super i-yo.
Langobardus in regno sublimatur*. Anno 32. regni Gunthramni ita a mane usquc 5'ji.
raedia*^ diae sol minoratus est, ut tercia pras'* ex ipso vix adpareret^.

14. Anno 33. regni Gunthramni. Eo anno quinto Kal. Aprilis ipse rex mori- jjjj,.j 28.
tur"*; sepultus est in ecclesia sancti Marcelli, in monasterio quem ipsi* construxerat.
Regnura eiusdem Childebertus adsumsit. Eodem anno Quintrio " dux Campanensim

cum exercito in regno Clothariae ingreditur. Ciotharius cum suis obviam pergens,
hostiliter Quintrione'' in fugam vertit, sed utrasque exercitus nimium trucidatus est'*.

15. Anno secundo, cum Childebertus regnum accepisset Burgundiae, exercitus 593.
Francorum et Brittanorum in invicem proeliantes, uterque nimium gladio trucidantur.
Anno 3^, Childeberto in Burgundia regnante, multa signa in caelo ostinsa sunt; appa- .'j9i,nov.
ruit stilla'' comitis'''. Eo anno exercitus Childeberti cum Varnis'*, qui revellare cona-
verant, fortiter demicavit; et ita Warni trucidati victi sunt, ut parum ex ipis rcmansissct.

16. Quarto* anno, post quod Childebertus rcgnum Guntramni accipcrat, de- 505.
functus est; regnumque eius filii sui Teudebertus ef' Teudericus adsumunt. Teudc-
bertus sortitus est Auster, sedem habens Mittensem*^; Teudericus accipit regnum Gunt-
iiramni in Burgudia'', sedem habens Aurilianes.

17. Eo anno Fredegundis cum filio Clothario regi Parisius vel rcliquas civitates
rito barbaro occupavit et contra filius Childcberti rcgis Teudeberto et Teuderico raovit

Capp. 11 — 17. 1. :i 4*2*. c'- 2. ba.

Cap. 11. a) eps 4^/2'. ,;i- 2; epis ba. b) condigni corr. coudigne 1. c) sanctissema corr.

aB.nc\.\s»\msi 1. d) E. a. I. 0. e. E. a. i. F. e. B. s. f. V. b. e. o. om. 46^'.c'-2. 5a. e) Vieiuonca 3.

Cap. 12. a) Hcbrechario 3. oa; Ebrecharii 4i2'. c'-'^; infra Ebrecharius 3. 4c'- '^.

Cap. 13. a) Theudofredus 3; Theudefridus 4//^*. c' 2. 5a. b) cuius 3. c) 11. ad (a 40^. 5a)
mediam diera (medio die 4c'- ^; raedia die ba) 3. 4i^'. c'- '^. 5«. d) pras corr. pars 1.

Cap. 14. a) ipwi corr. ip.sc 1. b) Quintrione corr. Quintrione 1; infra Wintrio vocatur.

Cap. 15. a) 4. corr. 3. 3. b) stilla corr. stella 1.

Cap. 16. a) Anno 4. 3 Ci). 462*. c'- 2. 5a. b) ct T. a. T. «ec. m. suppl. 3. c) Mitt.

Mett. 1; Meten.wm 4i2'. <,'• 2. dj iia 1; infra Burdia.

corr.

1) Thomas nnllun epinc. IlierosohjmitanuH crat; Amos (a. 594 — 601), Rainart teste, coniccil
/'apebrochiun. 2) lohannes IV. a. 582—595. aedit. 3) Apr. 25, et Oct. 18. 4; La Vilainc;
rf, Lunijnon, 'Gi'orjraphif' p. 159. De rebua cum Ihitaniii» (/entis v. Gre(f, II, Fr. X, 9. 5) A, 57.'J.
dux Francorum factux erut ; cf, Marius h. a. (i) iJc payo Ultraiurano v. Jacobn p. 2:33.

7) C/. Waitz, 'Va: II, 2«, 7>. 121. 8) A. 590; cf. 'iV. Archiv' III, p. 231. 9) Dic

23. Sept. lOj Dc anno (iunthramni refjiH emortuali e(ji 'Forachunyen 2. Deulsch. (iCHch.' XAII,
p. 456 «77. II) FiuH mcminit (Jrey. II. Fr. V/lf, 18. A', 3. 12) V. Lihrum IliHt. Fr. c. 'M\ ;

raulun IV, i. 13) 1'auluH, II. L. IV, 10; Intcr \\:wm HiMiucnti uicnBC liuniario piuiiit Htdhi

cometlH manc rt vcHpcrc pcr totiiiM iiioiihciii. In. China <i. 594, d. 10, Xov. htdla crinita obHcrvala
e»t; cf. WilliamH, 'Ubservationa of comcta'. Lond. 1871. H) K. Watlz, 'V(l.' II, P, p. 67.

128 CHRONICARr.M QUAE DICUXTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

exercituni loco nominante Latofao '. Castra uterque ex adverso ponentes, Chlotharius
cum suis super Tbeudebertum et Teudericum inruens, eorumque* exercito graviter tru-
596597. cidavit. Anno secundo regni Teuderici Fredegundis moritur.

59T/598. 18. Anno tercio regni Teudeberti - Wintrio* dux, instigante Brunechilde, inter-

598 599. ticetur. Anno 4. regni Theuderici Quolenus^ genere Francus patricius ordenatur. Eo 5
anno cladis <= glandolaria Marsilia et reliquas Provinciae civitates graviter vastavit. Eo
anno aqua caledissima in laco Duninse, quem Arola^ flumenis influit, sie validac acbul-
livit, ut multitudinem pissium coxisset. Eo anno Warnecharius*' maior domi Teuderici
transiit, qui omnem facultatem suam in alimuuiis*' pauperum distribuit.

19. Eo anno Brunechildis ab Austrasies eiecta est et iu Arciacinsem* campa- lo
niam a quidam homini paupero singula rcperitur. Secundum eius peticionem ipsam^
ad Teuderico perduxit''. Teudericus aviam suam Brunechildem libenter rccipicns, glo-
riose honorat. Huius vicissitudiue nieretum episcopatum Audiciodcrinsem ^, faciente

599.600. Brunechilde, adsumpsit ^. Anno ^ 5. regni "^ Teuderici iterum signa, que anno superiore
visa fuerant, globae igneae per caelum currentes et ad instar multitudinem astarum'^* !■
igneum, ad occidentems apparuerunt.

20. Ipsoque anno Teudebertus* et Teudericos reges'' contra Clothariura regeni
movint exercitum et super fluvio Aroanna' nec procul a Doromello*^ vico prilium*'
confligentes iuncxerunt: ibique exercitus Clothario gravissime trucidatus est. Ipsoque^
cum his qui remanserunt in fuga verso, pagus et civitates ripa Sigona**, «jui se ad -j»
Clothario tradedirant, depopulant et vastant; civitates ruptas, nemi ' pluritas captivorum
ab exercito Theuderici et Theudebcrti exinde ducetur. Chlotharius opjjressus, vellit nollit,
per pactiones vinculum firmavit, ut inter Segona et Legere usque mare Ocianum et
Brittanorum limite pras Teuderici haberit, et per Secona et Escra "• ^ docatiim integruni
Dcnteleno •>■ '0 usque Ocianum mare Theudebertus reciperit'. Duodicem tantum pagi •-■

600.601. inter Esara et Secoua et mare litores Ociani Chlothario rcmanserunt. Auno scxto
regni'' Theuderici Cautinus dux Teudeberti iuterlicetur.

Capp. 17 — 20. 1. 3. 462*. c»*. 5a.

Cap. 17. a) que om. 4b^'. c'- ^. ba.

Cap. 18. a) Qiuntrio 3. 4c'- -. 5a; Quintrione 46-*. h) Eimolemis 46-*; Giioleniis 4c'- *. ao

c) gladis 3. 46^*; gladiis 4c'- ^. d) Varnacharins 3; Warnacbarius 46*'. c*. ba. e) elyniosinis ba.

Cap. 19. a) osqne 46*'. c-. ba. b) perdncetur 3: perducittir 46-*. c'- *; producitur ba.

c) Audioderinsem 3; a theudcrense 46**; Autisiodrensem 4c'- *; Authisioderinspm ba. d) ab Anno
caj). 20. incipit 3. e) om. 46**. c'- *. f) :::::::::::::, superscr. j>ec. m- astrorum ignium 3; istarum
ignium 36. g) occidente 1. 3^

Cap. 20. a) Teudericus et Teudebertus 3. b) reg 1. c) ad oromello 3; a Doromelle ba.

d) priium corr. prelium 1. e) ipsi qui — — versi 3. 46*'. c'- -. ba: qiii posf his om. 46**. c'- *. ba.
f) ita 1 ; nimb rell. libri. g) Esera corr. Isera 1. h) Dentileno 3; Dentelino 46*'. c'- *. ba.
i) recepit 46**. c'- *: recipit ba. k) om. 3.

1) Laffaux; v. Longnon, 'Aflas hist. Texte expl.' I, p. 63. 2) Monod, 'Archiv fiir Schiceiz. 40
Gesch.' III, p. 149, n. 4, Teudeberti pro Teuderici male scriptum esse opinatur. 3) Aar.

Lacus Dunensis est Thunersee; cf. Longnon, 'Atlas historique. Texte expl.' I, p. 63. 4) Arcis-

tur-Aube. Jacobs. 5) S. Desiderius episc. Autisiod. circa a. 604/605. factus, si Gestis episc.

Autisiod. ^ed. Duru l. l. I, p. 332^ fdes habenda est , regibus Francorum propingmts crat ; cf.
GaU. christ. XII, p. 268. Sed nescio, an, quod ad fdem attinet, Fredegarius Gestis antcponendus 45
sU, qui iUufn pauperem a BrunichUde elatum habuit. Idem Digot II, p. 109. statuit. 6) V". Paulus,
H. L. IV, 15. 7) L'Orvanne prope DormdUs (dep. Seine-et-Mame). Jacobs. Cf. Bonnell,

'Die Anf. d. Karol. Hauses', p. 220, n. 2. 8) i. e. Sequana, Seine. 9) iJQise. 10) De
ducatu Denteleno v. Jaeobs, p. \dd sqq.; Digot II, p. 323 sqq.; Waitz, 'VG'. II. l^ p. 149;
lionnell l. l. p. 221; Longnon, 'Geographie', p. 145/ 'Atlas hist. Texte expl.' I, p. 39. 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOiiASTICI LIBER IV. 129

21. Anno 7«. regni Theuderici de concubina filius nascitur ' nomen Sigybcrtus, 6oi/(i02.
et Aegyia patricius, nullis culpis extantibus, instigante Brunechilde, legatus interficetur,

nisi tantuni cupiditatis instincto, ut** facultatem eius fiscus adsumerit<^. Eo anno Teudc-
bertus et Teudericus cxercitura contra Wasconis dirigunf' ipsosque, Deo auxiliante
deieetus suae dominatione redegiunt et tributarius faciunt. Ducem super ipsos nomen
Geniale instituunt, qui eos feliciter dominavit.

22. Eo anno corpus * sancti Victoris, qui Salodero '*• ^ cum sancto Ursio '^ passus
fiierat, a beato Aeconio^ pontifice Mauriennense ••• ■* invenitur. Quadam nocte in suam
civitatem ei revelatur in sompnium •', ut surgens protinus iret ad eclesiam, quam Side-
leuba^-* regina suburbanum Genavinse construxerat; in medium eelesia designatum
locum illum sanctum s corpus adesset. Cumque Genava festinus perrexisset cum beatis
Rusticio''^» et Patricio episcopis, triduanum faciens' ieiunium, lumen per noctem, ubi
illum gloriosum et splendidum corpus erat, ajiparuit. Quem cum selencio hii tres ponti-
fecis, cum lacrimis et orationibus, elevato lapide, in arcam argentiam invenerunt sepul-
tum, cuius faciem robentem quasi vivum repperunt''. Ibique princeps Theudericus
presens aderat, multisque rebus huius eclesiae tribuens ', maxemam partem facultates
Warnacharii ' ibidem confirmavit. Ad sepulchrum illum sanctum mirae virtutes ex ipsa
diac, quo repertum est, prestante Domino, integra adsiduaetate ostenduntur. Eo anno
Aetherius episcopus Lugdunensis obiit; ordenatur loco ipsius Secundinus episcoiDUs». eoa.

23. ^Eo anno Fogas dux et patricius rei publicae victur a Persas rediens, Mau-

ricio emperatore interfecit; in loco ipsius imperium adsumsit. 602,nov.

Capj). 21 — 23. 1. 3. 4b^\ c^- K ba.

Cap. 21. a) 6. 3. b) iu 3. W^*. c^. 5«. c) adsumiUir 3. 46^*. t-i- -. ba. d) direxerant

3. 46^*. c'--; dirixerunt 5a.

Cap. 22. a) corius 5a, ut infra. b) quis alodero 5a. c) Ursione 3; Urso 4/^**. c^. ba.

d) Maiirieninse 3; Maurinense 46**; Maurigennensi 4c'- ^; Maurionense bn. e) com. corr. som. 1.

f) Sedeleuba 3, Ab'^' . c-. ba. g) locum repetit 3. h) Rustico 3. 46**. c'- -. ba. i) iciunium

facientes 3(?i. 46-*. c'- *. ba. k) reppenint corr. repperiunt 1. 1) om. 3. 46**. c*- *. ba.

1) Pater quattuordeeim annorum; v. Pertz l. l. p. 158. 2) Solothurn. SS. Victor et

Ursus e legione Thehaeorum erant; v. Eucherius, Pass. Agaunens. mart. (Rziinart, Acta mart. Ratish.
1859, p. 320j; Ex hac eadem legione fuisse dicuntur etiam illi martyres Ursus et Victor,
fjuos Salodoro passos fama confirmat; cf. Rettberg, 'Kirchengeschichte' I, p. 109; Lutolf, 'Die
Glaubeiishoten der Schweiz', p. 143 sqq. De translatione v. Adonis Martyr., d. 30. Sept.: S. Victor
ad urbem lenavensium translatus miraculorum gloria et venerationo fidelium celebratur. 3) Cf,
Paat. SS. Vidoris et Ursi (Lutolf l. l. p. \lb): Hiconium Maiu-iennensem, discipulum olim beati
Cadooldi Vienensis episcopi et ab eodem episcopo Mauricnsi (siv) ordinatum, Rusticium atcjue
Patricium cum aliis simul sacerdotibus et nobilibus undecumque viris. Hiconius conciliis Matisc.
I. et II. a. 581. et 585. subscripsit. 4) Saint- Jean- de- Maurienne. 5) Cf. supra lib. Ill,

c. 18. Ecclesiam a Theudesinde regina conditam es.<ic, auclor Passionis SS. Victoris et Ursi nar-
ravit (Lutotf l. l. p. 174j; Cum apud Hurgundiorum gentcm Gundisolus rognaret, opore Tlieudc-
BJnde illustrib regine amorc beatiasimi martyris Victoris non longc a Gencvensi urbc basilica
fundata et honcsto situ constructa est. At ei fidem abroyavit Jahn. Cf. AA. SS. Srpt. VIII, 275.
6) Rusticius 13, Patricius 14. episcopus in catalogo epp. Genavensium laudantur; cf. Gelpke,
'Kirchengeschichte d. Schueiz' II, p. 53 «7*7., Jahn II, p. 164 «., qui alterum coadiutorem alleriuH
fuisse opinantur. Ruinart autem alterum Octodurenscm fuisse episcopum probe coniecit. Vero auctor
Paasionia SS. Victoris et Ursi (Luiolf l. l.) : Ex duobus, inquit, supra dictis epiBCoi)i8 altcr
Hocthodorensium, altcr cx oppido Darentensium fuit. Tunc temporis sanctus 1'apoluH inir<;
sanctitatis vir gcnio iam gravatus Genevcnsium liabcljalur episcopus. 7) Cf. supra c. 18.

8) V. Gall. chriit. IV, p. 31». Secundino anno iusoquenti Aridiu» iam succesaerat; cf. infra c. 24.
88. R. Meroving. U. 17

130 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARIl SCHOLASTICI LIBER IV.

(502/603. 24.* Anno 8''. regni Tcuderici de concubina nascitur ei filius noinen Childebertiip,

et senodus Cabillonno collegitur'. Desiderium Viennensem episcopum dcieciunt<=^,
instigante Aridio Lugdunensi episcopo ct Brunechilde, et** subrogatus est loco ipsius
sacerdotale ofticio Domnolus^; Desiderius vero in insula* quedam*' exilio retrudetur.
Eo anno sol obscuratus est*. Eo quoque tenipore Bertoaldus genere Francos maior 5
domus palacii Teudericif erat, morebus mcnsuratus, sapiens et cautus, in prilio fortis,

603.604. Hdcm cum omnibus scrvans. Anno 9s. rogni Touderici nascitiu- ei de concubina filius
nomen Corbus. Cum iam Protadius gencre Romanus vehementer in palacium ab omni-
bus veneraretur, et Brunechildis stubre gratiam eum vellit honoribus exaltare, defuncto
Wandalmaro •• duci', in pago Ultraiorano et Scotingorura* Protadius patricius ordenatur 10
instigatione Brunechilde. Ut Bertoaldus pocius intei-iret, eum ripa Segona'' usque Ocia-
num mare per pagus et civitates fiscuni inquerendum dirigunt '.

25. Bertoaldus a* Teuderico directus, cura trccentus tantura viros illis partibus
propcravit. Cumque Arelao*''* villa venisset et venationem inibi exercerit, haec con-
periens Clotharius, filium suum Maeroeum et Landericum maioris domus cum cxercitura if.
Bertoaldum oppriniendum •= direxit et maximam partem inter Segona et Legere pagus
et civitates dc rcgno Thcuderici presumpsit contra pactum pervadere. Bertoaldus haec
audiens, cum sustenere non prevalebat, terga vertens, Aurilianes ingreditur, ibique a vero
beatissimo Austrcno'' episcopo suscepetur. Landericus cum exercito Aurilianes circum-
dans, vocabat Bertoaldum, ut" exiret ad priliura. Bertoaldus de muro respon^ens: 'Nos 20
duo singulare certamen, si me expectare deliberas'^, reliqua multetudine procul su.spinsa,
iungamus ad priliura ; a Domino iudeccmur', Sed haec Landericus facere distulit. Ad-
dens Bertoaldus dixit: 'Dum facere non audes, proximum temporis domini nostri pro
ea que facetisg iungent ad prilio. Induamur uterque, ego et tu, vestibus vermiclis^,

Capp. 24. 25. 1. .3. 462*. c'- 2. ha. 25

Caj). 24. a) dislinctione carent 41"^*. c'- b) septimo 3. c) et adrL 4^2*. (■'• 2. ^a. d) ovi.

462*. c"- 2. 5«. e) q.dam (?) 1; quidem 3. f) erat Th. 462*. c'- 2. 5«. g) g. 3. h) Waldel-

maro iW^' ; Waldalmare 4c2. i) duci co7-r. duce 1. k) Sigona seniper 3. 462*. c'-2; Sygona
semjier 5«.

Cap. 25. a) ad Theudericum (Theodericum ba) 3. 46^*. c'- 2. 5« b) Arelauno 3. 462*. c'- 2 j g^

Arelai 5o. c) premendo 3; pr(a)emendum 462*. 5a; deprehendendum 4ci- 2. d) Austrino

3. 462*. ci- 2 5„. g~) venire ad p. {om. ut) 3. f) deliberans 5«. g) facis 3.

1) V. Mansi, Coll. Conc. X, p. 493. 2) Cf. V. Columhani n. 54, Mabillon, AA. SS.

saec. II, p. 26. 3) Domnulus concilio Pari.nemi a. 614. vel 615. subscripsit ; cf. Friedrich,

'Drei unedirte Concilien', p. 22. 4) V. Vit. Desiderii auctore Sisebuto (Migne, Pairol. Lat. LXXX, 35
p. 378j; quae instructa, in concilio questa est, a beatissimo vim stuprum Desiderio esse sibi
quondam illatum, — — quem statim homines punituri ab honore privatum exsilio ad monaste-
rium insula religarunt. Subrogatur ei pseudosacerdos Domnolus quidem nomine. 5) Die

1 2. Augusti a. 603. 6) Scotingorum pagi situm discimus ex Vita sancti Anatolii episcopi

(AA. SS. Febr. I, p. 359J, Salinarum patroni, quae habet 'Scodinga in Sequanis, ubi nunc Sali- 40
narum locus'. Salinae vero, vuJgo Salins, opidum est ad Foricam amncm in Burgundiae comitatu
Dolam inter et Vesontionem, quod archidiaconatus cognominis est caput. Vide notitiam Valesii
(p. 508j ad verbuni Scutingi. R. Cf. Zeuss, p. 584 sqq.; Guerard, 'Provinces et pays de France'
('Annuaire hist. pour Vannee 1837, publie par 1a Soc. de Vhistoire de Francc') Paris. 1836,
p. 135; Jacobs, p. 226; Gisi in 'Ameiger fUr Schiceizerische Gesch.' 1884, p. 288. 7) Cf. Wailz, 45
'VG.' II, 2', p, 92. 8) Vattetfille la Rue coniecil Jacobs, p. 191; Arelaunum silvam ('la foret

de la Brotonne') intellexit Longnon, 'Gdographie' p. 137. 9) Cf. Gloss. Pap.: Vermiculum

rubrum sive coccineum. Est enim vermiculus ex silvestribus frondibus, in quo lana tingitur,
quae vermiculum appellatur. Ital, 'vermiglio' ; Gall. 'vermeiV; Hisp. 'bermejo'.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 131

precedamus^ chetheris; ubi congressus erit certamenis, ibique tua'^ et mea utilitas ad-
parebit; proraittentes ante Deum ab iiivicem, promissionis huius*= veritatem subsistere'.

26. ^* Cumque haec in diera festi sancti Martini antestites actum fuisset, Theude- nov. n.
ricus cura haec conperisset, quod a'' Clothario pars regni sui contra pactum fuerat
pervasum, nativitate Doraini protinus cum exercitura Starapas*^' super fluvio Loa per- Dec 25
venit; ibique'' obviam Meroeus, fiiius Clotharii rcgis, cum Landerico et magno exercito
venit. Cum esset artus pervius ille, ubi Loa fluvius ti'ansraeatur, vix tercia pars exer-
citus Teuderici transiverat, initum est prilium. Ubique Bertoaldus secundum placetum
adgreditur, vocetans Landericum ; sed Landericus non est ausus*", ut promiserat, tantum
huius certaminis congressionem adire. Ibique Bertoaldus cum nirais citeris precessisset,
ab exercito Clothariae cum suis interficetur, nec vellens exinde evadere, dum senserat
se de sui gradus honorem a Protadio degradandum. Ibique Meroeus, filius Clothariae,
capetur; Landericus in fuga versus est; nimia'^ multitudo exercitus Clothariae in eo priHo
gladio trucidatus est. Teudericus victur? Parisius ingreditur. Teudebertus pacem cura
Clothario Conpendio villa inivit, et uterque exercitus eorura inlesus redit ad propriam.
Anno 10. regni Theuderici Protadius, instigante'' Brunechilde, Teuderico iobente, maior «04/605
domi substituetur,

27. cum esset nimium argutissimus et strenuus in cunctis, sed saeva illi fuit
contra personas iniquitas; fiscura nimium stringens, de rebus personarum ingeniose fisco
vellens implere" et se ipsum ditare *. Quoscumque de gentem'' nobilera repperiret, totus-
que'^ hurailiare conabat, ut nullus** repperii-etur, qui gratum quem adriperat potuisset
adsumere. Haec* his et alies nimia sagatitate vexatus, maximae cunctos in regno Bur-
gundiae locratus est iniraicus. Cura Brunechildis nepotem suum Teudericum integra
ad.siduotate monerit'^, ut contra Teudebertum moverit exercitura, dicens, quasi Theude-
bertus non esset filius Childeberti ■*, nisi cuiusdam ortolanum, et Protadiuss ipsoque''
consilio adsistens', tandem iusso Teuderici raovetur exercitus. Quod cura loco nomen
Caratiaco''* Teudericus cum exercito castra' raetasset"', ortabatur a leudibus suis, ut
cum Theudeberto pacem iniret. Protadius singulos ortabatur, ut prilium committeretur,
Teudebertus nec procul exinde cum exercito resedebat. Tunc omnes exercitus Teu-
derici, inventa occasione, supra Protagio" inruunt, dicentes, melius esse uno hominem
moriturum ", quam totura •* exercitum in periculum missum. Protadius in tenturio Teu-
derici regis cum Petro archyatro tabulam ludens sedebat. Cum eum undique 1 iam exer-
citus circumdasset, et Teudericum leudis suae"" tenebant, ne illuc adgrederit, misit

Capp. 25. 26. 1. :i. 4b^\ c»- K ba. Cajj. 27. 1. 3. 4c'- '^. ba.

Cap. 25. a.) il.a 1 (prece(lamo.s Monod). 46**; praecidamus 3; praccedamur 4ci-*; pr^cidamur 5«.
bj et mea et tua appar. util. 4/>2'. c*- *. 5a. c) «cr. has; rei add. 3. 46'''*. c'- *. 5o.

Cap. 26. a) dislinclione carenl 4c'- *. b) qiiod Clotharius (Chlotario 46**; Chlotarii 4c'- *;

Chlothario 5«) 3. 46*'. c'*. 5«. c) stam pas. pro fluvi Loa ba. d) ibi quod ba. e) Landericus

non ent consilii halmndans 46**, om. ausus — c. 28. plenitudinem. f) n. (nimium 3) multitudine 3. 5«.
g) victu : 1 ; victor 3 ; victus 5a. h) instante 1 ; instigante codd. rell.

Cap. 27. aj impleri — ditari 4c'- *, b) de genere nobili (nobile 5a) 4c*. 6«. c) quc

om. 4c*. 5o. d) nullis 4c' ; in nuUis 4c*. e) et add. 3. 4c'- *. 60. f) nonerit 1 ; nioncrct

3 (?). 4c'- *. 6a; monuerit 36. g) Protadiuni 4c'- *. \i) ipso quoque 4c'-*. 5o. i) ad.<ji.«jtcnto 4c'- *.
k) Caratiacto 4c'*; Caraciato 6a. I) om. 4c'- *. m) cxlrcmum t pr. m. udic.r.il 1. n) IVotad.

3. 4c'- *. 5a. 0) mori — — mitti 4c'-*; morituro 5a. p) tantum e. 3. 5a; tanto cxcfrcitu 4c'- *.

q) cum repelunt 3. 60, r) om. 3. 4c'- * (ubi tenerent). 60.

1) KtamppH ad jl. la Jonine, cui paulo infra la T.owt Jl. ivcidil. Jacoljn. 2) V. Wailz,

' y(>.' II, 2 ', p. 92. .'5) Kt TkeudcljcrtuB et Theudcricufi Childcherti filii cranl, IchIc Greyorio,

II. Fr. VIII, .'17. IX, i. 4) Quiersy-Hur- Oiac propc Noynn.

17*

132 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

Uncelenuiu ", ut suae iussionis verbum nunciaret exercitum, ut se de insidias Protadiae
removerint. Uncilenus protinus ad exercitum nuncians dixit: 'Sic iobet domnus Theu-
dericus, ut interficiatur Protadius'. Inruentes super eum, tenturium'* regis gladio undi-
que incidentis, Protadium interHciunf^. Teuderieus confusus et coactus cum fratri
Teudeberto pacem inivit, et inlesus uterque'' exercitus revertit ad propriis sedibus. 5
Post discessum Protadiae

605/606. 28. anno 11. regni Teuderici subrogatur maior domus Claudius genere Romanus,

bomo prudens, iocundus in fabolis, strenuus in cunctis, pacienciae dcditus, plenitudi-
nem " consiliae habundans, litterum'' eruditus, fide plenus, amiciciam cum omnibus
sectans. Priorum<= exempla metuens, lencm se et pacientem huius gradi ascensus 10
ostendit; sed hoc tantum inpedimentum habebat, quod saginam esset corpore adgra-

606/G07. vatus. Anno 12. rcgni Teuderici Uncelenus, qui ad mortem Protadiae insidiose fuerat
locutus, instigante Brunechilde, pede truncatum, de rebus expoliatus ad revillitatera <*• '
perductus est.

29. Vulfos patricius, ideraque Brunechilde instigante consilio, qui mortem Prota- 15
diae consenserat, Fauriniaco ' villa, iobente Teuderico, occidetur, et in patriciatum eius |i
Ricomeris'* Romano generis subrogatur. Eodem** anno natus est de concupina Teude- ''
rici filius laomen Meroeus, quem Clotharius de sancto lavacro suscepit.

30. Eodem anno Teudericus Aridiura episcopum Lugduninsem, Rocconem et
Aeborinura'* coraestaboli ad Bettericum'' regera Spaniae direxit, qui exinde Ermenberta*^, 2c
filia eius, Teuderico matriraonio sociandam adducerint. Ibique datis sacramentis, ut a
Teudericum ne umquam a"^ regno degradatur^, ipsamque accipiunt et Teuderico Cabil-
lonno presentant; quem ille gaudens diligenter suscepit. Eadem factionem aviae suae
Brunechilde virile coitum non cognovit; instigantibus verbis Brunechilde ava et Teudi-
lanef germana, efficetur odiosa. Post anni cix'culum Theudericus Erraenbergam expolia- 25
tam a thinsauris Spaniam retransmisit*.

31.* Bettericus haec indignans, legationem ad Clothario direxit. Legatus Clothario
cum Betterici*' ad Teudebertum perrexit. Iterum Teudeberti legati cum Clothario et
Betterico legataries ad Agonem regem Aetaliae accesserunt, et unianimiter hii quattuor
regis cum exercitum undique super Theudericum inruerinf^, regnum eius auferrint^ et 30
eum morte damnarint, eo quod tantam de ipso reverentiam ducebant. Legatus vero
Gothorum, evicto navale, de Aetaliam per mare Spaniam revertitur; sed haec consilius |

divino noto non sortitur efFectum. Quod cum Theuderico conpertura fuisset, fortissime
ab eodem * dispicetur^.

Cap. 27. 1. 3. 4c'- 2. bo. Capp. 28—31. 1. 3. U^\ c^- \ ba. S5

Cap. 27. a) Uncilin. semper 3. 4c'-2; Uncilenum ba (infra Uncelin. et Uncilaen.). b) in ten-
torio r. gladium (gladiis 4c^) 4c'- ^. c) intei-ficenmt 3. d) utrisque 4c'- ^.

Cap. 28. a) redtt ib^* • cf. supra p. 131, /. 39. b) ita 1, ut infra c. 42: litterum eniditus ;

litteranim 3 (?). 3h. ba; litteris 4i**. c'- *. c) prior 3. 5a; prius 4i**. c'- *. d) ita 1; brcvitatem 3;
vilitatem 46*'. c'-'; debilitatem ba. 40

Cap. 29. a) Rigomeris 3. b) Eo 3. 46«*. c'- ». 5a.

Cap. 30. a) Eborino Ah^*. c'- ^. b) Pettericum 4b^*. c' ; Pett. corr. Bett. 4c^; Bettheric.

semper ba. c) Ermenbergam 3. 4c'^; Ermembergam 46**; Ermenbcrga ba. d) ad regnum 3; de

regno 46**. c'- *. e) ita 1; degradaretur rell. f) Teudelane 3; Theudalene 46**; Theodelan(a)e 4ci*;
Theudelan ba. 4fi

Cap. 31. a) Jioc caput praecedenti coniunctum est 1. 3. ia. 6**. ba; sed distinctio et indice
praemisso et proximo cap. confirmatur, quod 32. in 1 dicitur. b) legato add. 46**. c'- * (ubi legatu). ba.
c) ita 1; ut add. rell. d) auferrint corr. auferrent 1. e) eo 3.

1) i. e. revilitatem. 2) Faverney ad fl. Lanterne, dep. Haute-SaSne. Jacobs. 3) Hanc
rem solus Fredegai-ius tradidit. Cf. Dahn F, ^. 174. 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 133

32.^ Eo anno Teudericus consilio Aridio > episcopo Lugduninse perfedum utens

et per suasura avae suae Brunechilde sanctum Desidei'ium de exilium egressum*' lapi-

dare praecipit ^. Ad^ cuius sepulcrum mirae virtutes a diae transitus sui Dominus

integra adsiduaetate ostendere dignatur; per quod credendum est, pro hoc malum

5 gestum regnum Theuderici et filiis suis fuisse distructum.

33. Eo anno, mortuo Betterico^, Sisebodus Spaniae successit in regno, vir sapiens
et in^ totam Spaniam laudabelis valde, pietate plenissemus''. Nam et adversus manum
publecam* fortiter demicavit; provinciam Cantabriam Gothorum regno subaegit, quam
aHquando Franci possederant «. Dux Francio^ noraen<=, qui Cantabriam in'^ tempore

» Francorum egerat^ tributa Francorum regibus multo tempore impleverat; sed cumf
parte imperiae fuerat Cantabria revocata, a Gothis, ut super legetur, preoccupatur, et
phires civitates ab imperio Romano Sisebodus litore maris abstulit et usque fundamen-
tum destruxit. Cumque Romani ab exercito Sisebodi trucidarentur, Sisebotus dicebat
pietate plenus: *Eu me misero, cuius tempore tante sanguis humanae effusio fietur'!'

) Cuiuscuraque potebat occurrere, de morte liberabat. Confirmatum est regnum Gotho-
rum in Spaniam per mare litora usque Paereneoss® montes,

34. Ago rex Langobardorum accepit uxorera Grimoaldi et Gundoaldi^ gerraanam
nomen Teudelendae''- 9 ex genere Fi-ancorum •=, quem Childebertus habuerat disponsata''.
Cum eam consilium Brunechilde postposuisset*', Gundoaldus cum omnibus rebus se cum

> germanam Teudelende in Aetaliam transtulit et Teudelindae matrimonium Agonem

Capp. 32—34. 1. 3. 4i2\ c^- *. bu.

Cap. 32. a) 31, et slc deinceps 3; 30, et sic deinceps 4=1)'^*; distinciione caret ic'^. b) regres-
snm 4^2*. c2.

Cap. 38. a) ita 1. 4c'-2; om. 3 (?). U^* ; per ba. b) plenu.s 3. 4&2*. ci-^. ba. c) Francion
i (om. nomen) 3. d) om. ba. e) egerant 3. f) a add. ba. g) Pareneos corr. Paereneos 1 ;

Pireneos 3. ba; Pirineos 4/>2*; Perineos 4c' ; Percneos (?) corr. Pireneos 4c2.

Cap. 34. a) Gandoaldi ba. b) Theulind^ 3. c) F:::::::: pr. m. , Baioai-iorum sec. m.

(tic etiam ba') 46*'. d) disponsata 1. e) postposuit 4i**. c'- *. ba.

1) Aridius, quem die 4. Id. Oct. a. 611. diem obiis.se putaverunt, synodo Parisiensi a. 614.
I vel 615. celebratae .<;ub.icrij}8it. 2) lonas, V. Columbani: Eo tempore Theodoricus atque

Brunochildis non solum adversus Columbanum insaniebant, verum etiam et contra sanctissimum
Desiderium Viennensis urbis episcopum adversabantur, quem primo exsilio damnatum, ad post-
rcmum glorioso niartyrio coronaverunt. C/. V. Desiderii a Sisebuto conscriptam , Adonis chron.,
Migne, Patr. Lat. CXXIII, p. 111, unde intelleyitur, Desiderium super fluviura Calaronam inter-
fectnm esae. Quod a. 607. factum est; cf. Gall. Christ. XVI, p. 29. 3) V. Vitam Desiderii: ad
cuius venerantissimum corpus tanta Christus conferet copia sanitatum. 4) Bettericus m. Octobr.
a. 610. obiit, cui a. 612. dernum Sisebodus successil. Gunthimari regnum (610 — 612) Fredcgarius
ignoravit. 5) Id est adversus Romanos seu imperatorem. Alias saepius rem publicam appellat ct
infra imperii partem. It. Cf. Waitz, 'VG.' II, 2'*, p. 118. 6) Ilanc fabulam esse, recie ccnsuit
Dahn V, p. 120. 17 7, n. 3. E nomine Francionis dncis intellcgitur, ex eodem fonte haec fluxissc,
nnde Francio ille, qui populo nomen dedissc dicitur, originem traxit. Cf. supra lib. II, c. 5,
lib. III, c. 2. 7) Cf. ep. Sisebuti ad Caesarium (Migne, Patrol. Lat. LXXX, p. 367j.- quod si

bclla surf^ant, si mucro f«;rvidus in qiialibet parte desaeviat, si vita hominum tempus bellicosum
non exigat, quam opinaris pro tantifl sceieribus, pro ingestis cladibus, pro funestissimis iiilatis
vulneribus Deo rcdderc rationcmV Vide Dahn, 'Konige der Gcrmanen V, p. 178, n. 4, ctii vix
concedam , Fredegarium hac ejnstula usum esse. 8) A. 615. 616; cf. Dahn L. l. p. 179.

9) A. 590. una cum regno Thendelindam , filiam Garibaldi rcgis liaionriorum, viduani Aulharli,
Ago uxorem accejnt ; cf. Paalu» III, 35; PaliHt l. I. j). 426; liiedcr, 'Gcsch. Uayerns' I, p. 73.
Fam cum Gundoaldo fralre ad Autharium confugisae, narrat Paulus III, 30.

134 CHRONICAHUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LIBER IV.

tracledit'. Gundoaldus de gente nobile Langobardorum accepit uxoreni, de qua duos
tilius habuit his nominibus: Gundeberto et Chairiberto^^. Ago rex, filius Authario
rege*, de Theudelindeni habuit filium nomen Adoaldo'' et fihani nomen Gundoberga.
Dum Gundoald*^ a Langobardis nimium dilegeretur, factione Agone regi et Teudehndae,
cum ipsum iam zelum tenerint, ubi ad ventrem purgandum in faldaone* sedebat, sag- 5
gitta saucius'' moritur*.

G07;G08. 35. Anno 13. regni Teudei-ici, cum Theudebertus Bihchildem» habebat uxorem,

quara'' Brunechildis a neguciatoribus mercaverat, et*^ essct liilichiidis utilis et a cunctis''
Austransiis vehementer'' dihgeretur, simpHcitatem Teudeberti honeste conportans, nihil
se menorem a Brunechilde esse censirit', sed sepius per legatus Brunechilde dispicirit, 10
dum ab ipsa increpabatur, quod ancilla Brunechilde fuisset, tandem his et ahis verbis,
legatis discurrentibus, ab invicem vexarentur: placetus inters Colei'inse« et Sointense
fiaetur, ut has '• duas reginas pro pacem inter Teudericum et Teudebertum coniungerint
conloquendum ' ; sed Bilichildis consilio '' Austrasiis inibi venire distulit.
v.coiumb. 36. Anno 14'. regni Teudei'ici beatus Columbanus creverat»* iam passim^ fama if)

is •• civitatis suae iu uuiversas Gallias vel Germaniae provincias ; eratque omnium riniore *=
laudabilis, omnium cultu venerabelis in tantum, ut Teudericus rex ad eum sacpc Lossowio''
venerit et orationum suarum® suffiagio omni cum humilitate poscerit'^. Ad quem saepissimae
cum venerit, eoepit vir Dei s eum increpare, quur concubinarum adulteriis misceretur et non
pocius legetimi coniugii'' solamina frueretur, ut regales prolexs' ex honorabilem reginam 20
prodiret'' et nou pocius ex lupinaribus videretur emergi. Cumque iam ad viri Dei impcrium

Capp. 34 — 36. 1. 3. 46»*. c'- '^. ba.

Cap. 34. a) Harib. 3 ; Arib. U^\ c>- ». ba. b) Odoaldo 3. c) Gundoaldus 1. d) sag.

toxicata m. 4b^* ; sag. sauciatits m. 4o'- ^.

Cap. 35. a) Belichild. plerumque 3. 46^*. c'- ^. ba. b) qvxem 3. 46^*; quem 5«. c) cum 25

esset ba. d) cunctinaustransiis 1. e) dilegeretur vehementer 3. f) cerneret 3 fe corr.). 4i**. c*. ba.
g) ter m. al. superscr. 3; in 36. 46»*. c'- ^. 5«. h) ut :: dnas, eras. forte per (sec. in. superscr.

ha.s) 3; ut arduas 36. i) loqucndum 3. 46^*. ba; loquendo 4c'- '^. k) consiliis 46'^*. c'-*. ba.

Cap. 36. a) parsim m. s. VIII. corr. passini 1. b) his 3. 4c'-^. ba; in 46»*; sancti viri lonas.
c) ila 1; in ore eras. 3; ramore 46**. c'- '^. ba cum lona. d) Luxovium 46'^*; Lussobiuni 4c'; Lusso- 30
vium 4c2. ba. e) eius lonas. i) poposcerit 3; deposceret lonas. g) Domini 3. h) legitimae
coniugis lonas. i) prolexsex, prius x eras. 1. k) procederent 46**; procederet 4c'- *. ba.

1) C/. p. 133, n. 9. 2) Is a. 653. rex creatus est; cf. Paulus IV, 48. 3) Frede-

garius hic et infra c. 45. fallitur, cum Ago filius Autharii ininime fuerit. Sed sujira c. 13. recte
scriptum est: Ago dux — in regno sublimatur. 4) Theodulfi carm. nr. 62. iiiscriptum : In 35

faldaone episcopi, ita incipit: Sessio Teudulfi placcat, precor, cet.; cf. Ducange ed. Favre III,
p. 402. Gall. 'fauteuil'. 5) De nece Gundoaldi cf. Paulus, H. L. IV, 40. Muratori, Ann. ItaJ.
a. 612, Fredegarium rumoribus nimis favisse censuit. 6) Sointense Sundgau e.sse, Ruinart duxit,
dum Jacobs (ed. II) potius Saintois (postea Vaudemont) intellegi opinatur. Idem Colerinse Soulos-
sois interpretatur, quod cave probes, etsi Digot II, p. 334. idem statuit. Qui nupcr his de rebus 40
scripsit Schricker, 'Aelteste Grenzen und Gaue im Elsass' ('Strassburger Studien' 1884, //,
p. 397 n.) Saintois quidem probavit, sed Colerinsem ex loco Colle regia prope St. Die (iam
Colroy - la - Grande et Colroy-ia-Roche) nomen traxisse coniecit. 7) Anno 14. Theuderici II. regis
titulum apud Le Blant nr. 474. exaratum esse puto: IDAS KALENDAS NOVENBRAS ANNVM
QVARTVM RENVM DOMINI NOTRI TEODORICI RIGES INDICCIVNE DVDECEMA. 45
Cum indiclio 12. iniens — agitur enim dc mense Sept, vel Nov. — cum anno 608. p. Chr.
conveniat, sine dubio pro verbis quartum renum — quartum denum scribendum est. Theuderi-
cum autem, cui a. 608. quartus decimus regni erat, a. 595. fasces cepisse, ex anno quoque
Gunthramni emortuali intellegitur; cf. supra p. 127. 8) Hoc caput plerumque ad verbum ex

Vita Columbani anctore lona, AA. SS. ord. Beaed. II, ]). 17 sqq., fluxit, 50

I

CIIRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 135

regis sermo obtemperaret, et se ^ omnibus inlicctis secregare responderet, menteni Brune- V. Coiumb
childis aviae, secundae'' ut erat Zezebelis*', anti(juus anguis'' adiit eamquc* contra virum Dei
stimulatam superbiac aculco '^ excitat, quia cerneret viro Dei TheudericumC oboedire. Vere-
batur enim, ne, si '', abiectis concubines, reginam aulae per fecisset', dignitates atque honoris

i sui modum amputasset. Evenit ergo, ut quadam dic beatus Columbanus ad Brunechildem ib. c 32
venerit. Erat enim tunc apud Brocariacum'* villa. Cumque illa eum in aula venire' cer-
nirot, filios Teuderici, quos de adulterinis permixtionibus habebat, ad virum Dei adducit.
Quos cum vedisset, sciseitatur, quid sibi vcllent. Cui'" Bruncchildis ait; 'Regis sunt filii, tu
eos benedictione robora'. At" ille: 'Nequaquam', inquid, 'istos regalia sccptra suscepturus

( scias"; de hipinaribus emerserunt'. Illa furens parvolus abirel' iobet. Egrediens'1 vir Dei
regiam ■■ aulam, dum limitem transiliret, fragor^ cx ' terrorem incussit nec tamen miserae
feminae fororem conpescuit. Paratque deinde ' insidias molire vicinus monastir ii "; per nuncius
imperat, ut nulli eorum extra monasterii terminos iter pandatur, neque receptacula monachis
eius vel quelibet* subsidia tribuantur. Cernens beatus Columbanus regios animos adversum

I se permotus**, ad eos properat, et" suis monitis miseraty pertenaciae intentu frangat^'. Erat
enim tunc temporis apud Spinsiam* villam publecam. Quo'' cum, iam sol occumbentem, venis-
set, regi nunciant, virum "^ Dei inibi esset^ nec*' regis domibus metare^ vellit'^. Tunc
Teudcricus ait, melius esse virum Dei oportunisS subsidiis honorare, quam Dominum ex ser-
vorum eius offensam ad iragundiam provocare. lobet ergo regio cultu oportuna'' parare Dei-

• que ' famolo dirigi ■*. Itaque venerunt et iuxta imperium regis oblata offerunt. Quc ' cum
vidisset dapes et pocula cultu regio admenistrata, inquirit, quid sibi de'" ista vellint. Aient"
ille: 'Tibi " a rege fore P directa'. Abuminatus ea, ait: 'Scriptum est: "Munera impiorum repro-
bat Altissemus". Non enim dignum est, utl famolorum Dei ora cibis •" eius polluantur, qui
non solum suis, verum etiam aliorum habitaculis famulis Dei aditum deniget'. His dicta,

p vascula omnia in frustra* disrupta sunt, vinaque ac sicera solo ' diffusa, ceteraque separatim
dispersam. Pavifacti menistri rei geste causam regi nunciant. Illi pavore perculsus, cum avia
delucolo ad virum Dei properant. Precantur de commisso veniam; se in" postmodum emendare

Caj;,. 36. 1. 3. 4^2*. c>- 2. 5«.

fJap. 36. aj ab in. al. add. 6a, et ita lonas. b) secundum 3. Ah'^*. 5«; secunda, 4c^.

I c) Zezabelis 3. ba; Zezabel 4c' ; lezabel 4c''; lezabelis 46'^* cum lona. d) antitjuos sanguis 3.

e) eumque 3. 5«. f) a::::: 3; ag-oleum 3i. g) T. o. eras. 3; Theuderico obedire 36. h) sc

3. 4b^*. ba. i) ita 1. 3; pfecisset 4J2*. c^ cum lona. k) Brucaria m v. 46^*. Brucariacum v.

4c*. 5a; Brocariacam v. lonan. 1) venisse lonas. m) om. 3. 46^*. c'- ^. 5«. n) ait ille 5a.

o) quia add. lonas. p) adibi 3. 5a. q) ergo add. lonus. r) reg^inam 3. s) frangor 3. 5«.

I t) Parat quideru indc 3. 46**. c'- ■'. 5«. u) et om. Fred. v) quilibet 5a. w) permutus 3; per-

mutos 5a; permutatos lonas. x) ut 46*'. c*. 5a. y) ita 1. 3; misere 36; miseri 46**; miseram 4c*;

miserac 5« cnm lona. z) frangant eraiit 5a. a) .Spissiam lonas. b) quod 3. 46**. c'- *. 5a.

c) vcmm 5a. d) esse 46**. c*. 5a cum lona. e) nec in rcgiis lonas. f) velle lonas. g) opor-

timnm 3. h) oportune 3. 46*'. c*; oportuuf; 5a. i) que om. 46**. c*. 5«. k) dirigcrc 46**. c*;

I diregere 5a. 1) q> 1. m) om. 46*'. c'- * cum lona. n) dicunt 46**. c'- *. 5«. 0) scias om. Fred.

p) fiienint 3. 46**. c'- *. 5a. qj ovi. 46-*. r'- *. 5«. r) oracionibus (orationibus 5a) eius \). 3. 5«;

oracionihiis {ujir. oracioniesj obla |cionibus (obla in li(ura) eius p. 46**; orationibus ut his j). 4r'-*.

«) ita 1. 3. 4c'. t) sola 3. 5«. u) scdeinde 46*'; et sc in 4c'- *.

1) Quanfa ino>iria FrndpfjnvinH fovtc.m tractnvnrit , hoc p.x loco intelJefjitur. lonas enim
< ncripnil : fiagor ex(ortuH fotairi doMHiin qiiatiiuis, oinnilius) terrorem etc. Varljin r/nac unv.inin
inclunmuH praeterrniHHin, iam Fredegariana hiant, Ceterum quod in chronico S. /tejtifjni (cd. ISou-
f/nud et Garnier p. 45j ncripta aunt: fragor subito cxortUH, (jiii totam rjuatieiiK doniiiin oiniiibus
t»Trorem incusHit, monachum qui Fredefjarii chronicon exHcripnit nonvumqnam Vitmn ipnant Colum-
hani conMuhiiHHc, etiam aliiH locin prohatur. '2) iiitrare fanaH.

II

136 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

V Coiuinb. polliceutur. His pacatus* promissis, ad monasteriuin rediit. Scd polliciti vadaemonii'' iura
non diu servata violantur*^; exercentur miseriarum incrimenta, solitoque" a rege adulteria
patrantur. Quae*' audita, beatus Columbanus litteras '^ ad eum verberibus plenas direxit

ib. c. 33. comminaturque escomunicationem, si emendare dilatando non vellit. Ad haec rursum permuta
Brunechildis, regis animum adversumS Columbanum excitat omnique conatu perturbare in- s
tendit; oraturque'' proceris', auligas, optamatis'' omnis, ut regis animum contra verum Dei
perturbarint ; episcopusque ' sollicitare adgressa"", et de eius religione detrahendo et statim"
regulae, quam suis custodiend a monachis indederat, macularet**. ObtemperantisP igitur aulii
regiae persuasionibus misere reginae, regis"" animum contra verum Dei perturbant, cogentes,
ut accideret* hac relegioue probaret. Abactus' itaque rex ad virum Dei" Lussovium venit, lo
conquestusque' cum eo, cur ab conprovincialibus moribus discisceref^, et inter septa secre-
tiora omnibus christianis aditus^ non pateret. Beatus itaque Columbauus, ut erat audax atque
animo vegens, talibus obicienti regi respondit, se consuetudinem non habere, ut secularium
hominum et relegioniJ' alienis famulorum Dei habitatioues pandant^ introitum. Se et* opor-
tuna aptaque loca ad hoc habere'' parata, quo'' omnium hospitum adveutus suscipiatur. Ad is
haec res: 'Si', inquid, 'largitatis nostre munera et solameuis supplimentum capere cupis, omnibus
in locis omnium patebit introitus'. Vir Dei respondit: 'Si quod'' nunc usque sub regularc
disciplinae abenis* constrictum fuit, violare conaris, nec tuis muneribus nec quibusquae '
subsidiis me foreS ad te'' sustentaturum. Et si hanc ob causam tu hoc in loco venisti, ut
servorum Dei caenubia distruas et regularem discipliuam raacules, cito ' tuum reguum funditus 20
ruiturum et cum omni propaginae regia dimersurum'. Quod postea rei probabit eventus.
lam enim timerario conatu rex refecturium ^ ingressus fuerat. His ergo territus dictis, foris '
celer repetat. Diris" post haec vir Dei increpatiouibus rex" urguetur, contraque Teude-
ricus ait: 'Martirii coronam a" me tibi iulaturam speras'. Non esseP tantae demenciaei, ut
hoc tantum patraref scelus, sed pociores cousilii* se' ageret utilia" paraturum^, ut qui" 25
ab omnium saecularium mores discescat, quo venerit, ea via repetare studeat. Auligum*
simul consoua voce vota prorumpunt, se habere nonJ' velle his in loeis, qui omnibus non
societur. Ad haec beatus Columbanus se dicit de cinubii septa nou egressurum, nisi vio-

ib. c. 34. lenter abstrahatur^. Discessit ergo res, relinquens virum quendam procerem* nomen Baudulfum''.

Cap. 36. 1. 3. 4i2*. ci- 2. 5a. 30

Cap. 36. a) pagatus 3. 4c'. oa; pietatis 46^*; placatus lonas. b) va daemonii (demonii
3. 5a) iurandum diu 3. 4^2*. 5«; ut demum iura nondum diu Ac^- '^. c) violenter 3. ^&^*. c^-'. 5a.

d) solitaque Ac^- - cum lona. e) quam 4ci- ^. 5a; quo audito lonas. f) literis 3; litteris 5a.

g) adversus ih-'.c-. ba. h) ita Fred.; bortatiu-que lonas. i) proceris corr. proceres 1. k) opta-
matis omnis corr. optimates omnes 1. 1) episcopisque 3. 5a. m) aggressa est, ut eius lonas. 35
n) ita 1. 36. Ab^*. ba; sta::: 3; statum r. (sic etiam ^c-J, quem s. custodiendum lonaa. o) macula-
rent 462*. c^. 5a cum lona. p) obtemperantis corr. obtemperantes 1. q) in aula 46**; aulae 4c2;
aulici lonas. r) (et add. 462*) a. r. 46^*. ci-2_ 5a. s) ut aut cederet aut lonas. t) ab actus 3;
coactus lonas. u) dei. Lussovium distinguit 1; dei superscr. 3; om. 4c>. 5a fnon ic^J ; Luxrdu 46**;
Lussovio 4ci- 2. v) est om. Fred. w) discesseret 5a. x) aditum 3. 462*. gi. 2 5^. y) gt 40

a r. a. 462*; h. religionem f. D. et habitatioiiibus al. p. 4c'- 2. 2.) pandat lonas. a) sed o.

462*. c2. 5jt gt lonas. b) habitare 3. 46**. 5a; habitu pparata 4c* (ubi n p e corr.J. 4c2. c) quod 5a.
d) si sicut lonas. e) om. 462* ; alienis 4c2. f) quibuscumque 46^*. c^- 2. 5a cum lona. g) merorc
(in marg. al. me fore) 3. h) scias om. Fred. i) scito 462*. c^-^j noveris om. Fred. k) refec-
turio 3. 5a; refectorio 4c'- 2. 1) celer (celerrime lonas) foris (fores 36; foras 462* et lonas, corr. 45
foris 4c2) r. (rep:::: 3; repetit 36. 462*) 3. 36. 462*. c'-2. 5a. m) duris 462*. (.2. 5a cum lona. n) ita 1;
regem (rege 5a) arguetur (arguit 462*; arguitur 4c2) 3. 46^*. c^- 2. 5a; rex urgebatur lonas. o) om.
lonas. p) mea est 46^*; essem 4t'- 2; esse me 5a cum lona. q) scias om. Fred., ut supra.

r) perpetrem 462* et lonas; patrarer 4c'- 2. s) coasiliis 3. t) tibi scias lonas. u) utilia corr.
utelia 1. v) ita 1. 4c2; patratmimi 3. 46^*. c'. 5a. v.) utque 3. 5a; ut que 4ci- 2 x) Auli- 50

comm lonas. y) in h. 1. n. v. 462*. c'- 2. 5a. z) ab:trahatiu" rorr. abstrahatur 1. a) procerum

3. 462*. c2. 5a. b) ita 1 cum lona: Audulfo 3. 5a; Adulfum 462'; Audulfus 4c'; Audulfum 4c2.

CHKONICARUM QUAE DICUNTUll FKEDEGAlill SCHOLASTICI LI13ER IV. 137

Hib eiiim^ ciim remansisset, virum Dci a monastorio pellet et pocnes Vcsoncion e m^^ oppi- V-^"'"'"''-
dum ad exulandum pcrducit, quoadusque cx co regali sentencia quod voluisset dcccrncret'.
Post liacc vir Doi cornens, quod nullis costudiis angcretur a nulioque'^ molestiam^ fcrret, — ib. c. ss.
videbant enim omnes in eum Dei virtutem flagrare, ideoque omnes ab eius iniuriis sccrega-
bantur, nc socii culparum forent, — asccndit ergo dominica die in verticem ardui cacuminis
uiontis illius, — ita enim situs urbis^ habetur, cum domorum densitas iii diffuso'^ latcre pro-
elivi montis sita sit, prorumpentS ardua in sublimibus cacuminibus, qui, undique'' abscisi
fluminis Dovac ' alvco vallante, nullatenus commeantibus viam pandit, — ibique '^ usquc ad
raediam dicm expeetat, si aliqui iter ad monasterium revertendi probibeat. Et cum nullus
contrarius existeret, ipse ' pcr mediam urbem™ cum suis ad monasterium rcgreditur. Quo"
audito, Brunechildis ac Theudericus, quod scilicet ab exiiio revertissct, atr o ciorebub" irac
aculeis stiinulantur; iubcntP-- Berthariuml comitcm attencius perquirendum virorum cum pre- ib. c 3ii.
sidio, simulque et Baudulfum"", quem superius direxerat ^, destinarun t ••. Quo" cum venis-
sent, bcatum Cohimbanum in eclesia posetum sallentioque^ ac oratione deditum cum omni
congregatione fratrum repperiunt, sicque virum^ Dei adlocuntur : 'Vir^ Dei, precamur'', ut
tam regiisy, quam ctiam nostris oboedias preceptis, egressusque ^ eo iteuerc, quo primum liis^
adventasti in locis'. At ille: 'Non enim', inquid, 'reor placere Conditore, semul'' natali solo ob
Christi timorem relecto, dinuo repedare'^'. Cumque nullatenus cerneret*' sibi virum Dei ob-
audire, relictis quibusdam'^, quibus ferocia animi forcior inerat, Bertharius abscessit. Hii
vero qui remanserant virum Dei hortantur, ut illis misereatur, qui ad tale opus patrandum
infeli citer '^ fuerant relicti, eorumque pcriculo S consoleret; qui si •> eum violenfer uon abstra-
Iierent, mortis eos pericolum incurrere'. At ille se'' ait iam sacpius testatum' esse, nisi
vim abstraheretur, se"' non diseessurum. Illi gemino vallati periculo, undique urguenti fornii-
dinae, palleum quo" indutus erat adtingunt; alii genibus provoluti eum lacrimis prccantur, ut
pro tanti sceleris culpam illis ignoscer e t", qui nou suis desideriis P, scd regiis 1 obtempera-
rent preceptis. Videns itaque vir Dei pericolor um •■• ^ fore, si ^ suae seviretate' satis- iu. c. 37.
facerct", cum omni eiulatu atque^ maerorc egrcditur, depotatis custodibus, qui, quousque

Cap. 36. L 3. 4Z>2*. c»-2. 5a.
Cap. 36. a) crgo 4i^*. ci- ^. 5«. b) Vesoncione 5a; Vesontionense lonas. c) aimulloque
4i^*. c* (non ic'^). d) molestia sibi inferretur lonas. e) orbis 3. 5a. f) inde fuso 3. 4^''*. 5a;
in defusa 4c'- ^. g) prorumpens 3. 4t'''*. c'- ^. 5«; prorumpant lonas. h) ei udd. 46'^*. c'- '^ 5o.

i) Deni§ 3; denuo 46^'; Deviae Ac^-'''; Deme 5a. k) itaquc 3. 1) ips: 3; ipsum 36. 5a. m) orbem 3.
n) quod auditu 5a. o) acrioribus lonas. p) iubente 3. 5a; misit 4i'^* ; iubent eum 4t' ; iubentque

lonas. q) Be::hario 3; Berthario 36. 4t' ; Bertario 4c2. 5o. r) Baudolfo corr. Baudulfo 3, et iia 5«;
Baudttsfum 46**; Audulfo 4c'- ^. s) dixerat 4i2*. g'- '^. 5a. t) destinavit (scil. rex) lonas. u) Qui
lonaa. vj psallentiumque 3. 4c'-2; psalleutcm::: {eras. qne) 46^*; psallentiuni quae {om. ac) 5a;

cum psallentium choro atque lonas. w) virum D. om. 46^*; vir D. om. 4c'- -. x) prcccmur 3,

y) regin ih"^'. c'- ^. z) pcrgas desideratur. a) om. ba. b) semel lonas. c) repctere lonas.
J) cemerent 46^*, c'-2. e) quibusdam (quidam 5a) B. (Bertarius 3. 4c'- ^. 5a) fju. feroci (feroccs 46^*)
animo inicrat (inerant 4b^'.c'-^) a. 3. 46'-''. c'- ^ 5a. f) infideliter lonas. g) periculum consiliret
(consularet 5o) 3. h) sic 3. i) incurri 5«; incurrercnt lonas. k) ille ut iam — — testatus
est lonas. 1) testatus 3. m) om. ba. n) quod 5a. o) ignosceretur lonas. p) ovi. 46^*. ,;i. 2.
q) rei^s 3. r) periculorum 3; periculum W^\c*''. s) se 3. 4c'- '^. 5a. t) ita 1; vcritatc 3. 5a;

seyeritati U^'. c' ; severitatis 4c^. u) satisfacerent 4b'^' ; satisfacere 4t'-''«. v) acquo corr. atque Monod.

1) Miraculum, fjuod loiius cnarravit, FroAefjarius ro.secuU. 2) Ilic von pnuca desidc-

runlur: iubentquc militum cohortcrn, ut rursum virum Dci vi abstrahant ct ad pristinum revo-
cent prorsus nxsilium, lonan, r/ui miraculum ad maiorcm Columbani fjloriavi adiccit, tjuod Frcde-
yariu», ul HUjjra, nana monlc praclcrminit. Tunc Renuntiantibus, inrjvil, 'i\V\n auribus regilB, ille,
aucto furore miHcrae intentionis, Bertarium (•oiiiitiiii ad cum iitteiitiuH el fjunc sofjiiurdur.
3) /oiiae verba pcriculuin aliorum Fredofjoriun rnalc contrfixit, qni mox ciinvlidtam n'\ iii sua
Hcntcntia perdurarct in si suae Hcvirctatc Hatisfaceret mutavil.

SS. R. Mcroving. II. 18

138 CIIRONICARUM QUAE DICUNTUK FKIiDEGAUII SCIIOLASTICI LIBER IV.

V. (Joiiimi). iiitiQiiis suiie roguo pelleretur^, nou eum relinquercnt. Intcr quos primus Ragumundus erat,
(lui euni Nametis'' usque penluxit'. Sicqiio a<= regno Theuderici expulsus, itorum Hiber-
niani insulani repodare disposuit. Sod ut nulli paonitus iter'' gradionduni fit pontifi-
cius'', nisi porniissuni Altissinii, ipsi vero sauctus Italiani oxpotens, monastoriura in loco
nomon Bobio'" illuc construens, sancte conversationis, plonus dierum migrat« ad Clnistum. 5
t.uy/610. 37. Anno 15. regni Theuderici, cum Alesacioncs*, ubi fueivat enutritus, prcceptum

patris sui'' Childoberti tonebat, a<^ Theudeberto rito barbaro pervadetur. Undc placotus
inter his duos regis, ut Fx*ancorum iudicio finirotur, Saloissa ^ castro'' instituunt. Ibique
Thoudericus cura escaritus''- ' utruinque docem milia accessit; Theudebertus vero cum
magno exercito Austrasiorum inibi prilium voUens committendum adgreditur. Quod 10
cum undiquc Theudoricus ab^ cxercitum Thcudeberti circumdaretur, quoactus atque
con[)ulsus Theudoricus, timorc pcrterritus, per pactionis vinculura Alsatiuss? ad parte
Thcudeberti firmavit; etiam ef' Suggentensis'- * ot Turonsis et Campancnsis, quos''
sacpius repetibat, idemquo araisissc visus est. Regressi utcrque ad sidcbus propriis.
His diebus et Alaraanni in pago Avcnticense '-s Ultraiorano hostiliter ingressi sunt; 15
ipsoquo pago predantes, Abbelenus'" ot Hcrpinus" coraitis cum citcris de ipso pago
comitebus cum exercito pcrgunt obviam Alaraannis. Uterque falange Wangas» iungunt
ad preliuni. Alamanni Transioranus superant, pluretate " eorum gladioP truccdant et
prostcrnunt, maximam partem tcrriturio Aventicense'' inccndio concrcmant, plurum
nomirum'" hominum exindo in captivitate ^* duxerunt; rcversique cum predara, pergunt 20
ad propriam. Theuclericus has iniurias deinceps integra adsiduetate consilium inicbat',
quo pacto Theudebertura potuisset oppreraere. P^o anno Belechildis" a Teudcberto inter-
«10/611. fecitur. Theudebertus puella nomcn Teudcchilde accepit uxorera. Anno 16.^ Tlieude-
rici legationera ad Chlothario diregit^, indecans se contra Theudebertuni , eo quod
suos" frater non esset', hostiliter velle adgrcdere; Chlotharius in solatium Thcudebcrti 2»

Cnpp. 36. 37. 1. 3. 462*. t'- 2. 5a.

Caii. 36. a) pellerentur 3. 462*. c'- 2. b) Nam et his 3. 462*. c' ; Namnetis 4c2; Na netis
(net in lilura scr.) 5«. c) sicqiia (0 vi. al. suj^erscr.) 6a. d) inter grad. 462*, c' Cubi corr.J. 5«.

e) pontificum (sic 4c2) corr. pontificium 3, et ita 462*. ba. f) Boboi 3. g) migravit 3. 462*. c'- 2. ba.

Cap. 37. a) Alesacionis 462* ; Alcsationis 4c'- 2. b) om. 462*. c'' 2. c) ad Theuberto ba. 30

d) castra 3. 4c2; cortro corr. cartro 5a. e) scaritus (Jn marg. al. cum iscaritis) 3; sacritus 46^ ;

scaritos 4c'- 2; scaritis ba. f) ab — conp. Theudericus om. 3. 46'-'*. c'- 2. ba. g) Alsacius 3. ba;

Alsiacius 462*. c'- 2. b) om. 3. 462*. <•'• 2. 5^^ i^ Sugentinse 3; Sugentisse 462*. c'- 2; Sugent inse ba.
k) quod 3. 1) Eventicense 462*. c'- 2. m) Appellinus (in marg. al. Abbelenus) 3. n) Erpinus

3. 462*; Erpinas ^jr. m. corr. Erpinus ba. o) pluri;:::: 3; plures 36; plurimam partem 462* ; pluri- 35
tatem 4ci. 2; plures tamen ba. p) om. ba. q) Aventecense 3. 462*. 5^. Eventicense 4c'. 2.

r) sic scripsi; plurum nominum corr. m. s. VIII. plurimum nimium 1; plurimorum nimium 462*. c^. ba.
s) captivitate corr. captivitatem 1. t) inibat 3. 462*; inhibat 4c'-2. u) Belieldis (mi viarg. al. Bili-

ciiildis 3) 3. 4e'-2; Bilchildis 46^*; Belihildis ba. v) 15. 1. 3. 462*. ba; Anno 16. regni T. 4c2.
w) direxit 462'. ^2. 5«. x) fr. non (n. om. 3. 462*. ba, habent 4c'-2j esset suus (suos 3) 3. 462*. ^1. 2. 5«. 40

1 ) Inde ah h. l. Vilarn Columbani Fredegarim in hreve cogit, ^U ipsius poiius quam lonae
verba videantur esse. 2) Selz. De hoc placito v. Waitz, 'VG.' II, 2 ^, p. 198. 3) De escaritis
V. Waitz, 'VG.' II, 2*, p. 222. 4) Suggentensem pro Saintois, Turensem pro Thurgau, Cam-

panensem pagum pro Campania Trecensi accepit Longnon,- 'Geographie' p. 138. Nuper autem
Schricker l. l. p. 395 sqq. optime probavit, opinionem praeferendam esse eam, qita Sundgau, pagus 45
ad Thur fl. (in Alsatia) situs, Kembsgau intelleguntur. 5) De pago Aventicense egit Gisi in

'Anzeiger fiir Schweizerische Gesch.' 1884, p. 235. 6) Watigen ad Arulam fl. prope Salodorum

vel Ober-Wangen proj^e liem; cf. Jahn II, p. 415; Amiet, 'Das Schlachtfcld von Wangen' in
'Anzciger fur Schweiz. Gesch.' 1879, p. 197. 7) V. supra c. 27; quasi Thcudcbertus non

essct filius Childeberti, nisi cuiusdam ortolanum. 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 139

non esset. Docatum Denteleni, quem-'' contra Theudeberto cassaverat, si Theudericus
Theudebertum superabat, Chlotarius super memorato Denteleno docato suae diciones''
receperit. Hanc convenenciam a*^ Theudericum et Chlotharium, legatus intercurrentes,
firmatam, Theudericus movit exercitum.

38.^ Anno 17.'' regni'^ sui Lingonas de universas regni sui provincias mense 012, Mai.
Madio'' exercitus adunatur; dirigensque per Andehaum, Nasio'"' castra ceptum, Tollo
civitate perrexit et ^ cepit. Ibique Theudebertus cum Austrasiorum exercitum obviam
pergens, ToUensem campaniam confligunt certaraines. Theudericus superat Teudeber-
tum eiusque exercitum prostravit. Caesa sunt exercitus eodem priho nimia multitudo
virorum fortium. Theudebertus terga vertens, per territurio Mittensem'' veniens, transito
Vosago, Colonia''* fugaciter pervenit. Theudericus post tergum cum exercitum insequens,
beatos et apostolicos vir Lesio'-^ Mogancensis*^ urbis episcopus diligens utiletatem Theu-
derici et odens stulticiam Theudeberti, ad Theuderico veniens, dixit: 'Quod coepisti
pertice; satis te' utehter oportet huius rei causam expetire. Rustica fabula dicetur,
lopus ascendisset in montem, et cum filiae'" suae iam venare coepissent, eos ad" se in
monte vocat, dicens: "Quam longe ocolus vester in unamquemque" parte videre pre-
valetP, non habetis amicus, nisi paucus qui vestro genere sunti. Perfecite quod coe-
pistis". Theudericus cum exercitum Ardinnam "■ transiens, Tholbeaco' pervenit. Theu-
dcbertus cum Saxonis, Thoringus * vel ceteras gentes, que ' de ultra Renum" vel undi-
que potuerat^ adunare, contra Theudericum Tholbiaco" perrexit; ibique dinuo com-
missum est prilium. Fertur, a Francorum ceterasque gentes ab antiquito^ sic forte nec
aliquando fuisse prilium conceptum. Ibique tantae estrages ab uterque exercitus facta
cst, ubi>' falange ingresso certamenis contra se priliabant '-, cadavera" occisorum''
undique non haberint ubi inclinis iacerint, sed stabant mortui inter citerorum cadavera
stricti, quasi viventes. Sed, Domino precedente, iterum Teudericus Theudebertum sujjcrat,
et a Tolbiaco usque Colonia exercitus Theudeberti gladio trucedatus<=, per'' loca
orara* terre coperuit. Ipsoque die Colonia perrexit, omnes'^ thynsaurus Theudeberti inibi
recepit. Dirigensque Theudericus ultra Renum post tergum Theudeberti Bertharium
cobicularium, qui diligenter Theudebertum insequens", cum iam cum paucis fugiret,
Theudebertum captura Bertharius Coloniam conspectum Theuderici presentat exhibetum.
Vestis regalibus Theudebertus cxpoliatus, equosque eius cum estratura regia'', haec
totumque Bertharium ' a Theuderico concedetur. Theudebertus vinctus Cabylonno disti-
natur. Filius eius nomen Merovius parvolus iusso Theuderici adprehensus, a'' quidara

ffapp. 37. 38. 1. 3. 4?»^*. ci- ^. 5a.

Cap. 37. a) qnatn 4c'- ^. ba. h) a deletum 1 ; dictione reciperat 5a. c) ad 5«.

Cap. 38. a) caput f^GJ primum omissum manu coaeva in folio aclnexo (f. 86^ suppletum esf 4//-*.
b) XVI.' 3. c) rrgi : : (sec. m. re^s Theodriclii) 5«; .sui om. 4/A'.c'^. d) Maio 4/j2*. r^. 6«. e) Nasia
corr. Nasio 3. {) ila solus 1 ; et c. om. rell. libri. g) certamina 3. 4c'- 2. h) Metten.scm 3; Meteii-
sem 4i''. r'-2. bn. h*) Colonia 1. i) Leonisius 462*. c'-2; Leonius, auperscr. si ba. k) Mogacensis
46»*. '*■ *. 5«. l) om. 46^*. c'- ^. m) filii .sui 462*. ^i. 2 5«. n) ;„ monte (montem 3) ad se

3. 461*. pi. 2. 5rt. o) anam partem quemque 3; unam (una 4c'- *) quemque (quamque 46**. c' ; qua-
qne 4c*) partem fparte 4c'- ^) 46**. r'- '^. ba. p) praevalent 46**. r'- *. bn. q) om. ba. r) Ardenna
3. 46**. r'- 2. n) Thorencus 3; Thuringiis 46**; Toringo.s 4c' ; Torengns hn. t) qt 1 ; qni 3. 46**. ba;
qna« 4c'- ». u) Reno 3. 4c'-2. ba. v) poterat 3. 46»*. c*. w) Tholbia 46»*; Tholhia 4ci- *. Ua.
X.) antiquituH 6«. y) nt ba. z) pradiantes bn. a) vero add. 3. 46»*. c'- ». 6«, uhi ser. m. corr.

vironim. b) occisorunt 1. c) tnicidatur 3. 4c'- ». ba; trucidat 46»*. d) pro 3. e) Imram

3. 46»*. ba. f) omnisquf: 3; omnesque 46»*. c'- ». ba. g) inscquons — Tlieiidebcrtum om. ba.

h) rcgali 46»*; regale 4c'- »; rei 6a. i) Berhario corr. Bertliario 3, el ila 46»*. ba. k) ad 3. ba.

1) Nasium castrum snpcr Ornam fluvium situm Chrov. S. Hrnit/ni. Naix-mr.Oriiiv, Jacohs.
2) LcndcgasiuH in cat. archirp. Moguvt., SS. XIII, p. .'Jll, appcllatur. .'$) ZUlplch.

18*

140 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

per pede* ad petram porcutitur'; caelebrum eius capite aeruptum, amisit spiritum.
Chlotharius docatum Denteleno'' secundum convenentiam Theuderici integro suae dicione*'
redegit. Ob quani rem Theudericus, cum iam totum Auster dominarit, nimia indigna-
6i2f.i3. tione commotus, contra Chlotharium exercitum^ anno 18.*' regni sui de Auster et Bur-
dias ^ movere precepit, legationem prius dirigcns, ut se Chlotharius de iam dicto docato ft
DentelenoeS omnimodis removerit; alioquin^ noverit se exercitum Tlieuderici undique
regnum Chlotharium impleturum''. Quo' verbo, quem lcgati nunciant, probavit eventus.

39. Ipso quoque* anno iam exercitus contra Chlotharium adgredebat'^, Theude-
ricus Mettis profluvium ventris' moritur. Exercitus protinus redif^ ad propriis sedebus.
BrunechiUlis cum fllius Teuderici quattuor, Sigybertum, Childebertum, Corbum et lo

613. Meroeum, Mettis resedons, Sigybertum * in regnum patris instituere nitens,

40. Chlotharius factione* Arnulfo ct Pippino* vel citeris procerebus Auster in-
greditur. Cumque Antonnaco''- * ascessisset, et Brunechildis cum tiliis Theuderici Vur-
macia*^ resederet, legatos*' nomenibus Chadoindo'^ et Herpone ad Chlotharium direxit,
contestans ei, ut se de regno Theudei'ici, quem fibis reliquerat, removerit. Chlotharius i">
respondebat et per suos lcgatus Brunechilde mandabat'', iudicio P^rancorum electorum
quicquid, precedente Domino, a Francis inter eosdem? iudicabatur, pollicetur'' esset im-
plere. Brunechildis Sigybertum, seniorem filium Theuderici, in Thoringia diriget',

a quem VVarnarium'* maiorem domus et Alboenum cum citeris procerebus destinavit,
gentes que ultra Renum adtraherint', qualiter Chlothario potuissent resistere. Post 20
tergum indiculum •" dircxit, ut Alboenus cura citeris" Warnacharium interfecerit, eo
quod se in regno Chlothariae vellet transfcrre. Quod " indiculo relectoP Albuenus de-
ruptum proiecit in terra. Inventus est'i a puero Warnachariae, super tabulam caeram
linitam dinuo ipsi*" soledatur. Quo indicolo relectoP, Warnacharius cernens se vitae
pericolum habere, deinceps vehementer'' cogitare coepit, quo pacto filii Thcuderici 2j

Capp. 38 40. 1. .3. W-\ c^- '-. ba.

Cap. 38. a) pede corr. pede 1. b) Dentilono 3. 5a; Dentilennm 4/j-* ; Dentilini corr. Denti-

leni 4( ', et sic 4c2. c) dicionis redigit ba. d) movet (movit 46-*) add. 4Z<'-*. < '• ^. ba. e) XVII.' 3.
f) ita 1; Biirgundia.s 3. 4t'-; Burgundiae 46-*; BurgTindia ba. g) Dentelino eo 3; Dentilino eo

(et 4//i*) 46'-'. ba; Dentileni 4r'- 2. h) inpelletnrum ba. i) ita 1. 3; Quod 462'. c'- 2. ba. 3o

Cap. 39. a) Ipsoque a. 41/-'. c'- ^. b) adgrediebant ba. c) rcddit 3.

Cap. 40. a) pactione ba. b) Cai^tonnaco 3; Captonaco 46^*. ci-^; Captanaco, corr, pr. m. 5o.
c) Warmacia 3; Wormacia .i. Wangion 46^*; Wannatia 4c'; Warmathia 4c- ; Varmacia 5«. d) his

(hiis 46*') add. 462*. c'- *. ba. e) Chado indo (Chadumo 4c' ; Chaduino Ac'^) et Erpone (Erp:one,

ras. i b'i) 4/y2*. c'- *. f) mandavit 462*. ba. g) eodem 462*. c'- 2. ii) pollicites (policitum 46^*; 3fi

pollicitis 4c'- 2. ba) esse 3. 462*. (.1. 2 5^ ;) direxit apud (aput ba) quem (q. om. 4c'- 2) 3. 462'. c'- 2. ba.

k) Guarnacharium 46-*; AVarnacharium 4c2; infra Warnarium 3. ba. 1) adtrahere 3. 462*. c'- 2. 5«.

m) indigiilo 3. n) citeris corr. ceteris 1. o) quo 3. 462*. c'. ba; qui 4(2. p) relicto 3. 462',

item infra. q) om. 4b'^' ; pr. m. superscr. 4c2. r) om. 3. 462*. c'- 2. f,^

1) Cf. Mar. App.: qui (i. e.. Tlirudericiis), viventc adhuc germano sito, ncpotem proprium -10
ad petram in albis elidi iussit. 2) Cf. Greg., H. Fr. H, 27; alioquin novcrit, sibi bellum

— — inferii. 3) lona teste divinitus percus.sus intor flagrantis ignis incendia mortuus est,

ai cum Fredegario Sisebntas (V. Desiderii §• 10) conseniit, qni 'dys.<tetiterio morbo correptum'
Theudericum mortuum esse scripsil. 4) lonas, V. Columbani c. 58 : Porro Theodericus pcnes

Mettcnse morans opidmn, — — mortuus est, post quein Brunechildis filium eius Sigebertum 4.5
in regno suffecit. /.« a. 601/602. nntus (cf. snpra c. 21J, a. 613. rex creatus est ; cf. supra
Hb. I, c. 24. 5) lionnell, 'Anfdnge de.i Karol. IIav.ses' p. 94, satis argnte coniecit, auctorem

Karolingorum stirpi nimis deditum Pippini auctoritatem h. 1. praelibasse, id qtiod Waitz,
'VG.' II, 2"*, p. 404. negavit. 6) Andernach,

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 14]

opprimerentur, et regnum Chlothariae aelegerit. Gentes, que illic^ adtractae fuerant, con-
silio secreto de solatio Brunechilde et filiorum'' Theuderici procul fecit adesse*^. Exinde"^
regressi, cum Brunechilde et fihus" Teuderici Burgundias adpctunt, missos per universo
Auster discurrentes, exercitum movere nitebantur ^.

4\. Burgundaefaronis *■ ' vero tam episcopi quam citeri leudis timentis Brune-
childem et odiura in eam habentes, Warnachario consilium inientes, tractabant, ut neque
unus ex filiis Theuderici evaderet, sed, eos totus oppressus, Brunechilde delirent et
regnum Chlothariae expetirent; quod probavit eventus. Cumque iusso Brunechilde et
Sigyberto, filio Theuderici, exercitus de"^ Bm-gundia et Auster contra Chlothario ad-
grederetur<=,

42. veniensque Sigybertus in campania territuriae* Catalauninsis super fluvium
Axsoma''-^, ibique Chlotharius obviam cum exercito venit, multus iam de Austrasius
secum habens factione Warnachariae maiorem donius. Sic iam olim tractaverat, con-
sencientibus Aletheo<= patricio, Roccone, Sigoaldo'' et Eudilanae^ ducibus. Cumque in
congresso certamine debuissent cum exercitum confligere, priusquam priliare*^ cepissent,
signa dantis, exercitus Sigyberti terga vertens, redit" ad'' propriis sedibus. Chlotharius
paulatira, ut convinerat, post tergum cum exercitum sequens, usque Ararem* Sauconnam»
fluvium pervenit. Captis filiis Theuderici tres, Sigiberto, Corbo et Meroeo, quem ipse
de fontes excipit, Childebertus fugaciter ascendens, nec'' uraquara postea fuit reversus.
Austrasiorum exercitus inlesus ' revertit ad •" propriis sedibus. Factionem Warnachariae
maioris domus cum reliquis maxime tutis" procerebus de regnum Burgundiae Brune-
childis ab" Erpone coraestaboli de pago Ultraiorano ex villa OrbaP- ^ una cura Theu-
dilanae, germana Theuderici, producitur et Chlothario Rionava'!-' vico super Vincenna
fluvio presentatur. Sigybertus et Corbus, filius Theuderici, iusso Clothariae interfecti
sunt^. Meroeus secrecius iusso Chlothariae in Neptrico'" perducetui'; eodem amplectcns
araore, quod ipso^ de sancto excepisset' lavacrum, Ingobode graffione" commendatur,
ubi plures post annos vixit. Clotharius, cura Brunechildis suum pi'esentatur^' con-
spcctum, et odium contra ipsam nimium haberit, repotans ei, eo quod dece^^ reges
Francorura per ipsara interfecti fuissent, — id est Sigybertus et Meroeus et genitor suos

Capp. 40—42. 1. 3. 4J2*. ci- «. 5a.

Cap. 40. a) illis 1 (Monod); illic re.ll codd. b) filii 45^*; filiis 4c'- ^. c) ita 1. 3. 5a ;

abessc codd. rell. d) et inde 5a. e) filiiis corr. filiis 1. f) nitebatiir 3. 46^*. c'-^. 5a.

Cap. 41. a) Burg-unde faronis 3. 4c'-^; Burgundo farones 462*j Burgundiae baronis 5a. b) om.
4/j2'. f.\. 2 (.) iia \ . adgreditur 3. Ah'^'. c'- ^. 5«.

Cap. 42. a) deeat 4/>2*. c'- ^. 5«. b) ::::::, eras., ut Perlz coniecit, Coxonna 3; Coxoma
3h. 4c'-2. 5a; Coxoma 4<.2*. c) Aledeo 3. d) Sicoaldo 3. 4c'- 2. 5a; Sigoaldi ib^*. e) etendi-

lanao 1; ct Eudelane 5a. f) proeliarant 5a. g) reddit 3; rediit 4fj'^\c^-'^. h) a 5a. i) A.sarem
.Saoconna fluminis 3; Atarcm Sachonna f. 4h^' ; Ararem Saoconna (Saogonna 4c'- ^) f. 4c'- '^. 5a.
k) ne nmqnam 3. 4ft**. 5«; numquam 4c'- ^. 1) om. 3. 462*. gi. 2 5^ lu) qj^,, 5«. n) tutis

rorr. toti.s 1 . o) ad E. 3 ; a : : : : one pr. m. , ab Herpone sec. m. 6a. p) Urba 4h'^*. c^. 5a.

q) ila 1; Ronava 3; Rios avia ^h^' ; Rionavavia 4c' ; Rio om. 4«^ {nh'c navavia). 5a (ubi novo);
Tico om. 4^**. c'- 2. r) Neptria 3. 4/>2*. ^1.2. Neustria 5a. s) ipse 3. 5a; ipi n {in lilura '\y>\) 4/.»2*;
ipse cum 4c''*. t) accepit 3; excepit 4/;**. c'- *. 5a, u) graj^hione 4/>2*; grafioni 4c'. ^. v) c. p.
4i**. c> ». 6«. w) decC 1.

1) De nurgnndaefaronUmii v. Waitz, 'VG.' II, l^ p. 1G8, r>. 2. 2) IJAinue. 3) La

Haone fl., qui Arar Lntine vocatur; cf. infra c. (»0; per Ararcm fluvio, qui (|noinomcnto Sao-
conna. AvituH ep. 83 (ed. Pciper p. [)ij Haiiconna ncripnit. 4) (Jrhf. ./acnhn. 5) Revfirc

ad fl. Viiif/eanne. Jacohfi. 6) /onafi I.I.: Contra qunm SigcbcrtUH cuui liostium cunciH |)ii(,'na-
turus advciiit, qiicm Chlotharius captnm pcrcmit, fratrcHquc ciuH quinquc, Tlifodcrici (iiios, cum
proavia IJrunechildc ccpit; pucroH HOjiaratim peromit.

I

142 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

Chilpericus ", Theudebertus et lilius suos Chlotharius, item "^ ]\Ieroeus, filius Chlothariae,
Theudericus et' eiusdem filiae tres, qui ad presens estincti fuerant — , per triduo eam
diversis tormentis adfectam*', iobetque eam prius cainillum pcr omne exercito seden-
tem perducere, post haec comam capitis, unum pedem et brachium ad veciosissemum
aequum caudam legare; ibique calcibus et*" velocitate cursus membratim disrumpetur '. 5
\\'arnacharius in regnum Burgundiae substituetur maior domi, sacramentum a"^ Chlo-
tharium acceptum, ne umquam vitae suae temporebus degradaretur s. In Auster Rado
idemque hoc gradum honoris adsumpsit. Firmatum est omnem regnum Francorum,
sicut a priorem Chlotharium fuerat* dominatum, cunctis thinsauris dicione Chlothariae
iunioris subiecitur'', quod feliciter post' sedecem annis tenuit, pacem habens cum uni- 10
versas gentes vicinas. Iste Chlotharius fuit patienciae deditus, litterum'' eruditus,
timens Deum, ecclesiarum et sacerdotum magnus muneratur, pauperibus aeliniosinam
tribuens, bcnignum se omnibus et pietatem plenum ostendens, venacionem ' ferarmu
nimium'" assiduae utens et posttremum mulierum et puellarum suggestionibus nimium
annuens. Ob hoc quidem blasphematur a leudibus. 15

Gi3,Gi4. 43. Cum anno 30. regni sui in Burgundia et Auster regnum arepuisset, Herpone

duci genere Franco locixm Eudilanae^ in pago Ultraiorano instituit. Qui dum pacem
in ipso pago vehementer arripuisset sectari, malorum nugacitate reprimens '', ab ipsis
pagensibus, instigante parte adversa*=, consilio Aletheo patricio et Leudemundo episcopo
et Herpino comite per rebellionis audatiam Herpo dux interficetur. Chlotharius com in 20
Alesacius'' villa Marolegia <"• ^ cuinomento cum Bertethrudae^ regina accesserat, pacem
insectansSj multus iniqui"^ agentes gladio trucidarit',

44.* Leudemundus quidem episcopus Seduninsis'' ad Bertetrudem reginam veniens,
sigricius consilio Aletheo patricio verba ignominiosa dixit, quod Chlotharius eodem anno
omnimodis migraret de seculo, ut thinsauris, quantum potebat, secretisseme ad<= Sidonis 25
suam civitatem transfen-it, eo quod esset locum tutissimum; Aletheos csset paratus,
suara relinquens uxorem, Bettethrudem reginam acceperit; eo quod esset regio genere
de Burgundionibus, ipse'' post Chlotharium possit regnum adsumere. Regina Berte-
trudis cura haec audisset, verens, ne veritatem subsisterit, lacrimas prorumpens, abiit in
cobiculura. Leudemundus cernens se huiuscemodi verbis habere periculum, fugaciter 30
per nocte Sedunis perrexit. Exinde latante^ fuga Lussovio ad dorano'" Austasioe

Capp. 42—44. 1. 3. W^\ c'- ^. ba.

Cap. 42. a) Childericns 3. b) Iter sec. m. corr. Item 3. ba; Item 3&. c) om. 4^2'. c^. ha. _
d) adflictam 3. 5«; afflictam 452'. c"- 2. e) om. 3. 46^*. ci- 2. ba. f) ad Lotliario corr. a Cloth. 3. ^

g) detradaretur 1. h) subicctis 4b2*; cnncti thesauri — — snbiciuntnr 4c'- 2. i) post 15 annos 3; 35

pcr 16 annos 4c' ; per 16«'"' annis 4c2; post 16 annus ba. k) ita 1, ut supra c. 28; litteras 3. 4c''2. 6«;
littcris 462* ij Venaciones 4^2*; Venationes 4ci- 2. ba. m) nimias assiduetate ba.

Cap. 43. a) Theudelane 3. b) premens 3. 4c'- 2; praemens 4!/2*. bn. c) adverstis 3. 4ri-2;
adverso ba. d) Aleracius vel Alebacius 1 (Alefacius Monod); Alesacia 3; Alessiam 44**; Alcsatia
4c'- 2_ ba. e) Maurolegico 3; villam anrolegia 462*. ba; Maurolegia 4c'- 2. f) Pertmdc 3; Ber- 40
traide 462*; Bertrade 4c'-2. ba et infra libri. g) insentans 46^*. c' {non 4c2j. h) iniqua 3. 46^*. r'-2. 5^.
i) trucidatur 3. 4c'. ba; trucidat 462*. c^.

Cap. 44. a) 64 (?). 1. b) Sidonissis 3; Sidonensis 462*. c'- 2. ba. c) a ba. d) ipse sub
Clothario 3; ipso sub C. 462*. c'- 2. ba. e) latante sec. m. corr. latenter 1; latenter, superscr.

fnga 3; latente 462* fe corr.J. 4c'- 2. 5«. f) diii 46^*; domum 4c2. ba. g) Austrasio 3; Austra- 45

sium 462* ; Austasium 4c'- 2.

1) De nece Brunechildis cf. Mar. App., lonae V. Columbani c. 58 (AA. SS. ord, Berted.
saec. II, p. 28j, V. Desiderii auct. Sisebuto (Migne, Patrol. Lai. LXXX, p. 383j, supra lib. III,
c. 59. 2) lonas l. l.: Funditus ergo radicitusque deleta Theoderici stirpe, Chlotharius potitus
est trium regnorum solus monarchia. 3) Marlenheim in Alsalia; cf. Schrickr-r 1. l. p. 341. 50

CIIRONlCAliUM QUAE DICUNTUR FREDEGAKII SCIIOLASTICI LIBER IV. 143

abbate' pervenit. Post haec ab ipso abbati cum domno Chlothario bis culpis excusatur;
ad suam reversus est civitatem. Chlotharius Masolaco ^- ^ villa cum procerebus resedens,
Aletheum'' ad se venire precepit. Iluius consilium iiiiquissimum conpertum est; gladium
trucidare iussit. Anno 33.*= regni Chlothariae Warnachariura '' maioris domus cum uni- 016/617.
versis pontiticibus'^ Burgundiae seo'' et Burgundaefaronis Bonogillo o'- 3 yilla ad se venire
precepit^; ibique cunctis iliorum iustis peticionibus annuens, preceptionebus roboravit''-^.

45. Langobardorum gens* quemadmodum tributa duodece'' miha soledorum dicione
Francorum annis singulis dissolvebant, referam; vel quo ordine duas civitates Agusta"
et Siusio*= cum territuriis ad parte Francorum cassaverant, non abscondam. Defuncto
Clep eorura'* principe, duodecira ducis Langobardorura 12 annis sine regibus transege- 574.
runt*'. Ipsoque tempore, sicut super scriptum legitur*, per loca in regno Francorum
proruperunt; ea presumptione in conposicione'^ Agusta ets Siusio civitates cum integro
illorum territurio et populo partibus Gunthramni tradiderunt. Post liaec legationem ad
Slauricio iraperatore dirigunt; hii duodice ducis singulis legatariis destinant, pacem et
patriocinium imperiae petentes. Iteraque et alius legatarius duodicem ad Gunthramnum
et Childebertum destinant, ut patrocinium Francorura et defensionera habentes, duodece
milia soledus annis singulis his duobus regibus in tributa implerint, vallem'' cuino-
mento Ametegis'-' partebus idemque'' Gunthramni cassantis; his legatis, ubi plus con-
gruebat, patrocinium sibi firmarint. Post haec integra devocione patrocinium elegunt
Francorura. Nec raora, post permissum Gunthramni et Childeberti Authariura' duccni 584.
super se Langobardi sublimant in regnum. Alius AuthariusJ" idemque dux cura integro
suo docato se dicione iraperiae tradedit, ibique perraansit. Et Autharius rex tributa,
quod Langobardi ad parte Francorum spondederant'", annis singulis reddedit, Post
eius discessum filius eius Ago" in regno sublimatur; sirailiter implisse" denuscetur. 590.

Capp. 44. 45. 1. 3. 4^2«. (,'• 2. ba.

Cap. 44. a) Massolacum 4^2*; Masolacu 4c'- 2; Massolaco 5a. b) Alatheum 5a. c) XXXIII.^ 3;
34. 36. 4c'- 2. d) Warmacliarium 46^*. ci (non ^c^). e) ponticibus 1. f) seu Burgundi superscr. 3;
8. et Burgundae om. 46^*. c'- ^. oa. g) Bonogi::: (forte Bonogillo) con: Bonogisilo 1; Bonogello 3.

lij roborat' 5a.

Cap. 45. a) gens superscr. 3 (hahet 3bJ. b) duodece, lineola postea addita videtur esse 1.
c) Siosio 5a. d) Clcpeo:um, eras. s, ut videtur, 1; Clepiosom (Clepioso 46^*; Clep ipsorum 4ci- '';

Clepiosum 5a) pr. duc. (om. duodec.) 3. 4b-*. c'- *. 5a. e) transierunt 3. f) conposionc 3.

g) ita 1; om. codd. rell. h) vallo 46**. c'-^. i) Ametegis, terlia littera utrum e sit an et li<jatum,

incertum 1; Ametigis 3. oa; Amegitis 4/>2*; Amegetis 4c'- ^. k) om. 3. Ab'^. c'- ^. 5a. 1) cum

Clothario (Chlotario 462*. c^; Clotario 4c' ; Chlothario 5a) 3. 46^*. c'-2. 5a. m) sponderant W^^.cK 5«;
spoponderant ^c*. n) implere ib'^'. c'- 2 (non 4a. 5a).

1) Eustasii ahhatis Luxomensis (^f 625, Mart. 29.J Vitam a lona comjjosilam ediderunt
Mabillon, AA. SS. ord. IJ^ned. II, 116; liollandiani, AA. SS. Mart. III, p. 784. 2) MMay-

le-Roi; cf. Longnon, 'Atlaa kisl.' I, p. 64. 3) Bonncuil-sur-Marne (?). Jacohs. 4) De concilio
cogitant Mansi X, p. 546, Ile/ele, 'Conciiioigesch.' III, p. 66; at cf. Wailz, 'VG.' II, 2\ p. 235 ?i.
5) Cf. Wnitz, 'VG: II, 2\ p. 398, n. 2. 6) Aosta, Susa; v. Lonynov, 'Gcographie' p. 432.

7) Cf. (Jrirjo yeidia Lanrj. c. 9, Contin. Prosp. ed. Ilillc p. 35, Paulus, II. Lang. II, 32. Pabal in
'Forach. z. D. G.' II, p. 416, Frcdegarii opinione improbata, Paulum aecutua, 36 ducea Langobardis
praefuiate censuit. Idem pertipexit, sefjuentem 7iarratiunculam fide planc carere. Cf. Waitz, Vlt.
II, 2', p. 251. 8) Vide aupra lib. III, c. 68. 9) Vallia Lanzo, ut Mniabrca apnd liordier,
'Lea livrea dea Miracles de GrZ-goire' I, p. 404, atatuit. 10) Forte idem est rjui a I'aulo,

II. Lang. III, 18. Droctulft apjiellatur; v. Pabst l. l. p. 425, «.1. 11) Ago scn Agliulfua

Autharii filius non fuit. Unde haec ad Adoloaldum, Agonla filium, revocanda esfr, coniicit Vatcains.
Sed Fredegariua putavit, Agonem Autharii fuisac filium, fjuod ei in rcgno m/rrcHalasct. H. Cf. f/uae
Vfibnt acrij}sit l. i. p. il 8, ;/. 1 .

.

144 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

617/618. Anno 34.* regni Chlothariae'' legatus tres nobilis ex gente*= Langobardorum Aghyulfus'',
Pompegius* et Gauto ab Agone' regi ad Clothario destinantur '^, petentes?, ut illa duo-
dece inilia soledorum, quas annis singulis Francorum aerariis dissolvebant, debuissent
cassare; exhibentes ingeniose secrecius trea milia soledos, quos AVarnacharius * millae,
Gundelandus millae et Chucus'' millae acciperunt; Chlothario vero 3G' milia soledorum &
insemul'' exhibebant. Quod ' consilio supra scriptis, qui occulti exseniati'"- ^ fuerant,
Chlotharius ipsa tributa ad parte Langobardorum cassavit et amiciciam perpetuam cum
Langobardis sacramentis et pactis firmavit.

618/619. 46.* Anno 35. *• regni Chlothariae Bertetrudis <= regina moritur, quam unico amore

Chlotharius dilexerat'', et omnes leudis bonitate eius cerncntes, vehementer amaverant*^. lo

622/623. 47. Anno 39.* regni Chlothariae Dagobertum, hlium suum, consortcm regni

facit''* eumque super Austrasius regem instituit*^, rctinens sibi, quod Ardinna et
Vosacos versus Neuster'' et Burgundia^ excludebant.

623/624. 48. Anno 40. regni Chlothariae homo nomen Samo natione Francos de pago

Senonago 5 plures secum negutiantes adcivit*, exercendum negucium in Sclavos eoino- 15
mento Winedos perrexit». Sclavi iam contra Avaris coinomento Chunis et regem
eorum gagano ceperant revellare. Winidi befulci ' Chunis fuerant iam ab antiquito,
ut **, cum Chuni in exercitu ''* contra gentem qualibet adgrediebant, Chuni pro castra
adunatum illorum stabant exercitum, Winidi vero pugnabant: si'^ ad vincendum pre-
valebant, tunc^ Chuni predas capiendum adgrediebant; sin autem Winidi superabantur, 20
Chunorum auxilio fulti virebus rcsumebant. Ideo befulci"-» vocabantur a Chunis, eo
quod dublicem in congressione certamine vestila''-^ priliae facientes, ante Chunis prece-
derint. Chuni aemandums annis singulis in Esclavos veniebant, uxores Sclavorum et
filias eorum strato sumebant; tributa super alias oppressiones Selavi Chunis solvebant.
Filii Chunorum, quos in uxores Winodorum et filias generaveraut'', tandem non sub- 25
ferentes maliciam ferre et oppressione, Chunorum dominatione negantes, ut supra
memine', ceperant revellare. Cum'' in ' exercito Winidi contra Chunus fuissent ad-
gressi, Samo negucians, quo meraoravi superius, cum ipsos in exercito perrexit; ibique

Capp. 45-48. 1. 3. 462*. ci- 2. ba.

Cap. 45. a) .35. 3. 462*. c»- 2. ba (e corr.J. b) Totharii h. l. ba. c) genere 3. d) Agi- 30

lulfus 3; Agiulfus 462*. ^2. 5a. e) Pompeius 462*. c^-. f) distinatur ba. g) petens 4(.'- 2. 5a.

h) Chu:cus, eras. una littera 1; Chunus 3. 462*. c'-2. j^ .35 3 4(1-; 25. 46'-* (uhi milia deest). k) in
semel 5a. 1) quos 3. 4c'- 2. 5^; quo 46^*. m) exiniati 3; eximati 46^'; exinaniti 4ci-2j exeniati 5«.

Cap. 46. a) 36, et sic deinceps m. al. sr.r. ba. b) 36. 3 (sed 35. x>r. m. scrlpsisse, Pertz

opinatur; 35. 36;,- XXX V corr. pr. m. XXX VI 4c2; 30. 5a. c) Beretrudis 3. 5a; Bertruda 462*; zh

Bertrudis 4ti- 2. d) C. direxerat 1; dilexerat C. 3. 462*. c'- 2. ba. e) amaverunt 3. 462*. c'. 2. 5«.

Cap. 47. a) 38. 3. b) fccit 3. c) instituent ba. d) Neauster, et sic infra Neaustrasia,

Neaustrasii 3. e) Burgundias cludebant (cluudebant 46^*) 46^*. c''2; B. excladebant 5a.

Cap. 48. a) adduxit 3. 4c'- 2. 5«; aduxit 46^*. b) ut c. — stab. exerc. ovi. 46^*. c'- 2

(habcnt 4a. 5a^. b*) exercitu 1. c) se ad in vincendum (inviceudum e corr. invicemum 4a; in- 401
viccm 5a) p. 3. 4o. 5a; si ad v. p. om. 462*. gi. 2. ^j t C. p. c. a. om. 3. 4a. 62*. c'- 2. 5a.

e) prffulci m. ead. corr. bifulci 3. f) vestila, expunrt. vel il vel 1 et suj^erscr. ti 1 ; v. p. f. a. C. p.
om. 3. 462*. c'- 2. 5a. g) (a)emendum 462*. c'-2; himandu 5a. h) generaverunt corr. generave-
rant 1; et add. ba. i) memine corr. memini 1. k) Chuni 3. 1) ita 1; om. rell. lihri.

1) Ago a. 616. diem obiit ; cf. 'N. Arch.' III, p. 235. Unde Muratori, Amiales, haec a. 613. 4?.
vel 614. gesta esse coniecit. 2) Warnacharius erat maior domus in Durgundia, Guudelandus in

Neustria, et forte Chueus in Austria Radoni supra memorato suceesserat. R. 3) i. e. mu7ieribus
(xeniis) donati erant. 4) Cui Pippinum maiorem domus dedit ; cf. infra c. 58. 5) Soignies

in Ilannonia coniecit Digot III, p. 186, quod Laline reddiiur Soniacus. Alii de Sens cogitave-
runt, quod praeferam. 6) V. Zeuss, 'Die Deutschen', p. QSl. 7) Ital. 'bifolco'. 8) De hac 50
etymologia sine dubio falsa v. Zeuss, l. l. p. 736 n, 9) Intellego vexilla proelii.

CIIKUNICARUM QUAE DICUNTUK FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 145

tanta» ei fiiit'' utiletas de Chunis facta, ut^ niirum fuisset, ct niniia niultitudo ex eis
gladio Winidorum trucidata fuissct. Winidi cernentes utilitatem Samones, eum supcr
se cligunt regem, ubi 30 et 5 annos regnavit feliciter. Plures'' prilia^ contra Chunis
suo rcgimini Winidi iniaerunt^; suo consilio et utihtate Winidi semper Cliunuse supe-
rant. Samo 12 uxores ex genere Winodorum habebat, dc quibus '22 filius et quin-
deccm filias habuit.

49. Ipsoque anno 40. Chlothariae Adloaldus^' rex Langobardoruni, fihus Agone'' 623/6^14.
regi, cum patri suo successisset in regno ^, legato Mauricio ^ imperatoris nomcn Eusebio
ingeniose ad se venientem benigne susccpit. Inunctus*^ in bahieo nescio quibus un-
gentes, ab ipsi Eusebio persuadetur et post inuncioncni*' ncc quicquam aliud, nisi
quod ab Eusebio hortabatur, faeere non potebat. Persuasos ab ipso, primatis ct nobi-
liores cunctis in regno Langobardorum intcrficere ordinarit; ciusdem<= stinctis^, sc cum
omni gente Langobardorum imperio traderit. Quod cum iam vel duodecera ex eis,
nuUis culpis extantibus, gladio trucedasset, rehqui cernentes eorum esse vitac periculum,

50.' Charoaldum'' ducem Taurinensem •=, qui gcrmanam Adloaldo regi*' habebat
uxorem nomen Gundebergam, omnes seniores et nobiHssimi Langobardorum gentes*",
uno '^ conspirante consilio, in regnum elegunt sublimandum. AdloaldusS rex vcnino
auctus'' interiit. Charoaldus' statim regnum adripuit^. Taso''* unus ex ducebus
Langobardorum, cum agerit Tuscana ' provincia, superbia elatus, adversus Charoaldo
regi coepcrat rebellare.

51. Gundeberga regina, cum csset pulchra aspecto, benigna in cunctis et piaetate
plenissema christiana, aelimosinis larga, praecellenti bonitatcm eius, diligebatur a cunetis.
Homo quidam nomen Adalulfus ex genere Langobardorum, cum in aula palatiae ad-
siduae* obsequium regis conversaretur, quadam vicae ad reginam veniens, cum in eius
staret conspcctum, Gundeberga regina eum sicut et citeris diligens, dixit, honestc sta-
turae Adalulfo'' fuisse formatum. Ille haec audiens, ad Gundebergam secrecius ait,
dicens*=: 'Furmara status** meae laudare dignasti, stratus tui iobe^ subiungere'. Illa
fortiter denegans eumque dispiciens, in faciem cxpuit^ Adalulfus ccrnens se vitae
periculum habere, ad Charoaldo regera protinus cocurrit, petens, ut sigrecius quode
ad suggcrcndura habebat exponeret. Locura acceptum, dixit ad regem: *D6imina mea,
regina tua Gundebarga apud Tasonem'' duccm secrccius tribus dicbus locuta est, ut te
venino interficerit, ipsum coniugatum sublimarit in regnura'. Charoaldus rex, his men-
datiis auditis, crcdens, Gundobergam in Caumello'* castro in unam turrera exilio trudit.

Cajq,. 48-5L 1. 3. 4^2*. c'- 2. 5a.

Gap. 48. a) ita 1, om. rell. libri. b) fuerit ba. c) t sec. vi. add. L d) ila L 4c'- ^;

filura 3; pluras 46*'. ba. e) prilia corr. iirelia L f) iiigerunt 5c/. g) oin. 3. 4i2*. c'- *. ba.

Cap. 49. a) Aloaldus corr. sec. m. Adaloaldus ba. b) Aponi 46*'. c'- *. c) in unctis 3;

inuDctoH ba. d) unccionern 46**; unctionein 4c'-*; hunctionein 5«. p) eosdem 3. 46*'. c'. *. ba;

icr. cisdcin. f) stinctis corr. sec. m. estinctis 1; extinctis 46*'. c'- *. ba.

Ca2>. 50. a) 60. superscr. L b) Charualdum 3. c) Tauriensiin ba. d) om. 46*'. c'- *. 5«.
c) um. ba. {) om. 3. 46*'. c'- *. ba. g) Adaeloaldus ba. h) ila L 3. 4c*. ba; acuto 46*';

au8tu8 4c'. \) et Chlotarius r. a. 46**; Ch. s. r. a. om. 4c*. k) Taro L 1) Tusicana 3; Tusci-
canam corr. Tusicanam 46**; Tuscane 4c'; Tusiccana ba.

Caj). 5L a) ad o. 46**. c'- *. ba. b) Adalulfus ba. c) om. ba. d) 8t:atus, erai. r 1.

e) me add. 46*'. r'- *. 5«; Hubiun(,'arc ba. f) expuens ba. g) ovi. 3. 46**. 5« (liahet 4c'- *^.

li) asoncm L i) Laumcllo rectf; 46*'; Ainello Aim.

1) V. Pabst /. i. p. 428 «77. 2) A. 616. 3) Minimr.. Adaloaldus temporibus Ilera-

c/ii reijnai;il; cf. Muratori, Ann. Ital. a. 625. Ceterum has fahulas esse palet. 4) A. 626. cf.

1'aulus, 11. Lanrj. IV, 41; ^N. Arckii)' 111, p. 236. .0) Quae de rebellione Taaonis hic ct c. 69.

FredefjariuH reltnltl, improhat 1'ahHl l. l. p. 429 «77. 6) Lumrllo; v, Muratori, Ann. Ital. a. 629.

88. K. Mcroving. II. 1»

146 CHKONICAKUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

Clilotharius logatus diricns ad Charoaldum regem, inquii'ens, qua de ro Gundebergam
rcginam, parentem Francorum ', huniiliasset*, ut'' cxilio retrudisset, Charoaldus his
verbis mendaeiis, quasi viretatem subsisterint, rcspondcbat. Tunc unus ex legataries
nomen Ansoaldus, non quasi iniunctum "^ habuisset, sed ex se ad Charoaldo dixit:
'Liberarc potebas de blasphemeo causam hanc. lube illum hominem, qui huiusccmodi 5
vcrba tibi nunciavit, armare, et ppoccdat aHus'' de parte reginac Gundeborgae, quique
armatus ad singuhxre ccrtamine. ludicium Dei, his duobus confligcntibus, cognuscatur,
utrum*' huius culpae repotationes Gundcberga sit innoxia, an fortasse culpabelis'. Cum-
quc haec Charoaldo regi et omnibus primatis palatiae suac placuissct, iobet Adalulfum
armatum conflictum adirc certamine, ut de partae Gundebergae, procurrentibus "^ eonsu- 10
brinis Gundebergam et Aripertums, homo nomen Pitto ^ contra'* Adahilfu armatus ad-
greditur. Cumque confligissent certamine, Adalulfus a Pittone interficetur. Gundeberga
statim dc exilio post anno tercio regressa, sublimatur in rcgno '.
621 6l'5. 52. Anno 41. Chlothariac regis, cum Dagobcrtus iam utiliter regnarit in Auster',

quidam cx procerebus de gente nobile Ayglolfingam ''■s nomcn Chrodoaldus"' in offen- ir,
sam Dagoberti cadens, instigantibus bcatissimo vero Arnulfo*' pontifice et Pippino
maiorcs domus seu et citeris prioribus'^ sublimatis in Auster, eo quod esset ipse Chro-
doaldus rcbus pluremis ditatos '^, ceterorums facultatibus cupiditatis'' pervasor, superbiae
deditus, elatione plenus, nec quicquam boni ' in ipso rcppericbatur. Cumque Dago- 1
bertus ipsum iam'' vcllct pro suis facinoribus interficere, Chrodoaldus ad Chlotharium 20
terga vertit, ut suam cum filio vitam obtenere dignarit'. Chlotharius cum Dagobertum 1

vidisset, inter citeris conlocutionibus Chrodoaldi vitam praecatur. Dagobertus'" promit-
tens, si id quod male gesserat eracndabat, Chrodoaldus vitae periculum non haberit.
Sed nulla extantc mora, cum Chrodoaldus cum Dagoberto Treverus" accessissct, iusso
Dagoberti interfectus est*; quem Rertharius homo Scarponinsis"- ^ acvaginato gladio ad ar,
ostium cubiculi capoP truncavit.

02.V626. 53. Anno 42. rcgni Chlothariae Dagobertus cultu rcgio et iusso patris honestc

Capp. 51 — 53. 1. 3. 462*. ^12. 5^.

Caj). 51. a) liumiliassett, extrcmum t expuncfum 1. b) ut ex. r. om. 3. 46'^*. c'- ^. ba (ubi

spatlmn vacat). c) inunctum 1. d) alins hls xcr. 1. e) vcruin 3. 46-*. ('■ 5«; om. 4c'i. .ju

f) /. e. procurantibus, ut iufra c. 55. currente 2^^o curante. g-) Haribertuiu 3. li) om. ib-*. c'- *. J

i) (juae sequunlur usque ad finem c. 90. denunt 4a.

Cap. 52. a) Hauster 3. b) Ayglo'fingam, eadem, ul videtur, m. superscr. 1 1; Ayglolfinga
3. 462'. c2; Ayglolfing^a, 1 pr. (^) m. superscr. ba. c) Kodoald. semper 46'^*. c'- ^. ha. d) v. atque
(adque 3) p. A. 3. 46-'. c'- '^. ba. e) proceribus 46-*. c'- 2. f) ditatos 1. g) ceterum facultatis 35

(facultates 46^') 3. 462*. c'- ^. ba. h) nuj>pleas: instincto. i) bonis 3 fsuperscr.). ba; de bonis 4ci- ^.
k) om. 46- . c'- 2. ba. ]) ita, ut videtur, 1. m) Dabertus, sec. m. superscr. go ba. n) revcrsus

462*. c'- 2. ba. o) Sca^^pionensis, pr. m. superscr. r 5«. p) capud 3. 4c' ; capitc 46^*; caput 4c2. 5«.

1) Erat Agilulji reijis et Theodelindae filia ex Paulo, H. Laug. IV, 47. Thcodelinda vero
filia erat Garihaldi Baionriorum ducis ei Valdetradae, Theodobaldi Francorum regis relictae. 40
Vide supra cap. ;-54. /1'. I)e G?iiideberga iterum hiimiliata v. infra c. 71, uhi post 5 anno.s
re.stitnfa eA-.se dicitur. Frcdegarium e.andem rcm bis cnarra.sse , coniecit Muratori , Ann. ItaL,
a. 632. 2) Paulns, H. Lang. IV, 47. scribit, iniuriam hanc a Carcllo ijjsius reginac servo

fuisse viudicafam. R. Sed Eodoaldo Gundebergam uxorem Paulus dcdit, quac post Arioaldum
potius Rothari, Rodoaldi patri, nupsit. 3) V. Waitz, 'VG.' II, 1 ^, p. 372; Rieder, 'Ge- 45

schichte Bagerns' I, p. 72. 77. Chrodoaldus fo^e idem est, qui a lona, V. Columh. c. 24,
maritus sororis Childeberti dicilur ; cf. Riezler, p. 78 n. 4) Filius Clirodoaldi, qui infra c. 87.

Fara appcllatur, rebellis a. 641. occisus est. 5) Charpeigne vel Serpagne; cf. Longnon, 'Atlas
'dslorique. Texfe explicat.' I, p. 65.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 147

cuni leudibus Clippiaco "• * nec procul Parisius venit, ibique germanam Sichieldae ^
regini'' nomen Gomatrudae'^ in coniugium accepit. Transactis nupciis, diae tercio
inter Clilotharium et filium suum Dagobertum gravis horta fuit intencio: petensquae
Dagobertus cuncta que ad regnum Austrasiorum pertinebant suae dicione vellere'' reci-
pere; quod Chlotharium'^ vehementer denegabat, eidem ex hoc nihil velle concedere.
Elictis ab his duobus regibus duodicem Francis*', ut eorum disceptatione haec finirit
intentio, — inter quos et domnus Arnulfuse pontifex Mettensis cum reliquis episcopis
elegitur et'' benignissime ', ut sua erat sanctitas, inter patrem et filium pro pacis
loquebatur concordia, — tandem a pontificebus vel sapientissimis viris procerebus pater
paceficatur cum filio. Reddensque ei soledatum quod aspexerat ad regnum Austra-
siorum, hoc tantum exinde, quod citra Legere'^ vel Provinciae partibus situm erat,
suae dicione retenuit.

54. Anno 43. regni Chlothariae Warnacharius^ maior domi moritur. Filius eius'' c26/G27.
(jrodinus'^ aniuium levetates inbutus, novercam suam Bertane eo anno accepit uxorem.
Unde Ciilotharius rex adversus eum nimia furore permutus, iobet Arneberto duci, qui
Godini germanam uxorem habebat, eum cum exercito interficeret. Godinus ccrnens
suae vitae periculum'' habere, terga vertens, cum uxorem® ad Dagoberto regi perrexit
in Auster et in eclesia sancti Apri^, regio tiraore perterritus, fecit confugiumf. Dago-
bertus per legatus pro eius vita saepius Chlothario regi depraecabat. Tandem a Chlo-
thario promittitur GodinoS vita concessa, tamen ut Bertanem, quam contra canonum in-
stituta uxorem acciperat, relinquerit. Quod cum ipsa'' reliquisset et reversus est in
regnum Burgundiae, Berta continuo ad Chlotharium perrexit, dicens, si Godinus con-
specto Chlothariae presentatur, ipsum regem vellet interficere. Godinus iusso Clilotha-
riae per' precipua loca sanctorum, domni Medardi Soissionas'' et domni' Dionisis Pari-
sius, ea"» preventione sacramenta daturus adducitur", ut semper Chlothariae deberit
esse fideiis, ut congruae hjcus esset repertus, quo pacto separatus" a suis interficeretur.
Chranmulfus unus ex procerebus et Valdebertus domesticus dicentes ad Godino, ut
Aurilianis in ecclesia sancti Aniani et Thoronos ad limina sancti Slartini ipsoque sacra-
mento adhuc impleturus adiret. Quod cum in suburbano Carnotis, Chramnulfo inde-
cantef et transmittente, ora prandiae in quedam viilola venisset, ibique Ramnulfusi ct

Capi,. 53. oA. 1. ?,. 4//^*. c'-^. ba.

Cap. 53. a) nec :: iclippi^'^'' p., rus. pro, ut videtiir, 1; noglipj^iago p. 3; liinclipi^iiico p. 46'^*;
heclippiaco p. 4c'- *; clijjiato {xec. m. corr. clipiaco) j). ba. h) regini nomen curr. regina nomenc 1.

c) Gomaflrudc 3. (1) vellere r. , expunct. re 1. o) lorr. Clilotliarius 1. f) 12 (12. om. 4c-)

Francos 3. 4//'''. c'- ^. bu. g) Carn. eud. m. corr. Cliarn. 3; Cliarn. 4i'^*. 5«. li) ut 3. 462*. c'- ■■*. 5«.
i) bcnigiiissima 5a. k) Legcre 1.

Cap. 54. a; Warnarius 3. 46**. h) om. ba. c) Crotin. 3 plertimque. (in/ra e corr. GodinoJ;
Godoin. 46** pkrumqw. (infru Godinouis^; Godoin. corr. Godin. 4c', itevi infru c.um ba. d) li. p. 3;

liahcrc om. 46*'. c'- *. ba. c) in expnnctum 1. f) coniug-ium 1. g) Godoni 1. h) ipsc ba.

x) om. ba. kj m. n. VIII. corr. Suassionacs 1 ; .Scssioiiis 3. I) domus ]-)ioiiisi(i) 46**. c'- *.

m) I'. ct a p. 46*'. c', et apud ventionc 4c*. n) adducctiir 3; adduccr(;tur 46*'. c'- *. ba. o) om.

3. 46**. c'- *. 5«. p) iudicantc 3. q) Chramniilfus 46**. c'- *. ba.

1) Locus corruplufi chI. Lihri cnim. Claromonlani librarius, qnem nomeii vici, iibl nnptiue
actae fiant, fwjerat, poatquam ncc jiro exaruvit, liiatum uniinadvcrtit. Tuiic solo jno dclclo,
Ciipjiia'^'' inncruit, dcniqne jirocul ncrihere pcrrcxit, At vero qiuieri potcsl, an iiomcn ctiam inlc-
fjrum relinuinitct, ubi omingum esHC id cofjuovit. Cerle infra c. UH. Roniiliaci l)a<fobcrtuH (loma-
trudrm in matrimonium duxtHHe narraiur. — ClippiacuH cHt St. Oncn-Hur-Sfiine (arr. cl canl.
St, Dcnix), non Clichi/-la-(Jarcnne; cf. Pannier, ^IjH nohlc maiHfm dc S.-Cuen'. 1'aiiH. 1872.
2) llaec fuit ipniuH Chlfjtarii uxor. li. 3) In suburbio 'rullcnHi, Suint Lvrc, cuiun nrbin fncrat
cpihcojiUM, nln c.rMal fxbbatia iirflinin Hcncdiclini nub cimtjrci/aliouc HUiicli Vitoni. II.

1 'J *

148 CHRONICAKUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

Waldebertus super ipsurn* cum exereito inruunt eumque interficiunt et eos qui cum
ipso adhunc resteterant, quosdam'' interticiunf^ aliusque expoliatus in fuga'' vertentes
relinquunt. Eo anno Palladius eiusque* filius Sidocus*" episcopi Aelosani?', incusante
Aighynane'' duci, quod rebellione Wasconorum fuissent consciae, exilio retruduntur.
Boso, filius Audoleno', de pago Stampinse* iusso Chlothario ab Arneberto duci intcr- 5
ficetur, repotans ei estobrum cum regina Sighilde"*. Eo anno Chlotharius cum proce-
rebus et leudibus Burgundiae Trecassis ' coniungetur"', cum eorum esset soUicitus, si
velHnt, deccsso" iam Warnachario, alium eius honores gradum subHmare; sed omnes
unianimiter deligantes" si, nequicquam si velle maiorem domus elegere, regis graciam
obnexeP petentes cum rege transagere. >o

627,028. 55. Anno 44. regni Chlothariae cum pontificis ct universi proceres regni sui tam

de Neuster* quam de Burgundia Clippiaco'' ad Clotharium pro utilitate regia et salute
patriae coniuncxissent, ibique homo nomen Ermarius*^, qui gubernatur palatiae Gairi-
berto'', filio Chlothario, erat, a pueris Aeghynanae'' genere Saxonorum optimate inter-
ficetur. Paene fuerat exinde nimia muhorura estragiis, nisi, pacientia*^ Chlothariae inter- 15
veniente semul et haec currente, fuisset repraesums. Aeghyna, iobente Chlothario, in
Monte Mercore^ resedit, plura'' secum habens multitudine' pugnatorum. Produlfus,
avunculus Airiberti'^, exercitum undique colliens, super ipsum cum Chairiberto volebat
inruere. Chlotharius ad Burgundefaronis ' specialius iobet, uf, cuius pars suum volebat
deverte'" iudicium, eorum instantia et utilitate opprerairetur. Ea pavore" uterque ius- 20
sione regio pacantur.

C29, ex. 56. Anno 4G.^-* regni sui Chlotharius moritur et suburbano'' Parisius in ecclesia

sancti Vincenti sepellitur. Dagobertus cernens genitorem suum fuisse defunctum, uni-
versis leudibus, quos regebat in Auster, iobet in exercito promovere. Missus'^ in Bur-
gundia etNeuster'^ direxit, ut suum deberint regimen eligere. Curaque Remus venisset, 23
Soissionas'^ peraccedens, omnes pontefecis et leudis de regnum Burgundiae inibi se
tradedisse"^ nuscuntur; sed et Neustrasiae pontefecis et proceres plurima pars regnum

Capp. 54 — 56. 1. 3. 4Z-2\ c'- -. ba.

Cap. 54. a) ipsos 3. 462' j jpsus ba. b) quesdam corr. quosdam 1. c) intcrfecerunt

46^'. c'- ^. 5«. d) fuga 1. ej qne om. ba. f) Sedncus 3; Seducius Ah'^'. ba; Sedutius 4c'- ^. 30

g) Aelosani m. s. VIII. con-. Tolosani 1; Tollosani 3; Tolosani 4/>2*. <;!; Tholosani ^c^; Tliolasana
pr. m. corr. Tholosana ba. hj Aughinane 46^'; Aginani 4c'- ^. i) Audelcno 3; Audok-ne 4A*';

Audaleno ba. k) Sichilde 3. W.c^--. ba. 1) Trecassinis 3. ^c'--*; Trecasinis -Ji^*. ba. m) con-
iungetur corr. coniungitur 1. n) iam Warnario discesso 3. o) sic scripsi ; delgantes m. s. VIII.

C07T. denegantes 1; denegantes ncquaquam se 3. 46^'. c'- ^. ba. p) obnexe cot-r. obnoxie 1. 35

Cap. 55. a) tam deuster ba. b) Clypiato ba. c) Ermenarius 3. 4c'- ^. ba; Hermo-

narius 4i-'. d) et add. 46^'. c'- '-. e) ^ghinone 3. f) penitencia 3; paciencia 4i**; p?ni-

tentia 4c' ; poenitentia 4c*; penitentiae ba. g) deprcssum 3. 46^'. c'-^; depraessum ba. h) plura 1.
i) multitudine corr. multit^idine 1. kj Chareberto 3, ut in/ra; Gariberti 4t** ; Gariberto 4c'-*;

Chariberto 5o; infra Arib. fere ih^*. c'- *. ba. 1) Burgundi(a)e farones (barones 46*') 46-*. c'- -. 40

m) ita 1, ut infra p. 152, /. 23: conflige; devertere 3. 4c'-*. ba; divertere 462*, n) paccione 3. 46*';
pactione 4c'- *. ba.

Cap. 56. a) 45. 3. 46*'. c'- *. ba. b) in suburbono 5«. c) missus corr. raissos 1.

d) ita 1; Neustriam Aim. IV, 17,- Auster 3. 46*'. c'- *. ba. e) ita pr. m. , Soiasionis m. s. VIII.

corr. 1; suggestiones 3. 4c'-*; sugestiones 46*'; Suesionis ba. f) cradedisse 1. 45

1) F.auze. Senocus anno praecedenti Rem.en.n concilio sub Sonnatio praesule interfuerat. R.
Cf. Flodoard., Hist. Rem. II, 5. Hoe eodem 43. a. Chlotharii Senotius Elosamis synndo Clip-
piacensi subscripsit ; cf. Friedrich, 'Drei unedirte Concilien . Bamberg. 1867. 2) Etampes.

3) Huuc, qui etiarn alias dicitur Mons- Martis, iuxta Parisios sitiim, hodie a SS. Dionysio et
gociis martyribus Montem Martyrum , Montmartre appeUamus. R. 4) Anno quo diem obiit 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 149

Dagoberti visi siint expetisse. Airibertus^ frater suos nitibatur, si potuisset'', regnum
adsumeret*^; sed eius voluntas pro simplicitate parum sortitur efFectum. Brodulfus''
vellens nepotem estabiiire in regnum, adversus Dagoberto muscipulare coeperat; sed
huius rei vicissitudinem probavit aeventus.

57. Cumque^ i-egnum Chlothariae tam Neptreco quam Burgundias'' ad Dago-
bertum fuisset preoccupatum, captis thinsauris et suae dicione redactis, tandem miscre-
cordia mutus, consiHo sapientibus usus, citra*^- ' Legere et limitem Spaniae quod ponitur,
partibus Wasconiae seu et montis Parenei'' pagus et civitates, quod fratri suo Cairi-
berto"^ ad transagendum ad ^ iustar privato habeto cum vivendum potuisset sufticere,
nuscetur? concessisse*': pagum Tholosanum', Cathorcinum, Agenninsem, Petrocorecum''
et Santonecura, vel quod ' ab his versus montis Pereneos excludetur. Hoc tantum Chairi-
berto*" regendum concessit, quod et per pactiones vinculum estrinxit, ut amplius Airi-
bertus nullo temjiore adversus Dagobertum de regno patris repetire presumerit. Airi-
bertus sedem Tholosa" aeliens, regnat in partem provinciae Aquetaniae". Post anno gsi/cs^.
tercioP, quod"! regnare coepisset, tota Wasconia cum exercito superans, suae dicione
redegit; alequantulum largiorem fecit regni sui spacium.

58." Dagobertus cum iam anno septimo'' regnans maxemam partem" patris 029/030.
regnum, ut super memini^, adsumpsit"*, Burgundias ingreditur. Tanta tiniore ponteficibiis
et^ procerebus in regnum Burgundiae consistentibus seo et citeris leudibus adventus
Dagoberti concusserat'^, ut a cunctis esset mirandumS; pauperibus iustitiam habentibus
gaudium vehementer inrogaverat. Cumque Lingonas civitatem venisset, tanta inter''
universis leudibus suis tam sublimis quam pauperibus iudecabat' iusticiam, ut, creditur'',
omnino fuisset ' Deo placebile; ubi nullus intercedebat premius nec personarum ac-
cepcio, nisi sola dominabatur iusticia, quem diligebat Altissimus. Deinde adgressus
Divione"", immoque" Latona^ resedens aliquantis diebus, tanta intentionem ad universi"
regni sui populo iusticia iudicandi posuerat. Huius benignitatis desiderio plenus nec

Capp. 56-58. 1. 3. 46". c'- 2. 5a.

Cap. 56. a) Eribertus 3. b) pottxissent 3. c) atlsumere 3. 5«; assumere 4//-*; adsum-

mere 4c«- \ d) Prod. 3. U^*. c>- ^. ba.

Cap. 57. a) que om. 3. 46^*. c'- ^. bn. b) Burg-undi(a)e 3. 46^*. c'- ^. 5o. c) cetera 3. 4//'*.
ilj Pareneis 3; Pirenei.s, ul hifra 4//''*; Perineis, ul infra 4^.'- '-; Pyrois m. al. corr. Pyreneis (iiifra Pire-
neis) ba. e) Cair. corr. Gair. 1; Chariberto 3. 4^;'- ^. 5^; Gariberto 4//'*. f) ad i. p. h. c. v.

om. 46**. c'- 2. g) orn. 3. Ah-' . c'- '. ba. h) concessisset 4b'^* ; concessit 4c'- ^. i) Tolcsano

Cathorciu 4/>2* ; Tholosano Caturcino -lc*- ^. k) P( troconeum 4fj'^* ; Petrecorgum 4c'- -; Petrocor-

reiun ba. \) (juos 3. 4i-'. <;'• ^. ba. u\) Ilaribert. (infra Harib., Arib., Cluirib.) 3; Aribcrt., ut ivfra
Ab^' . c' -. 5«. n) Tholosanam 3; Tholosae ba. o) A(j>taniae 1; Equitaniae 3. p) annum tres 5«.
(jj quo 46**; cuni 4c'- '-.

Cap. 58. a) distinctione carent 46'^*. c'- ^. b) s::::: 3; 6. m. al. corr. 7. 3b. c) paccm

(m detef.) parte 4t*'; patris partem 4c'- ^. ba; patris superifcr. 3; ovi. 3i. d) om. 3. 46^'. c'- ^. 5«.

ej 07«. 4//^'. c'- 2. ba. f) concessorat 3. 46*'. c'- ^. bu. g) mirandus 3. h) iu 3. 46'-'. c'- '^. 5«.

i) indccabat 1. k) crediretur 3; crederetur 46'"*. c'- '^. bu. 1) fuissc D. 46'^'. 5o; U. fuisse 4c'- ^.

ui) Diviona 3. 4c*. ba; Diviona 46'^'. n; i. (j. ct L. 46-'. c'-*. ba. o) ad uiiiversum ba.

titnluH npud Le lUant nr. '61'). exaratus est: Ib. K. XOVEMIJRIS AN. 46. RIU. CLOTA-
RIO {> 3. Lf; lilant, qui de die 18. (Jct., a. (i2(i (!J, feria 3. cogilavit, toto caelo erravit. Nota
entjw i>, ut in titulo nr. 373/1, indictionem aiynificat {\^\^ nr. 377) atque a. 029. m. Oct. re vcra
cum terlia indictione convenit. IJnde lcctio codicis 1 confirmafnr, cum rdiqui liljri <t scrij^fi ct
impressi 4:'* tanfum annos CMdtkario trilmant. Sed dic 4. Kal,. Oct., <jii<> iu Nccroloyiis colitur,
ofniste non polest, nisi statuis, huius rei nuntium die 1 8. Oct. iu <>ppi<litin liriord ( Vienn.) noudmn
perveniaae. Cf. ' Forachunycn z. iJeulsch. Gesch.' XXII, p. 4.01). 1) citra 6. /. pro iiilcr arcipi

vidctur. 2) Snpra c. 47. .">) Snint-.lcan- de- Losuc.

150 CIIRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

soninuiu capiebat oculis nec cibum ^ saciabatur, intentissime eogitans, ut omnes cum
iustitia recepta de conspeetu suo'' remeariut. Eodem die, quo de*^ Latona ad Cnbil-
louuo*' deliberare properabat*", priusquam lucisceret, bahieo ingrediens, Brodulfo', avun-
culo fratri suo''' Chairiberto, interficcre iussit; qui ab Amalgario et Arneberto'' ducibus
et WiUibado' patricio ' interfectus cst. Tumque'' Cabillonno'^, ubi iusticiae amorem qua &
coeperat perticicuda Dagobertus intentionem ' dirigit, post per Agustedunum Autecio-
dero'" pergens, per" civitatem Senonas Parisius venit; ibique Gomatrudem" reginam
Komihaco»'- villa, ubi ipsai matrinmnium acceperaf, rehnquens', Nantechilden)* unam
ex puelhs de menisterio' matrimouium" accipiens, reginam subhmavit. Usque eodcm
tempore ab inicio quo regnare ciperat consiho primetus^ beatissimc Arnulii Met- lo
tensis^* urbis" pontefice ct Pippino maiorem domus usus, tante prosperetatis regale
regimen in Auster regebat, ut a cunctis gentibusv inmenso ordine laudem haberit^.
Timorem vero sic forte sua concusserat^ utehtas, ut iam devotione adreperint'' suae se
tradere' dicionem; ut etiam gente, que'' circa hmite'' Avarorum et Sclavorum consi-
stent, ei prumptac expetirint, ut ille* post tergum eorum iret fehciter, ct Avaross et i5
Sclavos citerasque gentium nationes usque manum pubhcam-* suae dicione subicien-
dum fiduciahter spondebant''. Post discessum^ beati Arnulfi adhuc consihus Peppino'
maiorem domus et Chunibertum'' ponteficem urbis Coloniae utens et' ab ipsis fortiter
admonetus, tantae prosperitatis et iustitiae"' amore conplexus universas sibi subditas
gentes, usque dum " ad Parisius, ut supra memini, pervenit, regebatur, ut nuHus dc 20
Francorum regibus precedentibus " suae laudis fuisset precellentior.

G30 631. 59. Anno 8.* regni sui, cum Auster regio cultu circuerit'', quadam puella nomen

Ragnetrudae *^ aestrati suae adscivit, de qua eo anno habuit filium nomen Sigybertum.

GO. Revertens in Neptreco, sedem* pati*is suae Chlothariae diligens, adsiduae
resedii'e disponens, cum omnem iustitiam quem prius dilixerat fuisset oblitus, cupidi- 25

Capp. 58—60. 1. .S. «2*. c'- ^. 5n.

Cap. 58. a) cybo (cibo W^* ; cibns 5«) saciebntiir 3. 4^2*. b) l(a)eti add. 3. W\ «>■ 2. ba.

c) om. 3. 4^2*. c' (m quiluis quod). 4c2. ba (ubi badona). d) Cabillonno corr. Cabilonno 1. c) pro-
perat 3. 4i'^*. c'- '^; properant 5«. f) Brudulf. 3. 46'^*. c' (corr. Prod., ef sic ^c^). 5a. g) fratris::,
eras. uo, nt videtur, 1; suo o?n. rell. h) Anielberto 46**; Anieberto 4c'- '. i) Willibaldo 3; Gwilli 30
bado Ah^' ; Wildibado ba, corr. i*) sic scripsi ; cumque codd. k) Cabilloni 3. 1) intentio 5^'.

m) Authesiodero 3; aut lieciodero Ah'^* ; Autisiodoro 4c'-^; aut liisiodero 5«. nj per his scr. , sed

exj>. 1. o) Goniadrudc 3; Gonietrudam 4i'^*; Gomatrude 4c'- *. 5a. p) Romoliaco 46**. c'- ^.

q) ipsam in (in superscr, 5a) m. 4h'^*. 5«. r) acc. — matrim. in ima marg. pr. m. supjd. ba.

s) Nantildis 3. 4c'-''*; Nantilldem 46^*; Nanthild ct na sec. m. corr. Nanthilde una ba. t) a mona- ^u
sterio raptam Aim. u) in m. 46^*; matrimouio 4ci- ^. v) primatus ba. w) Metinses 5«.

x) orbis 3. ba. y) cunctis regentibus 3. /,) haberent 3. a) concesserat 3. b) arriperet

3. Ah-*. c'- 2. ba. c) tradicione ut 3. d) qui 3. 4c'. 5«. e) limitc po.stea corr. liniite 1.

f) illi 3. ^i''^'. c^; Utile corr. Ut ille ba. g) Avaris 3. 4c'- ^. ba. h) spondebat ba. i) con-

silium Pippinus (Pipinus 46^* j Pipini 4c2) 3. 4^2*. 5«. k) Hunibertum 3; Chuniberti 46^*; Huni- 40

berti 4c'^. 1) om. 4h^*. c'- '^. m) a. i. 4i'^*. c'- ^. n) dum siqjcrscr. 3; om. 46^*. c'- ^. ba.

o) procedentibus 3; praecidentibus ba.

Cap. 59. a) 7. 3; 9. ba. b) circuii-c 3; circuissct 46^*; circumisset 4c'- ^; circuiret ba-

c) Ragnitruda ba.

Cap. 60. a) a Sedem caput incipit 3. 4h^*. c'. ba. 45

1) Cf. V. Eligii II, 27; "Willibadum Burgundiac patricium ; v. Waitz, 'VG.' II, 2»,

]t, 50. 2) Reuilly, iam Parisiorum pars. Jacobs. Cf. supra c. 53. 3) eo quod esset

sterilis, cuni consilio Francorum add. Gesta Dagoherti c. 22. 4) Manns publicae nomine

intelligere solet hic auctor liomanum impcrium; vide infra c, G9. Iliuc usque manuin publicam
potest intelligi usque ad regiones, quae erant de imperio. R. 5) i. e,, postquam Arnidfus in soli- r>o
tudinem se recejnt, von 'post mortem', ut Ahel vertit ; cf. Boimell, 'Anfiinge des Karol. Hauses' p. 98.

1

i

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 151

ates instincto supcr rebus ecclesiarum et lcudibus sagace desiderio vellit omnibus
uidique exj^oliis novos implere^ tliinsauros, luxoriara super raodum deditus, tres
labebat maxime ad^* instar reginas et pluremas concupinas. Reginae '^ vero haec fue-
unt'': Nantcchildis'", Vulfegundis et Berchildis. Nomiua concubinarum, eo quod phires
uissent, increvit huius chronice inseri. Quod cum versum '' fuisset cor eius, sicut super
nemincmus, et ad Deum eiuss cogitatio recessisset, tamen postea, atque utinam illi''
,d ' mercedem veram kicre fuisset, nam '' aelymosinam pauperibus super modum lar-
;itor aerogabat, si huius rei sagacitas cupiditates instincto' non prepedisset, regnum,
ireditur'", raeniisset aeternum.

61. Cum leudis'» suae eiusque'' ncquicie gemerint, haec ccrnens Peppinus, cum
isset cautior cunctis et consiliosus valde, plenissemus fide, ab orauibus delictus pro
ustitiae araorera, quara Dagoberti consiliose'^ instruxerat, dum suo husus^ fuerat con-
ilio, sibi taraen nec quicquam oblitus iustitiam neque recedens a viam bonitates, cum
A Dagoberto accederit, prudenter agebat in cunctis et cautum se in omnibus osten-
lebat. Zelus Austrasiorum ' adversus eodem^ veheraenter surgebatf, ut etiani ipsum
;onarint cura Dagobertura facere odiosura, ut pocius interficeretur; sed iustitiae araor
■t Dei tiraor, quam diligenter amplexerat, ipsum liberavit a malis. Ipse vei*o eo anno
;um Sigybertum, filiura Dagoberti, ad Chairibertura regera accessit.

62. Chairibertus Aurilianis" veniens, Sigybertura- de sancto lavacro cxcipit*.
^ega vero a citeris Neptrasiis'' consilio Dagoberti erat adsiduos*^. Eo anno legati
^agoberti, quos ad Aeraclio imperatore direxeraf, nomenibus Servatus et Paternus ad
lodem '^ revertuntur, nunciantes pacem pcrpetuam cura Aeraclio firraassc ^. Acta "^ vero
niraculi, quae ab Aeraclio factae sunt, non praetermittam s.

63. Aeraclius» cum esset patricius universas Africae'' provincias^, et*^ Fogas,

Capj). 60 — 63. 1. 3. 4/^2*. ci- ^. 5«.

Cap. 60. a) impliret 3 ; impleret, eras. t 5«. b) udstar 3. c) regina 3. d) qiiieverunt

1. 4c'- -. 5«. e) Nantildis 3. 462*. ci- ^. 5«. f) plures repetunt 3. 46'''. c'. 5a; per plures add. 4c*.
:) c. eius 3. 462'. c'- 2. 5«. h) ille 5a. i) ae (coi-r. ad) merccdcm 1; ad (ac j>^- '">■■ corr. ad 4c2)

nercede 3. 4c'- 2; emercido 462*; mercede ba; vera codd. j)raeter 1. k) et add. 3. 1) instincto,
n. «. VIII. corr. 1. m) oni. 3. 462*. c'- 2. 5^_

Cap. 61. a) lcudis corr. leudes 1. b) Imnisque n. 46^*; huius n. 4c2. c) consilio

I. 462*. (.1.2 5q (J^ huius 1; usus codd. rell. e) eosdcm 3. f) suggerebat 3. 4c'- 2. 5«;

ugerebat 462'.

Cap. 62. a) Aurilianus 3. ba. b) Ncstrasiis 3. 462*. gi. Neustrasiis 4c2. ba. c) ad iu-
idiis 3. 462'. c'- 2. 5«. d) tla 1; his add. rell. Lihri. e) eodem (?) corr. eundem 1. f) Acta —

actac litteri» ancialibua ncr. 462'; Acta — prctermittam litteris viaiorihus minio pictis scr. iv-.
r) practcrmitta::: :: 3; ptcrmittcnda 36.

Cup. 63. a) vero add. 462*. ,.i. i bj Afrcci 3. c) om. 3. 462*. c'- 2. ba.

1) Pertz l. t. }/. 37. l';4. coniccit, Xcustnisioruin Hcrihcndum esse. (iuac Bunnell ^Anfangc
lc8 Karol. Ilangrn' p. IdO, //. h opinalnr, 2)«'' ■'>■'- caduid, cuiii nun suggerebat, .icd surgobat
pfjcndnni nil. Solus Wuilz, 'VG.' II, '2', p. 401, iitrai/nc senfentia reiecta, locnni recl.e inler-
trctafuH ent, AuHtrastos in J'i/ipinurn odium strnxiHse ralus, quia Dai/ohcrti nequitiae inmls 1.11-
lHl<<crat. 2) Narrat liaudcmunduH iu Vita S, Amandi rjnsc. TraiectenHis (AA. SS. Fchr. I,

t. H.'>lj, cniiis dincipuluH fuil, Sif/ihertum ah co haptizatum fuissc, eaquc occasione vnraculum in-
ritjne contiijisse. Kam ciirn vir sanctus puerulum cateclmrnenum faceret, et iieiuu rcspoudrret ora-
inni, piteridus clara vuce rcspondit 'Amen. (luud apud Clip/tiacum accidiKHC, ideiii auctur innuit. /i*.
^) V. Drii/tei/ron, '//Empercur llcracliuH. Parin. \HCi\), p. 28«. I Hijut III, p. 174. leiiatus rcf/ni
Dagoherli initium lleracliu uuiitiaHse coniecit. 4) ridcr cum filio cnnfnuditur : iUr /tatncius

Africae fiiit ; hic imperatur factus est ; cf. iJrapcijrun l. I. />. \h. ^,.—^

o''. Mici- -
COLLcC

152 CIIRONICAKUM QUAE DICUNTUK FREDEGARIl SCHOLASTICI LIBER IV.

(]iii tiranncco ordinc Mauricio imperatorc intcrficerat", impcriinn aclrcptus ncquissime
rcgcrit et moduni amentiae thinsaurus'' in marc proieccrit, dicensquc Ncptuno munera'=
darct; scnatores cernentes, quod vellet imperium pcr stulticiam dcstruerc, factioncm
Acracliae Fogatim adprehcnsum senatus, manibus et pedibus truncatis, lapidem ad
610, Oit collum legatum, in marc proiciunt'. Aeraclius conscnsu scnatu iniperio*' sublimatur. 5
Cum infestationc Pcrsarum imperium tcmporcbus Maurici et Fogatis imperatorum multac
provineiae fuissent vastate,

64. more solito dinuo contra Acraclio imperator Pcrsarum cum exercitum sur-
gons, Calcedona civitatc ncc procul a" Constantinopoli'' Pcrsi*'', vastantes provinciae rci
publicac, pervenisscnt, cumquc*' rumpentes inccndio concrcmaverunt. Post haec Con- 10
stantinopole sedem imperiac propinquantis destrucre conabantur. Egrcdicns^ cum exer-
cito Aeraclius obviam, lcgatis discurrentibus, Acraclius impcratorem Pcrsarum nomine"
Cosdroe petit, ut hii duo imperatores singulare certamine coniungerent, suspensa procul
utcrque exercitus multitudinem ; ct ^ euius victuria prestabatur ab Altissimo, imperium e
huius qui vincebatur et populum inlcsum rcccperit. Emperatur'' Pcrsarum huius con- 15
vencntiae se egrcssurum ' ad priHo singulare certamen spondcdit. Acraclius impcratur'*
arma sumens, tclam priliae et falange a' suis postergura preparatam relinqucns, singo-
hxrc ccrtamen, ut novos Davit'*, procedit ad bcHum. Emperator Persarum Cosdroes'"
patricium quidam * ex suis, quem fortissemum in prclio cernere potuerat, uius" con-
vencnciae ad instar pro sc contra Aeraglio*' priHandum dircxit. Cumque utcrquc cum 2u
acquetis hy duo congressione priHae in inviceni propinquarint, AcragHus ait ad patri-
cium, quera cmpcratore Pcrsarum Cosdroae stemabat, dixit'': '!Sic convenerat, ut singu-
lare ccrtamen priHandum debuissimusi confligc'', quare postergum tuom aHi sccunturV
Patricius iUe * girans' capud" conspecere, qui postergum eius vencrit, Acraglius accum
calcancum vehcmcnter urguens, extrahens uxum^-*, capud patriciac Persarura truncavit«. 25
Cosdroes emperatur cum Persis dcvectus^ et confusus, terga vcrtens, a suis propries
„ f^^L. tiranneco ordcne Cosdroes interfecctur '. Persi tcrija vertcntes*, ad^ sedebus rcmcant

bebr. 2'J. ° '

proprics. AcragHus aevecto navale cum exercito Persas ingrcdetur totamque Perscdam

Cap2). 63. 64. 1. 3. AJA*. c^- 2. 5«.

Ca^J. 63. a) interficerant 3. b) thinsauriis corr. thinsauros 1. c) d. m. 3. rl) in im- :»o

perio ib-*. c^- '^; imperiu 5o.

Caj). 64. a) ad 3. ba. h) Constantinobili 3. c) v. P. (p fines, scd f e corr. ib"^*) p. reg-i

(regis 46^*; re:: 5a) p. 3. 4i«-*. c'- '^. ba. d) cumque 4&2*. c'- ^. e) petiit (peciit 4b^*) nomen

(nomine 4//-*) Construe (construere 4c-; construe::, eras., ut videtur, it 5«) 3. 4i^*. c'- ^. 5a. f) ita 1;
om. rell. lihri. g) imperii 4^2*. c'- 2. 5a. h) imperator Persarum his scr. 4t**. c^- ^. i) egres- 35
sum 5«. k) 0772. ib"^*. c'- 2 (non baj. 1) falangia suis 3. 4i-*. c'- ^. 5a. m) Construes (ita et

Costrues infra) 3; Construes {infra Constuens et Conspiciens) 46^*; Construis (infra Construes) 4c'-2;
Constmens (infra Costrues) 5a. n) uius corr. eod atram. huiu? 1. 0) ad add. 46'*. c'. 5«.

q) dicens 46*'. c'- *. q) ::ssemus 3; possimus 36. 4ci- '-. 5a; possumus 46**. 5a. r) ita 1, ul

supra j>- 148, l. 20: deverte ; confligere rell. s) om. 46^*. c'- ^. t) giraus 1. u) qpud con:

capud 46'-*; cfpit 4c' ; coej)it 4c*. v) uxum, m. s. VIII. sujierscr. en::se {ras. es) 1. w) devectus
C07T. devictua 1. x) vertens 5a. y) a 46^'. c'. 5o; a^ ^c^.

1) Falsutn est ; v. Theophanes ed. de Boor I, p. 299; Oi 8i SfJliiOL TOiTor (scil. Phocatem)
jiaQt(Xap6vT£s, drfiXov, ^'qI xaTaxavoavTES avTov £v tw Bot. Itaque igne combuslus cst.
2) A. G22. contra Persas egressus, sex demum annis post Chosroem fugavit. 3) Filius Ilcraclii 45'

ex Martina genitus 'novus David' nuncupalus est; cf. Drapeyron l. l. p. 289. 4) Patricius

erat Rizates; cf, Niceph., Ilist. ed. de Boor p. J9, qui rem similem 7iarravit. At apud Nice-
2)horum Rizates ij}se a. 626. Ileraclium ad monomachiam provocavit. 5) Cf. supra lib. II ^

c. 58.- uxos pro baculis in raanu ferentes. 6) V. Nicephor. l. L: xal ^v^v^ %r\\ TOVTOV

xt(fa?.riv ii%ixt\xtv. 7) V. Ranke, 'Weltgesch.' V, 1, p. 43. 50

CHRONICARUM QUAE DICUXTUR FRH^DEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 153

5uac clicione redigit, captis exinde multis thinsauris et septem aeltiarnitis^- '. Tribus annis
sei-ceter Perseda vastata eius dicione subgecetur. Post hacc dinuo Persas'' emperatorera
iuper'^ se creant^.

G5. AeragHus emperatur erat spcciosus conspecto ■'', pulcra faciae, status forniani
lignc minsurc, fortissemus citiris, pugnatur aegregius, nani et sepe leones in arenas et
n acriniis'' plures singulos interfecit. Cuni esset litteris nimius aeruditus, astralocus'^
jffecetur; per quod cernens, a circumcisis gentibus divino noto emperium esse vastan-
ium, legationem** ad Dagobertum regem Francorum dirigcns^, petens, ut omnes ludcos
i-egni sui ad lidem catolecam" baptizandum preciperit^ Quod protenus Dagobertus
3m])levit^. Aeraglius per omnes provincias emperiac talcm idemque facere decrevit*.
[gnorabat, unde haec calametas contra cmperium surgerit.

66. Agarrini^, qui et Saracini, sicut Orosiae'* liber^ testatui-, gens circumcisa ad
latcre montes Caucasi super. mare Cypium*^ terram Ercoliae''' coinomento iam olem
^onsedentes", in nimia multctudine crevissent, tandem arma sumentis, provincias Aera-
jliae emperatores vastandum inruunt, contra quos Acraglius milites ad resistcndum ^
lirexit. Cumque priiiare cepissint, Saracini milites superant eosque gladio gravetcr
;rucedant. Fertur, ins eo prilio cento quinquagenta milia militum a Saracinis fuisse
nterfecta; espolia eorum Saracini per legatus Aeraglio recipiendum offerunt. Aeraglius
Jupiens super Saracinus vindictam, nihil ab his spolies'' recepcre voluit. Congregatis
mdique de ' universas provincias emperiae nimia multctudinem militum. transmittens''
Aeraglius legationem ad portas Cypias', quas'" Alexander Magnos IMacedus" * supcr
nare Cespium aereas fiere et serrare iusserat proptcr inundacione gentium sevisse-
inorum, que ultra montem Caucasi culmcnis habetabant, easdcm portas Aeraglius ape-
•ire precipit; indique ccnto quinquagenta milia pugnatorum auroque locatus auxiliae
suae contra Saracinus priliandum aemittetur". Saracini duos habentes princcpis, ducenta
fercP milia erant. Cumque castra nec procul inter se exercitus uterque posuissif, ita

Capp. 64—66. 1. 3. 4^2'. c'. ». 5a.

Cap. 64. a) aeltiarntis m. s. VIII. corr. aeltiainitis 1; arnitis al. aeltiarnetis 3; aeletiartinis 36;
;elti arniti.s iL^'.c^-^; aelti arnitis ba. b) Persas corr. Persae 1. c) imperator superat (ow. se
;reantj 3. 4i*'. c'- ^. ba.

Cap. 65. a) conpecto m. s. VIII. corr. conspecto 1. b) et inermis 3. ib"^* ; et inhermis 4c'-^. 5a.
[;) ostralogus 3; astroiogTis 46'^'. c'- -; hastrialogus corr. a.strologns ba. d) om. 3. 462'. c'- ■*. ba.

s) catolecam corr. catolegam 1. f) receperit 46^* j reciperet 4c'-2; perciperet 5a.

Cap. 66. a) ptius r expunct. 1. b) Orosi: 3; Crosiae 46^*; Eorosii 4c'-2; Orosii ba.

c) ita 1; Cispio 3; Cispium 46^*; Caspium 4c'- ^. 5a. d) Ercoli 3; Recoli 4^2*; Hercole 4c''2;

Ercolrie 5a. e) concesserat 3. 4h'^'.c^-^. ba. f) resi::tendum 1. g) om. 46'''*. t'-2. h) ovi.

3. 46**. c'- 2. ba. i) om. 3. 46**. c'- *. ba. k) transmittentcs 3. 1) C:pios {infra Cyspium) 3;

Cypias 36; Casp. h. l. 46** {infra Cisp.), seviper 4c'- ^; Causp., ut hifra ba. m) quos 4c'- -. 5,,.

u) Macedo 46*'. c'- *. 5a. 0) ::mittetur, eras. ac ? (de Monod) 1; raittetur 3; mittitur 46-*. c' *. bo.
p) fer 1. q) posuissent 3.

1) In acHiaruUiH noslrum 'hur/nsch' lalere rovicio, sivc pro spccie currunm accipixmtur, vt
in Salvar/ardia a. 1326.- ad ariiitUK, ad f|uadrif.'am, ad traliani bivo ad li(ncain (Ducavgc cd.
Favre I, p. 397^, sivc arniti intellcfjunti/r homi/ieK arvesio, i. e. apparotu bcllico, iiidvti. Ncsciu
a/i aeltiarviti meliuH in actilarnitos, i. c. nobiles arniton, mulcidi/r. 2) Chonroc i/dcrfecto, Hir/Ks
filiug eiutdcm ref/num Huseejnt. 3) Id pont Valcsii/m, //ui ha/tc luin (dvivfm fahnlosam iitdicavil,

(Irdtz, Hienchichtc dcr .Jndcn' V, 54. in dvbium vocuvit; at cf. Loevivf/, 'Geschichtr d. dcntsch.
Kirchenrechts' II, p. :j6. 4) V. Dahn V, p. 181, n. 2. h) Cf. iJrapcyron I. l. p. 327.

f>) Apud Oroniu/n nihil huiusmodi lef/itur, Nescio an Ilioronyrni liltcr rorrif/evdum sit. Crrlr
HHpra lih. 11, c. 2. lefjanlur : iHinailitac ct postca Af,Mrrini, poKtlrcinuin Sarraciiii vocantiir.
7) E»tne CoIchigV 8) Cf. lord. (iet. c. 1, §. .00.- Iii 00 loco uhi post hacc Alcxaiidcr MafriniH

|)ortaH coiiMtituciiH, Pylas CaHpias noiiiinavit.

SS. R. Meroviiig. II. 20

154 CHRONICAEUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

iit in crastena bellum inirent confligentes, eadem nocte gladio Dei Aeragliae exercitus
percotitur; in castris quinquaginta et duo milia ex militibus Aeragliae in stratum

63«. mortui sunt '. Cumquo in crasteno ad prilium debebant adgrcdere, cernentcs corum
exercitum milites partem maxema devino iudicio intcrfcctam, adversus Saracinus nec
ausi sunt inire prilium. Regressus onines exercitus Aeragliae ad propries sedebus, Sara- f.
cini more quo cepcrant provincias Aeragliae cmpcratorcs adsiduae vastandum' per-

637. gebant. Cum iam Hierusolcmam propinquassint^, Eraglius vedens, quod eorum violen-
ciae non potuissit'* resistere, nimia amaretudines*^ merorem adrcptus, infelex Euticiana
aerese iam sectans^, Christi cultum relinquens, habens uxorem filiam sorores suae*,

G41. a febrc vexatus^, crudcleter vitam finivit^. Cui"^ successit*' emperiae gradum Constan- lo
tinus, filius eius, cuius tempore pars publeca a Saracines nimium vastatur.
631/632. 67. Anno nono" regni^' Dagobcrti Charibertus rex moretur, relinquens filium

parvohim nomini*^ Chilpericum, qui nec post mora'^ defunctus est. Fertur, facione®
Dagobcrti fuisset^ interfoctus. Omnem regnum Chariberti unam cum Waseoniam Dago-
bertus protenus suae dicione redigit; tinsaurus quoquc Chariberti Baronto duci ad- if.
ducendums et sibi prcsentandom direxit. Unde Barontus grave dispendio fecisse dinu-
scetur; una cum tinsauraries'' faciens, nimium exinde fraudolenter subtracsit.

68. Eo anno Sclavi coinomento Winidi in regno Samone neguciantes Francorum
cum phare^ multetudine interfecissent et rebus expoliassiut, haec fuit inicium scandali
inter Dagobertum et Samonem regem Sclavinorum''. Dirigensque'^ Dagobertus Sycha- io
rium legatarium ad Samonem, paetens, ut neguciantes, quos sui interfecerant aut'' res
inlecete usorpaverant^, cum iusticia faceret emendare. Samo nolens Sicharium'^ vedere,
nec ad se eum venire pcrmitteret, Sicharius vostem indutus ad instarS Sclavinorum,
cum suis ad conspectum pervenit Samonem ; universa quod iniunctum habucrat eidem
nunciavit. Sed, ut habit gentiletas et superbia pravorum, nihil a Samone, que'' sui ad- as
miserant, est emendatuin, nisi tantum phiceta vellens instetuere', de hys et alies intcn-
cionibus, que inter"* partes orte' fuerant, iustitia redderetur in invicem. Sicharius,
sicut stultus legatus, verba inproperiae, quas iniunctas non habuerat, et menas adversus
Samonem loquitur, eo quod Samo et popuhis"" regni sui Dagobertum diberint servi-
cium". Samo respondens, iam sauciuso dixit: 'Et terra quam habemus Dagoberto est, so
et nos sui sumus, si tamen nobiscum disposuaerit amicicias conservare'. Sicharius
dicens: 'Non est possebelem, nt christiani etP Dei servi cum canebus amicicias con-
locare possint^'. Samo ae contrario dixit: 'Si vos estis Dei servi, et nos"" Dei canes,
dum vos adsiduae contra ipsum agctis, nos permissum accepimus vos morsebus lacerare*'.

Capp. 66—68. 1. 3. 4i'^*. ci- ^. 5«. 35

Cap. 06. a) vastandas 3. b) potuissent 3. 46^'. ha. c) amaritudinc 5a. d) vexatur 3.
e) cuius 3. 5o. f) in imperii gradu 46^*. c'- -.

Cap. 67. a) octavo 3. 4c'*. b) om. 3. 46^'. c'- ^. 5«. c) nomi 1 ; nomen 3. 4c'- ^.

d) mora 1. c) facionc corr. faccione 1. f) fuisse 4^2*. g'- ^. g) duce ducendum 3. 46^*. c'-*;

adducendum om. ba. h) thesauiis 46-*. c'- ^. *0

Caj). 68. a) phirima 3. 4/A* ; plurima 4c'- ^. 5a. b) Sclavorum semper 3. 4ci- ^. 5a; Sclava-
niomm 46** (infra Sclavanomm). c) dirigens quedam 3. d) aures 5a. e) usospaverant corr. nsor-
pavcrant 1. f) Richarium (Infra Sycharius) 3. g) adstar 3. h) q» 1 ; qui 3. i) instmere 3.

k) se add. 3. 462*. c'- '-. 5^. 1) horte 3. 4c'- ^. 5a. m) populi 3. 46-'. 5a. u) servire 3; ser-

visse 46^*; servitio 4c'. 5a; servitia 4c2. o) caucius 1. p) om. 3. 46^*. c'- ^. 5a. q) possent 3. 5a. 45
r) sumus add. 3. 462*. c'- 2 5«. s) laterare 1.

1) De pugna ad larmuk commissa ayi videtur; cf. Bankc, 'Wcltgeschichte' F, 1, p. 120,
2) V. Ranke l. l. V, 1, p. 127. Cf. infra c. 81. 3) Monothclitarum hafresim tuebatvr Heraclius,
quae Kutychiariae soboles erat. R. 4) Martinam, filiam Mariae, sororis suae, in matrimonitim duxil ;
cf. Ranke l. l. V, 1, p. 136. 5) Obiit d. 11. Febr. a. 641; cf. Ranke l. l. V, \ , p. 138, n. 3^

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 155

Aegectus' est Sicharius de conspectum Samones. Cum haec Dagoberto nunciassit,
Dagobertus superveter iubet de universum regnum Austrasiorum contra Samonem et
Winidis movere'' exercitum; ubi trebus turmis falange super Wenedus exercitus ingre-
ditur, etiam et Langobardi ' solucione Dagoberti idemque osteleter in Sclavos perrixe-
runt. Sclavi his et alies locis e *^ contrario preparantes, Alamannorum exercitus cum
Crodoberto'* duci in parte qua ingressus est victuriam optenuit. Langobardi idemque
victuriam optenuerunt, et pluremum nummerum captivorum de Sclavos Alamanni et
Langobardi secum duxerunt. Aostrasiae vero cum ad castro Wogastisburc*=- ^^ ubi plu-
rima rnanus forcium Venedorum inmuraverant, circumdantes •", triduo priliantes, pluris
ibidems de exercito Dagoberti gladio trucidantur et exinde fogaceter, omnes tinturius et
res quas^ habuerunt relinquentes, ad propries sedebus revertuntur. Multis post haec
vecebus Winidi in Toringia et relequos vastandum pagus in Francorum regnum in-
ruunt; etiam et Dervanus' dux gente Surbiorum ''•', que ex genere Sclavinorum
erant et ad regnum Francorum' iam olem aspecserant, se"' ad regnum Samonem cum
suis tradedit. Estaque victuria, qua Winidi contra Francos meruerunt, non tantum
Sclavinorum fortitudo optenuit, quantum dementacio" Austrasiorum, dum se cei'nebant
cum Dagoberto odium incurrisse et adsiduae expoliarintur.

69. Eo anno Charoaldus rex Langobardorum legatus ad Isacium ^ patricium
sigricius mittens, rogans, ut Tasonem'' docem provinciae Toscanc* quo putebat*^ in-
genio interfecerit. Huius beneficiae vecessitudinem tributa^, quas Langobardi de manu
publeca recibebant, trea centenaria auri annis singolis, unde unum centenarium*' auri
Charoaldus^ rex partebus emporiae de praesente cassarit. Hysacius patricius haec*^
audiens, tractabat. quebus ingenies haec potuissit eraplere, Tasonem ingeniose mandans,
dum in offinsa Charoaldi regiss erat, cum ipsum amicicias oblegarit; ipse vero contra
Charoaldo rigi ei auxiliaretur. Tale preventus est fraude, Ravenna'' pergit; Hysacius
ei obviam, mandans : pre timore emperatoris Tasonem cum suis infra murus Ravenne
urbis armatum non audebat recipere. Cumque Taso credens, armam suorum foris
urbem relinquens, in Ravennam fuissit ingressus, statem que fuerant preparati super
Tasonem inruunt et ipsum et si;os totus' qui cum eo venerant** interficiunt. Caroal-
dus' rex unum centenarium auri, sicut promiserat, partebus Isaciae'" et emporiae cas-
savit. Dua tantum centenaria deinceps ad" parte Langobardorum a patricio Roma-

Capp. 68. 69. 1. 3. 4^2*. c>- «. 5«.

Cap. 68. a) aegestus corr. aegectus 1 ; eiectus 3. ^i^*. c'- ^. ba. b) moveret 3. c) ct 1 .
ae 4c'- 2. d) Chrodeberto 3; Chroberto 4^2* j ChrodJerto 4c' ; Chrodbto 4^*; Chodeberto sec. m. corr.

Chlodoberto ha. e) Vocastcnsem 3. 4c''2; Vocastinsoni 462*. 5«. fj fiircumdunto 3. g) idcmque

3. 46**. ba; ibidemque 4ci- 2 }jj quam 5a. i^ Dervanos 5«. k) g-ontesurbionim 1; gcntos

(gentis 4c2) urbinm 3. 462*. c'- 2. .0«. 1) erant add. 462*. ^1. 2. ^) sed et r. 3. 462*. c'- 2. ba.

n) dcmencia 462*; domentia 4c' 2. 5«.

Cap. 09. a) Hysacium 3. 462*. r.' 5e; Hisac. 4c2, iiem infra cum 462*. ],^ utasonem ba.

c) pot<;bant bfi. d) certfnarium 3. e) Cliroaldus 1. f) om. 3. g) om. 3. 462*. c'- 2. 5a.

h) Ravenna 1. i) totus corr. totos 1. k) erant intcrfccerunt 462*. ^i. 2. |j Garoaldus, m. s. VIII
lupertcr. li 1 . m) Hysici 3; Hisicii 46**. c^; Ilysicii 4c'. ba. n) a parte 3. 46^*. c'- 2. 5«; parto

corr. parte 1 .

1) IJagoarii scribi vult Zp.ukk, 'iJic iJeutnchnn', p. G37 n., qui unn ciim Alamannis /io.h
potius quam Lanifobardo» commemorandos fuisne censwt • cf. Hiezler, '(leHch. lia.yervn' I, p. 77.
2) In valle Ef/erae fluvii (?); cf. ZeuKn, p. G.'}7. G38. 3) Sorbi h. i. primum appeliantur,

4) PauluK, II. Lanif. I V, 38, fiimilia de Tanone duce Foroiulienni Iradidil. Ki maiurem fidein
tribuit Pabrt l. i. p. 430; cf. Muratori, Ann. Ilal. a. G21. G3.'>. A Panlo palriciuH Ilonianorum,
per quem Tano Opilergii inlerfectus enl, (IrefforiuH ffuidcm appelialur, ncd luuc lemporin iHaaciua
exnrchm Ilavennan erat. ^)) iJe hoc tribulo v, Murnlori, Ann. Ilni. a. Gl!}. G.3r>.

20*

\b6 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

norum annis singolis emplentur; unus centcnarius cento libras auri capit. Post liaec
continuo ' Charoaldus " rex morctur.

70. Gundeberga regina, eo quod omnes Langobardi cidem" fidcm cum sacra
raentis tirmaverant, Chrothacharium quidain unum ex ducibus de terreturio Brissia ad
se venire precepit, cum conpcUins'', uxorem quam habebat relinquerit et eam matre- 5
munium acciperit; per ipsam omnes Langobardi eum sublimavant'^ in regno. Quod
Chrotharius lebenter consenciens, sacranientis per loca sanctorum firmans, ne umquam
Gundeberga postponerit nec de honorem gradis aliquid menuarit, ipsamque uneco
amore diHgens, in omnebus honorcm pristarit condigne*^. Gundoberga adtragente,
omncs Langobardorum primati" Crotharium sublimant*^ in regno. Chrotharius cum ic
regnare cepissit, multus nubilium Langobardorum , quosS sibi sinserat contomacis,
interfecit. Chrotharius fortisscmam disciplinam et timorem in omnem regnum Lango-
bardorum pacera sectans fecit. Chrotharius oblitus sacramenta, qua Gundeberge dederat,
eamque'' in unum cubicoli Ticinum in aula palaciae retrudit eamque ad privato habeto
vivere fecit. Quinque annus sub ea retrusione tenetur'. Chrotharius per concubinas ir,
baccatur'' adsiduae. Gundoberga vero', eo quod esset cristiana, in hanc'" tribulationem
benedicebat Deura oranipotentem, ieiunies et oracionebus adseduae pervacabat. Quando"
Deo conplacuit,

71. Aixbedo legatarius^ dirictus a Chlodoveo '^ regi causam legationes usque
ad'' Chrotharium regem Langobardoruni ^, Papia coinoniento Ticino civitatem Aetaliae 2c
pervenisset, cernens regina, quara sepius in legationem veniens viderat, et ab ipsa
benigne*^ semper susceptus fuerat, fuisse retrusam, quasi'' iniunctum habens, exinde
inter citera Chrothario regi sugessit, quod illam parentem Francorum, quam reginara
habuerat, per quem etiam regnum adsumserat, non dibuissit umiliare; multura^ exinde
regis Francorura et Franci essint ingrati. Quara Chrotharius de presenti, reverenciam 2t
Francorura habens, iubit egredi foris; et post quinque circeter annis per totam civi-
tatera et foris Gundoberga regili ordinc per loca sanctorum ad oracionem adgreditur'".
De villas et opebus fisci quods habuerat Chrotharius ei'' restaurare praecipit, quod
usque diem obetus sui et gradura dignetatis et opes plurebus ditata rigio culto post
felicetcr tenuit. Aubedo vero a Gundeberga regina furteter' muneratur. Cln'otharius 30
cum exercito Genava maretcma, Albingano*, Varicotti, Saona'', Ubitergio et Lune civi-

Cap2}. 69—71. 1. 3. W-\c^\ ba.

Cap. 69. al ::roal(lns 3; Aroaldus Hb.

Cap. 70. a) idem m. s. VIII. corr. eidcm 1. b) ut add. .3. 46-*. r'- -. ba. c) subli-

mant 4/j-*; .sublimarent Ac^. d) condigna 5«. e) priniatibus 3. 46^^*. c'- ^. ba. f) sublimarent 3. 35

g') quod ba. h) eaque 4c'. ba. i) finitur 3. 46'^'. c^- ^. ba. k) baccatur loco vacuo vi. s. VIII.

suppl. 1, habet 3,- bacliabatur Ab'^' ; bacchabatur 4c'- -. ba {nbi sec. m. corr. debacchabatur). 1) um.

4//'''. c'--. ba. m) hac pr. m. corr. hanc 1. nj a quando cap. incipit 3. 46^*. 5^.

Cap. 71. a) leg-arius 1 ; legaturii.s ba. b) om. 46'-*. c'- ^ {ubi usque quo, exp. quo). ba.

c) semper b. ib^* ; b. susc. semper 4c'; semper om. 4c^. d) quas ibi 3. e) om. ba. f) egreditur 3. 40
g) quos 3. h) eis 3. i) f:rteter corr. fort. 1; remuneratur 3. 4c'. ba; remunerat 46^*. k) Sauna3;
Sauma 46^*; Saoma 4ci-^. ba (qui ita distinguit: albinga novari. cottisa omaibi . tergio).

1) A. 63G, iit Muratori, Ann. staiuU ; cf. 'N. Archio' III, jj. 236. 2) A. 639. Dagnherto
j)atri succesiit; cf. infra c. 80. 3) Cf. c. 50. supra, vbi eadem historia narratur. li.

4) Genova, Albenga, Varigotti, Savona, Oderzo. Luna oppidum iam destructum ad Macram fl., 4.5
uhi mari ineidil, situm erat ; cf. Longnon, 'Atlas hist. Texte expl,' I, p. 64. Similia in Origine
gentis Langoh. §. 6. tradita sunt: Et post ijfto regnavit Rothari ex genere Arodus et rupit
civitatera vcl castra Romanorum quae fuerunt circa litora apriso Lune usque in terra Fran-
corum quam Ubitergium ad partem orienti; cf. Pabnt l. l. p. 418, n. 1. 465. At Fredegaritts
Ubitergium oppidis mariiimis ad occidentem sitis adnumeravit. 60

CHRONICARUM QUAE DTCUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LIBER IV, 157

tates litore mares de imperio auferens, vastat% rumpit, incendio conci-emans; populum
derepit, spoliat'' et captivitate condemnat*^. Murus civitatebus supscriptis usque ad
fundamento distruens, vicus has civitates nomenare praecepit'.

72. Eo anno in Abarorum'"» cuinomento Chunorura regnum in Pannia'' surrexit
viaemens intentio, eo quod de regnum certarint^, cui deberetur ad sucedendum: unus
ex Abares et alius ex Bulgaris<=, coUicta multetudinem, uterque in invicem inpugnarint.
Tandem Abaris Burgarus'' superant^. Burgaris'' superatis, nove'" miba verorum cum
uxoris et liberis de Pannoniass expulsi, ad Dagoberto expetint, petentes, ut eos in
terra Francorum manendum receperit ••• *. Dagobertus iobit eos iaemandum Badowarius'
recipere, dummodo pertractabat cum Francis, quid exinde fierit. Cunique dispersi per
doraus Baioariorura ad"^ hyemandura' fuissent, consilium Francorum Dagobertus Baioa-
riis iobet, ut Bulgarus illus cum uxoris et liberis unusquisque'" in domum suam una"
nocte Baiuariae interficerint. Quod protinus a Baiovaries est impletum; nec quisquara
ex illis remansit Bulgaris, nisi tantum Alciocus*>-5 cum septinientis viris et uxoris cura
liberis, qui in marca Vinedorums salvatus est. Post haec cumP Wallucum 'i ducem
Winedorura annis plurimis vixit cum suis.

7.3. Eo anno quod partebus Spaniae vel eorum regibus contigerit, non preter-
mittam. Defuncto Sisebodo rige ^ cliraentissemo, cui Sintela'* ante annum circiter suc- C2i.
cesserat' in regnum, cum essit'' Sintela nimiura in suis inicus et cum omnibus regni
suae primatibus odiura incurrerit, cum'' consilium cytiris Sisenandus*^ quidam ex pro-
ceribus ad Dagobertum expetit, ut ei cum exercito auxiliaretur, qualiter Sintilianem •"
degradaret ad regnura. Huius beneficiae repensionemS raissuriura'' aureum nobelisse-
muni ex tinsauris (xothorum, quem Tursemodus' rex ab Agecio'' patricio acceperat'*,
Dagobertum darc promisit, pensantem"' auri pondus" quinnentus. Quo audito, Dago-

(Japp. 71—73. 1. 3. 462*. ci- 2. ba.

Cap. 71. a) vasta 3. 462*. c'. ba. b) spoHa 3. 4c'- 2. ba. c) condemnant ba.

Cap. 72. a) Habarorum ba. b) Pannia m. s. VIII (?). corr. Pannoiiia 1; Spania 3. 4r'-2;

Hispanie W/^' \ Ilispania 5«. c) Pulgaris 3. ba. d) Bulgar. sempe.r 462*. fi- 2; Bargaris sec. m. corr.
Bulgares ba. e) Burgari corr. Burgaris 1. f) 8 3. g) Pannonia 462*. gi. 2 li) rcciperent

3. 4c' ; reciperentur 4c2 ; reoiperat ba. i) ita 1; Baldovarios (infra Baioar., Bagar., Baigar.) 3; Bal-

dovarius (infra Baicar. , Baioar.) 462*; Baioar. semper 4c*-2; Baiovarios [infra Baiohar. , Baioar.) ba.
k) ad — Baiohariis pr. m. ia ima marij. suppl. ba. I) iemandum 3. 4ci ; gemandnm ba. m) unus-
qisque pr. m. corr. unusquisque 1. n) in una n. ba. o) Altiaus 3; Alticus 462*. c'- 2; Alticcus

(Alticeus perperam Ruin.) ba. p) cum superscr. 1; hahcnt 3. 462'. c'- 2. 5^ q) Walluco 3; Wal-

dnco 462'. c'-2j Vnlduco, pr m. corr. ba.

Cap. 73. a) rige rige:, sed alterum exp. 1. b) Sentila, ut infra 3. 46^*. c'-2. ba. c) cssit corr.
esset 1. d) et cum 3. e) Sesenandus ba, ut ivfra. f) Sentelanc 3. 4c'; Sintelanem 46**; Scnti-
lano 4c2; .Sintelane ba. g) repens(s)ione 462*. c'- 2. h) miss:::: 3; missuri essent 36. i) Tliorse-
modu8 3. ba; Torsemodus 462'. c'- 2. kj Ecio 3; Eiecio 462* c'-2; leecio sec. m. corr. Egicio ba.

I) Husciperat 3; susceperat 462*. ba. m) pensantum corr. pensantem 1. n) solidos f>?'o pondus 462*. c'- 2.

1) Chrotharius a. (i')2. mortuus est. 2) V. Zeuss, ^Die Deutschen', p. 7 IG sqq.; Uvarov,

Jj/j Iht/f/arornm uirornmque origine. Dorpati 18.')3, p. .59. 3) V. NicepJiori llist. ed. dc

lioor p, 34 ; 6 8t TfcTUOTOs (scil. dux ]iul(]arorurn) Tor 'lOTOOv JtoTa|i.6r 8i(tjBdg 8V Wavvi.iviit
Ttj vvv vvi.6 'A^OQOis ■/.Eiiif.vT) avHZ,i.Xin rndOjrovSos to) tyxwQto) sOvei yfcv6|Li£vos. Id post
a. G41. fnctum esse, c Nicephoro intellcrjitur. Cf. etiain Theophancs ed. dc lioor I, p. 3.07.
4) (Jf. Riezler, 'fJ/sch. liayerns, I, p. 70 «ryy. .0) Alzcco dux liulgarorum jjostca in Ilaliam

venit ; cf. Paulus, II. Lanij. V, 2'.). IIuvc csse Alciocum noairum, vcrisimiic cst; v. Zcuss, p. 1\1.
G) Windischmarh. Frcher. 7) Siscbuio a. G21. Rcccarcdus II. successit, qui Isidoro tesic trrs

mnues re;/ria>;ii. In. rius locum Suintil.a Hubrogatus cst. 8) Hupra lih. II, c. .03, url)icMhiH

iiurenR gciiiinis oriiatuH diciiur.

158 CHROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARTI RCHOLASTICI LIBER IV.

bertus, ut erat cupedus, exercitum in ausilium Siscnandi de ^ totum regnum Burgundiae
bannire ' precepit. Cumque in Espania devolgatum fuissit, exercitum Francorum ausi-
Uandum Sisenando adgredere, omnis Gotorum exercitus se dicione Sisenando subaegit.
Abundancius ^* et Venerandus cum exercito Tolosano tanto usque Cesaragustam civita-
631. tem cum Sisenando acesserunt; ibique omnes Goti de regnum Spaniae Sisenandum 5
sublimant in regnum. Abundancius et Venerandus cum exercito Tolosano munerebus
onorati revertunt*= ad propries'' sedibus. Dagobertus legacionem* ad Sisenando rigi
Amalgario duce*^ et Venerando dirigit, ut missurium iilum quem promiserat eidem
dirigerit. Cumque ad Sisenandos regi missurius ille legatarius fuissit tradetus, a Gotis
per vim'' tolletur, nec eum exinde excobere'- ^ permiserunt. Postea, discunentes legatus, lo
ducenta milia soledus missuriae huius praecium Dagobertus a Sisenandum accipiens',
ipsumque'' pensavit.
632/633. 74. Anno decemo regni Dagoberti, cum ei nunciatum fuissit, exercitum Wini-

torum Toringia* fuisse ingressum*, cum exercito de regnum Austrasiorum de Mettis
urbeni promovens, transita'' Ardinna, Magancia<^ cum exercito adgreditur*', disponens i5
Renum*' transire, scaramf-^ de electis viriss fortis de Neuster et Burgundia cum duce-
bus et grafionebus secum habens. Saxones missus ad Dagobertum'' dirigunt, petentes,
ut eis tributa, quas fisci dicionebus dissolvebant, indulgerit; ipse vero eorum studio et
utiletate Winidis resistendum spondent et Francorum limete de illis partebus custodire
promittont". Quod Dagobertus consilio Neustrasiorum adeptus prestetit "^ ; Saxones, qui 20
uius peticionebus suggerendum venerant, sacramentis, ut eorum mus erat, super arma
placata pro universis Saxonebus firmant'. Sed parum haec promissio sortitur aefectum;
tamen tributo Saxones, quem reddere consuaeverant, per™ preceptionem Dagoberti
habent indultum. Quinnentas vaccas inferendalis « annis singolis a Chlothario seniore
censiti i-eddebant ', quod a" Dagoberto cassatum est. 25

633/634. 75. Anno undecimo rcgni Dagoberti, cum Winidi iusso Samone forteter severint^

et sepius, transcesso eorum limite, regnum Francorum vastandum Toringia et relequos
pagus ingrederint*, Dagobertus Mettis orbem veniens'', cum consilio pontevecum seo
et procerum, omnesque primatis*^ regni sui consencientebus, Sigybertum, filium'' suum, in
Auster regem'^ subliraavit sedemque ei"^ Mettis civitatem habere permisit. Chunibertume 30

Capp. 73—75. 1. 3. 462'. c-i- 2. ba.

Cap. 73. a) de solus habet 1. b) Habundancius 3. 41"^*; Habundantius 4c'- 2. 5a, item

infra. c) reverterunt 3. 4^2*. ,1. 2 (jj propries corr. propriis 1. e) D. ad Sisenando legacionem

dirigens {om. r. A. d. et V.) 3. f) duce sec. m. corr. duce 1. g-) Sis|senandum ba. h) per

viam 3. 46^*. c'- *. ba. i) ita 1. 3; excubere 46'^*. c' ; excutere ^c^; exhibere ba. k) que pensavit 35

sec. m. fortasse add. 1.

Cap. 74. a) Thoringa 3 (ita infra cvm 4b^*. baj; Torniga h. l. Ab'^* . b) tran.sida 3; transit 41'^* ;
transiit 4c^- ^; transsit ba. c) M. (Magantia 4c'- ^. 5a) magna (magno 46^*) cum 3. 4&**. c'- ^. ba.

d) egreditur 4^^*. <.'• ^. e) regnum 3. f) s::::: 3; sacram 3i. g) viribus 3. 4^^. ba; et fortis 3.

h) Dabei-tu, sec. m. superscr. go ba. i) permittent 3. k) perstetit 3. 1) firmat 1. m) pro 3; 40
om. ba. n) ad Dagobertum 3.

Cap. 75. a) ingrediens 3. 4Z/2*. c'- *. ba. b) venisset 3. c) primatus 3. 4^^*. 5a; pri-

mates 4ci. ^. d) filio suo 4^^*. gi. 2 g^ regnum 3. 4b'^*.c^'^. ba. f) ita 1; et 3; om. rell.

g) Uniberto 3. 4ci- ^. 5a; Chuniberto 46'^*.

1) Cf. Waitz, 'VG.' II, 2', p. 208. 2) Excobere (= exscobere) pro foderc acdpitnr Ab

in Gloss. Arab. Lai.; cf. Forcellini ed. de Vit VI, p. .595. 3) Id a Francis fictum esse, cen-

suit Dahn V, p. 189, n. 1. 4) V. Zeuss l* l. p. 638. 5) quam nos turmam vel cuneum

appellare possumus add. Aim. IV, 26. 6) vaccas inferendales — — regiae mensae inferre

iussi fuerant ; quae ideo inferendales dicebantur, eo quod singulis inferrentur annis Aim.
7) V. Greg. U. Fr. IV, 14; Fred. cont. c. 31; cf. Waitz, 'FG.' //, 2 ■■«, p. 252, n. 3. r,^

CHKONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 159

Coloniae^ urbis pontevecem et Adalgyselum ' ducem palacium et regnum gobernandum
instetuit. Tinsaurum quod suffecerit filium tradens*', condigne, ut decuit, eum uius
culraine sublimavit; 60*=, quodcumque eidem largitus fuerat, sigillatem praeceptionebus
roborandum'* decrevit. Deinceps Austrasiae eorum studio limetem et regnum Franco-
rum contra Winedus*^ utiliter definsasse^ nuscuntur.

76. Cumque anno duodecemo regni Dagoberti eidem filius nomen^ Chlodoveos 634/635.
de Nanthilde*' i-egina natus fuissit, consilio Neustrasiorum^ eorumque^ admonicione per
pactiones vincolum^ cum Sigybertum, filium suum, firmasse dinuscetur", et Austrasio-

rum omnes primati, pontevecis citirique leudis Sigyberti manus eorum ponentes in-
super, sacraraentis firmaverunt, ut Neptreco'^* et Burgundia soledato ordene ad regnum
Chlodoviae post Dagoberti discessum aspecerit; Aoster vero idemque ordine soledato,
eo quod ets de populo et de spacium terre esset quoaequans, ad regnum Sigyberti
ideraque in integretate deberit aspecere; et quicquid ad regnum Aostrasiorum iam
olem pertenerat'', hoc Sigybertus rex suae dicione rigendum recipere' et perpetuo'^
dominandum haberit, excepto docato Dentilini', quod ab Austrasius iniquiter abtultus'"
fuerat^, iterum ad Neustrasius subiungeretur et Chlodoveo regimene subgiceretur. Sed
has" pacciones Austrasiae, terrorem Dagoberti quoacti, vellint nonlint-, firmasse visi
sunt. Quod postea temporebus Sigyberti et Chlodoviae regibus conservatum fuisse"
constat.

77. Radulfus* dux, filius Chamaro, quem Dagobertus Toringia docem instetuit,
pluris vecibus cum exercito Winedorum demicans, eosque victus vertit in fogam. Uius
superbiae aelatus et contra Adalgyselum ducem diversis occansionebus inimicicias ten-
dens, paulatem contra Sigybertum iam tunc ciperat revellare. Sed, ut dictum est, sic
agebat: 'Qui*" diligit rixas, meditatur discordias'.

78. Anno quarto decimo^ rigni Dagoberti, cum Wascones^ forteter revellarent 636/637,
et multas predas in regno Francorum, quod Charibertus<= tenuerat, facerint, Dagobertus

de universum regnum Burgundiae exercitum promovere iobet, statuens eis capud exer-
citus nomeni Chadoindum'' referendarium 3, qui temporebus Theuderici quondam*^ regis

*j regnum Neustriorum, Thoringensium, Burgundionum atque Francorum post mortem
suam tenendum disponeret. Austri vero econtra dicebant, quod Thoringentiuin regio,
que olim fuerat de Austriorum rcgno, non debcre (!) separari a reguo Austriorum.
Rex autem bas contentiones dirimcns, disposuit, Thoringenses ad rcgnum Ciodovei
post mortem suam pertinere Guelferb. Gud. nr. 139.

Capp. 75—78. 1. 3. 4i2*. c'- 2. 5o.

Cap. Ib. a) Colone 5a. b) trjuledit 3; tradidit 4i2*. c'- ^. 5a. c) et 5a; malim seo.

d) roboravit ba. e) ita 1; Guimdos (infra Wimd.) 4^2*; Winidos relL, ut infva. f) dofensare 3.

Cap. 76. a) nomen corr. nomene 1. b) ita 1; Nantclde 3; Nantilda ^b'^*; Nantilde 4t'-'^. ba.
c) omne» pr. m. add., sec. m. delevit ba. d) que om. Ah"^*. c'- '•'. 5a. e) dinuscetur corr. dino-

ncetur 1; dinoscuntur 3. f) ita 1; Nf-ptrico 3. 46*'. c'- ^. ba; Ncu.striae Aim. g) et om. ba.

h) pfrtineret 46*'; pertinuerat 4c'- ^; pertcneret 5a. i| reciperit 3; reciperet 46**. c'- -. 5«. I<) per-
pptuum 46*'. c'- *. 5a. 1) Dantileni 3; Dentileno 46**. c'- ■«. ba. m) abstultus 3. 4c'*; ablatus 46**;
abstiilrtUH, eras. una littera ba. n) a.speccionis 46**; as p. 4c' ; aspectiones 4r*. o) ftiisset 3.

Cap. 77. a) AaduifuH 46**; Raduldus 4c*. h) om. ba.

Cap. 78. aj 13. 3. b) Guascon. rel Gwascon. semper 46*'. c) ita 1. 4r*; Aribertus

3. 46**.','; Ifaribertus 5«. d) Chadoindo (Chadoino 5a) ref(e)rendaria 3. 16**. r.'- *. ba. e) regis

q. 3. 46>*. c' *. 5a.

1) I/unc Annef/inilum, fillu)ii Arnidft, enne, opinatur lionneU l. f. p' 102, ii. 2. 2) Cf.

gupra c. 20. 3) Nini Cliadoindo nulli refemidario «ummum imperium conuninsuin esl ; rf. Wailz,
'VG.' II, 2\ /;. 55 n., 82.

160 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI LIBER IV. ' i

multis prilies probatur'' strenuos. Quod eum dccem • docis eum exereetebus, id est
Arinbertus'', Amalgarius, Leudebertus, Wandalmarus, Waldericus, Ermeno<^, Barontus^,
Cliairaardus*' ex genere Francorum, Chramnelenus^ ex genere Romano", Willibadus
patricius'' genere Burgundionum, Aigyna' genere Saxsonum'', exceptis comitebus pluri-
mis, qui docem super se non habebant', in Wasconia cum exercito perrixsisscnf", et 5
totam Wasconiae patriam ab exercito Burgundiae fuissit" repleta, Wascones deinter
moncium rupes aegressi, ad bellum properant. Cumque priliare cepissint, ut eorum
raus est, terga vertentes, dum cernerent se esse superandus, in faucis" vallium montcbus
PereneesP latebram dantes, se locis tutissemis per rupis eiusdem moneium conlocantes
latotarint, exercitus postergum eorum cum ducibus insequens, pluremo nummero capti- 10
vorum Wascones*! superatus, seo et ex his multetudinem intorfectis, omnes domus eorum
ineinsis'', paeculies* et rebus expoliant. Tandem Wascones oppressi seo perdomiti',
veniam et pacem subscriptis ducibus petentes, promittent se gluriae et conspectum
Dagoberti regi presentaturus et, suae dicione traditi, eumta ab eodem iniuncta emple-
turus. Feliciter haec" exercitus absque ulla lesionem ad patriam fuerunt repedati, si" i5
Arnebertum docem maxime eum seniores et nobiliores exercitus sui per negliencia^"
a Wasconebus in valle Subola''^ non fuissit interfectus. Exercitus vero Francorum,
qui de Burgundia in Wasconia accesserat, patrata victuria, redity ad propries scdebus.
Dagobertus ad Clippiaeo ^ resedens, mittit nuneius in Brittania, que Brittanes male ad-
miserant" veluciter emendarint et dicione suae se traderint; alioquin exercitus Bur- 20
gundiae, qui in Vasconiam fuerat, de presenti Brittanias'' debuissint inruere. Quod
audiens Iudacaile<= rex Brittanorum, corso veluci Clippiaco cum multis munerebus ad
Dagobertum'' perrexit, ibique veniam petens, cumta, que sui regnum Brittaniae pertc-
nentes leudebus Francorum inlecete perpetraverant, emendandum'' spondedit et semper
se et regnum quera regibat Brittaniae sublectum dieione Dagoberti et Francorum regi- 25
bus esse promisit. Sed tamen cum Dagobertum ad minsam nec'^ ad prandium discum-
bere noluit, eos quod esset ludechaile'' relegiosus et temens Deum valde. Cumque
Dagobertus resedissit' ad prandium, ludacaile aegrediens de palacium ad mansionem
Dadone referendario^, quem cognoverat sanctam relegionem sectantcm, accessit ad
prandium. Indique in crasteno ludacaile rcx Brittanorum "^ Dagobertum vale diccns, 30
in Brittaniam repedavit; condigne tamen a Dagoberto munerebus honoratur. Anno'

Cap. 78. 1. 3. 462*. ci. 2. 5a.

Cap. 78. a) probatus 3. 462*. c'- 2. },) Arembertus 3. 4c'-2. 5«; Armabertus 462« c) Ermen-
ricus 3. 4c2. 5«; Ermericus 462*; Ermenrigais 4c'. d) Barantus ba. e) Ariardus 3. ba; Arialdus

462*. c'- 2. f) Eamlenus 3. 4ri- 2. 5«. Ramelenus 462*. g) Romanorum 3. 462*. Ji) gx add. 85
3. 462'. ci- 2. 5a. i) Aghino 3; Aicliino 46^*; Aignno 4c'-2; Aig-hiuo 5n; ex add. 3. 462*. c'- -. ba.
k) Saxanorum 46^*; Saxonorum 4cJ-2; Saxorum pr. m. corr. Saxonum ba. 1) habebant 111. s. VIII.
corr. habeant 1. m) perrexerunt 462*. c'- 2. n) fuissc ba. 0) paucis 462*. ?.'• 2. 5«. p) Pere-
nees corr. Perennis 1; Percnnes 3. 462*; Peiineis 4^'- 2; Perenneos ba. q) Vascones ba. r) incinsis
corr. incensis 1. s) pecuniis 3. t) perdomati 462*. c'- 2. 5«. u) om. ba. v) sed Aremberto 40

(Arcnb. ba) 3. 462*. (•'•2. ba. w) ncgliencia ^jos/ea corr. negliencia 1. x) p7-o S. n.'hahcnt Subola-
num 3, Subolano 46-*. y) reddunt 3; redeunt 462*. c'- 2. 5^^ ^,) Clipiaco 5«; infra: Clippiago 3;

Clipeaco ba. a) admiserunt 3. b) curr. in B. 1 ; in B. 3; in Brittanis 462*; in Brittaniis 4(i'2. 5a.
c) ludacaule semper 46^*. c'- 2. d) Dal)ertum, sec. m. superscr. go ba (saepe). e) emdatu 5«.

f) vel 3. 462*. c'- 2. ba. g) eo q. e. m. al. superscr. 3; om. 36. h) ludacaile 3. ba. i) resedissit 45
corr. recedisset 1. k) om. 3. 46^*. c'- 2. ba. 1) ab Anno cap. incipit 46^* (76). 4c^- 2.

1) Undecim infra rcferuntur. 2) VaUis Subola pagus est ad Pyrenaci radices situs,

dioecesis olim Aquensis, d'Acqs, nunc vero Eleronensis, d'Oleron. Caput habet opidum Malleonem,
Mauleon, Sasone fluvio irrigaium. Ilodie contraetius dicitur Sola, seu Seula, vulgo la Soule. R.
3) qui et Audoenus dictus add, Aim. IV, 29. Est celeberrimus Rothomagensis episcopus. 50

CFIKONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 161

n[uinto decimo regno Dagoberti Wascones omnes seniores terre illius cum Aiginnne^ 637/638.
Juci ad Dagobertum Clipiaco venerunt; ibique in eclesia domni ^" Dioninsis rigio temore
perterriti confugium fecerunt. Clemenciam Dagoberti vitam habent indultam. Ibique
jacramentis Wascones firmantes, semul et promittentes, se omni tempore Dagoberto
jiusque' filies regnumque Francorum esse fedilis; quod more soleto*', sicut^ sepe feci-
-ant, post hac probavit*^ aeventus. Permissum Dagoberti Wascones regressi sunt in
:erra Wasconiae.

79. Anno sexto decemo regni sui Dagobertus profluvium ventris Spinogelo ^- > 638/639.
.•iUa super Secona^ fluvio nec procul a Parisius aegrotare cepit. Exinde ad baseleca
jancti Dionensis*= a suis defertur. Post paucos dies, cum suae vitae sentirit pericolum,
A^eganem** sub celeretate ad se venire praecipit, reginam Nantildem et filium suum
Dhlodoveum eidem in mano conmendans, se iam discessurum senciens^, consilium
\egane peragratum habens, quod cum eius instancia regnus strenuae gubernari possit^
flys gestis, post paueus dies Dagobertus amisits spiritum^; sepultusque est in ecclesia 639, lan. rj.
sancti Dionensis ^, quam ipse prius condigne ex auro et gemmis et multis preciosisse-
nis espetebus ornaverat et condigne in circoito fabrecare preceperat*", patrocinium ipsius
jrecioso expetens. Tante opes ab eodem et villas et possessiones multas per plurema
oca ibique sunt conlate, ut miraretur a plurimis. Sallencium ibidem ad instar mona-
itiriae sanctorum Agauninsium instetuere iusserat'; sed facilletas abbatis Aigulfi eadem
nstetucionem nuscetur refragasse''*. Post Dagoberti discessum filius suos Chlodoveos
iub tenera aetate regnum patris adscivit; omnes leudis de Neuster et Burgundia eum-
[ue Masolaco'- 5 villa sublimant in regno. Aega vero cum rigina Nantilde, quem Dago-
jertus reliquerat ■",

80.* anno primo regni Chlodoviae, secundo et inmenente tercio*' eiusdem regni 639-641.
mno condigne palacium gobernat et regnum. Aega vero inter citiris primatebus Neu-
itreci* prudencius agens et plenitudenem pacienciae inbutus, cumtis erat precellentior.
ilratquae genere nobele, opes habundans, iusticiam sectans, aeruditus in verbis, paratus
n rispunsis ; tantummodo a plurimis blasphemabatur^, eo quod esset avariciae^ deditus.

(Jaj)]). 78—80. 1. 3. 462*. c'- ^. 5«.

Cap. 78. a) Ainando .3. 4ci- ^. 5«; Amando 4i**. b) eccl. (aecl. 4c') sancti Dionisi(i)

1. 46»*. c'-2. ba. c) et filiis suis 3. 4^«*. c'- 2. ba. d) mor.s solicito (solicite 46''*) 46^*. c>- ^.

;) siccum seperficerant (se perficerent ib"^' ) 3. 46^*. c^-^; siccum semper fecerant 5a. f) proliavit

•orr. probavit 1 ; proeliavit 3.

Cap. 79. a) Spino, pr. m. superscr. gelo 5«. b) Segona 3. 4c'- ^; Sigona ba. c) ita 1

3ioni8i(i) codd. rell. d) Aegane 3. 46^'. c'- ^. ba. e) sciens 3. 4c'- '\ ba. f) posset 3. 4c'- ^
r) emi.sit 46**. c'- *. ba. h) precerat ba. i) iussit 46^*.^*; iusserit 4c'. k) suffraga.sse 3

) Marsolaco 41'^'; Marsoiago 4c'- ^. m) regebat palacium (palatium 4c'^; palatio ba) add. 46^*. c'-*. 6«

Cap. 80. a) Buperscr. 1. b) ovi. 3. 46^*. c'- ^. ba. c) Neptreci 3; Neptrici 4//^*. c'- '^. ba

l) plasphematur 3. e) avaritate 3. 4c'- ^. ba; avaricie in litura scr. 46^*.

1) Ejiinay ad fl. Seine. Jacobs. 2) De anno quo Dagobertus ohiit egi 'For.icJi, 2.

Dentsch. Gesch.' XXII , p. 465. 3) Cf. chartam a Chlodoveo II. monasterio S. Dionysii

Varis. a. 654, d. 22. Inn. datam (DD. I, p. 20j.- in quo cciam loco genetorcs nostri domnus
[Jagobertus ct doinna Nanthcchildis videntur rcquiesccrc. 4) Sallencium ab Aigulfo abbate

refragntum' Chlodoveus II. restituit ; cf. chartam a. 654, monasterio S. iJionynii datnm (DD. I,
». 20y; eo «cilccit ordcnc, ut sicut tcmpore domni ct genctoris nostri ibidcm psallcncius |)cr
^iirmas fuit instetutiis, vcl sicut ad mcnasthirium sancti Mauricii Agaunis dic noctotiuc tcnctur,
ita in loco ipso cdehretar. I)e psallentio assiduo Agaunis a Sigimundo rege inslitiito v. Clreg.
fl. Fr. III, 5. Ordinem Aimoinus III, 81. dcscripsit: et a nobiB cuiusmodi CBBCnt exquiBitu»,
Iftlitcr 8C habcrc est rcpertu» et 7. s. 5) Mdlay-lc- Iloi; cf. Longnoi) , 'Atlas kist. Texte

•.xpl.' I, p. 64.

88. K. Mcroving. U. 21

162 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. ]

Facultatis pluremorum, que iusso Dagobcrti in regnum Burgundiac et Neptreco inlecete
fuerant usurpate et fisei dicionebus contra modum iusticiac redacte, consilio Aegane
omnibus restaurantur.

641. 81. Eo anno Constantinus-'' emperatur moretur'. Constans, filius eius, sub tenera

aetate consilio senato emperio snblimatur. Idem eius tempore gravissime a Sarracinis 5

637. vastatur imperiom''. Hierusolema^ a Saracinis eapta, ceterasque civitates aeversae''.

043. Aegyptus superiiir et inferior a Saracines pervadetur; Alexandria capetur et prae-
datur^. Afreca tota vastatur et a Saracines possedetur paulolum ; ibique Gregorius

647. patricius a Saraeinis est intorfectus ^. Constantinopolis'' tantum cum Traciana provincia
ef paucis insolis, etiam et Romana provincia emperiae dicione remanserat. Nam maxeme 10
totum emperium a Saracines graveter fuit adtritum ; etiam et in ^ postremum emperatur

654. Constans constrictuss adque conpulsus'', effectus est Saracinorura tributarius ^, ut vel
Constantinopoles cum paucis provincies ct insolis suae dicione reservaretur. Trebus
annis circeter et, fertur, adhuc amplius per unumquemque diem mille soledus auri
aeraries Saracinorura Constans emplcbat'. Tandem, resumtis viribus, Constans empe- is

658. rium aliquantisper recoperans, tributa Saracines emplendum refutat*. Quemadmodum
haec'* factum fuissit aeventum ', anno in quo expletum'" est in ordene debeto referam
et scribere non selebo, donec de his et ab'es optata, si permiserit Deus, perficiam, uius
libelli curata mihi cx veretate cogneta inseram.

82. Eo anno Sintela"-^ rex Espaniae, qui Sisenando in regno successerat, de- 20
640. functus est. Uius filius nomini'' Tulga'' sub tenera aetate Spanies peticionem patris
sublimatur in regno. (Totorum gens inpaciens est, quando super se fortem iogum non
habuerit. Uius Tulganes aduliscenciam omnes Spania more soleto viciatur, diversa

Capp. 80-82. 1. 3. U^-\ t'- 2. 5o,

Cap. 8L a) Constinus sen. m. corr. Constantinus 5«. b) impcrio 1. c) eversas 4i2', ,1.2. 25

d) Constantinopolinus 4c* (non ic-); Constantinopolitan:is, ei-os. 1 5a. e) ct p. i. e. et R. p. ovi.

46^*. ci- 2. 5a. f) om. Ab'^*. c'- 2. 5«. g) contritiis ih'^*. ba {von 4c'- '^l. li) conpulsis corr.

conpulsus 1. i) implevit 4/j2*. ci. 2 ]^^ q„j 5^ ij eventu 462*j om. 4c'- ^. m) implctum

3. 462*. ci- 2. 5a.

Cap. 82. a) SintilUi 3. 46^*. c'- 2. 5«. b) iioim 1. c) Tholga vel Tolg-a promiscue 3. ih^* 30

(ubi h. l. Togal). 4ci- 2 ; Tolga semper ba.

1) Diem obirt eodem a. 641, quo pater mortuus est. Cui Heracleonas frater succe.ssit,
post quem Constans, Constantini filius, imperator factus est; cf. Nicephori Hist. ed. de Boor p. 30.
2) Hiero.solymu ab Omaro mense Apr. a. 637, Heraelio etiamium imperante, capta sunt; cf. supra
c. 66; Theophanes ed. de Boor I, p. 339; Elmacinus in Historia Saracenica arabice conscripta 35
(ed. Lugd. Batav. 1625, p. 22); Ranke, 'Welt/jeschichte' V, 1, p. 127. V, 2, p. 251 sqq, Alexan-
dria ah Amro die 29. Sept. a. 643. occupata est ; cf. Ranke l. l. p. 278 n. 3) A. 647.

Saraceni, Africa occvpata, Gregorium eiusdem tyrannum in fugam verterunt ; cf. Theophanes
ed. de Boor I, p. 343; Tio 8'avTw hzi etceotqc TEvoav Saoa>iTiroi rriv 'Acpoixrir xal 6v\i^n-

XdvTe? T(7) TVQOVVO) FQTiyOQlW TOVTOV TQfeTtOrOl Xol T0t'S Ol)V avxCS Y.X'cV\0V6i. Patricium 40
h. a. interfectum esse, praeter Fredegarium etiam Elmacinus p. 32. rettulit. De Gregorio nuper egit
Tauxier in 'Revue africaine' 1885, lul. Aug. 4) A. 654. Constans a Mavia victus, Constan-

tinopolim fugit; cf. Theophanea l. l. p. 346; Ranke, 'Wdtgeschichte' V, 1, p. 158. 5) A. 658.

Mavia legatos misit, qid pactum facerent, ut Arabes Romanis 1000 numismata et equum et servum
per dies singulos darent; cf. Theophanes ed. de Boor I, p. 347; toijTW Tto STEl eOTOIXTiOt) 45
jxeTaEiJ ^Pwftoiwv xal 'AqccI^Jwv, Toii Mamot) :n;o£0pfA)0avTos 8id ttiv dvTaQOiav, tVa T£?.t5oi
Pw|xaiois oi, 'AQa[5ss xaS^' i^fXEQav vo)LiiO)LiaTa 'Jiikw. xal ijtitov xal SouXov. Triennio post (QGl)
imperator Syracusas profectus est, ubi diem supremum obiit (^668^; cf. Niceph. p. 31 (ed. de Boor).
G) Sintela idem qui Cindila a. 636 — 640. regnavit, cui Tulga successit, qui a, 641. loco motus est.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 163

conraittentes^ insolencia''. Tandem unus ex primatis nomini<= Chyntasindus, coUictis
phirimis senatorebus Gotorum citerumque populum, regnum Spaniae subhmatur. Tul- gh.
ganem degradatum'' et ad onos*^ clerecati tunsorare'' fecit. Cumques omnem rcgnum'^
Spaniae suae dicione firmassit, cognetus ' morbum (iotorum, quem de regebus degra-
dandum habebant''- ^, unde sepius cum ipsis in consilio fuerat, quoscumque ex eis uius
viciae prumtum contra i-egibus, qui a regno expulsi fuerant, cognoverat fuesse noxius,
totus sigillatem iubit interfici aliusque exilio condemnare; eorumque uxoris et' filias
suis fedelebus cum facultatebus tradit. Fertur, de primatis Gotorum hoc vicio repre-
mendo ducentis fuisse interfectis; de mediogrebus™ quingentis interfecere iussit. Quoad-
usque hoc raorbum Gotorum Chyntasindus" cognovissit perdometum, nou cessavit quos
in suspicionem" habebat gladio trucidare. Goti aP vero Chyntasindo pei'domiti, nihil
adversus eodem ausi sunt, ut de regebus consuaeverant inire cousilium. Chyntasindus
cum esset plenus diaerum, filium suum nomine Richysindum 'i in omnem regnum Spa- C49.
niae regem stabilivit ^ Chyntasindus paenetentiam agens, aelymosinam multa de rebus
propries faciens, plenus senectutae, fertur nonagenarius, moretur''-^. 652.

83. Anno tercio regni Chlodoviae'* Aega Clipiaco villa vixatus a febre raoretur. C4i,
Ante paucis diaebus Ermenfredus, qui filiam Aegane uxorem acceperat, Chainulfo''
coraiti*^ in Albiodero* vico in raallo interfecit. Ob hanc rem gravissema stragis de suis
rebus iussionem et permissum Nantilde a** parentebus Ainulfi et populum plurenmm
fiaetur. P^rmenfredus in Auster Remus ad baseleca'' sancte Remediae fecit confugium;
ibique'^ diebus plurimis hanc infestacionem devitando et rigio temore residit.

84. Post discessum Aegane Erchynoaldus maior domus, qui consanguaeneus
fuerat de geuetrici* Dagoberto, maior domi palacium Chlodoviae effecetur. Eratque''
homo paciens, bonetatc plenus, cum esset paciens et cautus, humiletatem et benignam
voluntatem circa sacerdotibus omnebusque "^ pacienter et benigne respondens nullam-
que tumens*' superbiam, neque'' cupeditatem' saeviaebat; tanta in suo terapore pacem
sectans fuit, ut Deum esset placebelem. Erat sapiens, sed in prinmm maxemes eum
simplecetate, rebus minsuratera '' ditatus, ab omnibus erat dilectus. Igitur post disces-
sum Dagoberti regi quo ' ordine eiusdem ^ tinsauri inter filius devisi fuerant, nun ob-
mittam, scd' delucedato ordene uius volumine inseri procurabo"".

Sb. Cum Pippinus maior domi post Dagoberti obetum et citiri ducis Austrasio-

Capp. 82 — 86. 1. .3. 46^*. c». 2. oa.

Cap. 82. &} connmjitten.s 4^^*. c-i- ^. ba. h) sic 3. 46**; insolercia 1; insolentia ^c'- 2. 5,,.
c) noml 1. dj de^radatur 46*'. c'-*; dag^radato 5a. e) honercs 3. f) thonscorare 3; tonsorati ba.
^) qui (ovi. cum) 3. ih^'. c'. 5o; qui cum o. 4c*. h) om. 3. 46*'. c^- ^. 5a. i) coguotus 46^*. c'.

k) habchat 46*'. c'- *. I) et f. m. al. superscr. 3; om. 36. m) medio gregihus 3. n) Cliyta-

sindus h. l. 1. o) suspeccionc 3; suspectione 4c'*; suspectioncni 5a. p) Gothi a viro 3; G. vero a
46'*. c'- *. 5a. qj Richusindo 3; Richilsindo 46*'; Richisindo 4c'- *; Richysindo 6a. r) moriens

46*'. c'- *. 5a.

Cup. 8.3. a.) regc add. 3; rtgis add. 46*'. 5a ; regi ndd. 4c'. b) Ainulf. , ut hifra 3. 5a;

Arnulfo (infra Eunulfc^ 46**; Agnulf. , ul infra 4c'- *. cj coini 1; comite 3. 4c'- *. 5«; cainite 46*'.

dj apparentihus 3. ej baselcca, lineam forle nec. m. add. 1. f) ibidcm 3. 46**. c'- *. 60 (e corr.J.

Cap. 84. a) g<ncr<; 3. h) que om. 3. 46^*. c*. 5«. c) (|ue orn. 46*'. c'- *; oninebusque

om. bn. d) timcns 46**. 6a. e) nc 5a. f) cupeditate . 1. g) om. 3. 46*'. < '. *. 5a. hj men-
Bura 46**; mensurc 4c*. \) qui 3; quac 5a. k) om. 3. 1) quod 3. m) procuravi 3.

1) Cf. Greg. II. Fr. III, 'M) : Suinpserunt ciiiiii Gotlii hiuic flotcHtahilcni conHuetudiiicin,
ut, si quis ei» de regibus non placuisaet, gladio ouni ad])etcrent, ct ((ui libuiBHct aiiiuio, hunc
nibi statucruut regem. 2) A. G'19. in reytiuvi c.ooptalnH est; of. Dulni, V, p. 198. .'i) OOiit
a. GG2. 4) Vici nuincn hodicrnum iynoramut.

21*

164 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

rum, qiii usque in transito Dagoberti suae fuerant dicione retenti^, Sigybertum unane-
mem conspiracionem expetissint, Pippinus cum Chuniberto'*, sicut et prius amiciciae
cultum in invicem conlocati fuerant, et nuper, sicut et prius, amiciciam vehementer se
firmeter perpetuo*^ conservandum oblegant, omnesque leudis Austrasiorum secum uter-
que prudenter et cum dulcedene adtragentes, eos benigne gobernantes, eorum amiciciam 5
constringent semperque servandum. Aegetur, discurrentebus legatis, partera Sigiberti
debetam'' de tinsauris Dagoberti*' Nantilde regine et Chlodoveo rigi a Sigyberto requi-
retur, quod reddendum placitus instetuaetur. Chunibertus pontefex urbis Coloniae* et
Pippinus maior domi cum aliquibus primatebus Austri^ a Sigyberto dericti, villa Con-
pendio usque perveniunt, ibique tinsaurum Dagoberti, iubente Nantilde et Chlodoveo, lo
instancia Aegane maiorera domus presentatur et aequa lanciae devidetur; terciam tamen
partem de quode Dagobertus adquisiverat Nantildis regina percepit''. Chunibertus et
Pippinus hoc tinsaurum, quod pars fuit' Sigyberti, Mettis facint perducere; Sigyberto
640. praesentatur et discribetur''. Post, fertur, anni circolo Pippinus moretur, nec parva
dolore eiusdem transitus cumtis generavit in Auster, eo quod ab ipsis pro iusticiae ii>
cultum et bonetatem eiusdem delictus fuissit. Grimoaldus', hlius eius, cum essit stri-
nuos, ad instar patris diligeretur

86.* a plurimis, Otto quidam, filius Urones'' domestici, qui baiolos ' Sigyberto
ab adoliscenciam fuerat, contra Grimoaldo superbiam tomens et zelum ducens, eumque
dispecere conaretur: Grimoaldus cum Cliuniberto pontehce se in amiciciam constrin- 20
gens, ceperat cogitare, quo ordine Otto'^ de palacio aegiceretur, et gradum patris Gri
moaldus adsumeret.

«*i. 87. Cumque anno octavo* Sigybertus ^ regnarit, Radulfus'' dux Toringiae vehe-

menter contra Sigybertum revellandum disposuissit', iusso Sigyberti omnes leudis
Austrasiorum in exercitum gradiendum banniti sunt. Sigybertus Renum cum exercito 25
transiens, gentes undique de universis regni sui pagus ultra Renum cum ipsum ad-
unati sunt. Primo in loco Faram'», filio ChrodoaIdo<=, nomini'', qui*" cum Radulfo uni-
tum habebat consiliura, exercitus Sigyberti ti'ucedans rupit ipsoque interfecit. Omnem
populum uius Fare, qui gladium aevasit, captivetate depotant. Omnes primati et exer-
citus dextras in invicem dantes, ut nullus Radulfo vitam concederet; sed haec promissio so
non sortitur^ efFectum. Sigybertus deinde BuchoniamS cum exercito transiens, Torin-
giam properans: Radulfus haec cernens, castrum'' lignis monitum in quodam montem
super Unestrude ' fluvio in 'J^oringia construens, exercitum undique, quantum plus potuit,
collegens, cum uxorem'* et liberis in hunc castrum ad se definsandum' stabilibit. Ibique
Sigybertus cum exercitum regni sui veniens, castrum undique circumdat exercitus; 35

Capp. 85—87. 1. 3. Ah^\ c-i- 2. ba.

Cap. 85. a) recensiti 3. b) Uniberto 3. 46-*. fi- 2. 5a, ut infra. c) in perp. 3. d) d. d.
t. D. ovi. 46*'. c'- 2. e) Cole corr. Colo">? 0«. f) Austrasie 3; Auster ba. g) quo 46**. c'- 5a;

qua 4c2. h) reciperat 3; reciperet 46**; receperat 4ci; recipitur 4c*; recipere .sec. m. corr. reci-
peret ba. i) fuerat 46**. c'- *. k) discribere ba. 1) Crimoald. semper 3; Grimald., ut infra, 4ci- '^. 40

Cap. 86. a) diligeretur. •'^^^^i A plurimis 1 ; ab Otto cajj. incipit 3 (?). Ab'^". ba. b) Uronis 5o;
Berone Aim. c) Ottone (om. de) 3.

Cap. 87. a) septimo 3; 8. e corr. ba. b) Radolfus plerumque 3. c) Chroaldo Ac'^. ba.
d) nomi 1. e) ovi. Ab^*. c'- \ ba. f) sortur 3. g) Bugoniam 3. h) om. 46*'. c'- ^. ba.

i) Unestrode 3. k) uxores 3. 1) defendum, superscr. den 3. 45

1) De baiulo v. Ducange ed. Favre I, p. 525; Waitz, 'VG.' II, 2», p. 107. 2) De

annia Sigyherti v. 'Forsch. z. Deutsch. Gesch.' XXII, p. 471. 3) Radulfus iam a. 634/35

(c. 11). rebellare coeperat. 4) De Fara, filio Chrodoaldi 'de gente nobile Ayglolfinga' (cf. supra
c. 52j, i;. Digot III, p. 201, Riezler, 'Gesch. Bayerns' I, p. 78.

CHRONICARUiM QUAE DICUNTUR PREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV. 165

Radulfus vero intrinsecus ad prilio^ forteter praeparatus sedebat. Sed hoc prilio^ sine
consilio initum est. Haec adoliscencia Sigyberti regis patravit, cum aliae eodem diae
vellint procedere ad bellum et aliae in crasteno, nec unitum habentes consilio. Gri-
moaldus et Adalgyselus^ ducis haec cernentes, Sigyberti pericolum zelantes, euni undi-
que sine intermissione custudiunt. Bobo dux Arvernus cum <= jDarte exercitus Adalgyseli
et Aenovales^ comex*' Sogiontinsis'^- ' cum paginsebus^ suis et citeri exercitus manus
plura contra Radulfum ad portam castri protenus pugnandum perrexerunt. Radulfus
cum aliquibus ducebus exercitus Sigyberti hduciam haberit, quod super ipsum nun
voluissent viribus inruere, de castrum per porta pi'orurapens, super exercitum Sigyberti
cum suis inruens, tanta stragis a Radulfo cum suis de exercito Sigyberti fiaetur, ut
mirum fuissit. Macancinsis hoc prilio non fuerunt fedelis. Fertur, ibique plurima milia
homenum fuisse gladios trucidati. Radulfus, patrata victui'ia, in castrum ingredetur.
Sigybertus cum suis fedelebus grave amaretudines'' merorem adreptus, super aequum
sedens, lacremas oculis prorumj^ens, plangebat quos perdederat. Nam> et Bobo dux et
Innowales'' comex', citiri novilium fortissemi pugnatoris seo et plura manus exercitus
Sigiberti regi, qui cum ipsus in congressione certamenes sunt adgressi, conspiciente
Sigyberto, hoc prilio fuerunt trucidati. Nam et Fredulfus™ domestecus, qui amicus
Radulfo fuisse dicibatur, hoc prilio occupuit. Sigybertus eadem nocte nec" procul ab
ipso castro in tenturies cum suos mansit exercito. In crasteno vedentes, quod Radulfo
nihil prevaluissint, missus discurrentebus, ut paceveci" Renum aeterum transmearint,
cum Radulfo convenenciam Sigybertus et eiusdemP exercitus ad propries sedebus
remeantur. Radulfus superbia aelatus admodum, regem se 'i in Toringia esse cinsebat *■ ;
amicicias cum Winidis firmans, ceterasque gentes, quas vicinas habebat, cultum amici-
ciae oblegabat. In verbis tamen Sigiberto regimini non denegans^; nam in factis for-
teter eiusdem resistebat ' dominacionem.

88. Anno decirao regno Sigyberti Otto, qui adversus Grimoaldo inimicicias per" 643.
superbia toraebat, faccionem Grimoaldo a Leuthario'' duci Alaraannorum interfecetur <=.
Gradus honoris raaiorem domi in palacio Sigyberto et omnem regnum Austrasiorum in
raano Grimoaldo confirmatum est veheraenter.

89. Anno quarto regni Chlodoviae, cumque Nantildis regina cum filio suo Chlo- 6*2.
dovio regi post discessum Aeganem» Aurilianes in Burdiae'' regnum venissit, ibique
omnes seniores, ponteveces'', ducebus et primatis de regnum Burgundiae ad se vinire
precepit*'. Ibique cumtus Nantildis sigillatem adtragens, Flaogatum*' genere Franco '^
niaioreni doraus in regnum Burgundiae aelectionem pontevecum et cumtis docebus

Capp. 87—89. 1. 3. 4^2*. c'- ^. 5«.

Cap. 87. aj prilio corr. proliii 1. b) Algiselus 3. c) om. 3. d) Aenovahs 1; Acno-

valau.s 4i**; AenovaIlau.s 4c' ; Aenovallus ^c^; Enovalaus 5«. e) comex corr. comis 1. f) Sogo-

tinsis 4A*'. c' ; Sa/,'otir)sis ^c^; Sifpontinsis 5«. g) trucidata gladio 3. 46'^'; gladio trucidata 4c'- '^.

h) g. amaritudine (merorem om.) 4b'^'.c'-^. 5«; c/. p, 154,8. i) om. Ab'^'. c'- ^. 5«. k) Innowales
m. ». VIII. corr. Innowalaus 1; nawalaus 3; Aenovalaus 4i*'. c^. ba; Enovalaus 4c'. 1) cum 3.
m) Freudolfus 3. n) oni. ba. o) ci eras. 1. p) eidem 3. q) in T. (Toringa 3; Toringia 5a)

se 3. 462*. c'- *. ba. t) cessabat 3. s) denegabant 3; tcuebant 4b'^* ; denegabat 4c'-*; tone-

gahht 5a. t) rosist^.bant 3.

Cap. 88. a.) om. ba. \)) Loutherio 46*'. c'-^. 5a. c) interfcctiir 1.

Cap. 89. a) Aganem 4^2*; Aopani 4c'-2; Aegano 5o. b) IJurdiae, m. a. VII. vcl VIII.

Bupericr. g^uii 1; c/. tnjrra p. 140, i. c) p. ot d. ot ^i*'. c'- *. d) prociperit 3. o) Flaocat.

plerumf/uK 3 ( nonrninif/uavi Flaochad.). 4//^' (in/ra Flaocad.). 4c' (nbi eliam Flaocad., Flocaduin); Flaocad.
lemper 4c*; Flaochat. el Flaochad. c/ Flaocat. e/. Flaocad. ftt. Flaiioliad. 5«. f) Fraiicorurn 5a.

1) C/. Hupra c. .".7. '2) V. Wnitz, 'V(J.' 11, 2\ p. 23.

16G CIIRONICAUUM QUAE DICUNTUR FREDEGARIl SCHOLASTICI LIBER IV.

a Nantildo* rcgina lioc grndura honores stabilitur, nepteuique suam nomini^ Kagno-
berta<= Flaochaduni disponsavit. Espunsalias has, nessio qua faetione, iiuntur; nani alium
consilium secrcte Fhiochatus et Nantildis regina macenavant*', quem credetur non fuisse
Deo placebelem, ideoque non mancepavit effectum. Cumque Erchynoaldus et Flaocha-
dus maiores domi inter se quasi unum inissint consilium, consencientes ab invicem, 5
hunc gradus honorem, alterutrum solatium prebentes, disponent habere feliceter. Flao-
chadus cumtis ducibus de regnura Burgundiae seo et pontefecis per epistolas*', etiam et
sacraraentis tirniavit, unicuique gradum honoris et dignetatem "^ seos amiciciam perpetuo
conservarit''- '. Hanc dignetatem sublimatus Flaochadus', regnum lUirgundiae pervaga-
tur, consilium adseduae iniens, priorem inimicieiam, qua cordis arcana dio celaverat, 10
raeraorans, Villebaduui patricium interfecere disponebat''.

90. Willebadus cura esset opebus habundans, et plureraorum facultates ingenies
diversis abstoUens, ditatus inclete fuissit et inter patriciatuni graduni et nimiae facul
tates aelacionem superbiae esset deditus, adversus Fhnochadunr' tumebat, euraque dispi-
cere quonaretur, Flaochadus, collictis secum pontefecis et ducibus de regnum Burgun- 15

042, Mai. diae, Cabilonno pro utiletate patriae tractandura minse ]\Iadio placitura instituit; ibique
et Willebadus multetudinem secum habens advenit. Flaochadus ibidem Willebado inter-
fecere nitebatur. Haec cernens Willebadus, palacium noluit introire. Flaochadus foris
contra Willebadum preliandura adgreditur. Amalbertus vero, germanus Flaochado, ad
pagandum intercurrens, ubi iam in congressione certamene conflige'' dcbueranf^, Wille- 20
badus Amalberto secum retenens, de hoc aevasit pericolum. Intercurrentes et citiris
persunis, sejjarantur inlese. Flaochadus deinceps vehementem ^ inibat consilium de inter-

C42,sppt. etura Villebadi. Eo anno Kantildis regina moretxir^. Ipsoque anno minse Septembre
Flaochadus cum Chlodoveo regi et Erchynoaldo idemque"^ maiorem domus et aliquibus
primatebus Neustrasies de Parisiaco'" promovens, per Senonas et Auticiodero? Aguste- 25
dunum accesserunt; ibique Chlodoveus Willibadum patricium ad se venire precepit.
Willibadus cernens inimicum'' consilium Flaochado et germano suo Amalberto, Amal-
gario et Chramneleno ' ducebus de suo intereto fuisse initura, colligens seeum plurema''
multetudinera de patriciatus sui termenum, etiam et pontevecis seo nobelis et fortis,
quos congrecare potuerat, Agustedunum gradiendum iter adrepuit. Cui obviam a Chlo- 30
doveo regi, Erehynoaldo maiorem domus et Flaochado Ermenricus domesticus dirigetur,
eo quod Willebadus trepedabat, utrura peracederit', an suum devitandum periculo
repedarit, ut ab Ermenrici promissionebus"' preventus, usque adgrederit" Aguste-
dunum; quem ille credens condigne" munerebus honoravit. Postergum eius Aguste-
dunum accessit; ibique tenturia cum suis nec procul ab urbe posuit. EodemqueP diae 35

Capp. 89. 90. 1. 3. 4^2*. ci- 2. ba.

Cap. 89. a) amantilde 5a. b) nomi 1. e) Eagnobeiga 3. il'^\ d) {ta, ui videlvr, 1.

e) 5pistulam 3; epistolam 46-*. ba. f) dignctatem corr. divitateui 1. g) seu et 3. 46^'. c'- ^. ba.

h) conscrvarent 3. Al^*. c'- -; conservarint ba. i) Flaochadis h. l. 1. kj disponebant ba.

Cap. 90. a) Flachado m. al. (?) corr. Flaucatum 3. b) ita 1. ib'^', c/. su^ira p. 152,23; con- 40
fligi 3. 4c'- *. ba. c) debuerat ba. d) vehementer minabat (eminebat 4i-*; eminabat 4ci' ^. 5«)

3. 46^'. c'- '^. ba. e) et add. 3. f) deparisi acto ba. g) Autidiciodero 3. h) iniquum

3. 46**. c'- 2. ba. i) Ramneleno 3; Chramnelo 46'^* (e corr.J, 4c'' •*. ba. k) plurema 1. 1) per-

acedcrit corr. peracederet 1; accedere 3; accederit 4b^* ; accederet 4c'- ^*. ba. m) promissione

3. 46^*. c'-^. ba. n) Agustidunum adgr. 3. 0) condignis 3. W*.c^-^. 5a. p) quc om. 46^*. c''^. 60. 45

1) Warnachario defuncto, proceres leudesque Burgundiae recusaverant, quin maiorem domus
sufficerent ; ef. supra c. 54. Flaochalo electo, daces pontificesque ab arbitratu maioris sese tue-
bantur; cf. Waitz, 'VG.' II, 2^, p. 401. 2) atque in ecclesia sancti Dionysii in eodem quo

Dagoljertus sepulchro posita add. Aim. IV, 40; cf. supra p. 161, n. 3.

CIIROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARTI SCHOLASTICI LIBER IV. 167

quo ibidem peraccesserat Ailulfo» Valenciae » urbis episcopo et Gysone comite ad
prevedendum que agebantur Agustedunum dirixerat, qui a Flaochado in urbe retenti''
sunt. In crasteno Flaochadus, Amalgarius et Chramnelenus, qui consilium de interetum
Villebadi unianemeter conspiraverant, de urbem Agustedunum raaturius proraoventis,
citirique'^ docis de regnura Burgundiae cum exerceto eis'' subiunguntur. Erchynoaldus
cum Neustrasius, quos secum liabebat, ideraque arma sumens, ad hoc bellura adgre-
ditur. Willebadus ae*' contra tela priliae construens, quoscuraque potuit adunarc,
falangis uterque in congressione certaraenes iungent ^ ad prilium. In ea pugna Flao-
chadus, Amalgarius et ChramnelenusS, ideraque Wandelbertus'' ducis cum suis in con-
gressione certamenis contra Willebado pugnandum confligunt; nam citiri ducis vel
Neustrasiae, qui undique eodem debuerant circumdare, se retenentes', aspiciaebant,
spectantes'' aeventum, super Willebadum noluerunt inruere. Ibique Willebadus inter-
fecetur: plurirai cum ipso de suis gladio trucedantur. Eo certamine citiris priraus Ber-
tharius comis ' pahitiis"', Francus de pago Ultraiorano, contra Willebado confiigit. Ad-
versus quem frendens Manaulfus" Burgundio", exiens deinter citiris cura suis adversus
Bertharium priliandum ; Bertharius, eo quod prius illi amicus fuissit, dicens: 'Veni sub
clepeum meura; de hoc periculo te liberabo'. Cumque ad eum liberandum clepeum
aelevassit, Manaulfus cum conto Berthariura in pectore percuciens, citiriP qui cum
eum venerant ipsumque circumdantes, eo quod Bertharius niraium reliquis precessisset,
volneratur graveter. Tunc Chaubedo'1, filius Berthario, cernens patrem in pericolum
mortis, curso velucissemo patri auxiliandum perrexit. Manaulfo conto percusso in
pectore terra prostravit; citiris qui patri percusserant totusque ^" interfecit. Sic Ber-
tharium suum genetorem, ut fedelis filius, prestante Domino, liberabit a morte. Hy
vero docis, qui cum eorum exercito super Villebado ^ inruere noluerant, tinturia Wille-
badi, episcoporum et' citerorura qui cura eum venerant'* depredandum. Phiretas" inibi
auri et argenti capetur^, reliquisque rebus et aequetis^^ ab hys qui priliare noluerunt
percepti sunt. His ita gestis, Flaocliadus in crasteno de Agostedunum^ promovens,
Cabilonno perrexit. Ingressus in urbe, in crastenum urbi, nessio quo caso, maxeme tota
incendio concrematur, Flaochadus iudicio Dei percussus, vixatus^ a febre, conlocatur
in scava; aevicto navale per Ararera''- fiuvio quoinomento Saoconna^-^ Latona''-'' pro-
pcrans, in"= aetenere undecemo diae post Willibadi interetum amisit*' spiritum, sepultus-
que est in ecclesia sancti Benigni suburbano" Divioninsef. Credetur a phu-imis, hy
duo Flaochadus et Willebadus^, co quod multa in invicem per loca sanctorum de ami-
cicias oblegandum sacramenta dcdirant, et uterque in populis sibi subgectis copeditates
instincto iniqui oppresserunt ?, semul et a rebus ^ nudaverunt, quod iudicius Dei dc

Cap. 00. 1. .3. W. c>-2. oa.

Cap. 90. a) Ai<^nlfo 3. b) flenti 3; tonli 4/^2' c'- 2. 5«. c) utrique 3. U^'. c'- ^. 5„.

H) eins 3. 4^^*. >:'• '•*. .0«. e) om. 3. 46**. c'- *. 5«. fl iungit 3. 46**. ^i. 2. 5,,, fnf/i i. _ ccrtaminis

m 17«« marrf. suppl.J (r) Cramlenn.s xec. m. corr. Cramnelenu.s 5«. h) Waldcbertus 3. 4c'-2;

Onalflr-bcrtuH 4/y-' ; WaKlbcrtns e corr. sec. m. 5a. i) tencntes 3. 4/>2*. pi. 2. 5«. ki c.xpeetantes

3. 4t*'. c'- *. 5«. !j comi* 1. m) palati:: corr. |).ilatii 1. n) Manulfus, ut hifra, oa. o) Bnr-

gTindic 3. pi cetcris 4/>^'. c'- '■*. fj) Anbcdo H. 4//^*. c'. sja; Aulicljo 4c*. r) ijue ovi. 3. 4c'- ''.

«) noillebaflo 1. t) vel 3. 4/»**. c'. *. .'>«. t' ) mtpjdpa» vcnfsrant. u) plurcs 3. 4/.»*'. c'- '^. 'xi.
V) capi::: 3; capinnt 3i. w) aerptis 1. x) AnK^nstyfluiio h. l. oa. y) vexatnr 3. 7.) Arercm 3.
a) Sauconna 3; Sanjjonna 5«. ]>) I^antona ."ia. e) om. 5a. d) eminit 3.' ■\h'^'. c'- ■'. fm.

e) in nib. 5a. f) iJivisionimsc t-orr. DiviHioninse 5a. ff) obpresscrant — nudavcriint 3. Ii 1 .sinnil
leU rebu» dactaribu.s 3; letaribns 4fj'''. c'- *; n. 3. 4J**. c'- '. 5a.

1) Vnlenrr. 2) (!f. stiprn c. 42. 3) Saint -./faii- tht- Losur. 4) /)r ulriiisf/ur murte

vidc S. Klirfii Vita,rn , qnnm nrripnit S. AiidocnnH, rt Vitnm S. Sifjiranni (Mitliillou, A.\. SS,
»aec. 11, p. 4yG;. R.

168 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI LIBER IV.

eorum oppressione plureraa multetudinc liberassit, et eorum perfedia et mendacia eos
uterque interire fecissit*.

[C 0 N T I N U A T I 0 N E Sl.

I, H. Fr. (i^a Igitur' Chlodoveus'', filius Dagoberti, de"^ genere alienigenarum •*• - regi-

ib.c.44. nam accipiens nomine*' Baldethilde ' prudentem atque eligantemo, genuitque es ea 5

filios tres Chlothario'', Childerico et Theuderico. Habebatque maiorum ' domo'' palatii

cf. c. 42. virum strenuum atque sapientem nomine' Erchouoaldo'". Chlodoveus" itaque in

ib.r.44. regno pacem habuit absque bella. In extremis vero vitae annis" amens effectus,

(92^) vitam caruitP regnavitque annisl IS'-^. Franci quoque Cblotharium, filium eius maio-

rem', in regno statuunt cum prefata regina matre. lO

ib. c. 45. (2). Eodem quoque tempore* mortuus est Erchonoaldus'' maiorum<= domus palatii.

Franci"* in incerto vacellantes^, accepto consilio, Ebroino'^ huiusS honoris cura ac** digni-

(93) tate statuunt. His diebus Chlotharius re.K a valida febre correptus', obiit in iuventute
rcgnavitque annis'' 4. Theudericus ' vero, frater eius, in regno successit; Childericus

(94) enim frater in Auster a Francis in*" regno elevatus est aput Vulfoaldum" ducem. Eo i5
tempore Franci adversus Ebroinum*' insidias praeparantP, contra Theudericum"! consurgunt
eumque a*" regno deiciunt. Crines capitis eius abscidentes tutunderunt Ebroinumque
et ipsum tutundent* et in Burgundia Luxovio monasterio invitum dirigunt. Propter Childe-
ricum in Auster legacionem mittunt. Una cum Vulfoaldo' duce veniens, et" eum super

(95) cuntum regnum suscipiunt. Erat enim ipse Childericus rex levis^ atque citatus nimis, 20
gentem^ invicem Francorum in sedicionem mittens^*. in scandalum ac derisum, donec

Cap. 90. 1. 3. 4?>^'. ('• ■s. 5«. Coutin. Capp. I. 2. 4n. i'- ^- 2'. c'- - aa.

Cap. 90. a) desinunt 1, uhi Isidori c/ironicon sequilur: In nomine sanctae trinitatis iucipit
liber III. KP6iiXNKt)i^P6(.^M sancti Esidori episcopi, et 3, ubi explicit add. Librum IV. Coutinuationes
ezcipiunt in codd. 4. 5,- incipiunt versu ineunte: Igitur Chlodoveus cet.; in 4t' unius versus intei-- 25
vallum vacat.

Cap. 1. a) textum ipse in capita divisi, quem libri optimi 4 indinlinclHvi praebent, uno 4a
excepto, cui corrector numeros adscripsit fut h. L 51J plane improbandos. Al lihri 5 in capita disllncta
aunt , quorum numeros, cttm ah editoribus jtrioribus recepti essent, uncinis inclusos margini adieci.
Respondent autem Indici continuato, supra p. 122. b) Chlodeos 46i- *. c) ita Aa cura L. H. Fr.; 3u

ex 46. c*- 2, 5a. dl alienarum 4o. e) ita 4u; nomeu codd. rell. f) Belechilde 4a; Baldi-

gilde 4ci- '; Baldecliilde ba; Balthilde L. H. Fr. g) elegante ba. h) Childerico et Theuderico et

Chlotliario 4a (non L. H. Fr.J ; Clilotharium , Childericum et Theudericum 4c''; Theutherie. /ere ba.
i) ita 4ii- -'. 5a fcf. infraj; maiorem rell. k) domi 4a; domum ba. li ita 4a. b. m) Erchinoald.
semper 4a; Herchinoald. semper 4c-; Erchonoldus X. H. Fr. n) Chlodovcos 4ti. ba. o) antonis 3.t
amens effectuni {corr. eflfectus) 5«. p) curavit 46. qi annus ba. r) 17. 46. c^-'; 18. sec. m.

suppl. ba. s) inde ab hoc cap. numeros m. al. suppl. ba. t) maiore 46.

Caj). 2. a) anno 4a. b) Herconoald. 4ci. c) ila 46'- -. 56 cum L. II. Fr. d) autem
add. 4b. c^- -. ba ; om. L, H. Fr. e) vallantes 4a. f) Hebroino 4a; Ebroenu.s 46. g) om. 46.

h) c. haec 46'; curaha et 46-. i) correctus 46. k) annus 5o. 1) Theudoricus 4a. m) in r. 40

om. 4a. n) Vulfaldum 4b^-; Vuaidum 46-*. o) Ebroinom 5a. pi pparent, pr. m. corr. 4a;

praeceperant 46---*. q) que add. 4ci- -. r) ad regnum 4b^--; de r. L. H. Fr. s) totondunt

461-2. ci- 2; totundunt ba cnm L. H. Fr. t) Vulfoaldu 4o, pr. m. corr. u) om. 4ci- ^. v) levis-

simus atque adstutus 46. w) et m. al. add. ba.

1) Quae sequuntur ad c. 10. e lAbro Iliat. Francorum c. 43 — 53. liausta i>unt , at conii- 45
nuator quaedam adiecit, quae pleraque ad Carolingorum stirpcm prrtinent. Codice usus est
generis B, nisi fallor, B 1. simillimo. 2) Saxonorum L. II. Fr. 3) 16. L. U. Fr., quem

continuator emendavit ; cf. 'Forsch. z. Deutseh. Gesch.' XXII, p. 465. 4) omnia nimis incaute

peragebat L. H. /V.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES. 169

odium non modicuin inter ipsos crevit usque ad scandalum et rilinam. Ouo^ inffra- ^- "■?''■•

*^ ~ c. 45.

viscente'', uno Franco nobile uomine Bodilone<= ad** stipidem tensum^ cedere contra legem
praecepit, Videntes hec Franci, iii ira magna commoti, Ingobertus videlicet et Amalbertus
vel*^ reliqui maiores natu Francorum, sedicionem contra ipsum Childericum concitaver u n t.
MemoratusS Bodilo super eum cum reliquis quam plures surrexit, insidiaturos'' in regem ; in
Lauconis'1 silvam una cum regina eius praegnante nomine'* Belichilde''- *, quod dici dolus
est, interfccit'. Vulfoaldus quoque per fugam lapsus evasit ; in Auster reversus est. Franci
vero Leudesio'", filio Erchonoldo", nobile" in maiorumP domatum statuunt per consilium
beati Leudegariii et consorciorum eius. Ebroinus hec audiens has dissensiones "■, con- (tM!)
silio accepto, Francos^ invicem discordantes, convocatis in ausilium sociis, personis quam
plurimis, cum multo comitatum- exercituum'* a Luxovio caenubio egressus, in Francia
regreditur. Usque" Isra fluvium veniens peraccessit, custodibus^ dormientibus interfecit^
ad Sanctam Maxenciam, adque Isra^ fluvium transiens, quos ibi invenit de insidiatoribusy
suis occidit. Leudesius^ maiorem^ domus^ una cum thesauros'' regi s per fugam dilapsus
evasit. A<= Bacivo villa evadens aufugit''; ibique, adveniente Ebroino, thesaurus^ quos ibi
repperit'^ adpraehendit. Inde egressus, CriscecoS villa veniens in Pontio''- *, Leudesio sub
dolo fidem promitti se simulans fefellit'; facto * placito"*, ut, coniuracione facta, cum
pacae discederint'. Sed Ebroinus fallaciter agens, ut solebat, conpatri"* suo insidias
praeparans", ipsum Leudesium interfieit"; regem Theudericura in regno restitutoP, ipse^
suum jirincipatum sagaciter restauravit. Sanctum Leudegarium episcopum crudelissimis^
tormentis caesum gladio peremi iussit; Gaerenum'", germanum eius, diversa'' tor-
menta trucidavit. Reliqui vero ^ Franci eorum socii per fugam lapsi, Ligere '^ trans-

Cap. 2. 4a. h^- 2. 2*. c^. 2. ha.

Cap. 2. a) Quod 46. b) incravisceute 461-2. c) Bodileno 4a. d) a 4«. e) censo 4a.
f) ct L. H. Fr. g) Memorato 46. h) ita 4a. 6'-2; insidiaturis 5o. i) ita 4a. 56; Lauchoni

4JI.2 (.1.2. Lauchonis 5a; silva 46. c'- 2. 5«. i*) {la, \a; nomen rell. k) Bilchilde 46'-2_ci.i. 5«;

Bilihildis charla Childerici, DD. I, p. 28. 1) interficit 46'- 2. m) ita 4a. ba cum L. H. Fr.; Leodesio
46'- 2. c'- *. n) Erconoldo 4o; Erchinoaldi 4c2; Erchonoaldo 5a. o) nobil:: 4a; in sttperscr. ba.

p) maiorcm 4a. c-; maioris e corr. ba. q) Leudecharii 46; Leodegarii 4f;'- 2_ r) discensiones 46;

discessiones oa, corr. m. al. s) Francus 46; in add. 4c'- 2. t) comitatu 46. c'- 2; comitatu 5a.

t') exercitum 4o. uj in add. 4a. v) custodi : : : dormient:::: 4a. v*') interficit 46'- 2. 5«. x) om.
4c'-2; Isram 5o. y) insidiatobus 4a. z) Leudesidius 46. a) maiori: 4a; maiorum 4ci ; maior:: 5a.
h) tesauris 4a. c) a om. L. H. Fr. d) autfugit 46' 2; aufugiit 4c2. e) ::aurus pr. m., tesaurus

sec. m. Aa; thesauros rell. f) repper:it, ras. i 5o. g) ita e corr. pr. m. 4o; Criscaeco 5a; Cri-

sciaeco L. H. Fr. h) Potio 4a. i) refellit 4a. k) placido 4o, corr. 1) discederit 5a. m) con-
patri:, ra». s 4a; sui 46'- 2 5« (corr.). n) pr^parat 4o. o) ita Aa cum L. H. Fr.; occidit rdl.

p) reatituit 46'; instituit 462- 2* j constituto ^c'- 2, q) Ha 4a; ipsi rell. r) ita ^c'- 2. 5a;

Gerenum 4o. 6; Gaerinum L. H. Fr. s) viri 4a(?). 6'. 5a; veri 462. t) Legere 46'- 2; Ligcrem

4c'- 2; trangressi 4a.

1) 'La forest de lAvry'. R. 2) Cf. V. Lantberli (Mabillou, AA. SS. saec. Ill, c. b) :

Antefatu» aiitcm rcx Ilildcricus in.sidiis sateliitum suorum, Amalbcrti vidclicet ct Iiigolberti
simulque Bodilonis necnon ct Lupi aliorumque, una cuin coniuge sua vocabulo Billiihlc filio-
que nomine Dagoberto vita et regno privatus est, (piorum corpora praenominatns niaximus|
deainit Vila mutHa. 3) Leudcsius una cum Theuderico rege ct sociis quam plurimis pcr

fugam cvasit. Ebroinus eoH perscquutuH cst; Bacivo villa vcniciiH, thcsauroH rcgalcs adprc-
hcndit L, H. Fr., qucm Conlinuator non aatix intellnxifme vidclur. Pronomen (|iii jioet Ebroino
innerendum es^e, conicdt lireijHiy, I)e continuato Fredcijnrii chronico p. 2(>. 4) 'nt 1'imthieu.

Jncobn ]). 224. 5) Quo facto, LcudcHium intcrficit /.. //. Fr. 0) divcrbiH pocniH L. II. Fr.
1) dira poena damnavit //. //. Fr.

88. K. Meroving. U. 22

170 CHRONICARUM QUAE DTCUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

gressi, usque Vasconos"» trausfugerunt''; quam plurimi- vero iu exilio daranati, ultra
non conparuerunt.

(97)
L jj Pr (^^- I" Auster quoque, mortuo Vulfoaldo duce, Martinus dux et Pippinus, filius An-

c. 46. seghysilo' quondam'' Franco nobile, dominabantur*^, defunctis regibus. Conmissis in-

vicem'* principibus Ebroino, Martino adque Pippino, adversus Theudericum regem* 5

excitantur ad bellum. Commoto exercitu ad locum'^ cui vocabulum est LucofaoS,

iuterim coramissi ad praeliuin iniunt; ibique magno certamine demicantes*',

plurima pras' populi ex utrisque partibus corruit. Devicti cum sociis Martinus

atque Pippinus, in fugam'' lapsi sunt; persecutusque ' eos Ebroinus, maxima™ parte de

illa regione" vastavit. Martinus ideoque Lauduno" Clavato ingressusP, infra muros lo

ipsius urbes munivit. Persecutusque euml Ebroinus, veniens Erchrego'' villa, ad

Laudunum Clavato*-^ nuntius' dirigit Aglibertum" ac^ Reolum"-* Remensis urbis epi-

scopura'^, ut, fide promissa, in^ incertum super vacuas capsas sacramenta falsa dede-

runt^. Qua in re illae^ credens eos, a*" Lauduno Clavato egressus cum sodalibus ac

sociis, ad Erchreco*^ veniens, illic*' cuin suis omnibus interfectus® est. i6

^ J (4). Ebroinus quoque magis atque profusius'* crudeliter'' Francos obpremebat,

donec tandem aliquaudo Ermfredo'^ Franco minas* parat, rebus propriis tollere disponit.
Consilio cum suis patrato'', nocte collecta manu sociorum, per noctem super eum con-
surgens, Ebroinum interfecif ; quo peremto, ad Pippinum^ ducem in Auster cum muneri-
bus SuisS pervenit. Quo facto, Franci, accepto consilio, Waratonem'* inlustrum' virum in 20
loco eius honorem'' maiorem' domatus constituerunt. Idcirco praefatus Warato ■" obsedis
a Pippino ducae accipiens", pace° invicemP patratal. Erat id temporis memorato Wara-
tone'" filius valde^ efficax adque industrius*, eruditus in" consilio, qui vice patris cura
palatii gerebat^, nomine Ghislemarus*', qui ob nimiam caliditatem^ ac^ sagacitatem

Capp. 2—4. 4a. b^- 3- 2*. c'- ^. ba. 25

Cap. 2. a) Ita 4a; Guascones, ut infra plerumque, 46'- ^; Wascones semper 4c'- ^. 5a.
n) ita 4a; confugerent 46'- ^; confugerunt rell.

Cap. 3. a) ita 46'- ^ 5^. Ansegesil : pr. m. corr. Ansegisil: 4a; Ansegisilo 4ci-*; Anseghiselo
L. H. Fr. b) ::::dam 4a. c) dominabatur 4o, coi-r. m. al. (y. d) in invicem 4c'. e) rege 46'-*.

f) loco 46. g) Latofato (at e corr.) 4ti; Latofao 4c2; Locofico 5o. h) demucantes 4a, corr. 30
i) ita 4a. 5a (corr.). k) fuga 46. c'- ^. 1) est add. 4c'-2. ^um 00, corr. m. al. m) maxinia —
Martinus om. 4c'- ^. n) regionum 5a, corr. o) Leuduno 4i; Lugdun. semper 4c'- ^. p) so m. al.
add. ba. q) om. 4«. r) ita 46'. c'- *; Ercbeovilla 4a; Erchregno v. 46^.2*; Ertreco: v. 5o; Er-
chreco v. L. H. Fr. s) ita 4a. 5a; Clavatum rell. t) nuncium sec. m. cm-r. nancios 4o. u) Ali-
bertum 4b^- -* ; Aiglibertum 5o. v) ad 46. ci- *. w) Reulum 4c'- *; Kegulam m. al. corr. Regu- 35
lum 5a. x) 07«. 4a; episcopus 5a. y) superscr. ba. z) darent sec. m. in litura scr. 4a.

a) illi 46. b) ad 46'- ^.c-; a<J 4c'. c) ita ba; Ercheco 4o; Ercreco 46'*; Herchrego 4c' ;

Erchrego ic"^. d) iUuc 5a. e) iter factus 46'- *.

Cap. 4. a) e corr. m. al. 5a. b) credeliter 5o, corr. m. al. c) ita 4a. 5a; Ermefredo 46;
Ermenfrcdo 4c'- * cum L. H. Fr. d) inpatrato 46. e) interficit 46'- -. f) Pipin. fere 46. c*. 40

g) om. 4a. h) Waradonem 5a. i) inlustri 46'- *; inlustrem 4c'- -. 5a, k) onorem 4a, ut infra.
1) maior:: d. 5o; maiorum domo L. H. Fr. m) Waratto 4a; Guarato, ut infra 46; Waraddo corr.
Waratto (sic infra) ba. n) acc:::::: 4a. o) pacem 46. c'- -. p) in invicem 5a. q) patra-
tam 4c'- 2. r) Waratoni 4a (e coi-r.J. c^. s) uualde 46'- *. t) industriis 46'- *; industrus 46**.

u) om. 4c'- 2. v) regebat 4a. w) Ua 46' cum L. H. Fr.; Gislemarus semper 4o; Ghylemarus 46'; 45
Gislemaris semper 4c'- *; Ghyslemaris semper ba. x) calidate 5a, corr. m. al. y) et 46. c*. 5o.

1) Cf. V. Leodegarii c. 14 (Mahillon, AA. SS. Saec. II, p. 69 1;. 2) nonnulli vero in

cxilio pervagati, a propriis facultatibus privati sunt L. H. Fr. 3) ad Martinum nuncius

dirigit L. H. Fr. Laudunum Clavatum est Laon. 4) De Reolo v. Flodoard., Hist. Rem. II, 10.
5) magis ac magis L. H. Fr. 6) insidias parare desimulat L. U. Fr. 50

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES. 171

patrem ab honore* propi'io subplantavit. Cui'^ sanctus Aucloenus'^ episcopus incre- ^H. Fr.
pabat sepius ac subinde, ut ad pacem vel^ patris indulgentiam remearet; qui audire
rennuit et in duritiam^ cordis ' permansit. Fuerunt igitur inter Pippino et praefato
Ghislcmarof discordie multae et bella civiliaS plurima. Nam ad castro Namuco''-* contra
hostem Pippini ducis' Ghislemaris consurgens, fraudulenter falso iuramento dato, quam
plures eorum nobiUs'' viris occidit. Inde vero reversus, ob subplantationem^ patris
vel alia malitia' non modica'", quam fallaciter perpetraverat, a Deo percussus prae-
dictus Ghislemaris, ut dignus erat, iniquissimum fudit spiritum. Illoque mortuo, pater
eius Warato" honorem pristinum maiorum*' domatus sui recepit. Eo tempore beatus (99)
Audoenus"* episcopus plenus * virtutibus migravit ad DominumP.

(5). In illo^ itidem tempore Warato praefatus'' maiorum'^ domus obiit. Erat- ib c. 48.
que ei matrona nobilis*^ et strenua* nomine Ansfledis*', cuiusque ^ gener ' nomine Ber-
chariusS honorem maiorum'' domatus palatii suscepit'. Eratque statura parvus**,
intellecto modicus'', levis ' atque citatus, Francorum amicitia atque consiHa sepe
contempnens. Haec indignantes Franci Audoramnus"", Reolus et alii multi, relin-
quentes Bercharium", ad" Pippinum per obsides coniungunt'', amicitias copulant,
super Bercharium vel reliqua parte Francorum concitant^. Fippinus, commoto exercito (100)
hostile, ab Auster*! consurgens, contra Theudericum regem et Bercharium properans"" ad
bellum. Coniuncti in oppido Virmandense*, in loco qui dicitur Textricio' bellum
I mutuo" gesserunt"*. Praevalente Pippino cum Austrasiis^', Theudericus^* rex cum Ber-
chario fugam iniit; Pippinus victor extitit, persecutusque " eos, ea regionev subiugavit^.
Sequente tempore idem Bercharius^ ab adolatoribus'' falsis amicis interfectus est, in-
stigante Ansflede matrona'^, socrui'' sua^'. Post haec autem Pippinus Theuderico'^ regeS
accipiens cum thesauris et domum palatii omnia peragens, in Auster remeavit.
Eratque ei uxor nobilis et prudentissima "> nomine'' Plectrudis ; genuitque' ex e a filios
duos, nomen'' senioris' Drocus, nomen vero iunioris Grimoaldus.

Capp. 4. 5. 4o. ii- 2- 2*. c'- \ ba.

Cap. 4, a) honore 5o, corr. b) qui 4a. c) Audoinu.s, ut infra, ic^. ba eiim L. H. Fr.

(]) pacem patris ::: {ras. vel ?) iudulg. pr. m. scr. 4«. e) duricia 4c'- ^. f) ita 4ii- ^. g) multa

add. 4c'- *. h) Namago 4i'. c'-^; Manu:co, ras. c ba. i) duces 4c^-'^. k) nobiles vires 5o.

1) mal:::: 4o; malatia 5a. m) modico 5a, corr. m. al. n) sic h. l. 4/^'- '^. c^. o) maiorem 4o.

p) xpm 4a; Dominum L. E. Fr.

Cap. 6. aj illo ::::::: itidem, ras. id ip.sum (?) 5a; itidem om. 4o. b) pracfatum 4b. c) maior

:::mas 5o. d) nobiles 5a. e) Ansfredis 4c' ^; Ausfledis 5o; Anseflidis L. H. Fr. f) cuius: 4a.
, g) Bercarius 4o; Bertharius 5o; Bercharium L. H. Fr. h) maiorem 4o; maior:, ras. e 5«. i) susci-

pit 46'- *. k) modicos 5a. 1) letus 4i^' *'. m) Auderamnus, Eculus 4^'. ''. c'. ^. n) JJorcliario

4^1.2 ci-i; infra Borth. 5a. o) ad — concitant sec. m. in lilura scr. ba. p) dirigunt 4«. q) ab

Aostrasiifl L. H. Fr. r) properat e corr. sec. m. Aa. s) Virinandisse 4i. c^ ; Virmandissae 4c' ; Vir-

mandinsi 5a. i) Textritio 4i'- ^. c'. u) mutuum 4t'- ^. u*) grcsserunt 5a. v) Austrasius 4i'- '^.
I w) Theudericum 5a. x) persecutosque 6a. y) sibi add. 4a (y, m. al. superscr. ba. z) sub-

inngavit 5a, corr. a) Bertcharius 4//'- ^. b) olatoribu.s 4a. c) matrone 5a, corr. d) 'Ua 4o. 5«;

socru 44; socra 4c'- '. e) suao ba. f) Tlumdericus 4A'- *; Thcudericu 44^*. g) r. a. om. 4i'.

h) owi. 46. c'- *; nomen 5o. i) quo om. 46. c'- k) nom:::: pr. m., noin sec. m.; infra noiii :,

ra$. i (?) 4a. \) scniori 5a.

i 1) Cf. Marc. 10, 5. 2) Namur. 3) iniurias L. //. Fr. 4) RotomageiiHis add.

L. i/. Fr. r») plcnus dierum ac virtutibus preciaru» //, //. Fr. 6) nobilis ac ingcnioHa

L. //. Fr. 7) Frat maritun Adaltrudis, filine Warattonis et AnsflediH; cf. chnrtam Childc-

berthi III, DD. I, p. 62; Gesta abb. Fontan. ed. Lmvenfcld p. 2('> ; /ircynif/, 'Jahrbiirher' p. 2.
8) Btatura puBilliim, Bapicntia ignobilem, coiiHilio inutilc /,. //. Fr. 9) /fr ea dissmsione auctor

i L. //. Fr. multo brevius eijil: Franci, infjuit, in inviccni divi.si. 10) HapientiHHJma /,. //. /'V.

22*

172 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

L H Fr (^)' Mortuus est* autem Thcudericus'' rex; regnavit autem' ann. 17'. Chlodovecho*,

'•*^- tilio^ eius parvulo, elegerunt in regnum. Non post multos enim annos praedictus

rex Chlodoveus "^ egroUins mortuus est; regnavit ailtem ann. 4. Childebertus, frater eius, in
iw. c. 48. regnum resedit. Drocus vero a Pippino g-enitore suos eruclitus, ducatum Campaninse''
ib. c. 4!i. accepit. Grimoaldus iunior cum Childeberto rege maior domus palatii super Fr.ancos 5

electus est; fuitque vir mitissimus, omni bonitate et mansuetudine repletus, largus in

(102) elemosinis et in orationibus promptus-. Pippinus contra Radbodem' ducera gentilem
Frigionum"* gentis adversus alterutrum bellum intulerunt castro Duristate^, illinc belli-
gerantes' invicem. Pippinus"' victor extitit; fugatoque Radbode duce cum Frigiones"
qui evaserant, idem Pippinus cum multa spolia" et praeda reversus est. Post haec'* lo
Drocus, filiusP Pippinoi, a ■" valida febre correptus, mortuus est et sepultus est* in basi-
Hca beati Arnulfi confessoris' Mettis urbe scpultus" est. Grimoaldus quoque ex quadam

(103) concubina^ genuit filium nomine" Theudoaldo^. Igitur praefatus Pippinus aliam duxit
uxorem nobilem et eligantem nomine Chalpaida 5 • ^^ ex qua genuit filium; vocavitque
nomen eius lingue proprietate^ Carlo, crevitque puer^, eligans atque egregius effectus' est. i5

(104) /'jY Mortuus est autem* his diebus Childebertus rex et sepultus Cauciaeco'' in
Ib. c. 50. . . '^ . . ^

basilica sancti Stephani*^ martyris; regnavit autem ann. 16.' Dagobertus '', filius eius, sedera

regni patris^ sui accepit. Igitur Grimoaldus* filiam Radbodi'^ ducemS Frigionum *

Capp. 6. 7. 4«. /,'• 2- 2". c'- i. ba.

Cap. 6. a) ovt. 46. b) ita 46 cum L. II. Fr.; Theod. 4«. c) oin. in ; regfnavitque 20

L. n. Fr. d) Chlodoveco 4a; Cldodoveum 46^*. c^; Chlodoveo 4c' ; Chlodoveus /.. II. Fr.

e) filius — parvulu.s 46'- '^; filium — parvulum 4c^. f) Chlodoveo 46'- 2 ; Chlodoveos bo. g) ita 4a;
om. codd. rell. h) Campaiieuse 46'- ^. i) ita 46'- ^ cum L. H. Fr,; Katbod. semper ia. ba;

Radbodo 4c' fsemperj ; Rabbodo 4c- (semper). k) Frigione 5a, corr.; gentes 46'-'-. 1) illinc

bellinc belligerantes 46'- ^; in add. ba. m) cnm multa add., sed del. ba. n) Frisionis, ut infra, 46'- *. 25
0) expolia 46'- *. c'- ^. ba. p) filios ba. q) Pipino 46'-; Pipini 4c2. r) evaleda ba. s) ita ia;
est om. 46'-. c'- ^. ba. t) confemcttis u. ba. u) ifa 4a; est om. 46''-; s. est om. 4c'- ^. 5«.

v) concubinam ba. w) nomen 46'. c'- ^. ba. x) ita ba cum L. H. Fr.; Teudoald. 4a; Theod., ut
infra, 46'-. c'-^. y) sec. m. corr. Alpheida ba; Chalpiada 56 (e corr.J. c. z) proprietatem 46'-^. t'-'-;
propri::::: 5o. a) effectum 46'-^. 30

Cap. 7. a) om. ba. b) ita 4c'- ^ cum L. H. Fr.; Caucieco 4a. 6'. c) Stefani 4c'. 5«.
d) Dagobertos 5a; Daygobertus L. H. Fr. e) patri 5a, corr. m. al. f) ita 46'-. r'; Ratbodo 4a;
Radbodo corr. Ratb. 5a; Radbodis L. H. Fr. g) duce Frigia 46'--. 5a; duci Frigie 4c'- -.

1) 19. L. H. Fr. Duos quos Theuderico III. deiraxit regni annos continuator Chlodoveo
filio bene aitribuit , cui in L. H. Fr. 2 tanium anni daii sunt. Re vera ille a. 675 — 691, hic 3^
a. 691—695. regnavit; cf. 'Forsch. 2. Deutsch. Gesch.' XXII, p. 488. 2) Cf. L. H. Fr.

c. 50; Eratque ipse Grimoaldus maiorum domus pius, modestus, mansuetus et iustus. 3) Wyk-
te- Duerstede. Annus non constat ; de a. 689. cogitavit Rettberg, 'Kirchengesch.' II, p. 503. 518.
4) Sub idem fere tempus L. H. Fr. 5) Habensque Pippinus — — filium ex alia uxore

nomine Carlo codd. A\. B Libri H. Fr., at codd. A 3 inter nomine et Carlo inserunt Calpiade, 40
quod e Fredegario ipso insertum est, quem codice quodam B usuni esse supra dixi. In iisdem
codd. A 3 capp. \0 (a p. ll^, l. lOj — 24. Fredegarii continuati e codice quodam 5 exscripta
Libro H. Fr. addita aunt, quin etiam lectio Calpiade cum codd, bb.c optime convenit. 6) Cf.

Lnc. 1, 80. 2, 40. 7) annis 17. L. II. Fr., cui h. l. maior fides habenda est. Si e.nim

Childeber/us III, cuius 5. annus = 699. p, Chr. erat (cf, 'Forsch. z. Deutseh. Gesch.' XXII, 45
p. 489J, 17 annos regnaverit, eius exiremus annus 711. p. Chr. fuerit. Dagobertu^ autem, cuius
quarto anno, indictione 13. exeunte, = a. 715. p. Chr. Lucerius presbyter clausulam codici 1
adiecit (cf. supra p. \QJ, annos 5 ab a. 712 — 716. regnavit. Ei Chilpencus II. a. 1\1. suc-
cessit, cuius 4. anno laJterculns conditus est , quem a. 720. scriptum esse, 'N, Archiv' X, p. 94,
probavi, 8) Theudesindam add, L, H. Fr. 9) ducis geutilis L. II. Fr. 50

CHItONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES. 173

duxit uxorera. Egrotante quoque Pippino lobvilla*»-! super Mosam'' fluvium, cum ad c. 50/
eum visitandum idem Gi*imoaldus venisset, cum<= ad orationem in basilica sancti Lande-
berti** martyris * processisset", a crudelissimo viro impio Rantgario nominef interfectus
est. Post haec TheudoaldoS, filio eius parvulo^*, in loco ipsius cum praedicto rege
Dagoberto'' maiorum domato' palatii accepit*.

(8). Insecuto* quoque tempore idem Pippinus dux egrotans^-s mortuus est; rexit- ib.c.51.
que'' populum Francorum aun.^ 27 S^. Reliquit^ suprestitemf Carlos filio suo. Post
obitum quoque eius Plectrudis matrona praefata suo consilio atque regimiue cuncta
sese'" agebat'. Demum* Franci mutuo • in sedicionem'' versi, cousilio inutile
accepto^, commisso acie in Cocia' silva, contra Theudoaldum "• et leudis Pippino"
quondam atque Grimoaldo inierunt certamen; corruitque ibi non modicus exercitus.
Theudoaldus itaque a sodalibus suis per fugam lapsus evasit. Magna et valida turbatio
3t persecutio extitit apud gentem Francorum. Eodem" tempore tunc elegerunt inP (105)
honorem maioruml domatum quodam"" Franco nomine Ragamfredo^; commotoque exer-
citu hostile, usque Mosam fluvium properant, cuncta vastantes. Cum Radbode ' duce
Foedusi" inicrunt. His diebus Carlus dux a praefata femine" Plectrude sub custodia
detentus, Dei auxilio liberatus estJ^.

(9). Itidem* tempore Dagobertus'' rex obiit; regnavit itaque an. 5.*^ Frauci vero > /
Dhilpericum quendam"* regem cons tituunf- '^. Iterato'* quidem tempore, commoto
;xercito, contra memoratum*^ Carlum dirigunt; ex alia parte idem cum hoste Frigionum
i'enturo RadbodeS duce invitant. Contra quem praedictus vir Carlus cum exercitu suo
jonsurgens, certamen invicem inierunt'', sed non modicum*'* ibi ' perpessus est
lamnum de viris strenuis '^ atque nobilibus; cernensque lesum exercitum, terga vertit.

Capp. 7—9. 4a. 6'- ^- 2*. c'- 2. 5a.

Cap. 7. a) lobuuilla 5a. b) Mosa 4c'- ^. c) et e corr. sec. m. 4a. d) Lanberti 46';
Lamborti 4b-. e) processit 5a. f) nomen 46'- '•*. c'- ^. g) Teudoaldo filio eius (?) ^>r. m., Teudoald''
ili'-' ei' sec. vi. 4a. h) Daigoberto 46'- '-. c' fe corr). i) m. domus (?) 4a; maiorem domatu 4c'- ^.

Cap. 8. a) ovi. 4a. b) rcxit quoque 46'-'-. c) : anus, ras. m 5a. d) 16 S 4«; 27 46. ba;
n q 4c'; 28 4c2; 27 et dimidio L. II. Fr. e) que add. 46'-'^. c'- ^. f) ita 46'- 2; superstite e corr.
tec. m. ba. g) Carol. jdfrumque 46'-^. h) esse 46'--. c'-^. i) mutue 4c'-''. k) scdicionc 46'- ■'.
) ita 4c'-2 cum L. H. Fr.; Coctia 4«; Gozia 4i' '^; Coacia 5a, . mj ita 46', ut infra; Tlicudoaldo 5a.
1) Pippini e corr. 4a; Pipini 4c2. o) Eo 5a, corr. m. al. p) superscr. ba. q) ita 46'. c' ;

naiorem 4«. 6-. c*; domatu 46'. c'; domato 5a; principatum maiorum L. II. Fr. r) quandam 5a,

•orr. m. al. s) ita -tc'- 2. 5« cum L. II. Fr.; Rjiganfr. rell. t) Radbodo 46'- ^; Rad:bodo,

•09. e ? 5a. u) ita ia.

Cap. 9. &) iditem 46'- ^; ididcm 4c' '^; itidem e corr. sec. vi. ba. b) Daygobertus 46'- 2.
;) afi. .1. 4a. d) reg<;dam rcgem pr. m. corr. qucdam r. 46'; qucdam r. 46^; qu^dam r. 4c';

[. om. 4c^. e) constitucrunt '16. c'- '^. 5a (ubi i ex u corr.J. f) memorato Carlo 46'- ^. c'-'^; inemo-
atum Carlo 5«. g) ila ba cum L. II. Fr.; Ratbodo 4a; Radbodo 46'- '^. h) inif 5a, corr. m. al.
) ibidcm 46'- ^. c'- ^ 5a.

1) Jupille. 2) Leudico add. L. H. Fr. 3) Cf. Breysirj, 'JahrbUcher' p. 4. 4) Theu-
loaldum vero, iubentc avo, in aula regis honorem patris eedcm sublime instituunt L. II. Fr.
)) Eo tempore L. II. Fr. 6) febrc valida correptus L. II. Fr. 7) cuncta guberuabat

lab discreto regiinine L. 11. Fr. 8) In illis dicbus — — Franci dcnuo L. U. Fr.

)) inHiigante diabulo L. 11. Fr. 10) amicicias fcriunt L. 11. Fr. 11) vix cvaBJt L. 11. Fr.

12) Franci nimiruin Daniclem quondain clericuiii, cesarie capiti» crescente, eum in regnuiii
itabiliiint atque Chilpericuin nuncupant /.. //. Fr. Lociim inde a Danielein textui Frcdef/anmio
JJuchesne primua inseruil, unde in omnen edilionen Iransiil. !.'{) Ko nenqie temporc />. //. Fr.
14) ibique maximuin diHpendium — — perpCHHUH e.st /.. //. Fr. 1 f); de «odalibuH huIh

L. 11. Fr.

174 CHROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

|. j, "^' Chilpericus post haec vel' Raganfredus, adunata hostile plebe, Arduenuain* silvam
transeunt, ab alia parte prestolante Radbodo'' duce cum exercitu suo; actenus^ ad Colo-
niam urbem super Renum fluvium pervenerunt, regiones illas pariter vastantes. Munera
multa etthesauros a*^ praefata Plectrude acceptum^, reversus est; sed in via in loco qui*
dicitur Amblava ab exercitu Carlo grande'^' perpessus est dispendium. 5

ib. c. 53. (10). Succedente^ tempore Carlus, commoto exercito, contra Chilpericum et* Ragam-

fredo^ direxit. Bellum inierunt die dominica in quadraginsimo'', 12. Kl. Aprl. in loco
nuncupante •= Vinceco ^ in pago Camaracense ^ ; nimia ^ cede invicem conlesi sunt. Chilpe-
ricus vel» Ragamfredus devicti, iu fugam lapsi, terga verte ntes, evaserunt; quosCarlusS
(107) persecutus, usque Parisius civitate'' properavit. Deinde' Colonia urbe reversus, 10
ipsam civitatem coepit. Reserata praefata Plectrude thesanros'* patris sui reddidit et
cuncta suo' dominio restituit; regem sibi constituit nomine'" Chlothario. Chilpericus ita-
que et Ragamfredus" legationem ad Eodoncm" dirigunt, eius auxilitim postulantes rogant,
regnum et niunera ti'adunt. IlleP quoque, hostei Vasconorum commota'", ad eos
veniens, pariter adversus Carlum perrexerunt. At ille constanter* intrepidus eis occur- i5
rere properat'. Eudo" temtus, quod resistere non valeret^, aufugit^'. Carlus insecutus
eum usque Parisius'', Sequanai' fluvio transito, usque Aurilianinse urbe peraccessit,
et vix evadens, terminos'' regionis sue penetravit^; Chilperico rege secum cum thesauris
sublatis'' evexits. Chlothaiius itaque rex defunctus discessif. Carlus per missos
suos ab Eudone** duce idemque* praedicto Chilperico '^ rege recepit'. Veniensque 8 20
urbe Noviomo'', post non multum tempus cui-sum vite et* regnum ammisit'' et mortuus
est; regnavitque ann. 6'. Quo raortuo, Theuderico"" rege statuerunt in sedem regni, qui"
nunc * locum solii regalis obtenit", ann. vitae simul prestolatis P- ^.
724. (11)- His ita evulsis, Carlus princeps insecutus idem^ Ragamfredo, Andegavis

Capp. 9—11. ia. 61- ^- 2*. c^- K ba. XS

Cap. 9. a) ita ib^. ba; Aruennam 4a; Ardennam ii"^. c' ; Ardennem 4c^; Ardinna L. H. Fr.

b) ita 46'-. ba. c) cum 4o. d) ita 4a; acceptus 46'-; acceptos 4c'-2; accepta 5o; accepto
L. H. Fr. e) qug 4a. f) grandem 4c'- -.

Cap. 10. a) Ragaufredum 4o; Raganfredo 46'-; Ragamfredum 4ci. b) ita ba cum L. H. Fr.;
quadr 4a; quadragesima 46'; quadragessima 46-; quadragsma 4c^. c) noncupaute ba. d) ita 30

4a. 6'- 2. c'- ^; Vinciato m. al. corr. Vinciaco 5a; Vinciaco Ij. H. Fr. e) Camarcinse m. al. corr. Cama-
racinse 00. f) nia ba, rn. al. corr. g) m. al. superscr. ba. h) civitate ba. i) o D. 5x incipit.
k) thesauris 46'-. c'-^. \) sui 46'-. m) ita 4a; nomen rell.: ilem infra. n) ita 4c; Eaganfir. reU.
o) ad Eodem 4c' ; ab Eodem 4c-. p) illi 4c'- *. q) hostem 46'- ^. c'- -. 5a. r) ita 4a; commu-

tant 46'-. c'- '^; commoto 5a. s) conster 5a. t) properaut 5o. u) ludo 46'; Udo corr. ludo 46*; 35
Eodo 4c* (corr.J. ba. v) valere 46''^; valerit 5a. w) autfugit 46'- *. x) Parius 46'-*.

y) Seguena 4c'- *. z) terminus 46'- ^. a) petravit 5o. b) sublatus 46'--; sublatum 4c'- '.

c) decessit 5o. d) Eodone 5a. e) eras. 4a. f) Hilperico 4a; r. (rege 5o) Ch. 4c'- ^. g) que
om. 4c'- 2. h) Novione 46'- -. €■*; Novihomo 4c'. i) et r. om. 4a. k) sic 4o. 1) XVI,
delet. X 4a; rex 5o, corr. m. al.; 5 S accuratius L. H. Fr. A; 5 L. H. Fr. B. m) sic 46'- *. c'- *. 40
n) que 5a. 0) obtinet 46. c'-*; obtenuit 5o. p) prestolatiir 4o.

Cap. 11. a) isdem 46'- ^.

1) cum Ragamfredo L. H. Fr. 2) Inde Breysig, De continuato Fredegarii chron. p. 9,
coniecit, haec Coloniae scripta esse; cf. 'N. Archiv' VII, 21. 498. 3) maximum L. H. Fr.

4) Eo idem tempore L. H. Fr. 5) vel L. H. Fr. 6) ultra Ligerem secessit L. H. Fr. 45

7) Haec ita contracta sunt, ut intellegi vix possint, quare locum L. H. Fr. adscripsi: Carlusque
anno insecuto legationem ad Eudonem dirigens [amicitias]que [cum] eo [faciens]. IUe vero
Chilperico rege [cum multis muneribus] reddit. Quae uneinis inclusi Duchesne primus textui
Fredegariano insernit. 8) qui nunc anno sexto in regno subsistit L. H. Fr. A; qui usque

nunc in regno subsistit L. H. FV. B. In his verbis liber desinil. 9) Unde patet, haee Theu- &o
derico IV. vivo (7 c. 737) scripta esse; cf. 'N. Archiv' VII, p. 497.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCIIOLASTICI CONTINUATIONES. 175

civitatem obsedit; vastata eadera rcgionem^, cum plurima spolia remeavit. Per idem (108)
tempus, rebellantibus Saxonis'', eis Carlus princeps veniens praeoccupavit ac debellavit
victorque revertetur.

(12). Succiduis^* diebus, voluto^ anni^ circulo, coacto'' agmine multitudinc, Renum 725.
fluvium transiit Alamannosque" et Suavos lustrat, usque Danubium peraccessit, illoque
transmeato, fines Baguarinsis f' occupavit. Subacta regione illa, tbesauris multis cum
matrona quandam? nomine Beletrude''- ' et nepta* sua Sunnichilde •'• ^ regreditur,

(13). per idem tempus Eodone** duce a iure foederis recedente. Quo conperto 731.
per internuntios, Carlus princeps, commoto exercito, Liger fluvium transiens'', ipso
iuce Eodone fugato, praeda multa sublata, bis eo anno ab his hostibus populata,
iterum remeatur ad propria. Eodo*^ namque dux cernens se superatum atque derisum,
^entem perfidam"^ Saracinorum <= ad auxilium contra Carlum principem et gentem Fran-
corum excitavit. Egressique cum rege suo Abdiramaf nomine, Geronnas transeunt,
Burdigalensem •> urbem pervenerunt; ecclesiis igne concrematis', populis consuraptis,
asque Pectavis profecti sunt; basilica'* sancti Hilarii ' igne concreraata, quod dici dolor
Bsf", ad doraura beatissimi Martini evertendam destinant"- ^. Contra quos Carlus prin-
seps audacter aciem" instruit, super eosque belligerator inruit. Christo auxiliante'', ten-
toria eorum subvertit, ad proelium stragera conterendara accurrit, interfectoque rege
jorum Abdirama, prostravit, exercitum proterensi, dimicavif atque devicit; sicque
dctor de hostibus triumphavit*. 732.

(14). Praecedente* alioquin anno sequente, egregius bellator Carlus princeps 733.
•egionera Burgundie sagaciter penetravit, fines regni illius leudibus suis probatissimis*',
nris industriis*^ ad resistendas gentes rebellcs'' et infideles statuit, pace patrata", Lug-
3ono Gallia suis fidelibus tradidit^. Firmata foedera*" iudiciaria, reversus est victor
Sducialiter agens.

(15). In ilHs quippe diebus Eodo dux mortuus est. Haec audiens praefatus prin- 735.
:eps Carlus, inito consilio procerum suorura, denuo*» Ligere fluvio transiit, usque
jreronnam'' vel urbera Burdigalensera vel castro Blavia» veniens, occupavit illaraque

Cwpp. 11 — 15. 4a. t'- 2. 2*. ci- 2. ba.

Cap. 11. a) 8ic 4a. 5a. b) Saxones 4ci- ^.

Cap. 12. a) Sicc. 5a, corr. b) evohito 4c'- ^. ba. c) anno 4a, corr. m. al. d) coacta

ig^mina (?) jw. m. 4a. e) Alamannusque 4i'- 2. ba. fj Baioarenses 4ci- '^. g) qnondam 4a;

juanda 46'- ^. h) Biietruda 46"- ^; Billetrude 4c'- ^. i) nepte 5a. k) Sunnechilda 46'- ^; Suni-

:hilde ic^-^; Sonechilde egred. 5a.

Cap. 13. a) Eudone, tU ivfra, 4ft. c'-2; infra Eodono 4a. b) transiit e corr. sec. m. 4a.
;) Eode 46'- *. d) perfida 4/^'; perfidem 4c'. 5«. e) Saracen. seviper 4&'-2; Sarracen. et Sara-

:en. 4c'' *; Sarracin. semper ba. i) Abdiraffl 4«; Adarima 46'- ^; Adirama semper 4c'- ^. g) sic 4a,
il $aepe; Garonna 46'-^. c'; Garonnam ^c^. h) Burdigalennci 5o, corr. i) concremantes 46'' '-'.

<) basilicam 46'- ^. 5o. Ij Ileiarii 4c' ; ITylarii 4c'^. ni) dolorem 5a, corr. n) dist. 4i'- '^. c'. 5«.
)) aciam 4i'- *. ]>) auxiante 5a, corr. m. al. q) prosternons 4c'- *. r) dem. 46'. c'. 5a,

Cap. 14. a) procodentc 4c'-*; praecidonte ba. b) pro beatissimis viris 4c'- *. 5a. c) in-

lufltris 5o, rj)rr. m. al. dj rcbeliis et infidelis W'^; rebellas 4c'-2; infide corr. iiifidelis 5o.

;) petrata 6a, corr. m. al. t) sec. m. in marg. add. 5a.

Cap, 15. a) duo 5«, sec. m. corr. b) ila 4a; Garonnam rell.

1) /idetrudem uxorem Grimoaldi ducin /iaioariorumy viduam Tlteodoaldi fralris eiua fuisse,
'jerisimile ett; cf. /iretjsig, 'JahrOUcher' p. b?>. 2) Uxor vel potiua concubina Carli facta rst ;

'.f. lireysig l. l. p. 54. 3) V. Isid. /'ae. CAnonyme de Cordue' ed. Tuilhan, /'aris. IhHf», p. 'i\)):
\bdirraman — — Eudonom ducem inBerjuendo, dum Turoncnsom cccloHiam itiilutia diriic'i\do
Bt cccleKiaM ustulando dcpracdarc dcHidcrat. 4) Cf. /sid. /'ac L. L f)) /)e huc loco

w. Waitz, 'VG.' 11/', p. 17. G) lUaye.

176 CHRONICARUM QUAE DICUXTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

regionem coepit hac subiugavit cum urbibus ac* suburbana castrorum. Victor cum
pace remeavit, opitulante Christo rege'* regum' et domiuo'^ dominorum. Amen*'.

(16). Curricula annorum actenus repperiuntur : Ab Adam vel* initio saeculi''
usque dikivio ann. 2242; a diluvio usque ad Abraham ann. 942*^; ab Abraham usque
ad Moysen ann. 505*=; a*' Moysen usque ad Salomonem ann. 479; a" Salomono usque :.
ad^ reediticationems templi temporibus Darii regis Persarum ann. 512: a restaurationem
templi usque ad** adventum ' domini nostri lesu Christi' ann. 548''. Certe ab initio
mundi usque ad passionem domini nosti*i lesu Christi sunt anni'' 5228 et a passione
Domini usque ' isto anno praesente, qui™ est in cyclo Victorii ann. 177." KL lan. die
73i;. dominicao, ann. 735 '; et ut istum miliariumP impleatur, restant ann. 63i-2. j^

734. (17). Itemque'»-', quod superius praetermissimus'', gentem dirissimam"^ maritimam

Frigionum** nimis^ crudeliter rebellantem, praefatus princeps audacter navale evectione
praeparat'^; certatim alto mare ingressus, navium copia adunata, Unistrachiae- ^ et
Austrachia insulas Frigionum peneti*avit'', super Bordine'-* fluvio castra ponens**. Bubo-
nera' gentilem'" ducem illorum fraodolentum " consiliarium interfecit ", exercitum Fri- is
gionum prostravit, fana eorum idolatria contrivit atque conbussitP igne; cum magna
spolia et praeda victorT reversus est in regnum Francorum.

7S6. (18)- Idcirco^ sagacissimus vir Carhis'' dux, commoto exercitu, partibus Bur-

gundie'^ dirigit, Lugdunum Gallie urbem"^, maiores natu atque praefectus eiusdem

Capp. 15—18. 4a. i«- '- ^*. c»- 2. ba. '^^

Cap. 15. a) hac saepe 46i- 2. c'. ba; (snis deiet.) ac 4c'^. b) regem 4c'- *. 5a. c) rcgnum

46'-. ba fcorr.J. d) dSs 46^; dominum 4c'- -. e) om. ba.

Cap. 16. a) ab pro vel 4a; initiom 46'--. b) seculi:, ras. s ba. c) 942 — 505. sec. m. in

marg. snppl. ba. d) a:, ras. una liltera ba. e) ad 46'-; Salomonem 4c-; Soloffi 5a. f) ovi. 5o.

g) (a)edificationem 46'-*. h) om. ba. i) sunt add. 46'--. kj 548 — anni om. 46. 1) in 25

add. 4c2, m. al. superscr. ba. m) q; 5a. n) 277. 4^. o) dominico 4c'- -. p) miliaram 4a.

q) Ua scripsi; DCLXV, ras. DC 4o; LXVI 46'- ^; LXV 4r' 2; LXLIII 5a. 6; CXIH 5c. x>- 2; CCLXV 5/.
Cap. 17. a) non intermittunl C4a. bj. ba; littera maior versum ducit 4c'- -, ubi que deesi.

b) sic 4o. c) darissimam bc. d) Frigione 5o, corr. e) nimi 5a, m. al. corr. f) pro-
perat 5a. g) x unystrachia 4a; Anistrachia ba. h) penetrabit 46'- * j) Burdine 5o. »0
k) pones 4a, corr. m. al. 1) Bobonem corr. Poponem 5a. m) gentile 5a. n) ita 46'- ^; frau-
dulente consilio 4o; fraudulentum c. Ac^-; fraudolentum c. 5a. o) interficit 46'- '^. p) conbusit
46'- 2. oo; combusit 4c'. q) om. Aa.

Cap. 18. a) Idcirco versu ineunte 4a; no7i intermitlunt 46. c'- -. ba. b) Callus 5o, corr. m. al.

c) Purgundiae 46'- *, d) urbe m. pr. m., nrbem et m. sec. m. 4o; maioris 5o. 35

1) Corrige ad passioncm DomJni. Haec ab interpolatore , qui aniws a Christo nato
duxit, immutata esse, probavi 'N. Archic' VII, p. 497. Idem infra incarnationis annos 735.
inseruit, at de a. 736. agitur. 2) Quaeritur, quot anni restent, 'ut istud VI. miUenarium im-

pleatur'. Continuator primus a. 177. cycli Victoriani renovati = a. 5937. a mundo condito
scripsit. Restant igitur a. 63, quos quin in textum admitterem, non dubitavi, praesertim cum 40
numerus LX quarto, III quinto librorum genere admodum confirmetur. Cave, de anno mille-
nario a Christo vcUo agi credas. Tunc enim 265 anni restarent, quos solus 5/ praebet, cui
fides nuila habenda est. Supputationem huic simillimam codex Bernensis nr. 611, a. 121. scriptus,
continet; cf. *iV. Archiv' IX, p. 135. 3) Haec a. 734. gesta esse, probavit Breysig, De con-

tinuato Fredeg. Scholastici chronico p. 16. et 21. Cf. 'Jahrbiicher' p. 73. 4) Corrige Wistrachia. 45
Mcndum, eum codices inter se concordent, Mlere nolui. 5) Eius meminit Willibaldus in

V. Bonifat. c. 8 (Jaffe, Mon. Mog. p. 464^; iam quidem secns ripam fluminis quod dicitur
Bordne, quod est in coufinibus eorum, qui rustica dicuntur lingua Ostar et Westeraeche.
Bordaa fl. commemoratur a Fortunato, Carm. VII, 1, 51.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES. 177

provintic sua» dicione rei publice''' subiugavit<=, usque Marsiliensem ^ urbem vel Arlatum®
suis iudicibus - constituit, cum maguis thesauris et muneribus in Francorum'' regnum
remeavit, in sedem principatus sui.

(19). Itemquc^ rebellantibus Saxonis^* paganissimos*', qui<= ultra Renum fluvium 738.
consistunt'', strenuus"^ vir Carlus, hoste^ commoto Francorum, in loco ubi Lippia''
fluviuss Renum amnem ingreditur-* sagace'' intentione transmeavit, niaxima ex' parte
regione illa dirissima'' cede vastavit', gentemque illam sevissimam ex parte tributaria""
csse praecepit atque quam plures" hospitibus^-^ ab eis accepitP; sicque, oppitulantd
Domino, victor remeavit ad propria.

(20). Denuo rebellante gente valida Ismahelitarum^, quos modo Sarracinos'' cor- 737.
fupto vocabulo*= nuncupant, inrumpentesque Rodanum fluvium, insidiantibus infideles ''
liorainibus sub dolo et fraude, Mauronto^* quidem cum sociis^ suis, AvennionemS urbem
inunitissimam ac'' raontuosam' ipsi Sarracini, collecto hostile'' agmine, ingrediuntur;
iliisque rebellantibus, ea regione vastata. Ad contra vir egregius Carlus dux' germa-
lum'" suum, virum industrium Childebrando"- ' ducem cum reliquis ° ducibus et comi-
tibus illis partibus cum apparatu hostile dirigeti'. QuiqueP* praepropere ^i ad eandem
urbcm pervenientes, tentoria instruunt, undique ipsud"" oppidum et suburbana praeoccu-
pant, munitissimara civitatem obsedunt, aciem instruunt, donec insecutus vir bellige-
i'ator Carlus praedictam urbem adgreditur, muros ^ circumdat, castra ponit, obsidionem
:;oacervat. In modum Hiericho'-* cura strepitu hostium et sonitum" tubarum, cum
machinis et restium funibus^ super muros et edium moenia inruunt", urbem munitissi-
mam^ ingredientes succendunty, hostes inimicos suorum capiunt, interficientes truci-
iant^ atque prosternent^ et in sua dicione efficaciter rcstituunt*. Victor igitur atque bel-
lator insignes'' Carlus intrepidus Rodanum fluvium cum exercitu suo transiit, Gotorum*'
fines penetravit, usque Narbonensem "^ Galliam peraccessit, ipsam urbem celeberrimam •>

Capi). 18—20. 4«. lA- 2- 2*. ci- K ba.

Cap. 18. a) suae 4c'- ^. b) rei publice bis scr., sed corr. 4a. c) subiu:gavit, ras. n 5o.
i) Mass. 4ci- 2. 5a. e) Arel. 4c'- ^. f^ r. Fr. 4a; Fr. regno 4c'. *. 5a.

Cap. 19. a) itaque 4a. a*) Saxones 4ci- 2. b) ita 4o. ci-^j paganissimis 4/;; gaganisimus
\)r. m. corr. paganisimis 5a. c) q; 5a. d) constituit 46'- ^. e) strenuos 46'- ^; strinuum 5a, corr.
') Libpa pr. m. corr. Lippa 4a. g) fluvios 5a. b) sagaci 4J'- 2. c'- ^. i) et 46'- 2. k) duris-
lima 46'- 2; rlirisima 5a; ccde om. libri praeler 4a. I) stravit 5«. 111) tributarius ib^-^; tribu-

;arios 4c'- ^ ; tributariis 5«. n) complures 4c'- ^ (cO superacr. ^c^). 0) obsides sujier h. m. rec. scr. 5«.
j) accipit pr. m. corr. accepit 4a. q) sic 4a.

Cap. 20. a) Ismael. 4a; Hismahelitarum 46'- ^; Smaholitarum 5a. b) Saracenus 4&'-2; la
7». al. suppl. 6a. c) vocabula iicupant 5a. d) infidelis 4i'- -. 5a. e) Mauront(o quida scc. m.

n litura scr.) 4a; Mauronte quidam 5a. fj suis s. 46'- *. c'- *. g) Avenionem 4J'- 2. b) liac
li'- 2. 5a; atquo 4c'- *. \) montiosam 5a, corr. k) hostili, ut infra 4i'- *. c'- ^. 1) et add. 4i'- ^.
mj germanus suum vir 4i'- ^. n^ Childeprando 4i'- 2. o) rcliquos 5«, m. al. corr. p) dirigit 4c'- ^
'c corr.J. ha. p*) quaequo 5a. q) propcre 4a; preponcre Ab^-'^. r) ii^sum 5«. s) iiiurus 4i'- *.
t) Hierico Ac^; Hieruclio ba. n) sonitu 4c'- '^. v) finibus 46'- ^. w) inruit 4«. x) n m. ol.

xupjA. 5o. y) succendit 4a; succedunt 4i'- *. 7.) trucidantes 4a. a) sic Aa. b) insignis 4c'- '^.
c) Goth. Ab.c'-'^; Go::thorum, ras. th 5a. d) Narbonaensam 4a. e) celeberrima 5a.

1) C/. Waitz, 'VG: Iin, p. 237. 2) C/. Waitz l. l. III-^, p. 18. 3) i. e. excrcitn.

i) 1'rope Wesel. 5) Hospitcs pro obsirlcs, nt in Iliat. Darctin Fr/i/ii dc uriginc Francorum;

c/. 'N. Archiv' VII, p. .01, -J. (}) MaurontuH in/ra dux dicitur. 7) CluLdebrandnm , (/ui in

liuri/undia /undoH possedit, ex palre hoIo /ratrem Karoli /uinsc cotdendit llrej/nii/, ',/alirbnclier
n. 7, n. 4; nt v. quac scripHit llahn, 'JahrbUchcr', p. (>. 8) (J/. lanuc G, 2(). itj Vide

u. 1'eucker, ' KriegHwesen in den Urzeiten' II, p. 4 7() — .007; lireyHiij l. l. p. 82.

88. R. Meroving. H. 23

178 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

atque metropolim" corum obsedit, super Adice ' fluvio munitionem in girum in modum
arietum instruxit^', regem Sarracinorum nomine'^ Atliima^ cum satellitibus suis ibidem"*
reclusit castraque metatus est undique. Haec audientes niaiores natu et principes""
Sarracinorumf, qui commorabanturS eo tempore in regionem'' Spaniarum', coadunato'*
exercito' hostium, cum alio rege Amormacha'"- ^ nomine adversus Oarlum viriliter armati 5
consurgunt, praeparantur ad proelium. Contra quos praefatus vir Carlus dux trium-
phator" occurrit", super fluvium ByrraP'* et valle Corbaria palatio occurriti. Illisque
mutuo confligentibus, Sari-acini"" devicti atque prostrati , cernentes regem eorum inter-
fectum, in fugam^ lapsi terga verterunt ' ; qui evaserant cupientes" navale evectionc
evadere, in stagnum^ maris natantes, namque sibimet mutuo conatu insiluunt^*'. Mox lo
Franci cura navibus et iaculis armaturiis"^ super eos insiluunt>', suff"ocantesque in aquis,
interimunt^ Sicque Franci triumphantes de hostibus, praeda magna et spolia capiunt;
capta multitudine captivorum, cum duce victore regionera^ Goticam'' depopulant. Urbes
famosissimas Nemausum <=• ^, Agatem hac Biterris^, funditus muros et moenia* destruens^,
igne subposito, concremavit; suburbana et castra illius regioness vastavit''. Devicto ib
adversariorum agmine, Christo in omnibus praesule et caput salutis victorie, salubriter
remeavit' in regionem suam, in terra"* Francorum, solium principatus sui.

(21). Denuo curriculo anni illius mense secundo^-^ praedictum germanum suum
cum pluribus'' ducibus atque comitibus, commoto exercitu, partibus Provintie diriget*^.
Avennionem urbem venientes, Carlus properans'^ peraccessit'' cunctamque regionem 20
usque litus maris magni sue dorainationi ^ restituit, fugato duce Mauronto inpenetrabilibus,
tutissirais rupibus, maritiraisS raunitionibus''. Praefatus princeps Carlus, cuncta* sibimet
adquisita'' regna, victor regressus est, nullo contra eura rebellante. Reversusque in
regione Francorura, egrotare coepit in villa Vermbria''' super Isra fluvium"'.

(ll^) (22)- Eo etenim tempore bis^ a Roma sede sancti Petri apostoli beatus papa 25

Gregoriuss claves''-' venerandi sepulchri'^ cum vincula^ sancti Petri et rauneribus

Capp. 20—22. 4a. L^- ■'- '-\ c»- 2. 5a.

Cap. 20. a) metropoli meorum ha. b) it R aec. m. ser., 4 Utteris rasis, 4a. c) nomen
46'- 2. c'. 5o. d) ibid:: eclusit 4a, sec. m. corr. e) princeps ba. f) nom add., sed del. 5a.

g) commorabatur ba. h) regione 46'- '^. c^. i) Ispanionim 4a; Hispanianim 5«. k) quoadu- 30

nato 46'-2. ci; condonato 5a. 1) exercitum bellum cum 45'' 2. m) ita 4a,- Amormagna nomen
4Z*'- 2. c'- 2; Amar nomen machina adversus 5a. n) triumphatur 4c'' ^. o) ita 4a. 5a; om. 46'- ^. c^. 2.
p) Birra 4i'-2 ci. 2. Berra 5a. q) ita 4a. 6. c'- ^; om. ba. r) Sarracina 5a, corr. s) fuga 5o.

t) vertunt 4i'- 2, u) capientes 46'- 2 y^ stagnus 461-2. w) insiliunt 4J. c'- ^. 5a. x) arma-

turos 461- 2. y) ita 4a. ba; insiliunt 46. c*- ^. z) iuteremunt 46'- 2. 5a. a) regione 5a. b) Gothi- 3.^
cam semper 4ci- ^. c) Remausum 46'- 2; Ne ausu 5a. d) hac in terris 5a. e) Carolus add. ^a(f).
f) destruentes 4cJ- -. g) regionis 46. ci- *. 5a. h) vastant 4ci- 2. i) remearunt 4ci- ^. k) terram 5a.

Caj). 21. a) secundum 5a. b) plurimis 46i. ci- ^. 5a. c) sic 4a,- dirigit rell. d) sic

4a. 5a; praeproperans 46'-2. ci-2. e) accessit 4a. f) dicioni 4o; dominatione 5a. g) maritimi 5o.
h) muuitionis 46'- 2. i) om. 4a. k) atque sita, ut hifra, 46. 1) ita Aa. ci- -; Verimbria 461-2; 40

Vermbrea 5a. m) Expl. liber X. add. bc; Expl. 1. X. partiuncula add. bc* ; uterque k. l. desinit.

Cap. 22. a) temporibus 46'- 2. b) clavis 46'- 2. c) sepulcri 4a (?). d) vinculo 461-2. ci- 2.

1) L'Aude. R. 2) i. e. Abderaman. Forte lussef ibn - Abderaman satrapes Narbonensis ;
cf. Breysig l. l. p. 82, n. 3. 3) Omar ibn-Chaled intellegitur . Machinas ex altera parte Amormacha
nominis auctor quinti generis Ubrorum satis insulse formavif. 4) Berre, quae ex monte Mont de 45
Corbiere dicto orituVj inter Narbonem et Leucatam fluit per vallem Corbariam. R. 5) Niines,
Agde, Beziers. 6) Cointius, Ann. eccl. tom. V, j). 14, verba illius mense interpolata esse opi-

natiis est, ila ut curriculo anni secundo primum scripta essent. At procul dubio menso emendan-
dum atque secundo pro adverbio accipiendum est, ita ut idem significet ac denuo. 7) Verberie
inter Compiegne et Senlis. R. 8) Vide V. Gregorii III, c. 14. ^) Cf. Cod. Carol. ep. 2 (Jaffe, 50

I

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES. 179

magnis et infinitis legationem , quod antea nuUis auditis aut visis " temporibus fuit,
memorato principi'' destinavit, eo pacto patrato, ut a partibus imperatoius'^ recederet et
Romano consulto • praefato principe'^ Carlo sanciret. Tpse itaque princeps mirifico
atque'^ magnifieo honore ipsara legationem recepit, munera'' praetiosa contuJit atque
cums magno'' praemio cum suis sodalibus missa', Grimone'' abbati Corbeinsis' mona-
sterio et Sigoberto"" recluso" basilicae" sancti Dionisii martyrisP, itemqueiRoma limina
sancti Petri et sancti Pauli destinavit •".

(23). Igitur memoratus princeps, consilio obtimatum suorum expetito, filiis^ suis

regna dividit. Idcirco primogenito suo'' Carlomanno*= nomine'' Auster, Suavia, que

nunc Alamannia*^ dicetur •", atque Toringia sublimavit; alteriuss vero secundo'' filio
iuniore Pippino' nomine Burgundiam ^*, Neuster' et Provintiam"" praemisit".

(24). Eo anno Pippinus^ dux, commoto exercito, cum avunculo suo Childebrando''
duce et multitudine primatum et agminum satellitum pluriraorum Burgundia''* dirigunt,
fines regionum praeoccupant. Interim, quod dici dolor et meror'^ est'', sollicitatur *
ruina, in sole* et luna et stellis nova signa apparuerunt, seu et paschales'^ ordo sacra- 740.
tissimus turbatus fuit ^. Carlus nimpe" princeps'' Parisius basilicam ' sancti Dionisii
martyris multa munera ditavit*, veniensque Cariciaco''- ^ villa palatii ' super Isra fluvium, 741.
valida febre correptus, obiit in pace, cuncta in giro regna adquisita. Rexit autem
utrasque"" regna an. XXV S", Transiit itaque 11 "•s. KI. Novb., sepultusque est Pari- oct. 22.
sius basilica sancti Dionisii martyrisP.

Capp. 22 — 24. 4a. &i- 2. 2*. c'- 2. 5«.

Cap. 22. a) visus 4ii- 2. c'. b) principe W-. ha. c) imperatoribus 4ci- * d) prin-

cipi 4c'- 2. e) mirificoque m. , m. al. superscr. ac ba. f) munera — destinavit om., ab Igitur

versus indint 4a. g) pr. m. superscr. ba. h) magna pmia ba. i) misso 4ci- ^. k) Gri-

moni 4J'- 2. 1) Corboensis 46'- 2. m) Sigiberto ba. n) reclauso 4i'- ^. o) baselice 4c' ;

basilica ^c*. p) martyr ba. q) idemque ba, corr.

Cap. 23. a) filius ba, corr. b) m. al. adcl. ba. c) Carolomanno 46'- 2. fl) {/a 4a,-

nomen rell.: item infra. e) Alamania 46'. c'. f) dicitur ba. g) alteram 4i'-2; alteri 4c'- 2.
h) om. 4a (y. 1} n. P. 4a. kj Burgundi(a)e 46'- 2. c'- 2. 1) Neus ba. m) Provinciam 4ci- 2. ba.
n) pfecit e corr. sec. m. ba.

Cap. 24. a) Pippino 46'- 2 (infra Pipin. /ere 46'^. b) Childeprando 46'- 2; Cliildebrande ba.
h') Burgundiam 4a (?). c) memor 46'- 2. d) ita 4a; om. rell. e) .sollicitat (solicitat 4c'. ba)

r. (minam ba) 46'- 2. c'- 2. 5a. f) pascales 4&'-2; pa.schalis 4ci- 2. g) ita 4a. ba. h) princes 4a.
i) basilica 46'- 2; baselica, ut infra, 4c'; basileca ba. k) Cariaco 4a; Caricieco 4i'-2j Carieco 4c'-2;
Cariciaco wi. al. corr. Carisiaco ba. 1) pallatii 4o, corr. m) utraque 4c2. ba. n) annis XXV,

om. S 46' (?). c'- 2. ba. 0) e corr. ba. p) desinunt codd. 5, exceplis libris bc. c* , qui supira

p. 178, l. 24, defecerunt, et be, qui e codice quodam 4 suppletus integrum texlum continet. Libro bf
haec clausula litteris uncialibus minio piclis addita est: Explicit liistoria reram gestaram Carli maioris
domus. Qui, bello Vinciaco habito, Ragemfredum victum fugavit. Et alia quam plurima fortiter et
utiliter ge.ssit.

Mon. Carol. p. 11): Coniuro te in Deum vivum et verum et ipsas sacratissimas claves con-
fessionis beati Petri, quas vobis ad rogurn direxsimus. V. Waitz, 'VG.' III'', p. 83. 1) con-
Hultus pro consulatus; c/. iitulum apud Le lilani nr. 24, a. 552: post consoltum. 2) Cf.

Luc. 21, 25; erunt signa in sole et luna et stcllis. Anno 741. nullam soL defectionem
paasuH est, sed a. 740, die 1. Apritis. Luna a. 740. his defecit, diebus scil. 18. Mart. et
10. Sejjtembr. 3) Anno 741, quo haec facla esse lireysig censuit , cyclis consenlientibus,

paschalis ordo nullo modo turbaius esse potuit, sed a. 740. id conliijit ; cf. 'N. Archiv' L\,
p. 138. 4) Clippiacum d. 17. Sepi. a. 741. ,S'. Dionysio dono dcdii; cf. I>H. I, />. 101.

5) Quieriry-sur-Oise. A. 741, d. 17. Sepi. 'Careciaco villa in palatio charla a Carlo basilicae
8. Diovysii data ett ; cf. DD. I, p. 102. 6) In Ann. S. Amandi (SS. I , y. H); Carlus

Idibus Octob. defunctus esse diciiur, id quod Cointius, Ann. r.ccl. V, ]>. 14. ita cum Fredtyano

23*

180 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

(111") (25). Chiltrudis'' quoque, filia eius, faciente consilio nofario noverce'' sue', frau-

dulenter per nianus sodalium suoruui Renuni transiif et ad Odilonem** ducem Bagoariis*'
pervenit; ille vero eam'' ad coniugium copulavit contra voluntatera vel consilium fra-
742. trum suorum. Interca rebellantibus Wascones in regione Aquitanias cum Chunoaldo
duce, filio Eudone''-^ quondam, Carlomannus atque Pippinus germani principes, con- 5
gregato exercito, Liger alveum Aurilianis ' urbem transeunt, Romanos'' proterunt, usque
Beturgas' urbem accedunt, suburbana"' ipsius igne conburent", Chunoaldo duce per-
sequentes fugant", cuncta vastantes, Lucca* castrum dirigunf atque funditus subvei'-
tunt, custodes illius castri capiunt*; etenim victores existunt, Praedam sibi dividentes,
habitatores eiusdem loci 'i sccum captivos duxerunt. Inde reversi circa tempus aiiturani, lo
eadem ' anno iterum exercitum admoverunt ultra Renum^ contra Alamannos; sederunt-
que* castra metati super fluvium Danuvii' in loco nuncupante"- ** * + +, usqucquo habita-
tores Alamanni se victos^ videntes, obsides donant^^, iura promlttunt, munera ofFerunt,
et pacem petentes, corum se dicione submittunf^.

C'-^) (26). Inde reversi, anno secundo regni eorum cognatus eorum Odilo'* dux Bagoa- 15

riorum'' contra ipsos'^ i'ebellionem excitat. Conpulsi sunt generalem cum Francis in
Bagoaria admoveri exercito; venientesque super fluvium qui dicitur Lech, sederunt
super ripam flurainis uterque exercitus, hinc inde se mutuo videntes, usque ad quin-
decim diebus. Qui tantundem^ provocati inrisionibus gentes illius, indignatione com-
moti, periculo se dederunt per loca deserta et palustria, ubi mons transiunde* nulla- 20
tenus adherat^ NoctequeS inruentes, divisis exercitibus, eos inprovisos'' occupaverunt;
commissoque proelio, praedictus dux Odilo ' , ceso exercitu suo, vix cum paucis tur-
piter ultra'' Igne' fluvium fugiendo evasit. His triumphis peractis', non sine dispcndio
multorum, tamen feliciter victores ad propria remeaverunt.

('l^) (27). Evoluto''' triennio'*, iterum Carlomannus confinium^ Saxanorum'^, ipsis rebel- 25

lantibus, cum exercitu'' inrupit; ibique captis habitatoribus, qui suo regno adfinis esse
videbantur, absque belli discrimini'' feliciter adquisivit, et, plurimos eorura Christo duce
baptizatis "^, sacramenta consecrati fuerunt?. Per idem tempore, i-ebellante Theudobaldo'',

Crtjpp. 25 — 27. 4r/. /;'• 2- 2*. r'. 2.

Cap. 25. a) inde ah h. l. niimeros editoren adiecerunt. b) ITiltmdis 4«. c) noverci sua ih; 30

nover.siit et ad, ovi. ce sue — tran 4r2. d) Dodiloiicni 4i. «'• 2. e) Baguarius 46; Baioarius 4c'' 2.

f) om. 4c2, g) Aquitaniae Ah'^*.^'^. h) Eudono ia; Theodone 4/ji-2. Theudone Ah'^*. i) Aure-
lianis 4/^'. c^. k) Romanus 4h. 1) Bitureas 4h; Bituricas 4c'- 2. m) sic ia; siiburbano rell.
n) coburent e corr. (?) 4a. o) fuga 46. p) ita 4«; dirunt 46'; diruunt rell. q) eidem locis 46;
eiusdem locis 4c' fnon 4c2J. r) eodem 4c'^ 2. s) sederunt atque 46. c'^^. t) Daniiviae 46; 35
Danuvie 4c' ; Danubii 4c2. u) in lo(!o qui nuneupatur h6. usque quo 4c*, v) vietus 46'- 2;
vinctos 4c'. w) dedef.4a. x) sumittunt 46'^ 2.

Cap. 26. a) Ilodilo 46. c'^ 2. b) Baioariae 46. c^; Baioarie 4ci ; infra Baioaria 46. c'- 2.

c) ip.sum rebellum 46'» 2. d) tandundem 46'- 2; tandem 4c2. e) mons transeunde 46'- 2; mos trans-
eundi 4c'- 2; malim pons. f) sic 4a. h. g) noctuque 4c'' 2. h) inprovisus 46'- 2. i) Hodilo 40
46. c'^ 2. k) om. 4c2. 1) proactis 46'- 2.

Cap. 27. a) eviihito pr. m. corr. evoluto 4a. b) confinio 4c'- 2. c) ifa Aa; Saxonorum rell.

d) exercitnm 46'^ 2. e) discrimine Ac^'^. f) ita 4a; baptisma 46; babtismatis 4c'; bapti.sinatis 4c2,

g) fuerint 46'- 2; fuerant 4c2. li) Teudebaldo 4a; Theodobaldo 4c' ; Theudebaldo 4c2,

compomit, ut Carlum d. 15. Octobr. mortuum, d. 22. in ecclesia S. Dionysii sepultum esse diccret. 45
Certe Fredegario maior fides habenda cst; cf. Brey.sig l. l. p. 103. 1) Sunnichildis ; cf. snpra c. 12.
2) V. supra c. 13. 15. 3) Loches. R. 4) V. Ann. Lauriss. mai. a. 742 (SS. L, p. 134).

5) ultra Rcnum Ortcnau partem Alamanniae esse, coniecit Hahn, 'Jahrbiicher' p. 24, n. 1.

6) Loci nomen excidisse videtur. 7) Tnn. R. 8) Agitur de a. 744. p. Chr. (cf. Miihlbacher,
'Regesten' L, p. 23) neqtie de a. 745, ut Hahn l. L p. 171. slatuit. 50

I

744.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARU SCHOLASTICI CONTINUATIONES. 181

filium^ (iodafredo •* duce », Pippinus cum virtute exercitus sui ab obsidione Alpium^ tur-
piter expulit fugientem; revocatoque sibi eiusdem loci ducato, victor ad propria reraeavit.

(28). Inde^ reversi praecelsi germani, sequente anno provocati* coturno Wasco- (^^'*)
norum, iterum usque ad Ligerem fluvium'' pariter adunati^ venerunt. Quod videntes
Vascones, praeoccupaverunt, pacem petentes et voluntatem Pippini in omnibus exe-
quentes^, muneratum eum, a finibus suis ut rideret^, precibus obtinuerunt.

(29). His» ita transactis, sequente anno, dum Alamanni'' contra Carlomanno !j^g ^
eorum fide*= fefellissent, ipse^ cum magno furore cum exercitu in eorum patria per-
accessit et plurimos eorum, qui contra ipso rebelles^ existebant, gladio trucidavit.

(30). His itaque gestis, sequente curriculo annorum, Carlomannus devotionis causa^ (^l")
inextinctu'' succensus *, regnum una cum filio suo Drohone'' manibus germano** suo
Pippino committenss, ad limina beatorum apostolorum Petri et Pauli Romam ob mona-
chyrio" ordine perseveratm^us ^ advenit. Qua successione Pippinus roboraturs in regno.

(31). Eodem anno * Saxones* more consueto fidem, quam germano suo promise- (117)
rant', raentire conati sunt. Qua de causa, adento'' exercito, eos praevenire*= conpulsus
est ; cui etiam reges ^ Winidorum ^ seu Frigionum •"• * ad auxiliandum uno animo con-
venerunt. Quod videntes Saxones, consueto timore conpulsi, multi ex eis iam trucidati
et in captivitate missis, regiones*^ eorum igneque' crematis, pacem petentes'', iure Fran-
corum sese, ut antiquitus mos fuerat, subdiderunt et ea tributa quae Chlotario quon-
dam prestiterant « plenissima solutione ab eo tempore deinceps esse' reddituros pro-
miserunt. Ex quibus plurima multitudo videntes se contra impetum Francorum rebellare
non posse, propriis viribus destituti, petierunt sibi christianitate'" sacramenta conferre.

(32). Quo* peracto'' temporei", Baioarii consilio nefandorum^i iterum eorum fide

Capp. 27—32. 4a. 6>- 2. 2*. ^1. 2.

Cap. 27. a) filiu:, una Uit.ras. 4a; filiam ib'^- ^* ; filio 4c^. b) Godafredi 4&J- ^.

Cap. 28. a) provocato 46; provocatis ^c^- ^. b) flunicn 46. ci- *. c) adunatur 46'; adu-

nantes 4c'- ^. d) exsequentes 46. c'; obsequentes, pr. m. superscr. vel ex ^c^. e) rederit 46';
rediret 46*. c'- *.

Cap. 29. a) versu ineunte 4a. b) Alamania 46' ; Alamannia 4c'- ^. c) fidem 4«.

d) ipsi 46'- 2. e) rebcllis 46'- ^.

Cap. .30. a) causam 46'- '■*. c'. b) incxtincto successus 46. c) Drogonc 4c'- *. d) gcrmani

sni Pipini 4c'- ^. c) monacyrio 46'- *. c'- ^. f) pcrseveraturos 46'- *. g) roboratus 46. c' (^tion ic^),

Cap. 31. a) Saxonis 46, ul infra. b) sic Aa. b (pro attento = directo) ; adunato exercitu 4c'-*.

c) pervenirn 46. d) regis 46'- ^. e) Winodorum 4a. f) ila ia. c' fuhi bis scr.). c^; Frigio-

nem 46'- 2. g^ messi 46'- ^. h) rogionis 46'- *. i) ignique 46. k) petcntis 46'- ^. 1) sc
adil. 4c'- 2. m) christianitatem 462-**; christianitatis 4c'- ^.

Cap. 32. a) versu ineimte 4a. b) peracta 46.

1) Alamanniae. R, 2) Vosagos rnontes Ruinart et Ilahn, 'Jahrbiicher' p. 66. 191.

inlellexerunt, ai de Alpibus Suevieis ('schwubische Alb') h. l. agi vidit Baumann; cf. quae Mcyer .
V. Knonau acripnt in 'Anzeigcr fiir Schweizeriache Geachichte' 1881, p. 374. 3) Ilaec post

rebellionem Alamannorum a Carlomanno sedatam (c. 29j yesta ease, censuit Ilahn, 'JahrbiCchcr'
p. 83 aqq. 4) Cf. Einhart. V. Karoli c. 2: Karloinannus, incertum quibus dc causis, tamcn

videtur quod amore convcrsationis contemplativae succensus, operosa temporalis rcgni ammini-
Htrationc relicta, Romam se in otium contulit. Accipitur incxtinctu pro instinctu, id cxpoliare
pro «poliarc in codd. dreg.; cf. SS. R. Merov. I, p. 928, 5) V. Waitz, 'VG.' Iin, p. 48.

0) Immo aequente anno 748; cf. Miihlbacher, 'Regesten' I, p. 28. 7) V. supra c. 27.

8) De hoc loco v. Ilahn l. l. p. 218. 9) Cf. aupra IV, 74; Quingcntas vacca» infcrcndaiis

annis aingolifl a Chlothario seniore ccnsiti reddcbant. 10) Kxpcditioncm liaioariam a. 749.

fnrtaTu eaae, cenauit Milhlbacher, 'licgeatcn' I, p. 28. 11) (Jriphonem et Saxonum ct llaioa-

ri<rrum rebellionia auctorem Childcbrandua rHiyioHc tacuit; cf. Ilahii, 'Jahrbiichcr' p. \\(\. Mortem
riuB Nibelungua infra c. 30. narravit.

182 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

fefellunt et contra praefato principe eorum fide mentiti sunt. Qua de re, commoto exer-
cito, cum magno^ agmine apparatu eorum patrias peraccessit'', Ipsi vero terrore con-
pulsi, ultra fluvium Igni cum uxores'^ ac liberis eorum fiigientes, et memoratus princeps
super ripam Igni castra metatus, navale proelium*' praeparavit, qualiter eos ad interni-
tionem persequeref. Quod*^ videntes Bagoariis, eorum viribus se auxiliare non posse, 5
legatos'' cum munera multa transmittunt et in eius dicione se subdant' et sacramenta
vel obsides donant, ut ne ulterius rebelles'* existant. Ipse vero duce Christo cum
magno triumpho in Frantia' ad propria sede feliciter remeavit; et' quievit teiTa a""
proeliis annis duobus.

(33). Quo tempore una cum consilio et consensu omnium Francorum missa rela- lo
tione ad sede apostolica^, auctoritate praecepta*, praecelsus Pippinus electione totius
Francorum'' in sedem regni cum consecratione episcoporum et subiectione principum
751, Nov. una cum regina Bertradane, ut antiquitus ordo deposcit', sublimatur in regno*.

(34). USQUE» NUNC INLUSTER VIR CHILDEBRANDUSi' COMES, AVUN-
CULUS PRAEDICTO'^ REGE PIPPINO, HANC HISTORIAM VEL GESTA FRAN- n
CORUM DILIGENTISSIME SCRIBERE PROCURAVIT. ABHINC AB INLUSTRE
VIRO NIBELUNGO, FILIUM IPSIUS CHILDEBRANDO, ITEMQUE COMITE,
SUCCEDAT AUCTORITAS.

753 (^^)- His^ transactis, sequente anno* iterum Saxones^ eorum fidem, quod<= prae-

fato rege'' dudum promiserant, solito more iterum rebelles'' contraf ipso existunt. Unde 20
et Pippinus rex ira commotus, commoto? omni exercitu Francorum, iterum Renum''
transacto, Saxonia* cum magno apparatu veniens, ibique eorum patria maxime' igne
concremavit; et captivos tam viris'' quam feminis' cum multa praeda ibidem fecisset et
plurimos Saxones ibidera prostravisset. Convidentes ■" Saxones, penitentia commoti, cum
solito timore clementia regis petunt, ut pacem eis concederet, et sacramenta atque 25
tributa multa" maiora", quam antea promisserantP, redderent et numquam ultra iam
rebellesi existerent. Rex Pippiuus Christo propitio cum magno triumpho iterum ad

Capp. 32. 33. 4a. b^- ^- ^\ c«- ^. Cap. 34. 4a. Cap. 35. 4a. fti- 2. 2*. c^. i.

Cap. 32. a) magna 46. b) proaccessit 46i- *. c) uxores (?) corr. uxoribus 4a; uxoris

hac 46'- 2. d) pr(a)emium 46. e) persequeret (?) m. al. corr. persequeretiir 4a; prosequerit 46. so

f) Quo 46. c> (non ic^. g) Baioarii 46. c'- ^. h) legatus 46'- ^. i) subdunt 4ci- ^. k) rebellis 46'- *.
1) Fantia 46i- ^; Francia 4ci- K m) ad 46'- ^.

Cap. 33. a) percepta 4c'- ^. b) Franci 46; Franciae 4ci- ^.

Cap. 34. a) Usque (versu ineuntej — auctoritas 4a tantum praebet. b) Childebrand 4a.

c) pdict: reg: Pippin: 4a. 35

Cap. 35. a) His versu ineunte 46. c*- ^. b) Saxonis 46'- ^. c) quam 4c*. d) regi 4c'- *.
e) rebellis 46i- *. f) c. i. om. 4a. g) commotu 46'- ^. c*. h) Reno 46^. c*. i) maximae 46i- *.
k) viros 4c2. 1) feminas 4a (?). m) quo videntes 4ci; qfl videntes ic^. n) om. 4a. o) maiore
461-2. c'; maiore 4c2. p) sic 4a. q) rebellis eiisterunt ib^- ^.

1) Et q. t. a. p. a. d. c. 3». repetita sunt; cf. Hahn, 'Archiv' XI, p. 828. Quievitque 40
terra a proeliis los. 11, 23. 2) Cf. clausulam quae dicitur de Pippino, SS. R, Merov. I,

p. 465.- Pippinus rex pius per auctoritatem et imperium sanctae recordationis domni Zacbariae
papae et unctionem saucti chrismatis per manus beatorum sacerdotum Galliarum et electionem

omnium Franchorum in regni solio sublimatus est. 3) Ann. Laur. mai. a. 750; Pip-

pinus secundum morem Fraucorum electus est ad regem (SS. I, p. 138J, Cf. Waitz, ^VG.' III'^, 45
p. 64; Hahn, 'Jahrbiicher', p. lil. 4) K Sickel in 'Forschungen zur Deutsch. Gesch.' IV,

p. 440 sqq. f>) Annum non satis accurafe indicatum esse, censuit Sickel l. L p. 451. 6) De
hac expeditione v. Ann. Laur. mai. a. 753 (SS. I, p. 138j,- Oelsner, 'JaJtrbUcher' p. 77.

CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIOXES. 183

Reno ad castro cuius nomen est Bonna» veniens. Dum haec ageretur, nuntius veniens
ad praefato'' rege ex partibus Burgundie, quod gerraanus ipsius rege<= nomine Gripho'',
quod dudum« in Vasconiaf ad AVaiofario principe confugium fecerat, ads Theudoeno''
comite' Viennense seu et Frederico Ultraiurano '^ comite, dum partibus' Langobardie
peteret et insidias contra ipso praedicto rege pararet, Maurienna urbem"" super fluvium
Arboris ' interfectus est". Nam et ipse" superscripti comites in eo proelio pariter inter-
fecti sunt.

(36). Per Ardinna" silva ipse rex veniens, et'' Theudone'^ villa ^ publica super (119)
Mosella resedisset, nuntius ad eum veniens, quod Stephanus papa partibus Rome cum
magno apparatu et multa munera, iam raonte love» transmeato"*, ad eius properaret
adventum, Haec audiens rex, cum gaudio et laetitia et ingente*' cura recipere eum
praecepit et^ filio suo Carlo ei obvius ire? praecepit, qui usque ad Ponteugone''-* 754,ian.6.
villam publicam ad eius praesentiam' adducere deberet. Ibique Stephanus papa Ro-
raensis ad praesentia'' regis veniens, et' multis muneribus tam ipso rege quam et Francis
largitus est, auxilium petens contra gente Langobardorum et eorum rege Aistulfo"",
ut per eius adiutorium " eorum obpressionibus vel fraudulentia de manibus eorum libe-
raret, et tributa vel munera, quod contra legis ordine ad " Romanos requirebant, facere '
desisterent. Tunc Pippinus rex praefato Stephano papa apud Parisius civitate mona-
sterio sancti Dionisii martyris cum ingenti cura et multa diligentia hiemare praecepit.
Legationem ad Aistulfo rege Laugobardorum mittens, petens ei, ut propter reverentia
beatissimorum apostolorum p Petri et Pauli partibus Romae hostiliter non ambularet, et
superstitiosas hac impias vel contra legis ordine causas, quod antea Romanii nuraquam
fecerant, propter eius petitione'" facere non deberent.

(37). Curaque* praedictus rex Pippinus quod per legatos suos petierat non in- (120)
petrasset, et Aistulfus hoc facere conterapsit'', evoluto anno, praefatus rex ad •= K. Mar. l^^'^ ^
oranes Francos, sicut raos Francorura est, Bernaco^ villa publica ad se venire prae-
cepit. Initoque consiHo cura proceribus suis, eo'''' tempore quo solent reges ad bella
procedere cum<' Stephano papa vel reliquas nationes, qui in suo regno*^ commoraban-
tur, et Francorum agmina partibus Langobardie cum omni multitudine per Lugdonos
Gallie et Vienna pergentes, usque*' Maurienna» pervenerunt. Aistulfus rex Langobar-

Capp. 35—37. ia. />'• 2- *'. c>- ^.

Cap. 35. a) Bona 4«. b) prefatum regem 4ci- ^. c) regis 4c'- ^. d) Grippo 4c'' *.

c) quod dum 46. c'- ^. f) Guasconia ib^'^; Wasconia 4c'- 2_ g) a 4c'' ^, h) Theodone 4i. c'- *.

i) om. 46. k) Ultraiorano 4c'- ^. 1) ita 4,b\c^-^; pa:: :: 4a; partes 46» (?). m) urbe ib'^. c'^.

n) om. 46'- *. o) ipsis 46'- ^; ipsi 4c'' ^.

Cap. 36. a) Ardenna 46; Ardoinna 4c'- ^. h) ad 46. c) ita 4a; Theodone rell. d) trans-
metato 4a. e) ingenti 4c'- ^. {) et filio — praecepit om. 4c'- ^. g) irae 46'- ^. h) Ponte-

hugone 4a; acr. Pontegnno ex charla Theuderiri IV, DD. l, p. 84. i) praesentia 4c'- ^. k) prae-
sentiam 4c'- *. I) om. Aa. m) Haistulfo 4«; Anstulfo corr. Aistulfo 4c'. n) de add. 4c'- ^.

o) ita 4a. 6'. c' ; ab 46**; a 4c^. p) om. 46. q) Romam (Rome 46**) n. fecerat 46. r) petitionem 46.

Cap. 37. a) que om. 46. b) contempsisset 4c'- ^. c) a 46. d) et tepr 4a. e) proc.

Htephanus 46. f) suo repetunt 46'- *. g) Lugduno 46'- *. c'- ^. h) ad add. 4c'- *.

1) Saint-Jean-de-Maurienne ad Jl. VArche. 2) Diedenho/en. 3) Montjou, 'der yrosse
S. Bemhard.' 4) Cf. V. Slephani c. 25; Ipseque in palatio suo iu loco qui vocatur Ponti-

cone ad fere triuin miliuni spatium desccndens de equo suo, — — una cum coniuge, filiis et
optimatibuH eundcm HanctisHimurn papam suscepit. EhI PoJtthion (Marne, arr. Vitry-le- Frani;ois) ;
cf. Longnon, '(ii'o<fraphie de la fiaule' p. 405. 5) Cf. V. Stephani c. 6; Oelsner, 'Jahilnicher'

p. 118, G) Brcnnaco Ann. Metl., SS. I, p. 332; cf. Martenn, 'Die UomiHchc Frayc' p. 32. Oltm
lirai^ne- Kur -Veale (Aisne, arr. Soiaaons) inteUexernnt, at cf. Miihlhacher, 'Karol. Regenten' I, p. 33.
7) Cf. IJ. lieg. 11, 1; Eo tcmpore quo Holent regCB ad bclla procedere ; v. Oelvner l. l. p. 453.

184 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR PREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

dorura hacc audiens, commoto omni» exercitu Langobardorum , usque ad clusas qui''
cognominatur valle Seusana*^-' veniens, ibi cum omni exercitu suo castra metatus esf^
et cum telis et machinis et multo apparatu, quod nequiter contra rem publicam^ et
sedem Romanara apostolicam admiserat, nefaria'^ nitebatur'' defendere. Et superscriptus
rex Pippinus cum' Maurienna cum exercitu suo resedissets, et propter angustia'' val- 5
liura montes rupesque exercitus praedicto rege' minime transire potuisset, pauci tamen
montibus angustisque locis exrumpentibus '^ usque in valle Seusana pervenerunt. Haec
cernens Aistulfus rex Langobardorum , omnes Langobardos armare praecepit et cum
omni excrcitu suo super eos audaciter venit. Haec cernentes Franci, non suis auxiliis
nec suis viribus liberare se putabant, sed Deum invocant et beati' Petri apostoli ad- 10
iutorem rogant; coramissoque proelio, fortiter inter se demicantes. Aistulfus rex Lango-
bardorum lesum cernens exercitum suum, terga vertit et pene'" oranem exercitum suum
quod secum adduxerat, tam ducibus", comitibus vel omnes maiores natu gentis Lango-
bardorum, in eo proelio omnes ammisit et" ipse quodam monte rupis vix lapsus
evasit, Ticinum urbem suam cum paucis venit. Igitur precelsus rex Pippinus, patrata, 15
DeoP adiuvante, victoria, cum omni exercitu vel multitudine agmina Francorura usque
ad Ticinum accessiti. Castra metatus est undique*, omnia quaa in giro fuif vastans,
partibus Italie maxime igne concremavit, totam regionem illam vastavit, castra Lango-
bardorum orania diripuit ^ et multos* thesauros tam auri quam" argenti vel alia quam
plura ornamenta et eorum tentoria omnia capuit^ et cepit. Hec cernens Aistulfus rex 20
Langobardorum, quod nuUatenus se evadere^^ potuisset, pacem per sacerdotes et obti-
mates Francorum petens, dictiones superdicto rege'' Pippino faciens, et quicquid
contra Romanam ecclesiam vel sedem apostolicam contra legis ordinc feccrat, plcnis-
simay solutione emendaret^; sacramenta et obsides ibidem donat, ut numquam a Fran-
corum ditiones^ se abstraheret^ et ulterius ad sedem apostolicam Romanara et rem 25
publicam hostiliter numquam accederet. Praefatus rex Pippinus clemens, ut crat,
misericordia raotus, vitam ei et regnum concessit'', et multa munera Aistulfus rex<=
partibus praedicto rege'' donat; nam et obtimates*^ Francorum raulta niunera largitus
est. His itaque gestis, Pippinus rex praedicto Stephano^ papa cum obtimatiss suis
et multa raunera partibus Rome cum magno honore'' direxit et in sedem apostoli- 30
cam incolomera", ubi prius fuerat, restituit. His transactis, Pippinus rex cum omni
exercitu suo vel multis thesaris'' hac multa munera, Deo adiuvante, reversus est ad
propria.

Cap. 37. 4a. 6»- 2- 2*. c^- ».

Cap. 37. a) om. 4c^. b) quae 46. c'- ^. c) Suesana 4o; Seusiana ib^- ^; Swesiana ib^'. 35

d) nestariani 46 ; nefariae 4c' ; nefarie 4c2. e) nitabatur 4a. f) om. 46. g) redisset 46.

h) angusta 46. c*- ^. i) regi 4c>- ^, t) ita 4a; exrtipentibus 46'- ^. erumpcntibus 4c*- *. 1) scin
Petrum apostolum ic^. m) poene 4ci- ^. n) quam add. 4ci- ^. o) et — evasit om. 4o (non

Gnelferb. Gud. 139^. ^c^. p) dei adiutorio 4a. q) peraccessit 4ci- -. rj fu:: 4a. s) dis-

rupuit 46'- 2; dirrupit corr. disrupit 46-*. t) multis thesauris 46'-. u) tam uiri argenti 46'- ^; 40

haec om. 46^*; et pro quam 4cJ- ^. v) ita 4a. 6'. c'- ^; rapuit 46^(9). 6^*. Cf. infra p. 189,13;

capuisset. w) evadare 4a. x) P. r. 4ci- ^. y) plenissimam 4c'-2; solutionem 46*. c'- *.

z) dict. , ut infra 46'- *; ditione 4ci- ^. a) abstraeret 4a. b) successit 4a. c) om. 46. c'- *.
d) regi semper 4c'- *. e) obtimatos 46'- ^. fj Stefano h. l. 4o. g) obtimates s. (sui 46';

suos 46*) 46' • 2; optimatibus suis 4c'' *. h) onore 4a. i) incoluin 4a. k) ila 4o, ut infra. 45

1) Susa ad radices montis Cenisii; cf. Oelsner, ^Jahrbiicher' p. 196 sqq. 2) Vit.

Stephani c. 35. H) i. e. imperatorem. R. V. Waitz, 'VG.' 111 ^, p. 237. 4) Kadem

verba infra p. 187,26. repetita .sunt: castra metatus est undique et omnia quae iu giro fuit
vastavit. 5) Vita Siephani c. 37; Oelsner, 'Jahrbiicher' p. 202.

I

I

SHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES. 185

(38). Sequente' anno Aistulfus rex Langobardorum fidem suam, quod contra (121)
-ege Pippino » promiserat, peccatis facientibus, fefellit. Iterum ad Romam cum exercitu
5U0 veniens, finibus Romanorum prevagansb atque regionem illam vastans<=, ad eccle- 756.
iiam'^ sancti Petri* veniens, et domose, quos^ ibidem repperit, maxime igne concre-
navit. Hec Pippinus rex cum per internuncios s- 3 hoc^» audisset, nimium furore et in>
ra motus, commoto iterum omni'' exercitu Francorum, per Burgundiami, per Cavalon-
lum"»--* urbem et inde per lanuam" usque ad Maurienna» veniens. Rex Aistulfus cum
loc repperisset, iterum ad clusas exercitum Langobardorum mittens, quiP rege Pippino
;t Francos'! resisterent et partibus Aetalie ■■ intrare non sinirent. Rex Pippinus cum
jxercitu suo, monte Ciniso ^ transacto, usque ad clusas, ubi Langobardi eum ' resistere
litebantur, perveniens: et statim Franci solito more, ut edocti erant, per montes et
■upes erumpentibus" in regno Aistulfo cum multa ira et furore intrant, Langobardos,
^uos ibi repperiunt, interficiunt; reliqui, qui remanserant, vix fuga lapsi evaserunt. Rex
i^ippinus cum nepotem^ suum Tascilone"-^ Baiovariorum duce partibus Italiae'^ usque
id Ticinum iterum accessity, et totam regionem illam fortiter devastans, et^ circa muros
ricini utraque parte fixit tentoria, ita ut nullus exinde evadere potuisset. Haec Aistul-
us rex Langobardorum cernens, et iam nullam spem se evadendi speraret, iterum per
ubplicationem* sacerdotum et obtimates*^ Francoi^um veniam et pacem praedicto rege
ubplicans, et sacramenta, quod contra praefato rege dudum dederat hac<= contra sedem
.postolicam rem nefariam fecerat, omnia per iudicio"* Francorum vel sacerdotum plenis-
ima^ solutione emendaret. Igitur rex Pippinus solito more iterum misericordia motus,
d petitionem obtimatibusf suis vitam et regnum iterato concessit. Aistulfus rex per
LidicioS Francorum vel sacerdotum thesaurum, quod in Ticino erat, id est tertiam par-
em, praedicto rege tradidit et alia multa munera maiora, quam antea dederat, partibus
ege*" Pippino dedit. Sacramenta iterum vel obsides donat, ut amplius numquam
ontra' rege Pippino vel proceris*^ Francorum rebellis' et contumax esse non debeat;
t tributa, quod Langobardi ad rege"' Francorum a longo tempore dederunt"-^, annis
ingulis per missos suos desolvereo deberent. PraecellusP rex Pippinus victor cum
lagnis thesaris*! et multa munera absque bellis eventu cum omni exercitu"" suo inleso*
d propriara sedem regni sui remeavit incolumis'. Ef quievit terra a proeliis annis
uobus.

Cap. 38. 4a. 6'- ^- 2*. ci- 2.
Caf. 38. a) om. 4«. b) pvagans 4c'- *. c) vastam 4a. d) ecclesia 46i-*. e) domus 46i-2.

quas 4c2. gj intemuncians corr. internunciaos (!) 4a: innuntios 46'- *; nunccios 46^*. h) hec (?)
%i. 4o; om. 4c'- *. i) xta 46'. c'-^; om. 4a; cf. infra j)- 187,11: in ira commotus. k) omne c. 4c' ;
mnem exercitum 4c2. I) Burgundia 46'-2. c'-2. m) Cavolonno 46'- 2; Cavilonno 4ci; Cavillonno 4c^.
) Geneva 4c'- ^. 0) Mauriennam 46. p) q:: 4«. q) Francis 4c2. r) Italiao 46. c'- ^.

t sic 4a; Cinisio 46; Cinisi 4c'- ^. t) eras. 4a; ei 4c'- ^. u) erumpentes 4c'- ^. v) nepote suo
6. c'- *. vf) T. cum Baioaronim 46; Baioariorum 4c'- ^. x) Italia 4a. y) accesit 4a. z) eras. 4a.
) supplicatione 4c'- *. b) ita 4a. 6'-2; optimatum 4c'- *. c) quod add. 46**. c'- ^. d) iudicia 4a;
1 ivfra n. g. e) pleni.ssimam solutionem 4c'- ^. fj optimatum suorum 4c'- '■*. g) iudici:: 4«.

) regis Pipni 4c2. i) contro regem 4a. k) ita 4a. 6'; proceres 4c'- *. 1) rotbellcs cojt. rot-

ellis 4a. mj regem 4c'- *. n) ita 4a. 6' fpr. m.J ; dcderant rell. o) dissolvere dcberet 4c'- ^.

) ita 4a saepe; praecel.sus rell. q) ila ia. r) ercito corr. exercitu 4a. s) inlesu 46'- ■*. c'.

incolomes 46'- *. c'.

1) De hoc loco v. Odsner, 'Jahrhucher' p. 4.51 8q. 2) F. Oelaner, 'JahrbUcher' p. 259 aqq.
) Georgium scilicet Ontienaem episcopum, Warneharium abbatem, Thomaricum, Comitam missos
agnificoe; cf. litteras quan ad rippinum papa dedit, Cod. Carol. nr. 9 (Jaffc, Mon. Carol. p. 54j.
) Chalon-eur-S&one, Genf. 5) Tassilo Odilonis et ChiUrudia, aororis Pippini, filius erat;

*". Oeltnrr 1. 1. p. 264. Mua secesnonem a Pippino (cf. Ann. Laur. mai. a. 763; SS. I, p. 144j Nihe-
mgns praetermisit ; cf. Oelsner l. l. p. 380. G) V. supra l. IV, c. 45. 7) Cf. aupra c. 32.
S8. R. Meroving. II. 24

186 CHROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

(122) (39). Post haec Aistulfus rex Langobardorum, dum venationem in quodam» sil-
vam exerceret, divino iudicio de equo quo sedebat super quondam^ arborem proiectus,
vitara et regnum crudeliter dignara •= raortem ammisit'. Langobardi una cura con-

757,M:irt. sensu praedicto rege Pippino et consilio procerum suorum Desiderio'^ in sedem regni
instituunt^. 5

(123) (40). Dum haec ageretur', rex Pippinus lcgationem Constantinopolim ad^ Con-
' stantino' imperatore pro amicitiis*^ causa et salutem patrie sue mittens, similiter et

Constantinus imperator legationem praefato rege cum raulta raunera mittens, et ami-
citias** et fidera per legatos eorum vicinsim^ inter se promittunt. Nescio, quo faciente,
postea*^ amicitias, quas inter se mutuo promisserant?, nullatenus sortita est efFectu. lo

(124) (41). His itaque gestis, et duobus annis* cum terra cessasset a preliis, praedictus
■ rex Pippinus legationem ad Waiofario* Aquitanico principe mittens, petens ei per legatos

suos, ut res ecclesiarum de regno ipsius, qui'' in Aquitania sitas<^ erant, redderet, et sub
imraunitates'' nomine, sicut ab antea fuerant, conservatas esse deberent; et iudices hac
exactores*' supra predictas^ res ecclesiarura, quod a? longo terapore factum non fuerat'', i5
mittere non deberet et Gotos praedicto rege, quod dudura Waiofarius contra legis ordine
occiserat', ei solvere deberet et homines suos, quod"* de regno Francorum ad ipso Waio-
fario principe confugium fecerant, reddere deberet. Haec orania Waiofarius, quod prae-
dictus rex per legatos suos ei mandaverat, hoc totum facere conterapsit. Igitur Pippinus
rex invitus coactatus ', undique contraxit exercitum et partibus Aquitanie per pago Tre- 20
cassino usque Autisiodero™ urbem accessit. Inde ad Ligerera fluviura cura omni exer-
citu Francorum ad Masua^ vico in pago Autisioderinse Ligerem" fluviura transmeavit,
per pago Bitorivo"-» usque ArvernicoP accessit; regionem illara pervagans, eti maxi-
mam partem Aquitanie igne ■" concremavit. Waiofarius princeps Aquitanie per legatos '
suos pacem supplicans, sacramenta vel obsides ibidem donat, et^ omnes iustitias, quos' 25
praefatus rex Pippinus per legatos suos ei raandaverat, in placito instituto facere
deberet. Rex Pippinus cura orani exercitu suo inleso reversus est" ad propria.

(125) (42). Evoluto anno, id est anno decimo regni ipsius, oranes obtiraates Francorum
ad Dura* in pago Riguerinse* ad campo Madio pi'0 salutem patrie et utilitatem Fran-
corum tractandum, placito instituto, ad se venire praecepit. Dum haec ageretur, Waio- 30

Capp. 39—42. 4a. l^- 2- 2«. c^. 2.

Cap. 39. a) quadam 4c2; silva 46i. 2. c'- 2. b) quandam 4c2. c) corr. digna morte 4a,

sic 4c*' 2. d) Desiderium 4c'- 2.

Cap. 40. a) agerentur 4c2. b) ad rege C. imperatore 4a. c) amiciti:: 4a. d) a. et

om. 46. e) vicissim 46. ci- 2_ f) q^ 4^. g) gic 4a. 35

Cap. 41. a) Waifar. et Waiofar. 4a; Waiofar. et Guaiofar. Ab; Waiofar. semper 4ci- 2. b) que
sec. m. 4a; quae ic^. c) sitae 4c2. d) immuni(tates sec. m.) 4o; inmutantes 461-2; imunitati corr.
imunitats 462"; inmunitatis 4c'-2. e) exhactores 461-2. fj supradictas (om. prae) 4ci- 2. g) om. 4a.
h) fuerant 4b^-^*. i) occiserunt 4a. k) quos 4a. 1) sic 4a; coactus rell. m) Autisidiodero 4a.
n) Legere 461-2; Ligere 462*. ©) Biturico 4ci; Bitturico 4c2. p) Avernico 46^-2; Arvennico, ut 40
infra, 4c2. q) om. 4ci- 2. r) om. 4a. s) ut 4ci- 2. t) quas 4c2. u) om. 46.

Cap. 42. a) ita ia; Riguerinsae 46i; Riguerense 4ci. 2.

1) V. Vit. Stephani c. 48; infelix Aistulfus quodam loco in venationem pergens, divino
ictu percussus defunctus est. 2) V. Miihlbacher, 'Eegesten' I, p. 38. 3) Copronymo R. De
his legatis v. Oelsner, 'Jahrbiicher' p. 290
verat, re infecta, ut videtur, Quam expeditionem
hiicher' p. 322. 5) Mesves (Nievre, arr. Cosne, cant. Pouilly - sur - Loire) ; cf. Miihlbacher,

'Regesten' /, p. 41. 6) Le Berry. 7) Adotbertus et Dadinus legati, Adalgarius et Eitherius

obsides dicuntur in Ann. Laur. mai. a. 760; SS. I, p. 142. 8) Diiren in pago Ripuariensi

ad fl. Roer. E. 50

4) A. 758. Pippinus iterum contra Saxones pugna- 45^1
'ionem Nibelungus silentio transiit; cf. Oelsner, 'Jahr- 1

JHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI COXTINUATIONES. 187

arius, inito iniquo consilio, contra Pippino rege Francorum insidias parat; exercitum
uum cum Uniberto^ comite Bitorivo'' et Bladino<= comite Arvernico, qui dudum ante
,nno superiore ad praedicto rege Pippino cum Bertelanno'" episcopo Bitorice^ civitatis
iiissus fuerat et animum regis ad iracundiam nimium provocasset ', cum reliquis comi-
ibus clam hostiliter usque Cavallonnum f- ^ omnem exercitum suum transmisit et totam
egionem illam, id est Agustidunensium § usque ad Cavallonnum, igne concremavit'', et
uburbana Cavallonnum urbis, quicquid ibidem repperierunt, omnia' vastaverunt. Mel-
iaco"*-* villam' publicam incendio cremaverunt; cum raulta spolia et praeda, nuUo
esistente, remeaverunt ad propria. Cum haeC" Pippino rege nuntiatum fuisset, quod
Vaiofarius maximam partem regni sui vastasset et sacramenta", quod ei dederat, fefel-
isset, nimium in ira commotus, iubet omnes Francos, ut hostiliter, placito instituto, ad
^igerem venissent. Commotoque exercito, cum omne multitudine iterum usque ad
['recas accessit; inde per Autisioderum " ad Nevernum urbisP veniens, Ligeris fluvium
ransmeato, ad castro cuius nomen est Burbone* in pago Bitorivoi pervenit. Cumque
Q giro castra"" posuisset, subito a Francis captus atque succensus est; et homines
Vaiofario^, quod ibidem invenit, secum duxit. Maximam partem Aquitanie vastans, i
isque ' urbem Arvernam cum omni exercitu veniens, Claremonte * castro captum atque
uccensum bellando cepit, et multitudinem hominum, tam virorum quam feminarum vel I
nfantum plurimi, in ipso incendio cremaverunt. Bladino" comite ipsius urbis Arvernico^
aptum atque ligatum ad praesentia regis adduxerunt, et multi Vascones in eo proelio
apti atque interfecti sunt. Igitur rex Pippinus, urbem captam hac regionem illam
otam vastatam, cum praeda vel^^ spolia multa, Deo auxiliante, inlesum exercitum,
terum remeavit ad propria''.

(43). Factum est autem*, ut, post quod'' Pippinus rex urbem Arvernam cepit hac
egionem illam totam vastavit, sequente'' anno, id est anno 11. regni ipsius, cum universa Ij^,^^
aultitudine gentis** Francorum Bitoricas venit, castra« metatusque" est undique et omnia
uae in giro fuit vastavit. Circumsepsit urbem munitionem fortissimam, ita ut nulkis
gredi ausus fuisset aut ingredi ' potuisset, cum machinis et omni genere armorum, circum-
edit ea vallo^ Multis vulneratis plurisque^ interfectis fractisque^' muris, cepit urbem et
estituit eam dicioni sue iure proelii* et homines illos, quos Waiofarius ad defendendam'
[jsara civitatera diraiserat, cleraentiam"* sue pietatis absolvit; diraissisquei reversi sunt
d propria. Uniberto comite vel reliquos Vascones'", quos ibidem invenit, sacramentis

Capp. 42. 43. 4a. i'- ^- 2*. c'- 2.

Cap. 42. aj Huniberto 4o. b) Biturivo 4c»- *, ut infra. c) Blaudeno 46. d) ita 4a. 6';
lertellanno 4**; Bertelando 4c>- ^. e) Bituric. , ut infra, 4c'- ^. f) Cavalonnum 46'- ^; Cavilou-
um 4c'; Cavillonnum 4c2; item infra. g) A^sdunensium 4ii-2; Augusdunensium 4b^*. h) cre-
lavit 4o; i. c. e. s. C. desunt 4c2. i) om. ic"^; v. om. 4c^. k) Melciaco 46'- 2. ci- ^. 1) villa

ublica 4c'- 2. m) hoc 4i. c'- 2. n) sacramento 46'- 2. «'• 2. o) Autusioderum 461-2. p) urbem,
nfra caatrum 4c*. q) Biturivo 4a. r) castro 46i- 2. s) Waiofarii (Waifarii 4ci) quos 4ci- 2.

) poit u. 17 versus vacant 4c2, 7ibi nrbem — ad propria l. 2.3. desunt. u) ita 4a. ii; Bland. 462. 2* gi
) Arvemis 4c'. w) et 4o. x) praelia 46i- 2.

Cap. 43. a) a. ut om. 4c^. h) postquam 4ci- 2. c) sequenti 4ci- 2. d) g^cns 4a. e) quc
m. 4a. f) valde 4a; cf. Luc. 19, 43. gj pluresque 4c'- *. h) francisque 461-2; francis per 462'.
) defendendum ipsa civitate 461-2. c'- 2. k) dementiae 46'; clementiae 46^; demencie 462*. i) dimisis-
|ae 46''2; dimissique 4c'- 2. m) Guasc. saepe 46'- 2.

1) V. Oelsner L l. p. .342. 2) Chalon-mr- Saow.. 3) Mailly (dep. SaOne-et-Loire);

f. Oelaner l. l. p. 348. 4j Ilourhon- L'Archambaull (Allicr, arr. Moulina); cf. MUhlbacher

. l. p. 42. 5) Clermont-Ferrand. 6) /iWem verbin castra — vafitavit acriptor supra

}. 184,17. abulilur. 7) Cf. losue (',, 1. H) Cf. 4. Reg. 13,25; Waitz, 'VG.' im,

}. 640, n. 1; Oelsner l, l. p. 131.

24*

188 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

datis, secura adduxit, uxores eorum hae liberos in Frantia ambulare praecepit, muros^
ipsius Bitorice civitatis restaurare** iubet, comites suos*^ in ipsa civitate ad custodien-
dum dimisit"*. Inde cum omni exex'citu'' Francorum usque ad castro*^ qui vocatur
Toartius^'-' veniens; cumque in giro castra posuisset, ipse castrus'' mira celeritate captus
atque succensus est', et Vascones, quos ibidem invenit, una cum ipso comite secum 6
duxit in Frantia. Fippinus rex Christo duce cum omni exercitu Francorum cum multa
praeda et spolia iterum reversus est ad sedem'' propriam.

(127) (44). Facta^ est autem longa altercatio inter Pippino rege* Francorum et Waio-
fario** Aquitanico principe: Pippinus rex, Deo auxiliante, magis ac magis crescens et
semper in se ipso'' robustior, pras<^ autem Waiofarii et eius tirannitas decrescens cotidie. lo
Waiofarius princeps semper contra praedicto rege Pippino insidias parare*' dissimulat,
nam Mantione'' comite, consubrino'" suo, partibus Narbones cum reliquis comitibus
transmisit, ut custodias, quod praedictus rex Narbonam propter gentem Saracenorum •»
ad custodiendum miserat, aut' ad intrandum aut quando iterum in patria'^ revertebant,
capere aut interficere eos' potuissent. Factum est, ut Australdus comis et Galemanius"" 15
itemque comis cum pares eorum ad propria reverterent". Sic Mantio una cum multi-
tudine gente Wasconorum super" eos inruit. Fortiter inter se demicantes, praedictus
Galemanius et Australdus ibidem Mantione cum universos pares suos, Deo adiuvante,
interficiunt. Haec cernentesP Wascones, terga vei'terunt, omnes equites', quodi ibidem''
adduxerant^, ammiserunt; montes vallesque pervagantes, pauci tamen vix fugaciter * 20
evaserunt. Ipsi vero cum raulta praeda vel equites et spolia cum gaudio reversi sunt
ad propria.

(128) (45). Dura his et aliis modis Franci^ et Wascones semper inter se altercarent,
Chilpingus comis Arvernorum, collecto undique exercitu, in pago Lugdunense, in regno
Burgundie'' ad praedandum*^ ambulare nitebatur. Contra quem Adalardus'' corais 25
Cavalonensis^ et Australdus* itemque'^ corais cum pares eorum contra eum venientes
ets super fluviura Legeris'' fortiter inter se dimicantes, statim Chilpingus comis in eo I
proelio a superscriptis comitibus occisus est, et multi, qui cura eo venerant, ibidera
interfecti sunt. Haec videntes Wascones, terga verterunt; vix paucis silvis et paludibus
ingressi evaserunt. Ammanugus corais Pectavensis', dum Toronico'' infestando praedaret, 30

Capp. 43. 44. 4o. h^- 2- 2*. c'- 2. Cap. 45. 4a. b^- '- 2*. c^. \

Cap. 43. a) murus 4J'- 2. b) restaurari 4a. c) post s. 7 versus vacant ; in ipsa — Aqui-
tanico principe l. 9. desunt 4c2. d) misit ib. e) exercitus ib^- 2. f) castu corr. castum 4a.

g) Toarcius ib. c^. h) crastrus 4a, sed cras sec. m. scr. ; castro 46i- 2. i) succ. x vascones sec. m.
scr. ia. k) sic 46. c', cf. infra p. 189, 18; ad propria 4a. 35

Cap. 44. a) regem 4a (?). a*) Vaif. 4a; Guaiof. 46, zit infra. b) ipse corr. m. al. ipso 4a.

c) pros 4a; pars rell. d) praeparare 4a. e) Manc. 4c'- 2, ut infra. f) cosubrini 4a. g) Nar-
bona 4o; Narbonae 4c'. li) Sarrac. 46. c'- 2. {) oj^. ia; fortasse delet. 46'; ad om. 4c2. k) pa-
triam 4c2. 1) om. 4a. m) Gal. pr. m. corr. Gall., ut infra, 4ci; Gall, 4c2; item infra cum 461-2.
n) reverterentur 4c2. o) sup corr, sup 4o. p) cernes 4o. q) quos 4c'- 2. r) ibi 4o. 40
s) in medio versu desinit ic^ ; sequens versus vacat. In marg. inferiore librarius adiecit: Non repperio
plus. Sufficiat igitur hoc. t) fuga iter 4a.

Cap. 45. a) Francis 46i- 2. b) Burgundio 4a. c) praedicandum 46' ; praeliandum 462*.

d) Adhalardus 4a. e) Cavalenensis 4a. f) idemque 46. g) et — dimicantes om. 462- 2*. h) Lig. 46'.
i) Pict., ut infra, 4ci. k) Toronica 46'- 2; Turonicam 46^*. *5

f
1) Thouars (Deux- Sivres , arr. Bressuire) ; cf. Ann. Laur. mai. a. 762 (SS. I, p. 142j;
Miihlbacker l. l. p. 42. 2) 2. Reg. 3, 1 ; Facta est ergo longa concertatio inter domum

Saul et inter domum David: David proficiens et semper se ipso robustior, domus autem Saul
decrescens quotidie. Cf. Oelsner, 'Jahrbucher' p. 384. 3) i. e. equos. R. 4) Idemne 1

qui aupra c. 44. nominaturf 50 ;(';

:hronicarum QUAE DICUXTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES. 189

;t* ab homines^ Vulfardo^^ abb.'' monasterio beati Martini interfectus est, et plures, qui
Lpud<= eum ibidem venerant, cura ipso pariter ceciderunt; reliqui, qui^ remanserant, terga
'ertentes, pauci vix evaserunt. Dum haec ageretur, Remistanius, avuncoluss-i Waio-
ario '', ad praedictum regem ' veniens, sacramenta muha et fide praedicto rege Pippino
)romisit, ut semper fideHs tam praedicto rege quam et filios suos omni tempore esse
leberet. Rex vero'' Pippinus in sua dictione eum recepit et multa munera auri et'
rgenti et preciosa vestimenta, equites et arma eum ditavit.

(46). Rex Pippinus castro cui nomen est Argentonus ^*- ^ in pago Bytorivo'' a fun- (129)
lamento miro opere in pristino statu reparare iussit; comites suos ibidem ad custo-
iendum mittens, ipso castro Remistanio<^ ad Waiofario resistendum cum'' medietatem
lago Bytorivo usque ad Care''-^ concessit. Videns praedictus Waiofarius princeps Aqui-
anicus, quod castro Claremonte* rex bellando ceperat et Bytoricas^ caput Aquitaniae
lunitissimam urbem cum machinis capuisset*, et inpetum eius ferre non potuisset:
mnes civitates, quas in Aquitania provintia dictionis sue erant, id est Pectavis«, Lemo-
icas'', Sanctonas', Petrecors'', Equohsma vel rehquis quam plures civitates' et castella,
mnes muros eorum in terra prostravit, quos postea praecellus"' rex Pippinus reparare
ibet et homines suos ad ipsas civitates custodiendum dimisit. Iterum eo anno cum
mni" exercito suo predictus rex Pippinus ad sedem propriara reversus est.

(47). Iterum sequente' anno, commoto omni exercito Francorum, per Trecas, (130)
ide ad^ Autysiodero usque ad Nevernum urbem con'' omni exercito veniens, ibique
um Francis et proceribus suis placitum suum campo Madio tenens. Postea, Ligere
-ansacto, Aquitania pergens, usque ad Lemodicas*' accessit, totam regionem illam
astans, villas pubhcas, quae dictione'' Waiofario erant, totas igne" cremare praecepit.
'otam regionem illam pene vastatam, monasteria multa depopulata, usque Hisando-
em '^- * veniens, unde maximae parte Aquitaniae plurimum vinearum erat, coepit ac
astavit; unde pene'' omni Aquitania, tam ecclesias quam monasteria, divites et pau-
eres vina habere consuerunt', omnia vastavit et coepit. Dum haec ageretur, Waio-
irius cum exercito magno et plurima Wasconorum qui ultra Geronna'' commorantur,
uem antiquitus vocati sunt Vaceti ', super praedicto rege veniens ; set statim solito '

Capp. 45—47. 4a. Ji- 2. 2*. gi.

Cap. 45. a) om. (?) 4a. 6'. b) omines ia. c) Ita 4a. c*; Guilf. corr. Guulf. 4^'; Guulf. ib^;
ulf. 462*. d) atfc 4a; abbate 46i-2; abbati ic^. e) quia p 4a. f) om. 4&i. g) avul-

)lus 4o, pr. m. corr. h) Guaiofario 46'; Guaiofarii 462.2* j) i-ege m. al. corr. rege 4a.

) om. 4c'. I) om. ia.

Cap. 46. a) Argentomis 46i- 2. c' ; Argentonnis 46^*. b) Butorivo (infra Bitorivo) 461-2;

iturivo 4c', item in/ra. c) om. 4c'. d) om. 4a. e) Caro 4a. f) Bitoricas, ut infra, 46;

ituricas 4c'. g) dictione suae 46'- 2; ditione sua 4c'. h) Lemovicas, ut infra, 4c'. i) Sanctonis
>'. c*; Sanctionis 46^; Sanccionis 462*. j^) Petrecorg, Egolisma 4c' ; Petrogorium, Engolismam,

ginnum cod. Guelferb. Gud. nr. 139. 1) civitatis 46. m) ila 4a, saepe. n) omn exercito
orr. exercitu) 4a.

Cap. 47. a) ila 46. c' ; om. 4a; Autisiodoro 46'- 2; Autisiodere 4c'. b) cum 46. c".

I Lim. 46'- 2. d) dictionis 46'- 2. e) om. 4a. f) Hissandonem 4c'. g) maximam 46. h) pone
nnis 4c'. i) consueverat 4a; consueverunt 4c'. k) ita Aa, ut supra c. 15; Garonnam 46'. c' ; Gar-
nnam 462; Garronam 462*. I) Vaoeti 46'- 2; Vaoeci 462*; Vacceti 4c'. m) m. s. 4c'.

1) Remidanius fdiun Eudmia erat ; cf. infra c. 50. Krat iiaque patruus non avunculua
^aiofarii. 2) Argenton-8ur-Creuse. A. 7C}<>. demum ArfjentonuH cantrum reparatum videlur

te; cf. Ann. LaurinB. mai. a. 766 f,S',S'. /, p. lii). 3) /jC Cher. 4) Cf. nupra- c. 42.

I Cf. mpra c. 43, fj) Poiliera, lAmofjea, Saintes, Perigueux, Angouleme. 7) l)c a. 763.

fi, coniecit MUhlhacher l. l. p. 43. 8) Yaaandon interpretatm ent Longnon, 'Atlas hiat. Texte

:pl.' I, j>. 63; Issoudun (Crense, arr. Aubusson, cant. Chiiw-raiUes), Milhihacher l. l. p. 4 4.

8T. MIChAkl.

190 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

more omnes Wascones terga verterunt', plurirai ibidem a Franeis interfecti sunt. Hec
cernens rex, persequi eum iubet, et usque ad noctem ^ eum persequens, vix "Waiofarius
cum paucis qui remanserant fugiendo evasit. In eo proelio Bladinus<= comis Arverno- ,
rum, quem praedictus rex ceperat^-', postea ad Waiofarium confugium fecerat, in
60 proelio interfectus est. Rex Pippinus, obpitulante Deo^, victor extitit. Patrata^ 5
iterum victoria, cum niagno triumpho iterum ad DegontioS-2 cum omni"* exercito
Francorum ad Ligere veniens, inde per pagum Agustudinense ' ad propriam sedem
remeavit invictus. Waiofarius legacionem ad praedicto rege mittens, petens ei, quod
Betoricas et reliquas civitates Aquitanie provincie, quod de manu eius predictus rex
abstulerat, ei redderet. et postea ipse"* Waioforius ' dictiones"* sue faceret; tributa vel lo
munera, quod antecessores" suos reges Francorum de Aquitania» provintia exire con-
sueverantP, annis singulis partibus praedicto vege^i Pippiuo solvere deberet. Sed hoc
rex per consilio Francorum et procerum suorum facere contemsit.

''::'' (^)' Evoluto igitur anno, commoto omni exercito Francorum vel plurimum

nationes^, quod in regno suo commorabantur, usque ad Auriliauis veniens, ibi placitum i5
suum campo Madio, quod ipse primus pro'' campo Martio pro utilitate Francorum in-
stituit', tenens, multa munera'^ a Francis vel proceris suis ditatus est. Iterum Ligere
transacto, totam Aquitaniam pergens, usque ad Aginnum^* veniens, totam* regionem
illam devastans^ Videntes tam Wascones quam maiores natu» Aquitanie, necessitate
conpulsi, plurimi ad eum venerunt, sacramenta ad** eum ibidem' donant'', dictionis' 20
sue faciunt. Ita omnem Aquitaniam provintiam nimiam'" vastatam, cum multa praeda
hac spoliam" per pago Petregorico " et EqualismamP, iam pene omnii Aquitania ad-
quesita, cum omni exercito Francorum iterum eo anno reversus'' est in Frantia cum
suis omnibus.

(lo_) (49). Iterum denuo sequente* anno, commoto omni exercito Francorum, per pago 25

Trecasino'', inde ad urbem Autisiodero veniens, ad castro qui vocatur Gordinis* cum
regina sua Bertradane iam fiducialiter Ligere*^ transito, ad Bitoricas accessit*^; palaciura
sibi edificare iubet. Iterum campo Madio, sicut mos erat, ibidem tenere iubet; initoque
consilio cum proceris suis, prefata regina Bertradane* cum reliquis Francis hac comi-
tibus fidelibus suis in praedictas Betoricas dimisit. Ipse praedictus rex cum reliquis so
Francis et obtimatisf suis persequeudum Waiofarium perrexits. Cumque praedictus rex

Capp. 47—49. 4a. i'- 2- 2*. c\ l

Cap. 47. a) vef 4a. b) nocte ic'. c) ita ib^.c^; Plandinus 4a ; Bland. 4^2.2« j-j g^

add. 4ci. e) Domino 4a. f) patrato, om. iteram 4a; parata i. 4i'-2. g) Denegontio 4a; Digontio 4c'.
h) ila 46. c', cf. Infra l. 13; c. magno e. 4a. i) Agustidunense 4ci. k) ipso 4i'. {vd ipse) 462_ 35
1) ita h. l. 4a; Guaioforius 4i'; Guaiforius 4^2. m) dictiones corr. dictionis 4a; ditionis 46'-*; ditioni 4c'.
n) ante cesores 4o. o) Equitanie provintie 4o. p) consueverat 46' ; consuerat 46*. q) regi 46.

Cap. 48. a) nationis 46'- 2; nationum 4ci. b) per 4a. c) menera 4a. d) Anginnum 4a;
Agennum 4c'. e) pro add. 46'- 2; que add. 4c'. f) de pr. m. supersa: Aa. g) natus 4a, corr.

h) ad eum om. 46. c'. i) ibi 46. k) donant e corr. 4a. 1) dicionis 4a; ditionis sue se 4c'. 40

m) nimium 4c'; om. 46. n) spolia 46'- 2. c'. o) Pretecorico 46'; Praetecorico 46^; Praetecori-
cam 46**; Petrecorigo 4c^. p) Aequalismam 46i-2j Egolismam 4ci. q) omne A. 46'; omnem Aqui-
taniam adquisitam 46*. r) c. s. o. r. e. i. F. 46. c'.

Cajy. 49. a) sequento 4a, con: b) Tregasino 46'- 2; Trecassino 4c' ; indet 4a. c) Legere,
ut infra, 46'- 2. d) accersit 4a. e) Bertradanae, sed ae in litura scr. Aa. f) obtimatibus 46; 45

obtimates suos 4c'. g) ita 4a. c^; ire perrexit 46, ut infra p. 192, 11.

1) V. supra c. 42. 2) Digoin (dep, Saone-et-Loire); cf. Oelsner, 'Jahrbiicher' p. 399.

3) Ad a. 755. id referunt Ann. Mosell. fSS. XVI, p. 495j et Petav. (SS. I, p. li;. Cf. Waitz,
'VG.' III'^, p. 561; Oelsner, 'Jahrbiicher' p. 295. 447 sqq. 4) Agen. 5) Gordon prope

Sancerre interprelatur Cointius. R. Cf. MUhlbacher l. l. I, p. 47. 50

768.
lan. 6.

HROXICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES. 191

)sura Waiofarium persequente* non repperiret, — iam tempus hiems erat, — cum omni
xercito ad Betoricas, ubi praefata regina Bertradane'' dimiserat, reversus est''.

(50). Dum hec ageretur, Remistanius, filius Eudone-'' quondam, fidem suam, quod (133)
raedicto rege'' Pippino promisserat*^, fefellit, et ad Waiofarium iterum veniens, dictionis''
le faciens^. Quod Waiofarius'" cum magno gaudio eum recepit et adiutorem sibi
Dntra Francos vel praedicto rege eum instituit. Superscriptos s Remistanius contra
raedicto rege et Francos seu custodias, quas ipse rex in ipsis'' civitates' dimiserat,
imium infestus accessit et Bitorivo'' seu et Limotieino', quod ipse rex adquisierat,
raedando nimium vastavit, ita ut nullus colonus terre ad laborandum tam agris quam
ineis scolere" non audebant. Praedictus rex Pippinus in Betoi-icas per hiemen" totum
iim regina sua Bertradane in palatium resedit. Totum exercitum suum per Burgun-
ias" ad hyemandoP mittens, natale*! domini nostri lesu Christi vel sanctam"" epiphania
i^ Betoricas orbem' per consilio epyscoporum vel sacerdotum venerabiliter celebi-avit.

(51). Evoluto igitur eo anno, cum in Betoricas resederet, mediante Febroario^, 768.
mnem exercitum suum, quem in Burgundia ad hyemandum miserat, ad se venire prae- ^^^- ^^-
jpit; initoque consilio, contra Remistagnum •* insidias parat. Hermenaldo '^, Beringario*^,
hilderado et Uniberto''' comite Bitorivo cura reliquis comitibus et leodibus'^ suis ad
)sum Remistanium ? capiendum clam'' mittens, predictus rex Pippinus cum omni exer-
tu Francorum iterum ad persequendum Waiofarium ire distinavit. Bertrada regina
urilianis veniens et inde navale evectione per Ligei'e fluvium usque ad Selius castro ■• ^
iper fluvium ipsius Ligex'e perveniens. His itaque gestis, nunciatum est regi, quod
lyssos suos, quos'* dudum ad Amorrauni'-^ regi"" Saracinorum " misserat^, post tres
inos ad Marsiliam reversus fuisset; legationem predictus " Amormuni rex Sarracino-
im ad praefatoP rege cum multis muneribus secum adduxei'at. Quod cum conpertum
igi fuisset, myssos suos ad eum direxit, qui eum venerabiliter reciperent et usque ad
[ettis civitatis'! ad hyemandura'" ducerent. Igitur suprascripti ^ comites, qui ad Remi-
:agnum' capiendum missi fuerant, per divino iudicio et iidem regis capiunt" et lega-
im ad praesentiam regis cum uxore sua adduxerunt. Quem^ statim rex Uniberto et
islario" comite Betoricas civitate ipso Remistagnum in patibulo eum suspendi* iussit.
raedictus rex Pippinus usque ad leronnam'' accessit; ibi Vascones, qui ultra Garonna
)mmorantur, ad eius presentia venerunt et sacramenta et obsides praedicto rege
onant, ut seraper fideles partibus regis^ hac filiis suis Carlo et Carlomanno omni tem-
Dre esse debeant. Et aliae'' multe quam plures ex parte Waiofarii ad eum venientes

Capp. 49 — 51. 4a. i'- 2- ^*. «1.

Cap. 49. a.) persequendo 4c'. b) om. 4a.

Cap. 50. a) ludone ib. b) regi 4a (e corr.J. 4,b. c'. c) sic 4a. d) dictioni 46'- ^; ditioni 4c'.

eras. ia. f) Waifarium 4a. g) superscriptus 46; supra scriptus 4c'. h) ipsas 46'- ^.c'. i) civi-

tis (?) corr. civitates 4a. k) Biturivo 4a. c'. 1) Litooticino 4a; Lemodicino 4c'. m) ila 4a. 6'. c'.

I ita 4o. 5'*; hiemem 4c'. o) Burgundiam ib.c*. p) yemando 4a; hiemandura {infra iem.) 4c'.

I natalem 4c'. r) sancta 4J. c'. s) aput ib; apud 4c'. t) urbem 4Z>. c'.

Cap. 61. a) ita 46'- ^. c' ; Fefc 4a. h) Remestanium 4c', et nic deinceps. c) Ermenoldo 4a,
d no m. al. scr. d) Bcrengario 4c'. e) Chuniberto 4i'- *. f) Icudibus 4b. c', ut infra. g) ita 4a;
cmistagnum 46. h) clamitans p. 46'; dunetans (?) p. 46*; mittens (om. clam) 46**. i) ita 46'-*. c';
istra 4a. k) quo 46'*. 1) Amor muni 4«. m) regegi 4a. n) Sar(r)acenorum miserat 46. c'.
I praetlictu 46'; praedictus (?) 46*; praedicti 46**. p) pdicto jjr. m. corr. pfato 4a. (j) civitatcm 46. c'.
yem. 4a. «) superscr. 46. t) Remi.stragnum h. l. 46'- *. u) accipinnt 46'- *. v) quo 4a.

) Ghyselario 46'*; Ghisclario 46**. x) Garonnam 46. c'. y) ro 46'; regi 4c'. /-) alii multi 4c'.

1) Cf. aupra c. 42. 2) Cf. p. 192, n. 2. 3) i. e. nmir - almuvienyn = dux fidcliiim;

'. Lcmgnon, 'G^iographie' p. bl^ n. 4) Anno scilicet 705; rf. Oelnnnr L l. p. 39G. 5) De

ic pocna V. Waitz, 'VG.' /K», p. 50G.

192 CHRONICARUM QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES.

et dictionis sue facientes*; rex vero Pippinus benigniter eos in sua dictione recepit.
Waiofarius cum paucis per silva'' qui vocatur Edobola • in pago Petrocoreco •= latitans'^,
huc illucque vacatur^ incertus. Prefatus rex Pippinus ad Waiofarium capiendum in-
sidias iterum parat. Inde ad regina sua ad Sellus^ veniens, legationem Sarracenorum,
quod ad Mettis ad liyemandum •" miserat, ad s Sellus castro ad se venire praecepit, et 5
ipsi Saraceni munera, quod'' Amormuni transmiserat, ibidem presentant". Iterum rex
ipsos'' Sarracinos, qui ad eum missi fuerant, munera dedit et usque ad Marsilia' cum
multo honore"" adducere praecepit. San-acini vero navale evectione per mare redunt"
ad propria*'. ^

(135) (52). Precellus» rex Pippinus iterum de Sellus castro'' cum paucis ad persequen- lo
dura Waiofarium co anno iterum*^ perrexit et usque ad Sanctonis*^ mira celeritate pri-
mus cum paucis venit. Cum hoc AVaiofarius audisset, solito*' more terga vertit. Rex
Pippinus in quattuor ^ partcs comites suos s, scaritos et leudibus suis ad persequen- .
dum'' Waiofarium transmissit'. Dum hec ageretur, — ut adserunt, cosilia'' regis factum |
fuisset', — Waiofarius princeps Aquitanie a suis interfectus est. Praefatus rex Pippinus, i5
iam totam Aquitaniam adquesitam, — omnes ad eum venientes dictionis sue, sicut anti-
quitus fuerat, faciunt, — cum magno triumpho et victoria Sanctonis"', ubi Bertrada A
regina resedebat, veniens. ^

(136) (53). Dum Sanctonis praefatus rex venisset et causas pro salute^ patriae et utili-
tate'' Francorura tractaret, a quedani febre vexatus, egrotare cepit'; comites*^ suos ac 20
iudices ibidem"' constituit. Inde per Pectavis*' usque ad Thoronis'^ urbem ad monaste-
riums beati Martini confessoris accessit; ibique multa elemosina*' tam ecclesiis' quam
monasteriis vel pauperum'^ largitus est, et ausilium' beati Martini petens, ut pro eius
facinora Domini misericordia deprecare dignaretur. Inde promovens, cum praedicta
regina Bertradane et filios suos Carlo et Carlomanno usque ad Parisius ad monasterio'" 23
beati Dionisi" martiris venicns; ibique moratus est aliquandiuo. CernensqueP, quod vite
periculura evadere non potuisset, omnes proceresi suos, ducibus vel'' comitibus Fran-
corum, tam episcopis quam sacerdotibus ad se venire precepit. Ibique una cum con-
sensu^ Francorum et procerura suorum seu et episcoporum regnum Francorum, quod
ipse tenuerat, equali sorte inter predictis fihis suis Carlo et Carlomanno, dum* adhuc 30
ipse viveret, inter eos divisit: id est Austrasiorum regnura Carlo seniore filio regem" in-
stituit; Carlomanno vero iuniore^ filio regnum Bui'gundia^', Provintia et Gotia'', Alexacisy

Capp. 51—53. 4a. 6'- »• 2*. c'. '

Cap. 51. a) eras. 4a. b) silvis 4«. c) Petraecorrego 461-2; Petrecorgo 4c'. d) laueans 4a;
1. et huc illuc (om. que) 4Z>. e) vagatus 4a. f) yem. 4a. g) ad — transmiserat om. 4a. 35

h) quam 4c'. i) presentatit 4a; praesent 46i- ^. k) om. 4a. 1) Massilia 4ci. m) onore 4a.

n) sic 4a. 6'. o) proproa 4a, pr. m. corr.

Cap. 52. a) ita 4a, saepe. b) castra 4a. c) i. irae p. Ab. d) Scantonis 4a.

e) soliti 4a. f) quatuor 4a. g) om. 46. c'. h) perquirendum 46. c'. i) sic 4o. k) con-
silium 462; consilio 4c'. 1) ita 46; fuisse 4c' ; om. 4a. m) Scantonis, mox Scantonis 4o. *0

Cap. 53. a) salutem 46'- 2. c^ ; pratrie 4a. b) utilitatem 4ci. c) comite 4a. d) ibi 4o.
e) Pict. 46. fj Toronis 46'- 2; Turonis 4ci. g) monasterio 46i- 2_ Ji) elemosinse (?) 4a.

i) ects 4a. k) pauperes 4ci. 1) ita 4a. m) monasterium 4ci. n) Dionisii 46. c*. 0) ali-

quamdiu 4ci. p) cernenqne 4a, cori: q) proceros 46; procer(ibus?) su(is?) 4ci. r) cum 4a.
s) ila 46,- conso 4a; consensum 4ci. t) dun 4a. u) regnum 46. v) iuniore pr. m. corr. 45

iuniori 4o; iuniori rell. w) Burgundi(a)e et Provintiae (om. et Gotia) 46. x) Gotiae 4ci. y) Ale-
sasis 461-2; Alesans 46^*; Alaesacis 4ci.

1) 'La forct de Ver', ut monet Valesius. R. 2) Ihi pascha celebravit; cf. Ann. Laur.

mai. a, 768 (SS. /, p. 146J, ubi loeus Sels voeatur. Est Chantoceaux (Maine-et-Loire, arr.
Cholet) teste A. Longnon, 'Gcographie de la Gaule' p. 575. 3) Cf. Ann. Laur. mai. a. 768. 50 j

CHRONICARU.M QUAE DICUNTUR FREDEGARII SCHOLASTICI CONTINUATIONES. 193

et Alamania» tradidit; Aquitania provintia, quam ipse rex adquesierat, inter eos divi-
sit'''. His gestis, rex Pippinus post paucos dies, ut dolus est ad dicenduiu, ultimum
diem et vitam simul caruit; sepelieruntque eum praedicti reges Cai'lus et Carlomannus'^,
filii ipsius reges'', in monasterio Sancti Dionisi^ martiris, ut ipse voluit, cum rhagno •"
honore. Regnavitque ann. 25 ^.

(54). His transactis, praedicti reges Carlus et Carlomannus unusquisque cum (137)
leodibus suis ad propriam sedem regni eorum venientes, instituto placito initoque con-
silio cum proceribus eorum, mense Septembrio^ die dominico 14. Kl. Octobris''-^, — Sept. is.
Carlus ad Novionem<=-+ urbem et Carlomannus ad Saxonis^ civitate"* — , pariter uno
die a proceribus eorum et consecrationem ^ sacerdotum subliraati ^ sunt in regno s.

Caj). b3. 4a. ii-2. 2'. ci. Cajx 54. 4a. ^i- 2. 2*.

Cap. 53. a) Alemania 4a. b) d. rex. His, sed r. vix perspici potest; rex ante P. in marg.
eadem m. snppl. 4c'. c) Carlomanus 4a. d) regis 46. ci. e) Dionisii 46'--. c^; Dyonisi 46^*.

f) hic desinit 4c' ff. 135^, extremo folio exciso. Finem Chiffletius ex editione quadam, ut videtur, adiecit.

Cap. 54. a) Sep^b 4a. b) Ocft. 4a. c) Noviomen 4«. d) civitatem 4a (e corr.). b.

e) consecratione 46. f) sablimatis in r. 46'- ^. g) Expl. liber X. hist. Franc. add. be.

1) De hac divisione v. Sickel, Acta Karol. p. 245 sq.; Waitz, 'VG.' 111"^, 97. Nibelungus
non rettulit, quis Neustriam acceperit ; cf. Sickel l. l. ; Oelsner, 'Jahrbiicher' p. 420. 523 sq.
2) Numerus minua accuraie computatus est: a. enim 741. maior domus factus 27, a. Pippinus
Francis praefuit. 3) Ann. Lauriss. mai. a. 768 (SS. I, p. 146^ diem 7. Id. Oct. tradunt,

quem praeferendum esse, censuerunt Breysig I. l. p. 68; Oelsner l. l. x>' 424; Miihlbacher l. l.
p. o\. 4) 2\oyon. 5) Soissons.

SS. R. Meroving. II. 26

A P P E N D I X.

I. HISTOEIA DARETI8 FRIGII DE ORIGINE FRANCORUM.

Codicihiis Fredegarii 4, qui continuationes continent, historia quaedam Daretis
Frigii de origine Francorum post verba Labaion ann. 8, c. 4. lib. II. inserta est ', quae
quamquam magnam partem e Darete excerpta, non tamen ut inutilis oblivioni danda o
est, Sermone enim cum composita sit eius simili, quem in priore^ Childebrandi con-
tinuationis parte dejyrehendimus, clausulae quae c. H4. in uno 4a exstat jides comproba-
tur: Usque nunc inluster vir Childebrandus comes. avunculus praedicto rege Pippino, hanc
historiam vel gesta Francorum diligentissime scribere procuravit. Itaque Pipjnni avun-
culus p)'^'^''^^'^^^ Fredegarii continuati auctor hahendus est, neque qui ad a. 736. histo- lo
riam perduxit anonynius^. Fabula autem haec de origine Francorum post Daretem
excerptum Romanorum originem ex Hieronymo haustam continet. At ad luliam fami-
liam progressus scriptor hanc Francorum genealogiam protidit: Pherecides, inquit,
genuit alium Frigionem. — — Qui Frigio genuit Franco et Vasso. Haec fahidosa cum
iis valde conveniunt, quae in Cosmographia Ethici, ed. Wuttke c. 102. 103. tradita sunt. is

Opusculum unus Paris , 'Romania'. Paris. 1874, p. 138 — 144. e codicibus
Aa*. 4J*. 4ci edidit. Nos quidem codicibus 4a. 46'. 46^*. 4c* et Guelferbytano, Gud.
nr. 139 ■* (W) usi sumus neque ea negleximus quae decessor noster textui subiecit.
Attidimus antem e 4a omnia, at quod ad reliquos codices pertinet, quae singuli pecu-
liaria praebebant sxt,ppressim%is. Librum praestantissimum 4a in orthographicis quoque 20
plerumque secxiti sumus, nisi quod h omissam restituhmis.

De libello strictim disseruit Joly, 'Benoit de Sainte-More et le roman de Troie'
('Memoires de la societe des antiquaires de Normandie' 1869, Vol. XXVII, p. 662 n.).

B. K.

3.« HISTORIA DARETIS'' FRIGII DE ORIGINE FRANCORUM. 25

Eodems itaque'' tempore apud Grecorum regna, que instar niare magnum girata
vel sita sunt, regnura primus et maximus Pelias celeber habebatur, omnesque reges
Grecorum, quasi imperio subiacentes, eius consiHo oboedientes gerebant. Eratque ei
proxiraus ex fratre genitus iam defuncto suprestis'' nepusque illius regis lason nomine,
vir egregius atque efficax, strenuus quippe et procerus, utilis valde consiho, corde et 30
animo ferocissimo. Cui Peleas rex, avus eius, invidia molebatur ob industriam ipsius,
circa eum corde duplice" machinabatur, eo quod de stirpe eius nullus tam sapiens et
velocissimus ortus fuisset. Vocavitque eum et ait ei: 'Pellem inauratara audio mire
magnitudinis, opere inaudito et incnnarrabile pictam apud Colcos. Quicumque enim
de seraini'' raeo indes illara mihi quolibet ingenio vel qualibet arte deferre potuerit, 35

Hist. Dareiis. 4a. a*. 6'- ^- 2*. c>- ». W.
a) ita 4a*. 6'. c'; IIIL 46^*; V. 4c^; om. 4a. b) Daregitis 4a. a*. c) om. ia. a*. d) ita 4a;
sup : : stis, sec. m. superscr. er ib^. e) duplici corr. 4a. f) ita ia ; semine rell. g) ita 4a. a* C?) ;
illam (e con: ille 46i) inde 4i'-2. c'-'. W; inde om. 46^*,

1) V. supra p. 45. 2) Cf. 'N. Arcliiv' VII, p. 513 sq. 3) Cf. 'N. Archiv' VII, 40

p. 515. 4) V. supra p. 14. 5) Daretis Phrygii de excidio Troiae historia a Franco ita

immutata est, ut e memoria illum haec scripsisse verisimile sit.

HISTORIA DARETIS FRIGII DE ORIGINE FRANCORUM. 195

ipse post me regnum meum obtinebit atque successor existit'. Erant itaque Colci gens
valida, sevissirae durata», arma bellica iugiter ferentes*'. Audiens haec lason, sic re-
spondisse fertur avo: 'Coacerva'^ mihi bellatorum exercitum apparatu armatorum ; tu
enim nosti Colcos saevissimos atque crudeles, animo feroce procedentes ad proelium'.
Congregavit itaque Peleas cunctum exercitum suum'', ut irent cum lason^ ad belli-
^erandum adversus Colcos, deditque consilium principibus suis, ut lason primus cum
suis sodalibus ad bellum procederet, donec ^^ occumberet, illi vero navale evectione
recederent. Sed hos dolos lason, ut erat versutissimus, scire potuit. Nam quoadunato
Bxercito, mare magno cum trieribus' magnoque apparatu navium * ingressus, vento
aquilone contrario recesserunt a recto itinere? et venerunt ad Simoentara portura'',
abi^ Simoes fluvius Troianorura mare magiium ingreditur. Illinc egressi de navibus,
^astra raetati sunt iuxta raare magnum. Haec audiens Laudemon, pater Priamo, rex
rroianorura, advenisse navale evectione Grecorum exercitum advenisse* in terram suam,
Priamum regem, filium suum, cum hostile"* apparatu contra eos perrexit'. lason vero
ieprecabatur regera Troianorum, ut iter praeberet eis, absque ulla'" calurania vel dam-
nietate"'* aut conflicto hostiura suorum ire in Colcos. Ille" autem noluerunt atquiescere'',
5ed cum grande iniuria repulerunfi eos''. Itemque lason cum grande altercatione re-
sessit de via recta. Iterum navibus ascendit, recuperato vento meridiano, iterato cursu
navium, pervenit, ut coeperat, in Colcos; illosque inparatos atque inscius^, lason matu-
tina vigilia cura hostile exercitu super eos inruit. Sed ' principes et consiliarios Peleae,
avo suo, ante se ad pugnam ire conpulsus est. Colci vero prostrati atque devicti in
manu lason et exercitui eius corruerunt. lason quoque victor existens, civitates eorum
3oepit atque vastavit pelleraque inauratam invenit avoque suo in Gretia cum raagna
praeda atque spolia multa deportavit; narravitque avo suo iniuriarum suarum labores
itque pericula, quod ei in itinere contigerant, maxiraae" Troianorura insidie, Laod§-
mon^' et Priamo, filio suo^', quanta calumnia sua^ apud eorura exercitura in itinere
perpessi sunt. Peleas rex haec audiens, convocans ceteros reges Grecorum, narravitque
sis omnia per ordinem ; pelleraque inauratam ostendit et iniurias Troianorum, qualiter
inrogavissent contra exercitura suum in via, cuncta disposuit. Illi quoque haec audientes,
indignati sunt contra regem Troianorum. Anno insecuto, commoto exercito raagno Gre-
2orum, navium multitudinem coacervatam finibusi' Troianorura, illisque ignorantibus atque
lescientibus, fraudulenter ex utrisque partibus hostibus circuradati, Troianos ex parte
Jepraedant^. In predio regale sororem Priamo rege, filia Laodemonis regis, Hesionam
nomine, pulchram nimis, elegantem atque decoram valde repperiunt ipsamque captivatani
cura magna praeda et multa spolia in Gretiam perduxerunt. Laudemon nimpe et Pria-
rnus raunera multa pcr legatos miserunt propter prefatam^ puellam, sed illi rennuentes red-
lere noluerunt. Nuntius'* quippe revertentibus, qui missi fuerant, haec orania Laud^raon
Bt Priamo referentes dixerunt. Illi enim audientes, moleste acceperunt, indigne ferentes.

nigt. Daretig. 4a. a'. i'- 2. 2*. c>. 3. w.
a) dura 4c'- '. W. h) ferenter sec. m. con-. ferens 4ii; ferens W-^*. c) Coacervamus

bell. 4a. d) om. 4a. a'. e) ita 4«; lasone rell. f) d. o. om. 4a. g) itine sec. m. corr.

itinere 4a. h) portam corr. portum 4a. c*. i) sec. m. expunxil 4a, om. reliqui lihri. k) sostile

or. m., ostili tec. m. Aa, uhi semper ost. 1) misit 4« (sec. m. superscr.J. 6**. W; direxit 4c3.

m) illa 4o. n) contrarietate 4c'-'. o) illi 4o (e corr.J. 4a*. p) sic Aa. q) rupulcrunt 4a; rep-
pulit 4c'-'. T} eum. Idcmque 4c'- '. s) ita 4a; inscios rell. t) pcr suppl. Paris. u) maxime 4a;
maxima 4«'. v) ifa 4«; Laudamon pr. m. corr. Laudemon 4/^'; Laiidcmon ih'^'. w) ita 4a;

nni rell. x) sua hahet solus 4a. y) adcunt add. 4c'-3. z) deprchcndant 4a. a) jjrcfectam

lee. m. corr. prefatam 4a. h) corr. nuntiis 4o. t'.

1) Joly l. l. p. 602 n. 2) Cf. Paris L l. p. 132. 3) ubi — ingreditur apud Daretem

non exstant; cf. Paris l. l. p. 132, 4) Idem quod damnum; cf. Marculfi Form. I, 32; calomnia

aut repeticione vel damnietate — — non pcrtimiBcant hiibere.

26*

196 HISTORIA DARETIS FRIGII DE ORIGIXE FRANCORUM.

Ineunte anno, sicut mos eivat apud reges Grecorum, in^ quibus in unum congre-
gati Machedoniam urbem metropolim diem festum lovem consecraverunt ', sicut ludaeis
mos erat Deum^ sacrificare Hierosolima', bii reges magni'' de cunctis partibus Gretiae"^'
convenerunt illuc: Peleas» et lason^, nepus eius, Agamemnon et Memnon % frater eius,
Achax et Palaraides, Achillis et Triptolemus *"• ^^ ^lenelaus atque Polippus-*, Castor itaque 5
et Pulox^, Alea?-5, qui priraus tabularura usu repperit, et ceteri reges minores ad diem
festum eorum cumvenerunt'' sacrificare lovem. Audiens haec Alexander, filius Priamo,
a Troia egressus, hostium multitudinem sumens, naves magnas ascendit, per Mediter-
raneura mare ad Citeriam insulam regis Memnon'-* palatium peraccessit, ubi Helena''
regina sua dea' Minerva"" diem festum exhibebat. Alexander autem, filius Priamo, 10
Heleuam reginam speciosam valde ab hostibus circumdans cum thesauris suis, eam
rapuit ob vindictam amite sue Haesione", quam Greci captivatam tenebant et nolebant
reverti"; cum navale evectione cum praefata Helena TroiaP urbe remeavit. Quibus
conpertis, reges Grecorum nimis moleste acceperunt, uxorera regis Memnon inclitam
fuisse a liberibusi Priamo captam. Tunc invicem congregati in unum, consilio accepto, 15
ex cunctis partibus Gretiae omnia regna mutuo consentientes congregant, navium quo-
pia"" coacervant, arma bellica infinita sumentes, mare transfretantes, usque Troianorura
rinibus occupaverunt, rogantes, ut Helenam reginam redderent. At ille renuntiantes,
aiunt: 'Reddite nobis consanguineara nostram Haesionara, quara indigne ducentes capti-
vastis, et nos reddimus Helenam'. IUisque indignantibus, invicera proce.sserunt ad 20
bcllura et 10 an. bella gesserunt. Erantque filii Priamo rege ex matrona nobile quen-
dara nomine Hecuba : priraogenitus * Hector elegantissimus atque procerus, ad pugnan-
dura gignarus' atque egregius, uxorque eius noraen" Andromaca decora atque strenua;
secundus filius eius Alexander, qui Helenam rapuit; tertius Troilus vir fortissiraus, ex-
peditus ad bellura; quartus Deifob^: quintus Achimaycus decorus aspectu et corpore 25
aquilino. Filias^* enira illius^, — Polixima>' senior uuncupata, Casandra iunior, — pul-
cherrimas^ itaque" hac decoras'*. Conmissoque certamine pugnatorum, 15 reges Greco-
rura adversus Priamo'^ regem Troiae et filios eius meraoratos hac populum eius, Prima*'
die in prirao proelio pugnavit Hector, filius Priarao^, contra Grecorura exercitum a mane
usque ad vesperam, et ceciderunt de Grecis 85 milia ^, de Troianis 32 railia. Tunc in so-
crastinum invicem petierunt ex utrisque partibus indutias et hospitesS dederunt mutuo,

Hlst. Daretis. 4a. a\ i'- 2- 2'. c'- 3. W.

a) i. q. om. 4c'- ^. W (ubi in unum quippe c); kabent ia.a'. b; delevit Paris. b) dnm 4a.

c) in H. 4a*. c' (?). c'. d) post m. ras. de cunctis, ut videtur, 4a. d*) Greciae 4a. e) Tripole-

mus 4ii- 2*. f) Pelox sec. m. corr., quae in marg. add.: Pelox hic primum tabularum usum repperit 4«. 35
g) Alete 4a*; Helea 46'- ^; Helena 4J-*; Aleas 4c' h) ita 4a; conv. rell. i) ita 4a; Mennon

461' 2*. c^, item infra. k) Elen. semper 4a. 1) ifa Aa. a* (ubl d. f. desunt). 46'- ^. m) Minervae 4a.
n) ita 4a; Hesonae 46'; Hesione 46**; Hiesonie 4c*. o) ita 4a. «*; reddere 4b^-^*; reddi 4c*.

p) ad (ad sec. m. add.) Troia urbe 4a; Troiana 4c'- '. q) ita 4a; i. f. a liberis Priami c. 4o* (?). W;
inclitara ::::::::::: Priamo captam, superscr. sec. m. rebus fuisse a 46' ; i. f. alibi (a add. 46*',l rege 40
P. c. 46*- 2*; inclinatam fuisse et cum suis rebus ab Alexandro, Priami filio, captam 4c'- '. r) quopia
sec. m. corr. copia 4a. s) promogenitus (prim. corr. m. rec.) 4a. t) ita ia; ignar. pr. (f) m. corr.
gnar. 46'. u) ita 4a; nomine rell. v) ita ia; Deifobus 46'; Deiseb 46**. w) ita ia.b^-^.c^;

filia 4a*, 6^*; filie Ac^. x) eius 4a. y) ita ia. a' ; Poloxena 46. c' ; Polixena 4c'. z) ita

4a. 6*. c' ; pulcherrimae 46'; pulchenuma 46^*. a) ita 4o; ita 4a*(?); om. rell. b) ita 4a. c' ; 45

decoratas 461-2; decora 46-*; decorae 4c'. c) ita 4a. d) ita 4a; Primo rell. e) ita 4^.6'.

f) LXXXV 4a, ut plerumque. g) j)ro obsides; v. 'N. Archiv' VII, p. 513.

1) Similia Colluihos et lohannes Malalaa narrant de Menelao, de regibus Graecorum
Dictya; cf. Paris l. l. p. 133. 2) V. Joly l. l. p. 662 n. 3) Rectius Neoptolemus. Paris.

4) Plane ignotus est. Paris. 5) De Palamede alearum inventore, etsi iam supra commemoratur, 50
cogitavit Paris l. l. Cf. Plin., H. Nat. VII, §. 202.

HISTORIA DARETIS FRIGII DE ORIGINE FRANCORUM. 197

it facerent exequias et plangerent hac sepelirent mortuos suos«; feceruntque ita.
3enuo bellum commissum est, pugnavitque Haector cum agraine Grecorum. Dei'exe-
unt acie et pugnaverunt a mane usque ^ solis occasum et cecideruut ex parte Gre-
;orum quinquaginta tria milia, de Troianis 30 milia 315"^. Petierunt demum indutias
terum sepeliendi eorum mortuos. Iterum convenerunt ad bellum: Haector cum Troianis
;ontra reges et populo Grecorum. In ipso certamine corruit Aiax rex cum tribus prin-
;ipibus regalibus, fortissimus'' Grecorum. Corruerunt itaque in ipsa aciae ex Grecis
20 milia 204, quos ipse^ recensuerunt, de Troianis 62 milia 107 et petierunt indutias
iterque et fecerunt planctum magnum et fluerunt ^ Aiacem principem cuni reliquis prin-
;ipibus 30 diebus. Rursumque, reparatis viribus, Palamides rex et Achillis contra Haecto-
em et Troianos: Haector Palamidem occidit. Habebat autem memoratus rex Palamides*
oricams auream indutam; cumque inclinasset se Haector, ut ipsam loricam detraheret,
^chillis'' ex' adverso veniens, percussit Hectore'' inclinato, detrahente spolia, in renibus
uis gladio nec opinato ' inruitque '" eum atque occidit. Et surrexit tumultus magnus
n utrumque" populo, et petierunt itemque indutias, et sepelierunt Gi'eci Palamidem et*
rroiani Hectorem et planxerunt eos 30 diebus; et denique commissum est bellum.
runc induit Troilus loricam frater p Hectoris, sicut gigans, ut mortem fratris ulcisceret ;
t pugnaverunt tota die illa. Et cecidit ibi Polippus rexi Grecorum optimus cum
luobus principibus in manus Troilo'", et ceciderunt in illa acie de exercito Grecorum
:8 milia et 23% de Troianis 25' milia 26 et dederunt invicem mutuo" hospites^ et
epelierunt mortuos suos, Tunc dedit Agamemnon rex consilio sapientior ceteris, ut^
eceptis hospitibus'^, reverterentur ad terram suam. Cui respondit Achillis, dicens:
Ecce ! parentes et proximi nostri hic turaulati quiescunt, qui in manibus Troianorum
orruerunt, et nos absque victoria recedimus? Alioquin, en, moriar, donec mortem
•arentum meorum ulciscar, qui interfecti sunt'. Iterum ergo^^ cohortantur ad bellum,.
>oilusque cum Troianis occurrit. Inlisque'^ magis hac raagis confligentibus, tribus
Jebus et tribus noctibus in seditionemy versi, innumerabile multitudine ceciderunt ex
itraque parte: de Grecis 145 milia virorum forcium, de Troianis 122 '^ milia educencium
ladium^. Percussitque Achillis^ Troilo in inguine lancea, et corruit raortuusque est.
iCvavit autem eum Achillis ob vindictam percussorum in curru suo, trahensque corpus
psius, girabat civitatem Troiam. Ascendit itaque Hecuba, mater eius, super murum
ivitatis cum filiabus suis Polixinam et Casandram. Coniurata est Achille, dicens: 'Ad-
uro te, Achillis, per deos deasque. Ego do tibi auri talenta ad staturam'' instar filio
neo Troilo, ut reddas mihi corpus eius neC^ trahas regale semine'' per bivios platea-
um'. Ille haec audiens, dixit: 'Conglutinata est' enira aniraa mea in aspectu filiae tuae
^lixinae. Da mihi illam in sponsione, et reddo tibi corpus filii tui et faciam tibi, ut
ecedat exercitus Grecorum a populo isto et a civitate tua" hac'. At illa ait ' : *Ecce!

Jlisl. Daretis. Aa. «'. h^- 2- 2'. c'- ^ W.
a) om. Aa.a'. b) usque ad occasum 4«. c) ita ^a.h^.c^; 316 4^2*; 200 4^2. c' ; 215 raria.
) ila 4o. i'- 2*. c''. e) ita ia; ipsi rell. f) ita 4a semper ; flev. rell. g) ita ia; n. 1. rcll.

) Achilles 4a, corr. i) om. 46'- ^*. k) sec, m. corr. HectorS 4a. 1) nocopinato 4«; non opi-

ato 4a*. m) in add. 46*'. c' (om. Aa. h*). n) utramriuc corr. ia. o) om. 4a. p) ita

i'-*, c'; fratri sec. m. corr. fratris sui 4«. q) rex — principibns om. 4«*. r) ila 4«. i'- ^.

) XLVTII& XXII 4a. t) 26 milia 25 4a; 75 milia 26 (ct 27 4^2') W^. t*. u) ita 4a; li. m.

'>'•»'. c». V) osp. ff:re ia. w) om. 4a* (?). c'- '' et Paria. x) ita 4a; 111. rell. y) redi-

ionem 4a. ■/.) 112 4h'.cf. W; 11.3 46»'. a) Acillis «ec. m. corr. Achillcs 4a. b) statuanim 4o;

tatnarinm fstatuariam 4c'j rell. c) nc 4a. d) ila ia. o* (?); scmin 4i'; semen ih'^'. c', e) om. 4«. c'.
) dixit 46», c'.

1) Potiun Polypoeten. V.JolijLl. p. 062«. 2) ludic. 8, 10.- caosis ccntuni vi^^inti rnil-

ibns bellatorum educentium (jladiuui; Parin l. l. p. l'}0, 3) Cf. Grnes. .'J4, '.i ; 1. Hrt/. 18, 1/
^ari» l. l. p. 130.

198 HISTORIA DARETIS FRIGII DE ORIGINE FRANCORUM.

sexta die daeae' Diane sacrificare disponamus''; tu vero veni ad consulendum illuc
absque viris sanguinum et insidiatoribus hostium. Ego*= vero sciseitabor'' deos meos et
dabo tibi eam ad uxorem'. At ille credidit his verbis et reddidit cadaver Troilo, et
sepelierunt eum in regale maosoleo flueruntque super eum fletu magno. Hecuba ergo
narravit haec omnia, quae gesta fuerant" cum Achille pro disponsionem^ filie suae, 5
Priamo viro suo et Alexandro filio suo. Alexander vero dixit patri suo et matre:
*Ecce! in concupiscentias puelle, sororis nostrae, exarsit cor Achille. Praeparemus ei in-
sidias in templum Dianae deae nostrae'. Eratque in ipso templo extra portam civitatis
pinna solarii in latibulura ad consulendum seniores templi. Ubi'' Alexander ob necem
fratrum suorum insidiaturos cum viris fortissimis armatos dolos praeparabat Achilli. lo
Veniens autem Achillis ad placitum diem constitutum ', ut praefatam puellam uxorem''
copularet, templum Diane ingressus, puellam ibidem repperit. Inruit in faciem eius,
coepit deosculai'e eam, ignorans insidias Alexandro, fratre ' eius. Alexander quoque, —
non ille magnus Machedo"", qui postea ortus fuit", sed hic fihus Priamo, — a tergo
veniens Achilli, inruit cum sotiis super eum et quasi durissimo lapide vix potuerunt lo
superare et incidere corpus eius. Tamen" omnibus membris desectis, arma, gladium
ipsius non valebant abstrahere de manu eius. Illo vei'o mortuo, illi civitatem ingressi
sunt. Audiens haec Agamemnon rex, quod fortissimus eorum Achillis deceptus esset
ac mortuus, clamore magno strepensP, hortabafJ recedere populum. Cui resistens
Triptolemus, filius Achillis, dicens : *Ecce ! pater meus, qui mortuus est, praecedebat vos 20
in omni certamine atque victoria; non vultis, ut vindicetur sanguis eius? Poenitus
ego'' vivens* hinc non revertar, si non potuero necem illius ulciscere'. Consenserunt-
que ei ' viri bellatores et parentes eius. Sepelierunt enim Achilli et fluerunt eum
30 diebus. Itemque circumdederunt cum tubis et strepitu magno suburbana civitatis.
Egressusque est Deifobus, filius Priamo, ad pugnandum contra eos. Fuit in ipso cer- 25
tamine grandis strages populi", et ceciderunt de Grecis 115 milia et 53^', de Troianis
corruerunt 70 milia 603, ut populus recensuit. Tunc cum paucis, qui remanserant,
vulneratus ab hostibus Deifobus, ingressi sunt civitatem. Ab his vulneribus mortuus^
est praefatus Deifobus, sepeheruntque eum parentes sui iuxta fratres suos. Tunc Eneas
et Olixis Priamo domestici dixerunt: 'Ecce! nos modo superatos videmus; filii tui magni- 30
fici viri mortui sunt. Audi consilium nostrum: Datis hospitibus et mutuo acceptis, loqua-
mur ad Agamemnon regem et sapientes Grecorum, — clemens est enim'' ipse rex, —
demusque eis munera multa et Helenam reddamus, et recedant a nobis'. Audivit itaque
Priamus consilium eorum. Quo audito, Agamemnon consensit baec omnia. At illi
retulenmt regii'. Audiens quoque Alexander, ait: 'Ante moriar quam Helenam reddam'. 35
Achimachus^ quoque dixit, iunior frater: 'Ecce! fratres mei viri egregii, qui pugnave-
runt pro vobis et uxores vestras et thesauris =* vestris, mortui corruerunt; et vos horta-
mini ad pacem? Nequaquam, sed, recuperatis viribus, iterum bellaturi erimus'. Quibus
auditis, Olixis et Aeneas indignati sunt. Egressus vero Olixis dixit ad regem Greco-
rum: 'Non consentiunt nobis maiores civitatis, sed, si parcetis nobis, et omnia, quae 40
a nobis pertinere videntur, faciamus^ ingenio, ut, patrata victoria, civitas tradatur in

EisL Daretis. 4a. a*. b^- 2- 2*. c'- 3. W.

a) deae 4c^; om. 4b. b) ita 4a; disponemus 46'- ^*; dispomus, superscr. ni Ac^. c) E. v.

s. d. m. e. d. t. e. a. u. 07«. ^c^. d) scitabor dos (pr. m. corr.) 4a. e) fuerat 46' • 2*. f( jta 4a;
disponsione rell. g) concupiscentie 4a. h) ita 4«. a* ; ibi 46'- ^*. c^. i) constitiim 4a. 45 1

k) uxoret 4o. 1) ila 4a; fratris rell. m) Macedo 4J'- 2*. c*. n) fuerit corr. fuit 4a. o) T. o.

m. d. a. g. i. n. v. a. d. m. e. om. 4ci- ^. p) stupens 4&2. ci (non 462*). q) ita 4a; horta-
batur rell. r) ergo 46'' 2*. g) veniens 4a. t) om. 4a. u) populorum 4ci- '. v) 54 46'- 2*.
4c'. W; et .III. 4c^; de Tr. — 603 om. 4b^. c' (Tiabet 4c^). w) mortus 4a, corr. x) om. 46.

y) i e corr. 4a. z) ita 4a. c^ ; Aichimacus 4a*. c' ; Aichimadius 4b^-^; Achimadius 4J2*. a) sic 4a; 50|
thesauros vestros (vester 46') rell. b) sic 4a; faciemus reli.

HISTORIA DARETIS FRIGII DE ORIGINE FRANCORUM. 199

manus vestras'. Quibus auditis, prouiiseruut foedus. Nocte media, fraude facto'> Olixe
et Aeneae, signum inauditum et excogitatum in similitudine capitis aequi super'* murum
apparuit'; et, apertas portas urbis, inruerunt super Priamum et liberos eius nec peper-
cerunt ullara<= animam ex eis. Helenam namque receperunt; Haectoris enim filii per
aliam portam fugerunt et liberati sunt. Eneas quoque'* abscondit in turrem urbis
Polixinam et Casandram, filias Priamo. Triptolemus autem requisivit Polixinam, pro
qua Achillis*, pater eius, mortuus fuerat. Dixitque Agamemnon rex: 'Ubinamque est
illa puella?' Eneas ait, nescire se. Olixis vero invenit eam et adduxit ad regem.
Dixit rex^ ad Enean"": 'Quare mentitus fuisti pro hac puella? Recede cum omnia, quae
tua sunt, abs hac urbe; non manebis illic amplius'. Polixinam itaque Triptolemo tra-
didit. Ille duxit eam ad tumulum patris eius iugulavitque eam ibi et ait: 'Recipe*
puellam, pater, pro qua vitam caruisti; in futuro uxorem possideas eam'. Greci nimpe
coeperunt Troiam urbem et ignem succenderunt eara et cum multa spolia reversi simt*.
Eneas vero cum Casandra, filia Priamo, et omne familia sua veniens Albanorura fines,
et habitaverunt ibi''. Famosissimus, gignarus ' namque nec non et sevissimus bellige-
rator, nimirura'' enira^ suj^erbus hac crudelis, praesidium* Albanorum, ubi nunc"' raagna nier.
Roma urbis" est, posuit". Qui tantam impietatem exarsit in superbiara, ut nuIIusP
proximi parentis aut indigene 'i vel orfani seu viduac praeter liberos aut crudelissiraos
consiliarios umquam pepercif. Qui^ ob tantam impietatem a Deo percussus ictum * uier.
fulminis interiit. lulius* Proculus, proximus eius, regni sedem suscepit fundavitque luliam
gentem usque in aevum.

Adeo' ad Pherecides" indolem^ prepropere^^ revertamur». Pherecides genuit alium
Frigionem. Idem Frigio solertissimus in robore armatoria extetit, annos 63-'^ principa-
tum gentis suae rexit. Belligerator valedissimus cum vicinis regionibus demicans, usque
Dalmaciae fines proeliando vastavit. Qui Frigio genuit Franco et Vasso' elegantissimis
pueris adque efficaces. Defuncto igitur Frigione iuniore, genitore eorum, itidera ger-

*) Pr. m. in marg. add. 4c^; Hic Achillcs discipulus fuit Chironis centauri, cui timoratus
ita canebat : '0 dii, date animabus parentum meorum omnem felicitateni , qui mihi
substituerunt doctorem, quera l(oco) patris haberem' (cf. Ov. Fast. V, 412j.

Hist. Daretis. 4«. a. l'- ^- 2'. c'- 3. ?F.
a) ita 4a. a*(?); facta 46'- 2*. c». b) ila 4a. a*(?); supra 46. c'- •■*. c) uUum 2^r. m. corr.
ullam 46'; ulle anime 4i-'. c^. d) autem 4a. e) ita 4a. W; di.\itque rell. f) sic 4a. g) a, h. u.
om. 4c'. h) in 4c' dimidia pagina vacat, quare Paris asleriscis hiatum siffnijlcavil. At meliores codd.
lenorem servant. i) ita 4a; ignarus 46' (ubi i delel.J. 46^.2*. k) Nimi:um 4a; nimiuni 46^* (?). c*.

1) om. 4c''. m) non 4a. n) ita 4a; urbc 46'; urbs 46^*; oni. 4c*. o) posita 4a. a*. p) ita 4a;
nullius 46'- ^*; nuUus e proximis parentibus 4c'- ■*. q) indig^ne 46'- ^. r) ita 4a. a*; pepercerit libri rell.
■) ita ia; icto 46'; ictu 462'; hicto 4c'; hictu 4c' ; i. f. om. (?) 4a*. 6^ et Paris. t) A. — revertamur
litteris uncialibuH scripta aunt 4c'. n) ita 4a; Ferccides rell. v) pro j^^Ofjenie accipitur; sobolem

emendavit Pari». vvj ita 4a. a' (?) ; praeponerc 46. c*. x) ita 4a. a*(?); 73 rell.

1) Darea: ubi extrinsecu» caput equi sculptum cst; cf. Servius, Aen. II, 15; Paris l. l.
p. 134. 2) Paris l. l. p. 134, haec ex ampliore Darete sumpta esse pulavit. 3) Ifistoria

iJaretis desinit. Quae sequuntur pleraque e chronico Ilieronymi sumpla sunt. 4) Ilaec dc Silvio
Aremulo rettulit Ilier. 5) lulius, proavus lulii Proculi, f|ui cum Iloinulo Romam conmigranH,
fundavit luliam gentem Ilier. Clui haec scripslt luliurn Proculum senatorem primus fmxit ref/em
Ameaeque successorem. Ceterum Ascanium auctor plane ignoravit , Aeneamque Albac conditorem
fecit. 6) Pherecides supra non commemoratus est. 1) l)c Franco et Vasso cf. Fthicum

c. 102. 103, qui palrem illorum non nominavit ; 'lihein. Museura f. .lurisprudenz' 1827, /, p. 1G2;
Paris l. l. p. 135; Waitz, 'VG.' II, 2', p. 2G0.

200 HISTORIA DARETIS FRIGII DE ORIGIXE FRANCORUM.

inani tirannidem rautuo arripiunt^; arma bellica instauter sumentes, ad aciem sevis-
sime'' nimia agilitate proritanf^.
Hier. Dcin'' ad luliam properemus familiam. Aventinus» Silvius, proximus eius, regnum

atque potentiam solerter suscepit; regnavit annis 27*'. Ipse bellum contra Savinas in-
stituit. In co monte, quae '^ nunc pars urbis est *, aeternum locumf vocabulum dedit et in 5
eodem monte victor praevaluit, et ex ea die Aventinus est noncupatus. Proquas Silvius,
proximus eius, eis in regnum successit et regnavit an. 24''. Pace in circuitu patrata",
tributa ab Histria sumpsit; Cefalania insula maris magni navale evectione proeliando
vastavit et nonnulla spolia detraxit. Amulius Silvius, proximus illius, successit pro eo
in regno et regnavit ann. 44. Numitor, frater eius maior, ab eodem Anmlio a regno pulsus, lO
in agro'* facultatis suae solomodo pater familias domus suae opulentissime contentus
absque regio honore'. Filia^ quoque eius a pueritia eligans valde hac decora virgo
Vestales elegetur. Quae in'" incestu ignominiae labefacta stupri leconistarum"-*, appa-
ruit ab' iminendi" partus gravida. Quae cum 7. patrui anno regni geminusP aedi-
disset infantes, iuxta legem, iudicantei patruo rege, in terram viva defossa est; parvulus'' 15
quoque geminus iuxta ripam Tiberis amnis ' espositis, cunclicis'-^ more fiscelle linitae
inibi" proiectis*^ iudicio regis. Inventique sunt a Faustulo pastore^ regis armentario.
Qui, acceptis parvulis, ad Laurentinam uxorem suam eos detulit, quos illa cum summa^
diligentia enutrivit, quasi propriis liberis ablactatis, in loco filiorum adoptavit. Quae
ipsa Laurentina propter pulchritudinem'^ et decoremy corporis sui quaestuosi a vicinis suis 20
lupa appellabatur, id est meretrix. Unde usque nunc ad nostram memoriam meretricum
SUCCubae^ et criptule lupanaria dicuntur. Pueri vero cum crevissent et adolevissent,
nimia austeritate expediti, tam ob necem matris quara ob* supplantationem avi, coUecta
latronum'' et pastorum mauu, nonnulla magnitudine et plurima multitudine, consurgentes'^
super Amulio, apuf^ Albam interfecer unt*. 2&

//. GESTA THEODERICI REGIS.

Vitam quandam Tlieoderici GotJiorum regis tit saeculo septimo exstitisse verisimile
€st, unde Fredegarius c. 57. lihri secundi sumpserit, ita qtiae iam servata sunt Gesta
huius regis saecido XII. vix vetustiora eaque pro nihilo aestimanda esse constat,
quippe quae tota e fontihus qui supersunt fluxerint. Sunt auteni tres Vitae. 30

HUt. Darelis. 4a. a. i"- 2. 2*. c'- ». W.

a) corripiunt 4a. b) ita 4a. a*; sepissimae 46i- '*. c^. c) proruunt 4ci (?). c' et Paris.

d) ita ia.a*(fj; Deinde 46; Dein ad — familiam Utleris maioribus scripla sunt 4c^. e) 37 Hier.

f) ita ia. f) loco Sier. g) i. r. ei 4c'- ^. h) 23 IJier. i) parata 4c' ; patrata corr. parata 4c^.
k) in agro suo vixit Jlier. I) extitit add. 4c'- ' et Paris. m) ita Aa.a*(y. b^* ; om. 46'. c^. 35 1

n) ita ^a.a*(?J; letonistarum 46; stuprile comixtarum (commixtarum 4c'') 4c'' '. o) ita 4o; inmi-
nendi 46'; imminendi 46^. c'- ^. p) geminas 4a. q) iudicantes 46'- **_ r) {(a 4o*. 6'; parvulos

q. geminos 4a. 6^. c'- '. s) annis 4o. t) ita 4a; culnicis 4a* f?) et Paris; conclicis 46. c' ; con-

dicis 4c'. u) inilii 4a. v) proiecti sunt 4c'- '. w) iia Aa.a^CfJ; magna 46. c'. x) pulcrit. 4a.
y) rapacitatem Hier. z) ita 4a; su'''cube 46'; sui cube 41^- ^* ; sucub(a)e 4c'-3; cellulae Hier. 40|

a) hoc 4a. b) lacronum 4a. c) surgentes 4a. d) sic 4a. c^. e) sequuntur : IIII. In illo tem-
pore Priamus (2it supra p. 45, /. ibj 4a. «*; UII (om. 4c'). Item de superiore chronica (superiora cro-
nica 46^*). In illo tempore Priamus 46'- ^*. c'.

1) Ab hoc loco Hieronymi Chron. anonymus fere ad verbum exscripsit, sed orationem suo more
expoliebat. Rebus bellicis nimis studiosus Aventino Silvio expeditionem contra Savinas institutam, 46|
Procae Silvio Histriam subditam, Cefalaniam vasfaiam fortiter iniunxit. 2) mortuus ac sepultus
addit Hicr. 3) Filia eius adimendi partus gratia virgo Vestalis lecta Hier. 4) Vocahulum

e Graeco Xaixct^siv = scortari, /.aixaOTTJg = scortator, formatum esse conicio. 5) Sunt forte

conchiclae, i. e. fabae cum cortice. 6) regii pastor armenti Hier.

GESTA THEODERICI REGIS. 201

Prima codicibns qiiihusclam Libri Historiae Francorinn subiecta, c. 57 — 62. libri 11.
Fredegarii continet, quae cum ad verbum exscripta sint, liic repetere noluij cf.
W. Archiv' VII, p. 319, supra p. 13.

Altera epistidis Cassiodori praejixa, e Fredegario (II, c. 57. b8), Paido * (Hist.
Rom. l. XV. XVI), Lihro pontijicali (V. Symmachi, Hormisdae, lohannis), Gregorio
(Dial. IV, 30j conscripta est, sed quae Fredegarius sermone rustico narravit, hic ex-
polivit excoluitque nexusque causarum latentium indagare studuit. Hanc Vitam Fid-
densem appellamus, cum in hac urbe scripta esse videatur. Codex enim unicus atque,
nisi fallor, autographus Leidensis'' inter Vulcanios nr. 46. signatus et saec. XII.
ex. scriptus , f. 187, formae maximae, 'e monasterio heatae Mariae virginis extra
muros oppidi Fuldensis' originem traxit. Fol. 3. haec leguntur :

lussu Ruggeri liber altae materiei

Is meruit fieri matris et esse Dei.
Quem si quis vendat vel furtim tollere tendat,
Multetur penis acriter igniferis.
Ruggerus II. a. 1176 — 1177. ahhas Fuldensis erat, postquam monasterio S. Mariae
in monte episcopi praefuit^. Post versus, quos dixi, hoc argumentum litteris maius-
culis exaratum est: In hoc volumine continentur Gesta Theoderici regis et epistolae
eiusdem numero 300 et una. Liber etiam qui intitulatur Didascalon.
Quod iterum versus excipiunt:

Rugger prepositus, morum summa redimitus,

j\Ie iussit scribi, virgo Maria, tibi.
Cuius sit merces cum sanctis gloria perpes,
Quam non inveniat, me tibi qui rapiat.
Fol. 3' — 9'. Gesta TTieoderici manu recentiore correcta et marginalihus aucta, fol. 10 —
129'. Cassiodori Senatoris Variae*, fol. 130' — 186'. Hugonis magistri Didascalon occu-
pant. Fol. r. Theodericus rex, f. 2. Cassiodorus Senator, f. 130. Hugo magister variis
coloribus eleganter picti sunt. Hunc librum Berolinum benevole transmissum cum
exemplari, quod Bethmann v. c. fecerat, ipse contidi.

Tertiae Vitae auctor fere nihil egit, nisi quod Aimoinum (I, 9. 10. 11, II, 1) ad
verhum exscripsit. Itaque dum priorem lihellum arte quadam e diversis chronicis
compositum esse negare nequis , hic transcribendi tantum studium laudandum est.
Codices tres noti sunt:

1) Codex Bruxellensis nr. 4877 — 4886 formae octavae, saec. XIII. in., olim
S. Mariae de Villari, inter cetera hanc Vitam continet^, quae fine caret. Titidus in-
scriptus est valde prolixus : De vita et regno Theoderici, et quomodo Symmacum et
lioecium et lohannem papam occiderit, unde et dicitur vulgo Theodericus de inferno
ad incuciendum pudorem his, qui prae timore temptationis ad matris uterum, id est
ad vitam secularium, refugiunt; cf. Thorhecke l. l. p. 22, Vitam nescio quis in usum
nosirum descripserif,

2) Codex Vaticanus reginae Christinae nr. 692 (olim 315. 785. 65.3^, memhr.
formae maximae, saec. XII^, Gaufridi h. Brit., Bedae h. eccl., Finhardi V. Karoli,

V. Ludovici Pii, Chron. regum Franc, V. Theoderici continet. Ilunc Mau v. c. contulit.

3) Codex comitis de Ashhurnham, Append. nr. 101, saec. XIV, f 41' . 'Vitam
Theodorici regis Gotorum' continet. Incipit: Antenio Romanum imperium gubernantc;
cf. 'N. Archiv' IV, p. 017.

1) Scriplor codicem Derolincnsi, ImI. IV, 1. naec. XI I, similcm hahuil. 2) V. 'Archiu' VII,
p. 241, 3) V. Thorbecke, 'Ueber die (Jesta TheodoricV p. 4. 4) Dcainuvt: Finiunt epi-

Btoiae Tlieodcrici regi» nurnero trecentae et una. Rcliijuarum exempiaria longc latc(|uc rcqui-
sita repcrire non potuimus. 5) Cf. 'Archiv' VII, p. 493. G) C/. 'Archiv' XII, p. 303.

SS. R. Merovinp. II. 26

202 GESTA THEODERICl REGIS.

Hanc Vitam I. Perin g skiold in Coehlaei Vita Tlieodorici, Stockholm. 1699,
p. 171 — 184, e codice 2 edidit.

De Gestis Theoderici Atigust Thorhecke in lirogrammate Gymnasii Heidelhergensis
1875, docte egit, qui fontes optime detexit, fragmenta quoque secundae et tertiae Vitae
e codicihus Leidensi ' et Braxellensi edidit. Nos utramque integram jmhlici iuris 5
fecimus textumque in capita divisimus. B. K.

1. VITA FULDEXSIS.

*f 3'. •RELATIO SECUNDUM FIDEM CHRONICORUM, QUIS FUERIT THEODERICUS
ILLE, CUI SEQUENTES EPISTOLAE SUNT ANNOTATAE.

i( 57/ (1). Regnante* Leone imperatore augusto, Macedonia Romanis rebellavit. Qua 10

subiugata, exercitus Romanorum multos nobiles pueros eiusdem provinciae dicioni suae
H R.xv 12. subdens, abduxit. Inter quos Theodomer, frater Walameris regis Ostrogothorum, capti-
cf.FiPd. 1.1. vus cum Arilewa quadam puella valde speciosa ducitur, et Idatio patricio atque uxori
suae Eugeniae Romanis civibus traduntur. Quibus adultis, tanta dilectione idem
Theodomer predictam puellam umplectitur, ut manifestis indiciis id ab Idatio 15
simui et uxore eius Eugenia cognosceretur. Itaque cum eadem matrona ste-
rilis maneret, marito suo de eisdem pueris suggessit et, ut coniugio copula-
rentur, assensu eiusdem effecit. Deliberavit siquidem animo, si partum dignum
suae generositati proferret, heredem sibi fieri et dominum rerum suarum haberi. Mutavit
Fred. 1. 1. autcm nomeu virginis, quam Lilia vocavit^. Igitur nuptiarum nocte instaute, precepit 20
Eugenia Lilie, ut, quicquid visu noctis aninius ipsius conciperet, de mane sibi
referret. Erat namque in votis antiquorum, nubentibus prima nocte vera occur-
rere futurorumque causam coucipere. Circa medium itaque noctis vidit Lilia,
natam fuisse de umbihco ventris eius arborem tante celsitu dini s, quae nubes penetraret.
Quod visum marito suo Theodomeri statim retulit, et quid sibi ini unxisset 25
domina ipsorum, insinuavit. Qui timens, ne in suspicionem dominis oriretur, aliud
somnium finxit, quod ipsis referri in mane precepit. Reddito die, dominis suis
rettulit, equum et equam, ambos pulcherrimos omnium et comam nimiae pulchritudin i s
babentes, in domo sua deambulasse, quos poledrum ^*- ^ admodum speciosum secu-
tum fuisse. Haec cum audissent, futurum puerum et ipsos libertati donaverunt, 30
*f. 4. et per tabularum scriptionem firmantes, rebus pluribus ditaverunt. Peperit igitur 'Lilia
filium, quem vocavit Theodericus. Qui alitus in domo dominorum suorum,
maxima cura fovetur, et adoptivus illis factus, heres omnium rerum suarum
creatur. Post haec Theodomer, quia libertati donatus fuerat, patriam reraeabat, relicta
Romae Lilia cum Theoderico filio. Interiecto vero brevi spacio, mortua Eugenia atque 35
Idatio, Theodericus iura adoptionis matri Liliae optuHt, ipseque patrem suum Theo-
domerem repatriando requirit.
j-y j, ■ (2). Eodem tempore, mortuo Attala rege Hunorum, Walamer Hunis eisdem,

quibus tributa persolvebat, propter insolentiam Attale regis ipsorum dominium avite
libertatis [memor^] excussit et Ardericum regem Gepidarum ceterasque gentes Hunis sub- 40
iectas in eadem facienda provocavit. Huni itaque dolentes, Walamerem haec fecisse,

Capp. 1. 2. Cod. Leid. Vulcan. nr. 46.

Cap. 1. a) vei'sus 1 et 2 Ikteris maioribus scripli sunt cod. b) 0 in litura scr. cod.
Cap. 2. a) desideratur cod., ex H. R. supplevi.

1) Apof/rapkon quo utitur non satis accurate scriptum erat. 2) Ita scriptor nomen Pau- a\

linum Arileuvam cum Lilia Fredegarii conciliavit. 3) tercius aequus parvolus Fred. Poledrus
pro puUo equino accipitur; cf. Ducange ed. Henschel V, p. 330.

GESTA THEODERICr REGIS. 203

ut fugitiva inancipia ipsum cum suis insequentes, ad servitutem pristinam armis aggressi ^*xv u ^
sunt revocare. Igitur Walamer, cumglobatis suis, duce Theoderico, fratrueli suo, super
Hunos irruit tantaque cede in eos grassatus est, ut de reliquo qui superfuerunt Huni Ostro-
gothorum arma formidarent.

(3). IUiricum deinde Gothis * vastantibus Zeno'' imperator occurrit' multosque ex ib. c 12
eis captivavit. Quibus pacificatis, predictus imperator Theodericum obsidem acce-
pit, aliis Walamere relictis. Postea a Cyris Walamer occiditur, et Theodomeri, eius
germano, regni^ diadema imponitur. Diviso deinceps regno, Theodomer Orientis, Witi-
mer vero, iunior frater ipsius, Occidentis sortitur regnum devastandum; sed mox ut<^
Witimer Italiam ingressus est, rebus excessit humanis, successorem regui Witimerem, filium
ipsius, relinquens. Witimer vero, acceptis ab^ imperatore muneribus, Gallias tendit, seseque
cum parentibus Wisigotis iungens, unum populum effecit. Interea dum Witimer, sua* vi
patrata victoria, domum revertitur, Theodomer'' Theodericum filium a Leone imperatore remis-
sum cum matre gratum accepit. Qui Theodericus cum<^ iam 18. etatis ageret annum, inscio
patre, aliquanto s sibi satellites assumit vicinamque sibi Sarmatarum gentem invadit et
opima ex eorum manibus** patri spolia predamque copiosam reportavit.

(4). Theodomere itaque vita decidente, universis adnitentibus, ad regni gubernacula ii>. c. 13.
Theodericus ascendit. Quod dum ad Zenonem augustum* fuisset perlatum, gratanter accepit
et eum ad se Constantinopolim evocavit, magno simul honore et diviciis extulit in tantum,
ut etiam consularibus *fascibus eum sublimaret, quae dignitas post imperiale fastigium prima *f 4'.
est, ereamque equestrem illi statuam ante suum palatium collocaret.

(5). Sed cum huiusmodi deliciis Theodericus Constantinopoli afflueret, gens iilius, id ib. c. 14.
est Ostrogothae, dum eis propter fidei sanctionem predas agere more solito non liceret, nec
tamen ab imperatore oblata stipendia sufficere possent*, cepere non minimam egestatis penu-
riam pati. Execrantur itaque f§dus compositum, vituperant inutilem pactionem mittuntque
continuo ad Theodericum, qui dicerent, quia, dum ipse Grecorum epulis superflueret, inopiae
miserias sustinerent; hortantur, ut, si sibi suisque consulere velit, cicius redeat, ne, si cuncta
eadem gens pessundetur, novas ad habitandum terras r e quirant. His Theodericus cognitis
ad augustum Zenonem accedit, questus penuriamque suorum exponit, Italiam sibi dari postulat,
absolutionem efflagitat, adiciens, quia, si superare Odovacrem possit Italiamque obtinere, ad
eius redundaret gratiam'', a quo directus fuisset; si in bello superatus foret, eius nichilo-
minus lucris accresceret, quandoquidem cottidianorum stipendiorum exactoribus careret. Eadem
hora legati Romanorum ^ supervenerunt, qui pro defensione rei publicae Theo- cf Fred. l l.
dericum illis in patriciatus dignitatem ordinari postulabant, eo quod impor-
tunitate hostium amplius eandem tueri non possent. Talia Zeno audiens, con- Pauius 1. 1.
tristatus quidem est, eo quod eum nollet amittere; attamen, deliberato cousilio, rei publicae
ntilitati prospiciens, peticionibus utrorumque annuit. Italiam ei tribuens, sacri vclaminis
dono confirmavit, senatum illi populumque Romanum commendans, abire permisit.

(6). Egressus igitur Constantinopolim Theodericus' Ostrogothos revertitur hortaturque, ib. c. 15.

*) qui Leoni successerat pr. m. in marg. add. cod, (■om. Paulus).

Capp. 2 — 6. Cod. Leid. Vulcan. nr. 40.

Cap. 3. a) h pr. m. superier. cod. h) ila cod. Bcrol. Pauli; Leo rell. c) ita codex

Berol. Pauh. d) ita Berol. Pauli pro mannbiis.

Cap. 5. a) ila BeroL; possint rell. Ubri Pauli. b) gloriam Paulus.

Cap. 6. a) ad de$ideratur.

1) foedus iniit Paulus; at foedus om. cod. lieroL 2) rcgia iura suscepit Paulug. 3) Gly-
erio add. Paulus. 4) Suavis Paulua. 5) A Gothia lef/atos miaaoB eaac, Fredcgariua rettulil.

20*

204 GESTA THEODEHICI KEGIS.

Pauu H. R „t quara primum pai'ati sint, quatinus possessuri Italiam pioficiscantur. Attamen, priusquam
Italiam adventaret, Strapstilam '"* Gepidorum regcnn, insidias sibi tendentem, bello superans,
extinxit; Busan quoque Bulgarorum regem magna simul cum suis agminibus cede prostravit.
Egressus itaque a Misia cum omni Ostrogothorum multitudine uuiversaque suppellectili, per
Sirmium Pannoniasque iter faciens, ad Italiam venit, Ac primum iuxta Sontium flumen, qui 5
• f. 5. non *longe ab Aquileia labitur, castra componens, dum uberrimis quae eo loco habentur
pascuis fatigata aliquantulum ex itineris longitudine iumenta reficeret, ibi mox ei cum grandi
suorum exercitu totisque Italiae viribus Odovacer occurrit. Quem Theodericus alacriter ex-
cipiens, magno superatum prelio postremo iu fugam'' convertit. Exinde movens castra Theo-
dericus, cum Veronam venisset, iterum adversus cum idem Odovacer non minori quam prius lo
belli sese apparatu opponit. Contra quem Theodericus haut procul a Veronensi urbe con-
fligens, nimia eius exercitum cede contrivit, ipsumque pariter et omnem illius multitudinem
dare terga coegit. Qui dum fugae metu se precipites in Athesim fluvium mergunt, ex magna
parte rapidissimis eius gurgitibus implicati suffocantur.

ib.c. 16. (7). Theodericus vero dum ipso impetu subsequitur fugientes, Veronam ilico, pavore i5

civibus consternatis, invadit. Odovacer autem cum his qui evaserant fugiens, Romam con-
tendit; sed, obseratis continuo portis, exclusus est. Qui dum sibi denegari introitum cerneret,
omuia quae attingere potuit gladio flammisque consumpsit. Inde quoque digrediens, Raven-
uam ingressus est; ibique quibus se tueri posset adversus hostes, municionum preparare
obstacula cepit, Theodericus itaque Verona exiens, Mediolanum pervenit. Ubi dum con- 20
sisteret, magna ad eum multitudo militum pluresque Italiae populi convenere ; sed, paucis inter-
iectis diebus, rursus exercitus diversarumi urbium Odovacris se partibus reddidit. Ea
res Theodericum in tantum perterruit, ut se simul et exercitum suum cum matre et cum
sororibus suis apud Ticinensem urbem muniret.

Fred. 1. 1. (8). Accidit autem die quadam, eundem Theodericum impari manu adversus 25

hostes exire, unde victus, compulsus est fugam inire. Qui sic fugiendo cum
ad matrem suam ingressus fuisset, illa timens filio et suis, ne capti ab hostibus
raortem aut, quod ea gravius est, captivitatis et afflictionis erumnas incurrerent, dixit ad
filium: 'Non est, ubi fugias, fili, nisi levem vestimenta mea, ut ingrediaris uterum, de quo
*f. 5'. natus es'. *Quod ille audiens, in tantum verecundabatur, ut mortem mallet in- so
currere, quam postmodum hostibus cedere.

Pauiusl. 1. ^g^ Talium rerum varietates Burgundionum rex Gundebaldus aspiciens, Ligurgiam *

cum ingenti exercitu ingressus, cuncta quae reperire poterat pro voluntate diripiens, infinitam
cf.Fred.i.i. secum captivorum multitudinem ad Gallias abduxit. Congregata igitur innumera multitudine
Pauiusi.i. gentis Herolorura aliaruraque gentiura, Odovacer exercitum Ticinum^ raovit. Cui occur- 35

rens Theodericus, nichil dubius de Epiphanii viri sanctissimi fide, qui ^'^ictoriam ei spondebat

cf.Fred. 1. 1. Christi gratia. cum expeditis armorum cuneis bellare cepit. Cesis vero illa die utrobi-

que multis fortium virorura mih'bus, tandera Theodericus, licet sera, potitus est cruenta

Pauiusi.i. victoria, fugato Odovacre usque Ravennam. Dumque eo loco cni Pinetum nomen est

non procul ab urbe castra posuit, per continuum pene triennium Odovacrem obsedit. Qui dum 40
frequenter ex urbe cum suis egrediens, exercitum ipsius inquietaret, novissime noctu in
castra irruens, magna exercitum Theoderici strage prostravit; victus ad extremum, fortissime
Gothis resistentibus, in urbem confugit, Nec multo post Odovacer a Theoderico in fidem
susceptus, ab eo truculente peremptus est.

Capp. 6 — 9. Cod. Leid. Vulcan. nr. 46. 45

Cap, 6. a) ita cod. Berol. Pauli pro Trapstilam. b) infinita pr. m. corr. in fugta cod.
Cap. 9. a) {. e. Liguriam,

1) dediticius exercitus Paulus. 2) Ticinum e Paulo fluxit.

GESTA THEODERICI REGIS. 205

(10). Egressis itaque a Ticinensi urbe Gotis, eandem mox uibem Rugenses inva- Pa"'- H. R.
dunt, cuncta per circuitum loca* cum ipsa civitate per continuum biennium populatioiie
vastantes, cum adhuc beatissimus Epipbanius superesset, afflictorum gemitibus conpa-
cientissimus. Hic a Theoderico Gallias ad Gundebaldum pro captivis redimendis directus,
excepta innumera multitudine, pro quibus prccium tribuit, sex milia captivorum ob solam
sanctitatis suae reverentiam concessa secum reduxit. Igitur Theodericus, extincto apud Raven-
nam Odovacre, tocius Italiae adeptus est dicionem.

(11). Quibus Con stan tinop o li auditis, emuli Theoderici tantis prosperi- Fred 1. 1.
tatibus invidentes, suaserunt Zenoni i imperatori, ut pro eodem mitteret, et pro
petita Italia quid annuatim persolveret, decerneret. Vocatus itaque Theodericus, col-
legit 12 milia virorum omnium Gothorum *fortissimorum, lorica, galea, arcu, *f. 6.
gladio diligentissime instructos; ascensisque navibus, descripto comitatu, prosperoque
comeatu Constantinopolim venit. Quod ut perlatum est- in aulam regis*, emuli Theoderici,
ut isdem cum paucis ad imperatorem pro colloquio ingrederetur, ex consensu ipsius^*
imperatoris mandaverunt, quatenus ex itinere illum occupando interficerent. Inter-
fuit autem huic CODsilio unus senatorum nomine Ptolomeus, Theoderico ami-
cissimus. Hic, concepta voluntate eorum, imperatorem a sententia deduxit
consiliumque illorum irritum duxit, dicens, non esse Romano imperio glori o -
sum, virum rei publicae utilissimura, tura in agendis bellis, tum in conservandis ami-
ciciis per omnia iussionibus regis obtemperantem, fraudulenter interfici, ne forte obi-
ceretur a suis, locum iusticiae in reddendis rationibus deesse illi, ingenioseque separatum
a suis alio modo non posse, illis resistentibus, interimi. Ut autem idem Ptolo-
meus suspicionem emulorum Theoderici*^ a se transferret, dedit cousilium, ut vin-
culis alligatus teneretur, senatuque ad Goth o s transmisso, quia idem reus sit
mortis propter traditionem ^ niaiestatis, ediceretur; ibi decernerent, utrum capite trun-
caretur, an bestiis devorandus'' traderctur. Interea Theodericus iussu imperatoris super-
venit et, prout decretum fuit, traditur vinculis. Mittuntur statim quinque senatores,
inter quos Ptolomeus unus fuit, ad^ dccretum imperatoris illis edicendum.
At Ptolomeus secretissime antc se dirigens puerum suum, mandat, quae sententia
data sit in regem Theodericum, et ad id destruendum addit suum consilium.
Venientes igitur senatores, Gothi'', audita sententia, ipsos ligaverunt vinculis cum
Ptolomeo, mandantes imperatori, nisi vivum et salvum Theodericum sibi transmittat et
Romam, emerito honore, dirigat, eosdem scnatores vita privandos et impetum'
Greciae secundum suum posse sese inferendos necnon Romanum imperium post redi-
tum eorum destructuros. Coactus imperator hoc mandato, Theodericum absolvit et
debito honore Romam mittit. Qui ut illuc pervenit, patriciatus honorem glorios^
suscepit*; indeque digrediens, plurima bella cum Avaris gessit. Tandem Theodericus
prevaluit et eandem gentem in tributum redegit.

(12). Iluni eodem tempore Itaiiam *invadentes, Tlieodericum et Gothos superant *f. c.
plurimasque civitates vastant. Item Avari, congregata acie, Theodericum nichil minus
sperantem bello invadunt. Quibus ille paulatim cedens, quousque vires reci-
peret, locum dedit; postmodum in fugam convortit. Quos cum sequeretur usque

Capp. 10 — 12. Cod. Lcid. VuLcan. nr. 4G.

Caji. 10. a) loci 1"?^ pog/.ea corr. loca cod.

Cap. 11. a) quae aequuntur ead. m. atramento nigriore scripla aunt co<l. b) iinpii pr. m.

corr. ipsias cod. c) Th. prima, ut videtur, manu in litura ncr. cod. d) dovorandii jir. m. corr.

devorandufl cod. e) ad ead. m. superscr. cod. f) s. et and., »ed & craa, et (iotlii supcrtcr. j>r. m. cod.

1) Leoni Fred. 2) GalL Hrahison' ; narrint eis offcnBionem Tlieudcirici ct iram ploriae
tuae Fred. 3) ct adverBus civitatem hanc qua virtute poBHUinuB priliavcmuH Frcd. 4) Cf.
aupra p, 203, l, 34.

206 GESTA THEODERICI EEGIS.

Fred. 11.57. Pannoniam, tentoria ibidem fixit; uon enim eam intrare presumpsit. Facta
autem nocte, Theodericus rex fum aliis quatuor commilitonibus suis castra ex-
ploratum egreditur. Cui Xerscs quidam adversariorum sese ad pugnandum
offert. Qui duos' e suis ad capiendum illum misit, quos utrosque pre-
dictus interemit. Secundo item duos* misit; qui similem sententiam iua
eos dedit. Tercio ipse Theodericus occurrit, et diutissime duello con-
fllgens, tandem inmanissimum hostem devicit. Quem castris inductum, ut
eundem fortissimum Avarorum, multis referentibus, cognovit, multis douariis sibi alli-
cere temptavit, sed nou profecit. Minas indixit, quas idem respuit. Ad
ultimum fidera illius su b sacramento dare exegit; et hoc facere recusavit. lo
Rennuentem itaque haec omnia, Theodericus absolvit r epatriareque permisit. Qui
Histriam fiumen transiens, Theodericum retro aspiciens, haec verba libavit: 'Libe-
ratus sum a domiuatione tua; arbitrii propriae libertatis me esse cognosco, unde tua
beneficia circa me perpendo. Ecce! gratissime ad te redeo, amplius libertate
animi mei tibi quam violentiae tuae amodo serviens. Ignominiae asscribitur, qui is
coactus subicitur: reddere mihi vicem beneficiis est tui muneris'. Quem Theodericus
regressum opibus ditavit, magis dilectum cunctis habuit. Cuius fidem animi cor-
porisque fortitudinem in sequentibus bellis, quae adversus Wandalos Sue-
vosque per multos annos gessit, sepe expertus fuit.

XV 20° (13). Post haec Theodericus, ut sui" regni vires firmaret, Audefledam, Clodovei'' 20

regis Francorum filiam, sibi in matrimonium iunxit ; Amalefredam, germanam suam, Wanda-
lorum regi Hunerico, Malabergam, eiusdem Amalefredae filiam, Thuringorum regi Ennefrido,
filias suas ex concubina, alteram Alarico Wisigotarum regi, alteram Sigismundo regi Bur-
•f. 7. gundiorum consociat, "Amalasuindam, terciam filiam, Eutarico, ex Alanorum stirpe venienti,
evocato ab Hispania'^ tradidit. Nec eraf* Italiae gens, quae Theoderico aut coniunctionis 25
Fred. 1.1. affiuitate aut pactionis federe sociata non fuerit. Civitates Italiae universas quas regebat
restaurare et munire sollertissime fecit. Palatia quoque splendidissima Ravenuae, Veronae,
Papiae fabricare fecit. Laborantibus ipsis Romanis fame, idem Theodericus
xy ,g advenit; et quia a*^ senatu populoque Koman o gloriosissime suscipitur, annua-
Fred. 1. 1. tim ill i s 120*^ modios frumenti benigiia mente largitur. His prosperitatibu s 30
regnavit pacemque victis propicia voluntate concessit.

Fred. 1. 1. (14). Vcrum, quia invidia comes est^ virtutis, haec relata Constantinopolim

emulos eiusdem Theoderici adversum se suscitabant, qui, ut e medio fieret,
imperatori Zenoni * suggerebant. Evocatus itaque secuudo Constantino-
polim, in forti manu venit, et tentoriis e regione fixis, legatum ad Ptolomeum amicum 35
suum exploratum misit, Decreto vero imperatoris sanccitum fuit, ut, si
quis secretum consilium senatus in Theodericum datum Gothis reyelaret,
capite puniretur. Unde Ptolomeus remandare non presumpsit; sed, ut idem legatus
vice pueri Ptolomei, cum in prandio assideret imperatori, a tergo observaret
eum, iniunxit, et quicquid in fabulis ab ipso relatis audiret, domino suo40
regi Theoderico referret. lam data fuit in eum sententia dampnationis; sed vivebat
Ptolomei consiliis. Residentibus itaque cunctis in prandio, dixit Ptolomeus impe-
ratori: 'Hodie dies festus est; iocundemur in fabulis'. Et ait: 'Leo fortissimus bestia-
rum omnium sententia in regem statuitur, cuius decreto bestiae agrestes

Capp. 12—14. Cod. Leid. Vulcan. nr. 46. 46

Cap. 13. a) ui tn litura scr. cod. b) ila cod. Berol.; Lodoin rell. libri Pauli. c) h pr. m.
supergcr. cod. d) aliqna vicina desiderantur. e)'pr. m. superscr. cod. f) 120 milia modicrum Paulus.
Cap. 14. a) est pr. m. superscr. cod.

1) tres Fred. 2) Apud Fredegarium Leo imperator est; cf. p. 205, n. 1.

GESTA THEODERICI REGIS. 207

hora prandii ad hunc convenerunt. Reverentiam igitur cunctis exhibentibus, Fied. ii, 57.
cervus, cornibus subtnissis, similiter facit; cuius coinu leo apprehende n s, reficere
eodem ipsa die se voluit. Qui necessitate mortis cornu veliquit, fugiens-
que silvas, celerius repedavit. Cumque, ut reduceretur, decerneret, astuta
vulpis ad id patrandum^ iudicio omnium dirigitur. Sacramentis ergo'' quam
plurimis cerv o •> datis, sospitem illura recessurum, ut accessurum promisit; sicque
eundem leoni obtulit, et de inobedientia convictus, occiditur. Cuius cor a vulpe
*sublatum consumitur. Requirens leo cor cervi, cum non invenisset, fremuit in omnes *f. 7'.
et, nisi ocius redderent aut qui furtum admisisset proderent, dixit cunctos subituros
mortem. Qui super verba eius trementes, tandem vulpem ad medium ducunt et,
quia occisioni cervi interfuisset, asseruut. Haec addicta penis, respondit:
"Cervus ille corde caruit. Si enim habuisset, primo hic afflictus, secundo venire
distulisset. Sit mihi igitur ipsa causa in excusationem, cor non habuisse cervum
eundem". Haec ut puer ille intellexit, ocius ad dominum suum Theodericum
rediit ipsamque similitudinem ex ordine illi retexuit. Intellexit itaque Theo-
dericus, leonem esse ipsum imperatorem, eraulos suos vulpem, cervum se ipsum; delibe-
rans, se prius vix evasisse, unde periculosura esse, secundo se fidei Grecorum comrait-
tere. Dato"* deinde, non longa habita deliberatione, redeundi signo, naves repetunt
cursuque veloci Ravennam tendunt nec deinceps venire Constantinopolim proponunti.

(15). Post haec Theodericus viribus et arrais confidens, Romanum imperium
affectabat, sed propter finitimos reges propositum mentis suae exequi timebat; quos
licet, ut in precedentibus legimus, affinitate quam maxima sibi devinxerat, dominium^
suum tamen eos recusare sciebat. Taudera morara fecit suae vohmtati, quod maximo
coramodo cessit illi. Nam non longo deinde spacio Alaricus rex Wisigothorum et Clodo- ,. jg" '
veus rex Franciae arma corripiunt, sanguine et igne altrinsecus predantur.
Exhaustis itaque viribus utrobique'' et opibus, Alaricus i n f i r m i o r f a c t u s,
paccm peciit, et hoc ordine concordia decreta fuit, ut, quia Clodoveus intonsus
barba usque in haec tempora fuit^, Alaricus illi eam detonderet^, et patrinus ei hoc
modo effectus, perpctuam ad invicem pacem servarent et, ut suspicio omnis subtraheretur,
ad' hanc conventionera Goth i et Franci inermes venirent decretumque votiva manu con-
firmarent. Igitur statuto temporis die legatus Clodovei in assignatum locum
iuBsu domiui sui venit et, an Gothi permanerent in decreta sententia, inquirit.
Ubi cum Alarico salutem mandaret domini sui, retrorsum aspexit, et Gothos omnes
'sicas* pro baculis manu habentes videns, Alarico dixit: 'Certum est, quod pacem *i.8.
non queras, cum tuos armatos contra legem indictam habeas'. Cui neganti
consilio communi ad regem Italiae Theodericum pactio concordiae differtur,
ad quem legatus"* Clodove i nomine Paternus cum legato Alarici p r o f i ci s ci tiir.
Cognita igitur legatione, consilium*' dedit, ne haec concordia ad effectum
procederet, cogitans, quod in consequendo sibi Komano imperio id utilissimum
fieret, et legatis sic respondit: 'Alaricus prius belli causa fuit, unde modus recon-

Capj). 14. 15. Cod. Leid. Vulcan. nr. 46.

Cap. 14. a.) p. in lilura scr. cod. b) § pr. m. superscr. cod. c) ^ eras. cod. d) o hi

lilura scr. cod.

Cap. 16. a_) d : m suum pr. m. corr. dominium cod. b) q; posfca inserlum cod. c) d e
eorr. cvd. d) u» e corr., post Clodovei 2 lilt. eras. cod. o) Hllium pr. vi. in marg., dcdit in

lilura tcr. cod.

1) Haec anonymus funius tractavit. Fredegarius eiiim haec tavluni hahel: Itcrum Theu-
dericus de pericolia libcratur. 2) Causam anonymus repperit. 3) tangorit I&ed.

4) UX08 Fred.

208 GESTA THEODERICI REGIS.

Fre.i ii,.>8. ciliationis iste sit. Patemus iste lcgatus Clodovei regis ante aulam Alavici regis
in equo veniat et erigat liastam, quanto altius possit; cui tantum denariorum"
argenteorum gratia reconciliationis circumfer atu r, quousque cacumen hastae iion
videatnr. Hoc est meum decretum, quod pro nostro consilio et suo honore utrique
ducant ratum'. Kedeuntes igitur a rl Alaricum legati, consilium Theoderici referunt; 5
quod propter multitudinem aeris fit ab Alarico irritum. Eadem nocte Paternus in
solario cuiusdam antiqui edificii hosijicio recipitur, ubi de nocte cadens, eo quod
interceptum fuisset pavimentum, brachium sibi colliditur; sicque vix siiperstes vitae
reservatur. Crastina uutem die facta, Alaricus Paterno universum thesaurum
suum ostendit, dicens : ^Hae mihi sunt divitiae''; sed unum solidum offero domino tuo lo
pro pacis reconciliatione *'• Quod Clodoveus audiens, referente eodem Paterno,
arma adversus illum susccpit victumque interemit ac regnum ipsius dicioni Fran-
corum s u b e g i t.

XVI 2^ (16). Post* Zenonis imperatoris excessum Anastasius purpuram iuduit, qui septimus

ct quadragesimus in regum numcro extitit. Hic Romani decus imperii Euticianae hcreseos 15

ib. c. 5. illuvie maculavit et ideo post vigesimum octavum* annum regni eius divino fulmine
Lib pont. pgj.jit ju iiiis diebus, separato Romae pro electione pontificis clero et senatu

Symm. S- ■;. "^ ' ■' ' -^

diviso, ordinati sunt sub contentiono Symmachus atque Laurentius Nucerinae civitatis
ib. §. 3. episcopus. Post quatuor vero annos quidam ex clero atque senatu zelo ducti, falsos
ib. §. 2. testes subordi navcrunt'', et Symmachum papam, qui iuxta aequitatis iudicium decreto 20
ib. §. 3. Theoderici regis prior ordinatus fuerat, multis modis incriminantes, apud ipsum
XVI "/ Theodericum regem frequenter accusaverunt. Unde nimirum tanta dissensio facta est,
'f. 8'. ut seuatorcs partibus Laurentii *faventes, Fausto exconsuli ceterisque, qui pro ecclesia
pugnabant et Symmacbo pontifici adherebant, bellum inferrent; multasque cedes et homi-
cidia in medio urbis facientes, plerosque ex sacerdotali numero, multos eciam clericorum a c 2.^
Lib. pont. pe,.pim.es civium Romanorum extinguerent. Symmachus ergo papa, congregata synodo
115 episcoporum, cum se purgasset a crimine falso, dampnavit iudicio omnium episco-
porum Petrum Altin e "^ civitatis ej)iscopum atque Laurentium, qui contra cano-
num decreta, vivente adliuc pontifice, sedem apostolicam invaserat.

■^vi r (l^)' ^^^ idem tempus Theodericus rex, dum apud Italiam pacifice regnaret, per sin- 30

Lib.pont. gula quaequc celebriora loca regia sibi construxit habitacula. Tunc etiam obtulit beato

ib. §. 8. Petro apostolo cereostata duo argentea, pensantia libras septuaginta. Quo in tempore Hor-
*^xvi"i"^ misda papa, qui post Sj^mmachum constitutus fuerat, misit cum consilio Theoderici
regis ad Justinum imperatorem orthodoxum, successorem Anastasii, rogans et ob-
testans, ut auctoritate sua pax ccclesiarum ad unitatem sedis apostolicae redintegra- 36
rctur, et omnes hereses ubique terrarum dampnaren tur. Interea Theodcricus rex
quorundam hercticorum falsis docmatibus et venenatis infectus suggestionibus, circa
fidem catholicam naufragare cepit, sicut» insequentibus evidentibus indiciis ista legen-
tibus apparebit.

^i^^hT"' (-^^)- Anno* dominicae incarnationis '^ quingentesimo quinto decimo ^ lohannes 40

natione Tuscus, ex patre Constantio, sedit Romae post Hormisdam papam annos duos,

Capp. 15—18. Cod. Leid. Vulcan. nr. 46,

Cap. 15. a) : nlenariorum corr. denariorum cod. b) divitie corr. divicie cod.

Cap. 16. a) P minio scriplum versum ducit cod. b) subornaverunt Lib. pont. c) Altoic

m. rec. in mar^. corr. Altinae cod. *3

Cap. 17. a) c e< t e corr.; post sicut duae litt. eras. cod.
Cap. 18. a) A miniatum versu ineunle cod. b) incarnationis cod.

1) Fredegarium scriptor minime intellexit. 2) septimum Paulus. 3) Annus falsus

est • Hormisdae a. 523. mortuo lohannes suecessit.

GESTA THEODERICI REGIS. 209

menses novem, dies sedecim a consulatu Maximi usque ad cousulatum Olibrii temporibus lou §""'"
Theoderici regis et lustini augusti christianissimi. Hic vocatus a rege Theoderico in
Ravennam ', missus est ab eo in legatione Constantinopolim ad lustinum imperatorem
orthodoxum, quem audierat ardore et amore religionis christianae velle hereticos extir-
pare et ^cclesias Arrianorum summo fervore christianitatis catholicas consecrare; dans ib. §. 2.
eidem in mandatis, ut redderentur ecclesiae hereticis in partibus Orientis; quod si non,
omnem Italiam gladio deleret et extingueret, Dum igiter venisset Constanti no- i^' f' 2'
polim lohannes papa et una cum eo Theodorus, *Importunus, Agapitus exconsules et*f.9.
alius Agapitus patricius, occurrit eis ab urbe miliario quinto decimo omnis civitas cum ib. §.3.
cereis et crucibus in honorem beatorum apostolorum Petri et Pauli, quia veteres
Grecorum hoc testificabantur, dicentes, a tempore Constantini augusti et beati Silvestri sedis
apostolicae episcopi temporibus tantum lustini augusti meruisse partes Greciarum beati
Petri apostoli vicarium suscepisse. Venieus autem ad portam quae vocatur Aurea, in con- ''ii'i 2'
spectu omnium qui occurrerant ei roganti ceco lumen reddidit lohannes papa. Quo
viso, lustinus augustus dans honorem Deo, humiliavit se pronus et adoravit beatissimura loh. §. 3.
papam. Tunc lohannes et supradicti senatores cum grandi fletu legationis suae seriem ib. §. 4.
exponentes, lustinum imperatorem obnixis precibus implorabant, ut pro
aeterni Regis amore Italiam liberaret a manibus heretici regis Theoderici. Cum-
que voluntatem imperatoris ad omne velle suum, maxime in his quae ad divinam
legem spectant, promptam esse cognovissent, laetati sunt plurimum, gratias agentes
Deo et domino lesu Christo. Eepletus est etiam imperator gaudio magno, quia meruit
temporibus suis vicarium beati Petri apostoli videre in regno suo; de cuius manibus cum
gloria coronatus est. Positis igitur apud Constantinopoli m lohann e papa cum pre- ib. §. 5.
dictis senatoribus, quorum tamen unus, Agapitus scilicet patricius, Thesalonice de-
functus est, Theodericus rex hereticus tenuit Romae duos senatores preclaros, exconsules
Symachum et Boetium, quos occidit interficiens gladio. Post haec revertentes a Con- ib.§. 6.
stantinopoli lohanne m papam et qui cum eo erant rex Theodericus cum grandi dolo
et odio suscepit, volens etiam eos gladio interficere; sed timuit indignationem lustini im-
peratoris. Quos tamen omnes in custodia vehementer afflictos vita* privavit, ita
ut beatissimus papa lohannes moreretur apud Ravennam 15. K. lunii. Cuius corpus ib. §. 8.
postea inde translatum, sepultum est Romae in basilica beati Petri apostoli.

(19). Omnipotentis autem Dei nutu nonagesimo octavo *die, postquam defunctus est «f.b'. '
sanctissimus papa lohannes in custodia, Theodericus rex hereticus subito interiit et
mortuus est anno* tricesimo ^, ex quo regnare c§perat in Italia, succedente in regnum
Alarico', nepote eius. De'' quo nimirum Theoderico, ut in dialogo* legitur, lULIA-
NUS*^ Romanae ^cclesiae defensor, qui crebro ad beatum Gregorium adhuc in mona-
sterio positum veniebat et cum eo de utilitate animae multa loqui cousueverat, intcr
cetera narravit eidem beatissimo viro, dicens : 'Tlieoderici regis temporihus pater soceri
mei in Sicilia exactionem canonis exegerat atque iam ad Italiam rediehat. Cuius
navis apjndsa est ad insidam quae Laharis^ appellatur; et quia illic vir quidam
solitarius mncjnae virtntis hahitabat, dum nautae navis armamenta repararent, visiim
est predicto p/atri soceri mei ad eundem virum Dei 2:>erfjere seque eius orationihus

Capj). 18. 10. Cod. Leld. Vulcnn. nr. 46.

Cap. 18. a; V. p. In lilura tcr. cod.

Cap. 19. a) anno — nfpote eius jy}\ m. in marg. mppl, cod. b) De — lcf^itnr In litura

*cr, cod. c) I. minio scrijilum versum duxerat, sed crasum alramento exaralum eal.

1) Cf. Anon. Vales. §. 88; evocans Ravennam lohanncm. 2) C/. Avon. Vnlcs. §. 59.-

Cuiu8 temporibuB felicita» est secuta Italiam per annos 30. 3) Poliun Athalarico. Cf. Paulus,
n. R. XVI, 11. 4j Grcgorii dial. IV, IJO. 5) Lipari» Grc;j.

88. R. Mcroving. II. 27

210 GESTA THEODERICI REGIS.

commendare. Qiios vir Domini cum vidisset, eis inter alia coUoquens dixit: "Scitis,
quia rex Theodericus mortuus est?". Cui illi protinus responderunt: "Ahsit! Nos eum
viventem dimisimns, et nil tale ad nos de eo usque nunc perlatum est". Quibus Dei
famidus addidit, dicens: "Etiam mortuus est', nam hesterno die hora nona inter lohan-
nem papam et Symachum patricium discinctus atque discalciatus et vinctis manibus 5
deductus, in hac vicina Vidcani olla iactatus est". Quod illi audientes, sollicite con-
scripserunt diem, atque in Italiam reversi, eo die TJieodericum regem invenerunt mor-
tutim, quo de eius exitu atque supplicio Dei famtdo fuerat ostensum. Et quia lohan-
nem papam affligendo in custodia occidit, Symachum quoque patricium ferro truci-
davit, ab illis iuste in ignem mitti apparuit, quos in hac vita iniuste iudicavit'. lo

EXPLICIT VITA THEODERICI REGIS».

I

2. YlTk EX ABIOINO HAUSTA.

VITA^ THEODORICI REGIS. -

Aim. 1, 9. (1). Antemio Roraanum gubernante imperium, Leone'' Constantinopolitanum, Odoacer,

qui Herulis*' atque aliis uationibus , que Danubii ripas incolunt, imperitabat, victoria 15
elatus, quam, Feleteo'' Rugorum rege bello devicto, adeptus erat, Italiam^ a parte Pannonio-
rum ^ invadere cogitabat. Cumque fines Noricorum ingrederetur, colloquium cuiusdam servi
Dei nomine Severini petiit, qui his iu locis monasterium sibi eonstruxerat. A quo petita |

benedictione et impetrata, dum egredi domumS vellet et se ad limen hostii'', ne caput offen-
deret, inclinasset, — erat enim statura procerus, — haec ab eodem viro' Dei audivit: 'Vade, 20 J
Odoacer, vilibus nunc animantium pellibus vestitus, Italie dominus mox futurus '. Qua viri
Dei prophetia ille audita Italiam ingressus, non ut debuit, sed ut voluit, caedibus et rapinis
cuncta vastavit. Antemio'' vcro imperatore fraude Richimari', generi sui, interempto, ipsis
etiam Romane urbis summis arcibus "• infestus minitare" coepit. Qua de causa Romani et
maxime Gothi legatos ad Leonem Constantinopolitanum imperatorem dirigunt, oratum, ut sibi" 25 »
aliquis mitteretur principum, per cuius auxilium impetum ptopulsarent hostium. ||

ib. I 10. (2). Erat quidam inter primores imperialis aulae Theodoricus nomine vir spectatae pru-

dentiae*, cuius pater Theodoi-us'' Macedonia genitus, cuiusdam Idacii*^ patricii dum^ esset
famulus, quandam conservam suam nomine Liliam amare cepit ardentius. Quod agnoscens
dominus^, coniugis suae nomine Eugeniae cousilio usus, eam illi tradidit coniugem*, sciens 30
eadem de gente esse prognatam. Cuius domina, quae se fructu ventris dolebat esse priva-
tam, haec illi in mandatis dedit, ut quae prima nocte iugalis thori in somnis videret, id sibi
nuntiare curaret. Ea igitur nocte, qua primum cum viro suo secreta petiit cubieuli silentia,
videt S mulier ab umbilico sibi procedere arborem usque ad tecta domus ^ excrescentem. Ter-
rore visionis expergefacta, narrat viro visionem simul et dominae iussionem. IUe mirari cepit 35
visum domineque laudare praeceptum. Sed timens pueri ■ interitum, mutari iussit somnium''
taleque dedit mandatum : 'Dum', inquit, 'ante dominae veneris conspectum et iussa fueris pan-
dere ' somnium, dices, vidisse ™ te equam et equum pulcherrimos omnium obambulantes alium

f

Cap. 19. Cod. Leid. Vulcan. nr. 46. Capp. 1. 2. Codd. 1. 2.

I

Cap. 19. a) sequitur: SEQVVNTVR EPISTOLE EIVSDEM. cod. 40

Cap. 1. a) ila 3; De vita et regno Theoderici etc. , ut supra p. 201, 1; titulum om. 2.

b) Leooe? 1. c) Hetulis 2. d) Feleceo ? 1. e) Ytal. semper 2. f) aunoniarum ? 1. g) doH 2.

h) ostii? 1. i) uire ? 1. k) Antenio 2. 1) Ricuini sui generis 2. m) artibus 2. n) mini-

tari 1. o) a. s. 2.

Cap. 2. a) providentiae ? 1. b) Theodericus 1. c) Yd. 2. d) f. d. e. 2. e) domn. 4&

semper? 1. f) coniungens 2. g) vidit 2. h) dom 2. i) int. p. 2. k) sompnium 2.

1) sompnium p. 2. m) te v. equum et equam 2.

GESTA THEODERICI REGIS. 211

ue parvulum pone eos sequentem'. Parens illa verbis viri, refert dominis ficti verba somnii. Aim. i, lo.
rratulantur illi pro auspicio nascituri» pueri, famulos libertate donant'' natumque puerum
ibi adoptant in filium. Post hec Idatio et eius coniuge vita decedentibus, iussu Leonis Theo-
oricus<= castris imperialibus miles est adscitus ^. Qni cum ceteris proceritate corporis esset
tninentior, fortitudine quoque membrorum virtuteque animi erat praestantior. Unde ipsi im-
eratori multisque senatoribus carus habebatur. Venientibus itaque supradictis Romanorum
rothorumque legatis et propter quae venerant intimantibus, imperator Theodoricum patri-
iatus^ honore insignitum ad partes direxit Italie tutandas. Qui evectu navali Hesperiam
igressus, cum Odoacre ac Herulis variis successibus gessit bella. Quadam autem vice bello
evictus, Ravennam fugiens petere est coactus. Cui mater Lilia obviam venit, oi'at, ut in
ellum redeat; cunctanti taliter infit: 'Michi crede, fili, non est tugurium, quo fugiens te reci-
ere possis, nisi allevem vestem et eam, ex qua primam^ fusus es in lucem, ingrediaris
omum'. Quibus verbis irritatus iuvenis pudorequeS inflammatus, collecta suorum quos ad
resens repperit parva*" quidem, sed robusta manu, super hostes irruit, qui securi victoriae
it 0 diffusi iacebant in campo. Hos ergo circumfusos steruit fugatque ipsumqueS Odoacrem'
apit. Quem non multo post occidit omnemque Italiam a dominatione •* Herulorum eripuit.
ed hunc eius ' prosperum successum invida mutavit "* fortuna. Nam, sicut fieri assolet, ut vir-
itis augmentum apud improbos invidiae det locum, quidam'* e senatoribus, apud urbem
:egiam commanentes, secundis Theodorici invidebant actibus. Quapropter derogare apud
nperatorem rebus ab eo optime gestis conati sunt, adeuntesque Leonem imperatorem, eius
lementissimum animum, ex sua lenitate" alios existimantem, ab amore Theodorici avertere
estiebant, confingentes, velle Theodoricum Hesperiae arripere regnum. His imperator cre-
ulus verbis, ab Italia eum accersivit. Cuius Theodoricus parens praeceptis, cum nobilibus
^othonim ei Constantinopolim occurrit. Delatorum vero versutia princeps deceptus, segre-
atum a suis Theodoricum interficere cogitabat. Sed huius machination i s technisP obviavit
tholomeusl vir senatorii ordinis, providus consiliis. Qui fidissimus amicorum Theodorici
um esset et ab adolescentia'' viri* amicitiae foederatus, nuUa poterat"^ in eius odium calli-
itate deflecti. Hic ergo subdola adversariorum persentiscens" consilia, adiit principem tali-
ue apud eum oratione^ usus est: 'Romani', inquit, 'gloria nominis quamvis sit bellorum subli-
lata triumphis, plus tamen^ decoris'' emeruit insignibus integrae fidei magnificaeque pietatis.
[aiores quippe nostri plus se alterutrum pietate quam hostes certabant evincere belliy iure.
raestantissimum quidem, quod^ fertur Scipio de Carthagine^ triumphassc; praestabilius vero,
uod dicitur infestissimi hostis exequiis non solum interfuissc, vcrum etiam funus ipsum sub-
;ctis vexisse humeris. Laudabile*' quoque, Pompeium Mythridatis '^ delesse copias'' ipsumque
d mortem coegisse; laudabilius etiam, Tigranem'' sese dedcntem terraeque ante pedes pro-
tratnm ac diadema suum super genua eius ponentem non solum clevasse, verum etiam coro-
am capiti eius imposuisse sibique consedere fecisse. Quid mirabilem Reguli consulis referam
dem ', qui maluit inter inimicorum manus inauditis perire suppliciis, quam iurisiurandi fran-
endo fidem Romae amantissimus vivere civis? Non ergo suscipias, clementissime imperator,
orum verba, qui decus imperii tui perfidiae volunt inquinare macula! Quid enim totoS dicetur
1 orbe, 81 praestantissimum duccm tam infandissima peremeris mortc? Sed placcat tibi con-
ilium meura, et durn palatium*" intraverit Thcodoricus ', custodiae mancipetur vinctus. Post

Cap. 2. Codd. 1. 2.

Cap. 2. u) naturi 2. h) donavit, infra adoiitavit ? 1. c) Tlieoderic. 1 aeiiq^er.

) aBcitiifl 2. ':) patritiatuH 1. f) primnm 2. p) que owi. ? 1. h) per arva quirl esset? 1.

I Odoacram 2. kj damnationc ? 1. \) cuius V 1. inj imitavitV 1. u) (|. aiitciii u s. 2.

) levitate Aim. p) tehcni» 2. qj Tolomeus 2. r) ad"iiIeseHceiitia, cxpunrl. so 2. s) deeat 2;
ire Aim. i) potiiit 1. uj prcs. ? 1. v) n. e. o. ? 1. w) mihi ? 1. x) dccoas 2. y) bcl-
co Aini. ■/.) om. 2. a) Kartag. 2. b) Inndabite V 1. v.) Metr. 2. d) eopiiH 2. ej Tygr. ? 1.
) fiderc, infra fidV; 2. g) dicerent toto ? 1. h) palacium 2. ij om.f 1.

27*

212 GESTA THEODERICI REGIS.

Aim 1,10. haec mittantur ex senatoribus aliqui, qui lioo a tua pietate responsum referant Gotliis**'.
Praemiserat- sane puerum haec iilis intimaturum, ut et'> eum cum ceteris venientem caperent
et haec imperatori maudarent: 'Non reraittentur senatores, nisi receperint dominum' suum
Gothorum nobiles'. Illi monitis sibi utilissimis^ obsecuudant et venientes senatores in
vincula' coniciunt. Qua re comperta, cesar*^ feritatem gentis veritus, ue quid in suos crudele 5
agerent, consulto predicavitS et Theodoricum salvum Gotbis reddidit. Ita provido araici con-
silio ad praesens liberatus est de mortis periculo. Cum vero Romam reversus esset, varios
eum contigit bellorum habere successus. Xam et Avares sepe bello devicit, victusque ab'* eis
est. Quadam autem die supradictos hostes proelio' superatos fugientesque'' totis caedens
viis*, haut procul ab amne cui Hister nomen est castra constituit et, paucis suorum assumptis, lo
speculatum hostes processit, cura ecce ! quidam •" Avar" Serses nomine itidem tentoria
Theodorici exploraturus adveniebat. Quem Theodoricus solum adventare conspicatus, tres
e suis dirigit, qui eum captura ocius " sibi presentarent. Quos Avar Serses, fugam fingens,
singillatiraP interemit. Alios quoque tres pari raodo neci tradidit. Tunc Theodoricus, sociis
reforraidantibus, eura aggreditur. Cum quol diu multumque decertans'', tandem Avar^ Serses 15
brachio vulneratus, a Theodorico capitur atque in castris Gothorum vinctus statuitur. Cuius
virtutem supradictus princeps adrairatus, primum blandiciis ', dehinc minis ad cohabitandura
sibi" cogere nitebatur. Sed dum eum nec terrore concuti nec promissis flecti posse con-
spexisset, multis affectum iniuriis ad patriam redire permisit invitus. Ille vero uatatu fluraen^
Histrum ingressus, retro respiciens, ad Theodoricum taliter infit: 'Tua'. inquit, 'exutus domina- 20
tione* meaeque redditus libertati, ad te meum revertar dominnm, pollicens, me tibi fidelem
fore faraulum^'. His dictis, ripam quam reliquerat repetiit et ditioni se 5" Theodorici coramisit.
His prosperis successibus dum in Italia saepe fatus polleret patricius ^, Constantinopolim apud
imperatorem invidis deti-ahentium lacerabatur relationibus. Improborum etenim mentes homi-
num aliorum incommodis sua volentes augmentare commoda, bonorum benefacta virorum con- 25
trariam moliuntur convertere in partem. Denique imperator* delatorum versutiis'' in errorem
inductus'^ insimulationibus^ furensque auimo, quod Theodoricus insidiator regni esse fere-
batur, iterum eum ad se venire mandabat; habitoque cum senatoribus mortis eius tractatu,
iurisiurandi'" fide eos obligat, ne quis archani sui proditor existat. Theodoricus autem, lega-
tione priucipis accepta, e '^ vestigio ad PtholemeuraS, cuius supra meminimus, mittit puerum, 30
ut sibi remandet, utrum expediat imperatoris audire praeceptum. Ille dum simulat, se velle
non reddere responsum, pueri qui missus fuerat instantia veterique*" viri devictus amicitia,
tandem Theodorici legato talia dat praecepta : 'Hodierna die natalicio ' imperatoris existente
nobisque'* senatoribus cum eo pariter discumbentibus, tu vice obsequentis famuli pone stans,
meo adhaerebis lateri, et inter convivandum de qua re mihi fiet sermo ad senatores vcl ad 35
principem, intenta curabis aure percipere eique a quo directus es * nuntiare'. Paret ille
mandato ac sedulus Ptholemei'" auditor fit in convivio. Tunc inter epulas et pocula cura
procerum mero incaluissent corda, tali eos Ptholemeus" est hortatus affamine: 'Hic', inquienso,

Cap. 2, Codd. 1. 2.

Cap. 2. a) Gotis semper 2. b) et eum om. 2. c") suum dominum 2. d) utillimis 1; 40'

utilissimus 2. e) vincla ? 1. f) imperator 1. g) precavit Aim. h) est ab eis 2. i) om. 2.
k) que om. 2. 1) viiis 2. m) quidem? 1. n) Anar ? 1. 0) otius 2. p) sigillatim 2.

q"l Cumque 2. r) decertantibus 2, sed pr. m. corr. s) Aver? 1. t) blandit' 2. u) eum

add.? 1. v) H. f. 1. w) damnatione ? 1. x) famulatum 2. y) sue ? 1. z) patritius 1.

a) seo add. ? 1. b) versutis Aim. c) deductus ? 1. d) insimul actionibus ? 1. e) i'iu- 4A

randi fidem eis 2. f) ad 2. g) Thelomeum 2; sibi amicissimum add. 1. h) veterisque Aim.
i) natalitio 2. k) vobisque? 1. 1) om.? 1. m) Tholomei f. a. 2. n) Tholomens 2. 0) in-
qrens, sed r expunct. 2.

1) Responsum: Non, inquiant, dimittetur Theodoricus, nisi se purgaverit obiectis crimini-
bus om. Anonymus. 2) Scil. Ptolemaeus. so

4

GESTA THEODERICI REGIS. 213

dies cum sit magnificis * letus epulis, iocundus oportet fiat delectabilibus fabulis. Satis ergo Aim. i, lo.
iat eorum voluntati, qui his delectantur*' perfrui, quandoquidem auxit talium aviditatem ex-
iberans opuIentia<= vini'. Omnibus ergo hoc sermone suspensis, hec ille dicere est orsus^:
Eo', inquit, 'in tempore, quo humanae copia eloquentiae cunctis inerat^ animantibus terrae,
jestiae saltus in unum coiere*^ consensum, ut sibi eligerent regem; et quia hominum fasti-
liebant dominium, haberent sui generis imperatorem electum, His sese mutuo cohortantes,
idoriuntur leonem rogantqueS^, ut earum non abnuat voluntatem. Dicunt, se velle eum habere
)rincipem, quem scirent esse'> consilio prudentem. Suscipit ius dominationis leo et ab uni-
rersis feris solio sublimatur regio. Conveniunt ad eum salutaudum frequentes et adorant ut
lominum. Inter ceteras igitur advenit cervus forma corporis egregius ramosisque' pollens
;ornibus. Qui dum, submissa '' cervice, procideret ' adoraturus, a leone arripitur, epulum ei
nox futurus. Sed ipse dolum persentiscens™ fortique conamine caput excutiens, amissis corni-
)us, silvam petiit profugus. Imperator indignatus contemptum svii et" impatiens irae, multa
'uribundus cervo interminatur. Conqueruntur ferae inter se pro principis iniuria, nec tamen
nvenitur ulla, quae cervum persequi" audeat, hanc contumeliam vindicatura; qui etsi videretur
!sse inermis, pernici tamen cursu transiliens arduiP iuga montis, evaderet sine beneficio
loctis. Erat inter easl vulpes artibus cailens ingeniosis ■■. Hanc mittunt, ut cervum callide^
;onveniat et ad leonem redire faciat. Obtemperat illa iussis, cervum adit' dicitque, se dolori
iompati eius" non modice et, quod sine^ causa talia passus sit, sibi iniustum videri. Ille
; contra multa^ in leonem congerens maledicta, se, dum obsequitur, male multatum conque-
itur. Cui vulpes: "Videndum", inquit^, "est, ne quod^ tu iniuviae deputas, ille amoris tui
;ausa fecisse comprobetur; nam, dum, ut estimo, te sibi supplicem ad suum elevare vult oscu-
um, tu forte putans morsum, eius declinasti conspectum. At ipse uunc te absentem esse
lolet, de te absente sermonem agitat, in te solo eius moratur intentio". Quid plura? Suadet
;ervo, ut leonem adeat ac eius se ditioni committat. Qui dum, ut ante, inclinato capite,
egem adoraturus veniret, cervice tenus unguibus infixis, a leone arripitur et a circumstantibus
eris sine mora discerpitur. Vulpes prope stans furtim cor ^ eius aufert et devorat. Cor cervi
[uerens et non inveniens leo fremit grave*. Tremefactae ferae inquirunt sollicite, quae
larum huic sit obnoxia culpae. Suspicio erat, vulpem huius furti esse'' ream, eo quod vidis-
ent eam proximius cervo adhaerentem. Inquisita vulpes negat se huius '^ fore criminis con-
ciam. Sed dum ei non creditur, cruciatibus addicta, in haec prorupit'' verba: "Vae", inquit,
'mihi miserae, quae tantas poenas patior indigne; ut quid enim a me exquiritur, quod eum
ninime habuisse certa ratione cognoscitur? Etenim si cor habuisset, profecto huc non
edisset. Primo, cornibus avulsis, aufugit inermis, secundo non dubitavit subire periculum
nortis. Xullatenus ergo cor habuit, qui sibi consulere nescivit". Haec locutus Ptholomeus^
onticuit. Puer'^ Theodorici haec intente auscultans et sagaci animo dicta intelligens, ad
lominum suum reversus, cuncta per ordinom pandit et cautioremS adversus dolos insidian-
ium'' esse premonuit. Theodoricus itaque', imperatoins iussionibus spretis, quibus Constan-
iuopolim adire iubebatur, in Italia resedit. Denique postmodum Gothorum, qui Italiam
nvaserant, rex est'* efFectus et dominus. Imperii vcro partibus quodannis ' modium tcrrae
lependebat. Unde veritatem rei ignorantibus, dum modium'" rex Theodoricus acrariis publicis

Cap. 2. Codd. 1. 2.

Caj). 2. a) inagnific'^ 2. b) delectatur 2. c) habundantia 2. d) cxorsus est 1.

i) dee»l 2. f) coniere ? 1. f^) ncgantque 2. h) c. o. ? 1. i) que deest 2. k) .suminissa? 1.
) procidoret ex proccderet pr. m. corr. 2. m) porsentiens 2. n) suiciuo 1. o) a. p. 2.

») ardna 1. q) eam ? 1. r) ingenuosis ? 1. s) conv. oall. 2. t) adiit 2. u) c. huo 2.

') «ine o caiisa 2. w) i. 1. m. 2. x) e. i. 2. y) quc ? 1. /.) u. c. o. 2. a) graviter 2.

»j r. o. 2. c) f. h. 2. (l) j)rorumpit 2. e) Tholomeus 2. f) crgo addil 2. g) cautio-

lem ? 1. h) om. 2. ij ergo 2. k) cff. cst 2. 1) fiuot.-uinis 2. m) modum ? 1;

nediuin 2.

214 GESTA THEODERICI REGIS.

Aim. 1, 10. solvere diceretur, nou addito cuiusquam rei vocabulo, ut puta viui aut* olei, modium num-

morum couferre putabatur.
Aim. 1, 11. (3). Post multum vero temporis-'', Anastasio'' defuncto, qui post Leonemi curam

^TBeda iniperialis maiestatis optinuerat, lustinus senior'^ successit. Cuius tempore sanctissimus
papa lobannes, qui Ormisdae successerat, post Symmachum^ Constantinopolim ad impera- 5
torem lustinum est profectus, a Theodorico Gothorum^ rege missus. lustinus namque augustus,
cum esset vir fide catholicus, hereticos impugnans, ecclesiasf eorum orthodoxis condouaverat,
cousilio usus papae memorati. Quaproptcr Theodoricus, Arrianae existens hereseos, eum cum
aliis catholicisS viris ad impcratorem direxit, mandans, quod nisi Arrianis ecclesiae redderen-
tur, cunctum Italiae populum gladio percutiens extingueret. Secundus'' autem antistes, ut 10
erat languidus, iter arripiens, navigio Constantinopolim est evectus. Occurrit autem ei augustus
et omnis civitatis clerus, gaudente principe, suscepisse se in Regia civitate pontificem sedis
apostolicae. Peroratis igitur', pro quibus ierat, et impetratis, ipsi"* lustino ' augusto, ut yica-
rius beati Petri"', imposuit imperialem coronam et, accepta remeandi" licentia, reversus est
Ravennam. Quem Theodoricus, eo quod audierat, eum ab augusto honorifice susceptum, diu- i5
tina custodia maceratum, ieiuniis ac squalore" carcerisP, ultimum coegit exalare spiritum. Qui
deficiens, animam Christo martyri reddidit. Alios quoque qui cum eo fuerant partim igne

V. Boetii I. cremavit, partim variis penis interfecit. Inter quos Symmachum "■ patricium et Boetium in-
Aim.1.1. signem- consulem, eius generum, eo quod impl oraverant auxilium ab imperatore

lustino contra eum, volentem invadere rem publicam, ut rei maiestatis, iudi- 20
.vim.i.i. cante licet invito senatu, post carceris custodiam cum lohanne papa in conspectu

v.Bootiiii. omnium amicorum suorum et parentum decollati sunt. Dum autem Boetius

esset* in carcere, philosophiae consolationem sibi adhibuit ac descripsit, ne prae tristitia

Aim. 1 1. desperaret. Qui videlicet'^ Boetius quam disertus fuerit in secularibus litteris quamque fuerit

fide catholicus, ex eius comprobatur codicibus. Testatur hoc arithmetica nec non et dia- 25
lectica, ipsa etiam" omnium^ animis gratissima musica ab eo translata et Latinorum iam
dudum eam desiderantibus auribus delectabiliter^^ infusa. Porro eiusdem'' de sancte Trinitatis
consubstantialitate liber liquido ostendit, quam eximius suo, si e i licuisset, tempore sanctae
ecclesiae colonus extitisset. Thcodoricus autem inmanisV sceleris statim precium luit. Nam
nonagesimo octavo^ post hoc facinus die* subita morte defunctus, indignam vitam digno exitu 30
finivit''. Cuius animam quidam solitarius, apud Lyparim*^ manens insulam, vidit inter sanctis-
simura papam lohannem et Symmachum ex consule^ deductam in Vulcani demergi® ollam ei
loco vicinam. Quae ideo sic dicitur^, quod inibiS tanquam aeneum vas fervescat ab igne''.
Hoc modo periit Theodoricus, homo in suis inimicus ' honestis pollens moribus. Romanis
etenim primitiis quotannis conferebat ad subsidium tritici 120 modiorum milia. Qui veniens 35
ad extrema, ut ex superioribus patet, poUuit omnia. Huic fuit in coniugio iuncta soror Clo-
dovei Francorum regis nomine Audefleda. Suas quoque sorores aut filias Theodoricus piin-
cipibus circumpositarum sociaverat nationum, nec erat uUa gens vicina Italie, cuius rex esset
affinitatis expers.

EXPLICIT VITA THEODORICI GOTHORUM REGIS. 40

I

f

Capp. 2. 3. Codd. 1. 2.

Cap. 2. a) et 2.

Cup. 3. a) tempus 2; Eo tempore Aim. b) Anastio 2. c) succ. senior 2. d) Simm. 2
e) r. Gotorum 2. f) eorum eccl. 2. g) v. c. 1. h) Sanctus bene Aim. i) ergo 2. k) ipso 2
1) lustitio ? 1. m) apostoli add. 2. n) I. r. 2. 0) sqiialoribus 1. p) afflictum deeat. q) mar- 45
tyri ? 1. r) Symacum 2. s) in carcere esset 2. t) B. v. 2. u) autem ? 1. v) a. 0. 2

w) desiderabiliter 2. x) eius de s. 1 ; eiusd s. 2. y) imani 2. z) CCVIII. 2. a) s. m. def.

die 2. b) fini|iuvit 2. c) ila 1; Lipaiain 2. d) exconsulem 1. e) dimergi ? 1. f) dicit? 1.
g) ubi ? 1. h) hic desinit 1, iibi sequitur: De nativitate eiusdem regis. i) initiis bene Aim.

1) Zeno Anastasium praecessit. 2) Inde ab h. l. frustula ex Vitis I. et II. Boetii (ed. 50

Peiper p. XXXI) sumpta sitnt.

f

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

EDIDIT

BRUNO KRUSCH.

Labente regno Merowingico, res Francicas ultimus descripsit auctor lihelli, qui
jresta Francorum' vulgo clicitur, rectius autem ad vetustiorem, eandem meliorem
ditionem 'Liher kistoriae' inscrihitur, cum quod altera editio fert lemma: Incipit
ber sancti Gregorii Toronis episcopi gesta regum Francorum, cum hoc lihello non
onvenire, nemo sit qui non videat. Sin vero Gregorius Turonensis huius Historiae
criptor minime hahendus est, auctoris nomen omnino latet. Certe homo Neustrasius
rat, id quod inter omnes constat. Cum enim reliquorum incolas regnorum Austrasios
^urgundionesque appellaverit, Neustrasios uhique Francos xax' tE,oyj\v vocavit, ut reli-
ui scriptores NeustrasiiK Praeterea res gestas omnino ex conspectu Neustrasio nar-
avit, id quod Historiam cum Fredegario continuato comparanti luce clarius patehit.
^atriam Cauer, De Karolo Martello p. Ib, et Monod * accuratius circumscrihehant, quo-
um alter Rotomagensem, alter Parisiensem scriptorem hahuit. Sane de ecclesiis Pari-
iensihus anonymus optime instructus erat^. Nam postquam Chlodovechum ecclesiam
I. Petri vel SS. Apostolorum (hodie S. Genovefae) se aedificaturum vovisse narravit
c. Yl), ipsura (c. 19j et filiam Chlodchildem (c. 23), quam Gregorius 'iuxta patrem suum'
equiescere scripsit, in eadem ecclesia sepultos esse, memoriae tradidit. Deinde Childe-
eHum S. Vincentii ecclesiam (hodie S. Germain des Pres) construxisse (c. 2Q) Germa-
umque episcopum ibi depositum esse (c. 33), Gregorium supplens rettidit, ipsoque teste
'.iam Fredegundis ossa eadem ecclesia teg^cntu • (c. 31 ). Tum hrachium S. Dionysii
Chlodovecho Hnstigante diahuld ahscisum esse, solus rettulit (c. 44). Denique non
jnoravit, Chlodoaldura 'Noviente villa Parisiace suhurhane' (hodie 'Saint-CJloud' ) iacere
c. 24). His d.e causis Monod v. c. scriptorem in monasterio vel S. Vincentii vel S. Dio-
ysii Parisiensi degisse coniecit. Idem Historiam hanc nisi auctoritate regum Neustra-
iorum compositam non esse contendit*. Quod ad hanc rem spectat, lihellus adeo mendis

1) C/. Wailz, 'VG.' II, 1 ^, xj. 154, n. 1. 2) 'Les origines de Vhistoriographie a Paris'

i 'Memoires de la soci/de de Vhistoire de Paris et de Vlle-de- France' tom. III, 'p. 219 — 240.
) Monod V. c. p. 231, octo, quae in Ilistoria commemoranlur, villas regias protulit, quae opi-
ionem suam proharent. Quid? Spinogili Dagobnrtum mortuum csse, ut Fredegario Uurgundioni
IV, 79^ notum erai, ita Rotomagensis ignorare non potuit; Clfpiacum ab anonymo laudatur, eo
Hod Audoenus liotomagensis ibidem ohiit. Quae restant aliae propius Rotomagum quam Lutetiam
Itae erant, aliae e Gregorio jluxerunt. A.) l. l. p. 2.'i0; 'om peut-elle avoir H6 dcrite, si ce

'est dauB le voisinage mf'.me des rois, prea de leura r/tsidences habituellea et sous leur injluencef'
'ed c/. p. 233 : 'mais il ne devait pas /tcrire sous leurs ordres immt-.dintH et sous lcurs ycux'.
'erle scriptor V. S. Lantberti abbatis Fontanellensis monasterii propc Rotomagum siti neqem

216 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

1

k

foedissimis scatet^ ut eum ah homine rerum summopere imperito scriptum esse dicere
malim. Accedunt alia argumenta, quihus Monod v. c. opinio destruatur. Gregorio
teste (IV, 13. 16) Chramnus a Clilothario patre 'Arvernus' missus, in Historia (c. 28j ^m
autem 'ultra Ligere' profectus est. Ille (IV, 47j Theudohertum 'Toronus et Pectavis vel ^Hj
reliquas citra Legere sitas' urhes pervasisse scripsit, af anonymus: ultra, inquit, 6
Ligire cuni hoste direxit (c. 32 j. Idem eodem modo pro 'Pectavus', quod apud Gre-
gorium legitur, 'ultra Ligere' (c, 33j scripsit. Itaque dum Gregorius 'citra Ligerem',
id est ad meridiem Jiuvii, degit, anonymi 'ultra Ligerem', id est ad septentriones
jluvii, patrium solum iacebat. Quod ia^n accuratius circumscrihamus necesse est. De
Sigiherto Gregorius (IV, bl): obtentis, inquit, civitatibus illis, quae citra Parisius sunt lo
positae. usque Rhotomaginsem urbem accessit. Quae verha anonymtis ita reddidit :
Sighibertus vero civitates illas, quae ultra Parisius sunt positae, usque Rothoraacum
accepit. Vt igitur Gregorius Turonensis citra Parisius scrihehat, ita Historiae auctoris
patria ultra hanc urhem sita erat. Ecclesiae autem S. Vincentii Parisiensi addictus
quae Txironensi citra Lutetiam iacehant civitates 'idtra Parisios' positas dicere non i5
potuit. S. Dionysii monasteritim a Parisiis ad septentriones situm conveniret quidem,
sed ad hanc ecclesiam hrachium tantum sancto ahscisum spectat, dum alias vix com-
memoratur >. Hac sola de causa scriptorem S. Dionysii monasterio iniungere minime
licet, id quod Monod quoque sensisse videtur.

Postquam anonymum a Parisiis ad septentriones vixisse prohavimus , Caueri 20
sententia quihus qualibusve rationihus innitatur, nohis inquirendum est. S. Audoenus
Rotomagensis episcopus magis quam par est laudihus effertur. Postquam Dagoherti
regnum augustum anonymus cecinit, ad Audoenum episcopum creatum transit: Tunc,
inquit, et beatus Audoinus episcopus exortus enituit (c. 42j. Miraris, quod Audoeni
solius mentionem fecit neque Eligii, qui amicitia cum illo coniunctus eodem anno 25
dieque consecratus est; at nisi Audoeni nullius episcopi electio in Lihro historiae
Francoimm celehratur. Eundem Audoemim quomodo Ehroinus consulturus accesserit,
c. 45. narratum est: Ad beatum vero Audoinum direxit, quid ei consilio daret. At
ille per internuntios hoc solum, scripta dirigens, ait: 'De Fredegunde tibi subveniat
in memoriam'. Postea cum Warattonem patrem Ghislemarus 'ah honore generositatis so
suhplantare' cogitaret, iterum 'Audoinus episcopus prohihuit, ne hac nequicia contra
p>atrem inferret' (c. Al), et cum in proposito p>^ssimo persisteret, 'a Deo percussus,
iniquissimum sptiritum exalavit, iuxta quod sanctus Audoinus ei predixerat'. Deni-
que mortem eiusdem episcopi anonymus ita explicat, ut inter ipsum et sanctum
necessitudinem quandam intercessisse nemo negare possit. Sub his, inquit , diebus 35
beatus Audoinus Rotomageusis episcopus plenus dierum ac virtutibus preclarus CJepiaco
villa regale in suburbana Parisiorum civitate migravit ad Dominum. Cum gloria basi-
lica sancti Petri apostoli Rothomacum civitate sepultus est (c. 47). Itaque cum Cauero
contendo, lihellum Rotomagi vel potius in dioecesi Rotomagensi scriptnm esse ^. Addam,
quod c. 32. verhis Gregorii (IV, bO) : Chilpericus — — vero se infra Thomacensis 40

Childerici regis atque Bilhildis filiique Dagoherti multo fusius accuratiusque quam Uistoriae auctor
narravit. Unde probatur, etiam extra Luietiam res a regibiis Neustra^iis gestas conscribi potuisse.
1) Dagobertum in basUica S. Dionysii sepultum esse, etiam Fredegarius (IV, 79^ memoriae tradi-
dit, idem fusius hanc rem tractavit. Quod auiem filium Chilperici ibidem iacere anonymus nar-
ravit ('Vauteur avait eu soin de noter' Monod), res nullius momenti est, cum e Gregorio id peti- *S
verit. Denique Librum historiae Francorum medio aevo in monasterio S. Dionysii notum fuisse
non nego, sed ubi ignotus fuerit, quaero. 2) Singulari veneratione auctorem S. Audoeno dedi-

tum fuisse, Monod quidem non negavit l. l. p. 230; 'II a evidemment une admiration particuliere
pour saint Ouen'; sed quia librum omnino Parisiis scriptum esse voluit, adiecit: 'mais il n'ensuit
pas pour cela qu'il ftU un pretre de Rouen'. 5«

I

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 217

nurus cum uxore et filiis coramunivit ab anonyvio per Rothomaginsem fugiens in-
erta sunt, et c. 25. Chlotharius I. in silvam Arelauno, quod nomen Gregorius, H. Fr.
'II, 28, silentio praeteriit, c. 38. Chlotharius II. in eandem ingressus esse fertur:
yhlotharius naraque a Parisius exiit et Arelauno silva ingressus est. Arelaunus autem
ilva prope Rotomagum sita erat.

Ex Hispania anonymum in Gallias advenisse, Monod inde coniecit, quod e Gre-
lorio Wisigothica exscripsit eaque ampliavit. At in ea parte, quae scriptori pecidiaris
st, ne nomen quidem Hispaniae legitur, id quod admodum mirum esset, si, Arabihus
s. 711. hanc regionem occupantihus, in Gallias advenisset. Sed Gothos perisse Arahes-
■ue triump>hasse , scripAoris ita intererat, ut has res gestas omnino silentio p)raete7'-
liserit. Sin autem vel strictim jfosteriorem lihri partem legeris, hanc historiam Fran-
orum a nullo nisi ab homine Franco conscriptam esse concedes. Neque Historiae
odices duo Hispani, ex eodem exemplari prognati, Gahrielis Monod sententiam con-
Irmare possunt, ut Eicald opinione celerius statuit ^, cum utriusque textus deterri-
lus atque e Pseudo - Turpino ^ interpolatus sit talisque auctoritatis lihri plurimi in
ibliothecis totius fere Europae supersint.

Quo tempore Liher historiae Francorum compositus sit, ex fine inteUegitur. In
aec enim verba liber desinit: Franci vero Theudericum Cala monasterio enutritum,
lium Dagoberto iunioris, regem super se statuunt, qui nunc anno sexto in regno sub-
istit. Tlieudericus cum a. 722. in. rex creatus sit, sextum regis annum cum a. 121,
onvenire oportet^.

Fontes, Gregorio excepto, fere nulli supersunt. Hunc excerpsit, modo verba
iu8 servanSy modo sententiam tantum reddens; paginae vero nonnullae ad verbum
um Gregorio congruunt. Quod nonnumquam verha singida ita omissa sunt, ut iam
extus hiet, scriptori Merowingico vix vitio id dandum est. Aeque ac Fredegarius
listoriae auctor sex tantum priores Gregorii lihros habuit, quibus ad c. 35. usus est.
!odex, quem adhibuit, cum ad genus B pertinuerit, satis mirum est, quod caput IV, 19.
Tregorii, quod in his libris desideratur, Historiae auctori notum erat (c. 29J. Deinde
■^rologus legis Salicae (ed. Behrend p. \2b) ah anonymo exscriptus est (c. 4). Tum
nter Apjpendicem Marii et Historiae c. 38. 40, in quibus de nece filii minoris natu
lieudoheHi et de Brunechilde crudeliter interempta agitur, necessitas quaedam inter-
edit, id quod Monod v. c. l. l. p. 224 sqq. primus vidit. Fredegarii autem chronicae
\nonymo praesto non erant. In illis partibus, quae, cum fontes desint, propriae
abendae sunt, plurima e carminibus, quae per vidgum ferehantur, fluxisse, coniecit
^unghans, 'Childerich und Chlodovech' p. 51. Quae fahulae quod cum Fredegario
liquo modo conveniunt, consensus procul dubio inde ortus est, quod uterque rettiderit
uae in ore omnium erant Francorum. Praeterea scriptis quoque historiis anonymus
isus est. De Chlodoveo II. enim c. 44; Huius, inquif, mortem et finem nihil dignum
istoria recolit. Multa enim scriptores eius finem condempnant; nescicntes finem nequi-
iao eius, in incertum de eo alia pro aHis referunt. Hoc ex loco memoria dignissimo
lost Fredegarium et ante hunc, qualiscumque est, historicum alios res gestas posteris
radidisse discimus, quorum opera perisse non satis dolendum est. llla enim quae
uperest Historia Francorum auctoritatem fidemque minimam habet.

Nam quae in priore Historiae parte e Gregorio non fluxerunt, merae sunt
abulae, ut Francorum origo (c. 1 — 4), res, quae ad j^^^i^f^^^ip^^s regesque primos Fran-
orum pertinent, praecipue ad, Childericnm (c. 6. 1) et Chlodovechum (c. 11 — 14),
lolus Fredegundis (c. 31. 32), alia. Capntis 35, ubi etiam Gregorius adhibitus est,

1) *N. Archiv' VII, p. 306. 2) Karlua enim Marlellua cuvi Magno constanler covfun-

litur. 3) Cf. 'N. Archiv' X, p. 94.

S8. R. Mcroving. II. 28

I

218 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

maxiina pars scriptoris est, qui inde ah hoc loco narrationem ad suum tempus per-
duxit. At cave nimis jidas ei, qui ab eruditis 'fahidator anonymus' merito apj^ellatus
est. Omnia enim, quae a Fredegario non confirmantur, aut suspecta sunt aut 2>rorsus
ficta, ut expeditio Dagoherti (c. 41) in Saxones suscepta et jmgna 'super Wisra' com-
missa, uhi etiam a CJilothario Saxones victos esse voluit anonymus Gregorium for- 5
titer supplens (c. 21). Neque meliora sunt, quae in c. 43 — 45. referuntur: mendis ea
scatere, alio loco dixi^. Maior fides extremis capitihus trihuenda videtur esse, uhi
ad historiam sui temporis scrihendam aggressus est. At cuvi c. 49. Tlieuderici atque
Chlodovei, qiii a. 695. diem ohiit, regni annos perperam tradiderit, vix ante a. 700.
pro teste spectatoreque accipiendus est. Quae vero relatu digna hahuit p^^rpauca lo
erant, sive ipse de rehus gestis non satis instructxis erat, sive eas litteris mandare
aut neglexit aut nequivit.

Temporum indiciis anonymus adeo vagis utitur, ut, quo anno res singulae gestae
sint, ex Historia perspici non possit. Summam tantum annorum quos reges regna-
verunt saepius prodidit, eandem plerumque falsam. Praeterea temptis semper ut in- 16
sequens vel idem his verhis indicavit: Post haec, Nec multo post; Cedendum itaque
tempore, Cedendum enim tempore, quae a lingua Latina plane ahhorrent, Decedente
vero tempore, Sequenti tempore, Succedente quippe temporum, Succedente igitur tem-
pore, vel In his diebus, Sub his diebus, Eo tempore, Eo itidem tempore, Id temporis,
Per id terapus, Tunc. Haec omnia nihil valere, eommemorare vix necesse est. Sermo 20
Fredegariano aliquanto melior est, quamquam persaepe casus quartus et sextus per-
mutati sunt, nonnumquam participium pro verho finito, verhum activum pro ptassivo *
accipiuntur, neque vocahtda harhara desunt, ut bale iumente, livorare, stapplo. Adde,
quod litterae ag in ayg productae sunt, velut fere semper Daygobertus, paygus scripta
reperiuntur, id quod in alio lihro non legi. At nimia litterarum vocalium e — i, o — u 25
permutatio scriptorihus Merowingicis prop>ria in Lihro historiae Francorum non de-
prehenditur, ita ut is iam aevi humanioris vestigium quoddam 2>rae se ferre videatur.
Connexus enuntiatorum satis simplex est, cum fere unicuique verho que additum sit;
cf. c. 1; appellaveruntque eam Sicambriam habitaveruntque illic annis multis cre-
veruntque in gentem raagnam. 30

Paucis annis post a. 727. altera huius ojmscidi editio parata est, cuius codiccs
quam plurimi aetatem tulerunt. Priorem a. 727. compositam A, posteriorem B vocamus. .
B nonnulla addidit, ut ea qxiae c. 5. de Germania'^ ex Isid. Etym. IX, 2, §. 97, ret-
tidit, alia omisit, elocutionem saepe mutavit* atque narrationem e Gregorio supplevit,
quem titido quoque, ut supra dixi, inseruit. Cum itaque qui B recognovit hoc opuscu- 35
lum Gregorii esse existimaverit, hanc editionem non ah ipso auctore A i^aratam esse,
sed ah alio, qui verum scriptoris nomen ignoravit, luce clarius inteliegitur. Gregorium
a B iterum consultum esse, capite 8. luculente prohatur, uhi enuntiatum Adovacrius
itaque de Andegavis et de ahis civitatibus obsedis accepit ah A omissum B demum
e Gregorio textui inseruit. Vice versa B dimidium fere c. 16. ah A ad verhum e Gre- 40
gorio exscriptum p^raetermisit. In extrema Historiae ptarte B perpauca mutavit. Non-
nullis locis textus A a B emendatus est, xd c. 28; illudque inter Absalonem et patrera
eius David posuisti (ita A), uhi B verha inpone iudicium, quod condam p)Ost illudque
e Gregorio adiecit. At loquentem te audio, editionem B pro i^riore, A pro posteriore

1) Cf. 'Forschungen 2. Deutschen Gesch.' XXII, p. 474. 2) Cf. Indtcem capitum: eam 46

Merovechus adsurnitur, regnum Theudericus adsumitur, Waratto maiorum domato adsumitur,
Audoinus ad Dominum migratur. 3) Cf. etiam Francorum etymologiam c. 2. 4) Neque

vero ubique ad artem grammaticam, nam pro adlata in B deferta saepe scriptum est; cf. c. 12.
Hostem, qui pro exercitu in A accipitur, in exercitum ostilem D mutavit (c. 4).

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 219

iccipiendam esse. Itaque quibiis opinio mea confirmaretur argumenta nonnulla colli-
jenda mihi esse duxi. C. 37. B scripsit: Ibi enim in ipso certamine visus fuit
ingelus Domini evaginato gladio supra populo illo, dum in A haec leguntur : In
psa pugna angelus Domini gladio evaginato super ipso populo. Cum verbum visus
uit insertum sit, elocutio B midto lucidior est, quam A, qui si B textum recogno-
nsset, non quae scripserat scripsisset obscura. C. 27. Chrodchildis regina bonis
iperibus predita apud urbem Toronicam migravit ad Dominum verbum predita B
miisit, qui c. 31. Nunc autem ad coepta redeamus verba ad coepta in accepta cor-
•upit. Haec leviora sunt. Summi momenti est, quod quae c. 38. ex. A de filio
rheudoberti minore natu scripsit: Minorem enim in albis ad petram percussum cere-
>rum elisit, B hoc quidem loco praetermisit , sed c. 39. ex., ubi de filiis Theuderici
igitur, inseruit: luniorem, inquit, enim puerum in albis eliso cerebro ad petram inter-
ecit. Qtiod plane falsum est, nam ex Appendice Marii et ex Fredegario iuniorem
^heudoberti filium hoc crudeli modo interisse scimus , ut A recte tradidit. C. 31. de
ralsuinta agitur a Chilperico petente, ut in Hispaniam remitteretur. Id cum Gre-
'orius et A et B descripserint hoc modo:

redire permitteretur ad patriam Greg. IV, 28^
redire permitteret ad patrem suum A,
redire dimitteret in patria ad patrem suum B,
'acile apparet, A e Gregorio hausisse, B textum A exscripsisse et e Gregorio sup-
desse. Denique quos A accurate adnotavit dimidios Pippini et Chilperici regni
innos B omnino praetermisit. Quibus ex causis B posteriorem huius opttsculi edi-
ionem habendam esse censeo.

Qua in regione B scripserit, iam quaeritur. Mortem Childeberti regis Austrasiae
t Burgundiae A plane silentio praeteriit, at B hanc lacunam explevit c. 37: Eo,
nquit, tempore mortuus est Childebertus rex iunior regnavitque annis 20. Teudo-
•ertus, filius eius, in regnum patris sui in Auster statutus est, Teudericus vero in Bur-
;undia. Ut Fredegarius Burgundio Cliildeberto 4 annos tribuens Burgundici tanttim
■egni rationem habuit, ita B scriptor quot Austrasium regnum egerit (blb — 595J
\nnos recte memoriae tradidit. Unde forte coniciendum est, hominem in hac regni
'rancici regione degisse, at in sinistra Rheni ripa, ut c. 5. demonstratur : Propterea
iermanie omnes regiones gentium, que ultra Renum fluvium sunt, huic nomine non-
iupantur Germanias.

Theuderico rege etiam tum vivo hanc editionem factam esse, ex fine intellegitur,
tbi verba anno sexto, quae A praebet, omissa sunt, sed nunc servatum est: qui, in-
'uit, usque nunc in regno subsistit (B). Theudericus autem a. 737. diem obiit. Qtiidf
'am ante a. 7ii6. recognitam hanc Historiam Francorum extitisse, Fredegarii conti-
luatione luculente probatur. Nam quicumque priorem huius partem libro, quem iam
dituri sumus, usus composuerit, non priorem A, sed posteriorem editionem B ad-
libuit. Cuius rei pauca exempla proferam : c. 44. tres filios habuisse A, filios tres B
um Fred.; c. 45. de regno deiciunt A, a regno B cum Fred.-^ propter Childericum mit-
entes A, legacionem ante mittentes B et Fred. addunt; filio Erchonoldo A, filio Ercho-
loldo nobile B et Fred.; post Ebroinus B et Fred. consilio accepto addunt; c. 4G.
lirigit nuncios A, nuncius dirigit B cum Fred. ; c. 47. pro consilio pertractantes (A)
labent consilio accepto B, accepto consilio Fred.; c. 48. Austrasiis A, Auster B et
^red.; Bercharius ab adulatoribus occisus est et instigante Anseflide etc. A, at et B
minit, quare Bercharius ibi anctore Anseflide interimitur, et ita Fred.: intcrfcctus cst,
nstigante Ansflcdo matrona sua. Itaque qui Fredegarium continuavit hoino Karo-
ingicae stirpi addictus editione usus est B, id quod mirum non est, postquam in
'egno Austrasio illam ortam esse probavimus. Cum prior continuati Frcdegarii pars

28*

220 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

a. 736. composita sit ', hominem Austrasium B librum A a, 727. editum paucis annis
post, id est ante n. 736, recognovisse necesse est.

Eandem editionem Aethicus exscripsisse videtur. Teuffel quidem^ ^Romische Lit.
Geschichte' §. 497, Cosmographiam circa a. 630. compositam esse voluit, sed quas
attulit rationes non sufficiunt. Neque enim Fredegarius neque Isido7'us illa usus est, 5
sed qui vulgo Aethicus vocatur ex Isidoro hausit, inter ipsum autem et Fredegarium
ne minima quidem ratio intercedit. Multo melius Aethicum post Librum historiae
Francorum recensuit Ebert v. c, 'Literaturgeschichte' I, p. 573. Sermone Aethicus
utitur eodem, quo Historia Daretis Frigii Fredegario a continuatore inserta con-
scripta est; cf. Aethicus ed. Wuttke p. 24, l. 6. gignarura, p. 51, l. 10. gignarosque, 10
l. 22. gignaras pro gnarus et 'N. Archiv' VII, p. 513. Quare mihi persuasum est,
Aethicum continuatoris Fredegarii aequalem priori saeculi VIII. parti tribuendum
esse. De Germania autem auctor B Libri hist. Fr. iisdem fere verbis atque Aethicus
rettulit :

Lib. h. Fr. c. 5. Aethicus ed. Wuttke p. 16. 15

Propterea Germanie omnes regiones Nam et illarum regionum pagi omnis

gentium, que ultra Renum fluvium sunt, Germania est appellata, eo quod sint
huic nomine noneupantur Germanias, eo inmania corpora inmanesque natio-
quod inmanea corpora sint inma- nes, saevissimis moribus duratae,
nisque nationes, sevissimis durate adeo indomiti, frigore et rigore ferentes 20
semperque indomiti, ferocissimi, quorum ultra omnes gentes. Centum pagos dicit
fuisse paugus centum traditur scriptura. esse inter liabitabiles et inhabitabiles a

Reno fluvio usque Oceanum insolas pluri-
mas et Meotidas paludes.
Inter sevissimis et durate in Libro h. Fr. vocabulum excidit; Aethicus autem 25
moribus inseruit. At frigoribus supplendum esse, ex Isidoro, Etymolog. IX, 2, §. 97.
intellegitur : Germaniae, inquit, gentes dictae, quod sint immania corpora immanesque
nationes, saevissimis duratae frigoribus, qui mores ex ipso caeli rigore traxerunt,
feroces animi et semper indoraiti, raptu venatuque viventes. Huc accedit, quod Histo-
riae verba semperque indomiti magis quam Aethici adeo indomiti cum Isidorianis 30
semper indomiti congruunt. Itaque Historiae auctor Isidorum, Aethicus vero Historiam
exscripsit. Cum autem aliis locis Isidorum ipsum Aethicus certe adhibuerit, non mirum
est, quod huius verba et rigore ferentes ultra omnes gentes illius similitudinem quan-
dam prae se ferunt. Quae vero de Suevis Isidorus l. l. enarravit: Quorum fuisse
centum pagos et populos, multi prodiderunt, Historiae auctor B fere ad verbum de- 35
prompsit, Aethicus excerpsit tantum; uterque ad totam Germaniam ea rettulit. Etiam
cap. 1. Libri h. Fr. Aethicus adhibuisse videtur.

Historiae Francorum per medium aevum tot exemplaria facta sunt, ut vix omnia
quae nota sunt a me collecta esse opiner Magni enim hunc libellum ut brevitatis ita
fabtdarum causa aestimabant, quas non inamoenas esse iudico. Qui autem in cata- *<>
logis codicum mss. 'Gesta Francorum' appellantur libri, non raro Ademari Caban-
nensis exemplaria sunt, dum opuscidi nostri codices ut Gregorii Turonensis historiae
libri in iisdem tabulis recensentur. Itaque complures libros me fugisse pro certo habeo;
sed, ne codicum quos attidi conspectus lectoribus taedium iam pariat, vereor.

Primum codices editionis A collegi, quos in tres classes numeris 1. 2. 3. di- «
stinctas divisi.

1) A la. Codex Bernensis wr. 599.* membranaceus, formae octavae, saec.VIII,
f. 136, olim ecclesiae cathedralis Argentoratensis, — in cortice enim exteriore haec legun-
tur : vient de la cath^drale de Strasburg, — deinde Bongarsii erat, cuius nomen

1) Cf. supra p. 8. 2) Cf. 'Arckiv' V, p. 485. 6»

LIBER HISTOEIAE FRAXCORUM. 221

f. 132. exstat, Continet f. 1 — 132. Lihrum historiae Francorum. Duo quae praecede-
hant folia excisa, decem versus folii 132. et totum folium 132'. erasa sunt; f. 133 —
136. chronologica ecclesiasticaque sequuntur. Post fol. 131. folium unum excisum est,
ut textus a c. 53. disceptavit et thesauros ad Franei v. Theudericum Cala perierit.
Constat ex qtiaternionihus et uno ternione. Folium versus 15 occupant. Codex pul-
cherrime scriptus, litteras quas initiales vocamus ruhro, viridi, croceo colore distinctas
hahet. Primus quisque capitum versus litteris maiusculis exaratus est. Quae lihra-
rius postea emendavit, pro nihilo aestimanda sunt. Liber, qui ex exemplari litteris
maiusculis scripto fluxit, cum c. 45. pro vi numerus VI reperiatur, optimus est, at verha
quaedam desiderantur. lisdem atque complurihus mendis qui sequuntur codices A 1
inquinati sunt.

Exscripsit vel Gerher vel Durheim hihliothecarius (cf. 'Archiv' V, p. 752j; quis-
quis erat, negotium susceptum accuratissime perfecit. Postea Arndt v. c. codicem
recognovit.

2) A 16. Codex Parisiensis nr. 5596 (Colhertinus nr. 5432J memhranaceus,
formae octavae, saec. IX. in. litteris rudihus scriptus, quae codicem Bruxellensem Gre-
gorii (B 2) maiorem in modum aequant, post Vitam S, Remedii • Lihrum historiae Franco-
rum continet, quem epistida S. Augustini de igne purgatorio et dicta S. Hieronymi ex-
zipiunt. Lihrarius 'eius' per notam expressit. In scrihendi ratione cum A la plerumque
zonsentit, si orthographica excipis haec: diditus, lantia; tradedit; monarchyam, Pary-
sius; cognuscerit, commotu, currueruntque, in quarto casu parvolus, thesaurus; histis
'= istis), hostensuram; apellare saepe. Loco ae saepe e posuit, velut hec (semper).

Contulit Bethmann v. c.

3) A Vh. Codex Remensis S. Remedii'^, de quo Bouquet II, p. XIII: 'Gestorum
itilus in codice Remigiano limatior est quam in aliis : voces harharae ac minus
Latinae puriori Latinitati redduntur. Qui Gesta recognovit, fioruisse videtur post
Hincmarum, a quo sanctae Ampidlae historiam mutuatus fuerit'. Ultima Historiae
^)erha qui nunc anno sexto in regno subsistit, ut in A Ih, desunt; cum lihris A 1 in
:. 49. Baltildis pro uxore Theuderici accipitur. Codex nullius auctoritatis est, cum
iermo ubique mutatus, textus ex B interpolatus sit^. Eum ex editione tantum Boxi-
(uetiana novimus.

4) A lc. Codex Vindohonensis hist. prof. nr. 991, memhr. saec. XII, formae
(uadratae, textum ad arhitrium lihrarii immutatum continet. Desunt folia nonmdla
% c. 2. annis decim ad c. 10. Francorura grande. Ex exemplari A \h simili exscriptus
Z8t neque vero ex hoc ipso. Historiam Francorum hreviarium quoddam Fredegarii
^. 46 — 54. excipit, de quo ^N. Archiv' VII, p. 290. egi. Librum non curavi.

Contulit Pertz v. c.

5) A \e'. Codex Vindobonensis hist. prof. nr. 91, chartaceus, iisdeni mendis
itque A \c lahorat, quihus alia non pauca accedunt. Ipsum ex A \c fiuxisse ratus
olane seposui. Capitihus singulis tituli superscripti sunt, qui cum capitum indice
'eliquorum codicum non conveniunt. Desinit in titulo c. 25. De|.

Contulit Pertz v. c.

6) A 2. Codex S. Mariae Camaracensis nr. 711, saec. IX, formae quadratae,

\) Codieem litlera C diatinxi in Forlunati Opp., Auct. Antiq. IV, 2, p. XXIV. 2) Monod
. l. p. 221. codicem eundem ac A \b hahuit , sed ohstant, quae lioiiquet dc licmensi scripsit.
Neque enim in ParinienBi sermo mutatua est, neque amjmllae historia ihidem legilur. Sed forte
dem liemensis A \'h est, de quo liuinart, Vraef. (Jre<jorii §. 82. scripail. 3) Cf. c. 7, ubi A:

Et illi reHpondcrunt: 'Calidus enim erat nobi», paenitet nos; li : Ille dixerunt: 'Quia sine
egem abutebatur filia» nostra», pcnitct no»; Remed.: llli dixcrunt: 'Callidus cnim erat nobi»,
\ai sine legc abutebatur filiabu» noHtris.

222 LIBER HISTORIAE FRANX'ORUM.

foliorum 21, e trtbus fascicnlis constat, qui 8 et 6 et 1 folia continent. Caret et indice
et titxdo ; incipit enim Principium regniim Francorum. Capita plerumque non distin-
guuntur. Extremum folium cortici olim a(/gh(tinatu7n vix legi potest. Lihrarii duo
vel tres vetusti atramento diverso lihrum emendaverunt. Alter calamo rudi, alter nitido
usus est, sed qxio saeculo vixerint, difficile dictu est. Praecedit alius codex iam sae- b
cxdo XV. cxim hoc colligatus, qui lihrum continet qui inscrihitur : Historia mistica
ecclesie catholice Maximi, quam transtnlit Anasthasius.

Codex ut sximmi pretii est, quippe qui verha in A 1 omissa omnia habeat neque
mendis codicum A 3 inquinatus sit, ita non satis dolendxim est, qxiod iniuria temporum
maxima eius pars periit. Desinit enim c. 28. in vei'his : Chlotharius rex. Litterae lo
quas initiales vocamus saepe omissae sxtnt, nam ibus pro Quibus, ibi pro Tibi, uit
pro Fuit scriptum est. Quas lacxinas iam in exemplari, ex qxio A 2 fluxit, extitisse,
inde conicio, quod spatixim litteris supplendis suffciens in A 2 minime vacat. Hxic
accedit, quod c. 10. pro Verum in A 2 erunt legitxir, quod lihrarium ex erum arche-
typi formasse j^atet. In ratione scrihendi cum A \a fere convenit; discrepant vero 15
haecce: deprecor, equos, itaque, quoque; edificare, penitet, quereret; ancille vestre,
camere, depredate, puelle, que; valedus; cepi (pro coepi); consolatu, cobicolum, cubi-
colariis, oscolans; abitavit; audatia, mendatium, patientiam, votiferatione; consenciebant,
sedicione. Denique co pro quo, Tholosa. Chlodovechus Uhrarius fere semper scx-ipsit.

Post Bethmannum Waitz v. c. lihrum accurate contidit. 20

7) A 2'. Codex Parisiensis , 'fonds Duchesne nr. 9V, f. 16, e codice A 2
transcx'iptus est; cf. 'Archiv' VIII, p. 328.

8) A 3a>. Codex Petropolitanus X. F. Otd. IV. 4, saec. IX, 'ex museo Du-
hroxosky', f. 1—32. Historiam Francorum continet ; cf. 'N. Archiv' V, p. 220, uhi fusius
descriptus est. Primum folium, in quo indicis pars scripta est, saec. XII. demum 25
librarius quidam adiecit. Idem aut alter saec. XII. etiam posteriorem codicem et emen-
davit et interpolavit , nonnumquam litteras vetustas atramento sxiperlivit. Memhrana
folii 1. admodum tenuis et polita est. Libro historiae Francorum ut 52 — 55. capita

Fredegarii continuati c. 10 (a Deinde) — 24. adnexa sunt, quae Ann. Laxir. maiores,
Vitae Karoli auctore Einhardo et Hludovici II, Genealogia regum Francorum excipiunt. 30

Litterae e et e (que, quereret; c§pi, glorios§ rex) saepe permutantur, ti locum
ci occupat (inditia, sotiare), eora et con p?'o cum accipitur et vice versa cummater,
cumvenissent, cummovet, cummoti deprehenduntur. Praeterea in nominibus propriis
aspiratio aspera pUrxLmqxie in lenem cessit, xtt Chlodovehus (vel Chlodoveus), Hrenus,
Hrodanus, Huni, id quod hic monxiisse sufficiat. 35

Contxdit Arndt v. c.

9) A 3a^. Codex Parisiensis nr. 10911, antea Suppl. lat. nr. 125, saec. IX,
oUm baronis de Crassier Leodiensis erat; cf. Bouquet II, p. XIII. Teste Monod^ v. c.
liber a. 887. scrijitxis est, in monasterio quodam Leodiensi, ut Bethmann v. c. coniecit.
Historiam, quae titxdo caret, ut c. 52 — 55, aeque atque in A^a^, Fredegarii continuati mA
c. 10 (a Deinde) — 24. sequxintur. Idem lihrarixis, postqxtam insequentia 3'/2 folia vacua
reliquit, qxiae epistula Alexandri Magni saeculo demum XII. vel XIII. scripta iam
occupat , ad novum quaternionevi scribend.um aggressxis , Annales Laxirissenses 741 —
829. adiunxit.

Bethmann hunc lihrum qui conferretur dignum non iudicavit, ipsum ex A Ib 45
fluxisse ratus. Quod neqxie editione Bouquetiana, quam appellat, prohatur, neque
re ipsa verisimile est, cum omnes libri A 3 verba in A 1 omissa suppleant.

10) A 3a**. Codex Giessensis bihliothecae universitatis nr. 254% saec. XVIIl,
e bihliotheca Crasserii a Meermanno emptxis, codicis Cliiffletiani saec. X. membr., formae

1) l. l. p. 221. 50

I

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 223

uadratae, fol. 119, quem eundem ac A Sa'' esse conicio, apograplion est. Certe post
. 24. Fredegarii continuati alia manus adnotavit, in codice epistulam Alexandri
fagni ad Aristotelem datam sequi, quam lihro A Sa^ postea additam esse, supra
ixi; cf. 'Archiv' IX, p. bll.

11) A 2>a^. Codex Sancti Galli nr. 547. memhranaceus saec. XII. vel XIII. inter
itera Historiam Francorum continet. Praecedit index: De origine ac gesta — sua
jdigit potestate, tum opusculum ipsum sequitur, cui ut ajjpendix Fredegarii continuati
. 10 (a Deinde) — 24. adiecta sunt. Desinunt in verhis: 11. Kal. Nov. sepultus est iti
asilica 8. Dion. mart.; tunc demum clausida addita est linecce: Expl. gesta Fr. Quae
enique suhsequuntur : Chlodharius rex de Austris, postquara Theoterichus et Theodo-
ertus — videbantur vincere constabat, eadem manu scripta, paginam unam occupant.

Liher 'Archiv^ I, p. 396. descriptus est; cf. 'Archiv' V, p. 504.

12) A 3a*. Codex Parisiensis nr. 4998, olim Colherti nr. 433, memhranaceus
lec. XIV, inde a f. 27'. capita 1 — 9. Historiae Francorum exhihet; cf. 'Archiv' VIII,
. 346. Post titidum: Incipiunt capitula de origine et gestis regum Francorum index
d c. 9. exaratus est, quem textus A ad verha Chlodovehus recepit (c. 9. ex.) excipit.
'equitur: De potentia igitur niagnitudinis tanti viri — inter se fecerunt; deinde: Quo-
lodo disiunctum sit regnum Francorum a genealogia Priami primi regis Francorum,
im alia genealogia regum Francorum a Karolo Magno ducta, quae in verhis: Eusta-
bius vero genuit filiam nomine Mathildem, quam postea duxit in uxorem Stephanus
:ix Anglorum desinit.

Hic liher cum et in titido ipso et in verhis frequenti certamine (c. 1. indieis)
\im A 3ai accurate congruat, sine diihio huic generi trihuendtis est.
Quae de A 3a* attxdi, Loicenfeld v. c. adnotaverat.

13) A 3a5. Codex Parisiensis nr. 9767. saec. XV, chartaceus, 'Liher^ de ori-
ine ac gestis Francorum' inscriptus, item in titulo cum A 3a convenit.

E codicihus A 3a, de quihus 'N. Archiv' VII, p. 324. egi, unus in usum nostrum
yllatus est Petropolitanus ^ 3a'.

14) A 3&. Codex Vaticanus hihliothecae Christinae reginae nr. 713, saec. VIII/IX,
)rmae octavae, foliorum 83, a Pertz, 'Archiv' V, p. 61. 115. descriptus, post Frede-
arium (3 II) Erchanhertximque Lihri hist. Fr. c. 1 — 32. exhihet, foliis reliquis ex-
'sis. Desinit in verhis: vos et filios (c. ?>1). Codex ah optimis stat, quod ad .scrihendi
ttionem spjectat, A 3a praeferendus. Praeterea summi momenti est, cum solus exemplar
equet, unde omnes qui sequuntur lihri A originem traxerunt.

Quas Pertz v. c. exscripsit varias lectiones fere omnes adnotavi.

15) ^ 3P'. Codex Vaticanus hihliothecae Christinae reginae ?»•• 549, saec. XII,
\rmae maximae, post Historiam Romanam Pauli, quae lih. II, c. 11. incipit, f. 131'.
hrum Historiae Francorum exhihet. Praemissus est index: Incipiunt capitula de gestis
rancorum — Expliciunt capitula, quem textus excipit: Incipit liber dc gestis Franco-
im. Principium regum Francorum eorumque originem vel gontium illarum his gestis
roferamus. Cap. 40. ex. et 41. ex. quinque lacunis hiat. Lihrum hist. Fr. Annales
lamannici ad Karlus et Karlomannus simul, — annorum numerus suppletics non
t, — sequuntur, qui SS. XIII, p. 724. editi sunt. iJenique f. 145' — 148. Gesta
heoderici regis occupant, de quihus v. 'N. Archiv' VII, p. 319; supra p. 13.

Codicem Pertz v. c. inspexit; cf. 'Archiv' V, p. 115, XII, p. 288.

16) A 3(5*. Codex Carlsruhanus hihliothecae aulicae A 5, saec. XII. in., for-
ae maximae, ex duohus tantmn foiiis constat, quae Mone, 'Anzeiger f. Kunde des dent-
'hen Mittelalters' IV, p. 10. edidit. Fragmentum a c. 31. incipit ; extrema verha qui
iinc anno aexto in regno subaistit. Finit historia Francorum Annales Alamannici ad

1) Cf. Deliele, 'Invcntaire dea Manuficrita' p. 40.

1

224 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

Karlus et KarloniJinnus simul sequxintnr, qiios Gesta Theoderici Incipiunt Gesta Theo-
derici regis excipinnt, sed ^finis truncatiis est.

17) ^ 3()'. Codex Vindohonensis bihliothecae universitatis nr. 3334: (antea 838,
Repert. Schwandneri I, 61 IJ, chartaceus saec, XV. ex., formae maximae, Fuchsmagen
V. c. erat. Historiam Annales Alamannici seqmintur, qui in verhis Karlus et Karlo- 5
niannus similiter desinunt. Saepe ci pro ti (furencium) et Clodoveus, Clodo%'ehus,
pulcer, pulcra, defifuncto scripta sunt.

Contidit Pertz v. c.

In omnihus lihris A 3(3 Lihrum historiae Francorum Annales Alamannici atque
Gesta Theoderici excipiunt; cf. 'N. Archiv' VII, p. 319. In codicihus, de quibus iam lo
acturi sumus, A 3*\] Annales quidem omissi sunt, sed Gesta adsunt. In plerisque
lihris Paidus Historiam praecedit. Et A 3(5 et A 3*(3 eundem textum quam maxime
deformatum et ex codice quodam B interpolatum praebent, quem vero non prorsus
neglegendum esse duxi, quia plummi huius generis libri supersunt.

18) A 3'[5'. Codex Graiacensis hibliothecae tiniversitatis fol. 42 /b9. saec. XII. is
ex. apud S. Lamhertum scriptus est. Historiam Francorum Paidi Historia Romana
praecedit, Gesta Theoderici regis sequuntur.

Liher a Wattenhach v. c. descriptus est; cf. 'Archiv' X, p. 623.

19) A 3*(5'*. Codex Graiacensis bihliothecae tiniversitatis oct. 33/52, charta-
ceus snec. XV. ex superiore lihro transcriptus videtur esse; cf. 'Archiv' X, p). 625. 20

20) A 3*(5 ***. Codex Graiacensis hihliothecae universitatis oct. 37/21. charta-
ceus saec. XV. ad idem librorum genus forte pertinet, quippe qui cum A 3*(?' fere
congruat; cf. 'Archiv' X, p. 625.

21) A 3'(52. Codex Vindobonensis nr. 428 (antea nr. bl. et hist. prof. nr. 230)
saec. XIII, formae maximae, f. 201, post Historiam Francorum Gesta Theoderici 25
mutila continet, quae Mone, 'Anzeiger' 1838, p. 355. edidit. Verha c. 40. Ad extre-
mum ad finem c. 41. desiderantur. »

Pertz V. c. contulit. f

22) Codex Oxoniensis collegii, quod Corpus Christi dicitur, nr. 73. memhrana-
ceus saec. XII. in verba desinit: qui nunc anno 6. in regno subsistit, quare priori so
editioni attribuendus est; cf. 'N. Archiv' IV, p. 387.

Alterius editionis B lihros in duas classes distribui. Ad priorem duo tanfum
codices pertinent, dum reliqui omnes posteriorem efficiunt. Capitum distinctio in omnibus
huius editionis lihris, excepto B 2b', mdla est; idem indicem solus praehet.

23) B \a. Codex Londiniensis Miisei Britannici Arund. nr, 31 b, saec. IX. ^, ss
fol. Ib, formae quadratae, Henrici Koicard Norfolciensis erat, qui Soc. Reg. Lond. eum

donavit. Index desideratur; titidus fere evanuit. Liber historiae Francorum f. 1 — 47'. "
exstat. Paginam 20 versus occupant. Liher 23 cm. altus, 15 cm. latus est; mem-
brana optima, scriptura egregia. Historia in capita divisa non est, at manus posterior
argumenta margini plerumque adscripsit. Post f. 6. folium excisum est, ita ut textus 40
a c. 9. Chlodovechus cnira missos suos ad, c. 12. Chrotchiide. Audiens hiet. Folium 1.
ordinem turhat: est enim interfol. 12. et 13. transponendum. Alterum folium post f. 28.
excisum est, ut textus a c. 31 (simpli)citatem tuam coniux ad c. 32. derelictus ad suis
jperierit. Liher ex exemplari vetustissimo transcriptus est, in quo nonnumquam ^av ad-
hibitum erat, quod circa a. 750. aholitum fuisse constat. At lihrarius hanc numeri notam **
male inteUexit, qui c. 50. XCII. pro XQI ({. e. XVII), c. 51. XXCII. pro XXQI {i. e.
XXVII) scripserit. Regionis, quae Ardennam silvam adiacef, lihrarius optime peritus m
erat, nam c. 41. puerum Dagoberti, qui e Saxonia profectus, Ardennam silvam transiit

1) Non saec. XI, ut 'Archiv' VIII, p. 759. legitur. Liber fusius describitur in 'Catalogue ■
of ancient manuscripts in the British Museum' II, p. 86. *•

*

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 225

<it ad priorem editionem ^usqtie fliivio penetravit' , non cum reliquis codicihus B 'Reno
iiuvio' pervenisse perperam scripsit, sed 'usque Longolario' ipsum profectum esse sta-
luens, errorem apte evitavit. Longolarii Gestorum quoque Dagoherti scriptor meminit,
jui simili codice usus est. Fol. 34'. lii versus eadem manu litteris maiorihus scnpti
'egunticr :

Adnexique globum Zephyri freta kanna seccabat,
Oiune quod est nimium semper vitare memento.
Item in in superiore margine f. 35. scriptum est:

Scande caeli templa, virgo digna tanto foedere.

Quod ad scrihendi rationem attinet, quae digna sunt, quae commemorentur, hoc
oco colligenda mihi esse ditxi. Saepe ae pro e vel oe positum est, ut aecclesia (sem-
"ier), aegregius, aequo, caelebre, caepit vel cepit {pro cepit et coepit), caerea, con-
;aepit, illae, inaebriati, iustae, procaeribus, qusem, et vice versa, ut estimarent, milicie,
ue. Permutantur e et i (rediamus, adveniret pro advenerit, nom. sing. illi saepe,
psi saepe, plur. Burgundionis, calicis, discriptionis gravis, insidiatoris, maioris, prioris
jentilis, superioris, vigilis custodis ; baselica, Rene), i et y (Audoynus semper,
ilbroyno, Martyni), o et n (rumur et in casu quarto Alanus, alius, parvulus, thesau-
■us; commonivit, iogulavit, nom. sing. excommunicatos, populos, domos, ahl. senato).
4.spiratio desideratur : adortare, istoria, pulcrius, sepulcrum; eadem saepissime ah-
indat: habiit, habutebatur, hac, haccepto, hedificare, hatrocissima, hibi, hobiit, Franchos
emper. E consonantihus c et qu (quoortans; corum pro quorum) permutantur ; t pro c
pate; ptraecipue ante i: defitiatis, fatiam, Frantia saepe, interfitiam, iuditio, lanefitii,
acrifitia, sotiis, suffitiat), i (inienio) et c (Cotthorum) pro g accipiuntxir. Praeterea b
\t p (obtimus et semper babtismus, babtisterium, babtizare), d ei t (set; adque saepe,
>apud, essed) fluctuant, et pjro v — f (fociferans), pro x — s (iusta) scrihitur. Litteris st
aepissime \ vel e praemissa est : istabilirent, istans, istipitem; estatuit; similiter iscram-
axos, Ispinogilo producta sunt. Denique defficiens, committe pro comite, summus
jro sumus et efectus, aparatu lihrarius scripsit nominaqtie propria ita deformavit:
Jlodoveus, Ostrasii, Suasionis p)'''^ Suessionis.

Post Historiam Francorum f. 47'. Incipit exposicio exsidium Troie, mamo alia
adem nitidiore exarata. Expositionem, quae f. 72'. in verhis: Explicit excidium Troie
lesinit, fragmentum de Pippino principe^ sequittir, quod Freherus quondam ex hoc
pso codice edidit. Extrema codicis pagina Ib' . iam legi vix potest neque Freheri
emporihus melius conservata erat.

Ad fol. 8'. Vogel v. c, inde Peters v. c. codicem accurate contulerunt.

24) B \h. Codex Montepessulanus H. nr. 360, formae quadratae, complura
tpmscula continet, diversis temporihus exarata, quae iam saec. XV, ut index in cortice
lositus docet, uno volumine comprehensa erant. Sex tantum priores quaterniones vetu-
tum codicem efficiunt. Is saec. IX/X. scriptus nonasterii Pontigniacensis erat, nam
'. 2. et 48. verha Ex Biblioteca Pontigniacensi 168. legnntur. Adnexa simt pas-
iones sanctorum''^ aliaque ecclesiastica atque Sallustii lihri. Fol. 1 — 2. finem Historiae
cclesiasticae Rufini continet, tum, indice nullo praemisso, f. 2 — 29'. Historia Fran-
orum sequitur, quam f 29' — 48. post versum vacuum, titido nullo praefixo, Einhardi
Vita Karoli excipit. Ei eadem manu, ut videtur, sed postea versus Gericardi ad-
ecti sunt^. Tertius qunternio, qui, cum duo excisa sint, folia 6 tantum continet, post
mintum male tranHpositus est. Itaque in Vita Karoli post fol. 40. Historiae Fran-
orum fragmentum exstat, et textus a c. 28; sed Chramnus noluit, ad c. 29.- Mcdardi

1) C/. Wattenhach, 'GQ.' /*, ;;. 406. 2) F. llTj. inlm pp.rmaijnam litteram T haec

>erfja picta sunt: Ualduinus a Deo fcit iliuaiinutuB dc iigic H(>i)liie. 3j Cf. Dilmmler,

N. Archiv' IV, p. 263.

8S. R. Meroving. II. 29

226 LIBER fllSTORIAE FRANCORUM.

sepelierunt, et a c. 38; (pluri)mum commovit, ad c. 40; gyrata deinde equorum indo-
mitum, interiit. Etiam e.vemplar, ex quo Montepessulanus jiuxit, mutilum erat, cum
a c. 36; villa venieus multa dona, ad c. 37; exinde Parisius urbe, spatio nullo vacuo
relicto, medio in versu textus hiet. Quaternio primus f. 5. Q XXVI, /. 8. Q XXV.
.signatus cinn sit, (e quibus numeris iinum falsum esse patet), maiorem codicis jpartem 5
intensse oportet.

Codex a librario imperito natione Gallo- Romano neglegentissime confectus est.
Itaque menda soloecismique fere tot ac verba. Batio scribendi talis est, qualis nisi in
codicibus Italis non deprehendimus. Unde illis qui histoHae linguae Francogallicae
student, codex Montepessulanus pro monumento pretiosissimo habendus est. Permu- lo
tantur e et ae (cecis, estimarent, hec; caeperunt, daebeam, aecclesia, aeum, frequentaer,
negaetis, obprimaentes, Aftlictoque, atquae, cumque, nostrisque, tibique, Venientesquae,
vaeniens), quin immo pro littera a scriptum est e vel se (civitetem, corem, pectum,
credem ; faciaem, paraere, peregrinaere, portajm, reparaens). Deinde litterae e et i pjer-
mutantur (di = de, dios, eligantem; audeam); y plerumque pro i accipitur (Aegidiy, 15
ayt, paradysy, patrys, regy, regyna, Remygyum, trya mylia, trybulatio, trybuta, trybu-
tario, trybutarios, tryduanum). Littera u in o transiit (verom). Pro cum librarius modo
com, modo con vel cun, modo co scripsit; vice versa pro con legitur cum (cumiungere,
cumtra). Litteras al iam saeculo IX. in au transisse (cf. altus, haut), ex forma male
emendata obaldiens pro obaudiens intellegitur. Aspiratio saepe desideratur, ut ec 20
(pro haec), adortare, coortare, ostium, eadem in nominibus Francicis plerumque lenis
est (Hildericus et Ildericus, Hlodeveus), at semper michi scribitur. Pro t, si littera i
sequitur, nonnumquam c (gracias, legacionem, pacientiam, vociferacione) ponitur, si
extrema est, d (potuissed). Litterae m e^ n huic librario omnino idem valent.
Scripsit enim: anplius, canpo, inperii, iuterento, ponpis; incredulan, fovean, animun, 25
laboren, nobilea, urben, Constantinopolin: nan, nunquid et ageremtur. aliquamdo, capti-
vamtes, columtur, dicems, facumdo, numcios, ostemsuram^ quamdo, quamta, redumdant.
volumtas. Littera x in ss dissoluta est: massima, massimam, massime, ditm x pro s
accipitur: Xaxonorum. Sparsim s duplicatur: thessauri, transsiebat, at plerumque
pro litteris geminis simplices reperiuntur, ut c in sucurrunt, r in consurexit, s in so
beatisimi, dulcisimi, ferocisimus, fortisimus, nobilisima, severisimus, introisent, respon-
dise, veniset, vndisent, t in miteret, Extremae litterae d (quo pro quod), n (no),
s (sacerdo), t (au, e pro et, pos ec, sicu; quera, respondi pro respondit) deside-
rantur. In verbis compositis praepositiones assimilantur: afflicto, irruant. Denique
hos soloecismos commemorare libet : quidpe pro quippe, monozerio pro monasterio, 35
ehr bam pro herbam. Corruptelae autem in priore codicis parte pilures sunt, quam
in posteriore, quia inde a f. 18. alius librarius scribere perrexit, qui sei^mone Latino
paulo melius imbutus erat. Quod ad scripturam pertinet, monuisse sufficiat, litte-
ram u superscribi (axilio), litteram a cum s ligari, syllabam extremam us nonnum-
quam u9, in eius autem ei^ scribi. **

Textus B \a simillimus est neque ex illo neque ex exemplari, unde liber B la
ortus est, exscriptus. At B \a hunc codicem longe praestat, cum accuratissime scriptum
sit. B \b autem ex libro originem duxit, qui duobus saltem locis ex editione A emen-
datus erat. Legitur enim c. 30. ex. in B \b iterum cum A, dum reliqids libris B id
vocabulum deest, et c. 32. B \b Audite consilium et pergite ad Sigiberto et simu- 45
lantes iingite aeque ac A scHpsit, cum reliqui B libri Ite ad cuneum Sigiberti et ad-
simulate habeant. Ex eadem editione A ea fluxerunt, quae non multo post codicem
confectum librarius quidam emendavit atque supplevit. Quod ex c. 5. lucxdente con-
firmatur, cuius finis in B omissus codici B \b ex A postea additus est. Has emenda-
tiones, ut sunt nullius momenti, praetermittendas esse duxi neque menda omnia attuli 5»
neque res orthographicas admisi.

I

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 227

Postquam Waitz v. c. initium jinemque lihri contulit, Berolinum liheraliter trans-
nissus codex a me totus collatus est.

25) B 2aK Codex Vaticanus hihliothecae Ottohonianae^ nr. 663, formae
■>ctavae, fol. 5 — 64; saec. VIII. ex., a Pertz v. c. fere totus transcriptus est, qui ipsum
Arcliiv' V, p. 113. accurate descripsit. Extrema pagina a c. 46. de Auster Martinus
Jt Pippinus fere evanuit, tit vix legi possit. Codex in verhis nuntios dirigit ad
Martinum?) c. 46. desinit, ita nt c. 47 — 53. prorsus perierint. Ipsum manvs alia
ihique emendavit atque locos omissos supplevit, quas emendationes ex exemplari alio^
luxisse, inde intellegitur, quod liher B ^a'^ ex eodem codice ac B 2a^ ortus semper
'ere cum priore lectione convenit. Quod ad rationem scrihendi spectat, raro e pro ae
xrihitur (Burgundie, hec, regine), saepius ae pro e (aciaem, dae, decaepit, deprae-
•ans, aet, laegacionem, Landericae, praesbiter, quaem, raecede, temporaj; in inf. irae,
eciperae, resisterae. Permutantur e e^ i (accipisset, advinit et invinit, divicit, fimi-
larum, ipsi pro ipse saepissime, iubi, nimpe, periam, rigina, strinuum, tisaurum, in
wc. dulcissimi, piissirai; extetit, ille saepe pro illi, enclusit, receperit pro reciperet,
epenetens, undeque, valeda saepe, in gen. patres, i'eges, seniores), o et w. (Guto-
um, nubilis, pundera, tutum, in acc. Alamannus, Alanus, filius, finitimus, nuncius,
)lurimus, thesaurus; consolatu, copolavit, com, docatus, exercito semper, nonciatum,
uborbane, in nom. Chlodoveos saepe, clipeos, dignatos esto, novos Constantinos, servos
uos). Aspiratio nonnumquam ahest: abere, ac, os, ostes, umata, ymnis; adortare, per-
betur, pulcrum ; eadem ahundat in hec(c)lesia, hoberrantes, hoccidere; cetheri, exher-
litum. Permutantur b ef p (Purgundiones, decupant, deperent; babtizatus, obtimus),
i pro c — qu scriptum est (quomoto). Litterae ti in ci transierunt : contricione, gra-
;ias, invocacionem, reverencia, tribulacio. Praeterea ad pro at (raro at pro ad) et
idque lihrarius fere semper scripsit, x in s mutavit (praecinsiste = praecinxisti), lit-
eris st praefixit i: istatim. Saepe pro geminis simplices consonantes posuit, ut c
eclesia, eclesiastico), f (dificile), 1 (ilic), m (comotus semper, comunia, excomunicatus,
manissimi), r (discurente, perexit), s (diutisime, iusit, misarum), dum nimis pingui
onu verha contullit, inducti pro induti (his) distinguuntur. Nomina locorum saepe
yllaba us terminantur (Aurilianus, Toronus); cum etiam in compositis servatur: cum-
oquerentur, cummunivit. Denique hi soloecismi qui proferantur mihi digni videntur
sse: eieciens, egecerimt, febra plerumque pro febre, pauco vel payzo pro pago, rena
)ro regina, salencio pro psallentio, Spaniis, storia, tensaurum.

Codex ut optimus inter lihros B 2 permagni hahendus est.

26) B 2a ', Codex Vaticanus hihliothecae Palatinae ?i7'. 966, olim monasterii
31. Nazarii Laureshamensis , saec. VIII. ex. vel IX. in.^, formae magnae, f. 1 — 53.
Lihrum historiae Francorum continet, quem Pertz v. c. contulit et 'Archiv' V, j>. 114.
lescripsit. Complura folia desunt, ita ut textus a c. 3; Igitur post transactos — c. 4.
egem habere coeperunt, a c. 28; (con)fugit. Tunc ipsa basilica — c. 29; raagnos
eges interfecit, quam lacunam sec. m. in marg. supplevit, a c. 30; Thcudobertum
^ero filium — c. 31; uxores sororem Brunchilde, a c. 32; Si abieris et fratrem —

1) In schedula praefixa haec a Stephanotio scripta mnt: Hic codex olitn fuit bibliothccae
''loriacensis, dcinde Petavianao, tum rcginac Succiae, boc usus est Andreas du Cbesne in
:ditione Gregorii Turonensis tomo I. scriptorum Gallicorum. Qiiae quin veritati respondcanl,
naxime dubito, cnm Stephanotiu» hunc codicem Grcgorii IliHtoriam Francorum conlinere putaverit.
5) Cf. c. 12; ancillam tuam ea::: dedisti {corr. ancillc vestrc cx ca d.) B 2a', ancillac tuae
:a dediftti li 2a», eed ancillac vcHtrae ex ea d. li 26'. c'. C. 37. ex. verha rcgioncm illam —
rico, quae hoc quidem loco desiderantur, sed c. 38. post Colonia c. ingrcBSUs reperiuntur, cor-
•ector ominsa ratun guo loco supplevit. In exemplari, ex quo li 2a ' jtuxit, procul dnbto imac
nnrgini adscripta eranl. 3) Cf. 'Archiv' XII, p. 349.

29*

228 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

adprehensum Childebertum filium hiet. Lihrarius eclaesiae; audit pro audet, requerere,
sancte Martine (gen.); docatum; adortare. oste, ostium; nemphe: abunculi; extrenuus
pro strenuus: cassibus pro casibus et fere semper Flotarius j^ro Chlotharius scripsit.
Exemplar, ex quo B 2a^ haustum est, lihro B 2a» simillimum erat, nam utrique menda
permulta communia sunt. Quin immo vel uno loco consensus is est, qui alterum ex 5
altero lihrum ortum esse demonstrare possit :

c. 2. per incognita latibula] per sec. m. corr. super B 2a^ ; super B 2a^,
sed alias B 2^"^ semper cum textu nondum emendato B 2a' convenit, ut c. 13. sup-
pellectique corr. suppellectileque B 2a^, subelectique B 2a ■ ; c. 25. Illi vero pro-
strati, in terra corruentes, cesi grandinibus validis sec. m. supplevit B2a^, om. B ^a'^. lo
Ohstant etiam loci quidam, quin B 2a'^ apograplion B 2a> non emendati esse cen-
seamus: c. 8. deruta perperam B 2a', derupta recte B 2a^; c. 18. Ragnaehario pro
Ricchario B 2a», sed Rihario B 2a^; c. 35. pro sursum B 2a' retro, B 2a^ rursum
hahet, quod ad veram lectionem propius accedit; item. c. 45. p>^'o pregnante in B 2a'
praedignante, in B 2a^ prignante legitur. Denique c. 17. verha omnesque urbes illas i5
accipiens in B 2a' desiderantur, quae vero B 2a^ fomniaque urbis cet.) exhihet.
Negare autem nequeo, admodum pauca esse, quae B 2a- meliora quam B 2a '
praehet. Plerisque enim locis B 2a^ menda antiquioris codieis cumulavit auxitque
atque textum ad arhitrium suum mutavit. Huc accedit, quod exemplar eius iam
emendatum erat, nam c. 4A, uhi B 2a^ vi in via corrupit , B 2a^ via vira pro vi 20
exhihet, vim in exemplari 5 2a* a correctore super via scriptum fuisse videtur.
Itaque codex non magni aestimandus est, sed prorsus seponere eum nolui, quia
codicis B 2a' lectio prior a correctore nonnumquam fuscata est. Huc accedit, quod
idem codex jine caret.

27) B 26'. Codex Lu g duno- B atavensis e hihliotheca Vossii Lat. oct. 25
nr. 86, saec. IX, f. 85, olim Petavii erat, nam f. 1: Petavius 1603. legitur. Continet
f 1 — 31. Lihrum historiae Francorum in capita divisum, cui index quidem, sed titulus
nidlus praemittitur. Totus versus primtis litteris maiorihus iisdem ruhris scriptus est.
Historiam Acta S. ludae (AA. SS. Mai. I, p. 4AQ) excipiunt. Codicem Holder v. c.
fusius descripsit, qui legem Salicam emendatam ex eodem edidit. Quaterniones f 16'. 30
et 24. litteris signati sunt. Codex adeo male conservatus est, ut summi fere pagi-
narum versus iam legi nequeant. Praeterea post f. 24. et post f 30. extrema quarti
quaternionis folia excisa suat, quare textus a c. 35; interficiat et proclament —
c. 36; ipsam silvam pascencium et a c. 50; Tunc enim bonae — c. 53; patris sui
sagaciter hiat. Codex a duohus lihrariis litteris parvulis exaratus est. Littera a 35
saepe aperta cum t et r ligatur. Ligantur etiam mi et Ix. Littera n nonnumquam
superscripta et in indice numeri nota Q his adhihita est. Praeter lihrarium prio-
rem, qui perpauca mutasse videtur, tres codicem emendaverunt. Primum is qui
posteriorem Historiae partem inde a f. 18. scripsit etiam in priore quaednm ad
exemplar ipsum atramento nigriore optime restituit. Deinde lihrarius quidam litteris 40
vetustis, sed atramento pallidiore initium et Jinem opusculi sine exemplari emendavit,
quem, ut est nullius auctoritatis , non curavi. Twn manu recentiore (Petavii 7) ad
editionem Freheri, ut videtur, nonnulla mutata, litterae, quae palluerant, restauratae
sunt. In ratione scrihendi B 26' plerumque cum B 2a^ consentit. Scripta sunt ae
pro e (caeperunt, caeteri, deprecans, ecclesia et aeclesia et ecclesia, aecclesiasticus), 45
e pro 0€ (fedus). Litierae e et i (difixit, subolim , nom. sing. illi saepius, plur.
rebellis; devidenda, trea), o et \\ (Alanus acc. plur., multu; exercito, mortuos est
saepe) permutantur. Nonnumquam p>ro i semivocali g (geiunium, congugio), pro
ch — h (Hildericus) scriptum est. Aspiratio deest: abuit, ac, Goti semper, retoricus:
ahundat in habiit, lavachrum. E litteris consonantihus s e^ x (iuxit semper pro 50
iussit; ausiUante), d e< t (aliut; ad pro at, capud), ci et ti (amititia, iuditia; duricia,

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 229

liliciae) commiscentur. Bis ct pro t accipitur: dictionibus, edictus, et ss pro sim-
lici (i'emisserunt); simplices autem litterae pro geminis saepe positae sunt (eficax
is, opidis, conbusit). Nonnumquam lihrarius extrenuus pro strenuus, jjlerumqxie
redia pro praeda scripsit. Idem primae declinationi nimis favit (coniugiam his,
incularum; febra, Ligera, rebellam) atque sextum casum quarto saepe anteposuit.
}enique post usque semper ad sitpplevit.

Codex ex exemplari litteris maiusculis scripto fluxit, cum c. 14. CXLI pro coeli
oinptum sit.

Eum BeroUnum henigne transmissum ipse contuli.

28) B 25^. Codex Florentinus bihliothecae Laurentianae LXV, 'db, memhrana-
eus, formae maximae, saec. XI. in. post lordanem ' Historiam Francorum et Ein-
ardi Vitam Karoli continet; cf. 'ArcMv' V, p. 668. VII, p. 340. XII, p. 721, atque
htalogum Bandinii tom. II, p. 752 sqq.

Inspexit Pertz v. c.

29) B 25^*. Codex Florentinus hihliothecae Laurentianae LXVII, 17, memhrana-
eus, formae maximae, saec. XV. in usum Mediceorum ex superiore exscriptus est i ;
f. 'Archiv' XII, p. 722.

Inspexit Pertz v. c.

30) B 2h'^". Codex Vindohonensis nr. 3126, antea hist. prof. nr. 477, charta-
'Ais saec. XV. apographon codicis B 26^ est, cum c. 1. verha Priamus et inter ubi
jgnavit rex et Eneas manu recentiore in B 2h^ superscripta , in textum B 25 ^**
dmissa sint. Liher mendis fere iisdem ac B 2b^ inquinatus est, alia vero non
auca emendata sunt. Interpolationihus non plane vacuus est, quas num B 2&* haheat,
iscernere nequeo, cum Pertz v. c. Florentinum vetustum non contulerit. Librarius
ges grammaticae saepe perfringens, casum sextum pro quarto posuit.

Contulit Pertz v. c.

In ultima classe lihros immutatos atque interpolatos reposui.

31) B 2c'. Codex bibliothecae regiae Hagae comitum nr. 921, foliorum 51,
)rmae octavae, saec. X, f. 2 — 47'. Historiam Francorum continet. F. 1. saec. XI.
-,riptum et codici postea insertum finis 'Originis gentitcm Francorum"^' : inter se con-
lium, ut sibi regem, sicut aliae gentes, constituerent — usque Ligerem fluvium
oraani habitabant (= Lib. hist. Fr. c. 4. b), occupat. Quae Origo maximam partem
diLohus codicibus Libri historiae Francorum excerpta est: altero scilicet B 26*, quo-

im c. 5. pjost in finibus Toringorum verha in regionem Germaniam inseruit, altero
iitionis A. Post 4 versus vacuos fol. V . index quidam eadem manu saec. XI. scriptus
'.quitur, quem hic proferendum mihi esse duxi.

INCmUNT CAP GEST FRANCORUM.

1. De origine Francorum.

2. De Romulo et Remo.

3. De Frigione et filiis eius.

4. De Faramundo crinito ".

5. De gestis regum Francorum.

6. De Alanorum rebellionc.

7. A Valentiniano Franci appellati sunt.

8. Sub Faramundo legem habere cf^perunt.

a) cri to cod.

1) C/. Auct. antiq. V, 1, p. xux. 2) C/. hi/ra codicem li 2c'.

230 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

9, De ingressu Hunorum.

10. De Hilperico.

11. De Egidio Romanorum duce.

12. De Chlodoveo Magno.

13. De Chlothilde christiana. 5

14. De bello contra Alaraannos,

15. De terrae motu et consilio Chlothildis.

16. Quando Pictavis direxit.

17. De commotione Chlodovei* contra Ragnacharium.

18. De morte Chlodovei. lo

19. De Danis et rege eorum.

20. De vindicta patris Chrothildis.

21. De nutrimento nepotum Chlothildis.

22. Childebertus et Chlotharius in Hispaniam pergunt.

23. Theodebertus ingreditur Italiam. i5

24. De fuga Cramni.

25. De ingressione Hunorum in Gallia.

26. Qualiter Fredegundis dominam suam decepit.

Meliquuvi cum huius folii spatium vacet, et f. 2. codex vetus incipiat, de quo
mox agendum est, ojpuscidum, cui index iste respondit , periit quidem, sed ex ipsa 20
quae superest tahida intellegitur, liaec Gesta Francorum interpolata fuisse. Nam de
Romido et Remo, de Frigione et filiis eius neque in reliquis Libri hist. Francorum
codicihus neque in Hagensi quicquam legitur. Vetus codex saec. X. scriptus in-
dicem nullum hahet neque in capita divisus est, at manu vetusta numeri margini
adscripti sunt, qui cum vidgaribus minime conveniunt. Hos saecido demum XVI. 25
librarius quidam adnotavit, idem glossemata nonmdla margini addidit. Liher inter-
polatus est

1) manu coaeva, quae f. 26'. (c. 21) filiam Chlotharii L Chlodsindam in Blit-
sindam mutavit, et cruce ruhra nomini praefixa, haec margini adscripsit : Quam Blit-
childim accepit Ansbertus nobilissimus genuitque ex ea Arnoldum; post duos quater- 30
niones et dimidium plenius invenies. Cum vero post ^y^ quaterniones , i. e. f. 47',
codex vetus desinat, genealogia haec Carolingorum desideratur. Fol. 46. super Karo-
lum scripta sunt: qui vocabatur Martulus, et sic deinceps huic nomini semper Mar-
tulus additum est;

2) manu saec. XI, quae, schedidis singulis post fol. 4. et 26. insertis, interpola- 35
tiones supplevit, quibus codices B 2c^ (c. 6. 2Q) inquinati sunt.

Ultimae paginae, f. 47', spatium vacuum manus paulo posterior hisce verbis
explevit: lamque aves, in qua silva gaudenter voces concrepant, laudent Dominum etc.
Schedtdae, quae codici postea adnexae sunt, tres saeculo XI. scriptae tractatum,
quem Pertz v. c. SS. III, p. 708. edidit, quarta parvula locum Fredegarii II, c. 6. 40
gesserat parva ex ipsis raanus remanserat — ad primum olimpiadem fiunt anni 206
continent.

Quod ad textum Historiae Francorum pertinet, sermo uhique immutatus est.
Itaque multa verba, quin immo enuntiata desiderantur ; alia male confracta sunt.
Pro hostis librarius exercitus semper scripsit, quod ut sententiam hene reddit, ita ab uf
auctore alienum est. Saepe ae in e, ci in ti mutata sunt; plerumque ymperator,
habiit, pulcer, nonnumquam Parius pro Parisius librarius scripsit. Exemplar, ex
quo B 2c* fluxit, erat liher quidam B 2a^ ad codicem B Ib emendatus, cum utriusque

a) dilodovei cod.

I

'

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 231

enda in B 2c> deprehendantur. Saepius autem cicm B 2a^ quam cum B \h con-
ruit j raro cum B 2b convenit.

Codicem summa liheralitate Berolinum transmissum ipse contuli.

32) B 2c2. Codex Gicelferhytanus e hihliotheca Gudii, olim Lutetiam aspor-
itus, nr. 131^ foliorum 168^ complura opuscula continet, diversis temporihus scripjta.
listoria Francorum fol. 87 — 112. occupat, quae codicis pars olim monasterii S. Pan-
deonis CoLoniensis erat; cf.f. 87; Liber sancti Pantaleonis Coloniae. Opuscidum Ber-
onis ahhatis Augiensis praecedit, Loci communes seu auctoritates ex variis Theologis
; Philosophis saeculo XV. scripti sequuntur. Historia f 81. ita incipit: INCIPIQNT
ESTA REGUM FRANCORUM A SANCTO GREGORIO TURONENSI EPISCOPO
REVITER EXCERPTA. Principium quoque Francorum gentes etc. Desinit f. 112:
xi usque nunc in regno subiit. EXPLICIT. Textus eodem modo ac in B 2c^ a lihrario
10 arhitratu saepe immutatus est, nam c. 19. pro eamque ipse sibi in matrimonium
isumpsit in B 2c^ eam iUi dederunt in matrimonium, in B ^c^ dederunt illi in matri-
onium, infra pro paygo Attoarios vel alios devastantes in B 2c' terram devastantes,
i B 2c^ regionem devastantes scripta sunt. Nonnumquam etiam hic codex cum

26^ convenit.

Codicem Berolinum missum indignum duxi, qui conferretur.

33) B 2c^. Codex Matritensis hihliothecae quae nationaiis dicitur F. 58.
lartacetis, formae maximae, saec. XVII. ex ' vetustissimo Ovetensi' exscriptus est;
\ 'Archiv' VII, p. 303. Continet f. 185 — 186 (Incipit prologus vel origo gentium
rancorum. Explanatio vel origo gentis (?) Francorum vel multi ferunt a Troia urbe
rigiae fuisse egressos — usque Ligere fluvio Romani habitabant) non caput 9. l. II.
regorii, ut Eicald coniecit, sed opusculum idem, cuius fragmentum codici B 2c»
■aefixum esse supra dixi. Id enim in iisdem verhis: usque Ligerem fluvium Romani
ibitabant desinit. Seqtdtur: Incipit liber sancti Gregorii Turonensis episcopi gesta
gum Francorum. Principium quoque Francorum gentis originem vel regum gesta
■oferamus vel cuncti audiamus, (Hic erat depicta effigies episcopi consedentis et
iprascriptura : Gregorius episcopus). Est autem in Asia opidum Troianum, ubi est
vitas qui Illiricum vocatur — f. 213. qui usque nunc ex eius prosapia in regno sub-
Btunt. Finis chronicorum Gregorii Turonensis. Historia in capita divisa non est.
ixtus ubique immutatus et ex Pseudo -Turpino rehus interpolatus est, quae ad histo-
am Hispaniensem spectant.

Knust et Ewald vv. cc. lihrum inspexerunt.

34) B 2c''. Codex Matritensis hibliothecae regiae 2 G 4. chartaceus, formae
ladratae, saec. XVI, e codice quodam memhranaceo Juan Diaz de Juen exscriptus,
im bihliothecae collegii maioris Cuencae erat. Eadem ac B 2c* (f. 185 — 213 j con-
net; cf. 'N. Archiv' VI, p. 346.

35) B 2c*. Codex Parisiensis nr. 5923, memhranaceus , formae quadratae,
'.eculo XI. ex. vel XII (cf. 'Archiv' VII, p. 64J scriptus, olim S. Mariae Rivipul-
nsis, nihil continet nisi Ilistoriam Francorum. Desinit: qui usque nunc in regno
;o stetit. Amcn, Index nullus praeeedit; textus male immutatus est.

Innpexit Bethmann v. c.

36) B 2c*^. Codex Parisiensis hibliothecae quae Mazarine dicitur ^ nr. 543,
emhrauaceus saec. XII, olim 'ecclesie heati Dyon.' erat. Continet f. 136 — 158. Histo-
am Francorum: Incipit gesta gentis Francorura excerpta de libro (Jregorii Turo-
insis. Sequitur IliHtoria quaedam Francorum hrevis, de qua v. SS. IX, p. 342,

.37) B2c<^'''. Codex Parisiensis, nr. 11793, olim S. Germani nr. 77, ex mona-
irio S. Corndii Compendiensi originem traxit. Est memhranaceus, formae maximae,

\) Cf. 'N. Archiv' VI, p. 493.

232 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

I

i

sneculo XIII. per binos columnas exaratns; cf. 'Archiv' VII, p. 268. Initium periit ;
incipit enivi: partem tibi remiscro scias (c. Q). Desinit: statuunt, qui usque nunc in
regno subsistit. Historiam Francorum alia hrevior excipit, eadem, nt videtur, quam
superior codex continet.

38) B 2c^^. Codex Parisiensis nr. 5512, memhranaceus formae quadratae, 5
saec. XIII, Pithoei et Colherti erat; cf. 'Archiv' VII, p. 61. Incipit: Inc. gesta Fr.
excepta de libro Gregorii Turon. archipresulis ; desinit: statuunt, qui usque nunc in
regno subsistit.

39) B 2c5*=. Codex Thuanus a Chesnio adhihitns; cf. Hist. Fr. Script. I, p. 708.
in marg.: Sequentia addita sunt ex Cod. illustris viri Francisci Thuani. Is iam latet. lo

In omnihus huius generis lihris , de quihus per Loeicenfeld v. c. officiose in-
structus sum, textus eodem modo immutatus atque interpolatus est. Incipiunt: Est
(quidem add. B 2c^^) in Asia opidum Troianorum, ubi est civitas, que Ylium dicitur,
ubi regnavit rex Eneas. Post verha c. 6; sublimissimo rege tractatus de S. Servatio
Chunisque^ (Temporibus Merovei regis — ac devicti fugati sunt), post c. 26. historia \h i
rerum Italicarum (Sed quia loca illa — in 33 his conditionibus fuit) e Gregorio in-
serta sunt. Inter se lihri ita cohaerent, ut B 2c*** cum B 2c^^ propius coniunctum
sit, quam B 2c^^. Alio codice B 2c^ is usus est, qui B 2c ' interpolavit.

40) Codex Romanus hihliothecae Minervae A 1. 21. memhranaceus formae
maximae, saec. XIII, initio ahsciso, c. 5 (potius 8j itaque Egidio Siagrius e. f. in 20
princ. Rom. incipit; desinit c. 57 (potins bS) Karolus a. Lot. r. pr. rec. ac dehinc
Saxones : quae restat pagina vacat. Verha quae protidi cnm textu genuino minime
congruunt.

Cf. 'Archiv' XII, p. 403.

41) Codex Taurinensis Athenaei nr. 585, saec. XV, 'Gesta regum Francorum' 25
continet; cf. 'Archiv' V, p. 476.

42) Codex Mutinensis saec. XVIII. item 'Gesta regum Francorum' continet;
cf. 'Archiv' V, p. 471.

43) Codex Pistoriensis hihliothecae quae 'Sapienza' dicitur 'Gesta Francorum'
continuit; cf. A. Zaccaria, Bihl. Pist. praef. 37. lam latet; cf. 'Archiv' XII, p. 756. 30

44) Codex Petavianus a Cliesnio adhibitus item latet. Historiae capita 22 — 33.
Fredegarii continuati: Eo enim tempore ab urbe Roma — sublimatur in regno adiecta
erant, quae post CJiesnium Bouquet II, p. 572 — 574. xd appendicem Historiae edidit. h

Vetusta editionis B"^ retractatio in tribus codicihus servata est. Sunt hi: '

45) B 2d^. Codex Bamhergensis E III, 14. saec. XI, de quo Waitz, 'Archiv' 35
IX, p. 684. egit. Incipit Gregorii Turonensis historia. Est in terra civitas de Asia,
quae dicitur Troia; homines autem, qui ibi habitabant, fuerunt fortissimi bellatores —

f. 83. Franci vero, consilio accepto, Waranthonem virum illustrem in loco eius ius-
sione regis maiorum domo palatii constituunt (c. 47j. Praecedit Pauli, sequitur lor-
danis^ Romana. 40

46) B 2^"^. Codex Oxoniensis ms. Magdal. Lat. 14 (antea nr. 2155J mem- ^
hranaceus saec. XIV, quem Paidi v. c. 'N. Archiv' I, p. 165. descripsit. Caput primum,
inscriptum: De Troia capta a Grecis, incipit: Erat in Asia civitas, que dicitur Troia;
homines, qui ibi habitabant, fuerunt bellatores fortissimi. Codex f.b'^'. in iisdem verhis
ac B 2d^ desinit. Paulus praecedit, lordanes* suhsequitur. 45

1) Quem in Thuano extitisse, affirmare nequeo, cum Duchesne nihil adnotaverit. 2) Non A,
ut Waitz V. c. eoniecit, quamquam Bamhergenseni magis cum codice Crasseriano A, quam cum
ediiionibus Chesnii et Bouquetii B convenire negare nolo. Id autem Chesnio vitio dandum est,
qui quomodo textum corruperit, infra exposuimus. 3) Cf. Auct. aniiq. V, 1, p. ^l. 4) Cf.

Auct. antiq. l. l. p. Lll. 50

I

LIBER HISTORIAE FRANCORUM, 233

47) B 2d\ Codex Vaticamis nr. 1984. saec. XI / XII; cf. 'Arcliiv' V, p. 82.
Alia Historiae retractatio in duohus libris exstare videtur, quorum initia tantum

nlii comperta sunt.

48) B 2e'. Codex Vaticanus bibliothecae Christinae reginae nr. 946. saec. XIII.
i Britannia scriptus 'Gesta Francorum' continet: Anthenor et alii profugi — matrine
lerunt; cf. 'Archiv' XII, p. 311.

49) B 2e2. Codex Cantabrigiensis collegii quod Caius dicitur nr. 177 (olim
071) post Einhardi Vitam Karoli 'Gesta Francorum' continet. Incipit: Antenor et
lii profugi ab excidio Troiae. Codicem iam non exstare, Pertz v. c, 'Archiv' VII,
. 87. affirmavit; sed cf. SS. II, p. 436, 'N. Archiv' IV, p. 392.

Denique Librum historiae Francorum B excerptum praebet:

50) Codex Vindobonensis nr. 473 (antea hist. eccl. nr. 90. et Ambras. nr. 211),
)rmae maximae, saec. IX. ex. scriptus. F^rat S. Petri Wormatiensis ; cf. 'Archiv' X,
. 456. Incipit f. 90. ab orbe condito: Ante omne tempus omnemque creaturam con-
idit Deus angelos — ubi postea fuit aedificatum templum Domini, ubi fuerunt pro-
hetae et reges. Postea a Salomone magno rege vocata est Hierosolima quasi Hiero-
)lomonia. Deinde librarius ad. Historiam Francorum transit: Nunc autem rever-
imur ad capitula regnorum. Est provintia in Asia Troia dicta, ubi est civitas, quae
ium dicitur, ubi regnavit Aeneas (c. 1). Desinit c. 43; Mortuus est autem rex Cli-
iaco villa plenus dierum et sepultus in ecclesia Dionisii martyris. Regnavit autem|
innis XLI. sec. m. suppl.). Quae sequuntur folia duo excisa sunt. Historiam Frede-
arius continuatus excipit; cf. 'N. Archiv' VII, p. 324. Textus hic illic e Gregorio
iterpolatus est, nonnulla vero alibi non legi.

Histomam Francorum Ademarus Cabannensis fere totam in corpus quod col-
git historicum coegit, cuius codices plerumque pro Libro historiae Francorum accipi
ipra commemoravi. Pauca quae ipsius Ademari sunt Waitz v. c. SS. IV, p. 113.
iidit^, quae repetere nolui; ea vero quae ex Historia petita sunt ad o-em nostram
ihil prosunt, cum Ademarus textum e duobus codicibus compositum tanta licentia
actaverit, ut ubique a fide mss. recesserit. Habuit codicem quendam B-, quem
d ASa emendavit atque e Fredegario supplevit. Itaque Ademarum nullus curavi.

Quae ratio inter singulos utriusque editionis libros intercedat, iam disserendum
ihi est. Quod ad codices A pertinet, classis quidem A 1 fidem optimam meretur,
uippe quae merum textum, interpolationibus non inquinatum praebeat atque vetustis-
ma sit, at in omnibus libris A 1 verha singula desiderantur, quae hic collegi: c. 6.
aUiarum (in Galliis Greg.), c. 6. et 15. rex, c. 7. et 27. que, c. 8. igne (incendio Greg.),
21. conlesi, c. 32. atque captivantes, c. 35. valida. Ne forte dicas, codices A2.^.B
iterpolatoH esse, enuntiatum quoddam c. 21, ut in A 1 legitur, proferam: Burgun-
iones valde cum Godmaro fugierunt. Nemo est qui non videat, haec hiare; sin autem
inlosi post valde inserueris, sententia quadrat. Praeterea e Gregorio quoque confir-
atur, quae dixi verha in textum admittenda esse. Sunt etiam perpauca alia menda,
'libus lihri A 1 inquinati sunt : c. 20. Agaunenses A \a. b. c, Agaunos A 2. 3b. \l^
im Gregorio; c. 28. essc patri A la. h. c, patri esse A 2. 3. B cum Gregorio;
.32. seramsaxis A \a, seransaxis j4 lc ^jro scramsaxis; c. 34. iungentes A \a.h,
igentes A .3a'. (?».'(?» cum Gregorio; c. 46. dicente A \a. b pro decidente; c. 49. mater
hlodovei in A \a Balthilde, in A Vh Baltilde, in A \c Bathildae appellatur : erat
utem Chrodchilde, ut in codicibns A 3. B Legitur. Quihus praemissis, facile apparet,
nnes codices A \ ex eodem lihro fiuxisse, qui pro autograpjho minime hahendus est.

1) Addam, quae dr. monasterio S. Martini lunanii a Chlodovecho condito c. 27. llialoriac
iemaruB in/ieruit. 2) IJ 2b, ul videtur.

88. R. Merovinp. H. 80

234 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

Jtaque quamquam codex A la pj^aestantissimus est, ita ut ipsum in textu recensendo
potissimum secutus sim, tamen ab eo mihi semper recedendum erat, uhicumque A 2. Z
et B vel, postquam A 2 desiit, A S et B cum A 1 discrepahant. In posteriore Histo-
riae parte, cum lihro A 2 destitutus essem, nonnumquam haesitavi: exempli gratia
Turaacum (c. 32), quod a libris A la. b. c. aeque atque a Gregorio abest, in reliquis 5
vero codicihus adest, uiicinis incltisi. Quotienscumque A \ ab A 3 et B ab A dissen-
tiebant, absente A 2, quid verum esset, vix discernendum erat , cum et libi'i A 1 et
libri A 3 mendis inquinati sint. Inter se lihri A 1 ita cohaerent, ut A \b et A \c ex
eodem codice exscripti sint, qui ab A \a differehat. In utroque enim lihro c. 10. que,
c. 14. cum, c. 27. febre desiderantur, quae verha in A \a adsunt. Eorum fons A \x lo
ex A \a ortus esse non potest, cum c. 41. rege clamabat A \b, regem clamabat A lc(?)
recte praeheant, quae A \a in reclamabat male corrupit. Neque A \h fons codicis A \c
habendus est, cum c. 24. in A \h ad eum addita sint, quae A \c cum reliquis libris
omittit; c. 31. deicere A \h depravaverit, dum in A \c recte eicere legitur. Praeterea
c. 19. verba plenas naves de captivis prorsus desunt A \h, quae, si ex silentio Pertz is
v. c. concludere fas est, in A \c adsunt. At A \c* cum A \c ita convenit, ut ex hoc
codice ipsum fuxisse piersuasum mihi sit. Cap. 19. in A \c dirigens scriptum esf,
quod A \c* direxit reddidit, sed dirigens jjrobandum est. Quod ad A 2 pertinet,
neque cum A 1 neque cum A 3 menda communicat, quare maxime dolendum est, quod
prior tantum codicis pars exstat. A 2 quidem non uhique praestat, sed menda sunt
perpauca eaque levia. Exempli causa c. 10. pro acceptumque — accepenintque, c. 25.
pro humo prostrati — hunc p. .4 2 tantum scripsit, idem c. 24. verha angustiae com-
premunt transposuit. Codices A 3 omnes ex eodem exemplari locis quihusdam cor-
rupto atque interpolato originem traxerunt, quod ex codice quodam A 2 simili fluxisse
videtur. Omnes lihri A 3 haec menda communicant : c. 10. apud arraorum apparatu
A 1. 2, cum a. a. A 3a'. h. (5'. *(3*; c. 16. populo . . movent A \. 2, p. . . moventes
A 3a'.h. P'. *P^; ad eum transire consimulo A \. 2 cum Gregorio, ad eumque transire
me simulo A 3a'. h. ^^. "p-; c. 19. Gallias appetent A \. 2 (appetunt Greg.), G. petunt
A 3a'. 6. p3. *p2; c. 26. aliquid maleficii esse A 1. 2, a. m. gessisse A 3a'. 6. p*. *(?*;
c. 43. exercuit, ipsius mors valido cruciatu linivit A \ et B, exercuit valido cruciatu
vitam finivit A 3a'.p*. 'p*. Praeterea haec verba interpolata sunt: c. 10. inter a Chlo-
dovecho et exercitu depredatae sunt addunt eiusque A 3a'. b. p^. *p^; c. 17. post Multa
pars et ante hostium addunt etiam A 3a'. h. \P. "P^ (quoniam pars hostium Greg.)\
c. 49. fih'um ex aUa uxore nomine Carlo (sic A\ et B) post nomine inserunt Calpiade
A 3a', Chalphaide A 3p», Calphaide A 3'P* e Fredegario contin. c. 6. Omnes igitur
lihros A 3 e codice iam corrupto ortos esse patet, sed magis codices A 36. P*. *P^
affines sunt, quippe qui soli c. 29. WA WA omiserint, cum magno psallentio in cum
magno choro psallentium fere corruperint, item c. 17. Quod psallentium in Quera
psalmi versiculum mutaverint. Deniqae quod ad A 3P'. *p2 pertinet, textum ubique
eodem modo depravaverunt atque ex B ampliaverunt : c. 22. pro persequentes Franci «o
hahent persequente Theoderico et Clotario restiteruntque ; c. 40. ante Gundolandus
nobilis verha Eratque eo tempore post Landericum addunt, quae ex B hausta sunt.
Ex ipso qui exstat codice A 3h exscripti esse non possunt, cum nonnuUa eiusdem
menda evitent, nam A 3h tantam c. 17. ante Eamus adverhium sed addit, c. 23. verha
fratres dulcissimi transponit. 45

Quomodo inter se lihri A coniuncti sint, ex hoc stemmate intellegitur :

H

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 235

Codex autographus.

A3x

ASa

A'Sb

1
A3bx

(A 3p A 3*[3; ex B suppl.

In libris alterius editionis id potissimum inquirendum est, quo ex codice A auto-
'•aphum B jluxerit. Manifestum est, neque A 1 neque A 3 huius exemplaris fontem
lisse, cum B et lacunas A 1 suppleat et interpolationibus A 3 plane careat. Restat
itur codex Camaracensis (A 2), qui re vera libro, unde B fluxit, simillimus est.
uod paucis ostendam. Cap. 12. si sanguinem eorum Dominus vindicetur in A 2

B sic p7'o si (ita A 1 et A 3) legitur; c. 16. pro edendi seriem libri A 2 et B \b
lendis eriem, B 2a' edentis seriem praebent. Praeterea duo verba B cum A 2 omisit:

12. in thesauris vestris eum recondi (sic A 1 et A 3) in A 2 et B \a. b eum desi-
'.ratur, pro quo B 2a'- ^. i'- ^. c' procul dubio e coniectura ipsum inseruerunt ; c. 17.

dixit coniunctio a A 2 et B abest. Quare, codicihus A2 et B consentientibus , veram
ztionem non semper effici patet, at certe, si A 3 accesserit. Ceterum non omnia menda
tri A 2 in B repetita esse, vix commemorare necesse habeo. Nam B ex ipso Camara-
nsi fluxisse non potest, cum illa editio hoc vetustior sit, sed ex alio eoque meliore,
li iam periit. Inter se libri B ita coniuncti sunt, ut sola classis B \ e codice in-
^p'0 fiuxerit, dum B 2 libro originem debet, qui locis quihusdam interpolatus atque
rruptus erat. Cuius rei iam supra exemplum e c. 12. j^rotidi; eum enim B \a. b
m A 2 omittunt, codices autem B 2 ipsum inserunt. Sequuntur alia: c. 14. Post
inc vero B \a. h cum A, Postea vero B 2; c. 16. perrexit cum multo exercitu
rancorum A, commoto exercitu Francorum grande B \a.h, at Francorum desi-
ratur in B 2; c. 17. livoraverunt B \a.h cum A, liberaverunt B 2a^, liberavit

2a*, libraverunt B 2&', vulneraverunt B 26***. c'; c. 18. Quibus mortuis vel per-
iptis A, Q. m. peremptis B \a , Q. m. ac peremtis B \b , Q. mortuis parentis

2a'. 6', parentibus B ^a'^, parentes B 26***. Idem ex initio Historiae intellegitur :

A B\ B2

incipium regum Franco- Principium quoque PVanco- Principium quoque Franco-
m eorumque origine vel rum gentis origine vel rum gentis origine vel
ntium illarum ac gesta regum gesta proferamus regum gesta proferamus

oferamus vel cuncta audiamus.

'.i'ha vel cuncta audiamus, quae in A aeque atque in B 1 desiderantur, sine duhio
0 glossemate hahenda sunt, quod librarius quidam margini codicis, ex quo omnes
ri B 2 orti sunt, adscripserat. IIuc accedit, quod iam qui Fredegarii chronicas
ntinuavit codice quodam B 1 usus videtur esse, nam c. 50. pro protomartyris B \a
itum martiris hahet, quod Fredegarius praebet, c. 45. stipidem, quod in Fredegario
prehenditur, codex B \h solus hahet, c. 52. in loco quidem Amblava continuator
m B \h qui dicitur pro quidem scripsit. Est igitur classis B \ ea quae vetustate
oque praestat. Eo magis pigat, duos tantum huius generis lihros conservatos esse,
idem permultis mendis inquinatos, praecipue in priore Ilistoriae parte. Cuius rei,
u fallor, causa est, quod lihrarius quidam exemplar, unde B \a et B \h fluxe-
nt, suo arhitratu emendavit neque vero ad. finem operam perduxit. Quae cum ita

haheant, nemo mihi vitio dahit, quod, uhi B \ et B 2 differehant, maiorem huic
am illi classi fidem trihuerim. B 2 enim complurihus Lihris iisque accuratius scrijjtis
nstat. Inter quos procul duhio vetustissimus idem optimus codex B2a* est, quocum

30*

236

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

B ^a"^ quam maxime convenit, ut supra demonsiravi. Codex B 2a* cum B 1 menda
mdla communicatf quare, liis lihris consentientihus , vix duhitandum erat. Reliqui
autem B 2 codices omnes ex plurihus exeniplaribus compositi sunt, ita ut ex altero
exscripti, ad alterum emendati lihri videantur esse, qui ipsos praecessertmt. Ex his
codex Lugdunensis B 26' ceteros multo praestat, et aetate et fide textus B 2a' proxi-
mus. Cui duo proavi fuisse videntur: est enim, nisi fallor, e codice quodam B 2a'
ortus, locis vero nonnullis ad B \h emendatus. Horum enim codicum menda in
B 26' reperiuntur, ea autem lihri B 2ai superant: c. 11. post pauperis deest istius
B 2a'-*. 6'; c. 34. iniquitatem pi^o iniquiter B 2a'-2. 6'; c. 5. novem pro nomen
B2aKh^; c. 29. febra pro febre B2aKh^; c. 29. expelierunt B2a^, expulierunt i? 26'
pro expulerunt; c. 31. acciperunt jjro acciperent B 2a'. 6'. Denique c. 13. post quia
non timeo minas tuas verha non timeo in utroque codice repetita sunt. Quae cum
ita se haheant, nemo est qui neget, B 2h^ e codice quodam B 2a' haustum esse. Neque
vero omnia quae B 2a' et B 2^^ communia sunt menda in B 26' deprehenduntur.
Exempli gratia lacuna lihrorum B 2a'- "^, quam supra p. 228^ 9. attidi, in B 26' sup-
pleta est, item permidta alia emendata sunt. Quare necesse est, exemplar, ex quo B 2h^
fiuxit, ad alium codicem correctum esse, quem B 16 fuisse opinamur. Nam c, 45.
pro Franci autem B 26' cum B 16 Franci vero scripsit et c. 41. inter verba Hoc
signum et in regione illa statuit codices soli B 16. 26' in regnum inserunt. De B 26^
idem fere dicendum est. Ortus est ex B 26»; c. 17. pro nuncios rex — rex nuntius
vel nuncius B 26'- ^^ pro conpugnantibus — pugnantis B 26', pugnantibus B 2b^ ;
c. 18. pro caesum — lesura B 26'- ^; c. 21. pro veloce — velocissimo B 26'- ^; c. 31.
pro etate — et ante B 26'- ^; c. 39. 2^^o ut fratrem et parentes interemerent — aut
fratrem et parentes interficere B 26', aut frater est meus et parentes ut interficere ad-
hortasti B 26^. In utroque libro haec verha desiderantur : c. 17. dicensj c. 20. et
matris meae; c. 45. vix. At codex B 26^ iis maculis minime inquinatus est, quas B 2a'
et B 26' communes esse supra dixi. Etiam nonmdlos peculiares B 26' errores evi-
tavit: neque enim c. 30. post percussa cum B 26' divina adiecit neque c. 37, verha senio-
rem ex concubina nomine Theudeberto post direxit transposuit, Itaque exemplar quo-
que, ex qtio B 26^ originem duxit, ad alium codicem (B 1 ?) emendatum fuisse conicio.
Quod denique ad B 2c^ pertinet, certe e codice quodam B 2a^ fiuxit : c. 2. Alamanni
j)ro Alani B ^a'^. c^; c. 15. Veniens pro Conveniens B ^a'^. c^ ; c. 24. pro ut huius
vita tua largitate mihi concedere iubeas — ut isti (huic B 2c') vitam concedere digneris
B 2a^. c'; c. 35. pro ad metata sua — ad ospicia sua B 2a^. c»; c. 38. p7'o cum
scias — scis B 2a*. c'. In utroque desiderantur c. 29. accipiens; c. 32. qui. Quae
autem B 2a^ et B ^a^ propriae sunt corruptelae, eas B 2c' evitavit, quare etiam hunc
codicem e duobus coaluisse apparet. Quod ex c. 23. evidenter intellegitur, uhi in plerisque
mss. Fuit eis melius, inBla.h Fuit enim melius, in B 2c^ Est enim eis melius Ze^i-
tur. Alias quoque cum B 16 codex J5 2c' saepe convenit, quamohrem illum alterum huius
fontem fuisse opinor, sed non praetermittam, locos nonnullos etiam cum B 26 consentire.
Ex hoc igitur stemmate, quae ratio inter singulos B lihros intercedat, intellegitur.

A2x

10

15

20

25

30

35

40

A2 B

451

5 2c'

LIBER HISTORIAE FRAXCORUM. 237

Potiorem igitur locum ohtinent codices B 1 et B 2a tantum, quos in hac editione
secutus sum. Lihrum autem B 2a, ut supra dixi, mendoso B 1 anteposui.

Denique editionem ita institui, ut textum codicum A proponerem, quae autem in B
immutata aut inserta erant margini adscriherem, asteriscis positis, ut suo loco inter-
ponerentur. Notis autem menda trihui, quae lihrarius B in codice quo usus est A iam
reppererat. Quod ad discrepantiam lectionum pertinet, ne apparatus nimis extensus
fieret, ea sola admisi, quae alicuius momenti erant. Unde sermonem in deteriorihus
libris A 3. B Ih. 2c^ ad Donatum emendatum, ut casus correctos cetera, non curavi.
Fusitis tantum codicum A la. 2. B \a. 2a* variantes lectiones exscripsi. Quoad
nomina Francica , quae codices mirum in modum variant, in priore huius opusculi
parte, quae e Gregorio fiuxit, nullam fere, in posteriore graviorem- tantum discre-
pantiam enotavi. Reliquas autem res orthographicas , cum in descriptione codicum
singidorum satis superque tractassem, in notis minime repetendas mihi esse diixi.

Librum historiae Francorum tres ediderunt, quorum primus editionem optimam
paravit. Est

1) Marquardus Freherus consil. palat., qui in 'Corpore Francicae Historiae'
p. 55 — 85. hoc opuscidum edidit. Titulum inscripsit : Gesta regum Francorum epito-
mata partim e Gregorii Turonensis episcopi commentariis (cuius et nomen in vetustis-
simis Codicibus praeferunt) partim aliunde, neque satis constat unde, desumpta: ab
Auctore quidem perantiquo, cuius fidem etiam Aimoini nomine notus Compilator in
plerisque verbotenus sequutus est. De codicihus haec disseruit: E Mss. diversis optimae
notae, summa fide et diligentia nunc primum edita, et post Historiam p. 86; In eodem
Codice Nazariano antiquissimo sequebatur Annalium fragmentum tale. Habuit igitur
codicem Palatinum B 2a*. Praeterea B la adhihuit, ex quo etiam fragmentum de
Pippino duce edidit; indicem ex A 36 videtur hausisse. Singidis capitihus titulos in-
dicis inscripsit.

2) Du Chesne, ' Historiae Francorum Scriptores coaetaneV . Tom. I, p. 690 — 720.
Lihrum histoHae Francorum secundus edidit vel potius editionem Freheri depravavit.
Titidum valde prolixum opuscido praemisit: Gesta regum Francorum partim e Gre-
gorii Turon. episcopi Historia, cuius et nomen in vetustissimis Codicibus praeferunt,
partim aliunde desumpta, et usque ad Regem Theodoricum II. perducta. Auctore in-
certo, sed qui eiusdem Theodorici tempore vixit. Sequitur: Editio Marquardi Freheri
Consiliarii Palatini collata cum diversis Codicibus Mss. qui sunt in Bibliotheca V. Cl.
Alexandri Petavii Senatoris Paris. et Appendice etiam ad Pipinum usquc regem nunc
primum aucta. Alter Petavianus iam Lugduni Batavorum (B 2h^) asservatur, alter, cui
capita Fredegarii contin. 22 — 33. adiecta erant, quo venerit, ignoro. Praeterea semel
(c. 26) codicem Thuanum (B^c^'^) laudavit. Dico jjosteriores lihri ita corrupti erant,
ut Chesnius melius fecisset, si eos plane seposuisset; cf. c. 43, uhi margini adscripta
sunt: al. * 'eumque comprehensum ad condemnandum regi Chlodoveo, ut erat morto
dignus, destinant'. Item in alio 'eumque de imperio deiicientes regnum Chlodoveo
deferunt', et haec pro eumque exementes ad condempnandum rege Francorum Chio-
doveo deferunt! Ad tales lihros Cliesnius Freheri editionem emendare conatus est,
sed anxie cavit, ne melioris codicis Ji 26' uUam rationem haheret. Quomodo pro-
fecerit , non est, qiiod fusius explicem. Ne vero iniustus meritum ei totum ahrogare
videar, ipse primus editionem A in lucem vocavit codicemque Camaracensem (A 2)
textui B partim opposuit. Illam vetustiorem esse iam perspexit, sed nulLa de causa,
nisi quod A 2 in c. 28. desinit. Est enim mutilus. Chesnius autem: Adiccta est,

1; i. e. codex Thuanua, ut ex reliqnis codieihua li 2c * conicere licet: cumquc comprclicn-
8um regi Lodoveo (Clodovco // 2o***) iid condemnanduin (ad c. in Tnnrt/. Kiippl. /i '2r?*", om,
n 2c»»'), ut erat morte dignu», destinant li 2c*". li 'Jc^a*. // 2c5i'.

238 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

inquit, Gestorum eorumdem eomparatio eum alia Historia Scriptoris, ut videtur, anti-
quioris: utpote qui in Cliramno Chlotharii I. filio desinit, Ex pervetusto Exemplari
Ms. Ecclesiae Cameracensis. Itaque hanc editionem Chramno vivo yar.atam esse opi-
natus est !

Editionem Chesnianam Migne, Patrologia Latina XCVI, p. 1421. repetivit. 5
3) Dom Bouquet, 'Recueil des historiens des Gaides' II, p. bAO sqq. editionem
Chesnianam vix mutavit, at discrepantiam alioi'um codicum in notis textui suhiectis
collegit. Usus enim est libris A Vh et A 3a^; cf. l. l. p. XIII: Vetustissimum Codicem,
qui haec Gesta et Annales Eginhardi continet, quique est optimae notae, et eleganter
scriptus exeunte saeculo decimo, Leodio huc ad nos perhumaniter transmisit vir doctis- 10
simus DD. Baro de Crassier. Cum hoc codice, qui a Cameracensi parum discrepat, et
cum Codice IMonasterii S. Remigii Remensis editionem Chesnianam contulimus.

Quae in priore parte propria sunt in linguam Germanicam versa W. Giese-
hrecht^ v. c. Gregorio adiecit; posteriorem inde a c. 43. Abel'^ v. c. transtulit. ■

Krusch. 15

INCIPIUNT- CAPITULA LIBRI HISTORIAE FRANCORUIM.

1. De origine ac*" gesta Francorum vel eorum frequenta*^ certamina.

2. Quod gens Alanorum contra Valentinianum •* imperatorem rebellarunt^, eosque
Franci devicerunt, et tributa Francis ^ concessa sunt.

3. Ubi imperator exactores misit, ut tributa solverent Franci. 2u

4. Quod idem imperator exercitum commovit adversuss Francos, et de adventu
eorum in partibus Reni fluminis et de rege'' primo eorum. 1

5. De morte Faramundi regis et de Chlodione, filio eius, vel de Chunorum in-
cursu in Gallias.

6. Ubi Childericus rex* eiectus"* est de regno'. 25

7. Quod Franci super se statuerunf" Egidium Romanum atque deiciunt et
Childericum recipiunt.

8. Ubi capta est Agripina civitas, et de morte Egidii et de Adovagrio duce
Saxonorum.

9. De morte Childerici et belkira Chlodovechi contra Siagrium. 30

10. De petitione^ episcopi ad regem Chlodovechum, ut urceum redderet, et quia
devicti Thoringii sub tributo servierunt.

11. Quod Aurilianus legatarius" Chlodovechi, vestitus cultu peregrino, ad opus
doraini" sui sponsavit Chrotchilde.

+) sancti Remigii add. A 3o>. 35

Index. A la.b. 3ai. b. *^2. B 26».

Index. a) Incip capit libr hist A \a; Incipi capit libr hist Franci Alb; Incipiunt capitula de
origine et gestis regum Francorum A 3ai (f. V. m. saec. XII. scriptum estj ; Incipiunt capitula (capita
A 3*^2j de gestis Francorum A 3^*. *^2. j„ ^ i^* capita singula inscripta sunt. Indicem cum A 3^'
Pertz non contulit. E libris B solus B 26', qui titulo caret, indice instructus est. b) et gestis 40

A 3ai. *^2. c) frequenti certamine A 3a^; sequenta c. A 3b. d) Valencianum A Ib. e) rebella-
verit A 3a' ; rebellaverunt B 26». f) eis pro F. B 26'. "•) adversum A 3a^. h) p. r. e. A 3a' ;

r. e. p. A 36. *p2; e. om., tribus litt. ras., B 26'. i) om. B 26'. k) deiectus B 26'. 1) suo
add. B 26'. m) statuunt A 36. B 26'; constituunt A 3*^2, n) ligatharius, om. Chl. B 26'.

o) opus Chlodovechi sp. B 26'. 46

1) 'Geschichtschreiber der deutschen Vorzeit. Gregorius von Tours' II, p. 282 — 302.
2) l. l. 'Die Chronik Fredegars' p. 63 — 76. Editionem alteram Wattenbach v. c, paraturus ed.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 239

12. Ubi Chlodovechus rex misit ad Gundobadum pro sponsa* sua Chrotchilde.

13. Quod iterum Chlodovechus misit ad Gundobadum pro thesauro Chrotchilde.

14. De praedicatione'' Chrotchildis ad Chlodovechum, ut Regem regum crederet.

15. Bellum contra Alamannos, ubi Chlodovechus necessitate conpulsus, verum<=
3eum sibi** invocaf in adiutorio et a sancto Remegio''' baptizatus est''.

16. Ubis Burgundiones a Chlodovecho devicti, eius dominio se subdunt'', et de
lominum devoratione a bestiis dicitur'.

17. De miracuhs Dei Chlodovecho ostensis, et quia, devictis Gothis, Alaricum
nterficit ^.

18. Bellum Chlodovechi contra Ragnecharium ' parentem"' suum.

19. De morte Chlodovechi, et quia quattuor filii eius in regnum succedunt", et
le Danis", qui in Gallias inruunt.

20. Quod Chlotmirus et Childebertus et Chlotharius bellum iniunt adversus Bur-
^undiones.

21. Quod iterum Chlotmirus, Burgundiones devictosP, ipse^ interfectus est.

22. De cede magna, quod*" Franci Toringorum populo* prostraverunt, et de
Crmenfredo rege eorum.

23. Bellum, quod Childebertus exercuit adversum Gothis, et Amalrici* inter-
ectione.

24. Consilio impio Childebertus et Chlotharius" pertractantes nepotes suos intei'-
iciunt et regnum patris eorum invadunt.

25. De morte Theuderici et regnum Theudoberti et bellum adversus Chlotharium.

26. Quod Childebertus et Chlotharius in Hispaniam^ dirigunt, Caesaragustanam^
bsident^, et quia Langobardi sub tributo vixerunt.

27. De morte Theudoberti et Chrotchilde et TheudovaIdo>', et quia^ Chlotharius
egnum eius recepit, et bellum contra Saxones.

28. Quod Chramnus coniurationem adversus patrem suum fecit cum Childeberto,
t de'' obitu Childeberti.

29. Quo^ tempore sanctus Medardus transiit, et'' de morte Chlotharii, et quia
lii eius successerunt in regnum<=.

30. Ubi Chuni Gallias appetentes prostrati sunt, et bellum inter Syghyberto et
^hilperico, et de uxoribus'' Chaeriberti^.

31. De morte Chaeriberti, et quia Sighybertus Brunchildem ^ accepit uxorem
ibi et Chilpericus Galsuintams, et de Fredegunde.

32. Bellum, quod fuit inter Sighyberto et Chilperico, et de morte Sighyberti.

33. Quod Brunchildis in exilio retruditur, eamquc Merovechus in uxorem ad-
umitur, et bellum Campanorum''.

34. De ' discriptiones pessimas, quas Chilpericus fieri iussit.

Index. A la. h. 3a». b. "^2. B 26'.
Index. a) sp. — Gundobadum pro om. A 3*^*, ubi tituli 12. 13. 14. m unum coacti sunt.
) precatione Chrothilde B 2i'. c) om. A 3a'. d) om. A 30. c) convocat B 2i'. e*) Remcdio
[ 36. B 2i'. {) baptizatur A 36. g) ct quod B. a miniatore corr. quod B. A 3a'. li) subdiderunt
[ 3a' (detinit fol. 1', quae sequuntur a librario aaec. IX. scripla sunlj. i) dicit B 2b^. k) intcrfecit
[ 36. *^^ B 26'. I) Regnecharium A 36; Ragnoharium B 26". m) parentum A 3a'. n) .suc-

esserunt A 36. '^*. o) quia add. B 26'. p) devict' B 26'. q) om. A 36. r) qua A 3a'. 'fi*.
) popnloH A 3a'. '^»; pro.stemaverunt A 3a'. t) Amalrico interfccto B 26'. u) Chlotharios per-

etrantes B 26'. v) Hispana B 26'; aciem add. A 3'ji». vv) Cesarauguatam A 3a'. 'P». x) obse-
eunt B 26'. y) Cheudoaldo A 3o' ; Theodebaldo aemper A 3'ji». z) om. B 26'. a) Quod t.

' 26'. h) om. A 3a'. c) rcgno B 26'. d) uxores B 26'. e) dicit add. B 26'. f) IJrun-

hilde B 26'. g) Galnnntam A 3o' ; GHJHwindam A 3*,^^; Galsuindam B 26'. h) Romanorum A 3*p».
I om. A 3o'. *fl».

240 LIBER HISTORIAE FRAXCORUM.

35. De lustino et Tyberio imperatores et de Italia subiugata et transitu Gun-
tramni regis, et quod per ingenium Fredegundis interfeetus est Chilpericus.

36. Ubi Fredegundis bellum eum * Austrasiis egit, eosque devictos, Campaniam
succendit''.

37. De morte Fredegundis, et bellum Theudoberti contra*= Chlotharium. 5

38. De consilio pessimo Brunchildis, et quia Theudericus fratrem suum occidit.

39. Quod Theudericus neptem ^ suam ad coniugium sociare voluit, et quia Brun-
childis ipsum Theudei'icum occidit.

40. Quod Austrasii et reliqui Franci Chlothariura in monarchiam elevant et
Brunchilde morte condempnant. 10

41. Ubi Saxones adversus Daygobertum pugnam iniunt, ducemque eorum Chlo-
tharius interfecit* et non longiorem hominem ex eis reliquit*^, quam spata? sua erat.

42. De morte Chlotharii et regnum Daygoberti.
43.'' De morte Daygoberti et Sighyberti, et regnum Chlodovechi.

44. Quo ' tempore regmim Francorum concidit, et de morte Chlodovechi, et 15
regnum Chlotharii ^.

45. Ubi Ebroinus maiorum domus elegitur, Chlothariusque ' rex moritur, regnum-
que Theudericus et Childericus adsumitur"".

46. Quod Martinus et Pippinus duces Austrasiorum bellum agunt contra Ebroi-
num et Theudericum. 20

47. Ubi Ebroinus" occiditur, Waratto maiorumo domato adsumitur, et sanctus
Audoinus ad Dominum migraturP. |

48. Quod Waratto moritur, et Bercharius in loco eius constituitur, Pippinusque,
eos devictos, maiorum domato in sua redigiti potestate.

49. De obitu Theuderici et regnum Chlodovechi et Childeberti et Grimoaldo 25 ;
maiorum domo.

50. De transitu Childeberti et regnum Daygoberti, et quia Grimoaldus inter-
ficitur, et honorem patris sui Theudoaldus ambitur"".

51. De morte Pippini et bella Fi-ancorum inter se, et, Theudoaldo fugato, Ragam-
fredus-' in principatum est elevatus'. so

52. Dc morte Daygoberti et regnum Chilperici, et quod bellum gessit Carlus"
contra Radbode^.

53. Quod Carlus pugnam gessit contra Chilperico et Ragamfredo in loco nun-
cupante Vinciaco^*', eosque devictos atque fugatos, omnem regnum Francorum in sua
redigit potestate^ 35

Index. Ala.b. SaK b. '^2. B 2bK

Index. a) b. egit cum Australeodusque devictus Campania B 2b^. b) succendunt A 16.
c) Th. et Chlothar . . ., extremae Utterae legi nequeunt B 26'. d) neptam A 3a'. e) interficit

.4 16. 3a>. "S*. f) relinquid B 26i. g) sua spata A 3ai. h) titulus c. 43. totus desideratur

A 3o'. i) Quod t. B 26i. k) Chlotharium B 26i. 1) Chlothariusqui B 2bK m) adsumunt 40

A 3a'; assumunt A 3*^*. u) maior domus add. A 3*^^. 0) maiorum dominato, ut in/ra A 36;

maior domus eligitur et A 3*^-. p) migravit A 36. *^*. q) rediit A 16, ut infra; p. om. B 26'.

r) ambit A 3«'. s) Ragemfred. semper A 3ai; Reginfrid. jylerumque A 3*3^; Raganfred., ut infra B 26'.
t) sublevatus A 3*^^. electus B 26'. u) Karolus semper A 3a'. *^2; Carolus B 26', ?<< infra.

v) Radbodem A 16; Rabode A 3*^2 ^yj Vinciago A 16. x) Expliciunt capitula de ges add. A 16; 46
Expliciuflt capitula add. A 36.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

241

1. *Principium^ regum''i Francorum
ioruraque origine vel gentium illarum acs
jesta proferamus. Est autem in Asia"*
ipidum Troianorum', ubi est civitas quae™
llium" dicitur, ubi regnavit *Aeneas.
jrens 2 illa fortis et valida, viri bellatores
itque rebelles nimis, inquieta certamina
)biurgantes ", per gyrum finitimaP debel-
antes*!. Surrexerunt autem reges Greco-
um'" adversus Aeneam^ *cum multo exer-
:itu pugnaveruntque contra eum * cede
nagna, corruitque illic *multum" populus
Croianorum. Fugiit^' itaque *Aeneas et
eclusit se in civitate Illium>', pugnaverunt-
[ue'^ 'adversus hanc^ civitatem annis
lecim. 'Ipsaenim civitate'' subacta, fugiit
^eneas tyrannus *in Italia locare*^ gentes
id 'pugnandum. Alii quoque ex principi-
)us, Priamus videlicet et Antenor, cum
eliquo 'exercitu Troianorum duodecim
nilia intrantes 'in navibus, abscesserunt

B.

*INCIPIT«= LIBER SANCTI GRE-

GORH TORONIS EPISCOPI,

GESTA REGUM FRANCORUM.

P. quoque'1 Francorum* gentis^ ori-
gine vel regum'* gesta p. [vel cuncta' au-
diamus add. B 2a'- ^, Ji- 2**. c>- ^- a].

*rex add.

*regem Troianorum add.

*ibi exercitus maximus^' T.
*F. autem^ A. rex et

*pugnaverunt enim
*Tunc ipsa c.

*A rex cum ceteris viris"^ suis in
*g. illas, ut ei auxiliura feiTent^. A.
autem de p. eius, P. et A.,
*c. aliis viris de e.
*m. fugierunt cum navibus.^ Introeuntes

Cap. 1. Ala.b. 2. 3a». b. p3, *p2. B \a.b. 2a^- 2, Ji. 2**. ci.

Cap. \. a) tituli praemiasi sunl: Liber Gregorii Turonensis episcopi de regibus Francorum A\c;
ncipit bistoria Gregorii Turonensis epi de orig-ine et gestis Francorum, eorum maxime qui Merovingi
unt appellati A lc*; Incipit liber hystoriae Francorum a Gregorio Toronensis urbis epo edita A Zb;
ncipit historia Francorum A 3^''. *^2. Lemma nullum habent A \a. 2. 3a'. b) regnum A 2 (^nu in

ilura scr.J. 3a' ; regni A 3^'. *^2 c) j^^ ^ \a, at titulus nimis evanuit, ila ut Gregorii (GOR?)

nx legi possit; Incipit liber sancti Gregorii episcopi urbis Turonensium gesta Francorum B \b; Ineipit
iber sancti Gorii Ci) Toroin episcopi gesta regum Francorum B 2a'; Incipit liber (sci superscr.) Gre-
;orii Toronis epi gesta regum Francorum i? 2a2; titulus, qui fere evanidt, cum B \u congruisse videtur,
xcepto vocabulo Toronacensis vel Tornacensis pro Toronis B 26'; In Christi nomine incipit liber sancti
iregorii Toronensis episcopi gesta regum Francoram B 262**; Incipit liber sancti Gregorii Turonensis
piscopi gesta regum Francorum B 2ci; Incipiunt gesta regfum Francorum a sancto Gregorio Turonensi
piscopo breviter excerpta B 2c^. d) gesta add. B \h. e) corum repetit B 2a'. f) gentes

rr. m. corr. gentis B \a; gostis B 16; gentc B 2a'. g) i. his gestis A 3^'. *p2. h) regnum B 16;

:. r. B 2c'. i) cuncti B 26'; p. c, ut audivimus B 2c'. k) Asio pcdum B 2o'. 1) Trogan.
3 \a; Troianarum B 2a'; Traian. B. 2a2. m) qui ^ 2, J? la. 2a'. 6". n) Illum B 2a' ; Lium B 2a2,
it infra. o) oburgentes A 36; obgurgantes B \a. p) finitimos A 3^^. 'f52_ q) bcllantes B 2b^.

) Orcg. B 2a'. 3) Aenean .4 36; Encan B ia"^. t) om. B 2a^. u) multus A 3a'. 6; p. multus
1 3^'. 'fi2 y^ magnus B 16. w) «ic A 2; cf. l. 20. x) namquo B \a. y) Ilium A \a;

:iv. que Ilium dicitur B 26***. z) pugnavcnint A 2. a) c. h. B 16. b) civitas B 2a'- *. 6*.

i) loca regcntc» B 2a' ; loca ad g. B 2a^; loca rexentes illa B 26***; loca, om. gentes — ferrent B 2c'.
I) om. B 16. 262". g) quo add. B \a.h; om. rell.; introeuntibus B 26'"

1) Greg. II. Fr. II, 9; De Francorum vcro regibus (luis fucrit primus a niultis ignorutur.
i) Cf. Prol. legia Sal.: Hacc cst enim gcns, quae forti» duiii esset et valida.
88. R. Meroving. II. 31

242

LIBER HISTORIAE FRAXCORUM.

et venerunt nsque ' ripas Tanais ^- 1 flurai-
nis. Ingressi ^leotidas^ paludes navi-
gantes^, pervenerunt intra terminos Pan-
noniarum^ iuxta Meotidas paludes et
eoeperunt aedificare civitatem ob memo-
riale eorum appellaveruntques eara Sicam-
briam^*; habitaveruntque ' "illic annis
multis creveruntque in gentera magnam.

2. 'Eo itidem tempore gens^ Alano-
x-umc.5 pi-ava ac pessima rebellaverunf*
contra Valentinianum iraperatorem Roraa-
norum •" ac gentium. Tunc ille exercitum
movit hostem raagnam? de Roma, contra
eos perrexit, pugnara iniit superavitque
eos atque devicit. Illi itaque caesi super
Danubiura 'fluviura, fugierunt et intrave-
runt in Meotidas paludes. "Dixit autera
imperator: 'Quicumque potuerit introire
in" paludes istas et 'gentem istam pravam
eicerit*>, concedam eis"" tributa 'donaria^
annis decim'. Tunc congregati' "Troiani,
fecerunt insidias, sicut erant edocti ac
cogniti, et ingressi in Meotidas paludes
cum alio populo Romanorura, eiecerunt-
que inde^ Alanos percusseruntque eos in

B.

ripis Tanais flurainis, per Meotidas'^ palu-
des navigaverunt et pervenerunt terminos
finitiraos*^ P,; teudentes •" finitima spatia
secus M. p., c.

*S.; ibique habitaverunt a.

"In illo terapore Valentinianus •* im- lo
pei-ator iraperiura Romanorura regebat.
Eo t. g. A. atrucissiraa* r.** contra pre-
dictum imperatorem. Ille itaque**, com-
moto* exercitu magno Roraanorum, direxit''
aciem contra eos superavitque eos', adtrivit 15
atque debellavit. I. autem c.

'f. D.-"

*Tunc ait imperator: 'Si quis potuerit

*et inde" eicereP potuerit gentem hanc 20
rebellem Alanorum, c. 'd. om.

*c. Franci, qui fuerant de Troia
eiecti, f. i. ex adverso per incognita
latibula, s. e. e. , et i. in M. p. cum relico
exercitu R. , eiecerunt" a

Capp. 1. 2. A la. h. 2. 3ai. b. ^^ *^K B la. h. 2ai- 2. ^i. 2**. ci.

Cap. 1. a) ad add. A 3^^. *^2. b) Danais A 3^3.-^2. Xanai B Ih. 2ci ; Taniis B 2a2.

c) Mediotidas B 2a-, ut infra. d) navigantes — paludes om. A 3ai. e) om. B 2h^** ; Panon.
B 2ai. 61; Pannonearum B 2h-**. f) tenentes B Ib. g) que om. B 261-2**. h) Sigambriam 30
A 3ai; Sigambria A 36; Simcambriam A 3^'; Siccambriam B la. 2a2. 6i; Scambriam B 26***. i) que
oni. A 3ai.

Cap. 2. a) superscr. B 2a^ ; m. rec. superscr. B 26i. b) Valentianus B 2ai. c) man

al. m. superscr., ut infra A 2; Halan. semper A 3^'. *^2. Alamannorum semper B 2o*. ci. d) rebel-
lavit B la. 2ci. e) adtrocissime B 2a^; adnisici mare bellaverunt B 262**. f) post R. dimidia linea 35
va/:at A \a; et g. A 3,3'. *^2_ g) magnum ^i 16. 2; maximum A 3o'. h) autem B 26i. i) cnm
m. e. c. R. B \a. 6. k) direxerunt B 26i. 1) et add. B la. b. m) Danuvium B 16; Danabium
B 2o2; fluvio Danubio B 26'. n) Meotidas add. B lo. 0) om. B lo. p) potuerint eicere B 26i.
q) eiecerit A 2. r) ei A \b. 3^*. s) quae sequuutur ad c. 10. ex. perierunt, cum folia quae-

dam excisa sint A lc; denaria A 3ai ; tr. de annis B 26i. t) om. A 3^^.*^^; sunt add. B 26i- 2**. ci. 40
u) et eiecerunt B la. 26*'*; eieceruntque B 26^ cum A. v) A. i. B 26i.

1) Don fl, 2) Mare urhis Asow. 3) Cf. Greg. II, 9; Tradunt enim multi, eos-

dem de Pannonia fuisse degressus. 4) Cf. Aetktcus ed. Wuttke p. 11: (Francus et Vassus)

Raetia penetrantes, ad invia et deserta Germaniae pervenerunt, laevaque Maeotidas paludes
demittentes, more praedonum pyrraticum et ferofosum atque latronum degentes, urbem con- 45
struunt; Sichambrlam barbarica sua lingua nuncupant, idem gladio et arcum more prae-
donum externorumque posita. Cosmographicm post Historiam conscriptam esse, .tupra demon-
stravi. Aethicus Herminos finitimos Pannoniae' pro 'Raetia' hahuit, 'secus Meotidas paludes' in
'laeva M. p.' immutavit, at 'Sicambriam' civiiatem retinuit. 5) Alanorum et Valentiniani imp.

Greg. H. Fr. 11, 9. meminit. 50

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

243

re gladii. Tunc appellavit eos Valenti-
lianus imperator Francos Attica* lingua',
hoc est feros, a*' duritia vel audacia cor-
[is eorum.

3. Igitur* post transactos^ decim
nnos misit *memoratus imperator exacto-
es^^ una cum Primario*^-* duce de Ro-
lano senatu. ut darent "consueta tributa
e populo Francorum. Illi quoque, *sicut
rant crudeles "et inmanissimi*^, consilio
inutile accepto, dixerunt ad invicem : 'Im-
erator cum exercitu Romano non potuit
icere Alanos de 'latibulis^ paludarum,
entem 'fortem ac rebellem; nos enim, qui
os superavimus, quur solvimus tributa?
Jonsurgamus igitur 'contra Primarium'^
unc vel exactoribus istis *percutiamusque
os *et auferamus cuncta quae secum
abent et non demus'" Romanis" tributa
t 'erimus nos° iugiter liberi'. Insidiis
ero praeparatis, interficerunt eos.

4. *Audiens hec imperator, in furore
t ira nimis succensus^, praecepit hostera
ommovere Romanorura et aliarum gentium
um Arestarco'' principem militiae, direxe-
untque 'aciem contra Francos. Fuit *autem

B.

*!., quod in Latinum'^ intellegitur ser-
monem, h. e. ferus, a'' d. v. feritate^-* c.
Igitur

*memoratus om.

*ut reciperent pretermissa t.

*ut

*c. et om.

*c. perfido ^ atque inutile accipientes s,
inter se dixerunt: 'I. c. e. Romanorum

*latibula

*gentem rebellem; nos ai\tem, q. e.
devicemus», q.

*C. autem c.

*i., inruamus^ super eos

*et a. c. q. s. c. h. om.

*t., ne forte subiciant nos*, et e. ''^^ i. 1.
Tunc insidiantes, interfecerunt eos.

*Haec a. i., in ira magna commotus,
pr. c.'' exercitu ostilem<= R. aliarumque
multarum gentium una cum A.

'que om. *Fuitque ibi

+) et certemus pro nobismet ipsis add. B 26^'*.
^^) nos et soboles nostia add. B 26***.

Cap. 2. A \a. h. 2. 3a'. h. p». *^\ B \a.b. 2a'- h J'- 2**. c». Capp. 3. 4. A \a. b. 2. 3a'. b.
». '^2. B ia.b. 2a'. i' 2". c'.

Cap. 2. aj Atica B la. 2hK b) a d. om. B la.h; ad d. B 2a2; n duriciam B 2b^** ; a d. cordis
el f. B 2ci. c) Latino — sermone B 262". c'. d) ita B 26'; vel a ferocitate B la; v. feroci-

item B 16; v. veritatis (corr. sever.) corde B 2a' ; v. feritates corde B 2a^; v. ferocitate B 262**. c'.

Cap. 3. a) folium periit: Igitur ad p. 244, l. 20. habere coeperunt desunl B 2a2. b) trans-

ctis (e corr. transactus B la) decem annis B \a. 26'; t. annos decem /? 26^**. c) exactoribus 5 26'
} Priamo duce E. B 26^**. e) inmanissimo A 2. B \a. b. f) perfide B \a; perfidum B 16; p. a
m. B 2c'. g) inter se a. consilium d. .B 16; a. i. se om. B 2a'. h) de hiatibus p. A 3^3. *p

) ila B 2a'; devincemus c corr. li \a; devicimus B 16; divicimus B 26'. k) Priamum vel B 26***
) irruamusque B 16. m) debemus B 2a' ; damus B 26'. n) t. R. 7? 16; Romanus B 2a'

) om. A 3a' ; iug. ora. A 3^'. 'ji^.

Cap. 4. a) successus A 2; accensus A 3^». *p2. b) commoveri B 26', posl gentium B^b'^**.
) exercitum ostem (et hostem B 16) B la.b; exercitum (exercitui B 262'*) hostilom B 26'- ^**. c'.
i) Aristarco A 3a'. ^f. B 16. 26". c' ; Aristorco A 36.

1) Etymolofjia insuha. 2) C/. hid. F.lym. IX, 2, §. 101; Alii cos (scil. Francoa)

. feritate morum nuncupatos existimant. Sunt enim in illis moroH inconditi, naturalis ferocitas
nimorum. 3) Ulrum pro nomine proprio an pro adicctivo Primariua accipiendue sil, dubium

it; cf. Gieeebrecht, 'Gregor' II ^, p. 283.

31*

244

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A.

ibi strages magna de uterque "populo".
Videntes<= 'enim Franci, 'quod tantum
exereitum<i sustinere non possint*", *inter-
fecti ac cesif, fugierunt; ceciditque ibis
Priamus 'eorum fortissimus. Illi quoque
egressi a Sicambria*', venerunt in extremis
partibus* Reni fluminis in Germaniarum
oppidis, iilucque'' * inhabitaverunt cum eo-
rum 'principibus Marchomire'- ', filium
Priamo'", et Sunnone", filio" Antenor*;
habitaveruntqueP ibi annis multis. Sun-
none 'autem defuncto, acciperunti consi-
lium, ut regem sibi unum constituerent,
sicut ceterae gentes. Marchomiris' quoque
eis^ dedit hoc consilium, et^'" elegerunt
Faramundo>', ipsius filio, et elevaverunt^
eum regem super se crinitum^. Tunc
habere et* leges coeperunt, quae eorum
proi. leK. priores^ gentiles tractaverunt his nominibus:
Wisowastus^, Wisogastus, Arogastus '^, Sale-
gastus?, in villabus'* quae ultra Renum sunt,
in Bothagm', Salechagm et Widechagm.

'utrumque''

'e. om. "q. om.

"posse^, cesi valde, f.

*P. dux e. im

*illicque habitaverunt
*p. e.

10

*m. Tunc defuncto Sunnone et accepto
consilio, in unum ■■ priraatum eorum unum
habere principem', petierunt consilio" Mar- i5
chomire, ut regem^ unum haberent, sieut
ceteri g. At ille dedit eis consilium, et
elegerunt F,>', filium ipsius Marchomiris^%
et levaverunt e.^ super se r. c. T. et legem''
habere c. , quam*= consiliarii eorum p.^ g. «o
h. n.: AVisovast^, Wisogast, Arogast*^, Sale-
gastS, in v. Germaniae, id sunt in Botaghm',
Salechagm et Widechagm, tractaverunt.

■•") Ubi primum Franci in Germania coeperunt habitare in marg. add. B \a.
'''') Primus rex Francorum Pharemundus in marg. add. B la.

25

Cap. 4. A\a. b. 2. Sa». h. S^. *p2. b la. b. 2oi- 2 (cf. n. c). b^- '-'*. c'.

Cap. 4. a) p. facta. V. antem F. A 3,3\ *32. b) ita B \a. 2ai. 6^**; utroqne B 16. 2c> ;

utraque B 26'. c) Videntesque B 26i. d) se add. B \b. e) possunt A 16; possent A 3ai. 6. ^». *^2;
possint B \a cum. A. f) cessi corr. cesi A 2. g) om. B \b. h) Sigambria A 3ai. 6; Sycambria
A 3^3. B 262"; Siccambriam B 16; egr. Asia Sic. B 2a'. 6' (Siccambria B 26Vl. i) e. finibus A 3^s. »^2. 30
k) illuc quoque i. .4 16; illicque A 3ai. 6 cum B; ibique habitaverunt A 3^'. *^2. i) Marcomiro, ut
infra B la.b; Marcomere B 262'*; Marcomaro semper B 2c'. m) Priamum B \a. n) Sumnone B la
semper; Sonnone B 26i. o) filium A 2; filiorum, expunct. rum B 2oi; Antenoris A 3oi. 6. B 16.

p) h. q. i. om. B 2ci. q) accep. A 2. r) uno B la. b: in unum — h. principem om. B 2ci; pri-

matn B 26i. s) Marchomirus A 1«; Marcomiris A 36. *^2_ t) et add., sed. expunct. B 2a'. S5

u) consilium B 26'- 2'*; c. Marcomeri, ut regem statuerent super se, ut cet. B 26'*. v) d. eis hunc
consiliom (corr. consilium) A 2. w) om. A 3oi. x) unum r. B \a. y) Pharamundum A 3^'. *^*;
Pharemundo, infra Pharam. B \a. z) levavemnt A 3a' cttm B; et e. eum om. A 3^'. *^*; eom om.
B 261-2*'. a) eras. A 2. 3a'. b) regem c. h. B 2b-". c) redit B 2a^; quam isti tractantes

ordinaverunt Wis. B 2c'. d) g. p. B 16. e) haec quattuor nomina litteris maiuscuHs (minio A Ib) 40
scripta sunt A \a. 6; Wisovastus W. A 36; Visovast, Visovast (corr. Wisogast) B lo; Wisovast om. B 16;
Wisowasto, Wisgast B 26'; Wisova e Wisogast B 262**. f) Aragastus A \b; Arogasit, expunct. i B 2oi.
g) Salaegastus A 3*^2. Salecast B \a; Salg.st, una Utlera legi nequit B 16 (etiam quae seguuntur

incerta sunt: bibus Germ.). h) in vallibus quoque quae ultra eum simt A 3^' *^i_

i) ita A2; Bothagin, Salechagin et Widechagin A la (?). 3o' ; Bothagen, Salethagen et Widethagin 45

1) Marchomiris Sunnoque e Greg. H. P^r. II, 9. fluxerunt, at patrum nomina fabulator
primus eruit, aeque ac Faramiindum, qui neque Gregorio neque Fredegario notus erat. 2) Greg.
II, 9.- ibique iuxta pagos vel civitates regis crinitos super se creavisse. 3) Ex Prologo

breviore legis Salicae (ed. Behrend p. 125j; Extiterunt igitur inter eos electi de pluribus qua-

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

245

A.

5. Mortuo^ quippe Faramundo 'rege,
Chlodionem^, filium eius crinitura, in reg-
num patris sui 'elevaverunt, Id'' tem-
poris crinitos reges habere coeperunt.
Venientesque sagaciter in finibus Toringo-
rum^++, ibique 'resederunt. Habitavitf ita-
que Cblodio rex in DisbargoS castello
in finibus Toringorum regionem "Germa-
niae. In illo'' tempore in bis partibus citra
Renum usque Ligere™ fluvio habitabant Ro-
mani, ultra Ligere *quoque Gothi domina-
bantur. Burgundiones itaquei paganissimo
in Arriana doctrina prava"" tenebantur,
inhabitantes iuxta Rodanura fluvium, quae
adiacet Lugdunum^ civitate. Chlodio^ autem
rex mis i t ■'■"'^■'■^^^ exploratores de Disbargo
castelio Toringorum usque ad urbem Cama-
racum^. 'Ipse postea cum grande exercitu
Renum transiit^, multo'' Romanorum *po-
pulo occidit atque fugavit. Carbonaria silva

B.

r. om.

Greg. II, 9.

* p. eius e 1 e v a V e r u n t. Tunc •= tem-
poris crinitus*^ reges inicium sublimaverunt.
Venientesque

'i. q. r. om.

*in regionem Gr,'' Propterea' Germa-
nie^ omnes regiones gentium, que ultra
Renum fluvium sunt, huic" nomine non-
cupantur^- ^++ Germauiasi, eo quod inmaneaP isid. Etym.

corpora

+ttt

sint inmanisque nationes, sevis-

simis* durate ' semperque" indomiti, fero-
cissimi, quorum fuisse ceutum paugus^ tra-
ditur scriptura ^++++. In illo

*Ligere autem Goti ■'^^'+++'^''' d. B. quo-
que Arrianiy erant, habitabant i. R. f.j
q. adiecit L.^'' c. C. enim^ rex 'Ipsi

*m. p. R. prostrato fugavit.

■*■) Secundus rex Francorum Clodius i^i marg. add. B \a. ^^^) in regione Germanie

add. B 26*'*; in regionem Germaniam in f. 1, saec. XI. scripto add. B 2c',
^^^) Urbs prima et sides regia Francorum Disparcum in marg. add. B \a. ^+^^'^) Unde
Gemania (?) dicta sit in marg. add. B la. ttttt^ inter Renum et mare in f. 1,

saec. XI. scripto add. B 2c'. tttttt^ jjT^ Camaracum Galliarum sedem regiam

in marg. add. B la. ttttttt^ "^T. Galliam Rouianis subiectam esse, ubi Goti in

marg. add. B la.

Cap. 5. A la. b. 2. 3a>. b. ^». "^2. B \a. h. 2a'- 2. 6i- 2**. cK
A lc*; (in om.) Botcham, Salecham et ■Widecham A 3^'. *p2. Botaghm (S. om.) et "Widegahm B la;
Botachim (S. om.) et Widechim B li; Botachim, Salechagm et Widcchagm (Widecham B 2a') B 2ai- 2;
Bothachim, Salachaim et Widechaim B 26^; Boaghin, Selecham et Ubidecham B 262'*; Botag]im, Sale-
caghm et Widecaghm B 2c'.

Cap. 5. aj Mortuus est quippe Faramundus B 2a2; disfincttone caret B 2c'. b) Ad A 2.

k) T. — snblim. in injima marg. pr. m. suppl. B 26'; T. — Toringorum oni. B 2c'. d) crinito regi

in inic. B \a; criniti regis B \b; crinitis r. B 2J2**. e) ceperunt eos add. A 3^''. *p2_ f) Habitabat
B \a.b. g) Disbarco A \a.b; Disbarcho A 3a' ; Disparco A 36. ^3. *^2, B la.b; Dispargo B 26'. c'
'"infra A 2). h) Germania B la; Germania B 16. i) a add. B Ib; P. sec. m. suppl. B 2a' ;

7m. B 2a2. k) iliis temporibus A 3^'. '^2 jj Qermanicc B 16; Germania sec. m. suj)pl. B 2a'.

m) Ligirc aemper A la. n) sunt inmanes propter inmania corpora vocantiir. In illo t. B 2c',

») ita B 2a' ; nancnpantcs B la; nuncupates e corr, B 16. p) quod in Germania (Germani", sec. m.

txtr. e superscr. D \b) B la. b. q) deposito pro i. A 3^'. *^2_ r) prava usque Anrclianis tene-

\>&ni i. A 3-^'. '[^2. 8) ita B \a.h. 2a' ; scvissimi 7i 2a2. 62'*. t) durati B 2a^; duri B 262**: sup-
rtUas frigoribu» ex Isld. El.ym. IX, 2, §. 97. u) que om. B \a. v) ita B 2a' ; p. (pagus B \a. 26';
pauco» B 2a2) c. B 1«. b. w) Lucd. B \a; Leud. B 16. 2a' ; Leod. B 2d^; Lugdonum B 26'.

k) ClodionuH li \a (infra Clodiono); enim om. B \a. b. y) Arrianiae, expunct. ac B 2o'. z) Cama-
ragnm B 2«'. a) tranaiet B 2a' ; transicns B 26'. b) muItoH K. ])opuios A 3«'. 6. fJ''.

tuor viri his nominibuH: Wisogaste, Salcgastc, Arogaste et Widogastc, in villiH (jue ultra
Rennm sunt, in Bodochem et Saiechcm et Widociicm, 1) Ex Isid. Klym. IX, 2, §. 97/

ef. supra p. 220.

246

LIBER HISTOEIAE FRANCORUM.

ingressus, Turnacinsem urbera obtenuit.
Exinde* usque Camaracura civitatera 've-

Greg. 11,9. niens , illicqne resedit pauco teiuporis
spacio^; Romanos quos ibi invenit 'inter-
ficit. Exinde usque SumnamS fluvium
occupavit. Chlodione rege defuncto, Mero-
vechus *de genere eius reguum'' eius
accepit. Regnavit Chlodio annis 20. Ab
'ipso Merovecho rege utile reges Franco-
rum Merovingi sunt appellati. Eo tempore

Greg. II, 6. Chuni Rcnum transierunt, Mettis succen-
ib. II, 5. derunt, Treveris distruunt, Tuncrus per-
ib.ii, 7. vadunt, usque Aurilianis perveniunt.
Id temporisP sanctus Anianus episcopus
virtutibus praeclarus. Veniente ad eum
Egecio*! patricio Romanorum et Tursomodo
rege Gothorum, auxiliante Domino, Chuni
ab ipsa"" civitate, orante saucto Ani-
uno^, cum Attelane eorum rege devicti
atque prostrati sunt.

ib.ii,9. 6.* Ipse*' itaque 'Merovechus genuit

filium nomine'^ Childerico"^, qui *fuit pater

cf. Greg. . ^

11,27. Chlodovecho rege inclyto atques fortis-

B.

*C. urbem properavit; ibique pauco''
temporis resedens*', Romanos*^ q.
' inte rfecit^.

'Meroveus' regnum sublimatus est.
Regnavitque+ 0.^

"A Meroveo itaquei rege utile, qui*"
in regno Francorum sublimatus est, cele-
bre nomen" regis Francorum Meroinchi"
nuncupati sunt. [Eo t. ad finem huius cap.

10

15

20

* I p s e '^ Merovecu s

*Ch.e rege, patref
Chlodoveo sublimissimo rege''-^^.

Greg. II, 5.
cf. Herig. G.
ep. Leod.
c. 22.

^) Tercius Francorum rex Meroveus in marg. add. B \a.
^^) Hoc loco B 2ci in schedula m. saec. XI. scripta et omnes codices B 2c* (de Thuano
non constat) haec inserunt, e Gregorio et e textu A Historiae exscripta:

5. Temporibus Merovei regis, patris* Childerici, avi Chlodovei,
inruentes'' Huni in Gallias''. Et erat sanctus Servatius"^ Tuncrus^ civitate
episcopus, qui accipiens duos diaconos et alium clericum'^, vadensS ad
Romam ad limina sancti Petri'', tre s dies et* tres noctes ieiunans,
Dominum deprecabatur, ut** civitatem et populum de manibus Huno-
rum eriperet. Cui apparuit sanctus Petrus apostolus, dicens: 'Quid me

25

30

Capp. 5. 6. A 1«. h. 2. ZaK b. ^». *^2. B 1«. h. 2ai- 2. h^- 2". fi.

Cap. 5. a) xeinde corr. exinde A 2. b) parvo tepore B 16. c) resed:t B 26i {eras, u?). 35
d) si add. B Ih. e) specio con-. spacio A 2; Romanosque A 33*. *p2. f) et add., sed expunct,
B 2ai. g) Somnam A Sa'; Summam A 3^3_ *^2_ 5 2a^; Sunnam B 2o'^; Sumnem B 2ii; Sumniam
B 2h^"; Somenam B 2c". h) g. e. a. r. A 3aK i) in add. B 16. 262" (uhi regno). k) Chlo-
di:u:::: B 2ai ; Chlodoveus B 2a\ 1) r. i. Bla.b. m) que B ^a^; om. B 26«". n) nouem
Tpro n. B 2a'. 6'. o) Merohinchi B lu; Meruchi B 26»; Meroingi B 26^". p) fuit add. A 3^». *p2. 40
q) Egidio A 3a'. 6; Etio A 3^^ •'^2 y^ ipsam civitatem A 2 (e corr.l). B 16 (sec. m. finem capitis

ex A supplevitj. s) depulsi et add. A 3^^. *^^.

Caj}. 6. a) distinctione careni A 3a'. B 261. ci. b) Ipsa itaque tempestate M. A 3^'. *^2_

c) Ipsi B la; vero add. B 262'*. ci. j) nomen B 2ai. e) Childericum A Za^.h.^^.*^\ B 26«";

Hildericum B 16. 2a2 (e cojt. Hildericus). c^ ; regem B 2a^. 6^**. ci. f) p. C. s. r. om. B la.b; 45

pater B 2a\ g) ita A 2. 3ai. 6. 3». *32; ac A lo. 6 (?). ci (?). h) reges B 2^2; regis B 2cK

Kot. +■*-. a) au Ch. patri Chl. B 2cK b) irruerunt B 2c^. c) Gallia B 2ci. d) Gervasius
semper B 2c'. e) Truncus B 2ci ; Tungrorum (ar add., sed. exp. B 2c^^) civitatis B 2c*. f) cle-

rum B 2ci. g) perrexit R. B 2c^. h) et add. B 2c^. i) d. tresque B 2c^. k) et B 2cK

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 247

A. B.

simo. Erant *enim tunc Franci *pagani *Erant autem+ t. *p. a. om. Greg.ii,io.

itque fanatici^, adorantes idola^ et
iimulacra et non'^ Deum caeli ac'' *terrae, *et t.

jui creavit eos. Erat quoque'' 'tunc in *E. aiitem t. ib. ii, ii.

sta parte*^ GalliarumS ex *• Romanis Egi-

iius rex*ab' imperatore missus. Childeri- *miliciae Romanorura add. ib. 11,12.

msk itaque "rex^, filius Merovechi'", *C. autem r., f., ut" diximus, Meroveo,

;um esset nimis luxoriosus et regnaret super

j^rancos, coepit eorum *filias diludere atque *f. eorum" distrahere et violenter de-

listrahere. Illi cum grande furoreP hoc in- ludere^i eas. I.'' lioc nimis i.
lignantes, voluerunt occidere eum et

iicere *de regno^^. Ille haec audiens, *et eiecere^ de r. I. autem' cum

rocavit amicum suum, prudentem consi- haec audisset, Toringam" peciit^ voca-
iarium nomine Viomadum^''- ^, petiit^ cum vitque a. s., consiliarium y
!0 consilium, qualiter animos^ furentium

inquietas, sanetissime Servati? Nam hoc pro^ quo petis a Domino permis- Greg. 11, 5.
sum et iudicatum est, ut in manibus Hunorum tradatur propter multa''
peccata populi, qui habitant in ea. Tu autem vade Treiectum portum
super fluvium Mosam, et ibi collegeris*^ ab omnibus sanctis fratribus
tuis in caelum, quia Treiectus** transiectus^ et quietus erit; Tun-

t , . , . . cf. Heiig.

crus' autem tunsa, cesa, deserta et captivata° remanebit usque in 1. 1. c. 23.
finem'. Eo'' tempore Huni in istas partes citra Renum cum grandi \'t^^'
exercitu hostile' pervenerunt, vastantes terram. Fugatoque Meroveo
rege, usque Aurelianis civitatem pervenerunt. Unde'^ sancto Aniano episcopo
orante, qui illo' teinpore erat dignissimus Christi pontifex in eadem
civitate, et"" auxiliante, per Eiectio" Romano patricio et Tursomodo rege Gotorum
Chuni cesi atque prostrati hac devicti fugati sunt".
^) Quartus rex Francorum Childericus in marg. add. B la.
*^) NT. Childericum a regno esse deiectum in marg. add. B la.

Cap. 6. A \a. h. 2. 3a'. h. ^». *^2. B \a. h. 2a»- 2. 6'- 2**. c».

Cay. 6. a) (tai?; natici corr. fanat. A 2; fanati B 2ai. b) idolas B \a. c) nondum D.

I 3a>; non Dl B \h. d) ot t. A 3^». *^2 cum. B; terra B 2aK e) Erat itaque in A 3^». *p2.

I om. B 2b*\ g) om. A \a. b. c' ; Gallearum B \a. 2a^; Galearum B 2aK J>- 2**; in Galliis Greff.
) et Romanorum B \a; ad Romanos B \h. i) ad imprin B \a. k) a Ch. c. 6. incipit B 2h^. c*.

I om. A \a. h. <:'. 3^'. *^'^ (non A 3hJ. B 2c' cum Greg. m) Merovecho A 2 (prius o e corr.). B 2a'-

) snperius add. B \a. o) earum B \a.h. p) per add. A 3a'. q) dil. B \a; eas om. B 16.

) autem add. B\a.b; ob pro hoc B \a. s) ita B 2a'- 2; eiecerunt eum de B \a.h. 26'; deicere
f 2J2'*; eicere B 2c'. t) vero B 26«**; a. h. (hoc B 2c') audiens B 26'. c'. u) Toringniam B \a.
) petien.s B 26'. wj Wiom. semper A 3a'. B 16; Wioni. corr. Winom. A 36 (ul infra) ; Viomams

%fra A 3,^' (»aepe Wivomaru.s). *|^2 . Viomado B 26'; Veomat. vel Veomad. semper B 2c'. x) petiitque
b eo A a^». '^2 cum B 16 (non B \a); p. ab eo B 26'; V. iniit cum eo B 262". y) ovi. B 16.

) animns A 2. B 2o'. 6'; animum B \a. 26***; animas B 2c'.

Not. ++ (p. 246;. &) hoe «juod B 2c>. h) ovi. B 2c>. c) collif,'. a 8. f. in B 2,-^. d) Trai. h. l.
f 2cSb; o/n. B 2c5a, oj tranquilius U 2c*''. fj Tongra B 2i> ; a. om. B 2c'. vO ciptiva B 2c^.

) In illo temp. B 2c'. i) hostiliter venerunt B2c^. k) Iude B2c>. 1) codem B 2c^. m) et aux.
m. /i 2c*. n) VAciuni B 2c^^ ; l^tium B 2c^^. o) Erant autnm tuiic Franci — ah impcratoro missus
dd. B 2c' ; Erant autem tunc in hac partr' etc. pnnfa ]{ 2f:^^ ; FOrant antem tunc Franci elc. pertfit B 2c"'.

1) rclinqucns ibi hominem sibi carum Greg. Nomen prneter fahulalorern dinm Frede-
ariuH III, 11, tradidit; cf. Junghann 1. l. ]>. \'.'>'.).

248

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

B.

Greg.n, 12. Fiancorum possit mitigare. Tunc 'dc-
derunt inter se signum, qualiter certa
indicia cognoscere deberet'', si ad pacem
quando quidem*^ reverti poteretur*, *quod
signum inter se recognoscerent*'. Tunc
diviserunt'^ aureum unum adS 'inviceni in
signum; unam medietatem 'Childericus
rex secum portavit'', aliam *partem Vio-
madus retenuit, dicens: 'Quando istam aliam
partem tibi ' transmisero, scias, me Fran-
cos'' tecum habere pacatos', et *securus
reverte in pace'. Abiit"" ergo Childericus
'rex in Toringam"; apud regem Bisinum
'noraine uxoremque*' eiusP latuit.
ib. 7. Franci vero, relicto Childcrico,

Egidium prineipem Romanorum 'in reg-
num super se statuerunt, nialum con-
silium tractantes. Qui cum octo annos super
eos regnaret'', et 'fincxit se Viomadus ami-
cicia^ cum eo sociare, dum ab eo, quid
cogitaret, cognosceret '^. Hortabatur Egidio
aliquos Francos dolose oppremeres. llie'»
audiens consilium eius, acrius ^coepit op-
premere» eos. Illi vero in timore ac sedi-
tione versi', iterum consiHum a Viomado
expetierunt, qualiter facere deberent. At<*
ille dixit eis: 'Quare 'non recordatis,
quomodo eiecerunt Roraani oppi'eraentes "■
gentem vestram et ' de eorum terra eiece-

m.

Donantes inter* se

I

p., qualem signum invicem r.

u. inter^ se in S.
' u. partem C.
' vero add.

I

10

'p.', tunc s.

'r. om.

*Bisinum*! uxoremque e. Basinam'" 1.

*R. elevaverunt super se* regem
consilium + non bonum nimisque inutilem
adque absurdum. Qui cum

*r., f. se V. eius consiliarius ' in ami-
citia^ familiare foedus inire. Ortabatur

(
I

20

*c. eius, calede oppremere' nitebatur
eos''. Ille'' hoc formidantes, nimio furore 25
adtriti, consilio'" expetierunt" V., quid
agere deberent,

*eis: 'NonP reminiscitis'' nec recor-
datis, qualiter eiecerunt^

*v. de t. e.? Et" vos eiecistis regem

30

^) Ubi Franci super^ se Romanum^" principem regem constituerunt in marg. add, B lo.

Capp. 6. 7. A \a. b. 2. ZaK b. .3'». *^2. B \a. b. 2ai- 2. Ji. 2**. gi.

Cap. 6. a) intra B 2ai (ut infra). b) deberent A Ib. 3a>. b. ^». *p2. b 2a2. c'. c) quando-
que A 3^5. '^2. B 262" (ubi r. q.); revertere B \a. d) potuissent A 3ai. b. ^^. *^2; potuisset B \b. 2c>
(e corr.J ; poterat B 2b-*\ e) recognosceretur B 26'; cognoscerent B 26*'*. f) inter se add. Bla.b;
post u. om. i. sc B \b (non B \a). g) ad i. om. A 3^'. *^2_ \{) paravit alia B\a; liaec legi nequeunt
B 16. i) trans. tibi B \a. k) Francus A 16. B 2ai. 1) placatos A 16 (non A lc*). 3^»; pagatus
B 2ai; pagatos B 26'. m) caput incipit B 2a2. n) At add. B 16. o) n. et apnt (apud A 3 *^»)
u. e. A 3f5''. '[52. p) ibique add. A 16. q) Bys. B \a; Basin. semper B 16. 26'. c' (infraj ; B. —

eiu.s om. B 2c\ r) Bis. B 262"; ibique add. B 2cK

Cap. 7. a) eos B \a. b) regnavit i? la. c) consiliariis B 2a2. d) amicitiam A 2;

amiciciam sociare A 3^3. *^2 g) amicicias B 2ai ; in inimicicia B 262". f) agnosceret, hortabatur-

que A 3,33. '^2, g) obpremeret B lo; om. B 262'*. h) I. — nitebatur eos om. B 2ci. i) oppre-
meret B \a. k) I. autem f. B 2ci. 1) conversi A 2. m) ita B 2ai; consiliom corr. consi-

lium B \a. n) e. a. W. B \b; pecierunt V. B 262". o) Et ^ 2 (?). p) Nonne B 26i.

q) reminiscetis nec recordetis B \a; reminiscimini nec recordamini (ita etiam B 262'*^ B 16. 2ci.
r) oppremere B 2a^; om. B 262*'. g) q. cepemnt R. B 2a^; q. subverterunt E. B 262**. t) eras.
A 2: om. B. u) et v. om. B 26'- 2**. c'. v) superscr. B \a. w) Romano B \a, corr.

1) Apud Fredegarium Wiomadi consilio ab Aegidio et Franci tributis gravissimis onerantur
et centum homines necantiir ; cf. III, 11, Gregorius id ignoravit.

35

40

45

50

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

249

mt eos? Vos vero eiecistis regem vestrum
;ilem et *sapientem et elevastis super vos
ilitem istum 'imperatoris superbum atque
atum; non bonum consilium fecistis'^,
id nimium malum'. Et illi® responde-
int: 'Calidus enim erat nobis. Paenitet^
)s haec ' fecisse contra regem nostrum.
tinam raeruisemus invenire eum, et cum
ice regnaret super nos'. Tunc amicus'
e regis misit partem soledi, quem'"
rius inter" se diviserant, 'dicens: *Re-
;rtere ad regnum" Francorum, quia paci-
jataP sunt omnia'. Ille vero cognoscens
)C signum dimidium *aureum, intellexit
rta indicia^, quod a Francis'' desideraretur;
sisque rogantibus, reversus est in^ re-
lum suum. Nam dum in *Toringa' fuit,
im Basina" regina, uxorem Bisini regis,
se Childericus rex adulterium *commi-
t '. A regno Francorum receptus'^, Egi-
um Romanum principern desuper^ se
:pulerunt a regno. Basina quoque illa^'
gina Bisini regis Toringorum, relicto viro
0, ad Childericum*^ venit. Cum q u e '^ inqui-
tus^ interrogasset, *quid quaereret, aut
:o qua causa ad eum de tam longinquaS
gione venisset, respondisse ^" fertur: 'Novi
ilitatem et pulchritudinem tuam, quod
;ili8 *si9 et sapiens; ideo veni, ut habi-
m' tecum, Nam si in'* extremis finibus'

B.

*u. atque strinuum^ et e.

*m. hunc imperatorem ^* Romanorum
crudelem, elatum** adque superbum; sine
consilium hoc fecistis, non bonum sed
malums hoc egistis'*". Ille dixerunt: 'Quia
sine legem'' abutebatur filias nostras. Peni-
tet n. hoc

Greg.II, 12.

* divis e r u n t "

*medium

*d. f. in Toringam',

* rex conmixtus "■' fuit. Reversusque ad
Francos, in regnum'^ suum restitutus estT;
Egidium Romanum» p.+ eiecerunt de regno
eorum. B.

*ei^ add.

*sis u. atque strinuos; ideo

+) Ubi Franci, deiecto Romano principe, Childericum revocaverunt in marg. add. B \a.

Cap. 7. A la. b. 2. 3ai. b. ^'^. *,S2. B \a.b. 2aJ- 2. Ji. 2". c'.

Cap. 7. a) extrenuum B \a (item infra) ; extraneum B 2a^; et svperscr. B 2a' ; om. B 2«^.

ita B \a.b. 2aKb^". c) fecissemus B 26'. d) cr. et elevatum B la; c. e. atque extraneum super-
imque B 2a^. e) illc A 2. f) enim add. A U. B 2c'. g) in add. B 26'; h. om. B 26***.

consilio add. B 16. i) hoc A 3o'. 6. p« cum B; f. h. B 2c>. k) male add. B 2ai- *. 1) ami-
s B 16; amicis corr. amicus B 2ai. m) que A 2; quam B \a. n) d. (di\nserant B 26^**.^')
8. A 33' cum B 16 (d. i. in lilura scr.). o) terram A 3p. *^2, p) quja iam pac(c)ata s. A 3^». '^^;

pacificatus sum B 16; q. pace fcS omnia B 26***. q) c. in iudicia B 2a'. r) Francos B \a.b.

ad B 26'. t) Toringia A 3a' ; Toringiam B \a. u) Basinam reginam B 26'; r. om. B 262'*.

ila B 2a'.6i. c'; c. f. cum oa. R. B 262'*. w) recepto (r. ergo regno F. A 3 'P*) Childerico

fidium A 3^». *^2. x) regno suo B 26'. y) om. B 2«'- 2. y.) principom positiim snp(T se

•anci expulerunt yl 3^'. '[i». &) Romanorum B 16. 26'. b) om. A 3 '^2. jj 2aK c) Childerico

la. 26'; convenit B \a. b. <l) quc om. B 26'. e) inqucsitus A 2; inquisita A 3'^2 ^g corr.J.

\a. 262"; i. qnid qu. i. A ^p '-^2. f) eras. B \a; eam B 16; illain B 262"; cnm (0 superscr.) B 2c'.

long^inquam B 2o'. 6'. h) «c add. A 3a'. i) nt inhabitet (corr. inhabitem) B 2a'. k) om.

26'- 2". l) j)artibuH /{ \n.b cum Gref/,

1) Cf. Junghan», 'Childerich und Chlodnvech' p. 8, v. 2,
88. R. Meroving. IL 82

250

LIBER HISTOEIAE FRANCORUM.

A.
Greg II, 12. tnaris utiliorem te cognovissem, ipsum ex-
petissem^ atque eum'' *copulassem'.
Illeque' gaudens, eam ad coniugium suum
copulavit. 111 a vero concipiens ex eo, peperit
filium vocavitque ^ nomen eius * Chlodovechum.
HicS fuit rex magnus super omnes i-eges
Francorum et *pugnator fortissimus.

8. In illis diebus coeperunt Franci
Agripinam^' civitatem super* Renum
vocaveruntque'' eam Coloniam*^, quasi *co-
loni inhabitarent in eam^. Multo *populo
Romanorum*' a parte Egidii illic *inter-
fecerunt; ipse Egidius fugiens evasit. Vene-
Greg. 11,9. runt itaque *Treveris civitatem*' super
MosellamS fluvium, vastantes terras''
illas, et *ipsani succendentes coepe-
ib II, 18. runt. Post haec igitur mortuus est Egi-
dius Romanorura rex. Siagrius enim, filius
eius, in regnum eius" resedit"; con-
ib.il,27. stituit *sedem regni sui in Suessionis
ib. II, 18. civitate. Tunc Childericus rex commovit
*maximo exercitu hostium^ Francorum,
usque' Aurilianis civitate *pervenit,
terras quoque illas vastavit. Adova-
crius Saxonorum dux cum navale hoste
per *mare usque Andegavis^ civitate venit
illaque 'terra succendit; magna tunc cede
in* *illa fecit. Redeunte igitur Ado-

*adquc* cum eo habitassem'. At ille
g., e. "^ sibi ad^ c. c. Post haec igitur
concipiens

*ChlodoveoS.

*F., p. bellicosissimus adque egregius.

10

q. c. 1. 1. e. om.
*Multoque'' p.

*Eg. occiderunt ibi; Egidiusque ex-
inde per fugam lapsus, evasit.
*V. autem T.

*illas; ipsam' urbem succ. c.'^''' Nam
antea a Chunis fuerat derupta'' et' ad-
flicta^. Eo tempore mortuus est E."" R.
tirannus. S., f.

*res. habitavitqueP in S. civitatem,
ubii et sedem regni"" tenebat. Tunc. Ch.

*commoto magno exercitu h., usque

*perrexit"

15

20

25

per m. u. om.

*illaque t. succ. om.

*cede populo vastavit. Adovacrius ita-
que de Andegavis'' vel de aliis civitatibus
obsedes accepit. Redeunte quoque A.

30

■^) Ubi Franci ceperunt Agrippinam, quam et Coloniam vocaverunt in marg. add. B \a.
+^) Ubi Treverim Franci c^perunt m marg, add. B \a.

Capp. 7. 8. A lo. h. 2. 3a». b. p'. *p«. B U. b. 2ai- 2. Ji- 2**. c^.

Cap. 7. a) expectissem B 16; expectassem B 252** j atque c. eo h. om. B 26^**. b) mijjj add. 35
A 16; atque ei me c. A 3a'. 6. p'. *p2 c^ qyg ^,^ ^ 1^ h.c; At ille Greg. et B. d) eam suscepit

sibique B 2c'. e) om. B 2ai; in B ^a^^.c^ cum Oreg. f) vocavique ei B 16. g) Clodoeus

(Hlodiveium B 15; Choldobeus B 26^'*), fuitque r. B la. b.

Cap. 8. a) fluvium add. B la; supra (u postea add.) E. fluvium B 16. b) que om. A Sa'.
c) Colonicam B la. d) ea multos (que add. A 3ai) populos A 3a^. 6; ea multos (vero add. A 3 *p2) 40
Romanorum a A 3f}'. *^2j Multum quoque populum B 16. e) Alanorum Bla.h. f) civitate A 2.

B 261; s. M. f. T. c. B 2ci. g) f. M. B \a.b; Musellam B la^. h) terram illam B \a. i) ipsam-
que u. B \a.h. k) deruta B 2ai (non B 2a^) ; dirupta B 26i ; diruta B 2ci. 1) adque B \a

m) dux add. B 2a^ (?). n) om. B 2a^. o) eius successit constituitque A 3^3^ *p2_ p^ habitabit-

que B \a; habitabatque B 16; ibi add. B \a. b.

q) ibi et B 26i. ci; et

B 2ai- 2. 62**. 45

r) s. retinebat B 2ci. s) bostiliter B 26i. t) u. A. c. p. om. A 3^'. ^^2^ qui pergunt et partes

quoque illas v. u) perrexerunt B 16; pervenit B 262** cum A. v) Andegavos A 2; Andecavis

B \a. w) cede illa {con-. eadem m. cedes illic) fuit A 3ai. x) Angavis B 2ai ; vel (et B 16) de —
Andegavis om. B 262**.

1) Cf. Greg. II, 9. 2) Cf. supra c. 5.

50

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

251

^acrio de Andegavis, Childericus rex 'Fran-
jorum, exercitu commoto, illic advenit,
r^aulo comite, qui tunc'^ ibi erat, occidit
psamque urbem coepit, domum^, qui in
;a urbe '^ *erat, igne? succendit, indeque
reversus est,

9. Post*hec mortuus est Childericus
■ex^, regnavitque annis 24^', Chlodo-
^echus +, filius eius , regnuru Francorum
driliter 'recepit. Anuo autem quinto Chlo-
lovecho'^ regnante, Siagrius, filius Egidii,
Suessionis civitate, quam pater eius tenue-
at, resedebat. Super quem"* Chlodovechus
um Ragnachario, *parente suo, cum hoste
idvenit. Convenientesque *ad beUum,
11 is *inter se fortiter conpugnantibus, Sia-
frius lesumS cernens exercitum suum, per
ugam lapsus, ad Alaricum regem Gotho-
um aufugit 'ad urbem Tolosam'. Chlo-
lovechus enim** missos suos' ad Alari-
um dirigens™, 'ut redderet" Siagrium;
i antem reddere non vellet", parare-
ur adP proelium. Ille autem *timens
''rancorum iram, tradidifl Siagrium missos
;!hlodovecho. Qui"" cum ei *presenta-
us fuisset, iussit' eum occidere, to-
umque regnum eius ac 'thesauros" Chlo-
lovechus recepit.

10. Eo tempore multae ecclesiae a *Chlo-
lovecho'' exercitu depredatae'' sunt. *Eratque

B.

*r. cum F.** ex. ibidem advenit; inter- Greg.ii, is.
fecto P. c, qui in ipsa civitate preerat^',
ipsamque urbem cepif^ et domum

* ea "i civitate erat, i g n e con b u s s i t.
*i. q. r. e. om.

*Eo tempore m. est Greg 11,27.

*sagaciter suscepit.

*rex Romanorum add.

*Ragnehario^

*que om.

*b., hisquif iuter

*fugit'> ad T.

*A. transmisit, ut

* I. v e r 0 t.

*cum presentatus^ Chlodoveo f.,

*et thesaurus in suo dominio recepit^.

*ad* Chlodoveo
* Erat autem tunc

ib. II, 27.

■^) Quintus Francorum rex Clodoveus in marg. add. B \a.

Capp. 8. 9. A la. h. 2. 3a>. 6. ^3. *p2. B la. b. 2a«- 2. Ji. 2**. gi. Cap. 10. A la.h. 2. 3a\
'.^*.'^^. B 15. 2a'-2. 6'-2". c».

Cap. 8. a) c. e. F. 7? la; F. c. e. B 262". ci. b) preerant B 2a\ c) om. A 3a^. d) et
lomos c. B 2b^'\ e) domu» A 3[53. *p2. f) erant civitate A 3^3. *p^ g) om. A la.b.c; incendio
lomus aeclesiae concremata est Grcff. h) ipsa c. erant B 2h'^**; in ipsa c. B 2c'.

Cap. 9. a) Francorum add. B la. 6; r. Ch. B 2a'. i' ; rex om. B 2c^. b) numerus minio
<icluH A \a. c) 5 Clodonis civitatem pervenit, super illas terras regnante Syagrio, filio Egidii, qui
pud S. civitatcm, q. A 3^'. *,S2. d) quam B 2a'. e) ita B 2a'.i'; Ragneario B \a. f) ita

3 2a'. 6'; hi . . . 5 la; hisque B \h; hii qni B 2b^** ; illisque B 2c'. g) ccsum c. A 3^». 'fJ^.

1) anfttgit B 26' cum A. \) Tholosam A 2; quae sequuntrtr ad p. 256, l. 5. Audiens deaunt B \a.

:) antem A Sji». *p2; missus B 2a' (ut infra). 6'. 1) om. A 3^3. '§2. m) petiit add. A 3^3. •pi.

1) rederet B 2a' ; reddere, om. nt B 2a». o) vellit B 2a'- 2. p) bellum add. B 26'. q) reddit

ec. m. corr. reddidit B 16. r) Quem A \b. B 2a^ ciim Grey.; Quam B \h. s) prescmtassant «ec. m.
orr. presemtaHsaent B 16 ffniHset deesl); C'h. f. p. /i 2a' ; p. f. Ch. J5 26'^**; C. p. f. B 2c'. t) quo
\dd. B 26'. u) thesauruH A 16. v) recipit H 16.

Cap. 10. a) ita B 16. 2a' ; a rdL h) ciusque add. A 3a'. 6. fi». *p». c) deprodati B 2a'.

1) Annorum numerm, qui o.x calaloffo qnodam regum Francnrum depromptuH mihi vidctur
»$e, nihil valet. Chlodionia regis anni (snpra p. 246, 9^ iiine duhio cx eodem fonte fluxerttnt.

32*

252

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

B.

Greg.ii, 27. ipse tunc^ fanaticus et paganus. De
quadam autem ecclesia'' urceum mire magni-
tudinis pulchrum hostes*^ eius *tullerunt^
cum alio ministerioi ecclesiae et ornamenta
multa. Episcopus autem ecclesiae ipsius
missos suos ad regem direxit, deprecans,
ut, si aliis *vasis ecclesiae recipere non
meretur*, vel iUo^^urceo reddere iuberet.
Haec audieus rex, ait ad missosS eccle-
siasticos: 'Sequimini *nos usque Suessio-
nis civitate, quia ibi cuncta quae adquesita^
sunt dividenda erunt'. Cumque mihi urceus
ille in partem'* venerit, *quae' episcopus
postolat adimpleam'. Veniens autem rex"
Suessionis civitate, cuncta preda**, quae
adquesita'' erant, *rogat adferrei in me-
dium*, dicens: 'Rogo vos, o fortissimi *ac
nobilissimi' pugnatores, ut mihi dare
istum" urceum non negetis'. Haec^ rege
dicente, illi Franci^^, qui bono animo fuc-
runt, aiunt^: 'Omnia, glorioseV rex, quae cer-
nis, tua sunt, et nos tuo domiuio sumus sub-
iugati '^. Quod tibi bonum videtur, hoc fac;
nullus enim tuae *potestate* resistere ausus
*est'. Cum haec<= illi benigniter^ dixissent,
unus Francus levis cum vociferatione '^,
elevata bipenne, quod est francisca, per-
cussit urceoS illo, dicens : 'Tu nihil hinc
accipies *•, rex, nisi quod tibi sors' vera
dederit'. Obstupefactis omnibus, rex iniu-
riam suam in patientiam mittens'', accep-
tumque ' urceum nuntio ecclesiastico'" redde-
dit", servans iram in corde absconsam.

* tullerant ''

'si aliud de sacris vasis e.

* 'Sequere

0 b V e n 6 rit '

'sunf,
'ac n. om.

*te'' p.

*r. audet*''. Cum

10

1.^

20

25

30

Cap. 10. ^ 1«. 6. 2. 3ai.6. ps. *p2. 5 16. 2ai-2. 61-2**. ci. 35

Cap. 10. a) sicut add. A 3^^ ^^^. b) eclesiae A 16. B 2ai; ^cclesif B 2&i; urcium semper

B 2ai. 61-2**. c) hostis B 16. 26i; hostem corr. hostis B 2a2. d) sic A 16. 2; tulerunt ^ la;

tulerat B 15. 2a2 ; tulerant B 26i ; h. e. t. p. A 3p3. *^2 g) ita A 2. B 2ai- 2. ci cum Greg. ;

mereretur A ia. 2 (e corr.J cum rell. f) om. A 3^*. *p2. g) missus eclesiasticus B 2ai. h) ita
A 16. 2. B 2ai- 2. 61 ; adquis. A la (ut infra). i) dividemus A 3^3. *^2. ^) parte Ai. B 2ai- 2. 6i- 2**. 40
1) quam e. fpapa Greg.) postulot B \b; que episcobus B 2ai. m) evencrit B 2a'^; advenerit B 262".

n) om. B 261. o) c. que depredata ot ad. B 262**. p) atque sita A 2. q) in m. a. A 3^». *^2.

r) fuerat? B 16; a. est precepit aff. B 2ci. s) medio B 16. t) principes add. A 3^'. *p2.

u) u. i. A 3ji3. *p2. B 261. v) Hoc B 16; Illa B 2ci; autem add. A 3^3. *j32. b 2c1. w) om.
A 3^3. *^2. x) ad regem add. B 262**. y) q. c. gl. r. A 3^3. *p2. gioriosi B 2ai. z) subieti 45

pr. m. corr, subiecti B 16. a) pietati A 36. ^3. *p2. potestatem B 2ai ; voluntati B 26i. b) ita pr. m.
B 15. 2ai; tuae B 2b'. cK c) Cumque illi b. A 3^3. *p2 ^) C. i. b. hoc d. B 16. e) om. B 16.

f) vociferacionis B 2ai. g) urciolo d. B 25'. h) ante acc. litlera (h?) eras. A 2; accipiens, ex-

punct. n B 2ai. i) v. s. A 3^3 *p2. k) vertit pro m. B 2ci. 1) que om. A 16. c*; acceperunt-

que A 2. m) nutio aecclesie B 16. n) ita A 16. 2. B 2ai; reddidit A \a cum rell. 50

1) cum reliqua eclesiastici ministerii ornamenta Greg. II, 27.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

253

suum iussit cum a. app.*^ v.

*M. omnium a. n.^ horum videre. V.

u." a.

*t.P om.

cum 1.

*Mortuoque^^ illo, alio

*ady propria^ sua.
*timor

A.

rransacto anno, Chlodovechus rex* omnem
exercitum suum *apud'' armorum appa-
ratu iussit venire, ostensuram in campo Marcio
dorum *armorum nitorem visuram'^. Verum®
abi rex cunctum exercitumS circuivit'',
^•enit ad hominem illum, qui antea'
urceum percusserat, et ait ad eum: 'Nul-
us tam incultam et sordidam armam habet'
]uam tu, quia neque clypeus"' neque
aneea" neque bipennis" est *tibi utilis'.
lccepit autem rex franciscam? eius,
juod est bipennis, et proiecit in terram.
^t ille cum se *inclinasset collegere eam"",
ex statim, elevatis manibus suis^, fran-
:iscam suam ' in capite eius defixit" et
lit: 'Sic^ tu Suessionis civitate superiore
mno in"^ urceo illo fecisti'. Illoque *mor-
uo, alio exercitu rex de ipso^ campo
ussit discedere in paee ad eorum *pro-
)ria. Grandis pavor ac^ tremor *pro
lac'' causa in Francorum populo deinceps
lonsurrexit. Chlodovechusque*^ ex-
nde dccimo*^ anno regni sui, commoto
Francorum grande^ hoste, in Toringara •
,biit Toringosque plaga magna pro-
travit'^, devictoque populo *eorum,
ota illa terra vastata', sub tributo ser-
ire fecit.

11.* In illo tempore Gundeveus ^*
ex Burgundionum ^, qui ex genere Athana-
ici'* regis fuisse perhibetur. Huic fuerunt

Capp. 10. 11. A\a.b. 2. 3a». 6. ^». *^2. b \h. 2ai- ^. ?;«■ '^**. c».
Cap. 10. a) om. A 3^». *p2. b) cum pro apud A 3a>. 6. ^^. *p cum B et Gregorio.

) aparte B 2a>. <\) om. A 3^». *p2. e) erunt (in exemplari erum scriptum eratj A 2; om.

L 3a'. {) nitorum B 2o'. g) suum add. A 36. [5». h) circuit A 16. i) ante urceum illum
[ 33'. *^2. k^ urcio B 26'; anto B 2c'. 1) habeat A 3a' ; quantu B 2aK m) hasta Greg.

) gladius Greg. o) om. B 16; securis Greg., et infra securem pro franciscam. p) habet B 16,

bi quia — utilia sec. m. suppl. q) francisca B 2aK r) illam A 3^». '^^. s) om. A 3ji». *p2.

I percucien» add. B 26***. u) direxit A 3fJ3. *p2. om. B 262**. v) Sic et in S. A 3^. *p2;

ecntn.s es S. B 2o' ; Sicut S. B 2a2; Sicut tu S. B 26'. w) a. urceum iilum percus.sisti. Mortuo
uoque B 26***. x) illo /? 16; de i. c. i. om. B 2b^'\ y) in i? 26'. z) propriam suam B 2a\
) et A 2. B; timor et pavor B 16. b) h atram. al. superscr. A 2. e) Hlodoveus quoquo /M6;

lodoveus antem B 2c'. d) commoto F. exercitus hoste 10. a. r. (impcrii A 3*{i2) h. in A 3f5*. '^.
) redit A lc. {) plo.stravit devinctoque B 2a'. g) p. i. B 262". li) t. o. B 16; vdstavit

r 2a2. 62**. i) vastavit et A 3^». *^2. k^ ,^ue add. B 26'.

Cap. 11. a) numerum om. A 2. b) Chlodovehus A 3o' ; Gundobadus B 2«' {corr. Gundc-
enj); Onndcbaudas B 2a^; Gundeucus B 26'. c'; Gundobadns 15. r. li 262"; fiundevcchuH Greg.
) florebat udd. A \r* ; mortuuH est m. saec. XIII. superscr. A 3a' ; al qui abundal. dj Ktlianarici

f 2a'; ?:tanarici B 2a2.

Greg.11,27.

*commoto exercito magno valde, in T.
habiit ipsosque Toringos

*devictoque ipsoS p. totaque eorum''
terra v., ipsos'' Toringos tributarios B>an-
corum fecit.

Greg. II, 28.

1) AnonymuH Tkuringot, non Thoringos illoa Gref/orii, intellexit; cf. Waitz, 'Vfi.' JI, 2^, p. fjS,

2M

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

'interfecit gl.

' u . p r e c e p i t ; f . ^*
'q. u. om.

*E. autem Chr.
'dominico

'q. secum^ adtullerat*=, reliquid sodali-
bus suis in silvis, — ante

25

A.

Greg.U,J8. quattuor filii Gundobadus*, Godeghiselus, Chil-
pricus et Godmarus. Gundobadus igitur Chil-
pericum'', fratrem snum, interficit 'gladio uxo-
remque' eius, legato*^ ad coUum^ saxo, in
aqua negare' rogavit; *filias eius dnasS,
quarum *una senior " vocabatur^ Chrona,
qua', mutata veste, exilio condempnavit,
iuniorem™ vero nomine" Chrotchilde

domo*' retenuit. Chlodovechus itaque dum lo

frequenterP legationem in Burgundiam
mitt e r e t , Chrotchildis puella i n v e n itur a
legatariis. Qui cum eam"! vidissent pul-
chram, elegantem atque sapientem, Chlodo-

veo •■ nunciaverunt haec. At^ ille haec ' ^^

audiens. iterum legationem ad Gundobadum
m i s i t " Aurilianum ^- * legatarium suum
Chrotchilde, neptem* suam. petendam.
Erat enim^ 'Chrotchildis christiana. Qua-

dam? die dominica *cum ad missarum dommico 20

soUempnia Chrotchildis venisset, Aurilia-
nus missus Chlodoveo, acceptas^ vestes
paupercolas ^, — bonas vero vestes *, quas
secum 'vestitas habuerat, sociis suis in
silvas*' reliquit, — et ante ecclesiae mati'i-
colam^ in medio paupenim consedit^.
Transacta itaque 'missarum sollempnia.
Chrotchildis iuxta consuetudinem solitam
coepit elymosinam 'dare in pauperibus.
Cumque ad Aurilianum pauperem'» simu- 30

lantem* venisset'', misit aureum unum in
manu eius. Et ille osculans manum ipsius*

Caj>. 11. A la. b. 2. 3a'. 6. ^3. '^2. B 16. 2ai- 2. Ji. 2". c^. \

Cap. 11. a) Gunhildus, infra Gunaildus B 16. b) f. s. Ch. B 16; Chilperigo B 26». c) uxorem
A la. c. c*; u. quoque e. B 262". d) ad c. s. 1. A Sa»; ligato saxo B 2a\ e) collo xaxum 35

(saxum B 26") B 2a>. 6'. f) iia A 2. B 2a>- 2. 6»- 2"; necare reU. g) duos B 2«». h) p. Huic
erant filiae duae; maior illarum v. Chr., quam exilio B 2c^. i) seniores B 2a'* 2. k) vocabitur

B 2a'; vocabit B 2a^; Choronam B 2a'; Chorona B 2a^; Chronaca v. B 26'. 1) q. m. v. om.

B 26'. c'. m) iuniore A 2; iuniorum B 2aK n) om. B 26'. 0) d. x renuit B 26'. p) dum
in B. m. f. 1. B 2c'. q) ea B 2a'. 6'. r) Chlodovei? A 2, corr.; Chlodoveum B 2a». s) Et A 2. 40
tl a. h. B U; h. superscr. B 2a'; om. B 262". n) mittit B 26' cum Greg. v) A. 1. s. sec. m.
superscr. B 16; om. B 262". w) neptam A 2. 36.3». B 26'. x) autem A 3^». *3> cum B.

y) tamen add. B 2c'. z) induit add. A 3,3». '^2, a) vestibus B 2a'. 6'. b) om. B 16. c) ita
B 2a'- 2. 6'; detulerat B 16. d) ita A la. 36; sUva A lc. 3a'. 3». *32; silvis A 2 cum B. e) matri-
colarum (superscr. iami A 36; ecclesiam matricularem A 33'. *^2; ecclesiam, om. m. B 16; e. (eclesia 45
B 2a') matricula B 2o'- 2. fj resedit B 26'. g) el. erogare (eroga in litura pr. m. ser.) B 16;

rogare B 2a'; c. panp. erog. el. B 262". h) pauprem B 16; panpemm, ut infra, B 2a'. 6*; panperi
B 2o2. 62**. i) simulante B 2a'; simulanti B 2a\b^*\ k) pervenisset B 262". e'. I) p. i. B 16.

1) Aurilianum Fredegariiui III, 18. quoque legatum vocavit, qui fabulam persimilem nar-
ravit. Junghans l. l. p. 49 seqq. utrumque scriptorem ex heroicis carminibus ha^e hausisse coniecit, $•
2) Etiam apud Fred. Aurilianus 'veste deforme' Chrodechildi se obtulit.

'T.

m.

eros:are s elimosinam in

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

255

*e. caute». P.

'sp. recondita retenebat

a«> te

A.

Duellae, retraxit pallium eius *retro. Post
laec illa ingressa est in^' cubiculum suum,
uisit*^ ancillam suam vocare peregrinura
llum. At ille anolum"* Cblodoveo rege
uanu tenens^, reliqua ornamenta sponsalia
•eposita *retenebat in saccolum suum, re-
ictoque eo retro ^ secus hostium camerae.
!)ui ait Chrotehildis: 'Dic mihi, homos
uvenis : quur te pauperem simulas, vel
)ro'' qua causa i'etraxisti pallium' meum?'
i^t ille dixit: 'Loquatur'', obsecro, servus
uus secreto' tecum'. Et illa ait™: 'Lo-
[uere"'. Qui dixit: 'Dominus meus Chlo-
ioveus 1 rex Francorum misit me ad *te;
ultP te haberei reginam. Ecce anolus
ius et reliqua ornamenta"' sponsalia!' Re-
pexit retro hostium camerae: non invenit
accolum * suum et molestus *coepit tri-
tare'. Illa vero sollicite* requisita", ait:
^uis tullit pauperi^ istius saccolum
uum'^?' Et invenit eum recepitque ^ illav
bscondite ornamenta sponsalia. Accepto-
ue anolo, quem Chlodoveus rex miserat
er Aurilianum. reposuit illum in thesau-
um^ avuncoli sui^. 'Chlodoveoque^ salu-
sm dicito^: licitum non est, christiana*^
aganum nubere. Vide, ut*^ hac causa
emo sciat. Quomodo iubef* dominus
)eus'' meus, quem ego coram omnibus
onfiteor, sic fiat. Tu vero vade in pace'.
kt ille veniens, nuneiavit haec domino suo.

■•■) 8ui. Dixit itaque ad Aurelianum : 'Clodove(h)o A 3^'. ^jS^.

B.

*m. tedere cepit. Illa

Cap. 11. A \a. b. 2. 3o>. h. ^3. *p2. b U. 2a«- «. 6'- 2**. ci.

Cap. 11. a) acutf; B 2a^. b) om. B 2a'. 2. ii_ ci. c) et misit A 3^». *p2. B IZ»; m. unam

: ancillis suis, ut vocaret rvocavit B 2a'^) B 26^**; misitque a. B 2c'. d) C. r. a. B 2ci. e) tene-

it B \b. {) om. A la. b.c; r. eo A 333. *^2; eo om. B \b. 262**; euni, om. retro B 2c'. g) i. h. B \b.

V. cur r. A 3,S'. *^2 j^ paleum B 2a'. k) Loquar B \b. 21*. 1) secretum tecum. At ille

262**. m) dixit A \c. 3,3». *^2 . ^^ B 262**. n) Loqueret A 16; L., et ille dic: 'Donus {svperscr.

c. m. mi) B 16. o) ila B 16. 2a'. p) volens A Z^^. 'fi^. q) in add. A 3,S3; ad add. B 16. 2ci ;

^na B 26'. r) aliaf.ro o. B 2c'. b) tristari A 3a'. 6. P'. *p2. t) sollicita B 16. 26«**; soli-

te B 2a'; sollicitcr B 26'. u) requirens A \c. 3^». *{52. vj pauperis A la; i. om. B 2a'- 2. /,i.

) om. A \c. 3ai. p». *fi2. B 2c'. x) Accepitque A 2; que om. B 2a^. y) ab eo occulte A 3^». '^2.

abscondita B 16. 2c'. x) thesauros B 16; thesaiiro B 26'. a) dicto 1. inquid n. B \b; salute

recta et hcc mandata in responsis. Inlicitum est B 262". b) p. ch. A '•i^^.*^'^; pa^^ftno B 2a'.

et B 2oi. d) post confit. habet B 16. ej eratt. A 2; om. A SjS». *[}2. B 16.

1) Dixitque AurilianuH: 'Clilodoveus rex FrancoruMi im; diroxit r. 7. n. Fred. 2) Sac-
di cum ornamentiB «ponaalibuH Fre.degariua non meminil. Ko tcstr, peram cum nnlidin mcndicuH
lidam Auriliano furuim est. 3) ChrodcchildiH loqui peryit. Quae Hrquuntur a Frcderjario

a;jia recedunt.

256

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A.

12.* Anno insequuto misit Chlodoveus
Aurilianum legatarium'' suum ad Gundo-
badum pro spunsa sua Chrotchilde. Au-
diens haec*^ Gundobadus, territus corde,
ait: 'Ut sciant'' omnes fortissimi consiliarii
et 'araici mei Burguudiones , qualem oc-
cansionem querat'^ ChlodoveusS 'adversum
nos, quia numquam novit'' neptem meam'.
Et ait ad Aurilianum: 'Tu explorare venisti
domus nostras occansionem querendi'.
Renuncia dominum tuum, quia frustra
mendacium'' loquutus est' sponsam habere
neptem meam'. Et Aurilianus constanter
loquitur, dicens ei ■" : 'Sic mandat dominus
meus Chlodoveus" rex. Si non vis ei"
dare sponsam suam, ut locum ei prepares
denominatoP, ubi visi, quando Chrotchilde
sponsam suam recipiat; sin autem non
vis, ille cum exercitu Francorum in oc-
cursum tuimi venire disponif'. Et ille ait:
'Ubicumque vult, veniat. et ego contra
eum ire dispono* cum hoste plurimo ' Bur-
gundionum, ut decedat" ruina eius ad
internitionem quam perpetratus est coram
multis gentibus, et vindicetur sanguis mul-
torum, qui fusus^ 'est in manibus vestris'.
Audientes" haec Burgundiones, qui erant
consiliarii eius, timentes 'valde iram Fran-
corum 'et Chlodovechi*, consilium>' dede-
runt Gundobado. dicentes: 'Inqueratur^
rex a 'ministris et cubiculariis suis, *si
non*= fuerunt aliquando'^ deportata 'munera
per ingenium a legatariis Chlodovechi *re-
gis f, ut non inveniatur occansio s super
populum tuum et'' regnum tuum, ut' victor
valeas superare eum, quia nimis furibunda

B.

'adversus

10

15

SO

25

'qui effusus

*metuentes
"F. et om.

*r.» m. *publicis'' add.
*deferta* m.
'Chlodoveo

30

35

Cajy. 12. A la. b. 2. 3a>. h. ^s. '^2. B \a. b. 2a»- K i'- ***. c^.

Cap. 12. a) om. A2; 11, et sic deinceps A 3a». b) legatorem B 2ai- ^. c) in haec redit
B la; Gunbadus plerumque B la.h; haec et G. B 2a^. d) scient J5 lo. e) c. mei a.B.Bla.h; omnes 40
a. m. f. c. B. B 2ci. f) querit B ia. 2c'. g) om. A 3^». *^\ h) novi B 2a\ i) quaerendo
A 36. ^». *^2. k) mendatio B 2b\ 1) e corr. es B 2a^; es B 26'- 2". m) om. A 16 (?). 3i. ^». *^\
B 261. c»; eras. A 2. n) rex C. A 33». '^^; C. r. Francorum B 26'. o) om. A 333. «32. B 2a^. b^
p; om. B U. q) ubi (ut A 3*^2) sp. s. C. r. ubi vis. Sin (Si A 333. B 26i- 2") A 3^\ *^2. r) dis-
ponat B 16. s) disponam A 36. 3*. *^2. t) oste plurima B 2ai- ^. u) decadat B 2ai- »; cedat 43

usque ad intem. rninam eius B 21"^". v) fussus A 2. w) autem add. B 26'. x) Clodoveo B la;
Chlodoveo B 26i. y) d. c. A 3^». 'p^. z) ita A 2. B 2o' ; Inquir. A la rell. a) ex add. B 2a^;
ministros et cnbicularios suos publicosi non B If; suis om. B 2ai- ^. 6i- ***. c'. b) publice B 2a^.

c) om. A 3^3. '^». B 2ci. d) aUquanda B 2ai. e) m. diferta B 26i; a. dona per B 2ci. f) allata

add. B 2cK g) ita A 2. B 2ai ; occasio ci supet tor valeas, reli- 50

qua legi nequennt B 26i; occasio rell. K) et r. t. om. B 26***. i) et ^ lc. 36. ^*. *^2.

LIBER HISTORIAE FRANCOKUM.

257

A.

t Chlodovecho nequitia'. Burgundiones,
cut est solitura», hoc consilium dederunt
ge suo. Requesiti^ autem, invenerunt in'
esauris regis'' anolum, Chlodovechi *in-
riptionem vel imaginem'' inscriptum^
unc contristatuss valde Gundobadus rex,
ssit puellam de hac causa'' inquirere.
t 'illa ait: 'Scio', domine mi'* rex, ante
)s annos tibi ' pro munere aurea munus-
ila a missos *Chlodovecho adlata, et
ihi ancillae" vestrae 'anolum in manu
isitum parvolum ; ego vero in thesauris
;stris eum* recondi'. Et *ille dixit: 'Sim-
iciter et sine consilio hoc' actum" fuit'.
:^ceptamque "^eam cum ira ipsius *Auri-
ino tradidit^. IUe autem cum sociis suis,
cepta "' Chrotchilde, cum ^ magno gaudio
d Chlodovechum regem adduxerunt eam
lessionis civitate in Francia. Gavisus est
item Chlodovechus rex eamque in
atrimonium^ copulavit. Cura esset
ro die illa, quando siraul *nuptiale more^
curabere deberent, at** illa prudentiae
ae more conversa *=, confisa in Dominum,
t*^: 'Deinceps, domine rai rex, audi an-
lara tuam'' et concedere digneris, quod
precor, antequara famulatuf vestraes
minationis coeam'. Et rex ait: 'Postola
lod vis, et ego concedam'. Et'' illa posto-
fit, *dicens: 'Priraum ' peto, ut Deum''

B

*ChIodoveo

*At i. ait:

*a missus"" Chlodoveo deferta", et
*v. exP ea dedisti in manui unum''
anolum parvolura;
*At ille ait:

*ira A. raisso Chlodoveo tradidit.

*g. et leticia Chlodoveoy adduxerunt

Greg.11,28.

insiraul

*postoIabat',

^) Clodoveum paganum in matrimonium accepisse Chrothildem christianam de regali
stirpe Burgundionum in marg. m. al. add. B \a.

Cap. 12. A\a.b. 2. 3a'. 6. ^3. *S2 Bla.b. 2a'- 2. 6i. 2**. gi.

Cap. 12. ai cst consuetiido B la. b; est solitudo B 2Zi'. b) requesti A la; requisito

3:}'. *j52. B Ib; requisite B \a; requisita B 2a'-2; requisitio a. facta B 262'* j eum pro aut. B 1«;
B Ib. ci ont. B 2a' ; thesauro B 2o'- '■'. 6'; thesaumm B 2^2**. d) t. suis a. B la.b. e) in-
^ne A 3n' ; inmaginem B la.b. 2«'; iminaginem eius i. B 2c'. {) inscripto Bla.b; scriptiim,

Krscr. in B 2a'. g) est add. B 2i'- 2'*, h) causam A 16. B la. 2«' ; re A 3^». *fi2.

om. B\a.b. k) ora. A 3S'. *.'i2; rlomini r. corr. domhie mi r. B 2a'. 1) om. B \a.b; por

nera B la; pro munera B 26'- 2"_ jnj ita B 2o' ; a missis 7-ell. n) .sunt add. B 16. o) an-

lam tuam corr. ancille vestre B 2a'; a. tuae B 2a2. p) bic B 26'. c' ; ex ea om. B \a.b. 262**;

::: (superscr. ex) B 2a'; ex om. B 2a2j dcdistis B la. b. 2c'. q) manuni B ^a^^.b*. r) om

\a.b. 262*'. ») orr. A 2. B la.b; ipsum B 2a'- 2. 6'- 2'*. t) om. B 2aK u) factum A 3a'.

2«i. J. 6'- 2*'. V) trarledit A 16. 2. w) acccpit B 2«'- 2 ^i. x) de pro cum B 2aK y) add.
n Hlodeveo B 16; Cli. cam add. B W ; adduxcrant B 'la'^. /.) inatriiiKinio A \c. B \a.b. 2a'- 2. 6'.
n. m. nm. A 16; mora // la. 1») om. /l 16. 2c'. c) ad prcccs adil. A 3^*. *j}2 ; et add. B 2a2;

ifesga Ji 2a'-2. 6'; conf. om. B 2c'. i\) d. ait ad rc^em B 262". c) loquentom add. B \a.b.

famuli tui v. A 3a' ; famula tiia v, li 2«'- 2. 6'- 2«* j famulatui v. B 2c'. j,') vcstra doniiua-

nes B 2r/,'. h) At B 2a2. 62". c'. i) Primo B 2a'- 2. k) dfini B 26'. I) ila B 2a'. 6';

itulabat B \a. 2a^; postiilavit B 16. 2c',

88. R. Mtroving. II. 88

258

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

B.

caeli, Patrem omnipotentem credas, qui te
creavit. Secundo 'confitere'' dominum lesum
Christuni, filium *eius, qui te redemit,
Regem omnium regum'', a Patre de caelis
missura; tertio 'Spiritum sanctum confir-
matorem et<^ inluminatorem omnium'' iusto-
rum. Totam inefFabilem maiestatem* omni-
potentiamque f coeternam agnosces et agni-
tam crede et idola vana derelinque, qui''
non sunt dii, sed sculptilia'- ^ vana'', in-
cendeque'-2 ea' et ecclesias sanctas, quas
succendisti, restaura. Et *memento, queso'",
ut requirere debeas porcionem" genitoris
mei et" genetricis meae, quos avuncolusi'
meus Gundobadus malo ordine *interficit,
si"" sanguinem eorum Dorainus vindice-
tur'. Et Chlodovechus ait: 'Unum restat,
quod^ difficile' petis, ut deos" meos relin-
quam et Deum^' tuum colam. Aliud vero
quod petis, ut potuero, *faciara'. Et illa
dixit: 'Hoc maximum peto, *utdominum''
Deum omnipotentem >■, qui est^ in caelis,
adores'.

13. Clodovechus iterum in Burgun-
diam * Aurilianum ad Gundobadum dirigit
propter thesaurum'' Chrotchilde reginae
suae. Gundobadus itaque ^ in ira commo-
tus, ait: 'Numquid in manus*^ Chlodoveo
tradetur*' regnum*^ meum aut thesauri mei?
Nonne *testatus fui tibi, Auriliane, ut non
venires amplius in' regno meo explorare
substantiam '' meam? Per salutem princi-

* Secundum **
*f. e. om.

'tercium

10

*Et om.

interfecif,

16

M

'potero, faciam'. IUa^*' inquid"
*m. obsecro, ut

85

30

*NonS enim dixi** tibi et obtestatus''
fui tibi'", A.,

Capp. 12. 13. A\a.b. 2. Sa^. b. ^3. *^2. B \a. b. 2ai- 2. b^- 2**. c'.

Cap. 12. a) confiteri A 2; confirmatorem d. B \b. a*) Secundo B 26i. c'. b) o. gentium 35
B 2b-'*. c) et i. sec. m. add. B 2ai. d) iust. 0. B \a. b. e) magest. A 2. 3ai. f) omni-

potentiam quoque eternam B 'la-.V. g) cognusce A \b. h| quia A 36. i| scultilia A 2.

k) una B \b fpr. m. corr. vana^. 2ai ; om. B 2b^**. 1) incende quasque succendisti r. ecclesias.

Et m. A 3?^*^2. et om. B 2a>. m) om. A Z^\*^^. n) meam add. B 2a\ o) om. B \a.
p) ab aunculis meis B 2a2. q) adquesivit B 2a2. r) sic A 2. B \a. b. 2ai- ^.b^**. c^. s) qm 40

B 2ai; qn B 2a^. t) p. d. et d. A 3ai. ul deus meus A \b. B 2a' ; deum meum B 2b-'*.

v) Dominum B 2aK w) Illud B \a; Illa gd B 2ai ; illa. Quid B 2a2. x) om. B 2ii. y) Deum
celi qui B 2a2. z) in celis est A 3*^'^; q. e. i. c. om. B 2^2**.

Cap. 13. a) Burgundia B 2a2. b) thesauros B \b. 2ci. c) i. in om. B 262**; namqne

ira B 2ci. d) manibus A 16. B 16. e) traditur B \a. 2a2. 6^**; traditum est B 16. f) renum A 2. 4^
g) Num B \a. 262**; Nonne tibi dixi B 2ci. h) dicitur et obtestatur fuitiu- Aureliani B \a; allerum
tibi om. B 16; dixit tibi B 2ai ; et obtestatum fuit A. B 262**; et contestatus fui A. B 2c'. i) a. e.
regnum meum B 16. k) substantia mea A \a fcorr.J. B 26i; substantia meam B \a.

1) Cf. Greg. II, 29; Sunt enim aut ex lapide aut ex ligno aut ex metallo aliquo sculpti.
2) Cf. verba Remedii, Greg. II, 31.- adora quod incendisti, iucende quod adorasti. 60

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

259

pum^ iuro: 'Revertere cito et recede a
cne; sin autem, ego interficiam te'. Cui
f^urilianus respondit, dicens: 'Vivit'' domi-
lus meus Chlodoveus rex*' et *Frauci qui
3um eo sunt, quia non timeo minas" tuas*^,
him dominus meus'' advivit'. Et sic man-
lat filius 'tuus proprius Chlodoveus rex,
ibi pro thesauro uxoris suae, dominae
neae 'adveniat'. Igitur Burgundiones, sicut
;st consuetudo ', dato consilio Gundobado
•ege suo, dixerunt: 'Da neptae tuae ali-
[uid de facultate thesauri" sui", quae ei
!ontingitP, quia sic iustum *esse decerni-
ur, habeasque foedus et amicicia *cum
])hlodoveo et gente ^ Francorum, ne forte
nruant in^ terram nostram', quia populus
-alidus 'et ferus est sine Deo\ Audiens-
[ue eorum consilio Gundobadus, dedit per
nanus Auriliano ad partem Chlodoveo^
»artem maximam thesauri *sui, aurum,
Tgentum et>' ornamenta multa, et ait:
Quid'' restat aliud, nisi ut omnem re-
jnum meum'' cum Chlodoveo dividam?'.
i^t dixit ad Aurilianum: *Revertei'e ad
lominura tuum<=, quia'' habes quod ei*=
leferas, munera multa, quod'' non labo-
astis'''. Et? ait Aurilianus: 'FiliusS tuus
&t dominus meus Chlodoveus i'ex; omnia
estra*' communia erunt'. Et • dixerunt
apientes 'Burgundionum : 'Vivat"* rex,
[ui tales habet leudos""'. Reversusque est
^iuriiianus cum thesauris multis ad" domi-
lum suum in Francia. Chlodoveus ita-

B.

*pr. obtestor et cum iuramento spon-
deo: Reverte

*et primatus^i magnatorum Francorum
ins regno eius, quia

*m. p. '^ t. dominus meus Cblodoveus
r., ubi' p. t. uxoris'*

*m. cum exercitu suo tibi occui-raf"'.
Tunc B.

*e.fi 1.

*et pactum c.

*p. ferocissimus est, sine Deo existens'.
Consilio eorum obaudiens" G.,

*m. ex^^ thesauro suo suppellectileque^
nepte sue Chrothilde reginae^, aurum mul-
tum et argentum, fabricaturas preciosissi-

mas, et ait:

'Q. r,

a., n. ut universum r,

m. Chlodoveo dare debeara?' Et d.

*Burgundiones ' :

cf. loann.
•1, 38.

Gieg. 11.28.

Cap. 13. A 1«. b. 2. 3a». 6. ^». *^2. B la.b. 2a»- 2. fti. -'**. cK
Cap. 13. a) principom A Sa^ ; mcoram add. A 3^» 'S^. b) Vivet B 2«^. c) Franconim

dd. B 'Ib'. d) primator B \a; magnatarum B \b; magnorum B 2//^**. ci. e) manus A \b. 'i^^.*^K
) Non timeo repetunt B 2a'. 5". g) F. regni B 2a^. h) rex in marg. add. A la. i) adhuc

ivit A 36; adiuvit A 3a' ; vivit S2a'-2. i'; corr. adv. B 2a' ; advixerit B 2c'. k) p. t. om. B 2c'.
I via add. B \b. V ) uxorisu? B 16; uxori .suo B 26'. m) occurret B 16; occnrrit B 2a2.

) t. patris .s. B 2cK o) tui A 3-i3. '^^. p) contigit A 3a'. p^ B 26^**. q) esset B 2a'.

) gentem A 3a'. s) super A 3|S'. 'jS^; in gentem n. B 16. t) nostram repetit., sed eras. A \a.

) aadien» B 2a'- *; corr. obaud. B 2o'. v) A. regi Clodoveo p. m. .4 3^». *p2. w) ex — Ch.

sginae om. B 2c'. x) subpcllectilique li 16; .suppeliectique corr. sup))ellectiloqu(; B 2a' ; subolectique

i 2a^; supellectiloquo B 26'; n. (ncpta B 2a*) .sua B 2a'- '^. y) ovi. A 3o'. z) rogina B \a.

) ait: Nibil Buperest aliud A 3,S». -ji^. b) nostrum A 3^\'^'^. c) om. B 2o'. d) qui A 3^»; et

uod h. ei d. A 3*^'. e) quod comm. erunt om. B 2c'. f) laborasti A \c. B 2a2. 6^**.

) Et a. A. »71. al. suj/pl. J{ 26', ubl Si f. t. h) auro delelum et superscr. vestra B 2a'. i) Qui A 16.
) Vivet B 2a'-». 1) ita B 16. 2a'- «. 6*". m) legatos A \r.c*. B 2c'; leudu» A 2. B 2o'.6'^*';

•odi» B \a; leode» B 16. 26'. n) a B 2a'.

1) Cf. supra c. 12; liurgundioncB, sicut eet Holitum, hoc consiiiuni dedcrunt rcge buo.

.33*

260

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

*In illis diebus d.

*fluvium

*Milidunensem^- 2, quem in ducatum
accepit. Concepitque C. filiuin et peperit.
Quem babtismum

*non c. tunc Clodoveus d. D. caeli'

10

A. B.

Gre;: 11.28. que rex habcbat filium de* concubiua

uomine 'Theudeiicum. *nomen''

14.^ Eo *tempore dilatavit Chlodo-
vechus amplilicans^ regnum suum usque
Sequanam''. Sequenti'^ tempore usque
Ligere fluvio *occupavit', accepitque Au-
rilianus castrum'^ Malidunensem ^- ^ *om-
ib. II, 29. nemque ducatum regionis'^ illius. Tuuc
concepit Chiotchild i s ex Chlodoveo et
peperit filium. Quera cum S baptismo **
consecrare vellit', — non enim *credebat
rex dominum Deum', — regina enim''
cotidie™ predicabat eum; at" ille nolebat

audire" eam. luterea regina parat adP i5

baptismum filium, ornat ecclesia^ velis atque'"
curtinis, quo m o d o corda regis ad cre-
dendum conpungerent*. Baptizatus est
autem puer, quem in ' albis Ingomirem

vocavit; qui in ipsis" albis egrotans *obiit. *a. transiens^. Quem^ rex 20

Pro quo rex nimis contris t atu s'^, re-
putabaty increpando^, dicens, quia*:
'Si in nomine deorum meorum'' puer *de- *d. f. p.

dicatus fuissef, vixisset utique; quia in no-

mine* Dei vestri baptizatus est, vivere uon 25

potuit'. Regina vero dicebat: 'Deo gra-
tias ago, quia me non duxit indignam^, ut
de utero meo primogenitum in regno suo

+) Clodoveus rotrio (regno?) Francorum partem Galliarum usque ad Lierim fluvium
adiecit in marg. add. B \a. 30

Capp. 13. U. A \a. b. 2. 3«>. b. jB». ^32. B \a. b. 2«i. 2. /,i. 2'*. gi.

Cap. 13. a) u. T. de c. B 2ci. b) ita B \a. 2a>.

Cax>. 14. a) amplicans B \b. 2ai; adplicans B 26'. b) Seg-onam B 2a2. c) Sequentem

B \a; Sequente B 2a>. d) castro B 26'; castra B 262"*. ^) Malidunense (Milidunense A 3*fi2)

quod (et add. A^^^) in ducatum obtinuit. Tunc A 3p3. *p2. Milidonensium B \a; Miliduninse J? 2a'- 2; 85
Miluduneme corr. Milid. B 26'; Militudinense B 262**; Miludiuensem B 2c'. fj regni A 36. g) om.
A 16. c. B. h) baptismum A 16 cum B; baptis:mo A 2. i) rex non acquiescebat ei add. A 3^*. ^^*.
k) eum A 36. 1) CXLI B 26'; coeli habent A 3^3. *p2. m) c. illi praedicabat Deum. At A 3^». *^2.
predicavit B 2a' fcorr.). 2a^. n) Et A 2. o) e. a. A 3^3. *^2. B 2c'. p) f. ad b. A 3^3. *^2.

q) ornata aeccl. B \a; ecclesiam velaminibus a. B 16. r) atque coronis et cortinis (cort. et coron. 40

A 3*^2), ut cor. A 3^3. •^2. g) conpungerentur A 3a'. 6. B 16. 2c'. t) in a. om. A 3^3. «p. b 16.

u) ipsas albas A 2. B \a.b. 26'- 2**; quique in albis discessit. Unde rex n. A 3^3 *^2 y^ obiit add.
B 16 (non B \a) ; a. defunctus est B 2c^. w) Unde B 16 (in liiura pr. m.). B 2c'; legi nequit

B 26'; tr. Rex autem de morte eius n. contr. B 2a2. x) conmotus B 16; contr. est B 2a*.

y) reputavit B ^a^. z) reginae pro i. A 3^3 *^2 ^) Quasi in B 2a' ; Quia — quia om. B 2a*; 45

Q. om. B 2c'. b) om. A 3p3. *p2. c) esset, utique incolomis diu vixisset; quia vero in A 3^3. *p2^
d) domini add. B \b. e) indigna B \a.

1) Haec ex Annalibus Latinis fluxisse, Junghans l. l, p. 29. statuit; ne vero fabidatori
nimiam auctoritatem tribuerit, vereor. 2) Melun (Seine - et- Marne).

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

261

B.

recipere* dignatus est. Ego autem''
nullo dolore in corde meo pro liac
caus a reteneo ^ '. Post hunc ^ vero genuit
alium^ filium, quem baptizatum*^ Chlodomi-
remS vocavit. Et hic cum egrotare coepisset,
dixit rex: 'Xon potest aliud, nisi et'' de isto
sic sit*, quomodo fuit'' de fratre eius, ut
baptizatus in nomine Christi vestri ' cito
moriatur'. Sed orante regina et Domini
misericordia'" precurrente, recepit
sanitatem. Regina vero *non cessabat pre-
dicare regem, ut Deum verum coleret et
idola vana 'quae colebat der elinqueret".
Sed nullo^ modo animum eius ad creden-
dum commovere "■ poterat, douec tandem ali-
quando bellum * contra Alamannos Suevos-
que ' *moveretur', in quod conpulsus est
confitere^, quem antea^ negaverat.

15. Factum est autem, *pugnantibus
inter se Francorum et *Alamanno-
rum exercitu, ut populus Chlodoveo ni-
mis caderet. Aurilianus - haec videns,
ait ad regem: 'Domine mi rex, crede tanto-
modo'" Deum caeli, quem regina ^tua*^ pre-
dicat'. Ille vero, elevatis ad caelum oculis ^,
commotusS lacrimis, *dixit: 'lesu Christe '',
qucm Chrotchildis, uxor *mea, predicat esse
fiiium Dei vivi, qui subvenis in tribulatione'*,
qui das auxilium in te ' sperantibus, tuum

Greg.II, 29.

*R. quoque" non ib. II, 30.

*i. q.P C. V.

* Sevusque " m. , in quo

*a., b e 11 an t i b u s* i. ib.

* F. e X e r c i t u m c u m A 1 a m a n n i s,
ut Chlodoveo exercitus n, corrueret, A.
intuens regem, ait: 'D.

*q. domina raea** regina^ p.

*].', ait + : 'I,
*C., regina m..

+) Ubi Clodoveus in bello coactus Christum credidit in marg. add. B \a.

Capp. 14. 15. A ia.b. 2. 3a'. 6. {i». *^2. ji xa.h. 2«i- ^. /,i. 2". ci.

Cap. 14. a) ducere pro r. B la.b. b) Ego vcro n. d. A 3b. ^^. *^'^; in c. m. n. d. A 3a'.

c) recipio A 3^». '^2. d) P. hanc A 2; Postea v. A 3^3. '^2. B 2a'- 2. b'- 2** (non B 1«. h). o) om.
B la.b. 26'. {) quem in baptiamo A 36. ^». *p2. g) Ciodoniirus B la. h) ut B 16. i) fiat

A 3^». *ii2. Bla.b. 2c'. k) e.st B 2aK l) om. A 3^». *p2. m) misericordiam B \a. 262".

n) ila eliam A 3|i». *fi2. o) dorelinquet B 2«". p) ita eliam. A 3{}». *^2. q. c. om. B 16; qnom

B 26'; quam B 262'*. q; nullum m. B 26'. r) p. c. A 3^3. 'ji^. s) om. B 16. t) moreretur

corr. mov, B 2a'; oreretur B 2a2. u) ita B la; .Su| lisque, superscr. sen. m. o B Ib; Seuuosque {corr.
Snev.) B 2o' ; S(a)evosque B 2a2. 6'- 2; Alanianniis hoste moveret B 26^**. v) est Deum fatcri

A 3^'. *^2. compulaus xpffl confessus e»t, quem B 2c'. w) anto B 2a'.

Cap. 15. a) ita etiam A 3ji». '[i*. bollantos Blb; boliante B 2c' (om. i. se). b) tuntiunodo

B Irt; taritiimmodo B 16. 262*'. c' ; tantis r?) niodo B 26'. c) om. A 36. *f52. d) Crothilrlis add.

B la; HrothilrliH add. B \b. e) ],. r. B ia. f) oculos B 2a'. 6" ; o. nd c. B 262*'. g) ost

add. B la.b; Ires litt. eraa. B 26'. h) om. A 3(?». *p2. Christi li 2«'. i) e (corr. ot) add. B \b ;

ait cum lacr. : 'Dnt' I. B 262", k) tribulacionibu«, alterum u in litura m. al. scr. B 16. I) om. B 2a'.

1) Suebi, id cst Alamanni fJrcg. II, 2; cf. JunghanH p. 45, n. 5.
Chlodovechua) vidcne, — — ait: 'Ie«u CbriBte etc. Greg.

2) Quod ilic (hcU.

262

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

B.

Greg 11 30. adiutorium devotus postolo", ut, si^*
inihi victoriam super hos*^ hostes dederis, et
expertus fuero** illam virtutem, quam*" de te
populi'^ predicant, credain tibis et in nomine
tuo baptizer''. Invocavi enim deos meos, et,
vit video, *elongati' sunt ab auxilio meo;
unde credo'', eos nullam 'habere potesta-
t e m , qui sibi c r e dentibus non s u c currunt.
Te ^" verum Deum ac" Dominum in-
vocor tibique" credere desidero, tautum ut
liberer ab adversariis meis'. Cumque haec
oransP clamaret, Alamanni in fugam
lap s i , terga vert e r u n t. Cumque rege suo
vidissenfl mortuum, "Chlodoveo se
subdunf, dicentes: 'Parce, precamur,
domine* rex, ne pereat plus' populus;
iam tui sumus'. Tunc iussit rcx inmi-
nente iam" *plaga cessare, Alaman-
nosque^ coepit^, ipsos^^ vel terra eorum
sub iugo tributario constituit. *Factaque
victoria, re v e r sus esf^ in Francia ad
reginamy suam narravitque ei, qualiter
per invocationem noininis lesu Christi victo-
riam^ meruit obtenere. Acta sunt haec^
ib. 11,31. anno 15. Chlodoveo'' regnante. Tunc
regina abscondite*' *vocavit sanctum
Remegium urbis Remense m ^ episcopum, *de-
precans eum, ut rege '^ viam salutis *osten-
deret. Quem sacerdos ad baptismum
venire predicabat. Et ille ait: 'Libenter
te audiam, beatissime pater; sed unum
restat, quia populus, qui me scquitur, uon
viilt relinquere deos suos; sed vadam ad-
hortare eos iuxta *verbum tuum'. Con-

*ut experior, e.

*nullam potestatem esse preditos, qui

1 a m om.

*Facta V.,

*r. clam^ v.

*R. antestitem, d.

*s. predicaretS. Q.

10

'v. interfectum, C. potestate se s., 15

20

86

30

*iusta''

35

+) Ubi Clodoveus Alamannos tributarios sibi fecit in marg. add. B \a.

Cap. 15. A \a. h. 2. 3ai. h. ^». *^\ B la. h. 2ai- 2. ii- 2**. ci.
Cap. 15. a) expostulo A \c.c*. 3a'. b) ut nobis v. B 1«. c) om. A 3^». *^2; has B la.h.
2i2**; hos hostis B 2a'. d) i. v. f. B \h; illa virtutem B 2a' ; illa virtute B 2a2. e) quem Ala.b;
que B \a. fj populus prcdicat B 2hK g-) tunc B \a. h) baptizor A \h. i) longe corr. 40

longi B 2a2. k) credam A \h. 1) preditisque B \a. m) om. A 2; Tn B 2ai. 5i; potius

add. A 3^3. *p2. n) ac D. om. A 3p. *^^. o) et in te c. d. A 3^«. *p2; tibi qui B UK p) orasset,
clamare ceperunt A. B 2a2; haec clamans oraret B 2ci. q) videnmt B 2^2. r) subdant B 2a2.

s) d. r. om. B 2c'. t) ovi. A 3^». "^^. b 26***; per. pop. amplius iam B \h. u) om. A 3^». '^2

cum B; plagas B 26'. v) coepitque ipsos A. atque t. B 2o2. w) que add. A 3^^. '^2. x) om. 45

A 16; rex add. B 2c'. y) regionem A 3^». *^2, z) vietoria B 2ai. a) hec omnia 15. a.

B 262**; ah anno c. 14 f?-J (numerus erasusj incipit B 2h\ h) r. C. B \a. 26'. c) v. a. A 3ai.
d) om. B 2a'-2. e) Remensis B 16; Remense B 2^1.6'; Reminse B 2o2; urbis repetit B \a.

f) regem A 16. B \a. 26i. c' ; regis B 16. g) predicaretur B 2a2; ostenderet vel predic. B 262**.

h) ila B \a. 2a'. '■'^

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

263

A.
veniens* autem r e x eum'^ populo, coepit
eos cohortare*'. Adclamaver u nt^ autem,
precurrente* misericordia Dei et poten-
tiam ipsius, omnis populus Fraucorum*,
una voce dicentes: 'MortalesS deos
relinquimus^, gloriose *rex, et ' Deum
verum, inmortalem, quem Remegius predi-
cat, credere parati sumus'. Nunciantur '
haec sancto™ Remegio. Ille quoque
gaudio magno repletus, iussit baptismi" la-
vacrum parare". Velis" divinitus depictisP
adumbrantur plateae 1, f abr i c an tu r ■■ eccle-
siae, conponitur baptistyrium , balsamum^
redolent' cerea' odorata". Talem" gia-
ciam Dominus subministravit^' in po-
pulo, ut aestimarent*' se paradysi odoribus
coUocare 2. Rex ergo prior petiif^ sancto
Remegio baptizare. Venity novus Con-
stantinus ad baptismum, abnegatis dia-
buli^ pompis. Cui^ ingresso ad^ baptis-
mum sanctus Dei sic*^ ait ore fecundo'*:
'Mitis "depone colla, Sicamber; adora quod
incendisti , incende quod adorasti'. Erat
autem '^ sanctus Remegius vir sapientis-
simus, "rethoricus, preclarus in vir-
tutibus magnis. Igitur rexS omnipoten-
tem Deum in Trinitate confessus, baptizatus
est'' in nomine Patris et Filii et Spiritus
sancti delibutusque ' sacro crismate cum
sign 0 sanctae*" crucis domini nostri

B.

Greg.11,31.

"F. adclamaver u n t^, dicentes:
* g 1 0 r i 0 s i ''

*Mittis^ d. c, Siccamber;

sapiens atque sanctissimus, egre-
gius r., p. in V. , caecis'' visum restituens,
mortu 0 s ' vitam reparans, demonia
eiciens. Igitur

Cap. 15. A la.h. 2. 3a'. 6. ^3. '^2. B \a.h. 2a'- ^. ?>' •^**. ci.

Cap. 15. a) Vcniens B 2a^.c^. h) r. ad populurn B \a. h. c) adortare A 16; adhortari
A lc*; coartare B la. 2a'^; c. eos B 2a'- ^. /^i. d) At illi clamavemnt, pr. B 2a^; Exclama-

vcrunt B 2c'. e) se add. B \h. f) et clamaverunt B la.h; om. B 2c'. g) mortuales B \a.

h) relinqucmus B \a. i) r., Deumque v. B \h; et v. D. B 2/;'. k) ita B \a. 2ai. 1) Nuntiatur
B \a. m) om. B \h. n) babtismum B \a. o) pr(a)epararc A \h. 3f5'». *^2. b 2c' ; V. d. d. om.

B 2c'. p) a. d. B la; depictus B 2a'. 6'. q) platea B \a. r) fabricatur B 2«'-^; adurnautur

Greg. ; f. e. (ecclesia B 2^*) om. B 2/>2*'. s) balsimum decoratur red. B 2a'^. t) rodolet cere

A 3o'.i; redolet ?jal., c. radiant. T. A 3^^.*^^. u) adorata corr. adhornata A \b; odorante B 2a*;

oderata B 26'; odoramcnta B 2U^" ; odorati B 2c' ; Talemque g. A 3^«. ',S-. B 2c' ; Talc gratiam
(jaam D. B 2a'. v) subministrabat B 26'. w) .stimarent A 2. x) sc a add. A 36. '^^. B 2c'.

y) Venit — baptismum om.. H \a. h (ubi b. se a.). z) diabolis B \a; diabulo Ji 2a'-^; a. ydolis et

p. (pompa« B 26'j eius B 26^'*. a) Qui A 2; Cum A 3a'; Quo B 16; Qucm ing-res.stun B 2c'.

h) om. B \b. 26' (?j. cj om. B 2a^; sic ait sanctus D. B2h^'*. d) facundo A'da'. ii2c'; fa cum
do B 16. e) ila B \a. 2a> ; om. B 2a2. {) om. B 26". i^) om. A \a.h.c. B 26^'*; hahcnt

codd. rcll. cum Greg. h) ceci li 2a'. i) ita B \a. 2a'. 6'. kj om. A 2. 1) d. — Christi

om. A 3a' ; est add. B 16. 2f.'. m) sancti B 2a'.

1) balsama difunduntur, micant fiagrantcs odorcm ccrci (Jrtf/. 2) Tostna in Ilemiy.

codice (= A Vb) multa adduntur, et rccitalur htHtoria mnctae Am^mllae a Columba allatac'.
Bouquet JI, p. 552.

264

LIHER HISTORIAE FRAXCORUM.

B.

Greg. 11,31. lesu Christi ". Baptizantur de exercitu
eius* amplius quam'' tiia milia Yirorum.
Baptizantur' sorores eius, his nomini-
bus: Albotledis*' et Landechildis, ipsa die,
baptizaturque ^ postea cunetus'^ populus
Franeorum s- ++.

ib.ii. 32. 16. Post haec Chlodoveus contra*

Gundobadum . et Godeghiselum, fratrem
eius, perrexit 'cum multo exercitu
Francorum. llli haee'* audientes,
populo *multo Burgundionum mo-
ventS, ad pugnam preparant. Ve-
nientesque' Divione castro** super Osca-
ram fluvium, ibique *se fortiter cou-
pugnantes Chlodoveo ■ , Gundobado et
Godeghiselo, Burgundiones valde 'caesi,
terga verterunt ad 'fugam. Chlodoveus,
sieut solebat, vietor extitit. Adflietoque
exercitu Burgundionum, Gundobadus et
Godeghiselus in' fugam versi, vix evase-
runt. Guudobadus in Avenione •" civi-
tate super Rodanum ingressus, ibi" se
reclusit. Chlodoveus "illic'' eum per-
sequutus obsedit, utP *eum de civitate
extractum interemeret. Quod ille audiens,
pavore perterritus, metuebat, ne ei mors re-
pentina succederet. Habebat tamen secum
virum inlustrem Aridium , strenuum atque
sapientem, quem ad se arcessitum^, ait :
'Vallant me undique angustiae, et quid faciam,
ignoro, quia venerunt"' hii barbari super uos,

^) in ecclesia sancti Petri apostolorum
^) cnm gloria add. B 26'.

'e., commoto e. F.^ grande*^, p. I. lo

*a., exercitum maximum^ collegunt*^
B. Venientesque

*ibique inter se valde atrociteri^
confligentibus C. et*^ G. et
'v. c. om.
'verteruut. C. quoque. s.

20

*rex ad.d.

"obsedit. Quem'' cum ipsa urbe con-
fringi'" non potuissent-, regionem illam
adeo' devastantes Franei. Gundobadus
itaque misit consiliarium suum sapieutem
Aredium" no-

35

principis add. B 2c'.

Capp. 15. 16. Ala.b. 2. 3a'. 6. ^». '^-. B \a. b. 2ai- -. 6'- -*'. c'. 35

Cap. 15. a) esus corr. eius A 2. b) qua tri milia vivomm B 2aK cj B. — die om.

A 3^». '^2; B. — LandechUdis om. B 16. d) Albofredis B \a. e) baptizanturque A \b. B 26»;

babtizatusque B la; baptizatus est cunctus B 16; baptizantur qui B 2a'; baptizabaturque B Sa^; bapti-
zantur p. B 26-". f) cnnctis A 16. B 2o'. gl om. B 16.

Cap. 16. a) cum Gimbado et (contra add. B 2b^) Godegisil. B \a. b. b) om. ^ 2a'- 2. 6'- -". 40
c) grando B la. 26'; grandc- B 16. dj a. h. B \a.b. e) magnum B 26'- ^**. f) collegenmt

B 16. 2c»; collegentes B 2a-. g) moventes A 3o'. 6. ^». '^*. h) castmm B 2a>. 6'. i) a C. Gundo-
badus et Godegiselus A 3a'. 6. 33. *,3-. k) C. et (cnm B 16) Gnndebaudum et (a.c B 16) Godeghise-

Ixmi B 2»). 1) vix ev. versi i. f. B 2c'. mi Avennione A 2; Avinionem B \a. 2c' ; Avissionem corr.
Avennionensium B 2a'; Avinnionem B 2a*; Avione B 26'; Avine B 262**; civitatem B \a.b. 2a'- *. c>. 45
n) r. se i. B 26'. o) e. i. A 36. p) qnatenus p^ nt eum A 2. q) Qui B 16. 2c'. r) confringere
B 16. •26'- 2**. c'; confrigi B 2a'. s) potuisset B la; potuissed B 16. t) om. B \a.b. ta^. ui ad

redium B 16; ad remedinm B 26-

V) ila A \a. b; acersitum A 2; arcersitnm A 36. w) veniunt A 3a'.

1) Cf. Junghans p, 66, ti. 1.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

265

B.

it, nobis interemptis, regioneni totam '^ ever-
ant'. Ad haec Aridius ait : 'Oportit te lenire
"eritatem hominis huius, ne pereas. Nune
;rgo, si placet iu oculis tuis, ego a te fugire,
id eum'' transire consimulo. Cumque ad eum
iccessero, ego faciam, ut ueque te neque
lanc noceanf^ regionem, tantum ut quod tibi
)er meum'' consilium demandaverit implere
itudeas, donec causam tuam Dominus prospe-
am facere sua pietate dignetur'. Et ille: 'Fa-
;iam', inquid, 'quaecumque mandaveris'. Haec
!0 dicente, vale dicens Aridius discessit^, et
id Chlodovechum regem abiens, ait: 'Ecce!
;go humilis'^ tuus, piissime rexS, ad tuam
>otentiam venio, relinquens illum'* miserri-
num Gundobadum. Quod si me ' pietas tua**
ecipere dignatur, integrum in me famolum
itque fidelem et tu et posteri tui habebitis''.
Juem ille pi*umptissime'" colligens, secum
etenuit. Erat enim iocundus in fabulis, stre-
luus in consiliis, iustus in iudiciis et iu com-
nisso fidelis. Denique Chlodovecho cum
)mni" exercitu circa muros urbis resedente,
lit Aridius: 'Si dignanter, o rex, gloria** celsi-
udinis tuae paucos humilitatis meae ser-
nones veliet accipere, consilium licet non
'geatisP, tamen fide integra ministrabam"!;
demque vel"" tibi congruum vel civitatibus
;rit, per quas transire deliberas. Quur', in-
juid, 'rotines exercitum, cum loco firmissimo
;uus resedeat iuimicus ? Depopularis agros,
)reda^ depascis, vineas dissecas', oliveta suc-
cidis omnesque regionis fructus evertis; in-
terim et illi nocere nihil prevales. Mitte potius"
legationem et tributum, quod tibi annis^' sin-
gulis dissolvat, inpone, ut et regio salva sit,
et tu* tributa dissolventi perpetuo domineris.

Greg.II, 32.

mino, ut animum" furontcm Chlodoveo roge +

+) Ubi Clodoveus, fugatis ducibus Burgundionuui Gunbado et Godcgisiio, fratre eius,
tributa accipiens, in Franciam rediit in marg. add. I> 1«.

Cap. 16. A 1«. h. 2. 3a'. h. ji». *,S2. B (a l. 38; 1«. />. 2a'. ^. /y'- '**. >*.

Cap. 16. &) r. ineam Aa^^.'^"^. b) ad enmquc t. mc (me t. A 3'^^) simulo -4 3«'. 6. fJ». *f52.
. , i.oceat A U. 3a'. b. ^^.'^^. d) me A 2. e) d. ab eo A Sfi». '(i^. f) t. ii. A 3«'; «ervus

add. A 3b. g) ad j). t. r. p, A 3,^^ *[}•«. h) ita A 2. 3o' cum Oreff.; illo miserimo Gundobiulo

A la. h. \) gine A 3a'. k) vestra A 3^'«. "fi^. I) habetis A U. m) ncceptissime A 3^. *p».

n) omne ercitu, eadem m. c.x aupertcr. A 2. o) f,'loritte A 1«. 2 Ci). ])) epjitin A 3a'; efjea.s

A 3,S^ 'fi». q) ila A 2 cum Grcg.; ministrabo A \n h. 3. r) om. A 3,-^». 'fi''. «) pmtn

A 3«>. h. S». *fi» cum Oreg. i) ihmwm A 2. n) I. p. A 3{i«. 'fi». vj in add. A 3«'. wj ut
A 3«'; 0771. A 3f}». *(S^ x) animam li 2o'.

SS. R. Merovin(.'. II. ^^

266

LIBEK HISTORIAE FRANCORUM.

B.

per suum consilium obtimura raitigaret.
Dederuntque ei munera infinita^j auri^ et
argenti pondera raulta adque se<= sub
cius ti-ibuto** subiugant*'. C. vero,

*cum^ Franeorum exercitu add.
"In h.

•Ibi b.

Greg. 11,32. Quod si noluerit, tunc quod libuerit facies'.
Quo consilio rex accepto hostem patriae redire
iubet'' ad propria. Tunc missa legatione ad
Gundobadum, ut ei pcr singulos annos tributa
inposita reddere debeat, iubet. At*^ ille et
de presente solvit et deinceps solviturumS se
esse promittit. Chlodoveus vero, ablatis
thesauris, cum preda maxima 'reversus cst
ib.ii,34. victor''^. His "temporibus fuit in Vienna'
urbe terre motus maximus, ubi mul-
tae*^ ecclesiae et domus' multorum con-
cussae fuerunt et subversae. Illic 'bestiae
multae oberrautes, lupi, ursi ac"' cervi in-
gressi per portam civitatis" devorantes-
que** pluriraosP, per totum annum hoc
faciebant. Nam veniente 'dominica sol-
lempnitat e •■ s a n c t u m •" pascha e , s a n c t u s
Mamertus*, qui in ea urb e erat episcor
pus, dum ' missarum sacrificia" in *ipsa
vigilia celebraret, palacium quoque re-
gale', qui in ea civitate^^ erat, divino igne
succensus*' est. Cumque haec agerentur,
adpropinquante ascensionem ^^ Domini, indixit
ieiunium vir>' sanctus Dei triduanum^
in' popul 0 cum gemitu et contritione spi-
ritus edendi'' seriem aevis*' temporibus*' cele-
brare. Tuuc cessavit ipsa*^ tribulatio

^) Gundobadus denique usque ad quintum aunum persolvit sibi constitutum tributum :

iu quinto vero anno * emisit spiritum. Post mortem autem eius duo filii illius in

Burgundia pro eo regnaverunt, Sigismundus et Godmarus m. saec. XIII. add. A 3a'.

++) ieiunium an asceiis Domini inpiimis institutum esse a Mamerto Viennensi episcopo

in marg. add. B \a.

10

15

"d. 09».

in om.

20

25

30

Cajj. 16. A la.b. 2. 3aKb.^\*^\ Bla.b. 2ai- ^. b^- ^". cK

Cap. 16. a) infiniti corr. infinita B 2ai; aurum et argentum B la; auri: et argenti: B 16.
b) ad p. iussit A 333. *^2. c) om. B 16; sub e. t. se B 2c>. d) trybuta B 16. e) ita B la. 26^";
subiugantur B 16; subiuga^^it {corr. subiugant B 2a') B 2a'- *; subiungent B 26'; subiugaverunt B 2ci.
f) Et A 2. g) solutariam A 3a'. li) et con B 16. i) Viennam urbem A 2. B \a. b. 2ai. 6'.

k) multe — concusse — subverse — multe A 2. B \a. 6. 2a'. 1) m. d. B \a. b. m) om. B \a;
a cerbi B 16. n) civitatem B 2a'. o) o : : ra : tesque, superscr. dev B 2ai. p) primos corr.

plurimos A 2. q) solempnitate A \b. 2; solemnitate B 2ai. r) sanete A 16. B 2a^; sanctam B \a.
s) Mametns B 2ai ; Mame^itus B 2a^; Medardus B 26***. t) cum A 2. u) sacrificium A 3a'.

B 26'. v) om. B \a. 6. w) successus B 2a'. x) ascensione B la. b. 2ai.ci. y) om. A 3^'. *^*.
z) triduano B \a. a) omni pro in A 3^*. '^*. populum B 16. b) edendis erieni A 2. B 16;

edendum s. quoque e. A 33'.*^*; edentis (corr. edendisi seriem B 2ai ; edenti seriem B 2^^; ed.
om. B 2ci. c) esus A \a; eins A 2. 3^^.*^\ B \a. b. 26i ; perpetuis A lc*; ::uis B 2a' ; eius

vix B 2a-; in eius B 26^*'; eis e corr. eius vel euis B 2ci. d) singulis add. A 3^*, ante t. A 3*^*.

ei om. A 36.

1) Falsum eet.

35

40

45

I

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 267

A. B.

et subversio. Deinceps omnes eccle- Greg. iisi.

siae* Dei'' et sacerdotes hoc'^ exemplum
imitantes*', usqiie ad preseus ipsas tridua-
Qas« letanias ubique'^ celebreS coluntur.

17. Tunc 'Chlodoveus rex cum venisset* *Iu illis diebus r. C. ib.ir,37.

Parisius civitate, ait a d '' r e g i n a m s u a m
e t a d '^ p o p u I u m s u u m : ' S a t i s m i h i
Dolestum est, quod Gothi Arriani partem
jptimam ^ Gallearum teneant. Eamus*' cum
Dei auxilio'^ et eiciamus eos de ipsa
;erra nostrisqueo dicionibus subicia-
nus, quia valde bona est'. Placuitque'*
10 c consilium proceribus • Francorum.
runc Chrotchildis regina consilium dedit
•egi ', dicens: 'Faciens faciat'' Mominus *inquid add.

L)eus victoriam in manibus domini mei
•egis '. Audi ancillara tuam, et faciamus
jcclesiam in honorem •" beatissimi Petri *
)rincipe apostolorum, ut sit tibi" auxiliator
n bello'. Et rex ait: 'Placet hoc quod
)rtaris,' ita faciamus"'. Timc rexP proiecit
n directum a'' se bipennem"' suam, quod^
!st francisca', et' dixit: 'Sic *liatur" eccle- *S. om.

ia beatorum apostolorum, dum, auxiliante^

)omino, revertimur"-^'. Commovit autem ib.

ex cunctum exercitum s u u m ^, populo

^) Cumque hoc dixisset, misit continuo Romam missum suum ad papam Hormisdam
cum multa dona et peciit ab eo, ut ei concederet pignora sanctorum apostolorum
Petri et Pauli, quam et aliorum martirum et confessorum, quatenus in eorum lionore
ecclesiam Christo fabricare vclit. Quod et, Dco auxiliante, factum est add. B 26^**.

L. Pont.
V Horra.

Capp. IC. 17. Ala.h. 2. 3a». 6. ^3. *^2. B \a. b. 2rti- 2. /yi- '^**. c'.

Cup. 16. &) ecclesia B 2ai. b) e. vel s. D. A 3^-1. "^2 cj h. e. i. om. B 2ii. d) imi-
ites A 2; inmitantes B 2a' ; inittentes B 2a^; imitantur B 2h'^**. o) triduanus B 2ai. f) que

m. li la. 262'*; ibique B 26i. g) c. colunt A 3a'. B 2h'^*\c^; celebriter recohint A 3*^2. celobrare
oirintur A 3,S'; c(^a)elcbrare (corr. caelebrae B 16; caelobre B \a) coiuntur B \a h. 2a'- 2. Ji.

Cap. 17. a) P. civ. v. B la.h. h) superscr. B 2«'; ovi. B 2a^ [tihi rogiiiao suao). c) om.
i 1«. d) obtimum B 2ai. ej Sed eamus A 3i. f; auxilium B 1«; et om. B 2a2. g) nostra
i» qui 8ub. B 2ai ; nostra iisque sub. eos, q. B 2a2. \\) que om. A 3|^^ *p2. piacuit itaqiio B \a.b.
I rege A 2. B ia. 2«'. k) fiat B 16; facians (faciat superscr. B 2a* ; om. B 2a'^) i. B 2a'.

I victoriam repetit B 2a'. mi iionore hac b. sancti P. priiicipom B la; lionore saiicti ao boati.simi

Petri om.) jirincipis B \b; honorc fsancti mperscr.) b. I'. li 2a'; honore sancti I'otri B 2a^; ii. sancti
c beatisgimi P. princi|)i8 B 262**. c'. n) t. iii auxiliuiii iii li 2(i'-. o) fatiaiii A 3«'; faciam

I 3:i». ',^,2. p, ,;„i. ^ 3rti fjs. '■^2. qj U.SHO b. B 1«. v) biiiciinain H 16. 262''; bipponnam B 2a';
ipiniiam // 2a2. s) q. e. f. om. B 16. t) franciscain A 16; et om. A 2. B \u. 2a'- 2. Ji.

) Construatiir e. B 2ci. v) auxilianto li 2a'. vv) revcrtimu.s B 2o'- 2. xj ac aild. B 16;

opuliim B 16. 2«i; pojmlusque B 262"; populumquo B 2o'.

1) omnibus pro {>. F. (Jrer/. 2) JJc ecd';nio, S. I'elri vcl SS. AjifMoloruin Parisiciisi

Cldodoveo cl Chrodechilde coriHtructa v. flretj. //, 4 '3, IV, 1; ivfra c. 19.

34*

268 LIBER HISTORIAE FRAN'CORUM.

A. B.

Greg.11,37. Francorum Pectiivis diiigit * ; ibi enim tuuc^ *direxit

Alaricus rex*" Gothorum commorabatur.
Mnlta pars*^ hostium per terrcturium'' Toro-

nicum* transiebat^ Precepitautemrex 6

pro reverentia sancti? Martini, nihil'' aliud
nisi herbam 'presumerent ad eorum equos 'erba'

susteutandum •'. Direxit^ itaque nuncios ■"
rex ad beati Martini basilicam cum mune-

ribus multis et equo suo velocissimo, quem" lo

rex amabat plurimum, et ait: 'Ite et" for-
sitanP aliquid victoriae • et sancto sermone
accipiatis'1 ab scripturis sanctis'. Tunc,
datis muneribus nunciis, dixit: 'Si tu,

Domine, adiutor mihi cs et '" gentem hanc 15

incredulam tibi meis ^ manibus tradidcris,
in ' ingressu sancti Martini dignatus esto
mihi revelare, ut sciam, si jiropitius mihi"
sis, famulo tuo'. Venientibus autem pueris

ad^' beati Martini ecclesi am , c u m q u e 20

ad ipsa limina^" pervenissent, *primi- 1. introissent, pr.

ccrius'^ ecclesiae hancJ' antephonam^ in-
posuit, dicens^: Preeincxisti me, Domine,
virtutem^ ad hellum, subplantasti '^ insurgentes

in me subtus me et ^ inimicorum meorum de- 25

disti mihi dorstim et odientes me disperdedisti.
Quod^ psallentium ut audierunt, Domino
gratias ageutes, dimisso*^ ibi equo= regis et
alia munera multa, cum letitia ct ex-

ultatione nunciaverunt rege. Cum venisset 30

autem rex ad fluvium Vincenna'' cum exer-
citu suo, in quo ' loco eum'' vadare' de-

Cap. 17. A 1«. h. 2. 8ai. /,. S^. *^2. /,> 1«. ^,. 2a'- ^. i'- 2". c^.
Cap. 17. n) cunc A 2. b) G. r. A 3^'.*^-'; Gutorum B 2ai. 6». c) etiam add. A Za^.h.
P». *^2. 3) teraturium corr. terretur. B 2ai ; terraturium B 26'. e) Torinicum A 2. B 26«; Torin- 35
gorum corr. Toronecum B 2a' ; Toronorum B 2a^. f) transiebant A 2. B \a. g) ac (hac B lai

beatissimi add. B \a. h. 26'2'* ; beatissirai ijro s. B 2ci. h) non B la; ut nihil B \b. i) ita

B \a. 2«!. k) sustinendum B 2h\ 1) dixit B 2a'. m) rex mmt(c)ius B 26'- »**. n) quam

B 2a'. 62". o) om. B 2a'. i^**. o'. p) et forsitan et A 36; et forsitate A 3^3. *p2; in marg.

add.: forsitate est teutonicum verbum, id est iuquirite (vocahulum corruptum cum Germ. 'forschet' covi- 4o
paravitj A 3'^\ q) et accipiatis omuia a s. ^ 333. '^2 ; ab scr. s. T. d. om. B 26i (in marg. m.

aequali add. a::: aubV. r) et g. h. i. om. B 26'. s) raau. raeis A 3^*. *p2. t) om. B 2a'-2;

ingrissus B 16; ingre.ssus B 2a'- 2; ingressura B 26'; in i. om. B 2h'^'*'. u) om. B 2a2. \) & B 2a'.
w) lumina B 2o'. x) primicinis B 2ai; primiciarius B 26i. y) om. B 16. 262*'. z) antefonam
A 2. B 2a' (e corr.J ; antifonam B 26i. a) om. B 26i- 2**.' b) virtute A 2. 3o'. B 16. 26'. c' ; 45

virtutum B 2«'. c) subplasti A 2. d) om. A 36. B \a. 2a2. 62**. e) Quem psalmi versiculum

ut A 36. 1^3. «^2. ps voces ut B 2c'. f) demisso B 2o'. 6'. g) r. e. A 3^3. ■'^2. h) Vincennam
B \a.b. 2o'.c'; Vicena::cu exercito B 26', „i) co A 2; 1. q. B\a.h. k) eam A \c. B\a.b;

om. A 3a'. B 2a2. 1) vadere A 3o'. B 2a' ; uuad. semper B \a.h; transire Greg.

1) Supple ex Greg.: auspicium ab acde sancta suscipitis. M

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 269

A. B.

Deret, non inveniebat^; in u n d aveiat'' Greg. II, 37.

3nim a multitudine pluviarum. Depreca-
iusque*^ Dominum, ut ei vadum ostenderet,
loete illa'* fuit^. Mane autem facto, cer-
ria mire '^ magnitudinisS ante eos'' Domini
lutu ' precedente, vadum ostendit,
llaque •* vadante, populusque' sequeus
radavit. Veniente autem rege apud"" Pecta-
,is", dum procul ab ecclesia saucti''
Hilarii tenturia fixissetP, eaP nocte farus
gnea ex ea visus est exissei. Appa-
•uit nempe super ipsa tenturia in
luxilio"' Chlodovecho rege cum^
rirtute beati Hilarii. Precepit autem
•ex hoste' suo, ut nec cybo" nec
lullo^ stipendio de ipso paygo tol-

erent nec "nulla"' spolia. Chlodoveus *t. nullaque

lutem rex '^ cum Alarico rege Gothorum in
;ampo VogladinseJ" super fluvium Clinno '
niliario decimo ab urbe Pectava. 1 1 1 i s q u e
nter se conp ugn antibus ^, Gothi cum
'ege suo nimis* conlesi'', terga verterunt.
IJhlodoveus, sicut solebat, victor extitit,
!.'umque Alaricum interficeret*^, duo Gothi^
'.um^ contis^ eum ex adverso '^ in latera
eriuntS, sed propter luricam, qua'' in-
lutus erat, eura ' non livoraverunt'^- ^

■*■) Ubi Clodoveus cum rege Gothiae fugato pugnans victor extitit in marg. add. B \a.

Cap. 17. A 1«. b. 2. SaK b. ^». "ji^. B la. b. 2ai- 2. h^- 2", c'.
Cap. 17. aj unarlum add. B \b. b) i. e. a m. p. om. A 3j5^. *^2, q^ Dcprecansque (que om,
1 2. .3*1^2 1 A 3,^3. ',^2. B 262**; Deprecabaturque B 2o2. d) ibi add. A 3 '^2. j? -^a^. c' ; illa repetit B \a.
1) om. A 16. B 16. 26'. fj superacr. B 2«'; om. B 2a-. g) apparente et add. A 3p. *^'. h) hos
4 2; 08, gtiperscr. e B \b; ..s B 26'. i) natum corr. nutum B 2o'; precedebat B 26'. k) i. q. v.
\m. B \b. 1) populoque sequ::: (atramento alio con-. sequente) B \a; populoque sequente B 16;

)opahis (corr. populis) que sequensque (expunct. que) B 2a'. m) om. A 3«'. n) P. civitate 7?2o2j
irbem Pict. B 2c'. o) om. A 3«'; Hel. scmper B \a; Illar. semper B 2a'- 2. ^i_ p) ficisscnt B lo;
ixissent B 16. 262"; finxisset B 2a' ; oa ovi. B la.h; ct a n. jB 2o' fubi et expunct.J. 2a^. q) exire
B lo. 6; ex ipse (corr. ipsa) B 2«2. r) sic A 2. 3. B 1. 262**. c' ; auxilium rell. s) c. v. ovi. B 2o'.
} omui «^xercitu Grerj. n) cybum A 36; ibi B \a.b cum Greg. v) uUo A \h. w) n. ulla A 3.
B 2r' ; nullaeque B \b. \) pugnavit h. l. add. B 262*'; post Gothorum add. congressus est A lc. c*,
idd. bellum iniit A 3^^. *^2. pQgi pectava in marg. m. al. add. commisit A 16, add. cepit pugnare B 16,
idd. bellnm commisit B 2c' : convenit post P. e Gregorio supplean. y) Voglatlinse A 3a' ; Vocladinense
B lo; Vcro da dininse B 16; VolgJandinsc corr. Voclandinse B 2o'; Vocladiense B 262**; Vadindcnso
B 2<y 7.) pu^iantis B 26'; pugnantibus B 262**. a) ovi. A \c. 3,S». '[i^. bj om. A 3f5^. '(^2. |esi
B \a.b 2c'. c) intcrfccit B 2o'- 2. /,i. ,i| ,._ c. ovi. B 262". o) conctis A 2. f) advcrsa

[iiirte in I. B 16. f^) feriuntur B 2a>. h) quam B \a. \) cuni n. om. B 2a^. k) itn

4 1. 2. 3. B \a.b; liberavenint // 2a' ; iibcravit /? 2o2; lihraverunt (inmar;/. vi.. nfier. XVI. ndd. livora-
renint) B 26'; vnlneravenmt B 2b^" et 2c' (uhi uu el liif iti litura srr.J.

1) l,e Clain; cf. Longnon, 'Gf^ographic dc la GauU: p. 101. 2) iic pcrirct, excinplUH cst

270 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

-4. B.

Dominus autem adiuvabat* eum in euuctis

Gieg. 11.37. quae agebat. Maximus antem tuuc ibi

Arveruorum ^ populus, qui cum Apollonare '^

duce ibi venerat, corruit in gladio Fran- 5

corum cum'* multis senatoribus. De hac
pugna Amalricus evasit^ per fugam, lilius
Alarici ; in Hispan i i s regnum patris s u i
sagaciter recepit^ Chlodoveus autemS

Theuderico, filio suo, per Albiensem et Ro- lO

tinus civitatem et ad Arvernum'' dirigit'.
Qui pergens'' omnesque urbes illas ' a lini-
bus Gothorum ■" usque Burgundiam subiuga-
vit et in potestate patris sui restituit.

Regnavit igitur" Alaricus annis 12". Chlo- i5

doveus quoque *BurdigalensemP civitatem *apud acld.

totum hyememl resedif; thesauros vero
plurimos Alarici regis de Tolosa abstul-
lit+. Omnesque* urbes illas accipiens, Eco-

losinam ' civitatem veniens, tantam gra- 20

tiam ei Dominus contulit, ut in eius

adventu *muri" eius corruerent^. Inter- *adveutum

fectis^^ Gothis++, qui ibidem erant, ipsam
urbem adprehendit, omnem^ terram

illam 'subiugavit. In Sanctonicoy vel *subiugata. 25

Burdigalinse '^- * Francos precepit 'manere *m. p.*

ad Gothorum gentem^ delendam. Deinde

^) circuiensque viciua loca, in Catureinio in loco qui lunantus 1 dicitur monasterium iu
honore beati Martini construxit et ob amorem ipsius confessoris maxumis honoribus
ac diversis thesauris abundantissime ditavit add. cod. Paris. nr. 5926. Ademari. 30

''^) Clodoveus Gothorum gentem sibi subiiigavit in marg. add. B la.

I

Cap. 17. A la. b. 2. .3a'. b. ^3. *p2. B la. b. 2ai- 2. 6'- 2**. c\

Cajj. 17. a) in c. a. e. A 3f>^.*^'^; adiuvabit B 1«. b) Alvern. B la. b (corr.) ; Alavern.
B 2b'^*'. c) Apollonorum uce (?) corr. Apollouare d. A 2. d) c. m. s. De h. p. om. B 2c'.
e) A. f. Alarici p. f. e. B \a.h. f) recipit B \a; percepit B 16. g) om. A 3o'. h) et adruennum 35
B \a; et aruennum B \b; et ad uernum B 2a'- ^. ^i ; (et om.) ad Alavernum B 26***; et Arvemum B 2c'.
i) rediit B 2a'. k) pergit B 2ai- ^. 1) om. B 26'. m) Toringorum B \a; Torringorum (exjmnct.
prius r et superscr. m. al. vel Gotorum) B 16. n) Eegnavitque A. B 2a-. o) ita codd. B Greg.

p) Bm-gundial. A \c. B \b; Burdalensem B 2a' ; Burgiindalinse B 2a2; Burgundiam gallensem B 26'.
q) hyems B \b. r) sedit A 36; consedit A 3*^2. residens B 16. s) o. q. u. i. a. om. B 2ai; 40
omniaque urbis B 2a^. t) et Tolosam B 2a'-2; et ulissimam B 26***. u) a. eius m. civitatis c.
A 3^'. *^2; a. m. civitatis c. B 2c'. v) corruunt B \a (non B \b) ; corruerunt B 2a'. 6'. w) ex-
dusis Greij. x) que add. A \c.c*. 3^3. *^2. q (^jostea corr. q:) add. B 16; omno terra illa B 2a\

y) Scanctonico A 2; Scantonico A 3^». "^2; Sanctoneo B \a; Sconeo B 16; Santoneo B 2a'. z) Bur-
gundigalinse A 16; Burgundialense B 16; Burgalense, superscr. di B 2ai; Burdalinse B 2a2; Burgudiga- 45
lense B 26'. a) recepit B 2a'. b) gente B \a.

o

^^T^y. Cf. Aethicus ed. Wuttke p. 25 ; sagittae eis nocere nec livorare {al. laedere) valeant.
Livorare est livores inferre; cf. Ducange ed. Favre V, p. 130. 1) 'La vallee de Zunanlt' ;

cf. SS. IV, p. 115. 2) De hoc loco v. Junghans l. l. p. 87.

LIBER HISTORIAE FRA^X'ORUM. 271

A. B.

^'oionis civitate'* reversus, multa munera Greg. Ii,37.

asilicae beati Martini tribuit. Equo vero,

[uera antea ad'^ ipsam ecclesiam trans-

aiseraf^, ad'' illos matricolarios datis cen-

am soledis^ pro ipso equo, ut*^ eum reci-

leret?. Quibus datis"", equus ille" nulla-

enus"* movit. At ille ait: 'Date aliis'

entum soledis'. Cumque'" alios" centum

oledis dedissent, statim ipse equus solutus"

biit". Tunc cum laetitia rex ait: 'Vere

eatus Martinus bonus" est in auxilio et

arusP''^ in negotio'. Ab Anastasio^ impera- ib. ii, 38.

jre codicellus'" accepit Chlodoveus rex'

ro consulatu', tuneca blatea' indutus rex in

asilica beati Martini", corona aurea in

apite suo^'. Ascenso equo, aurura et argen-

im in atriu m , quod est inter^ civitatem et

cclesiam beati Martini, presente populo

lanu propria aspersit *atque voluntate sparsit

enignissima'' dispensavit. Ab ea die tam-

uam consulJ" aut augustus est appellatus.

»e Toronis autem^ egressus, Parisius civi-

ate veniens, ibi sedem regni sui constituit.

18.* Deinde commotus contra Ragna-
harium'', parentem suum. Erat autem ipse ib. 11,42.

;agnacharius apud Camaracum civitatem
ffrenis'^ in luxoria. Habebat quoque** con-
iliarium nomine 'Faronem^ simile spurcicia *nomen'^

xtulentum. CumS aliquid muneris*' aut cybi
i deferti' essent, dicebat'': 'Sint'
3ta mihi et meo consiliario *Farone'. *F. c.

+) Tempore Anastasii Romani imperatoris hec facta esse in marg. adcl, B \a.

Capp. 17. 18. Ala.b. 2. .3a'. 6. (53. *ji2. B\a.h. 2«'- 2. 51. 2**. <,'.

Cap. 17. a) om. B la.b. b) t. ad i. <;. A 3^*.*^*. c) transmisit B la.b {uhi a pro ad);

' 2c' ita pergil: tr. , rr;cij)CTo cupiens, matriculariis pro eo centum solidos dare precepit. Quibus d.
) t. iliis matriculariis li 2^*, e) solidus corr. solidos B 2a'. t) et B 2o'. g-) inisit a'ld. A SfJ*. *^2;
ibn», 0771. q A 2. h) om. B 2ii. i) om. B 2hK k) moveri n. potuit A 3^3. '^2. i) iHos,

iperncr. alii.s B 2a'. m) que om. A Ih. n) Cumque h(a)ec d., cquus ille solutus (.solitus A SaK
f Ib. 2o>) movit B la.h; alius solidus (s. om. 4 3,S^. *f52; 100 d. B 2aK o) est b. B 2hK p) est

dd. H 2/>' ; aux. sed gravis in n. B 2c'. qj Athanasio A 3i. r) codicellum B 16. 2i^**; codico
lo a. B 26'. 8) 07». .4 3,S*. ',S*. t) pro consnlatus honore. Tunc t. A Sji». '[^2; pro consultu tonica
onicam B 2b') B la.b; platea B \a. b. 2«'^ i'. «'. u) M. confcssoris c. B 2c'. v) postans add.

3^'.'^*; habens add. B 2c'. wj intra civitate et ecclosia B 26'; intrinsecus occlesio b. M. ad

Dpnlum distribuit, mann p. B 2//^". xj beniprna A Vj.f>^.'^'^. y) aug. aut c. A 3^^.'^'^; sol

' 2n* (ubi tvpcrHcr. oon). 2a*. z) urbe add. B 2c'.

Cap. 18. a) ab li. I. nvmcroH om. A 2. b) comm. parenti suo (paronto suo li 1«. 26') Ragi-
ario B 2b^". c) efrcnia A 2. B 2o'. d) autem B 2«». o) Faronam li 16; Faraonom B 2o' ;
haraonom, nl ivfra, B ^n^^.hKc*. f) i/a Ji \a. 2a'. g) Cumquo B 26'. li ) om. B \a; mper-

:r. Ji 16. i) deforondum osset (o«»o A 3',S2j A 3fJ'. 'fi»; osscnt doftorti // 1«. k) dicabat A 2.

I Sunt B 1 a. b.

272 LIBER HISTORIAE FRAXCORUM.

A. B.

Gres. ii.4i. Pro 41111 causa* iudignati Frauci, qiii erant
cum eo, consentiebant'* Clilodoveo, commo-
ventes eum adversus'^ Ragnacliario. Datis-

nue eis Chlodoveus pro** hac causa bal- 5

teis et armellis*' adsimilatis de auro, — sed
d e i n t u s aera m e n •"• ' et cobrium ' erat s * cubrum ^

deauratum sub dolo' factuni, — pro munere
leudibus'* Ragnacharii', qualiter™ super

ips um invitarent eum. Commoto" Chlodo- 10

veus exercitu contra Ragn acliarium , pa-
rentem*' suum, misit Ragnaeharius spe-
culatores adP cognoscendumi, interrog a n s ■■,
cuius esset hostis maior, Qui responde-

ruut, mentientes^: 'Tibi* est fortior et 15

tuo Farone consiliario'. Venientes autem
Chlodoveus et Ragnacharius ad puguam
fortiterque' inter se proeliantes, Ragna-
charius caesum" cernens exercitum suum,

fugire^ uititur, sed ab "ipsis traditori- *ad 20

bus conprehensus, legatis" a tergo manibus,
uua cum Ricchario"', fratre suo, Chlodoveo

'presentantur. Cui dixit>' Chlodoveus: *pr e sen tatu r ^.

'Quur* humiliasti gentem nostram, ut te''

vincere permitteres*? Nonnec melius *tibi *permitteris <^ ? *t. m. 25

fuerat* mori?' Et elevata^ bipenne in
caput eius defixit, et mortuus est. Con-

versusS ad fratrem suum', ait: 'Si'' tu sohi- *f. eius, a.

cium fratri ' tuo prebuisses, ille legatus non

fuisset'. Similiter et'* ipsum in' capite 30

percussum interficit"', et mortuus est. Post
mortem eorum cognoscent" traditores eorum,
uurum, quod a Chlodoveo acceperant*', esse
viciatum; dixeruntP li 0 c rege. Rex

Cap. 18. A la. b. 2. 3a>. b. ^s. "^2. B \a. b. 2a'- 2. 6'- ^**. cK 35

Cap. 18. a) causi B 2a'. b) consentiebantur i5 la; C. c. A 3^^. *^2. o (,ontra A Bb. ^3. *^2.
d) pro h. c. Chl. B 2b^**; pro h. c. om. B 2c'. e) armillas B 2a^. b*. f) erainentum A 3^». "^^;
arameu B 2a' ; aereum Greg. g) erant B la.b; om. B 26'; deaurati B la. h) ila B la. b. 2a'. c'.
i) dolum B 2a' ; dolu B 26»; facti B Ib. k) laudibus A lc. B la. 262"; consiliarus B 2c'.

1) Ragnehario B 2a'. 6' ; Ragneario coi-r. Regneario B 2a^. in) dedit q. s. i. commoverent eum et 40

invit. A 3^3 '•^2 n) Quomodo B la; Comniotus B 26'. ^**. o) parente suo B la. p) deesl B \a.
q) exercitum Chlodobei add. B 26-**. r) om. B \a. sl om. B 26'; m. ibi A 2. t) fortiterque (for-
titer qui B 2a') i. (in B \a) se conpugnantibus adque pr(a)eliantibus B \a.b. ui le.sum B 26'.***.
v) f. n. 01)1. B 2b^*'. w) ligatis ergo m. J5 ^a^. x) Regnachario A Sa' ; Ragnaehario B2a^; Rihario
B 2a*. y) Clod d. B \a.b. z) praesentatus B 2a' ; praesentantur B 2a^. a) Cui huniiliastis B \a. 45
b) 07)1. B \a; v. te B 16; ut eum v. B 2a'. c) Non A 3a'. d) permisisti B 2a^. e) fuit B 2a'- 2,
fi elevatam bipennem B \a.b; elevatam securem Greg. g) autem add. A \c. B \a.b. 2a^; est. Et

couv. B 26'. h) Si — fuisset om. B 26***. i) pr. f. tuo B 26'. k) om. B 16. 2c'. 1) in c.

om. B \a.b (ubi ipso percusso). m) interfecit 2.2. B 2a'.6'.c'; interfectus B 16. n) cognuscentes
A 16; cognoscunt B 16; cognoscentes B 2c'. o) acceperunt A 33*. *^2. jB 26' ; a C. esse v. (adul- 50
teruin Greg.) quam acceperunt B \a. p) d. a rege B \a; et direxerunt ad regem B 16.

1) Pro aere accipitur; cf. Ducange ed. Favre I, p. 118.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 273

A. B.

respondens^, dixit eis: 'Aleiito tale auro Greg.ll,42.

debet accipere, qui dominum suum ad mor-

tem'' tradit''. Sufficiat vobis vitam tanto-

modo'^ liabere coucessam^, ne inter^

tormenta deficiatis f^'. Illi haec audientes,

gratiam et vitam solomodoS opta n t e s

babere'* adeptam cupiebant, sibi' suffi-

cere dicentes'. Fuerunt autem supradicto

Ragnachario parentes; quorum'' frater

Rignemiris nomine apud Cinnomannis civitate,

iubente' Chlodoveo rege, interfectus est.

Quibus mortuis"" vel 'peremptis, omnem *m.", p.

regnum eorum et thesauros Chlodoveus ac-

cepit, interfectisque multis" et magnis

regibus vel parentibus suis^.

19. Po s t h ae c 0 m nia^ m ortuus ib. Ii,43.

est Chlodoveus rex in pace et sepultus
Bst in basilica sanct i Petri * apostoli'', quam
ipse'^ vel regina sua ae dif ic ave r ant^- ^''^.
Wortuus^ est autem'' anno quinto, post-
c[uam'« eum Alarico rege^ Gothorum pu-
^navit. Regnavit quoqueS simul anni s 30.
k transitu sancti Martini usque ad^ transi-
;um Chiodovechi regis fuerunt' anni '' cen-

■•■) De potentia igitur magnitudinis tanti viri, regis scilicet Clhodovei (!), de reguis ab eo
subiugatis, de regibus quos interemit, de gentibus quas tributarias fecit, qualis fuit
ante baptismum, quomodo, inspirante Deo, baptizatus est, qualis fuit post baptismum,
quot monasteria construxit, quot predia ornamenta eisdem monasteriis distribuit,
nemo potest recordari m. s. XIII. add. A 3a'.
++) Clodoveus quintus rex Francorum cum solus Francis 30 annis imperasset, mortuus
est in pace, relinquens filios in marg. add. B la.

Capp. 18. 19. A la.b. 2. SaKb.^^.*^^ B la.b. 2ai- 2. J'- 2". c>.

Cajj. 18. a.) respondit B \o..b (ubi et add.). 2^2**. b) mortc B 2ai ; tradet B 2a'. 6'- 2*'.

;j V. tantummoflo A 2. B 2o'. 6'. c'; tantummodo v. A 3*^2 jg i^. b. d) concessa B 2a'. e) in tormenta
A. 2 icorr. inter t.j. 3a'. B \a. 2a2; ne — deficiatis om. B 2b^**. f) deficiant B 26'. g) sohim-

nodo B 2a'. i'. c' ; om. A 3^'. *^2. g q }, ^, (ademptam B 2a') om. B \b. h) haberc, hoc postea
:upicbant s. suflF. quod acceperant A 3^-^. *[i2; ad. c. om. B 2a^. i) sibique in hoc suff. dicebant B 2a2;
id. cum confu.sione ad propria reversi sunt. Fuerunt B 262** j die. om. B 2c'. k) quaruni B 2a' ;
ratres B 2at. b^". l) a pro i. B 16. m) niortuu.s B \a.b. n) mortuus p. B \a; m. ac pert'mti.s
eorr. perempti.s) B 16; m. parenlis (parentibus B 2o2; parentes B 26^**) B 2a'' 2. 6'- 2'*; rn. ovx. B 2c'.
t) m. et m. r. v. p. h. om. B \a; Interfecti.squr; m. et m. r. v. p. s. om. B \b.

Caji. 19. a) oninio B 2a'. b) om. A 3,S». *^2. B 262'*. cj ip.sa B 2o'. d) (a)odificave-
iint A 36. ji3. *^2. li if, '2a2. 6'.c'; liodificavcrunt B \u. e) Mortuu.sque cst (o. om. A 36) B 16;

i. om. A 3fJ'. *^». B 262". f) r. G. om. B 262**. g) autcin A 3^'«. 'fj^; q. ». om. B 16.

i) a tranMitu Clodoveo ('Chlodeveo B 2a'j B \a; ad obtu Hlodevci li 16 (iibi r. deeatj ; ad transitii
Uhlodoveo B 26'. i) 8unt /> la. 6. k) om. A 3o'.

1) in ba8ilica sanctorum apostolorum (Jrp.y. Ed eadem ac S. 1'elri batiilica, hodie S. Geno-
>e/ae dicata; cf. supra c. 17. 2) post Vogladinse bcllum Grxj.

88. R. Meroving. II. 86

ST. MICH<.tL'8 -*

OOLLfeac

274 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

Greg. 11,43. tum duodecim. Chrodcbildis legina post
mortem viri sui Toronis civitate fre-
quenter pergens, ad basilicam beati

Martini diutissime^commorata'', Do- 5

miuo serviebat; Parisius *raro visitabat. *r. "^ P.

ib.iii.i. Igitur post mortem"* Chlodovechi* regis
hiif quattuor filii? eius, Theudericus+, Chlo-
domiris, Childebertus et Chlotharius regnum

eius inter*" se diviserunt equaliter. Habe- lO

bat' quoque *Theudericus filium nomine* *tunc'' acld, 'nomen^

Theudobertum strenuum'" et utilem, ele-
vatique sunt in magna potentia".
Amalricus quoque, filius" Alarici regis

Gothorum, sororem eorum adPconiu- 15

gium petiit. Quam illi+''' 'non negantes *illei

cum oruamenti s ■■ optirais*, eamque ipse
ib. II1.3. sibi in' matrimoiiium adsumpsit. In illo
tempore Dani cum rege suo" nomine Cho-

chilaico^ cura navale hoste per alto 20

mare Gallias *appetenf, Theuderico paygo 'Galeas^

Attoarios • vel alios devastantes atquey
captivantes, plenas^ nav e s de captivis *• ■'^^+
alto mare'' intrantes, rex eorum ad

litus maris resedens<=. Quod cum Theude- 25

rico*^ nuntiatum fuisset, Theudobertum, filium
suum, cum magno exercitu^ in illis '^ parti-
bus dirigens. Qui consequens eos. pugna-
vit cum eis caede magna atques prostra-

^) Regnum Clodovei in tetrarchiis divisum esse 3 filiis eius in marg. add. B \a. 30

++) Filia regis Clodovei christiana nupsit Amalrico regi Hispaniensi pagano in marg.
add. B \a.

^■•^^) Teoderico partem Gallie versus mare in sortem contigisse in marg. add. B \a.

Cap. 19. A \a. b. 2. So». b. p. '^K B la. b. 2ai. 2. 6i. r\ ^1.

Cap. 19. a) diutissimum B \a. b. b) commemorato B 2o' ; commorabat B 26-'*. e) r. P. v. 35
om. B \b, at sec. m. P. r. v. ex A in marg. suppl. d) viri sui add. B la. b ; mortem viri sui hi A 3«'.
e) Clodoveo 7? 1«; Chlodoveo rege B 2ai. f) om. B la. 6; 4 superscr. B 2ai ; om. B 2a2. g) filius
B 2a2. h) i. .s. (a)equaliter d. A Zp. B \a.b. 2ci. il Habebant B 2a». k) om. B 16. Ij ita
B \a. 2a'. m) eleg^antem Greg. n) potenciam B 2oi. o) A. f. A 3^^. '^* p) p ^^ q

B \a. b. q) quod illi B 2o2. r) duo vel tria vocabula eras. A \a. s) miserunt add. A 3^'. *^*; *0
o. eam ad illum dirigunt eamque (que om. B 26i) i. B \b. t) om. B 2oi. u) rege eorum nomen

B \a; rege Gotorum (expunct. et superscr. sec. m. suoj nomine B Ib. v) Chrochilaico A \b; Chobi-
laico A 2; Chochelaico A 3a>; Chochilago B lo (?); Hlodilago B \b; Chodilaico B 2a«; Chlochilaico
B 26'; ovi. B Sc'. w) petunt A 3oi. 6. ^^. *^*; G. petierunt, Teoderici terram devast. atque B 2c'.
x) ita B lo. 2ai. 6i. y) a. c. om. B 26^**. z) p. n. de c. om. A 16. a) om. B 2a^. b) mares 45
(resedens superscr., sed expunct.) B 2ai ; m. i. r. e. ad 1. oni. B 26*'*. c) resedere A 16; erat

residens A 3^3. «^2 fj) n. f. T. A lc. 36. e) exercitum B \a. fi d. in i. p. misit A 3^».*^«.

gl (a. om.) prostratus B 2o2; magnaque pr. B 26^**.

1) pagum unum Greg. De siiu pagi Attoariorum cf. SS. I, p. 6 n.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 275

A. B.

nt, regein* eorum interficit*, preda *interfecit Greg. III, 3.

ullit et in terra su a restituit,

20, In illis^ diebus Chrodchildis ib. iii,6.

egina cum venisset Parisius +, ait ad filios

iUOs : 'Non'> me penitet, filii, *vos*^ dul- fili m i , v,

liter enutrisse'*; precor, indignate iniu-
iam meam et patris mei et matris meae*
nortem vindicate", Illi haec audientes, iii
ra magna commoti, cum raaximo exercitu
Jurgundiam petunt ^ contra Sisimundum et
Jotmarum regesS, filio s'' Gundobado. Tunc ib. iii, 5.

■ o

emporis edificabat *Sisimundus rex *edificavit

Qonasterium ' sanctorum martyrum'' Agau-

lensium in Burgundiam, sancti ' Mauricii

:um sociis suis sex milia 600."" Illi autern

'ommoverunt" hostem Burgundionum con-

ra Chlodomirem regem et Childebertum

t Chlotharium" fratres, filiosP Chlodovechi.

llis inter se conpugnantibus'i, fugierunt- ib. iir, e.

[ue cesi Burgundiones^^ cum Godmaro.

■*■) civitate et add. B 2a',

^^) Post Burg 5 versns erasi sunt, ita ut quae sequuntur ad abba in Aurilianis perierint.
In litura corrector haee scripsit: (Bur)gundiones cum regibus suis, Ut viderunt autem
Burgundioues suos reges sic superatos a Francis, venerunt quidam eorum ad Clho-
domirem, dicentes ei : 'Servi tui sumus, amodo fideliter tibi serviemus'. Et ea ratione
recepit eos, Persequebatur autem rex cum ipsis predictis Burgundionibus Sygis-
muudum regem ; qui Sygismundus dum ad Sanctos Agaunenses, quorum tunc edifi-
cabat ecelesiam, fugiens pervenisset, reclusit se intra monasterium sanctorum mar-
tyrum. Cum hoc denique audisset Clodomiris, persequens eum, stetit a longe; nolebat
quippe locum sanctum violare. Convocans itaque supradictos Burgundiones dixit eis:
'Si vere vultis consequi gratiam meam, obaudite voluntati meae , quia in hoc
cognoscam vestram voluntatem, si feceritis que vobis precipiam. Ite et quocunque
modo extrahite dominum vestrum ab ecclesia et ad me eum adducite'. Uli autem
abeuntes, miserunt legatum, ci dicentes: 'Veni loqui nobiscum, quia venimus, ut te
consolaremur'. Et ille : 'Vado', inquit, 'ad illos, quia melius est, ut ego moriar
8olu8, quarn totus pro me pereat populus'. Tali simulationc suasus, venit ad eos
et ilico captus est ab eis et ductus ante faciem rcgis, ct inde cum uxore et filiis
imperio regis pertrahitur Aurclianis, ibique in carcerem retrudi iussi sunt. Beatus
autem Avitus vir sanctus, qni tunc erat abba monachorum in eadem. Pergit f. 15.
prima m.: civitate, deprecabatur A 3a'.

CapjK 19. 20. A \a.lj. '2. 3a«. i. 3». *^2. j} x^. h. 2«'- ^. /.'■ ^". c'.

C'aj>. 19. &} rege B 2a'.

Cap. 20. a) In d. i. C. r. P. c. v. A 3,S». 'p^. b) Nonne me B 2a'. f^**. c) d. v. A 3«'.

l) enutrirr; B \b; f;nutri«s<;m H 2h' ; nutrisset B 2h'^"- a) mci B 1«; m. ot iu. m. om. B 26'; ot

1. m. om. /J W\ f) pttiit B \a. g) rcfri B \a; regi.s B 'ia^'^. \\) filiuK B 'iaK i) r. in

!. monaRt. ». A. sancti B \h. k) martyriiim corr. inartynim A \a; om. B \a. h. Ij Hcilicct M.

1 Sfi». '^»; Maiirici B \>a'. m) milia . df . LX. A 3«'; VI (cx B \a) inilihus doctoruni ad bclliuii.

Ili A 33». '[5*. n) movemnt ho.sto B 2t'. o) Chlotliorimii .1 \". |.) niii B \a; ponl Clil. add.

ejfis B \a. 2i»**. c'. <ij niiffnantihiiH A 3*3». B UK

36*

10

276 LIBER HISTORIAE FRAXCORUM.

A. B.

Greg.lii.t^. Sisimundus vero* dum ad Sanctos'' Agaunos"^
fugiret, consequutusque est cum Chlo-
domiris adprehenditque eum cum uxore'^
et filios eorum, captos^ in paygo Aurilia-
nens e eos adduxit atque in carcerem
retrudi iussit. Beatu s autem Avitus,
qui erat tunc vir sanctiis ^ Dei abb a in
Aurilianis civitate, deprecabatur Chlo-
domiremS, ut non occideret eos; sed
ille nolebat'' audire' eum. Tunc inter-
fecit'' tam Sisimundo' et' uxorem eius"*
et filios eius proiecitque eum 'in pu- "eos

teum" in loco qui" dicitur Colomna vicoP.

ib. 21. Posthaeciterumcommoto i5

exercitu, Chlodomiris in Burguudiam
pergens* contra Godmarum''. Cumque
venissent cura magno<= hoste in paygo
Viennens e, in loco qui** dicitur Visoronci a,

Godmarus^, locatis '^ gentibus S, cum Chlo- 20

domire proeliaretur, Burgundiones
valde conlesi*", cum Godmaro fugie-
runt''^'''. Cumque ' eos pe r sequeretur Chlo-
domiris nimisvalde, cucurritque^^ante-

cedens cos^ cum equo veloce"', in medio" 25

eorum ingressus". QuiP ex adversa"^^^
parte percussus, corruit etl mortuus
est. Quod videntes Franci, nimio dolore
et ira commoti, Godmarum persequentes'"
exterminant, Burguudiones peremunt,

30

+) Passio Sigismundi regis Burgundiae in marg. add. B \a.
^^) que Burgundiones cum Gotmaro add. B 2a'- -.
^^^) Mortuus est Gladmirus, filius Clodovei regis Francornm, in marg. add. B la.

Capp. 20. 21. A la. b. 2. 3a'. h. 33. '^a. B \a. b. 2a'- 2. t'- 2". c'.

Cap. 20. ai V. d. om. B 2b-". b) sanctum B la; sauctus B 2a'. c) Ita A 2. 36.^' cum 35

Greg.; Agaunenses A la.b.c; Augaunis B \a; Agaunensium B \b; Agaunes po-ttea add.? B 2o' ; Agau-
riis B 2o-; Auganes B 26**'. d) sua (suo B \a) add. B \a.b. e) captosque (sed supra appre-
hendit) A 3^^.*^-; e. in p. A. (Aurilianensium B \a; Aurelianensium B 15) captivos (eos om. A 36)
add. B 26«. f) sci A 16. g) Chlodomire A 2. B 2o' ; Clodomiro B \a; Chlotmire B 26'.

h) nolebant B 2«'. i) e. a. A 3^'. "S*. k) interficit A \a.b; tam sec. m. sujypl. B 26'; om. 40

B 2o2. c'. 1) quam A So'. ^». B 16; quam et A 36. 'S*. m) om. A \c. 3i^.'^^. B 262".

n) puteo A 2. o) que A 2. B lo. 26'; in 1. — vico om. B 2ci. p) voco A 3S*. *3*.

Cap. 21. a) pergit A 3i^.*i^; perrexit B 2c'. bl Gaudmar. 06 h. l. B \a; Ganiraar. 06 h. l.
{vel Gaumar.) B 16. c) magna B 26'- 2". dl que B lo. 26'. e) exiit add. A 3^'. '^«.

f) locati B 16; vocatis B 26'; longatis B 262". g) ut add. A 3oi. 3^ '^*. b 16. 2c' ; et {corr. ut) «
add. A 36. hj om. A \a. b. c. C/. infra p. 27% l. 3. i) que eos om. B 16. k) qne om. A \c.
3a'. ^'. *^'. B 2c'; cucnrrit anteceditque B \a.b; decucurrit qui antec. B 2a^. 1) suos A S^*. *^*;
m) veloci A 2. B \a.b. 2«'. c' ; velocissimo B 26'- 2**. n) medioque hostium i. A 3^*. *^*. o) in-
g^essi B \a. pi que B 2o' ; ex otn. B lo; ingressusque est qui B 2b^". q) c. mortuusque A 3ai;
et om. B 2o'. 6'; corruens m. B 262". r) p. e. B. om. B 2a^. 5»

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 277

A. B.

cunctasquc^ regiones vastantes*', a Greg. iii, 6.

puero usque ad senem interementes*^,

reversi sunt^. Chlotharius haec audiens,

iixorem fratris *sui accepit in*^ coniu- fratri^

^ium Gundeucam^ nomine. FiliosS quoque

Chlodomire orfanos, Theudovaldo *et *Gunthario add.

Chlodoaldo'', Chrodchildis regina nutriebat,

;os' secum retenens.

22. In^ illo tempore Theudericus et ib. iii, 7.

rheudobertus'', filius*^ eius, et Chlotharius
•ex cum Francorum exercitu^ Renum
;ranseuntes, in Toringam dirigunt contra
Ermenfred u m reg e m Toringorum. H a e c
ludientes® Toriugi, fossatos*^ fecerunt
iub dolo, desuper c o operue r un ts cispi-
ibus. Cumque ad bellum ibidem'' per-

renissent, *intell egentes, quod equi *con ve n issent '

sorum ibidem corruissent, indignati
lunt valde. Fugit autem Ermenfredus
!um Toringhis usque Onestrudem'* fluvium,
llic eum persequentes ' Franci. Ibi'" re-
)aratis viribus contra Francos, tanta" caedis
bi" fuit de Toringhis, ut ipse fluv i u s
!x eorum cadaveribusP repletus, Franci
uper*! eos tamquam per"" pontem transiebant
it conculcabant ^. Totamque' regionem
llam vastantes atque'' captivantes,
lepopulant^. Ermenfredus per fugam vix
apsus"', evasit. Franci'^ autcmy cum
nulta preda et spolia^ ruversi sunt.
■^ucriint enim* Ermenfred o duo** fratres ib. ill, 4.

■*) Franci vastaverunt Burgundiam in marg. add. B \a.

Capp. 21. 22. Ala.b. 2. 3a«. b. p'. *p2. B \a. b. 2«'- 2. /.'• 2". c'.

Cap. 21. a) cuntasque A 2 (corr. cunctasque). B 2a>. b) devastantes B 2i' ; omnes add.
l :i^'*. *,S2. c) ad senem omnes interfecerunt, om. r. s. B 2c'. d) ucc. uxorem B \a. <;) ita

3 \a. 2a'. 6', f) Gundf;veram B Ib; Gundeacam B 2a'- 2. g) f. — retenens om. B 2c'.

i) :::doaldo, superscr. Flo B 2«'; Dodoaldo B 2a'^. i| eosque A -ib; secuni cos A 3[5-'. *f5-.

Cajj. 22. a.) om. B \a. h) om. A 3^'. *f52. c) fihos A 2. B 2aK h* ; f. e. om. B \a.

l) exercitaa B 2o'; exercitum B 26'- 2'*. e) audlens B 26'. f) fossatus A \b. B 2«'. /y' ; fossas

l \c. 3^'. *?2, B 2c' cum Greg.; fossatis B 2a2. g) cooperu:runt pr. m. A 2; cooperientes B \b. 2c';
oopf-rtos c. B 2/>2". h; idom A 3^^. *^^. i) Franci add. B 2c'. k) Onerorut(h)arn A 3{5'*. *[52;

Jonestr. B \a. 2i2*'. l^ perscquente Theoderico et Clotario, rcstitcruntquc ibi, r. v. A 3^«. *p2.
tij FrancibuH. K. B \a; p. cum Francis, r. B 16. n) tante B \a. o) om. A lc. B la.b. p) csset
M. A 3^». 'fi»; fuit ponl r. add. B \a. q) supra B 2a' ; s. e. F. B 2«^. r) t. super iiontuin B 26«.
) eo» add. B \a. t) Totaquo rcfrionc illa A 2. B \a. 2a'- 2. 6'. u) <t A 3[i». '[i^. „. c. om. A \a. b. c.
') depopnianteB corr. dcpopulanti» B 16; dcpopiilahant B 2a'-2. c'; om. B 262'*. w) I. v. 7/16;

■. p. f 1. B 262'*; elapsus v. c. B 2c'. x) Fr.uitia B \a. y) vcro B 26«. /.) habcntcH add.

1 3|-i». 7/''; ad propria ndd. B 2c'. a) autem B \a.h. 2c'. b) «Iuoh B 2a' ; d. f. K. B 26'.

278 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

Greg. III, s. Baldericus et Bertecharius *. Post haec
iterum Theuderieus, data fide Ermen-
fredo rege'', Tulbiaco<= civitate ad se eum**

venire fecit. Cumque super' murum 'supra 5

ipsius civitatis* conl oquerentur, conpulsus
de mur o urbis^ ipsiusS-^, corruit ad ter-
ram et mortuus est; suosque infantes
Theudericus •■ interficere ' rogavit'.
ib.ui, 10. 23. Childebertus quoquecumesset lo

Arvern u s civitate^, misit** soror e i u s,
u X o r Amalrici regis Gothorum , n 0 m e n *=
puellae'^' Chlodchildis'^ regina, direxit*
de Hispania nuncios ad^ eum, dicens,

quantaraalasuperSipsaminsidia- 15

retur** propter catholicam' fidem. Nam "^
cum ad ecciesiam Christi iret orationem
facere, stercora ' et multos fetores"' ipse

super 'eam proiciebat atque eam in tan- "supra e.** proiciebant", a. in t. eam P

tum verberabat, ut sanguiuem inlitumi verberabat, 20

sudarium suum fratri 'suo transmisit, 'fratre

dicens: 'Indignate -, dulcissimi"" fratres+^,
laborem et iniuriam meam^+^, domni^ ca-
rissimi'-^'^^'. Cum haec audisset" Childe-

bertus', in^' ira magua commotus"', hostem *rex add. 25

maximum collegit, in Hispaniam direxit,

^) Teodericus, filius Clodovei ex concubina, praecipitavit e niuro Ermenfridum regem

Toringorum duosque eius filios interfecit in marg. add. B \a.
^^) mei enutristis et modo vero add. B 26^**.

+Tt) vindicate add. B 262". 30

'''^^^) Childebertus rex pro iniuria sororis suae Hispaniam hostiliter invaslt; Amah-icum
regem interfecit in marg. add. B ia.

Capp. 22. 23. A la. b. 2. 3aK b. ^\ «^2. B la. b. 2ai- 2. b^- 2". cK

Cap. 22. a) Bertramnus B 2a2. b) om. A Sa'. c) post Tulpiaco qninque (?J litterae eras.

A 2; Tubiaco B 2a'; Tubiago B 2a- ; Tobiaco B 2i'. d) ad secum v. B la; ad se convenire 35

(»ec. m. superscr. eum) B 16; eum om. B 2a^; c. secum v. B 2c'. e) civitate conloqueretur B la.

f) om. B 2b-".c^. g) ilHus B la. b (e corr.) ; om. B 2c'. h) om. B 2a^, i) iussit pro r.

B 16. 2ci.

Cap. 23. a) civitatem B 16. 26'- 2". c>. bl ad eura add. B 2cK c) nomine B la. b. 2a^.
c*) puelle A 2. B la. 2a'. 6'; om. B 2a^; 11. — Hispania om. B 2c'. d) Chlodhildc B 2a> ; Clothilt 40
B 2a2; reginc B 2a^. e) direxitque in Hispaniani A3p^.'^-. {) ad e. om. B2b^**.c^. g) snpra
B 2a>; ipsa B la.b; s. i. om. B 2c'. h) maritus eius add. A 3^». *^2 j) f. e jg ij k) om.

B 2^2; haec ila coegit B 2c': fidem ab Amalrico eiusque subiectis. 'Indignami {superscr. ni)', inqnit,
'dulcissimi cet. 11 sunt cora et multa B la. m) fedoris ipsi B lo; f. ip.sius B 2ai. n) enm B 2a'.
o) proiciebat B \b. pi ea verberabant B \a. 26'; verberabat eam B 2a2; (e. om.) verberabant B 262", 45
q) inlimtum corr. inhtum B \b; railitum B 2o'- *: inlutum B 26'. r) f. d. A 36; dulcissime B 2ai- -.
s) domne B 2a'- 2. t) karissimi B 16. 262"; karissime B 2a'- 2; kar. d. B 2c'. u) et add., sed

expunct. B 2a'. \) iniuria erpunct. et superscr. in ira B 2ai. w) c. est hoste magna B 26'.

1) Eius rei Gregorius mentionem nullam fecit. 2) Cf. Greg. 111, Q (p. \\Z, l. \).

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

279

A.
ugnam* iniit cum Amalrico*'. Gothi valde
onlesi'^, Amalricus fugam*' vei"tit, naves
arat ad fugiendum. Cumque *adtingere
onaretur ad ipsas naves, persequutus-
ue est eum exercitus Cbildeberto. At
11 e victum'^ se cernens, ad ecclesiam
liristianorum fugireS nitebatur. Sed ante-
uam ad** introitum ecclesiae per-
enisset, quidam Francus lancea eum
ercussit', mortuusque'' est ibi. Tunc
liiidebertus Hispaniam ' devastans, Tulle-
im™' urbem ingressus, thesauros" magnos
ide abstullit^; una'' cum sorore suaP
Bversus est. Sed nescio quo periculo
iminente, languorei in ipso itinere""
ortua est. Parisius deportata, in basilica
incti Petri*-^ iuxta patrem suum sepulta
it. Childebertus vero intcr reliquos thesauros
inisteria ecclesiarum' detullit: de vasis Salo-
lOnis' preciosissim i s *sexaginta calices",
lindecim patenas, viginti^ capsas euangelio-
im ex auro purissimo gemmario* opere
elatas^, pulchre ornatas. Ille'' vero
oluit ea confringere totaque per eccle-
ias dispensavit, distribuens cunctaT
jclesiis.

24. In illis* diebus Chrodchildis regina
iim Parisius resederet, vidensque Childe-
;rtu8 rex'', quod filios 'fratris*^ sui senioris*'
hlodomire prefata regina, mater ipsius,

B.

*Cumque^ navem a. c, p.

preciosissima

*fil

lUS

Greg. III,

10.

ib. III. 18.

*) Childebertus rex cum sorore sua repatriavit in marg. add. B \a.

Capp. 2.3. 24. A la. h. 2. Sa'. b. ^». *p2. B la. b. 2a»- 2. ii. 2**. c>.

Cap. 23. aj que add. A 3^». '^2. b) Alarico A \c. B2a^-^', rege add. A 3^»; regem add.

la; A. roge Gotorim v. B 16. c) lesi B la.b. d) A. in f. vertitur navesque A 3^3. *j52 . f^ga

la. 2i' ; in f. B 2a^; et A. in f. vertentes n. paraverunt B 2c'. e) quc om. B 16; cum autnm

nalricu8 n. B 2c'. {) vinctum B la. 26***. g) figire A 2; fugiens, 07n. n. B 2J'. h) om.

2o'. i'. i) percussus B 1«. k) et mortuus A 36. p». *j52. B 2c'. 1) Hispania A 2. B la. 2«';

.ania B 26'. m; Tolletum B \a. 2o'- ^; Tolotum B 16. 26'. c' ; u. ovi. B 26». n^ tliesaurum

ignxim B la.b. 26*". o) u. c. m. rec. in lilura ncr. A la. p) et add. A 3ji'. 'ji^. ad propria

'd. B 2c'. q) om. B \a. b. r) iter A 16. B \a. 2a'. 6'- ^**. s) P. est humata (h. e.

3'^») i. p. A 3fi», *^2. t) ecclesiae B 2o2. u; et add. B 1«; L pro <iuindeciui B 26'.

30 A 3^». ■•^»; om. B 2c'. w) celatua A 3a' ; om. B 2a2; pulchra B \u; ac p. H 16. .x) Sed

B A 3a'. y) pcr add. B \a.b.

Cap. 24. a.) (\. illis A 3f5». 'fi^ h) om. B 2dK c) fratri mo H 2«'. <1) seniores A 16.

2a'- *; seniore B \a.

1) Toledo. Quod num Child(:berlnii inrjrefinuH rH, valde dubium enl.
aec om. Greg. 3) De tabula Salomonia v. supra, p. 74, /. 48.

Dsis ornataB Greg.

2) Cf. supra c. li).
4) ac gemmiH prae-

I

280 LIBER HISTORIAE FKANCOIIUM.

A. B. .

^^^^'J^^' enutiirct et nimis" oos diligeret, cogi-
taus, quod reges eos'' faccre'^ cogita-
ret, dixit Chlothario, fratri * sn o : 'Mater *fratre

nostra filios fratris^ nostri secum retinet* et 5

tenere'^ diligit cosque in regno fratrisS
nostri vult clcvare. Consilio accepto,
pertractare debemus, quid de cis facia-
mus, aut'' totundamus» cos aut inter-

ficiamus regnumquc fratris nostri, patris'' 10

eorum, inter nos dividamus'. Miscrunt autcm
ad reginam Parisius' Archadium ^ nobilem
virum, industrium"', dolose dicentes: 'Dic
matri" nostrae, ut mittat ad nos filios

fratris nostri, nepotes" nostros, ut cosP 15

reges constituamus'. Ati illa credens,
hoc verum esse, gaudcns ipsos*" eis
transmisit. At illi *statim rcmiscrunt^ *ille

Archadium ad reginam, dicentes: 'Haec

sunt forfices', et ecce"! gladius. Sic man- 20

dant filii tui, si vis *tundere aut gla- *eos add.

dium peremere'. Illa vero pre nimio^
dolore et amaritudine^^' cordi s c u m 1 ac r i-
mis ait: 'Satis undique^ me angustiaey con-

premunt. Si regn a r c ^ non d e b c n t , quid ^ 25

mihi eos enutrisse'' fuit**? Eis<= melius
est'' mori quam tundere'. At ille renun-

ciavit eis *falsum, dicens : 'Sic^ dicit *dolose add.

regina^, mallet" eos *occidere quani *o. e.

totundere*^'. Nec mora etiam adprehendit

30

^) mater vestra add. B 26-

Cap. 24. A \a. b. 2. 3«'. l. p». *p2. B la. b. 2«i- 2. b^- 2**. c'.

Cap. 24. a) etenim his eos B la; et n. c. d. om. B 2b^**. b) eorum B 1«. c) faceret
cogitare B la; vellit (corr. vellet) f. B 2a^. d) fratres A 2. B 2a'. ?;i. e) retenet A 2. B 2aK

i) om. B la; et nimis eos d. B Ib. g) patris A ic. B Ib; fratri A 2; fratres B 2«'. h) aut — 35

interfic. desunl B 2ci. i) tundamus B2a^-'^. k) p. (pares B 2«'; paris B 2a-) e. om. A 3^*. *^2.
r. q. patris nostri inter nos fratres div. B \a; r. q. patris nostri nos fratres i. n. d. B 2ci. 1) Parius
B \a. m) indrustrium A 2; industrinum corr. industrium B 2a^. n) mater nostra B 2aK o) n. n.
ora. B 2ci. p) r. e. A 3^*. *^2 q^ oj,^ b 26'. r) eos ipsis A 3^3. *p2j ipsosecus sec. m. corr.

ipsos eis B 2ai ; eos illis B 2a-. s) semiserunt B 2ai. t) forcipes A 16. B 26i; forvices B la; 40
artifices B 2ai-2; corr. forfices B 2«'; forcipe Greg. u) haec j)fo ecce B \a. v) nimia B2a^.b^.
w) amaritudinem B 2a^. x) nie u. B \a. y) c. sl. A 2; dolore(s) pro a. B 16; angustie B 2oA.
7.) n. d. r. B \a.h. a) quod B la.b. b) enutrivi B \a; innutrisse corr. enutrisse B 2ai; nutrisse
B 2a?; mihi profuit oimtrisse eos m. B 26^**; mihi prodest eos enutrissc? B 2ci ; fuis A 2. c) enim
pro eis B \a. b. d) om. A \a. b. c cum B (^jraeter B 262*"^; est enim eis m. B 2c'. e) r., quia 45
malit A 3^». *^2; malet B 2ai. 6i ; raallit B 2a\ f) ita A 16. B \a; prima syllaba (tu? A \a; to
A 2) eras. A \a. 2; tundere B 2a' (corr.). 2a2. ji. 2**.

1) Archadii lcgati Gregorius h. l. non meminit. 2) 'Faventc regina opus coeptum

perficite ; ipsa enim vult explere consilium vestrum' Greg.

J

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 281

Jhlotharius puerum seuiorem, proiecit^ in Greg.IU,

2rram^, defixi f^ cultrum*^' in ascella*^ eius''^.

(ui tr ansverberatus, statim mortuus

st, Frater quoque eius iunior, cum hoc

idisset, proiecit s e ad pedes Childeberti^,

icens^ flendo: 'Succurre mihiS, piissime

ater, ne et'^ ego peream, sicut frater meus'.

'unc* Childebertus commotus lacrimis, ait:

Dbsecro te, dulcissime frater, ut huius

ita tua'' largitate' m i h i "* coneedere iu-

eas, et" quantumcunque *volueris, pro *quantum v.

oc dabo tibi'. At"* ille in ira succen-

U8**, aitP: 'Auf! eice eum a"" te, aut certe

ro eo morieris. Tu es qui hoc malum^

onsilium perpetrasti, et modo' tu

is liberare eum?' Haec audiens Chil-

ebertus, proiecit eum a se. Chlotha-

ius quoque elisit" eum in terra, defixo

1 ascella*' cultro, interfieit 'eum, sicut 'interfecit

atrem eius, et^ pueros 'eorum nutricios'^ 'puerisV e. nutricius

imiliter iugulavitJ"'; ascensisque equitibus,

bscessit^. Regina quoque haec audiens,

um' nimio merore attrita'', conpositis<=

arpuscolis eorum, cum magno psallentio"^

t inmenso^ luctu Parisiusi 'deportata*^ *ad basilicam sancti Petri ' add.

orpuscola'^' eorum sepelivit. Quorum

nus erat decim annorum ets alius septem.

'ertius vero'' 'Chlodovaldu s ' effugit et *v. nomen C. effugiit''

er auxilium puerorum fortium' liberatus est,

^) Rem a saeculis inauditam, pueros regios a patruo crudeli morte peremptos in marg.
add. B \a.

Cap. 24. A \a. b. 2. .3ai. h. p». '^2. B \a. h. 2ai- ^. h^. 2'*. c'.
Qup. 24. a; que add. A 3^3. «32. b \h. b) in terra A 3aK B \a; ad t. B 2ai- ^. i'- ^**. ci.
I defi:xit, eras. n. ^ 2; que add. B\h; (X A. A 3^'. '^^; ac d. B 2c'. c*) ultram B \a; gladium B \h.
) ascella.s A 3,^3. 'ji^; ascdlam B \a. 2a'. 6'. e) Childeberto B 2a'. 261.2". f) f. d. A 3«'. ^3. *p2.
) ovt. B 26'. hj om. B 2a' ; nec et B 2a2. i) unc pr. m. A 2; om. B 2a'- 2. k) om. B \a.b;
t isti fhnic B 2c^) vitam conc. digneris, et q. .B 2(a2). c'. 1) largitatem B 2a'. m) om. B \a; taa
•orr. tua) pro m. B 16. n) om. H \a. n') Et A 2. o) commotus B \a; conmotus B 16. p) ad
im ndd. A 16. q) Tu: A 2; ad eum jrro aut B 2a' ; aut om. B 262". r) ad B \a. s) c. m.

lc. 3«'. t) et tu V. 1. e. modo B 2a'- 2. u) q. et eum el. A 3^'. '^2; proiecit pro e. B 2«^.

I ascessa A 2; d. eum in secalla B \a; defixit in a. B 26i'2**; in latere Orerj. w) superscr. A 2.
) eomm ileranl A 36. ^*. '^2. pucros cum nutriciis Greg. y) ita B \a. 2«'. y*) in add. B 2a'.

I abscesserunt B \a; di.<ice8sit B 26'. a) com A 2. b) attrica B 2«'; constricta, cum inmenso 1.,

c, ad basil. B 2c'. c) cnmpositus B 2a' ; feretro e Oreg. suppleas. d) m. psallentium choro et i.

3b.^'.*^^; silentio B \a. 2a^. 1:) immense B \a; inmenso li 2«2. 6'. f) dnportat ct c. B \a;
sportavit et c, B 16; dcportans B 2c'. {*) e. c. A 3^». 'fi^; c. e. om. B 2c'. g) om. B \a. h. 2c'.
) om. A 3a'. i) ita A 16. 2 cum Oreg.; ChlodoalduH A \a. k) iln B \a. 2a'. 6'. Ij p. jtcror-

nm B 2a' ; p. perortium B 2a2,

1) usque ad basilicam sancti Petri Greg.
SS. R. Meroving. II. 36

282 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

Greg^in. Qyi postea, relictum'' reguum terreuum,

ipse "propria mauu'' se totundit*=. Cleri- *i. se p. m.^ t.*^

cus factus est, bouis'* operibus praedi-

tus*i, presbiter ordinatus, plenus virtu-

tibus migravit ad Dominum, Noviente^-^

villa Parisiaces suburbanes depositus re-

quiescit. Chrodchildis autem regina in eli-

mosinis profluens, cum summa absti-

nentia et subrietate vitam'' degens'. i®

ib. III. 23. 25.*-+ In illis'' diebus mortuus est

Theudericus rex; regnavit*^ autem annis 23.

Theudobertus++ quoque, filius eius**,
ib. lll, 2S. regnum eius recepit^. Post haec Chil-

debertus et Theudobertus commoventes ^ exer-

citum, contra Chlotharium +++ ire disponuntS,

Ille autem'' haec audiens*, videns, quod

exercitum *eorum resistere uon possit, "eorum ex.

in silva*' confugit' in Arelauno^-^ *fecit- * Aurelauno ■"

que combros**, totamque spem suam in "combrus"-* ***

Dei pietate trausfundens. Sed et Chrodchildis

regina haec audiens*', beati Martini sepul-

chrum abiit, ibique in oratione prosternitur,

tota nocte vigilans, deprecans, ne inter filios

suos bellum civile P consurgeret. Cumque S5

convenis sent 1 cum hostibus'" magnis

contra Chlotharium, ut sequente ^ die

^) Teudericus rex Gallie iuferioris abiit in marg. add. B \a.

^^) m. s. XIII. superscr.: rex precellentissimus; hic strenue regnum Francorum ammini-
stravit, et in marg. add.: Hic non solum in causis cuiuslibet, verum etiam in eccle- 30
siasticis disponendis valde studiosus erat A 3a'.
■*^+^) fratrem contra fratrem pugnam parare in marg. add. B la.

Capp. 24. 25. A \a. b. 2. 3aK b. p^. *^^ B \a. b. 2ai- 2. 6i. 2'*. c».

Cap. 24. a) relicto regno terreno A \a. Za^.b. b) manum B 2a^. c) tondit A 3ai; tutundit
B 2ai- 2. ji. d) bonus B \a. e) preditis B \a. f) Nov-iento B 2a'. g) Parisiago B 1«; 35

Parisiaco B 16; suburbana B \a. b. 2a-. h) vita A 2. B 2b^; totam B 2a'- 2^ eorr. vitam B 2a'.
i) Domino serviebat add. A 3^^. *^2

Cap. 25. a) 34. De in tilulo desinit A lc*. b) In illo tempore A 33^. *^; c) rex, qui r.
annis A 3^3*^2. regnavitque a. B 26'. d) om. B 2a'. e) suscepit B \a. b. f) moventes B lo;
commoverunt B 2i'. g) disponit B 2ai- 2. h) om. B \a. b. 2a-. il audientes A 16; h. a. om. B 2ci. 40
k) ita A 2 cum Greg.; silvam reJl. 1) fugi(i)t B \a.b. 26'. m) Areliano A 16; Auriliano B 2ai;

Aulina corr. Aurilinnao B 2a-; Aurolano B 26^**; Arlauno B 26i; in A. f. q. c. om. B 2ci. n) ita
B \a. b. 262**; combrustria B 2ai ; conbust corr. conbrust B 2a2; conbnsti corr. conbustu B 26i.
o) ad add. A 36 (sec. m.J. ^3. *^2. B 2ci. p) civilem B \a. 262'*. q) cumvenisset B \a; venissent
B 26'- 2**. c'. r) hospitibus B 26'. s) ut eum i. s. d. A 3^». *^2 b 16. 2ci. 4»

1) b. 0. insistens Greg. Cf. infra p. 285, l. II; bonis operibus predita. 2) lam Saint-
Cloud vocatur. 3) Ita solus Historiae huius scriptor. Arelaunus silva est 'la foret de la Bro-
tonne' prope Caudebec (dioec. Rotomag.J; cf. Longnon, 'Geographie de la Gaule' p. 137. 4) et
concides magnas in silvas illas fecit Greg. De combris v. Ducange ed. Favre I, p. 421.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 283

A. B.

um* interficeient, maue facto, in loco, in Greg.III,

. . 28.

uo erant eongregati, orta" est maxiina

!mpestas, tenturia*^-^ disrumpens, cum"^

imixtis fulgoribus; cuncta^ subvertit, in-

ampentibus imbribus'^ cum tonitruis validis.

llio vero jjrostrati, in terra corruen-

es, cesi'' grandinibus validis, graviter

erberantes', corruunt, Nullum eis tegu-

len** remansit, nisi clypeos' tantum, hoc

laxime timentes, ne ab igne celeste cre-

larentur. Sed et™ equi eorum ita dispersi"

int, ut vix in*> vicensimoP stadio reperiren-

irl; multi enim de his'" non sunt inventi.

unc illi a* lapidibus cesi ' et humo" pro-

rati, peuitentiam agentes, veuiam preca-

antur^ a Deo, quod ista contra sanguinem

lum agere voluissent. Super Chlotharium

;ro neque^''' una quidem gutta pluviae^ *cae- *decidit^

dif^^+^ neque ullatenus>' sonitus tonitrui

it auditus, sed neque annilitus^ venti^ in

lo loco senserunt. II li quoque mittentes

mcios ^^^^, pacem et concordiam petierunt.

ua data, ad propria sunt'' reversi.

26. Post haec iterum Childebertus et ib. iii, 29.

hlotharius, commoto exercitu magno, in
ispaniam* dirigunt^. In qua ingressi, ipsa
rra vastantes succendunt <'• ■^■^^■^+, interficien-
•s^ populum. Cesaragustanam civitatem cir-

^) Per oratum Crothildis bellum inter filios eius ortum* divinitus destructum esse in
marg. add. B \a. ^^) ullum sonum nec add. B 26***. ^^^) mii-abile quoddam

in marrj. add. B la. ^^^'^) ad Clotharium add. B 2c'. ++tt+j gt niultum ibi

add. B 2cK

Capp. 25. 26. A la. h. 2. 3a«. 6. ,S». *,^2. b la. h. 2a^- K i>- ^**. c>.

Cap. 25. a.) ut se pro eum B \a; ipsum B \h. b) ora B \a; ornata B 2a^. c) ten-

iriifl A \a. b; temp. quae tentoria A 3^'. *p2. d) cum mixtis B \a; cura commistis B \b. e) que

Id. B \a. 6; c. — imbribus om. B 262*'. f) imbris B \b. 26'. g) I. — validis sec m. add.

2a', om. /? 2«'. h) caeci Z? 2a'. i) verberati sunt. N. B 2c' ; verberantur 6reg. k) tegumen-
im B 16; tegurium B 26'. 1) clyppei A 3o' ; clip(p)ei A 36. p^. '^*. parmae Greg.; n. c. om. B 26***.
) om. B \a.b. 2c'. n) dis.sipati A 3^». *^2. o) om. A 3p3. '^2. B \a. p) ita A 16. 2.

2a' ; viceBsimo A \a. qj ita A 2. B 26'; reperercntur A \a; repperentur B \a; reparerentur corr.
iperentur B 2a'. r) illi.s B 26'. s) a<l 1. B 2a'-2; c. 1. B 26'. t) om. B \a; ces's B 2«'.
) hiinc A 2; numo B \a; iimo B \h; homo corr. liuiuo B 2«'. v) j)rcdical)ant B \a; postnla-

int B 2a'. w) pluvia B \a. h. x) deccdit B 2o'- ^. y) nullam tenus B 16; niilatiniiH corr.

nll. B 2a* ; nullatcnus B 20*. ■/.) anillitus e corr. A 2 ; anholatus A 3a' ; scalinitus ? corr. alinitus
' la; anelitu.s B 16. 26'. c" ; anillitiis B 2a^'^; han.-litus B 26***. a) ventus B 16. 26"; venienti

r 2««. ». b) r. s. A 3,Si. *,S».

Cap. 2G. a) Ilispania A2. B \a. 2a> ; Spania B 26"- ***. b( porf^iint pro il. B 2c'. c) suc-
endenint A \b. B 2c'. d) intirficicnt JB la.
Nota t. aj orac 1 B \o.

86*

284

LIBER HISTOKIAE FRANCORUM.

* D 0 m i n um
*murusS

•'D

omini

^"^M^^'' cumdantes, obsedcrunt^. Populus quo-

que', qui'' ibidem obsessus'^ tenebatur,

induti ciliciis, asperso** capite cinere^, in

tanta humilitate ad Deum *conversi sunt, et

cum tunica beati Vincenti martyris*^ muros*

civitatis psallendo circuirentS*. Mulieres'' si-

militcr indutae* nigris palleis, dissolutas**

crinas, plangentes sequebantur, ut illic

Ninivitarum ieiunium celcbrar e tu r '. Hii

quoque reges haec vide n t e s ■", puta-

bant, eos" aliquid maleficii esse". Tunc

adprehensum unumP rusticum de civitate, inter-

roganti ei, quid hoc esset quod agerent.

Qui ait: 'Domine'", *tunica beati Vincenti*

martyris* deportant' et cum ipsa, ut eis

Dominus misereatur, exoranti'. EtiUeait":

'Vade, diee^ episcopo *civitatis^, ut cum''

fiducia veniat ad nos, nihil dubitans'. Ille

vero cum haecy* episcopo nunciasset, ipse

cum muneribus^ *occurrit eis, Childeber-

tus quoque^ postolans, ut ei reliquias

beati Vincenti*' daret. At ille dedit ei sto-
ib. lam eius'^. Tamen* memorati reges, *ad-

quesita maxima parte Hispaniae, cum multis

spoliis reversi sunt. Childebei'tus vero *^'

Parisius^ veniens, ecclesiam in honore
ib. III, 32. beati Vincenti martyris edificavit^. Tunc

Theudobertus rex, filius Theuderici'', in

Italia cum hoste plurimo *abiit§. Langobar- *plurima''

dos* devictos^ atque prostratos, maxima

+) Cesaraugustam domicilium beati Vincentii obsessara esse in marg. add. B lo.

10

15

'episcopumy

'statim add.

r e g 1 s '

20

85

30

Cap. 26. A \a. b. 2. 3a>. b. ^\ *p^-. B la. h. 2ai- 2. h^- "-". c'.

Ca}). 26. a) Populusque B 26'. b) om. B 2a^- ^. c) obsensus B 2a'. d) aspero B la;
adspersa B 2aJ- 2. e) cineris B la. f) martyrum B 2a'. g) ita B la. 2a'. g*) corruerunt 35

B la. h) Multi quoque principum similiter in nigris vestibus, d. A B^^.'^"^; M. quoque i. B 2c^.

i) indute A 2. B la. b. 26'; inducte B 2a'. k) desolutas B 2a'- ^; dissoluta caesariae Greg. 1) caele-
braverunt B la. b (e corr.J. m) videbant B 2a^; audientes B 26'. n) p. boc maleficii B 2c*.

0) gessisse A 3a'. 6. ^3_ *^2. geri: fl litt. eras.J B 16; agere Greg. p) om. A 3^5.*^*, q) inter-
rogat A 3ai. r) Domni A 3a'. 6. [5*. s) vocabulum erasum .4 2; m. om. B 16. t) doport. A 2. 40
u) illi aiunt A 36. B la; illi dixcmnt A 3p3. *^\ v) ita A la; et dic B la. b. 26'. c^ ; c. e. A 3^3, *^\
w) civitatem B 2a^. x) ut fiducialiter v. A 3^3. *^2; c. om. B la. y) ita B la. 2aK y*) e. h. B 26'.
z) mulieribus B la. b. a) rogavit add. A 3^3*^2 {,) b. ::::::i ::rtyris d. B 2b^. c) om. A 3a>.
d) ita B \a. 2a' ; fratres B 2c'. d*) om. B la.h. e) Par:sius, »». rec. superscr. i .4 2; Paris-
sius B 2ai. fj regis add. A 3^». *f}2. B 262'*. g) pervenit A 36. h) ita B la.b. 2a2. 6«. 45

i) Langobardus devictus (Longobardus devictos B 26') a. prostratus (a. p. om. B 26***) B 2a'. 6'.

1) Verba Gregorii: Quod illi timcntes, se ab ea civitate removerunt anonymus omisit,
al Tameu refinuit, quod cum Gregoriano tantum textu convenit. 2) V. Greg. IV, 20, et ivfra

e. 28, p. 287, l. 9. 3) Thcudoberlum , cum exercitus 'diversis febribus' graviter vexatus esset,

in pairiam redisse, Gregorius narravit. 50

LIBER HISTORIAE FRAXCORUM. 285

A. B.

parte de^ ipsa terra vastavit ipsosque''

Langobardos'^ tributarios subiugavit et

reversus esf*^ cum multa spolia ■*"'■. Greg. m,

^ 32.

27. Post haec rex Theudobertus egro- ib. iii, 36.

tans^^^, febre* valida cori'eptus, mortuus

est regnavitq u e'' annis 14. Regnum ib. 111,37.

ipsius in superiores Francos in'^ Auster
Theudovaldus'^*, filius eius, accepit. Igitur

bonae*' memoriae *Chrodchildis regina bonis* *gloriosissima add. ib.iv, i.

operibus predita^, 'apud urbem Toronicam "p. 07n.

migravit ad Dominum plenaS dierum.
Quae** cum magno psallentio' Parisius depor-
tata, in sacrario'' basilicae sancti Petri ad
latus Chlodovechi ' regis, viri sui, sepulta est,
i™ filiis suis Childeberto" et Chlothario +++■'■
•egibus humata". IbiP et beatissima Geno-

reva sepulta est. Chiotharius quoquel rex ib iv, 3.

le diversis mulieribus'" septem filios habuit,
d est de Ingunde* Guntharium, Childericum,
IJhaerebertum ', Guntramnum, Sighibertum et
I!hlodsindam "• ^^^+^f^^ filiam ; de Charegunde^

^) in Franciam add. B 2c'. ^+) Omnes libri D 2c^ et B 2c', folio saec. XI. adiecto,

c. 32. libri III. Gregorii hoc loco inserunt. Quae interpolatio incipit in B 2c'; Tune
— prostratos (supra c. 26^ subiugavit et exinde multum adquisivit. Sed quia loca
illa etc, in B 2c^ : Sed quia terra illa vel loca etc. Desinit in B 2c**^, de qua
etiam tributa exigens, regi transmisit; at B 2ci et B 2c5°-"*-* etiam extremum
Gregorii enuntiatum praebent: Magna enim* ei felicitas in 33'' his conditionibus fuit,
Sequuntur in B 2c' : Post hec — Teodovaldus, filius cius, accepit (supra c. 21);
folium versum vacat. — Langobardos Teutbcrto tributarios factos esse in marg.
add. B \a. ^■'■^) Mors Teuberti in marg. add. B \a. ^^++"^) Chrothildis a^b in

marg. add. B la. ++tttj Quam Blitchildim acccpit Ansbertus nobilissimus genuit-

que ex ea Arnoldum ; post duos quaterniones et dimidiura plenius invenies ' m. coaeva
in marg. add. B 2c'.

Capp. 20. 27. A\a.b. 2. 3a'. 6. Ss. '-J^. B\a.h. 2«'- 2. />'• 2**. ^i.

Cap. 26. a) de i. t. om. A 3a'. b) ipsasque B 2a'. c) Longabardus tributarius B 2ai;

jongobardus t. B 2i'.

Cap. 27. a) om. A U. c; v. f. A 3^'. '^2. b) que om. B la.b. cj in A. om. B 26i.
') Theudoaldu.s A \a, ut infra. d) bone A 2. B \a. h. 2a*. 6'. c'. e) b. — niigravit om. A Ha*.

) prodi : ta A 2. f^) plcnum B 2t'. h) dierumque B la. 2i'; d. quom c. B 2ai ; d. quem m.

? 26^'*. i) m. cboro p.sallentium A 36. [5*. *[}2. psallcntium B \a; .silentio B 2a'^. k) secrctario
. P. A 3^». •,^2. in g. (a)ecclesiae B \a. b. ]) Clodovco B \a. m) cum f. B 2b'. n) C. et C.
. h. om. B 2c'. o) humanata B \a. p; om. B 2i' ; I. ct b. O. om. B 262**; ^t jn eadcm ccclcsia
. G. B 2c'. q) vero B \h; r. om. A 3,S». 'fj^. r) uxorii.)H.s A 3^». *p2 g) Infrriule A 2; Ilngiindo
? 2rti- 2 t) Gerb'rtum A 3a' ; Ilrambcrtum B \b. u) Chrodsindam B 2o' ; Kotlisindam B 2a2;

nilothildam B 26'; BlitHindim, iUlf.ran IJI nt cxlr. i in lilicra scr. B 2f;' (iiomlni nrux ruhra prarfixa
■d notam ++++t gpectatj. v) Ilrire/ifundo B la; Kro^nde B 16; Kmif^undc Ji 2a^.

Nota t+. a) M. cius f. B 2c'. b) «tc B 2c' ; triginta tribuH B 2c*. Pont li. <•. Iiiil npud

)rejorium c. 33. incipil.

1) Ilaec f. 26. ncripta nunt, dum f. 47'. vetua codex <lcninit (relif/ua enim folia 48 — 51.

286 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

Greg. IV, 3. q u o q u e , soiorcm Inguudis, habuit''' Chil-
pericum ; de Gunsinam habuit Chramnum.
Per amore m enim Ingundis, eo quod esset

pulchra et dccora, et ipse csset nimis'' 5

luxoriosus, Chaeregunde m , sororem eius,
ib.iv, 9. in coniugium accepit. Theodovaldus au-
tem rex, filius Tbeudoberti regis in
Auster*=, egrotans febre '^ valida, mortuus

est regnavi tque*' annis 7, regnumquc'^ 10

eius Chlotharius rcxS cum thesauris multis
ib.IV, 10. accepit. Eo anno, rebellantibus'' Saxonibus,
Chlotharius rex>, commoto Francorum cxer-
citu, contra cos pugnam iniit'' super Wis-

ram* fluvium, eorum+ exercitum maximum' *Wiseram'" 15

interficit, *terraque eorura vastata, per- *interfecit, terramque"

vagans totam Toringam ac<» depopulans,
proP eo quod solacium *Saxonibus prcbuis- *S. s.

sent ^+.

28. Chramnus itaque, fiHus Chlotha- 20

rii, pulcher^ et decorus, nimis acervus'' et
caHdus, qui cum ultra Ligere'^! a patre"*
missus in<^ loco eius fuisset, coepitque+++
regione *illa valde iniquiter obpremere^. *\^ r.

Quod cum patri *nunciatum fuisset, ille *patre*' 26

eum ad se venire precepit'-2; sed Chrara-
nus'' noluit iussionera' patris implere,
ib. IV, 17. durius agens. Willecharii filiam nomine
Chaldam^ duxit uxorem. Adprehensos

+) Actum esse in Germania in marg. add. B \a. +^) Clotharius rex Saxones bello 30

attrivit, Toringos his auxilium praebentes depopulabatur in marg. add. B \a.
^''^) Actum esse in Gallia in marg. add. B la.

Capp. 27. 28. A 1«. b. 2. 3aK h. ^». *(52. B \a. b (cf. n. \). 2ai- 2. b^- ^**. c^.

Cap. 27. a) habuit — e. Ingundis om,. B \a. b. b) d add. B \a; onim pro n. B 2a'.

c) Gauter B 26*. d) febra B 2a'. e) que om. A \c. 3a^. p*. f) ita A 2. B cum Greg.; que om. 35
A \a. c. 3ai. 6. ^*. g) om. B 26'. h) rebellantes Saxones B\b; revelantibus S. B 26^. i) C, c.
protinus e. F. , c. e. pugnavit (p. c. e. A 3*^"^) A 3p3_ *^2_ jj) p. dirigens B ^a^. 1) i. niagnum

B \a.b. m) Wisiram B 2a'. n) ita B \b. 2a^. c'; terram quoque e. B 2b^. o) om. B 25'. c*;
accede populus pro ac d. B 2a'. p) om. A 3a'.

Cap. 28. a) pulchre B 26'; erat add. A 3^^.*^^; et om. B \a. b) a. — missus om. B \b; 40
a. et c. om. B 2c'. c) Ligii-c A 2. d) suo add. B \a. 2a2; a p. om. B 2c^. e) missus

esset, c. B 2c^. f) illam regionem B 16. ^a^. 6^**. c'. g) ita A 16. 2; opprem. A \a. h) ita

B \a. 2o'. 6'. i) quafernio desinil ; ^^riwio j)^9^''^'^ tertii, qui post quintum male transpositus est,

periit, ut textus ad c. 29; Medardi sepelierunt desideretur B 16. k) extrema pagina legi vix

potest A 2. 1) ius.sione A \a; iuss. p. n. impl. B \a. 45

postea adnexa sunt). Kx hoc loco iniellegiiw, post 21/2 quaterniones genealogiam quandam
Carolingorum cxtiiisse, quae iam periit. De Blitchilde v. Bonnell, ^Anfdnge des Karolingisehen
Hausea' p. 34. 1) Ad Arvernos; cf. Greg., H. Fr. IV, 13. 16. 2) Haec apud Gregorium

non leguntur. 3) Nomen Gregoriua ignoravit.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 287

A. B.

multOS thesauros*, Paiisius veniens, cum Greg. IV,

Childeberto rege'', patruelem suum, sacra-

aaento'^ coustrictus, iurans patri*^ *esse ^patre''

lertissimum inimicum. Cum autem Childe- ib.iv,20.

aertus rex egrotare coepisset, diutissime

ipud Parisius^ febi'ibus decubaus, mortuus^

jst; in basilica beati^ Vincenti martyris,

juam ipse construxeratS, est sepultus ''"'■. Cuius

regnum et thesauros Chlotharius rex accepit.

Chramnus quoque cum'' evadere non possit

patri, Brittaniis' petiit**. Ibi' cum Conober™

Brittanorum rege' ipse *et uxor eius et ipsi

iliae* eius latuerunt. Willecharius autem, filii"

locer eius, Toronis" ad basilicam sancti

^lartini confugit. Tuuc i p s a basilica p e r

jeccataP Willecharii et uxorisl eius suc-

jensa est. Quam postea* Chlotharius

•ex ab' stagno cooperire iussit et in

lia ut* prius fuerat elegantia reparavit'.

?ost haec Chlotharius rex, commoto exer-

jitu, contra Chramnum in Brittani i s " fren-

lens direxit; sed et^' Chramnus nec'''^^^

imens, contra patrem ad bellum eum Cono-

jer regem Brittanorum ^^''^^ egreditur. Cum-

jue fortiter conpugnarent, Chlotharius

ex" commotus lacrimis, aiebat'': 'Re-

ipice, Domine, de^ caelo et iudica iuste, illud-

^ygz.3 *inter Absalonem et patrera eius *inpone iudicium, quod condam^ add.

*) Childebertus rex obiit in marg. add. 13 la. +^) Chlotarium solum regnasse, cohe-

redibus mortuis in marg. add. B la. ^^^) Deum nec homines add. A 3(i*. *(5*.

^■'■+^) Rem lacrimabilem, filium contra patrem bellum paravisse in marg. add. B la.

Cap. 28. A la. b. 2 (cf. n. wj. 3a«. h. ^3. *^\ B la. 2a>- 2 (cf. n. o). h^- ^*\ c».
Cap. 28. a) thesaurus A Ib. B 2aK b) om. -4 3^3. 'fi^; regem B 2a'. c) sacramenta B 2ai.
I) ita A 2. 3a'. B cum Greg.; e. p. A la.b.c; c. c. i. p. A 3i. *^2; patri se (jjro esse) B 2«^; patrem
uum esse B 2c'. e) m. est om. A 3,S«; mortnum esse B 2i'. {) saucti A 3^». *j^'^. B 2«'. h^**. c'.
;) construxit, s. e. B \a. h) om. B 2a' ; c. patri ev. B 2a^. i) Brittauus B 2o'; Brittanicus B la^.
t) petivit B 2a'. Ij ubi A 3iJ'. *,S2. B 1«. m) Conber A 2; Conobis B \a\ Conoberto, ct sic
leincepg B 2a'. c' ; Cunoherto B 2«^; Conube, pontea add. r B 26'; Choneberd B 26*** (infra Chune-
iredj. n) ita B \a. 2a'. 6'. c'. o) Toronis con | folium inscquens excisum est; textum ad c. 29.
nagnas re» $ec. m. in marg. suppl. B ^a"^. p) peccatum A \r>. c. 3«'; pro peccata B 2a'. i***; propter
teccata B 2c'. q) uxorem B \a; uxores B 2a' ; uxore B 26'. r) do B 26'. s) i. qua p.
1 3S'. ',S*. t) reparabit B 1«. u) Brittania direxit. Sed ot frendons Conuber (ChniirmuH — cum
m.j B 26'. v) om. A 3a'. *|^2 // 26^". wj desinit A 2. x) alcbat rorr. alegat B \a; ageliat

^i 26'. y) de c. om. B 'ib'^". z) illud quod A 3a'. 6; illudquo quod A 3jS». a) iin B \a; con-
endam B 2a'.

1) comite r-.t infra comcs Greg.; cf. Wailz, ' Vf. <!.' II, 2^, p. .']9. 2) IVotinuH (/reg.

i) Qitae a I! ex (Jreg. addita aunt, A male omiait.

288 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

^"^- ^^'' David" posuisti'. Confligentesque*' paiiter*^,
Brittanoium rex' in fugam vertitur'', ibi-
qui et caeeidit. Chramnus q u o q u e , dum

per*' fugam evadere eonaretur*^, naves- 6

queS in mare paratas** liabens ' ; sed'^, dum

uxorem et *filios' liberare voluit"', ab exer- *u. vel' filias

citu patris oppressus", captus" atque lcgatus
est. Quod cumP Chlothario rege nuuciatum

fuisset, iussit eum cum uxorci et filiabus 10

igne consumi. *Inclusique tugurium cuiusdam 'consummi"".

pauperculae, Chramnus super scamnuni * ex-
tensus'-''^, orario suggillatus est; et sic postea
super" eos ipsa casella^' incensa cum uxore
et filiabus est^^. 16

ib.iv, 19. 29. Tunc^ quoque in illis tempori-

bus'' beatissimus Medardus episcopus ple-

nus virtutibus preelaris *et gloria*^ "preclarus

migravit ad Dominum. Quem Chlotha-

rius rex Suessioni s civitate^ cum niaffno *0

o

psallentio " g 1 o r i o s e sepelivit , tribuens ^

ib. IV, 21. illic multis facultatibus. Rex vero Chlotha-

rius ad beati Martini sepulchrum abiit,

illico diutissime orans '', ibique raulta

raunera largitus", per multas basilicas 25

sanctorum plurima dona tribuens''. Post
haec dum in Cocia' silva venationem exer-
ceret, a febre valida correptus, *exinde *corripitur

Conpendio villa+^ rediit"". In qua cum"-''^^^

graviter vexaretur, dicebat: 'WA" WA"! 30

Quid putatisP, qualis est ille Rex celestis, qui

■*■) Patrem filium cum uxore et filiabus igne concremasse in marg. add. B la.
■•■^) quae est palatium regale add. Duchesne. ^^^) Mors Chlotharii in marg. add. D la.

Capp. 28. 29. A la.b. Sa». i. [5». *^'^. B la. 2a^- K 1^- -^**. cK

Cap. 28. a) siippl. A\b; om. A 3^=*. B 2h^ et codd. B Greg.; eius quod p. B 2a^; eius fjuod 35
deposnisti B Si^**. b) que om,. B 2a^. c) p. — ibiqui cm. B 21^. d) convertitur B \a.

e) dum fnga B 2ii. f) conatur B 2«' (re superscr.). 26'. g) que om. B 2a^. li) paratus B 2a'.
i) habent B 2a^ ; h. ascenderet, dum A 3^». *p2. k) Sed — vohiit om. B 2c^. I) u. et vel f. £ la;
filias Greg. m) voluerit B 26'. n) om. A 33*. ^^^. conpressus B 26'. o) captusque a. B \a;

c. om. B 2c'. p) om. B 26'. q) sua add. B \a; eius add. B 26'. r) ita B \a. 2a'. 40

s) escamnum A 16. B \a. 2a'. tj extensum B 2a'; census B 2a2. u) s. eos om. B \a. v) casula
Greg. w) interiit Greg.

Cap. 29. a) Dum B 2«'. b) diebus A 3p. *^2. c) gloriam B \a. d) civitatem A 3a'.

B 262**. e) choro psallentium A 36. ^*.*^^. silentio B \a. f) s. datis illic A 3ai ; s. tributis

datis illic et m. f. A 3^». *,32. g) illuc B 26i. c'. h) que add. B 2a2. 6^**. i) peregrinis pro 1. 4»
A 3^3 *^2 1j) benigna voluntate coneessit pro t. B 2c^. 1) Contia A 3o'. m) venit B ^a^,

n) dum A 36. '^* {non A 3^'). B 2a2. o) litterae minio pictae sunt A \a; haec om. A 36. p*. *p2.

p) putas B \a. 26'.

1) Cf. p. 287, V. 1.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 289

A. B.

sic^ tam magnos'' leges interficit'?' In hoc 'interfecif' Greg. iv,

_....,. ' 21.

enim tedio positus, spintum exalavif*.

Anno 51. regni sui obiit. Quem quattuor

Slii sui cum magno honore Suessionis de-

ferentes, in basilica beati Medardi sepelierunt.

Chilpericus^ vero post patris^ sui raortem ib. IV, 22.

;hesauros, qui in villa Brinnaco erant congre-

jati, accepitS et ad Francos utiliores petiit

psosque*' munera multa deditus' sibi sub-

iedit. Et"* mox Parisius ingreditur' sedem-

jue ' Childeberti regis occupavit™; sed non #

iiu licuit ei hoc possidere. Nam coniuncti

Tatres eius eum exinde expulerunt", et sic

nter se hii quattuor"- ■•", id est Charebertus,

Juntramnus, Chilpericus atque Sighibertus,

livisionem legitimamP inter se fecerunt.

^ccepitquel Charebertus regnum Childe-

)erti sedemque ^" constituit Parisius ; Gun-

ramnus regnum Chlodomiris^ accepit, Auri-

ian i s sedem instituit; Chilpericu s vero

egnum Chlotharii', patris sui, accipiens",

Juessionis^ civitate sedem statuit; Sighi-

lertus autem regnum"' Theuderici ac-

sepit, *sedem habere Remus civitate^ *T. statuit, s. h.y

lonstituit^.

30. Igitur post mortem Chlotharii regis ib. IV, 23

Jhuni commoti, cum cagano ^- > rege suo
Jallias *venire distinant''. Contra quos *Galeas

iighibertus exercitum movit*^, contra** eos
ortiter pugnaturus^ accessit. Chu-
los^ prostravit atque S devicit et in
• re*" gladii eos fugavit. Sed postea rex
iorum ' amicicias cum Sigliiberto petiit

+) Divisio regni Clotharii intcr 4 fiiios in marg. add. B \a.

Capp. 29. 30. A \a.b. 3a«. h. ^^ . ',^2. B \a.b (cf. n. ej. 2oJ- 2 fcf. n. c). 6>- ^**. c'.

Cap. 29. a) om. B \a. h) magnas res B 2a2. c) pr. m. redit B 2o2. d) exallavit. re^navit-
|ue annus 60 (corr. bl). Regni s. o. B 2a' ; sp. e. om. B 2c'. e) in Ch. redit B \b. f) patri
? \a.h. g) abstulit, et ad F. mittens, u. p. A 3^'. *p2. h) ipseqne B 2a> ; u. distribuit. Ipsiusque
J 262'*. i) dedit et B 2o' ; tribuens pro d. B 2c'. k) om. B 2a'. 1) ingressus, sedem

l 3,^''. *,S2_ 7J2c'; egreditur sedemqui /^2«'; i. sedesque li 2bK m) occupat li \b. 2«'./^' cum Greg.
\) pepulerunt A 33*. 'fJ*; expelierunt B 2a' ; expcllerunt B 2a'^; expulierunt B 2i'. o) diviserunt
dd. B 26'. p) i. H. 1. B \a. 2i2". q) que om. B 2a'. r) sedem quem B 2a'. s) Clodo-

airem B \a. t) om. B 2a^. n) om. B 2a2. c'. vj institnit sedem S. c. B 2fi^. w) om. B \u.
) civitetem B 2a'. y) ab B 2a' ; abere B 2dK ?.) om. B 2c'.

Cap. 30. H.) chag'. A 36. {i^; gag. B \a; canaf^o B 2c'. h) a add. B 2o'. c) commovit

J 26'. d) contraque oos A 30.^*.'^'^; eos om. B2a'-''. c.) ponaturus ac ccsis B 2a' ; acccHsissc,
m. p. B 2a^. f) Cunis B lo; Chunus B 16. 2o' ; IIumoh B 2dKc'; CiiuniH B 26'. g) atquc —

BgavJt om. Jl \fi. h) honore jjladi H 2a'. i) (c, om.) c. 8. n. B 2c'.

1) Cf Greg. IV, 29.
88. K. Moroving. II. 37

290 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

^^^ii ^^ ' ^ * P^"^ * missos suos pacem cum eo ^

postolavit reversusque est*= in terram*'

suam. Dutn autein illic^ moraietur

Sighibertus, Chilpericus, frater eius, hoste 5

collecto, Remus pervasit, Campania * suc-

censa atque predata vastavit ''. Sighibertus

quoque rediens victor a Chunis, contl'a

Chilpericura exercitum commovits, Sues-

sionis civitate occupavit'', ibique invento • lo

Theudoberto, filio Chilperici, adprehendit et

in exilio ti'ansmisit''. Accedens autem contra

Chilpericum, bellum commovit'. Quo victo

atque fugato"*, civitates suas in sua domina-

tione restituit". Theudobertum vero, filium **

eius, apud Ponticonem *villam custodire iussit 'Ponticone"

per annum"* integrum. Quem postea, clemens

ut erat, muneribus ditatumP patri reddidit

sanuml, data sibi sacrameuta, ne umquam'"

contra eum agere deberet^. Quod postea, 80

ib.lv,2G. peccatis ingruentibus, fuit inruptum. Chare-

bertus rex Ingobergam' duxit uxorem, habe-

batque" ipsa regina^ puellas duas, cuius-

dam pauperis filias, nimis pulchras et spe-

ciosas. Nomen senioris Marcovefa, nomen 85^

vero^ iunioris Meroflidis vocabatur. lu

quarum amore rex Charebertus nimis

exarserat. Ingoberga^ quoqueadfli-

gebat eas nimio odio pro hac causa;

uam et patrem earum conpositorem lane- 80

ficii fiereV iusserat. Ob *hoc nimis *i. Pro qua causa rex n.'- i., I,

iratus rcx Charebertus, Ingobergam reli-

quit, Merofledem accepit ad *uxorem. Post *ad om.

haec e t *Mer ovefam, sororem eius, iterum *h. quoque Marcovefa*, s. e.'', ad

ad coniugium copulavit. Pro qua causa a 35

sancto Germano Parisiorum episcopo excom-

municatus ab *utrisque est. Sed cum eam*^ *exc. uterque''

Cap. .30. A \a. h. 3a'. h. ^3. "^2. B \a.h. 2ai- 2 (cf. n. nj. i'- 2". c».

Caj). 30. a) pro missus B 2ai. b) fieri add. B 2c'. c) om. B 1& (?). 2o'. d) regnum
suum A 3aJ; patriam s. B la. e) om. B 2ii. f) vastataque B ^a^. g) movit B \a. 2h'^*' ; 40
dirigens pro c. B 2ci. h) occupat B \b. 2a'-2. i) invenit B 2i'. k) transmittit A \h. B \h. 2ai- ^
cum Greg. 1) commovit — fugato — domina m. rec. in litura scr. A \a; c. Qui B 26'; c. Victo
illo a. B 2c'. m) prostrato B \a. n) cum folium excisum sit, texlus ad nomine p. 291, /. 22,
desideratur B 2a2. o) ita B \h. 2a'. 6'. o*) annos B \a. p) data dum B \a. q) sanam
B 2a'. r) om. B \a. s) deberent A 3^3. ^p. t) Ingodoberga B 2ai. u) in add., aed ex- «
punct. B 2ai. v) ina puellas — peris fi — et spe m. rec. in litura scr. A \a. w) om. B 26i- ^ .
x) Ingobergam B \a; Ingoberta B 2o'. y) i. fieri B 16; fieri iussit B 2a^ {corr. iusserat). B 2b^-'^".
z) Cherebertus pro n. B 16. a) ita B 2ai; Merovefam B 16; Marcofefa B 26i ; Marcovea B 26^";

Marcofevam B 2ci ; Marcoveifa Greg. b) iternm add. B 16. c) postea insert.'? B 16; om. B 2ai ;
ea B 261-2*'. d) ita B \a. h. 2ai, ci cum Greg. fnon B 26i). M

1) et alias civitates, quae ad cum pertenebant, abstulit Greg.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

291

B.

ex lelinquere nollet^, percussa a** *iudicio
)ei, mortua"^ est.

31, Xon^ post multuni tempus Chare-
lertus rex*' mortuus est, Blavia'^! castello
n basilica sancti Romani sepultus''^. Cum-
[ue *Sighibertus rex videret^, quod*^ fratres
ius indignas sibi uxores acciperentS et an-
illas ad^ coniugium copularent, lega-
ionem in Hispaniam mittit et cum multis*
luneribus Brunchilde, Athanagildo *regis filia,
etiit^. Erat enim"* puella" elegans" opere,*
ulchra ac ingeniosa. QuamP* pater eius
on denegaus, cum magnis thesauris ipsius*
egei direxit. Ille quoque cum magno
pparatu et inmenso+^ gaudio eam ac-
epit uxorem. Et quia Arriana"" lege sub-
;cta erat*, eam Sighibertus rex in
omine sanctae Trinitatis baptizare
recepit. *Haec videns Chilpericus rex,
um iam plures haberet uxores, sororem
runchildis *noraine" Galsuintam ex-
etiit^, promittens per legationem *alias
xores dimittere^. Pater vero eiusy has
romissiones audiens, ipsam *filiam suam
um multis thesauris ei transmisit.*
'am ipsa Galsuinta senior *aetate erat de
irunchilde. Chilpericus enim *cum magno
audio eam^ in*^ coniugio suscepit**, et

Grcg. IV,
2G.

ib. IV, 27.

's. Porro S. rex cum v.,

*Atanagilde''

*o. et p. adqueP i.

*t. antedicto r.^ transmisit. I. vero c.

*p., et fide catholica confessa, per- ib. iv, 28.
fecte' inbuta est. Quod v.
*Brunchilde^
*legatos

*a., f. s. prefatam^ c.
* e i distinavit. N.
*G. etate* s. e. Brunchilde.
*Ch. vero c.

+) Mors Chereberti regis, unius ex 4 regulis filiis Cloth. in mo.rg. add. B \a.
^^) Sigebertus rex Galliarum Brunihildem Hispaniensem duxit uxorem in marg. add. B \a.

c) m. —

Capp. 30. 31. A Ifl. h. ZaK b. ^». *§2. b \a. h. 2ai- 2 (cf. n. \x). h^- 2**. c'.

Cap. 30. a) nolit B 2aK b) ad A Ib; iuditia A 3«'; p. a divina i. m. B 2ii.
har. rex om. B 2ci.

Cap. 31. a) Nam A Sa'. b) om. A 3a*. c) Blaviaco c. B 2a'. d) sepulto A Ib; est

1d. A U. B \a. 2ii.2". e) viderit B \a.h. f) om. B 2/y'. g) acciperunt B 2aK bK h) cop.
1 coni. A 3*^». B \h. il mun. mult. A 3^^*^^ k) ila B 26«; Adanagildc B \a; Tanachilde

li; Atanigilde H 2«'; B. a patre suo Danagillo (corr. Danagildo) rege p. B 2c^. 1) petit B \a.
) aatem B 26". n) puellam B 2a' ; puelle B 26'. o) e. corpore, p. A 3p'*. 'P^. p) et B 2ai.
') Quem A \a. q) regis B 2a'. r) Auriliana B 2a' ; xpiana 1. B 26'; herese Arr. s. B 2h'^**.

erant B la. t) perfecta B \a. h. u) redit B 2a^. v) Brunechildis B 26'; Brunicliildis B 262".
) expetit B \a. h. x) dem. A 16. B 16. 2a'. y) om. A 3a'. z) prcfatum B \a; perfcctani

16; praefectam B 2a'. a) et ante j>ro etate B 26'- 2". b) ei B 26'. c) in c. om. B 2c'.

) Concepit add. B 2c'.

1) Charihertum in urbc Parinienid diem obiisse mpremum, e Greg., 67. Conf. c. 19. intel-
gitur. J)e lilavia caatello v. (Jl. Conf. c. 45: P^st autem sepulchrum eius (S. Romani) con-
guum Blaviensi caBtello «upcr litus amnis Garonnac. Knt abhatia S. Roinain de Jilaye
iironde); cf. Longnon, 'Geographie' j). 547. Charibertum fUium Chlotharii I. et filium Chlo-
■arii II, a acriptore in unum covfuaos chhc, Ruinartiue ingeniosc couiecil.

87*

'^92

LIBER HISTORIAE FRANXORUM.

A.

Greg. IV, • .

j5 ' 1 p s a ■

B.

*T. crismata*^, m. christiana

*D. enim ipsa Galsuinta t. i.

'p. a^ rege propter inimica Frede-
gunde;

'de Ispania' tulerat, 1. ea r. dimitte-
ref" in patria ad p. s.

*v. m. b. Per c. itaque pessimum

*obitum Deus virtutem ^" ostendit. Quo

autem aeeepta r.,

in nomine sanctae Trinitatis
baptizata**, 'christiana magna effecta
est. Per odium autem*^'' Fredegundis'*
valde pessime* ortum est iuter eos
grande^ scandalum. Dicebat illa 'ad regem
GalsuintaS tantas iniurias sufferre''
non posse 'propter ipsam» inimicam
Fredegundem; petiit, ut, relictis thesauris,

quos secum ab 'Hispauia adtulerat, libera de Ispania' tulerat, I. ea r. dimitte- lo

eam redire permitteret"" ad patrem suum.
Sed ille" eam mollibus *verbis blandie-
batur". Post haecP per consilium pes-
simum Fredegundis eam peri noctem in

strato suo strangulavit. Post cuius obi- 16

tum 'ob eius meritum virtus a Deo ostensa
e s t. Quo fact o , fratres Chilperici hoc
indignantes, eum de * regno eiecere'
voluerunti. Habebat" tunc Chilpericus

tres filios de Audovera^' regina sua, id est so i

^Theudobertum, Merovechum et Chlodovechum.
Nunc autem ad 'coepta redeamus, qualiter
Fredegundis domina'^ sua Audovera regina
decepit^. Nam ipsa Fredegundis ex^ fami-

lia infima>' fuit. Cum autem Chilpericus 2S

rex in hostem cum Sighiberto, fratre^ suo,
contra^ Saxones^ 'ambulassent, Audovera
regina gravida remansit, quae^ peperit
filia. Fredegundis'^ vero^ per ingenium^
consilium*^ dedit ei, dicens: 'Domina mea, 30

Cap. 31. A 1«. b. 3aK b. ^\ *32. B la. b. 2ai- 2. 6«- -". c^.
Cap. 31. a) ipse B 2a^- ^; ipsam B 2bK b) est add. A Za^ rdelet.). B la. c) cr. m. om.
B 2c'. c') enim A 36. d) Fr. femine magnum odium inter eos ortum est. Dicebat B 2c'. e) pes-
simum orta B 26'. f) grave A 33*.'^-. g) Galsuintae A 3a'. 6; Galsuinde A 33'; Goltsinde

A 3*^2 h) snstinere A 33'. *^2 b 26»; ferre B 2a-. b^" ; i. n. p. sufferre B 2ci. i) p. in. ergo i. 35

A 33*. '3-. k) agere pro & t. B 2a^ (non B 2a^J. 1) de Hispaniis detulerat B la; ut reliquos
thesauros, quos — — detulerat, haberet et illam liberam B 2b^*'. m) dimitteret A 3a^; d. r. B la;

demitteret B 2a'. ii; dimitterit B 2a-; permitteretur Greg. n) S. filia blandis eam verbis alloquebatur
per c. B 2c>. o) blandiens B 26>. p) om. A 3^*. *^2 q) g. nocte A 3,3'. *^2. B la. r) vir-

tutum B 2ai. s) de r. om. A 3^'. '^*. t) deicere A 16. u) quoque add. B 26'. v) Audoverane 40
B 2a2; Audeverane B 2c'. w) A. d. s. A 333. '32. B 2b'-" ; d. r. A. dec. B 2c'. i) de B 26'.
y) infirma, expunct. r A 36. B 2«'; infirma, superscr. id est meretrix A 33*. z) fratrem suum B 26'.
a) ad S. A 3^'. *^^. b) om. B la; r. et p. B 26'. c) Fr m. al. in litura scr. A la. d) om. A 3a\
e) ingenio B 26'. f) dedit ei c, d. A 36. B 262".

1) eum a regno deieciunt Greg. 2) Fabulam quae sequitur auctor Libri H. Fr. ad- 4»

didit. Quod Loebell, ^Gregor' p. 3512 gqq contendit, eam in codicibus Gregorii mcUe omissam
esse, Vredii codex (cf. Flandria christiana p, 52) quem cUtulit ex codice quodam A Libri H. Fr.
eodem modo interpolatus erat ac C 4. 3) Chilperieus rex cum Sigiberto numquam contra Saxones
pugnavit, at alter alterum saepius debellavit. Quondam Chilpericus in regnum fratris ingressus,
Sigiberto redeunte, Suessiones, quod in codicibus saepe 'Sexonas' vocatur, amisit; cf. Greg.
H. Fr. IV, 23, supra c. 30.

'Saxonis

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

293

A.

ecce! dominus meus rex victor revertitur;
quomodo potest^ filiam suam non baptiza-
tam'' gratulanter '^ recipere?' Cum haec
audisset regina, baptistyrium preparare '^
precepit vocavitque*^ episcopum, qui eam
baptizare deberet. Cumque episcopus ad-
fuisset, non erat matrona ad^ presens, qui
puellam suscipere'^^ deberet. Et ait Frede-
gundis : 'Numquam *similems tuae^ inve-
aire poterimus', qui eam suscipiat"*. Modo''
tumet' ipsa suscipe eam'. IUa vero haec
audiens, eam de sacro fonte suscepit. Ve-
niens autem rex victor™, exiitque""* Frede-
^undis obviam ei", dicens: 'Deo gratias,
:juia dominus noster rex victoriam rece-
pit" de adversariis suis, nataque est tibi
ilia. Cum qua dominus meus rex dor-
•nietP hac nocte, quia domina mea regina
jonmater' tua est de filia tuai Childesinda?'
Et ille ait: 'Si*" cum illa^ dormire non
jueo, dormiam tecum'. Cumque' introis-
let rex in aulam suam, occurrit ei "regina
;um ipsa puella, et ait ei^ rex: 'Nefanda^
em fecisti per simplicitatem^ tuam; iam^
;oniux'= mea amplius* esse non poteris'.
^ogavitque eam^ sacro velamine'^ induere
:um ipsa filia sua. Dedit 'ei predia multa
it villas^; episcopum vero, qui eam bapti-
;avit, exilio condempnavit. Fredegunde
'ero copulavit** ad reginam.

32.* Tunc lustinianus^ imperator apud

B.

'Numquid §

*ei Audovera" r."

'Deditque ei

Greg. IV,
40.

+) de fontc add, B 2c'.

Capp. 31. 32. A \a.h. 3a'. 6. ^». *^2. B \a (cf. n. xj.b. 2o>- 2. i'- 2*'. c'.

Cap. 31. a.} postes B 2aK b) baptizata A Ib. B 26«; babtizatum B \a; gratulantur B 2bK

) parare B la. 2o2. 6' ; p. fecit A 3-5'«. *p2 j) que om. B 26». e) de B W. f) susci-

eret. Et A 3^».*^». g) Numquam B \b; simile B 2a2. h) tui /i 26«. c". i) tcri m. al. in
tura »cr. A \a; potuerimus B 2a'- *. k) suscipiet A 16; M. — eam om. B 2a^. 1) tu eam s.

l 3S\*p2; t. ipsam B 2«'; M. tantum s. B 2c«. m) om. A 3^3.*^«. m*) cxicnsque ei F. o., d.

i 2b^". n) om. A 3b. o) recipit B la; fecit B 262". p^ dormiat A 3a'. B 26'. q) sna

t 2a'. rj Sic c. B 2a'. s) d. cum illa nequeo, d. B ?c'. t) que om. B 2a'. u) adorare

i 2a'-*; reginam B 2o' ; r. sua c. B 26'. v) om. B 16. 26'- 2'*. w) r. n. A 3^». *p2. x) simili-
idinem A 3«'; post f. 2S. foUum excldil, ut textus a citatem ad p. 295, l. 8. a suis desi.derelur B \a.
) nam B 2a'- *. z) i. a. c. m. A 3^'. *p2. a) e. n. p. fpotueris B 16) a. B 16. 2a' ; a. om.

l 36. B 2c'. h) ea B 26'. c) velamen B 16. 2o" ; volameni B 2at. d) v. ad r. (sibi add.

1 3*^>) c. A 33». '^2.

Cap. 32. a) post impcrium c. 32. incipit B 26'. b) ni superscr. B 16. 2c'; lustinus B 2o*.

1) Cf. Forcellini ed. de Vil II, />. 209. 2) Audovera liabitaane videtur Jlotomagi (cf. Script.
l. Merov. /, p. 192, l. %), uhi hunc librum, acriptum essf: opinor.

294

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A.
'^''Y' ^^' Constantinopolim civitatem obiit; lusti-
ib. IV, 47. nus* ambivit imperium. Chlodoveus quoque,
iunior filius Chilperici, abiit'' usque Burdi-
galem"^ urbem. Cum illic, nullo inquie-
tante**, resederet*, Sigulfus quidam a parte
Sighiberti regis missixs cum exercitu, se
super eum obiecitf. Quem fugientem cum
tubis et bucinis quasi fugientem cervumS
insequebatur''; qui vix ad patrem labens,
Parisius pervenit'. Chilpericus quoque
Theudobertum, Hlium suum seniorem, qui an-
tea'' Sighiberto'' iuraverat, ultra' Ligere"*^*
cum hoste direxit. Qui abiens', civita-
tes Sighiberti, avuncoli sui, pervasit, id
est Toronis, Pectavis vel'" reliquas. Apud
Pectavos autem contra Gundoaldum ducem
pugnavit; conlesusque exercitu s Gundoaldo
fugiit. Magnamque" illic cedem Theu-
dobertus de hoste^ Gundoaldo fecito.
CommotoP inde exercitui, Lemoficinum'"
Cadurcinumque abiit easque pervasit
atque vastavit^; ecclesias multas incen-
dit, ministeria distrahit', *clericos interficit,
monasteria^ virorum deiecit, puellarum deludit
et cuncta devastat. Fuitque^ illo tempore
peior in ecclesiis^ gemitus quam tempore
persequutionis Maximianiy et Diocliciani
ib. IV, 50. imperatorum ^. Cumque has discordias
inter hos fratres disseminare* vide-
rentur'', commoto iterum Chilpericus exer-
citu *usque Remus accessit, cuncta incen-
dens*^ atque debellans. Quod^ audiens Sighi-
ib.iv,49. bertus, convocans *gentibus illis, quae ultra
ib. IV, 50. Renum sunt, Parisius venit et contra fratrem

B.

10

15

20

*detrait*, clericus interfecit".

25

30

exercitum

*convocatis g. i., qui

85

Cap. 32. Aia.b. 3aK b. P». *p2. B Ib. 2a«- 2. b^- ^**. c'.

Cap. 32. a) lustinianus accepit (a. iii litura) B 2a^. b) om. B ^a^. c) Burdegalensem

A 3a'. *p; Burgxmdigalensem A 36; Burgundialensem A 3*^*; Burgundialem B ^a^. 6'- ^**. d) regnaret
et add. A 3^3. »^2 g) sederet A Za^. B 2ii. f) e. super e. .subito advenit B 2c'. g) om. B 16.
h) persequitur; qui fugiens et ad p. A 3^3. *^-. i) venit A 3*|32. B 2a-. c^; advenit B \b. k) ante 40
A\b; i. S. B 26'. k*) Ligire A \u. 1) ambiens civitatem Sighiberto B 2a^; habiens, partem

regni av. s. S. accepit, i. e. B 2ci, m) Pictavis cum multis aliis. Apud B 2c^. n) M. — fecit
om. B 2c'. o) interfecit A 3a'. p) Teudebertus, c. ex. , habiit L., Cadureinum easque B 2c'.

q) exercitum B 26'- ^**. r) Lemocinum B 2a'' ^. s) pervasit a. pervasit e. B 2a^. t) detraxit

A 3a'. p. *p2. dethrahit 4 36; m. d. om. B 2c'. u) occidit B 2a\ v) m. — deludit om. B 2c'. 45
w) in add. B 2a'- '^. x) ecclesias B 2a^. y) Maxmiani A 3^^. B 2a'; Maximiano B 26'.

z) imperatoribus B 2^^.62**; imperatores B 26'. a) deseminare A 36. B 2a^; des ::::::: B 16;

desiminare B 2a'. b) vi:::::: B 16; videntur B 2a'-2; videretur B 26'. c) devastans A 3^». *^2.
d) Quo B 2aK 6»**.

1) citra Legere Greg. 2) populo illo Greg.

50

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 295

A. B.

iuum ire disponit *'"•''■, mittens nuncios Dunen- Greg. iv,

. 50.

libus" vel Toronicis, ut contra Tiieudober-

um*= ire deberent. Quod illi *dissimulantes, *ille

ex Godeghiselum et Guntramnum duces in

lapite dirigit**. Qui commoventes exercitum,

Ldversus eum pergunt. Ille quoque dere-

ictus*' a suis, cum^ paucis remansit, sed

amen ad bellum exire « non dubitavit**.

renientesque ad pugnara, Theudobertus

ievictus prosternitur mortuusque' est ibi.

Lb Aunulfo quoque duce coUectus, Ecolosi-

lam'' civitatem deportatus', ibidem'"

epultus est. Chilpericus enim "per Rotho- *Ch. quoque p.

oaginsem"- > fugien.s", cum uxore sua ac

iliis Turnacum civitatem ingressus,

biP se reclusit etl communivit. Sighi- ib. iv, 5i.

ertus vero ■■ civitates illas quae ultra ^

'arisius sunt positae usque Rothomacum

ccepit*-'. Regressus inde, Parisius intro-

ens', ibique ad eum Brunchildis cum filiis

uis venit. Tune Franci, qui quondam ad

/hildebertum" seniorem aspexerant, ad Sighi-

ertum legationem mittentes^, ut ad eos

eniret^'', et illi*, Chilpericoy derelicto,

3sum super^ se regem stabilirent. IUe haec

udiens^, misit qui *fratrem suum in'' supe r *misitque''

lemoratam civitatem [Turnacuin*'] obsederent,

t ilie cum exercitu sequeretur eos.

^'unc *beatus Germanus episcopus dixit": *Cui

si abieris ^ et fratrem tuum interficere nolue-

is, vivisS et victor redis'^; sin autem aliud

ogitaveris, morieris. Sic enim Dominus per

+) quod ille mittit add. 13 26^**.

Cap. 32. A ia.b. ^a^.b.f,^.'^'^. B \a (cf. n. i).h. 2a>- -^ (rf. n. ej. b^-^".cK
Cap. .32. a) disponens B 2«^. h) Lugdunensis B 2b^". c) Theodoborto d. i. B 2//'.

) direxit A 3a'. e) derelictis .suis B la^. f) rKdit B \a. ^) ire A 3a'; e. ad b. B 2c'.

) dnbitat A 3o'. B 2hK i) que om. B 26'. k) se coloniam B \o,. 1) portatus A 3a'.

\) ibi A \b. B \a. n) Kotoma;,'f;nse B \a. o) fugit B 2a2. pj ihique A \b. 3a' ; se ovi. A 36.
) et c. om. B 26'. r) commovit add. B 26'. s) om. B 2a2. t) om. B 2a^. u) Childe-
erti B lo. v) dirigTint add. A 3j5^ anfe m. wld. A 3*^^; niittunt 6're</. w) vonirent B 2a'.

) illic A 16. B 2a'.c'; ilic B 26'. y) Ililporicum derclictum B \a. z) supra B 16. 2a'.

) audientes B \a. b) ut ^16; ovi. A 36. p». ^ji*. c) que om. B 2a^. cK d) ita A 3o'. 6.

i \a. 6. 2a'. 6'- '''*; Turnaco A 3,^». '^'; om. A \a. 6. c el Grerj.; civ. ut eam ob.sidcret B 2c'. c) iterum
iat B 2o' (ad p. 297, /.11. fdinra;, cum folium excisum »!l. f) habucri.s f. t. interfectum, tu cicius i^erieris
( 26»'*. g) vives A '6b. ^». '^^. B 26'; vivns B 2c' cnm Orcg. h) rovcrteriH A 3[ia. '^'^; re<Iiori.s B lo.

1) Cf. supra p. 217, /, 1. 2j citra Farisiua Grcg. I/oc ex loco uUcUcf/itur, scriptorem

i Parinig ad septenlrionem hahilasse; cf. supra p. 21G, l. 12. Hj obtentis civitatibuH illis,

— — usquc R. urbcm accesHit Grerj.

296

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

B.

^^s-^y, Salomonem ait: Foveam, quem^ fratri tuo
parabis^, in^ eam cadebis'. Quod ille audire
neglexit. Venientem autem illum apud vil-
lam cui^ nomen est^ Victoriacum^, collectus
est*^ ad eum omnis esercitus, iupositumque
superS clypeum regem *super'' se sta-
tuunt. Tunc Fredegund i s i n c b r i a v i t duo s
pueros Taraonenses » *dixitque eis': 'Au-
dite 'consilium meum et pergite ad Sighi-
bertum et simulantes lingite, ut eum
regem levare debeatis super vos. eumque
interfieite. Si evadetis** vivi"', ego mirifieeP
honorabo vos et filiosi 'vestros. Si autem
illic'" peritis, ego pro* vobis elymosinas
multas per loca sanctorum dare "promitto'.
Illi vero nec dubii'*, fero" ut erant corde^
ib. ad eum venieutes, cum alia 'causa suggerere
simularent^', abstractis 'scramsaxis^, utra-
que ei latera^ fcriunt^. At ille vociferans
ac 'corruens, emisit spiritum mortuusque
est. II 1 i c et homicidae illi ^ corru e r u n t.
Chilpericus namque uesciens, esse*
mortuum fratrem suum, timebat alia
die sequente'' a fratris hoste esse occupa-
tum, usque quod"» Fredegundis rei veri-
tatem ei predixit, mortuum esse fra-
trem suum. Tunc egressusP Chiljjericus
a Turuaco cum uxore sua ac populo.

eum

add.

*Taraoninsis

*eis: 'Ite'' ad cuneum^ Sigiberti et lo
adsimulate, ut eum supra"" vos in r." ele-
vare d., eumque

'et sobolera vestram. Si a. corruetis,

ego

15

*s. distribuam'. Ille*

*aliam causara

'a. cultris, quos vulgoy scramsaxos vo-
cant, u.

'adque^ c, non post multo spacio e. sp.^
Ibi'^ etiam et illi homicide'^ corruerunt.
Ch. vero nesciens de fi-atris*^ interitu,
quids Fredegundis egisset, dubius esita-
bat> animo, quomodo'* angustias, quas '
ab oste fratris sui paciebatur, an" eva-
dere possit" aut non, douec Fredegundis
omnia de fratris sui morte narravit. Tunc
egr. Ch. rex cum satellitibus suis de T.
c. uxore et filiis, v.

I

20

25

^) Sigibertus rex moritur in marg. add. B \a.

Cap. 32. A \a. b. 3ai. b (cf. n. q). ^s. *^\ B la. b. 2ai. 6>- 2". c^.

Cap. 32. a) que B \a; q; 5 2ii; quam fratre B 2a'. b) parabis B \a; praeparabis B \b. 2a'.
c) primus incides in eam B 2c' ; in ea B 2b^- ^**; i. e. conrues Greff. d) que vocatur Victuriacnm B \a
(non B \b) ; est om. B 26'. e) Victoriam cum coll. B 2ai. f) coll. stadium cunctus ex. B \a.

g) supra B 2a'. 6'. h) s. se om. A 3^^ *^2. Jiaec superscr. B 2a'. i) ad eos B 26'. k) ita pnrgunt
codices B, solo B \b excepto, ubi haec leguntur: Audite consilium meum et pergite ad Sigiberti et simu-
lantes fingi::: (fingite eum ut sec. m.) supra vos in r. B \b. 1) chuneum B \a. m) super B \a. 2c'.
n) regno :::::: d. B \a; regno B \b. 261-2**; regnum B 2ci [at regem B 2a'). o) evaderetis B 16;
evaderes B 2o'. o') vivo B 2ai. 6'. c'. p) magnifice A 3a' ; mirifici B \a. q) desinit A 36.

r) om. A 3o'; perieritis A 3a'. ^*. *^2. s) ego el?m. m. pro v. B 26". t) ita B 16. 2a'. 6'.

t') dubio B 26'. u) fore A 3a' ; ferro B \a; feroces B 2ci. v) corda B 26'; c. v. ad eum

B \a. 262". c'. w) simulant A 3a'. x) ita A 3a'; seram saxis A \a; seran saxis A \c; scramxaxis
A 16. 3^3'; iscram saxos B lo; crasaxos B 16; scramxaxos B 2a'. y) vulgos B 2o'. z) latere

B \a; in utroque latere eum percusserunt. At B 2c'. a) ferierunt A 3a'. b) epm B 2ai. c) Ubi?
B \a. dl homicidi B 2a'. e) m. e. A 3ai. ^3. *^2. f) fratre B 16; fratri B 2ai; fratri suo i.
B 262**. g) de add.. B Ib. h) sequentibus fratribus ab hostibus esse se o. j4 3^'. *^2 j) esitavit

B 26'. k) animoque a. B 2a'. 1) qua B 2a'; quos B 26'. m) quo A 3ai. p'. *^2_ q) aunon
m. al. corr. aut B 16; anon corr. an B 2ai ; an om. B 262**. ci. o) potuisset annon (annon etiam

B 262**j B 26'; aut n. om. B 2c'. p) Ch. e. A 33^. *^2.

1) Th&rouanne (Pas-de-Calais). 2) Grcgorio testc Sigiberti homines cum rege ceciderunt.

35

I

40

46

50

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

297

A.

istituma Sighiberto vestibus omatis''
lud Lambrus vicum sepelivit. Unde po-
ea Suessionis in basilica*^ sancti Medardi''^
IX ta** patrem suum Chlotharium "^ sepelie-
mt. Mortuus *est autem anno 14. regni
i. Illoque mortuo, Brunchildis ''^^^ cum
iis suis Parisius resedebat plena luctu,
Bsciens *pre' dolore, quid agere debe-
jt. Gundoaldus'" dux adprehensum" Childe-
;rtum, filiumP eius parvolum, furtim^ per
)ctem abstullit et cum eo in'" Auster
git; collectisque gentibus, super* quas pater
us regnaverat, regemque eum *consti-
e r u n t.

33.* Chilpericus vero rex Parisius
iniens, adprehensamque^ Brunchildem apud
othomaginsem civitatem "^ in exilio retrusit
esaurosque eius, quos Painsius detulerat,
)stulit^; filias eius Meldis^ urbe tenere pi"e-
pit. Chilpericus enim*^ filium suumS Mero-
chum cum exercitu uitra Ligere''-' dirigit.
t ille*, relictam ordinationem patris, tunc''
jr Cinnoraannicum reversus', matrem suam
udoveram'* visitare se fingeret",
othomacum civitatem" veniens, ibique
•unchilde reginae" coniungiturP eamque *sibil

B.

Greg. IV,
51.

*s. Obiit autem a.*^ 14. r.S s. etate qua-
draginaria ^- '. Interempto •" q u o q u e Sigi- ib. v, i .
berto' rege apud Victuriacum ^ villam*', Brun-
childis enim regina cum f. s.

'luctu, quid de se agere deberet,
ignorabat". G.

regemque instituit'- ++■'■.

ib.

ib.V, 2.

eam s.

■•■) quam ipse construxerat* ac add. Vindob. nr. 473, '^'^) uxor Sigiberti m. rec.

superscr. A \a, add. B 2c'. ■^++) Childebertum, filium Sigeberti, in regem post

mortem patris apud Austrum elevatum esse in marg. add. B la.

Capp. 32. 33. Ala.h. 3a'. ^». *^2. B la. b. 2a>- 2 fcf. n. fj. h^- 2**. c>.

Cap. 32. a) vestito A Ih; Sigibertum A 3a'. B Ih. 2a». c>; Sigiberti B la; Siggebertum B 26'.
V. regiis a. A 3^'.*^^; ornatum B \a. c) basilicam B \h. d) secus Greg. e) om. A 3^3*^2;
eum sepelivit B 2c'. i) annos B \a. g) oni. B \a. h) quadragenarii B la; I. — V. villam

%. B 2c'. i) Sigibertum B 2a'. k) post villa c. 32. incipit B 2bK 1) p. d. om. (?) A 3a'.

) antem arld. A 3^'. 'p. n) ndprehendit B la; Chilpericum B 262'*. o) nesciebat B \a.

redit B la^. q) furtum A 3^*. B \a cum codd. B Grey. r) om. B 2a'-2j hoster corr. hostes
2a2. s) supra B \b. 2o'- *. i) instituunt B \a; constituit B 26'. c'.

Cap. 33. aj aine intermissione pergit B 26'. b) adprebensui adque (ui et d expunct.) Brun-

lilde B 2a' ; adprehensusque Brunhilde B 2a^. c) civitate B \a; urbem B 2a^. d) abstullerat
2a*. e) MeduB urbis B \a. f) itaque A 3^». *j^2; vero B 26***. g) eius A 3a'. h) ita
\a.b; Ligerem relL; diroxit A 3.S». 'ji^. ji !„_ 2c'. \) illa relicta B 2a' ; o. r. B 26'. k) dum

3(?); om. B 2a'-2; p. t. om. B 2h'^". 1) versus B \a; r. in marg. auppl. B 16. m) fiiigerat

2a\ n) civitate B \a. o) regina J5 la. 2a^; r. om., 18 iilt. eraa. B 26'. p) coniugitur

2o' ; coniugiter B 26'. q) eam ibi A 3a' ; in om. B 2a'.

1) Ilaec e Greg. IV, h\. aupplela aunt. 2) E Greg. V, \. 3) Pcctavus Greg.

I Nomen omisit Greg. Audoveram iuam Chilperici sacro vclamine indulam ease, supra c. 31.
irratur. Ipsr Merovechun pontea in 'monasterium Cinnnomannicum (jui vocatur Anninsola in
icerdolali regula erudiendu^ minaua ent; c/. Greg. V, 14. 5) Cf. Greg. IV, 19.

SS. R. Meroving. II. 88

r

I

298

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

B.

Greg. V, 2. in c 0 n i u g i u m copulavit. Haec audiens
Chilpericus, quod*' scilicet contra fas'' et
legem canonicam uxorem avuncoli' *sui
accipisset, nimis "amarus festinanter
ad ipsam urbem® perrexit. Illi^' vero
cum cognovissent, quod* eos separare^ decer-
neretS, ad basilicam sancti Martini, quae est
lineis'* tabolis super *murum constructa',
confugiunt. Rex vero cum eos'* per in-
genium inde euecere non posset*', do-
lose' eis iurans, quia*, si voluntas'" fuerit,
ille eis*** nequaquam separaret. Haec
sacramenta illi audientesP, de ipsai basilica
egressi sunt; exosculatisque dolose, *aepu-
lavit cum eis. Post paucos *autem dies,
ipso Merovecho adsumpto', Suessionis civi-
ib.v, 3. tate rediit". Cum ibidem moraientur^, de*
Campania hoste collegunt contra Chil-
pericum. Ille similiter exercitum com-
movit, ad pugnam dirigit. Campanien-
ses nimis cesi, in fugam dilabuntur,
multosque *ibi nobilissimos viros occi-
dit. Quae postquam acta^ sunt, rex Chil-
pericus propter couiugationem Brunchildis ^
vel eius* maleficia'' Merovechum suspectum
habebat de *ipso hoste ac pugna, inri-
tante Fredegunde. Tunc expoliatum eum*=
ab arma c omm en datisque^ custodibus®,
tractans, quid de*^ eo facere deberet.
ib.v,i4. Post haee eum *totundit ac presbiterum

*u. patrui acc.

f

4

a., valde a. festinus^

supr a

10

*i.: 'Si"', iuquid, 'v. Dei f.'*, ipse os
separare non conaretur'. Haec illiP s. acci-
pientesP, de b. e.

*et dignanter"' acceptis, add. i5

*Post d. vero paucos^ cum i. M.

*m.^, coUecto hoste de C. ^ adversus
Chilpericum, ille quoque s. cum exer-
citu aciem^ diriget contra eos. At illi 20
nimis ce s i ,

"multusque^

25

'hab. pro hac pugna, insidiante Frede-
gunde. f

30

*h. tunsoratus est ipse? Merovechus,

^) Quae insequuntur, ita immutavit B 2c' ; de C, Merovecus contra patrem suum Chil-
pericum venit. Pater quoque eius cum exercitu contra eum accessit eumque fugavit.
Post haec tonsoratus est ipse Merovecus, iubente Chilperico, patre suo, ac presbiter
ordinatus cum veste sacerdotali. In Cenomannem* civitatem sub regulari ordine
eum vivere fecit. Tempore etc; ef. p. 299, l. 5.

35

Cap. 33. A la. b. ZaK ^». *^2. b 1«. 6. 2ai- K 6«- 2". c'.

Cap. 33. a) quos B la (ut infra), b) c. fecisset 1. cannon. B la. c) a. s. om. A 3^^ *^*.
d) ad i. u. f. B 2c». e) orbe B 2a». e*) ille B 16. 2a». f) per severare B la^. g) descer-

neret B 2o' ; decernit B ^a^; deberent B 2ci ; ad om. B \a. h) ita A \a cum codd. B 3. 4 Greg.
i) om. B 2a2. i*) c. inde (exinde B \a) eos p. i. ei. (auferre Greg.) B 2ii. k) possit B \a. b. 262**.
1) p., se promittit eis iur. A 3p'. '^"^. m) Dei desideratur. n) iuravit, quod ab invicem non separa-
rentur. Haec B 2ci. o) (f. om.) ipsios s. B \a; i. hos B 16. 2oi ; i. eos B 26'- ^**. o*) ita A \a;
eos rell. p) illis s. accipiens B 26' ; audientes codd. B 3. A. b Greg. ; accipientes rell. codd. Greg.
q) om. A 3ai. B cum Greg. r) indignantes B 2a' ; indignanter B 2ai (e corr.). 2a^. 6^**. s) v. non p.
B 2a2; cum om. B 26^. c'. t) adsumptus B 2ai- 2. u) resedit A 3^». *^2; gediit B 26'. v) mora-
retur B 16 (corr.). 2ai- 2. w) etiam B \a. 26***. x) ita B \a. 2a'. y) gesta A 3p». *^2.

acti B \a. z) Brunihilde B la; Brunchilde B 16; Brunchildes B 2ai; Brunechilde B 26i. a) om.

A 3ai. b) veneficia A 3^3 *^2j malefaciam B 2ai ; maleficiam B 2a2; malefici^ B 26i. c) om.

A 3ai. d) commendatusque A 16. B 2b^. e) asservabat (servabat .4 3*^2j ^dd. A 3^'. '^2_ fj o^_
B 2ai. g) om. B \b; Mereveo B 2a2.

Xota +. a) corr. Cenomannam B 2c^.

40

4S

60

f

LI13ER HISTORIAE FRANCORUM.

299

•dinare pi-ecepit, cum veste sacerdo-
,le monasteiiuin Aninsola* in Cinnomanni-
im eum direxit, ut illuc *regulare or-
ine vivere "deberet. Illo namque
mpore beatus Germanus Parisiorum epi-
lopus plenus virtutibus "migravit ad
ominum'^; *in basilica sancti Vincentii
im gloria sepultus est. Post haec Childe-
srtus iunior legationem ad*" Chilpericum
isit propter Brunchildem, matrems suam.
le quoque pacifice reddedit'' eam^. Tunc*
imson, filius Chilperici, mortuus est.

34. Chilpericus autem rex discriptio-
;s» novas et graves per consilium Frede-
indis^ in cuncto regno "^ suo fieri iussit.
ro qua causa multi relinquentes *terras*^,
lUas, civitates vel possessiones proprias, alia
gna petierunt, dicentes, se*^ melius esse
jregrinare quamS tale periculo subiacere.
ic enim fuerat statutum, ut possessor de*"
■opria terra ' unam anforam "^ vini per *ar-
mnem redderet™. Sic et de reliquis terris
s universa substantia faciebant;
militer et de mancipiis cuncta age-
antur. Populus vero valde oppressus,
)ciferabatur " ad Dominum. Eo tempore
X *Chilpericus graviter egrotavit. Quo" re-
iiperanteP, filius eius iunior, necdum

B.

iubente Chilperico, presbiter ordinatus, Greg.v, u.
cum V. s.

*illic

*o. degere*^ d.

Tempore quoque ib.v,8.

illo b.

*magnis add.

*D.<=; cum gloria ef^ psallencio maximo
beati V.> martyris basilica s.^ praenitit. Ch.
p. h. i.

'Eo tempore S.

ib.V, 22.

ib.V, 28.

*r. civitates® illas vel possessiones

pre '

ib. V, 34.

r. om.

■•■) Eo anno Brittones Redonicum ^ et Apricadinum vastantes, Hilpericus cum Francorum
exercitu super eos inruit et cum eis pugnavit devicitque eos atque vastavit. Cham^
(sic!) autem regem eorum occidit, ultra silvas direxit et multum populum Britanorum
prostravit; regnum incendens, reversus est in Gallias inseruit Vindob. nr. 473.

Capp. 33. 34. A lo. b. SaK ji». *^2. B la. b. 2ai. ». b^- ^**. c'.

Cap. 33. a) m. in insula A 3a'. P'. B 262**; m. ab insola B 2»^; jn om. B Ib. ^a"^; Cinomanico

la. b) vivere B la (non B Ib) ; d. d. om. B 26***. c) Domino B la. d) suj)erscr. B 2a',

i. B 2a*; silentio B la. 2a^. e) est add. B Ib; premittit B la; p. eras. B \b; sepultus est. Ch.

W.c^. f) m. ad Ch. A 3-i'». *,S2. g) matris corr. matrem B 2a'. h) reddita est B 2a'- *;

rr. reddidit eam B 2a' ; reddit B 26».

Cap. 34. &) criminaciones tiones (t. delet.) n. B \h. b) Fredeg^unde B \a. 26'. c) regno

corr. rege 8Uo f. B 2a'; in c. r. s. ora. B 2c'. d) relinquentes patriam, fug^erunt, melius esse dic.

33».*^». c) r. suas civ. v. B 2c'. i) ila A \b. B (plerique) ; om. A \a. 3a». ^». *^2. B \a.

quem B 2a'. h) de p. t. om. A ^ji». '^'^. i) terrae B 2a'- *, k) f.onfosam B 2a^. 1) ita

\a.b. 2a'; pro B 2c' ; per rell. m) reddidit B \a. n) vociferabantur B \a. b. 26'- ***; vocifera-

int B 2a'. o) co B 16. 2ai. p) convaliscente Oreg.

1) Ilaec auctor Libri II. Fr. addidil; cf. (Irerj. VIII, 33.- Ille vero egrcHsi, se ad bHsili-
im Hancti Vincenti, in qua scpulchrum habotur beati antcstitis (acil. Gcrmani), contulerunt.
nde haec baailica postea Saint-Germain dea Pr6a vocata eat. 2) Cf, Greg. V, 29. Apricadinum

Ivrancheti) Gregorius praetermiait neque regia Charn meminit.

88*

300 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

Greg. V, 34. b a p t i z atus , egrotaie coepit*. Qui bapti-
zatus, vix convaluit, fraterque^ eius
senior nomine Chlodobertus huic'^ morbo
corripitur'^ valida tabe''. Fredegundis '^
plena dolore filiorum ets gemitu
ait ad regem, repenitens: 'Nos *diu male *'Diu" nos

agentes ' pietas divina sustentat; nam nos
sepe'* febribus et aliis malis corripuit, et
emendare neglegimus'**. Ecce iam perdi- lO

mus ' filios! Ecce iam eos"" lacrimae pau-
perum, lamenta viduarum, suspiria orfanorum
interemunt' ! Ecce auri et argenti inmensa
pondera", cellaria et horrea plena re-

dundant, et nescimus, cui congregamus" ea! i*

Ecce quod pulchriusP habebamus perdimusl
Qnid nobis proderunt ista omnia? Nunc*!
vero placeat tibi consilium meum, et
iube reddere quod male pervasimus et
discriptiones novas, quas"^ iniuste, ini-
quiter^ fecimus, iube incendere, ut', si
natos perdimus", vel poenam^ perpetuam
evadamus.' Tunc rex conpunctus^ corde,
tradidit omnes discriptiones iniquas ad
conburrendum in^ igne. Post haec puer
parvolus, filiusV eius, moritur. Quem
cum grande merore^ Parisius in basilic a
sancti Dionisi martyris deportantes,
sepelierunt. Deinceps Chlotbertus^, filius

eorum'' alius, cum nimis egx*otaretur, con- 3o

ponentes eum"= in feretro, Suessiouis *basili- *S.^ ad® b.

cam^ sancti Medardi duxerunt'^. Proicientes-
que eum ad sanctum sepulchrum ^, voverunt
vota pro eo ; sed media nocte deficiens,

mortuus est. Quem in basilica sanctorum 35

martyrum Crispini e t Crispiniani sepelierunt.

^) beati Medardi add. B 2c'.

so

85

Cap. 34. A la. b. 3a'. ^s. '^2. b \a. b. 2ai- 2. Ji. 2". ci.

Cap. 34. a) aegrotasse recepit B 26i. b) que ovi. B 2b^. c) simili B 2ci. d) con-
sumitur A 3p. *p>. e) c. vale ditavit. F. B la; vald: tobe B \b; valeda abe {corr. tabe) B 2ai; 40

valde habet. F. B 2o2. f) vero add. A 3oi. ^s. *^2. g) cum add. B 2a\ h) De (expunct.)
deunus m. B 2a2. j) agente B \a. k) om. A 3a'. k') neclexiraus B \a; necle::::s B 2ft';

negleximus B W* (?). 1) perdidimus — interemerunt A 3^3. '^2. m) nos B 26» ; e. i. A 3^». *^2.
n) habemus add. B 2c'. 0) congregavit B 26'; eam B 2ai. p) carius B 2c'; habeamus

B \b{l). 2a'. 6'; habuimus B 26«**. q) Nunc — reddere om. B W** . r) quasi B 2ai. s) eras. 46
A 3ai; iniquitatem B 2a'- ^ 6'; om. B 2ci. t) et B \b. la^. u) perdidimus A 3^3. *p2. B \a.

v) perp. p. A 3^3. *p2. w) conpuncto B \a. 2ai (non B 16. 261-2'*;. x) c. igni A 3oi. P». *p2.

in OOT. B 16. 261; ignem B 2a^. b^. y) om. B \a. n) honore A 3f53. *^2. memore B 2a\

a) Frodbertus B 2ai; Rodbertus B 2a^; f. e. a. Ch. B 2ci. b) eius B 2ai- 2. c) om. B 2a'.
d) Sexonis B 2a'-2; Saxonis B 26'; civitate add. B 2ci. e) basilicae A 3ai; in basilica A 3^». *^2. 50
B \a. 262"; ad basilica B 26i. f) de duxerunt A 16.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

301

Magnus quoque plauctus hic * omni populo
'uit; nam^ mulieres cum viris*' suis 'lugen-
^es"* flebant®, nigris vestibus indutae,
Dercussa pectora, hoc funus sunt prosequu-
:aef. MultaS munera ac dona Chilpericus
•ex ecclesiis vel pauperibus et *multis villa-
3US est largitus.

35.+ Eo anno *Iustinus^ imperator
imens effectus, 18.* *anno imperii sui
ipud Constantinopolim^^ civitatem obiit.
riberius quoque imperium^ eius *susce-
lit. Post haec Theudericus* puer'', filius
!)hilperici, mortuus est. *Peperit quoque
.lium§ filium his diebus Fredegundis,
[uera'' Chlotharium^ vocaverunt». Hic fuit
(ostea rex magnus, qui genuit Daigober-
mjjk. +t_ Childebertus *itaque rex Auster
um hoste in Italia abiit, ipsam deva-
tavit et tributariam fecit. Maxime quo-
[Ue discordiae in illis diebus inter Chilpe-
icum eti Childebertum, nepotem suum.

'lucubres

Greg.V, 34.

*p. ac praedia multa esti"
*Eo quoque'* tempore I.

*e. om.

ib.V, 30.

*Ch., obiit. His diebus p. Fr. puerum,

quem

*D. In illis quoque diebus Ch.' rex ib.vi,42.
in I. habiit+++ rursumque"" eam ad par-
tem" Auster, quam ipse" regebat, ad-
quesivit et sub tributo subiugavitP. Tunc ib.vi, i2.
etiam maxime d. inter

+) lustinus imperator Romanus obiit. Tiberius successit in marg. add. B \a.
+■'■) Misit autem legationem Hilpericus ad Tiberium imperatorem Aregium comitem'*, qui
clementer Constantinopolim receptus et cum muneribus multis ad Hilpericum reversus
est. Interea Hildebertus missos dirigit ad Hilpericum, ut, facta pace et amititia,
contra Guntramnum ire deberent*. Qui remandavit, dicens: 'Non possum ego contra
fratrem meum ire ad pugnam, quia pax est inter nos'. Hildebertus vero per con-
silium Brunehildis legationem ad avunculum suum Gundramnum dirigit *, ut redderet
ei partem Massiliae, quam pater eius Sigibertus adquisierat. Ipsi pacifice civitatem
illam diviserunt. Vindob. nr. 473.
^^) Childebertus, filius Sigiberti, Italiam adiens, tributarias (!) sibi fecit, quod et Teut-
bertus quartus ante se rex ' eisdem provinciis fecerat in marg. add. B \a.

Capp. 34. 'Ab. A \a. h. 3a«. ^», *^\ B 1«. b. 2a'- K 6'- 2**. c'.

Cnp. 34. a) hoc B 26'; illic pro h. B 2c'. b) nam — suis in marg. suppl. B 16; nam —
rosequutae om. B 2c'. c) viros 1. B lo. d) ila A 3a'. ^^. *^* cum Greg.; iungentes A la. b.

I cum .suia viri.s h. l. repetit B 26'. f) persecute B 16 (?J. 2«'*. g) Munera (ergo add. A 3'^')
; d. Cb. r. e. v. p. et m. aliis 1. est A 3^^ '^^. h) om. B 26'.

Cap. 35. a.) lustiniaiius perperam A la. b) quod B 2o' ; om. B 26^'*. c'. c) 18. hahent

\a. 2c'; 17. B W*' . i\) Constantinopoli B 2o'. e) regnum A 3^3.*^. fj f. Ch. p.

3ii». *ii»; p. om. B 16 (\<c, litt. ras.J. 26'. g) h. d. a. f. A 3^^. '^"^. h) om. B \a. i) vocavit

26'. k) iJagob. A 3. B 16. 2; Dacb. B \a. 1) Childericus B 2c'. m) que om. B 26';

— adquesivit om. B 2c'. n) partes B 16; p. Ortus (Hoster li 2a2; Aut6 B 26'), q. B 2a'-2. 6'.
I regem add. B 2o'- *. \>) tributo tributavit B \a. q) et Ch. om. A S^». *p>.

1) Ita perpeTaTii Liber II. Fr. A cum (Jrcgorio, ut It 13. emendavil. 2) A. 584;

"". Greg. VI, 34. 3) Chlotharius II. eodem a. 584. natus eat; nf. Greg. II. Fr. VI, 11. Ilis

iebus ei filius natua fuerat, qucm in vilia Victuriacense nutrirc iobet, ne forte, dum pubiice
idetur, aliquid malc incurrat et moriatur. 4) Greg. II. Fr. VI, 2, nojncn nullum tradit.

) Cf. Greg. II. Fr. VI, 3. 6j C/. Greg. II. Fr. VI, 11. 1} Cf supra c. 26.

302

LIBER -HISTORIAE FRANCORUM.

A.

Greg.vi, 12. c r e s c e b a n t. 'Inritabant enim eos'' ex
utrisque partibus^ Fredegundis et Brun-
592. childis. Eo quoque tempore mortuus est
bonae** raemoriae domnus *Guntramnus
rex, frater Chilperici regis; 'Cabillonno*
civitate Burgundiae in basilicaf sancti
Marcelli martyriss-i sepultus est. *Regna-
vit autem'' annis 31. * Fredegundis vero
filiam suam nomine Ricchunde' cum magnis
opibus et infinitis thesauris in Hispaniis*
Leubighildum regem uxorem filii sui'

Greg.vi,45. cum' magna legation e Gothorum'" direxit.
Erat aufem Fredegundis regina" pulchra
et ingeniosa nimis atque adultera <•••*, Lan-
dericus* quoque tunc *erat maiorumP do-
mus palacii, vir ingeniosus ac utiHs, quem
memorata regina diligebat multum'", quia
46^ ' in 'luxoria^ commiscebatur' cum ea. Qua- *in om.

dam die maturius" mane cum rex ad
venationem exercendam de^ villa Calense^
in Parisiaco dirigeret, cum amaret *eam
nimis, reversus in camara i^alacii de^
stapplo^* equitum, illa^ caput suum
abluens aqua in ipsa camara, rex vero
retro veniens'', eam in^ natibus suis de
fuste percussit. At illa cogitans, quod Lan-
dericus esset, ait: 'Quae*= sic facis, Lan-
derice'^?' Respiciens sursum^' viditque^,

+) reginam post tergum percussit Vindoh. nr. 473.

B.

's. consurgebant, inritabantque^ eos

*m. G. rex inclitus, f.
*r. om.

'est om.

10

H. eam'^ Leubegildum

15

*e. t. in aula regis Chilperici vir
cax adque strenuus*J, quem

effi-

20

*c. n. ipsa'' Fredegunde diligeret, r.

85

30

Cap. 35. A \a. b. 3a'. ps. *p2. B \a. b. 2ai- 2. U- 2**. c'.
Cap. 35. a) (e. om.) F. et B. ex u. p. A 3^*. *^2 i,) inritabuntque B lo; consur-

gebat inritabatque B 26». c) p. et F. et B 26'. d) b. m. om. B 262**; G. b. m. r. B 2ci.
e) Cavelonne B 2a2; Cavalono B 262**. fj basilicae B 26i. g) martyri B 2a> ; om. B 2a2.

h) om. A 3a>. B la; regnavitque a. 21. B 26'. i) Kicohundem B \a; Riabundem B 26'; cum magna 35
1. G. et h. l. ponit B 26^**. k) Lsp. filio Leubigildi regis ux. cum m. B 2c'. 1) Leobygildum B 26'.
m) petente add. A 3^^. *^2. n) q^ B \a. o) a. ultera B 2ai. p) raaior A 3a'. ^^. *^2 geviper.
q) extrenuus B 2a2. 6'. c'; ad add. B 2a'- 2. r) multo B 26'. s) luxoriose B 26'. t) commiscebat
B 2a2. u) die mane primo c. B 262**. y) e. Cala monasterio habiret et nimis B 2c'. w) Calensa
B 2ai. x) ipsam Fredegundem B 16. y) de s. e. om. B 2c'. z) staplum B \a; stabu'" B 16; 40
staplo B 2a'; stapulo B IdK a) vero add. A 3^3. *p2; Tunc illa B 2c'. b) e. v. A 3f53. *p2.

c) Quare fecisti A 16; Quid B 26'; ait: 'Ut quid sic f. B 2c'. d) Landerici B \a.b. e) respic.

retro v. B 2ai; resp. rursum v. B 2a2; resp. post tergum suum v. B 262**. f) que om. B \a.b. 26'- 2**.

1) Cf. Fred. IV, 14. 2) Numc.rus constat; 33 annos Gunthramno Fred. perperam tribuU.
3) Rigunthis Reccaredo , Leubighildi fdio, desponsa erat; cf. Greg. H. Fr. VI, 45. 4) Cf. 45

Greg. H. FV. V, 47.- 'Maiora', inquit, 'de te ait episcopus; dicit enim, reginam tuam in adul-
terio cum episcopo Bertchramno misceri'. 5) De Landerico maiore domus v. Fred. IV, 25,

a. 603/604. 6) Stabulum, vulgo stahlum (cf. Foreellini ed. de Vit V, p. 618j, noli confundere
eum vocahulo Germanico 'stapplus', i. e. gradus.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

303

B.

juod rex esset; expavit vehementer. Rex
rero nimis tristis effeetus, in ipsa vena-
ione perrexit ^. Fredegundis itaque *• voea-
at ad*^ se Landericum et enarravit *haec
)mnia, quae rex fecei-at, dicens: 'Cogita,
[uid agere debeas<^, quia crastina die ad
ormenta valida^ exibimur'. Et ait Lan-
lericus, contritu'' spiritu, commotus lacri-
nis, dicens: 'Tam mala hora^ te vide-
unt oculi mei^! Ignoro enim, quid agere
lebeam'', quia conpremunt» me undique
LUgustiae'. Et'' illa dixit ei': 'Noli timere,
.udi consilium meum, et™ faciamus hanc
em, et non moriemur". Cum autem rex
[e venatione, clauso *iam die, ad noctem
dvenerit", mittamusP qui eumi interiiciat,
t proclament^, *quod Childebertus rex
Luster insidiatus ei fuisset. Illoque mor-
ao, nos cum filio meo Chlothario regne-
lUS^'. Cumque *nox advenisset, re-
ertente Chilperico rege de venatione^,
missae ^homicidae'' inebriati av vino a
Vedegunde, *dum rex de equo discen-
eret, euntibus 'reliquis personis ad
lansiones "suas, ipsi^ gladiatores percus-
erunt regem in ventrem *suum duobus
sramsaxis. At+^ ille vociferans, *mortuus
st*. Adclamaverunt autem insidiatores,
uos regina miserat: 'Insidiae, insidiae'^
Lint *haeC Childeberto rege Austri*" super
ominum nostrum'. Tunc exercitus huc

^) Ubi possum fugire domino meo rege
^^) et sanguinem fluens per os et nares,

narravit

*v, summo noctis vespere, obtene-
brante"" crepusculo, advenerit,

*et praecones ' clament, quod insidie
sunt Childeberto". Illoque

*r.' Pactum est autem inicium Greg.Yi,4G.
noctis, revertente

*v., quidam pueri adolatoris inebriati^

*Fr. missi''-, dum de e.

*pergentibus r.

*ad metata'' sua

*regein in alvum scr.

*v., expiravit mortuusque est. Succla-
maverunt*^ quoque adolatores, quos r. frau-
dolenter m., dicentes: 'Insidie,

*fuerunts h. Ch. r. Austrasiorum *■ s.**
d. n.' regem'. T.

? inseruit B la.
mortuus est Vindoh. nr. 473. e Greg.

Cap. 35. A la. b. 3a'. ^^. '^2. ^ la. b. 2a»- 2. 6i fcf. n. qj. i^*'. c'.

Cap. 35. a.) direxit B \a. b) Fr. vero B \a. c) L. ad sc B 26'. d) debeamus

I 26'- '". e) om. A la; valid<j A 3a'. {) contritus B la; contritus sum c. B 2a'. g) ovi. B la;

ra viderant B 2a'. h) debeamus B 2bK i) cumpr. B 16. 2a'. k) At B 16. 1) om. B 26'- 2".

i) et f. h. r. om. B 2/>2**. n) periemus B \a; moriamur B 16. 26*** o) venirit A 3«'. 'jS^ (non

3^'^. pj eum add. B 2a'. q) cum 2 folia perierint, quae sequuntur ad silvam pascencium,
305, /. 32, desunl B 26'. r) obtenebrantcm B la. s) proclamant A 16. t) mittamus pro p.

' 1«; praeconia voce clamet B 2c'. u) Childebertus. Illefjue B 2a' ; Chilperico B 26^**; Ch. om.

' 2c'. V) regnamns tupertcr. B 2a'. w) venationem .^ la. x) illi aild. A 3[5^. *f5^. y) inobriato v.

' 2a'. z) missa /i 2a'. a) ipsa B 2a'. b) metatas suas B ia; ad ospicia sua B 2a'^. c'.

I Sic clamavcrunt B la; Exclamaverant B 2a^. d) deest A 3f5». '[i^. B la.b. 2a^.c^. e) hog B 16.
Auster A 3o'; Ostrasiorum B la; Hildiberto regi (haec OHtrasiorum — d. n. r. suppleta) B 2a'.

) sunt B la; foerant B 2a'. hj sub B 2a'- *. \) meuin B in.

1) Chilpericum per Fcdconem quendam a Brunichilde minaum inlerfectum eftne, Fredega-
us III, 9.'}. reltul.it. Gregoriua neque hanc neque illam accuaauil, at Childebertua I<\edegundem
rguit; cf. Greg. II. Fr. VII, 7, Fahulam Ldhri II. Fr. refutavi-.rnnt Valeaiun, liea Franc. II,
, 187; Loebell, 'Gregor' p. 20».

304

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

B.

illucque discurrentes, cuni nihil invenis-
Oreg.vi.46. scnt, rcvcrsi sunt ad propria* sua. Mal-
lulfus'' itaque Silvanectinsis *^ episcopus, qui
in ipso palatio tunc aderat, indu-
turaque eum*^ vestibus regalibus, in uave^
levato^, cum hymnis et psallentio'^ cum
Fredegunde regina vel reliquo exercitu
Parisius civitateS in basilica beati Vin-
centi martyris eum sepelierunt. Regna-
vit enim annis 23. •• Fredegundis autem '
cum Chlothario rege parvolo'', filio suo,
et Landerico, quem maiorum 'domo pala-
cii' elegerunf", in" regno resedit". Franci
quoque predicto Clilothario rege parvolo
584. super *se in regnum statueruntP.

36. Audiens autem Childebertus rex
Auster, 'filius Sighiberti. nepus Chilperici,
avuncolo'' suo mortuo et'' maleficia Frede-
gundis reginae, hostem'^ collegit. Nam,
defuncto Guntramno, patruelem suum,
592. regnum Burgundiae ipse acceperat*^- '.
Burgundiones et Austrasii'' superiores
Franci simul commoti*^ grande exercitu,
valde 'Campaniass digi^essi'', paygo Sues-
sionico' cum Gundoaldo et Wintrione'*-^
patriciis vastantes ingrediuntur. Haec au-
diens Fredegundis , cum Landerico ' et
reliquos Francorum duces hostem congre-
gat'". Brinnacum"-3 villa veniens", multa
dona et munera Francis ditavit, eosqueP
ad pugnandum contra inimicos eorum

^) in villa quae dicitur Calla* add. Vindob. nr. 473.

10

maiorem

* supra
'Austrasiorum

15

so

*per add.

8i1

30

Capp. 35. 36. Ala.b. SaK ^». *^2. B la. b (cf. n. nj. 2oi- 2. Ji". c».

Cap. 35. a) patria A 3a>. b) Maldulfus B 2ai- 2. c) Silnettiusis B lo; Silvenectinsit

S 2a'. d) indutumque vestem, in n. B \a. e) levatum B 2a'- ^. f) psallentium B \a. 2c*; silentio
B 2a2; voce add. B 2c'. g) civitatem B 2oi. h) 24. B 2cJ. i) regina add. B W*. k) f. s. p.
A ^S^^^s. 1) om. B 2a2. m) elegerat A 3^3. *^2; constituerat B 2a2; elegerant B 2c'. n) om..
B 2ai- 2. o) sedit B 2a^. p) statuerat B 2oi.

Cap. 36. a) avunculi sui mortem B 2ci. b) om. B 2ai- ^; ex B 262". c) hoste B 2aK

d) suseeperat A 3^3. «^2. accepit B 2a^- -. e) Ostrasie, ut infra B lo; Ostrasi, ut infra B 2a^;

om. B 262**. f) comm. cum magno exercitu Suessionis venerunt. Haec aud. Fr. B 2ci. g) Cam-
paniis A 16; Campaniae B \a. h) egressi B \a. i) Saxsonico B \a. k) Wintriono, ov\. patr.

B \a. 1) Lauderici B 2oi. m) congregant B \a; congregans B 262**. n) Brinnacum penetravit
Cp. 307, l. \b) pergit B \b, ex codice mutilo exscriptus. o) venient B 2oi; veniunt B 2o*. p) eos
ad pugnam cohortans contra i. e. A 3^'. *^2

1) Cf. Fred. IV, 14. 2) De hac expeditione v. Fred. L l. WitUrio vel QuirUrio dux Campa-
nensia erat; de Gundoaldo duce v. Greg. H. Fr.V, 1; Fred. III, 72. 3) Berny-Riviere (Aisne, arr.
Soissons, cant. Vic - sur-Aisne) ; cf. Longnon, 'Geographie' p. 398. 4) Cf. Greg. H. Fr. VI, 46.

35

4»

46

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

305

A.
lortans. Cum dedicisset*, quod nimis
set exercitus Austrasiorum , coniunctis*
mul, consilium dedit Francos, qui cum
'. erant'', dicens: 'De nocte consurgamus
intra eos cum lucernis<=, portantes socii,
li nos precedunt*^, ramis silvarum in
anibus, tintinnabolis super *equos^ lega-
;, ut nos cognoscere ipsorum vigiles cu-
Ddes hostiumf non queant. InluciscenteS
icium diei, inruamus super 'eos, et forsi-
n'' eos devincimus''. Placuitque'' hoc
nsilium. Cum denunciatum fuisset placi-
m, qua die ad preliandum in loco nun-
ipante Truciai* in"» paygo Suessionico
nvenire deberent, illa, sicut consilium
iderat", de" nocte consurgens, cum armo-
m apparatu, cum ramis in manibus velP
liqua'1 quae superius"" diximus, ascensis
uitibus, Chlothario parvolo rege in bra-
lia vehitans% usque Trucia' pervenerunt,
im* autem custodes hostium Austrasio-
m ramis silvarum quasi in montibus
agmine Francorum cernerent et tinni-
ra tintinnabulorum audirent" custodes,
xit'' vir ad socium suum: 'Nonne cra-
na*-* die in illo et illo'' loco campestriay
ant, quomodo 'silvas cernimus?' Et ille^
ridens, "dixit: 'Certe* inebriatus'' fuisti,
Ddo deleras. Non audis tintinnabula
uorum nostrorum iuxta ipsam<^ silvam
iscencium?' Cum** haec agerentur"^, et
irora diei inicium daret, inrueruntque
•anci cum^ strepitu tubarum supers
nstrasiis 'et Burgundiones dormientibus

B.

*coniuncti

supra

supra

*nunc acld.
*ei add.

"Ostrasios''

Cap. 36. Ala.b. 3aK j?». *^^. B \a. 2a'- 2. 6' (cf. u. d). b"-**. cK

Cap. 36. a) decisset B 2o'; decernit B 2«*. b) erunt B la. c) lucernas B la. 2ci fubl
m deealj. dj precedant A 3«'. B 2c"; procedunt B 2a'. e) equis B 1«. f) om. A 3^». '^*;

h. om. B 2c'. g) Illuciscentem B la. h) forsitant B 2a'. i) devicemus B 2a'- 2. c'.

qne om. A 3a' ; hoc supergcr. B 2a' ; om. B 2a*; Pl. Francis hoc c. B 2c'. 1) Trucciae, infra

unciaco B 2a' ; Trunciam, ul. infra B 2i>*'. m) superscr. A Ib. B 2a'. n) dederit B 2a'.

donec fieret bellum, consurgons, cum app. arm. A 3^'. 'P*. p) in B 2a'- ^. q) rclique cum s.

2a'». T) supra A \c. B \a. s) vehitens B \a; volutans B 2b^'\ t) C. a. om. B 26»".

aud. — soc. suura sec. m. scr. B 2ai. v) dixcrunt B \a; dixcrunt ad socios suos B 26*'*.

I hcBtemo B 2h^" ; esterna B 2c'. x) et in illo (ilo A 3o') A 3o'. [i''. '^*. Ji 2i*". y) cxlr. a
persor. B2n»; campestri erunt B 2a^. z) om. A 3o». a) Ccrtis rorr. Certe B 2a'. 1)) incbriati
istis B 2a'. c) ipsa silva B \a. dj redil B 2b^. e) egerentur J5 26'. f) cum auperscr., trcpitu
epidu B2a^) barium eorr. strepito tubanim B 2a' ; turbarum .B 2c'. g) supra // 1«. h) il.a B lo. 2o'.

1) Droity prope Sucsnonee; cf. Jacohn, 'Gi^.ographic' p. 232. 2) Crastinus pro heBtcrnus
eipitur.

88. R. Mcroving. II. 89

I

306

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A.

cum Fredegunde vel Chlothario parvolo
intcrfeceruntque maxima^ parte de hoste''
illo, innumerabilis multitudo, maximus''
valde exercitus'', a maiore usque ad mino-
reni. Gundoaldus quoque et Wintrio*' per
fugam dilapsif, vix evaserunt ». Lauderi-
eus vero insequutus Wintrione, ille per?
auxilium equi velocissimi'' evasit. Frede-
gundis vero cum reliquo ^ exercitu usque
Remus' accessit, Campaniam 'succendit
atque vastavit. Cum multa preda atque '
spolia reversa est Suessionis"» civitate cum
exercitu suo.

37. Eo tempore Childebertus rex*
Auster habebat filios'' duos, seniorem'^ ex**
concubina* nomine 'Theudeberto'', iunio-
rem vero ex regina' nomine 'Theuderi-
cum: ipsumque cum ava sua Brunchilde
in Burgundiam in regno Guntrarani'^ regiss
596,597. magni direxit. 'Eo enim tempore mortua
est Fredegundis regina senex et*" plena
dierum^-^-5, Parisius in basilica* sancti
Vincenti martyrisi sepuha. Theudericus
itaque rex" Burgundiae erat pulcher et"
strenuus ac caHdus nimis. Per consilium
avae suae Brunchilde hoste maximo'" ex^
Burgundia congregans, contra Chlotha-
rium, patruelem suum, dirigens, Chlotha-

^) cum Chlotharlo et Landerico Vindob. nr. 473.

B.

10

'Campania''

15

nomen
nomen

20

'direxit. ^^Eo tempore mortuus est
Childebertus rex iunior* regnavitque an-
nis** 20. Teudebertus, filius eius, in regnum
patris"" sui in Auster statutus est, Teude-
ricus veroP in Burgundiai. Eo tempore m.
est F.

25

4

I

^^) Moritur Childebertus, filius 30 !

Sigiberti, in marg. add. B \a.
add. Vindob. nr. 473.

^^^) regnavit autem post virum suum annis 10*

Capp. 36. 37. A la. h. Za\ 3'. *,S2. B \a. 2a>- 2. 6'- ^*'. c».

Cap. 36. a) m. — maximus, valde om. B2c*. b) in add. B 2o' ; h. illa B la. c) maxima
B la. 26'. d) exercitum eorum a mai. B 2ci. e) Wintro, tvfra "Wintronem A Sa'; infra Wintriono
B la; Witrio, infra Witrionem B 2a2. f) lapsi A 3^3. B 26'. c'. g) om. B 2a'. h) vix add.

B 2c'. ii usque nns B 2a'^. kl ita B la. 2a». 6'. 1) oin. B 2a'; p. et sp. B 2a'; atque

expoliavit. Rev. B 21^*'. m) Sexonis B 2ai ; Saxonis B 26'.

Cap. 37. a) et add., sed expunct. B 2a'; in add. B 262«*. r_ Austrasiorum B \a. 2c'.
b) filium suum (suos corr. duos B 2a') sen. B 2a2_ c) s. ex c. nomine T. post m. direxit ponit B 26'.
d) et concubinam B 2a'. e) Teudebertnm B la. 2c'. f) Gundramn. semper B 2a'. g) regi

magnus B \a. h) om. A 3a'. B 26*". i) basilicam B 2a'. k) annus B 2a^. 1) om. B \a.

262"; s. est B \a. 26'. m) patri B 2a'. n) ovi. B 2a"- 2. o) et s. n. ac c. A 3p». *^2; et str.
om. B \a. p) om., sed una litt. eras. B 26'. q) Burgundiam B \a. 2c'. r) maxima B \a.

s) in B. A 3a'; e'' Burgundie B 2a»; congr. in B. B 26'.

1) Cf. Fred. IV, 14. 2) Cf. Fred. IV, 27; quasi Theudebertus non esset filius

Childeberti, nisi cuiusdam ortolanum, quod falsvm est; cf. Greg. H. Fr. VIII, 37. 3) Fai-

leuba. 4) Obiit a. 595. regnavitque a. 3 amplius in Burgundia , a. 20 in Austrasia. Haec

a scriptore Seustrasio A omissa, ab Austrasio B inserta sunt. 5) V. Fred. IV, 17.

6) Potius 1 2 annos.

35

■jf>

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

307

B.

ius haec audiens, commoto Francorum
xercitu, contra eum^ festinus perrexit.
/Onvenientesque siraul cum hostibus, in
aygo Sennonico "super fluvium Aroanna'
ugnam 'invicem concitantes, tantus po-
ulus ibidem caecidit, ut ipse fluvius de
orporibus mortuorum repletus, illa aqua
urrere non valeret ^ pre sanguine coaco-
ito. In ipsa pugna fuit** angelus Domini
ladio evaginato super ipso populo. Chlo-
larius rex lesum cernens' exercitum suum,
1 fugam dilapsus", secus fluvium Se-
uana° Malitonensem*^ castrum ingressus,
ostea 'Parisius penetravit. Theudericus
ero ^regionem"" illam devastans atque
uccendens usque^ Iscionam*^ vicum, cura
lulta spolia reversus est.

38.* Chlotharius namque *a Parisius
xiit et Arelauno'' silva* ingressus est.
•runchildis enim cotidie peiora consilia
jsius f' Theuderico ministrabat, dicens :
^uare 'neglegis'' et non i-equiris' thesau-
um'' patris tui ae regnum eius' de manu
^heudoberti, cum"* scias, eum non esse"
-atrera tuum, quia in *adulterio in con-

'Senonico''

'A. bellum commissum in*^ invicem. 599/6UO.
Tanta** cedes illic fuit de utrumque'' po-
pulo, ut ipse alveus de cadaveribus homi-
num reiDletusS, aqua ipsa c. penitus n. v.,
tanto' cruore fuso+. Ibi enim in ipso
certamine"^ visus fuit angelus D. e. g.
supra"" populo illo.

'MilitoneraP-2
*i,, exinde P. urbe'' p.
*T. quoque r.""
*Isciona*++ vico,

*C. autem'' a P. egressus, usquC^ A.*
s. properavit^. B.^ vero sepius ae per-
indie*^ peiora consilia T. rege, nepote suo,
subministrabat s,

*Quur neelegis''

*quia filius mei'etricis+++, concubinae

+) Ceciderunt autem ibi amplius septuaginta milia populorum add. Vindob. nr. 473.
^) Teodericus autem reversus est Augustiduuum civitatem Vindoh. nr. 473.
+++) Fredegundis add. B 2ci.

Cajyp. 37. .38. A 1«. b. 3aK jjs. '^2. 5 lo. b (r.f. n. q). 2«»- 2. ii- 2". c'.

Cap. 37. a) eos B la. b) Saxsonico B la; Senonego B 262**. c) om. B la^. b^**.c^.

) T. — craore fuso om. B 2c'. e) utraque B 26'. f) valet per A Sa*. g) repleretur, ita

t aqua B 2a2. h) om. A \a. h. c; jjost D. pr. (?) m. adfuit superscr. A la; Apparuit autem in i.
. H. D. A lc. i) facta tanto criiore. Ibi B 2a^. k) certamina B 2a'. 1) populo add., sed
elet. B \a. m) evag. g^. de partc Teoderici, victoriam ei tribuens. Cloth. rex lesum B 2c'.

) lapsns B 26'. o) Seconam B 2a^. p) ita B \a. 26'; Miclitanum H 2a'- 2; Michidunum

i 262**; Milidunum B 2c' ; castellum B 26'. q) redit B 16. r) regionem — vico post Colonia c.

igresHUs (p. .308, l. 9j traniposita sunt; at corrector hic illa inseruil (regionem om.) B 2a'. s) u. I. v.
m. B 2c'. t) sic B 2a* (pr. m.) ; Lsciuna B \a; Sciona B 16 (e corr.). 26'; Sciuna B 2a' (sec. m.) ;
iicliiuiiiia B 262'*.

(Jap. .38. a) a verhis B. vero caput incipit B 26'. b) rex add. B 262'

c) egr., in (|ua-

am flilvam commoratus est. Branech. vero B 2c'. d) Erehiuno B \a; usque Adrel::::, siqterscr.
nno B 2a'. e) perjjetravit B \a. f) ita B \a.b; pcr invidie B 2a' ; per invidia B 2a2; perendio

/26'; proinde B 21^^" ; ac sepius pei. B 2cK V) ip«i i4 3a'. g) subniinistravit B 26'. h) neeie-
en.s B \a. i) requires A 16. B \a. k) thcflauros A 3o'. B 2c'; tlu.sauris B \a. 26'. 1) om.

i 16. 26'. m) c. eicias B \a; T., scifl eum B 2a^. c'. n) csset frater tuus B 2a'.

1) IJOrvanne, fjuae Ijoiny Jl. injlult. Proeliuvi propp. DormMcs commisBum est, Fred. IV,
. 20, Thcudehcrtum socium expf.dilionia dixit. 2) Melun. 3) KsHonnc propc Corbeil ; cf.

^acob» l. l. p. 226. 4) Cf. sujjra c. 25 n.

89*

308

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

B.

cubina patris tui procreatus fuit'?' Haec
audiens Theudericus, fero ut erat corde.
hostem phirimum commovit, contra Theu-
612. dobertum, germanum suum, direxit. Tul-
biecum^-* castrum ad pugnam 'egressi
sunt. IlHs fortiter pugnantibus, Theudo-
bertus lesum videns 'exercitum suum, in
fugaf versus, *Colonia civitate ingreditur.
Theudericus itaque terra Riboariense'' suc-
cendens ac *devastans, populus ille sub
eius manibus se tradedit, dicens : ' Parce ^,
domine rex, nos et terra nostra. — iam tui
sumus, — noli amplius delere populum'. Et
ille dixit: *Aut adducite mihi vivo"* Theu-
doberto aut absciso 'caput eius mihi ad-
ferte, si vuitis, ut vobis parcam*'. Illi enim
ingressi in illa civitate, alia pro aliis men-
tientes, Theudoberto 'dixerunt: 'Sic man-
dat frater tuusP: Redde thesaurum patris
tui, quod apud te retenes, et 'sic postea
ille revertetur cum populo suo'. Cum haec
ei mentiti dixissent, iile cum eis in pala-
cium thesauris ' sui intravit. "Cumque",
apertas arcas thesaurorum, ornamenta^
requireret, unus ex^' eis, abstracto gladio,
a^ retro eum in cervice>' percussit, et
accepto 'caput eius sustullerunt per
raurum civitatis^ Coloniae^. Theudericus
namque *haec videns, ipsam civitatem ad-
prehendens^, thesauris magnis'' acceptis+^.

+) exercitum maximum Burgundionum et aliarum gentium colligens, contra T., g. /? 2c'.
++) populum regionis illius sibi subiugavit add. D 2c'.

patris tui, in adulterio'' fuit editus?' Cum
haec audisset T., acervis'' moribus ut erat,
exercitum ^ pl.'^ commotum contra

*ad bellum convenei-unt. IUis inter se
valde'' confligentibus, T.

* cernens

'fugam dilabitur=, C. c. ingressus.
T. autem t.

'adque d., p. itaque regionis illius eius
se dicionibus subdunt, dicentes: 'P.' nos,
piissime rex, — iara enira tibi subditi
sumus, — noli nos a. obpremere'. Et i. ait:
'A. aducite '

*aut caput e. araputato raihi deferte,

*parcere debeara'"'. Illi haec audien-
tes", in ipsa c. ingressi, ei alia" pro

'T. om.

10

15

20

*r. Ille post haec cum exercitu suo
revertetur*J'. Curaque haec' ei* raencientes
dicerent, ille

*ingressus, Cumque in arcas

25

Cap. 38. A\a.h. 3ai. p3. *^2. B \a.b (cf. n. c). 2ai- "-. i'- 2*'. c'.
Cap. 38. a) adulterium B \a; alterio corr. adult. B 2ai ; in ad. om. B 2ci. b) acervus

B 2a'. c) plnri] ad p. 311, l. 2. desiderantur, cum foUum excisum sit B 16. d) Tulbiacum A Ib.
B \a. 2ai; Tulbia autem c. A 3a'; T. — convenenint om. B 2ci. e) valide B 26'. f) fugam A 3a'.
B 2ai. c'. g) dilatabitnr B 2o'. h) Ribnerense B \a; Ribuarinse B 2a' ; Rinbarinse B 2a^;

Riuvarinse B 2bK i) Pater B \a. k) T. v. A 3^\*^^. 1) ita B \a. 2a'. m) debeam^

B 261. n) andiens B 26'. o) alii B 2ai. p) Theodericus add. A 333. «pi q) revertitnr

B \a. 262"; reverteretnr B 2a'. r) om. B ^a'-*. 62"; ei m. haec B 2c'. s) om. B \a. t) pro
thesauris A 3^\ *^2. thesanri B 2o' (non B 2o2;. 6'. ci; suis A 3^^ "^2. b 26'. u) per add.

A 3^'. ",82. v) in armenta B 2a'- 2. w) unus hab eis B \a. x) ovi. A 3a'. B 2a2; faretro,
expunct. f B 2a'. y) cervicem A la; in c. om. B 26^**. z) m. urbis elapsi C. A 3^^.*^'; civi-

tate B \a. a) intravit add. A 3,33 »^2, t) magni B 2a'.

1) V. supra c. 37. ^) Cf. Fred. /7, 38. 3) Cf. supra c. 15. e Gregorio haustum,

ubi Alamanni Chlodoveo se subdunt, dicentes: 'Parce, precamur, domine rex, ne pereat plus
populus; iam tui sumus'. 4) Scriptor fallitur. Tlieudeberlus enim a Theuderico captus, Colonia
Cabillonum ductus est; cf Fred. IV, 38. J)e nece eiusdem v. lonas, V. Columbaiii §. 57.

35

401

*et

araputavit

c.

e

., sustulleruntque

eum

pei

*T.

vero h. v.,

i.

c.

adprehensam

30

■

45 )

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

309

um *ei ipsi Franci seniores sacramenta
Lrarent in basilica sancti Gereonis mar-
Tis^, visum ei fuit, ut percussus fuisset
I latere dolose. Et *dixit: 'Observate ad
DStia''; nescio, quis me 'de istis periuratis'^
iboariis percussit'. Cumque revolvissent
^stimenta eius, non aliud invenerunt, nisi
gnum parvolum purporeum. Inde enim
im multa spolia ''reversus'^, cum filiis
j filia • pulchra Theudoberti regis, fratris
li, reversus est urbem Mettinsem++, ibi-
le Brunchildis^ regina advenerat*^. Ad-
'chensisque pueris?, filiis Theudoberti,
terficit. * Minorem enim in albis *, ad
jtram percussum cerebrum, elisit.

39. Theudericus* itaque videns pul-
iram filiam+++ Theudoberti'', neptem*
lam, volensque eam'^ ad coniugium<^ co-
ilare ^■'"■'■^ Cui dixit *BrunchiIdis: 'Quo-
odo accipere^ potes filiam'' fratris tui?'
t 'ille ait: 'Num tu mihi^ dixisti, quod
)n esset frater meus? Quare *fecisti in
e hoc peccatum, ut fratrem meum occi-
;rem, inimica mala?'. Et evaginato gla-
o voluit eam occidere. Illa vero a viris
)bilibus, qui circumstabant, erepta, vix
'asit, in camara domus elapsa. In 'odium
mium habita, pocionem" venenatam, per

m., V. f.

B.

*Cumque sacramenta ab ipsis Francorum
sublimibus accepisset in b. s. + Gereon
ei,

*dolose. At ille ait: '0. h.b

*q. de i. p. R. me p.'

*s. Teudericus rex reversus, cum filia
T. r., f. s., vel duobus filiis eius parvolis
r. est

*interfecit. [M. — elisit Mc desunt, at
infra c. 39 ex.^ exstant]. T.

* neptam
*ait

*At ille

*Quur induxisti super me h.^ p., ini-
mica m. aut ' rex mortis, ut fratrem '^ et
parentes interemerem'^?' Et' e. cultro
V. e. transverberare. I. v. a circumstanti-
bus erepta, ev., in cubiculum'" d. e.

*Post haec odium" n. infecta, ex-
tereta»', pocione" vininata

*) b. sanctorura martirum Gereon sotiorumque eius B 2c'. ++) Tunc, subiugatis

Ricboaiiis, cum filia Teodeberti, fratris sui, quam captara habebat, Cavellonum est
reversus civitate Vindob. nr. 473. '^+^) fratris sui add. B 21"^**. ++++) despon-

savit eam add. A 3^^. 'jB*.

Capp. .S8. 39. A \a.b. 3o«. p». 'P*. B \a. 2a'- ». t'- »". c>.

Cap. 38. a) Ribuariis add. B 26^**. b) ostia A lo; ustea B 2a'. c) om. B 2a2; periura-
ris B 26***. d) r. — fratris sui om. A 3o'; hi cu pro r. c. B 2i'. e) r. B. B \a; rena, super-
r. gi B 2o'. f) convencrat B 20*. g) A. q. filiis eius parvulis Tcutb. B \a.

Cap. 39. a) Thedericus A \a\ T. vero v. B \a. h) om. B 2o'. c) am A \a (non A \h) ;
B 2o'. d) coniugeni B 2o'. e) p. a. A lc. 3o'. B 2i***. c' ; potestis, expuncl. tis B 2o'.
fiiia B 2o'. (T) d. Di. A 3^». *^\ B 2a'. U) hacc B \a. i) aut r. m. om. B 2c'. k) ut
itrea el parentem interemerim {eorr. interim.) B 2a'^; aut fratrem et parentes interficere. Et B 26';
t frater est meus et parentes ut interficere adhortasti. Et B 2b^" ; interemorcnt B 2o'. I) orn.

1«. 2r>. m) cubicnlo B 2o'. n) odio B 2a' ; n. o. B2h'. o) potione vcnenata A 3«'; j)ocioni
riitata B \a; p. v. om. B 24***. p) exterrita B \a. 2i' ; i. e. om. B 2c'.

1) Quae de filia Theudeberti narrardur, fide carent. 2) Marii Appevd.: (lui, vivcnte ad-
10 gcrmano suo, nepotem proprium ad petram iii albis clidi iusHit; Fred. IV, 38.- FiiiuH
DB nomen Merovius parvolu8 iusso Theuderici adprchcnsUH, a quidam p(;r pcde ad potrain
ircutitur. '.\j Br.rpc-ram Iruuifjioaila mnt.

310

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

manus ministrorum maleficium *ei porri-
gens. Theudericus rex haec iguorans. bibir,
elanguensque , iuicum '^ spiritum in pec-
613. catis deficieus'", mortuus est'. Filios eius
parvulos ipsa Brunchildis occidit^.

40. His regibus mortuis, Burgundio-
nes et Austrasii^, cum reliquis 'Francis
pace facta, Chlotharium ^^ regem in totis
tribus^ regnis in monarchiam^ elevave-
runt. 'Rex namque Chlotharius, commoto
exercitu, in Burgundiam dirigit, Brun-
childe, quasi ad coniugium accipere fin-
geret-*, ad se venire rogavit, tamquam
ad pacem. Illa vero cultu regale ornata,
ad eum ad "castrum vel'* fiuvium Tiroa*
venit'. Qui cum eam^ vidisset, dixit: ''Ini-
mica Domini, quur tanta** mala perpe-
trasti 'et tanta' genealogia regale inter-
ficere* ausa fuisti?' Tunc coadunato""
exercitu Francorum et Burgundionum o in
unum, cunctisi vociferantibus, Brunchildc
morte turpissiraa esse "dignissima, tunc,
iubente Chlothario rege, in camelo levata %

B.

*ministrorum crudelium ei deferens.
Qui statim nesciens hunc'' dohim vinini''
bibit. Deinceps deficiens, inicum'^ fudit<^
spiritum". IlloqueS mortuo, parvulos filius
e. iniquiter prefata '' regina iugulavit. lunio-
rem enim' puei'um in albis, eliso cerebro
ad petram, interfecit. His r.

"r. om.

10

'm. supra se<= stabilierunt. R. quo-
que C, c. e., in B. habiit, B. dolose^, q.
eam^ ad c. sociare se^ fingeret, data fide,
venire accelerat. At illa credens ei, ornata
cultus r.,

'ad — Tiroa om.

*ait:

'perpetrare invahiisti, ut tam nobilis-
simam sobolem regalem interemere " in
maleficiis tuisP non formidasti tantumque
nefas"" agere non dubitasti?' Tunc coad.'"
agmine F. *esse* condigna, tunc

16

20

25

*) [civitate p. 309, l. 32] et mortuus est. Regnavit autem annis 12.* Brunehildis qnoque

de Marsilia reversa, nepotes suos, filios Teodeberti, veneno occidit. Vindob. nr. 473.

++) Clotharium monarchiam recepisse, quod et auxit (?) Clotharius (?) in marg. add. D la.

Capp. 39. 40. A la.b. 3a». 3». '^*. B \a. 2ai- ^. fci- 2". c».

Cap. 39. a) h. — inicum om. B 26i; dolo B 2a^, eorr. b) ita B lo; vini bibet B 2o' ;
venini (corr. veneni) b. B 2a*. c) ita A 16 cum B; iniquum A la. d) om. B 2a^; mortnos est

pro i. f. s. B 2ci. e) emisit sp. B 2h^. f) deficens A lo. g) Hlo quoque B 26i- 2**. h) per-
fecta B 2o'-2; mala et inferta in marg. add. B 2a*, i) om. B \a.

Cap. 40. a) Ostrasie B \a. b) totis terris et r. A 33*. *^2. c) om. B 2ai. fti 0). d) dolosa
B \a. e) ea .B lo (ut infra). f) (se om.) fincxit B \a; sociares fingerent B 2oi. g) cunctu

B lo; cubtu corr. cnltu B 2ai. h) ubi pro vel A 3ai; castrum dictum Wymtiroa (Wintiroa A 3'^*)

A 3^5. '^*. i) om. A 3a'. k) t. m. om. B 2ci. 1) tam A 3oi. m) Tunc quoque adunato
B \a. 2ci ; Tunc adunato B 2oi- *. n) in m. t. i. B 2ci. o) num in u. sec. m. add. B 2ai ; Bur-
gundionis cunctis, om. in u. B 2a*. p) istis B 2a*. q) iunctis B \a. r) fans B 2oi; nefari?

B 26'. s) esset B 2ai. 6i(?); t. condemnaverunt. Tunc B 2ci.

1) Profluvium ventris moritur Fred. /F, 39; inter flagrantis ignis incendia mortuus est
lonas, V. Columbani §. 58. 2) Iterum fallitur; nam Chlotharius Sigibertum et Corbum, Theu-

derici filios, interemit; cf. Fred. IV, 42. 3) V. Marii Append.: eosque a quibusdam, ut

aiunt, interemptis, monarchiam praenuncupatus rex in tribus regnis obtinuit. 4) Insulsa

fabuLa. 5) Cf. Fred. l. l. : Chlothario in Rionava vico super Vincenna fluvio presentatur.

6) Fred. I. L: repotans ei, eo quod dece reges Francomm per ipsam interfecti fuissent.

7) Cf. Marii Append.: deinde camelo inposita, multis suis spectaculum praebuit; postremo
ferocissimo conligata pedibus equi tergo , extremum spiritum exalavit. Cuiusque deinceps
corpusculum incendentes populi, sepulcrum ignis fuit; cf. Fred. l. L; Monod L l. p. 225.

8) Potius 18.

30

35

II

40

45 »

50

li

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

311

A.

ito hoste *gyrata, deinde equorum in-
Draitum'' pedibus legata, dissipatis mem-
cis, obiif^. Ad'* extremum sepulohrum
us ignis" fuit, ossa ipsius conbusta. Rex
jro'', pacem= per circuitum facta, rever-
is est^. Gundolandus^ *nobilis' maio-
im ' domus ' in"" aula regis", vir egre-
us atque industrius.

41.* Eratque'' Chlothario rege tunc
ius nomine *Dagobertus, puer efficax
que strenuus, ad omnia solers'^, versu-
jsimus''. Quem rex adultum una cura
ippino'' duce in^ Auster regnaturura
rexit^. Austrasiis vero Franci'' supe-
3res congregati in unura, Dagobertum
per' se regem statuunt**. In' illis quo-
le"" diebus Saxones"-^ rebelles *nimis
•mmoverunt" exercitumP gencium pluri-
arum contra Dagoberturai regem vel
blotharium. Dagobertus vero, collecto""
»ste plurimo^ Renura transiit, contra
ixones ad pugnam exire non dubitavit'.
isque" valide'' pugnantibus, Dagober-
8 super *galea capitis sui^'' percussus,
scisa particola^ de capillis eius ad^ ter-
m^, a retro stans armiger* eius collegit**

^) ad propria add. B 2c'.

B.

't. exercitu girato^,

*r. est. Eratque'' eo tempore post
Landericum G.'' n.

nomen

622/623.

*rebellens

supra se g.

Cap. 40. A \a.b. 3a>. [?3. *32 (cf. n. d). B \a. h (cf. n. hj. 2ai. 2. 61- 2**. c>.
Cap. 41. A \a. b. 3a'. |S'». B \a. b. 2a'- ^. i'. 2**. c^.

Cap. 40. &) ^ro B \a. b) redil B \b. c) obit corr. obiit B 2a' ; obita extr. B 2a2.

ab Ad ad finem cap. 41. desunl A 3*32. e) igne fuerunt B 26'. f) Clotliarius add. B 2c'.

V. per c. pace f. A Sa'; f. per c. B 2a^. h) Gondolandus A 3a'; Gontoaldus B \a; Godolandus
T. Gundobaldus B 2a' ; Gundualdus B 2^2'*. c' ; Eratque — G. A 3^» ex B. i) om. B \b.

Erantquc B 2a'. 1) maiorem B \a. 2b^. m) alia add. A 3a'. n) n^ge B 2a^.

Cap. 41. a) distinctione caret B 26'. b) Adque B \a. c) solcrter .S la; solcrtia B \b\

o corr. solers B 2a' ; solis corr. solus B 2a^; solcns B 2i2'*. d) versatissimus B 16. 262**; ver-

jtigsimus B 2a' ; vir sapientissimus B 2a2. e) Pino 2? 16. f) ad J5 2a2; om. B 26'. g) A. —

unum aec. m. add. B 2a'. h) s. F. A 3o'. B 2c'. i) r. s. se B 16. 2c' ; supra B 2a', 6'.

statuemnt A 3a'. B 262"; .statuit B 2a'. 2. 1) h. l. c. 41. inciplt B 26'; In om. B \a. 2c'.

d. <{. A 3a'. n) .Saxsoni B \a. o) amavenint B \a. p) grandem add. B 262**. q) Dayg.
nper A \b. r) collecta A 3a'. s) plurima B \a; h. Francorum pl. B 26'. t) dubitat B \a.

Illicqnc B 2a' ; Iliis quoquo B 26'. v) valde H la. 6. \v) suc B \a. x) auricula corr.

rticula B 2a' ; arricula, tujferscr. v B 2a2. y) a A 16. z) t. docidit, stans autcm r. a. B 2c>.

colli^t A HaK B \a. 2a'.

1) Neustragiae. 2) V. Fred. TV, 47. W; IhmncU, 'Anfdnge dcn Karol. Jlaunen' p. 96.

BMnm t^redcffario ignotum a scriplore lAhri II. Fr. fictum eanr,, ValcniuH, Rna Franc. III,

59 fifjf/. prohavit. Item mtpra c. 27. proelium ad WiHcram ctmmissum flrcgfjrii hiHtoriar in-

•tum ent. 4) Adthyra in GcHtia Dagf)berti c. 14. dicitur, ned numcn protml dnhio ex verhiH

terram formatum eat.

312 LIBER mSTORIAE FRANCORUM.

A. B.

eam. At ille lesum cernens populum"

suum, dixit ad ipsum^ puerum'': 'Perge

velociter festinus cum crine"* capitis mei*

nunc ad patrem meum, succurratque ' 5

nobis, antequam cunctus" exercitus cor-

ruat'. Qui cucurrit*" velociter, Ardinna'-^

silva transit'', usque *fluvio » penetravit. *t., Reno'" f.

Illic Chlotbarius rex cum exercitu plu-

rimo pervenerat. Cumque nuncius"' ille 10

festinus adfuisset, deferens" rege abscisa

crine filii" sui, illeP nimio dolore commo-

tus, cura strepitui tubarum'' de nocte

consurgens, cum exercitu suo* Renum

transiit et' in" auxilium filii sui festinus 15

pervenit. Cumque simul coniuneti in unum

hilari corde manibus' plauderentur^*, su-

per* Wisra fluvium tendentes, fixerunt

tentoria. Bertoaldus 'dux>' Saxonorum ex *vero add.

alia^ parte ripae huius fluminis stans, pa- 20

ratus ad* placitum, ut ad*" pugnam pro-

cederet, audiens hunc tumuitum populi'',

interrogat'', quid hoc esset. At illi^ re-

sponderunt, dicentes^: 'Domnus Chlotha-

rius rex venit, et obs hoc letantur Franci'. %b

Qui respondit'' cum cacinno', dicens:

'Mentitos'' vos'! delerare"" formidatis, cum"

Chlothario vobiscum" habere dicitisP, cumi

^) Haec ita formavit B ia (non B \.b): velociter, Renum transiit, in Ardinna silva usque
Longolario * pei'venit. Cumque Clotharium nunciatum fuisset, deferens regi cet. 30

Cap. 41. A la. b. 3ai. S'. B \a. h. 2a>- 2, Ji. 2**. c».

Cap. 41. a) populo sno B 16. 2ai; s. om. B lc. b) p. i. A 3oi. c) suum add., aed ex-
punct. B 2ai. d) crinis B la. e) om. B 26i. f) ut succurat n. B ib. 2a^; succurratqui, sed qui —
corruat sec. m. add. B 2ai; antequam — corruat om. B 2^^. g) cunctis A 3ai. h) Qui cum currit
B 2ai-*. i) Ardivinna B 2ai. k) transiit A 16. 3ai ; transito B 2ai (sec. m.J. b^. c^. 1) Rennm
B 2a'; Rene B 26i. m) i. n. B 2a*. n) deferente B 2a'. o) fiiio sno adpresentata sit, n. B la. 35
p) om. A 3p'. B la. 2ci; nima corr. nimia B 2ai ; ille enim a dolore B 2^^. q) tripitu corr. stre-

pitu B 2ai. r) turbarum A la. 6; turb. corr. tub. B 2ci. s) om. A 3a'; ex. Francorum B la.

t) om. B 2a^; postea insertum B 26'. u) om. A 3a'; superscr. B 2ai. v) om. B 26*'*. c'.

w) plaudentur A 3ai. x) supra B \a. 26'; Wisera B 2a'. 6i. y) rex B \a. z) sequitur litura
B 2ai; 5 pos add. B 2a\ a) ad p. ut om. B 26»**. b) om. B 16. c) t. in populo B 26'. 40

d) interrogavit B 2a'. 6i. ci. e) ille A 16. B 16. 2ai. f) dicens B 16. g) ab B 2a*; ob h.

letantes B 2«'; et obletantur jB 26'*'. h) responderunt B la. 2c' ; respondens B 16 (?). 2oi. i) can-
cinno B \a; ganno B 2ai- ». k) Mentitus A 16. B 16; Mentitis B \a (?). 2ai. 6i. 1) tuperscr. B 2ai;
om. B 2a^. m) formidantes deliratis B 2ci. n) c. — dicitis om. A 3^'. o) vos hab. B lo;

vobis om. B 2oi. p) dicetis B 16. 2ai. q) quia nos B \a. 45

1) Nomen fluvii in B perperam suppletum est, cum puer ex Saxonia profectus atque Arden-
nam silvam transgressus, ad Rhenum pervenire minime potuerit. 2) Longlier prope St. Hubert.
Codice B \a simili auctor Gestorum Dagoberti c. 14. usus est.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

313

B.

os eura mortuum *auditum esse habe-
lus'. Rex quoque illuc^ stans, lurica in-
utus*=, galea in capite^ crines *cum
anicie^ variatasf obvolutas. Cumque dis-
opertuss a galea apparuisset caput regis,
ognovit eum Bertoaldus'' esse regem et'
it: 'Tu hic'' eras, bale'i iumente?' Rex
ero haec audiens, valde indignatus hoc
onvicium, Wisra fluvium ingressus cum""
:juo velocissimo, transnatavit. Fero *ut
rat corde, Bertoaldum" persequebatur",
'rancorumque exercitus sequenterP regem
atantes, vix fluvium cura Dagobertoi
•ansiebanf per gurgites^ inmensos. *Rex
aque Chlotharius persequutus Bertoaldo,
srtabatur' valde cum eo. Dixitque Ber-
>aldus: 'Recede" a me, o rex, ne *inter-
ciam te; quia^ si prevalueris adversus^^
le, sic omnes^ homines dicenty, quod ser-
am tuum Bertoaldura gentilem^' peremisti;

autem ego* interficero'' te, tunc rumor*=
lagnus in cunctis gentibus audietur, quod
irtissimus rex Francorum a servo sit
iterfectus'. Rex autera nequaquam^ ad-
uievit dictis^ eius, sed magis consurge-
it*" super 'eum. EquesterS-^ itaque regis

longe sequutus rege'', clamabat: 'Con-
rtare contra adversarium tuum, domine
i rex!' Erantque' manus regis valde
raves; erat enira rex luricatus. Consur-
jnsque rex super *eura et interficit ipso

*m. esse a.=* h.'

crinis

*Ferus

inmensus

*forte add.

supra

supra e. ct interfecit

Cap. 41. A 1«. h. 'iuK f,^. B \a. b. 2«>- 2. i>- '^*'. c'.

Cap. 41. 3l) dictum hab. B \a; mortuum audivimus. Rcx B 2b^**. b) illic B Ib. 2c'.

datus B 2o'. d) habens add. B 2ci. e) et add. B 2b'^**. {) variatis B 2a'^; variatus

at. C B 2c' ; o. om. A 3ri'; obvolute B ia. gj discopertum g-. A 3a'; discoperto B \b. h) Ber-
aldura B \u. i) om.. B \a; et ait om. B \b. k) c. h. A 3^'. 1) blarc iumentc lium^ntum

2c') A 3a'. B 2c' ; bale iumentum A 3|S' ; bale iumentis B 2a' ; bile {pr. m. corr. bale) iumcntis

2a*. m) om. B \u. n) Bertoaldo B \a; Bertoaldus B 2o'. o) proseq. B 2«'. ]>) sequontes

\h. 3|S'. B 26^**; serjucDter vel scquentem A 3a' ; sequente rege B \a; sequcntem r. B \b. 26'.

iMgobertum // \h. 2a'. r) fran.siecol^ant B 2a' ; cxicbaiit B 2a'^. s) fiirgitcs B \a; gurgitas B \b.

et coDccrtabat A 'S^^. u) Kede B 2aK v) Quasi p. A 3a' ; Quia et si A 3^*; .si stiperscr.

2a'. w) p. in me B 2^^. x) omines jrru o. h. B Ib; h. om. B 2a'^. y) dicunt A 3a'. z) om.

2a^. n) om. B \h\ i. te (tc om. A 'ia^) c. B 2a2. ],) ego jircvalucro advcrsum to B 2/;^'*.

murmur B \a. d) nequam B 2a'. e) dictiis B 2a'. f) consu:g:: corr. consurgel)at B 2«';

agin nt conraevit suj^ra B 2a'''. g) cfjuiter B \n; Pvquis:: B 2a' ; Equi cxtcrritafjuc rrgis B 2a^ ;

ini. Et qui sccuti fucrant rcgcm clainabant B 2c'. hj rcclamabat A \u. B 26'; r. clamat {corr.

amabat; B 2a'. i) Eratque B 26'.

1) Pro (Jallico 'hnV (= /alnus) iJucanti': (ed. Favrc /, ]>. b'M)) accrjyil. Vcrlan ii/ilur

ahchr.M Vi'h'. Cf. nomen Ballomeriii, (irefj. II. Fr. VII, 14. 2j Cf, GIobh. Parin, (Dm-angc
l. Far.re III, p. '283^; EqucB ct equeutcr unuiii cht.

SS. K. MeroviDg. II. 40

314 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

Bertoaldo sustulHtque caput eius in conto
rcversusque* est 'ad Francos''. IUisque *est om.

lugentibus*=, — nesciebant, quid regi *con- *regc

tigisset, — viso eo«*, gavisi sunt« gaudi

10 5

magno. Rex vero, tota terra Saxonorum*"

vastata, populo illo? interfecto, non ibi

maiorem hominem viventem reliquit, nisi

ut*» gladius suus', quod** spata vocant,

per' longum habebat. Hoc'" signum" in lo

regione illa statuit", reversusqueP est rexi

victor ^" in terra sua"".

629. 42.» Succedente vero tempore'' mor-

tuus est Chlotharius*^ rex senex 'regnavit- *et plenus dierum++ add.

que'' annis 44^- >, regnumque'^ eius Dago- is

bertus rex, filius eius, ins monarchiam''

in totis ti'ibus regnis sagaciter accepit.

Fuitque ipse' Dagobertus rex fortissi-

mus^^', enutritor'' Francorum, severissi-

mus' in iudiciis, ecclesiarum largitor"*. 20

Ipse enim elimosinarum ^ copia de fisco

palacii per ecclesias"-^^^^ sanctorum pri-

nius distribuere censum iussit". Pacem

inP cuncto regno suo statuit. In multisi

gentibus rumor eius personuif. Timorems 26

et metum in universis regnis per cii-cui-

tum incussit. Ipse pacificus, velut* Salo-

mon, quietus regnum obtenuit Francorum. (

^) iu pace add. B 262'*. tt^ ^^ scpultus iu basilica sancti Vincentii Parisius* add,

Viiidob. nr. 473. ^^^) in iudiciis add. B 2a'-. ''^^^^j Dagobertum iu primis 30

censum dari praeccpisse in marg. add. B \n.

Cap. 41. A \a. h. 3ai. ^». B \a.h. 2aJ- \ 6'- ^**. c\
Cap. 42. A \a.h. Sa'. ^». *^2. B \a.b. 2a«. 2. J'- 2". cK

Cap. 41. a) que om. B \a. b) cuneum suum pro Fr. B 2i2**. c) longentibus corr. lug.

B 2n>. d) eum B \a. 262"; rege (?) p.xpunct. B 2a' ; ergo B 2i'; illo B 2ci. e) valde add. 35

B 2a2. f) terra illa vastata B 2a2. g) om. B W. hl quantum A S.S'. i) om. B 2a-.

k) est add. B 1«. 1) pro B 2a> ; v. longum esse ^ddetur. Habebant hoc s. B 262**; p. l. h. om.
B 2c'. mi om. A \h. n| in regnum add. B 16. 26'. o) statuunt corr. statuit B 16; statutum

B 2i2**; stabilivit B 2c'. p) que ovi. A 16; e. r. ovi. B 262**. q) Clotharius add. B 2c'. r) in
Franciam B 2c>. 40

Cap. 42. a) redit A 3*^2. jj) o„,. b 2a2. c) Choldarius superscr. B 2a' ; om. B 2a2.

d) que om. A 3a'. ^^. e) 54. B \a. f) Regnavitque B 16. 262**. g) in m. in t. t. r. om.

B \a. h) monarcio B 16; moarciam t. B 2a'. i) om. B 26'. k) cnutrix' B 2a'. 1) revesi-
simns B 26'; piissimus J5 2c' ; in om. B 16. m) ecclesiarumque constructor B 2c'. n) ecclesiarnm

B 26'. o) iubet B 2a2, p) om. B 26'. q) cunctis A 3,^3. *^2. ^) supersonuit B la; per- 45

sonet B 16; personavit B 26'. s) sicut B 2a'.

1) Anno 46. regni obiit; cf. Frcd. IV, 56. 2) V. Fred. IV, 60: aelymosinam paupe-

ribus super modum largiter aerogabat. 3) Tb. c. 58; Tanta timore pontcficibus et pro-

cerebus in regnum Burgundiae consistentibus seo et citeris lcudibus adventus Dagoberti con-
cusserat, ut a cunctis esset mirandum. 4) Ib. c. 56. *•

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

315

*Gundoalclo'i
*inlustroe

A B.

\xnc et=' beatus Audoinus^ episcopus ex-
rtus ' enituit •=• +. Eo tempore , defuncto
rundolando'2 maiorum domo inclito*',
)agobertus rex Erchonoldo'^ viros in-
istre *in maiorum domato'' statuit'-*.
[abebat igitur predictus rex ex'' regina'
iia Nanthilde "' de ^ genere Saxonorum •»
lios duos Sighiberto et Chlodovecho.
ighibertum " vero, maiorem filium suum,
i" Auster una cum PippinoP duce direxifi
i regno statuto^; Chlodovecho quippe
miore'" secum retenuit.

43. Post haec igitur rex Daygobertus^
febre** valida correptus'', egrotans mor-
lus est Spinogilo «• "^^- « villa in paygo
arisiacense ^* urbis, in basilica beati"
'ionisii martyris^i^^ sepultus'. Plancxerunt-
iie eum Franci diebus multis, regnavit-
xe annis 44''. Chlodovechum, filium eius,
ranci super se regems statuunt; accepit-
ae uxorem de genere Saxonorum* nomine'
althilde', pulchra'' omnique ' ingenio"'
renua. Post haec autem Sighibertus++++
!X Auster, Pippino" defuncto, Grimoaldo,

+) Tunc sanctus Audoinus natus est, quem domnus Dagobertus pulchre nutrivit Vindoh.
nr. 473. +■'■) Clipiaco * villa plenus dierum Vindob. nr. 473. +^^+) quam ipse

nobiliter construxerat '", add. B 2c'. ^^^^^ frater eius add, B 2c'.

*34.

nomen '

641.

633/634.

639.

643.

Caxjjj. 42. 43. A \a.b. Sa». ^3. *p2. B \a.h. 2«'- K l^. i**. cK

Cap. 42. a) om. B 2o'. 6^**. b) Audoynus fere B lo; Audocnus B 16. 2J'.c'. c) iniit

16; innituit B W**. d) Gunbado B 16; Gundualdo B 26^**. e) inclitus B \a. f) Ercouiildo
16. B 16. 2a'-*; Ercanoldum A 3o'; Aerchinaldo B lo; Erchanaldo B 26'. g) vir inlustri B 16.
domatii B \a. i) instituit B 26'. k) om. B 26'. 1) regione B \a. m) Nathilde A 3'p^.

2o'"*; Natille B 16. n) Sigibertus B 2o'. o) superscr. B 2a' ; om. B 2o2. p) cum prin-

)e P. d. B \a. <\) dirigena, in regnum statuit A 3^'. 'P*; in r. st. om. B 2c'. r) ita A \a.b.

Cap. 43. a) ila A la.b. a') febra Zf 2a'. 6'. b) correctus B 2aK e) Ispinogilo B In;

inoculo B 2a'- 2; Spinogino B 26'; Spinoilo B 2b'^". c'. d) Pariciacense B la; rariacense B 16;

racenNe B 2a' ; Paricinsc B 2a*. e) sancti A 3o'. p*. B 26'. c'; Dionsii A 1«; Uionisi B \a. 26'.

eat add. B \a. b. 26'- *". c'. gj rege B 2o' ; stat. r. B 26'. h) ita B \a. 2o'. i) IJahlcch,

16. 2c'; Baldh. B 2a^; lUltch. B 26'; Baldcthilde Fred. k) om. A ^P". 'fi'^; pulchre li 26'.

omneve B \a; omnequc B 16; omne i. B 2a'-*; omne vel i. B 26'. m) in rcligionc pro ing.

Sji''. *f5*; ingeuiosa stren. corr. ingeuia strin. .B 2o'. n) duce add. A 3^3, "^2.

1) A. 641. una rvm S. FAitjio epincopus ordijialus i;idetur esae. 2) V. supra c. 40.

Cormtat, pont iJaffoberlnm a. 639. mortuiim Erchynoaldum maiorem domun fuctum csne, qucm
n GundolanduB, ned Aega praecensil ; cf, Fred. IV, 83. H4. 4) Nanteehildcm unam ex

clliH de inenistorio Fred. IV, 58. 5) Cf. Frcd. IV, 75. 6j Fpinay-nur-Seine; rf. Frcd.

\ 79. 7) A. 44 Dayohcrto ut Chlothario palri (cf. nupra c. 42j scriptor trihuil, al fdiuH

ederjario testf 16 annon non superavit. 8) Cf. V. liuUhildis, Alahillon, AA. SS, saec. II,

778. 9j Falsum cst. 10) Cf, Fred. IV, 79.

40*

316

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

*Grimaldus niaioruni domus f.

'nomen*'

* Pectavense s

*dirigens,

A. B.

fiHo eius, in* maiorum domato instituit**- ».
656. Decedente vei'o tempore, defuncto Sighi-
berto rege, Grimoaldus 'filium eius par-
volum«= nomine 'Daygobertum'' totundit
Didonemque'^ Pectavensem 'urbis episco-
pum in'' Scocia'' peregrinandum eum' di-
rexit, 'filium'* suum^ in regno' constituens.
Franci itaque"" hoc valde" indignantes,
Grimoaldo insidias preparant", eumque
exementes, ad^ condempnandum regei
Francorum Chlodoveo deferunf. In* Pari-
sius civitate in carcere mancipatus, vincu-
lorum cruciatu constrictus ', ut erat morte"
dignus, quod in domino suo exercuit,
ipsius^ mors valido^^ cruciatu finivit.

44. Eo tempore Chlodoveus brachium
beati Dionisii martyris abscidit, instigante
diabulo. Per^^ id 'tempus concidit* i'e-
gnum Francorum casibus pestiferis''. Fuit
autem ipse Chlodoveus omne spurcicia
deditus, fornicarius et inlusor' feminarum,
gulae *et ebrietate contentus''. Huius mor-
tem® et finem nihil dignum historia reco-
lit^ Multas enim scriptores'* eius' finem
condempnant''; nescientes finem nequitiae'
eius, in incertum'" de eo alia pro aliis re-
ferunt". Nam ex" Balthilde, regina eiusP,

^) Pro quo regnuin Francorurn ruinis pestiferis subiectum fuit B 2c'.

15

*idem t. concedit

2«

'gula

I

8.5

Capp. 43. 44. A 1«. h. 3«'. |?3. *^2. ^ \a. b. 2oi- 2. Ji- «**. c'.

Cap. 43. a) om. B 26'. b) statuit B 2oi-2; corr. instituit B 2ai; statuunt B Ib^ ; inst. —

Griin. inai. domus om. B Ib. c) parvolo corr. parvolum B 2a' ; f. Sigfiberti p. B 2b'^" ; f. p. Sigebeiii
regis noniine B 2c'. d) ita A \a. b; Dagobertus B Ib; Dagoberto B 2«!. e) ila B 16. 2oi. 6';

n. D. om. B 2a-. f) tot. et cum episcopo Pictavensis ecclesiae in Scotia B 2c'. g) Pictavense B ia;
Pectavinse B 2a'; Pectavensis B 2o2; u. om. A 3^''. '^^. urbem B 2o'. 6'- 2". h) superscr. B 2o',-

ovi. B 2a-; in Cocia A lo. b. c. i) 07n. A 3o' ; cum peregrinando d. S lo; dirigit B 26'. k) fil. —
constituens om. B 2c'. 1) suo add. A 16; statuens A lo. 6; c. om. B 20*. m) vero B 26'.

n) valide B lo. 2o'; audientes j^'''» v. B 262'*. o) praeparent B 2oi ; paraverunt B 2c'. p) ac c.
B 2o'. q) regem B la. r) offerunt A 3^^.*^^; defertur B 2a2; referunt B 26«**. s) cum pro
in B 2o'- 2. t) coustr. — cruciatu om. B 16. u) d. m. A 3^^.*^^; d. om. B 2bK v) exercuit,
valido c. vitam finivit A So'. ^*. '^^ ^) valde cruciatus i? 1«; v. om., cr. f. sec. m. add. B 2o';

v. c. f. om. B 2o2 ; valida B 26'. c'.

Cap. 44. a) occidit A 3o'. b) pestiferas B 2o'- *. c) in luxoria f. B 2«*. d) con-

temptus B 2ai. 62". e) morte B 16. 2«'- 2. 6'. f) recolet B 26'. g) Multum A 3o'. "^2; Multi

B 26'. c'. h) scriptoris B \a. 6; scriptura B 2o'- 2. i) f. e. A 3^3. "^2 b 262". k) condem(p)-
nantcs A 3^^. '^2. condem(pjnunt B 2o'- 2; nesc. — referunt ovi. B 2c'. 1) nequitia B \a. m) in-
certo B 26'. n) refert::, eras. ur B 2o' ; referoBtur B 2a2. o) de B 26'. p) sua B 26'.

1) Grivxoaldo auctore Otto aemulus interemptus est; cf. Fred. IV, 88. 2) i. e. nibernia;
cf. V. S. Wilfridi auctore Eddin Stephano c. 27 (Mabillon, AA. SS. saec. IV, p. 69 1;. 3) Childe-

30

35

40

45

bertus in catalogis regum Francorum vocatur.
p. 473; IVaifz II, 2», p. 407, n. 2.

Ilac dc re v. 'Forsch. z. D. Gesclu XXII, 60

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

317

B.

adserunt ei tres *filios habuisse Chlotha-
rium, Childericum atque Theudericum.
Decedente^ itaque in'' extremis prefatum
regem Chlodoveum, regnavitque '^ annis 16.'
Franci vero Chlotharium, seniorem pue-
rura'^ ex tribus, regem* sibi statuunt, cum
ipsa regiua matre *"■ ^ regnaturum.

45. Eo tempore, defuncto Erchonoldo^
maiorum domo'', Franci++ in incertum
vacellantes <^, prefinito'* consilio, Ebroino
huius honoris altitudine "maiorum domo
in aula regis statuunt. In his''^^^ diebus
Chlotharius rex^ puer^ obiit regnavitqueS
annis 4.* Theudericus '', frater eius, eleva-
tus *est rex Francorum. Childericum »5
itaque, alium • fratrem eius, in Auster
una cum Vulfoaldo duce™ regnum susci-
pere dirigunt". Eo tempore Franci ad-
versus Ebroinum" insidias preparant, su-
perP Theudericum consurgunt eumque de*
regno deiciunti-», crinesque *capitis am-
borum vi * abstrahentes, incidunt. *Ebroi-
num totundunt eumque Luxovio mona-
sterio in Burgundia ' dirigunt. In Auster"

^f." t.

657.

*altitudinem«

673.

*rex el. est"*

a r.

cnnisque ^
'incedunt '

'') Eo tempore mortuus est Clodoveus rex; reguavit B 2c^.

++) Franci Ebroinum

maiorem domus iu aula regis statuunt B 2c'. +^+j Haec ita imniutavit B 2a^ :

statuunt. Chlotarius autem obiit anno 7. regui eius. Teudericus frater cet.

Capp. 44. 45. A \a.h. 3«!. ^3. «32. b la. b. 2ai- 2. i"- ^** (cf. n. m). c^.

Cap. 44. aj f. h. t. B la. h) om. B 2«^. c) que om. A 3«'. B \a. h. 2«' ; que scc. m.

guppl. B 2a2. d) p. in ex tribus regnis regem B \a; post tribus add. in A 3^*. *^^. e) rege B 2a'.
f) om. A 33\*?2; m. natorum B 2t2**; m. regina r. B 2cK

Cap. 45. a) Aerchinaldo B \a; Archinaldo B 16; Erchonaldo B 2a^; Ei-quinaldo B 2«2.
b) domus B la. 2c'. c) vallentes A 16; valgelantes B ^a*. d) perfinito B 2a'. e) altitudinis

B \a. 26'. f) om. B 26'. g) r. q. annus 4 sec. m. suppl. B 2a'. h) quoquo add. A 3^^ *^2.

vero add. Fred. i) Childericus corr. Childericum B 2a'- ^. k) om. B ^a^. 1) alta corr. altum

B 2a' ; a. om. B 26'; fratre B 16. 2a'; frat B 26'. m) duce veniens, in regnum Francorum ele-

vatu.s fst. Erat enim Chil. (quae interiacent omissa suntj B 26'^**; reg. susc. om. B 2c'. n) dirigit

B 16; dirigcbat B 2^^. o) Ebroino insidie B la. p) om. B la; contra Fred. q) eitiunt A 3a' ;

eiciunt A 3^». '^2. B 26'. c'. r) que om. B 26'. s) VI A la; vix B 16 (tum amborum iteratum) ;

via B 2a'; a. via vim abstr. B 2a^; vi om. B 2c'. i) incenderunt B 2a^. u) In Austriam j^oat
mitt. B \a.

1) Numerus fahua est; Cont. Fred. Chlodoveo 18 annos rccte triliuit. Quem a. G^)7. rx.
diern ohiisse sujtreriium, j/robavi 'Forach. 2. D. 6'.' XXII, ji. 464 sii. 2) Unde chartia aub-

icripnit reijivi /iu/lhildis rnrjina; cf. IHpl. I, nr. 33. 38. 39. 40. ed. Pcrtz. 3) In iuvciitulc

Fred. Covt. 4) Chlotharius a. 16. regjii obiit, circa 19 annoa natus. 5) Theudericus

a, demum 67.0. ex. ah Fhroino rex factus est; Childericua Chlothario etiam vivo a. 663. Austra-
siae regnum suscepit; cf. 'Forach. z. D. GcHch.' l. l. p. 481. 0) /u movaHterium S. Diimysii

miagUH rst; cf. V. Lcodeij. r. 3 (Mahillon, AA. SS. sarc. //, p. 682^. 1) invitum add,

Fred.; rf. V. /jeodeg. I. l.

318

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A.

propter Childericuin "mittentes*, accomo-
dant. Et** una cuni Vulfoaldo duce veniens,
in regno Francorum elevatus est. Erat
enim'^ ipse Cliildericus levis nimis, omnia'*
nimis iiicaute peragebat'', donec inter eos
odium maximum et scandalum crevit,
Francos valde ^ oppremens. Ex quibus uno
Franco nomines Bodilone'' ad stipitem»
tensum'' cedere valde sine lege' precepit.
Haec videntes'" Franci, in ira magna com-
moti, Ingobertus videlicet et Amalbertus"
et reliqui maiores natu Francorum, sedi-
cionem*' contra ipsum Childericum conci-
tantesi'. Bodilo superi eum cum reliquis
675. surrexit, insidiaturus ■' *in* regem; inter-
ficit'-! *una cum regina eius" pregnante^- ^,
quod dici^^ dolor est^. Vulfoaldus quoque
per fugamv vix evasit, in Auster reversus.
Franci autem^ Leudesio^, filio Ercho-
noldo'', *in maiorum domato palacii ele-
gunt'. Eratque ex Burgundia in hoc con-
silio *beatus Leudegarius^ Augustudunen-
sis*' episcopus et Gaerinus^, frater eius,
consentientes. Ebroinus *capiilis crescere'^
sinens, congregatis ■> in auxilium' sociis,
hostiliter a'' Luxovio caenubio ' egressus,
in Francia revertitur" cum armorum appa-
ratu". Ad beatum vero'' *AudoinumP
direxit, quid ei consilio *daret. At ille

B.
*legacionem add.

10

15

* insidiatores "■
*interfecit'

20

*nobile add.

*consilium

*itaque, consiliums accepto, add.

25

V. om.
*consilium

30

Cap. 45. A la. b. 3a\ p». *^\ B la. b. 2ai- 2. Ji. 2**. c».

Cap. 45. a) mittunt B 26* cum Fred.; convocant pro acc. B 2c'. b) om. B 2a^ cum Fred.;
ut B 261. c) om. B \a. d) om. B 2a^. e) peragebant A 3a»; agebat B 2b^". f) valdue
B Ib; valede, ut infra B 2a^; om. B 2a^; valide B 2b^. c^. g) homine B Ib; uno B 2a^. h) B. n.,
om. F. A 3^3. *^2. Bodilono B lo; Bodileno, ut in/ra B2a^; Bodolernum semper B 2a2; Bidilo semper .S5
B 2ii. i) stipidem B Ib cum Fred.; stipem B 2b^. k) temsum B 2a' ; st. ligatum tensumque
B 2c«; c(a)edi A 3. B. 1) legem B 2a^.bK m) audientes B 2b^; v. h. Fred. n) Madalb. B 2c".
o) sedicione B la. p) c. B. s. e. om. B 26^**. q) c. r. s. e. B 26'. r) insidiatoribus veniens rcgem
A 3^*. *p2. insidiatoris B la; insiatoris B 16; insidiatunis B2b^-^** cum A; rel. insidiatoribus surgens,
eum cum r. e. p. interfecit B 2ci. s) om. B 2a^-^; in r. om. B 2b'^**. t) regem add. B 26'. 40

u) sua B2b^. v) praedignante B2a^; prignante B^a'^; pregnantem B2b^; om. B 2b^**. w) quod
ci B 26»; q. d. d. e. om. B 2cK x) dolorem A 16. B 2a'.6i; dolore B 16. y) lapsus add. A 3^3.*^».
z) vero B 16. 26' c^i^n Fred. a) Leodesio nemper B \a; Leudosio B 16; Lcuderio B 26'; Leodos.

B 262**. ci. b) Erconoldo A \b; Erchanoldi A 3ai ; Herchonaldo B 2ai; Herchenaldi B 262". c) ele-
gerunt B \a. 2c'. d) Leudog. B 2ai; Leodecar. semper B 26i. e) episc. Agustod. J51«; Augustod. 45
B 2a* ; Agustid. B 26i ; A. e. om. B 2ci. f) crescentibus, om. sinens — hostiliter B 2ci. g) ita

B 16. 2ai.6i. h) congregatus B 2a'. i) auxilio B \a. 26^". k) om. B \a. 1) conubio B 2ai ;
ingressus A 3oi. m) reversus B 26i. n) apparatum B 16. 26^*'. o) om. A 16 cum B. p) legatos
suos add. B 2ci.

1) In Lauconis silvam add. Fred. Regnavit in Neustria a. 2, m. 6; cf. 'N. Archiv' IV, p. 383. 50
2) nomine Bclichilde add. Fred. ; ef. V. Lantberti c. 5 (Mahillon, AA. SS. saec. III): una cum
coniuge sua vocabulo Bilhilde filioque nomine Dagoberto. 3) et consorciorum eius Fred.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 319

A. B.

per internuntios ' hoc solum, seripta»* diri-

gens, ait: 'De Fredegunde tibi subveniat

in memoriara'''. At ille, ingeniosus ut erat,

intellexit<=. De nocte consurgens, comraoto

exercitu, usque Isra''' fluviura *veniens^, *fluvio

interfectis custodibus, ad Sanctam ^ Maxen-

ciam* Isras transiit; ibi quos repperit de

insidiatoribus suis occidit. Leudesius'' una

cum Theuderico^ rege et sociis quam plu-

rirais per fugam' evasit; Ebroinus eos

persequutus estK Bacivo'"* villa veniens,

thesauros regales"" adprehendit. Deinde

post haec Crisciaeco "^- 5 veniens^, regem°

recepit. Leudesium p, datai fide, sub dolo

ad se venire mandavit. Quo facto, Leude-

sium interficit •"• ' ; ipse principatum saga-

citer recepit. Sanctum^ Leudegariura epi-

scopura diversis poenis caesum * gladio

ferire iussit; Gaerinura", fratrera eius,

dira^ poena daranavit*. Reliqui vero Franci

eorura socii per fugara^ vix^ evaserunt^;

nonnulli vero in exilioy pervagati, a^

propriis* facultatibus privati sunt.

46. Eo quoque^ tempore, decedente''
VuIfoaldoC'o de*! Auster, Martinus+»» et

'') quidam nobilissimus Francorum add. B 2c'.

Capp. 45. 46. A \a. h. 3ai. ,S3. *^2. B \a. b. 2ai. 2. Ji. 2**. gi.

Ca2^. 45. a) intcrnimciiis B \h; internuncias B 2«'; internuntius B 26'; intornuncium B 2h-**,
a*) om. B 2«^. b) memona B \a. 2c'. c) intelicgens B \a. d) Iseram, ut infra A 3a'. B 2«';
Isara B 2«'. b'^** • Hissera B 2^^; Isera semper B 26'. e) venians interfectus B 2«'; i. c. ad S. M.
I. t. om. B 262**. f) Sancta Maxentia B 26'. g) I-^ta A 3«'; Isram B \a; Isera B 2a'. h) Lco-
desiu.s, infra Laudcsium B 2a'^; Leodecarius B 26'. i) om. B 16. k) 07n. B \a. 1) Stacio B \a;
Bacro B 16; Pacyo B 2a' ; Pacio B 2a^; Bacivo B 26' cum Fred.; Vacio B 26«**; B. v. v. om. B 2c'.
m) reg^alis B \a. b. n) Crisciaco A 3a'. B 2a'. 6'. c' ; Criciego pr. m. corr. Crisc. B 16; Criciago

B 2«2. Cresciaco B 26^**; Crisceco Fred. o) reg-e B 2a'. ^. p) Leodoricum, infra Leoderium

li 26'. «i) date A 16. r) interfecit B 16. 2a'. 6'. c' ; ipsi B 16. 2«'. s) vero add. A Sfi». ^ji^.

B 2c'. t) p. interfecit; G. B 2a^. u) Gairoenum // 2^^ ; Gairinns B 26^'*; Gaerenum Fred.

V) duri.ssima A 16; dura B 16. 2a'. 6'. w) om. B 26'. ^*'. x) avas. B 2a'. yj auxilio

B 26'. z) pervagita B \a\ p auga:cia B \b; pervagacia B 2a'; pervacati, ovi. a B ^a^. a) pro-
prius B \h; propiis B 2a'.

Cap. 4fi. a) ovt. B 2«^. b) dicente A \a. 6; decidcnte B 2a'; om. B 2^^; mortuo Frcd.

c) Volfoaldo A 3a' ; exlrema codicis pagina evaniiit , rtt le<ji vlx poasit B 2a' ; Viilfoaldiis B 2a'^.

d) bvt grr. Ti 2a'.

1; (Han fl. 2) Pont-Sainte-Afaxence prope Compi()gnc; cf. Longnon, 'Atlas hint. Texte

cxpl.' I, p. f).5. .'5) cum thesauros rogi» Frcd. 4) linizieux; cf. Ijongnon l.l, p. '»2. 5) Crcri/.
en- Ponlhicn. G) in Pontio add. Frcd. 7) rnf^oin Tlicudericnin iii ref^iio rcKtiluto add. Frcd.
8) Cf. V. Leodeg. c. ].'{ (MahiUon, AA. SS. mcc. II, p. (i<.H)J. i») iapHi, F^KPro tninsRreHHi,

a8r|uc Vqisconos add. Frcd. 10) ducc add. Frcd. \\) diix add. Frrd,

1

320 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

Pippimis iunior', filius Anseghiselo' quon-

dam^, decedentibus regibus, dominabantur

in Austria'', donee tandem aliquando hii

duces in<= odium versi contra Ebroinura, *

exercitum phirimum Austrasiorum com-

motum^, contra Theudericum regem^ et

Ebroinum aciem dirigunt. Contra^ quos

Theudericus et Ebroinus cum hoste occur-

runts; loco nuncupante Lucofao*"' simul lo

coniuncti', sese'' invicem cede magna pro-

sternunt^. Corrueruntque"' ibi infinita turba

popuH. Austrasii *devicti, in" fugam lapsi», *AustrasiP

terga verterunt. Ebroinus eos cede crude-

lissima insequutus, maxima parte ex"! illa 15

regione vastata. Martinus'" per fugam^

elapsus, Lauduno' Clavato ingressus, illuc

se reclusit; Pippinus autem" ahrinsecus

evasit. Ebroinus itaque, patrata^' victoria,

reversus est. Veniens cum exercitu Er- 20

chreco^'* villa, ad Martinum s dirigit* *n. d/,

nuncios», ut^, data^ sacramenta, cum fidu- f

cia ad regem Theudericum veniret. Hoc

dolose* ac fallaciter'' super vacuas capsas

ei iurantes, ille vero credens eos'^-'', Er- 85

chreco veniens, ibi cum sociis suis inter-

fectus est.

47. Ebroinus itaque magls ac magis
Francos^ crudeliter'' oppreraebat, donec

Cap. 46. A la. b. 3ai. ^s. *^2 B la. b. 2ai (cf. n. y). a^. i'- 2". c». 80

Cap. 47. A \a.b. Sa». p3. '^2. B \a. b. 2a^. 6»- ^*'. c^.

Cap. 46. a) post Anseghisi Jittera rasa A Sa' ; Ansechisili A 3^3. Ansegislo B \a; Ansegiselo
B 16. 261; Ansechiso? B 2ai ; Ansigiselo B 2«^; Asengiso B 262'* j Anseghysilo Fred. b) Auster

B Ib. 2i'. c) fl. ira v. B 26^**. d) commoto B \a. 262**; commotu B 2a2; commoverunt, om.

contra — dirigunt B 2c'. e) oni. B 26i. f) C. q. om. B 26^**. g) occurrerunt (occurrit 35

A 3[5». *[i2)^ in loco A 3a>. p. 'p^; ]. „. L. om. B 2ci. h) Lucofau B \a; Lucofac B 16; Locofao
B 261; Logofao B 262**. i) cuncti sese A 3^'. *[52; coniunctis B 2a2. 6«**. k) om. B 2a^.

1) facta 2>ro p. B 2a2. m) Corniuntque B \a; Corruitque B 2a-. 61. ci; ibi oni. B 26i. n) d. per fuga:
B U; d. et fuga B 262**. 0) om. B \a. p) ita B la. 2a^. q) et 5 la; de Fred. r) M. p.

f. e. om. B 262'*. s) fuga B ia. t) Laudono B 26'- 2*»; Lugduno B 2c'. u) vero B la; a. om. 40
B 262'*. v) parata A 3a' (non A 3^3j ^ 1«. 6; perpetrata B 26i; peracta B 2c'. w) Erchreo
JB la; Ercbere: : : : :co, prius c postea insertum B 16 [infra Erichreco); Ercherego B 2a2 ; Ercreco, ut
infra B 26'; Erceco, nt infra B 262'*; Erciaco, ut infra B 2c^; Erchrego Fred. x) direxit B la.
y) desinit B 2ai. z) fide add. B 26'. a) dolo B 2a\ b) promiserunt add. A 3^». '^2.

c) ita A la. 6. B 16; eis rell. 45

Cap. 47. a) Francorum B 16. b) infideliter B 26i; mactabat vel add. B \a; c. 0. in litura
scr. B Ib; o. c. B 262'*.

1) De hoc loco egit Bonnell, 'Anfdnge des Karol. Hauses' p. 123 n. 2) Franco nobile

add. Fred. 3) Bois-Royal du Fays prope Laudunum; cf. Bonnell l. l. ; Digot IV, p. 78. 79.

4) Ecry, hodie Asfeld, ad Aisne fl.; cf. Longnon, ^Atlas hist. Texte expl.' I, p. G3, 5) Lau- 50

dunum Clavato pro M. Fred. 6) Aglibertum ac Reolum Remensis urbis episcopum add. Fred.

7) a Lauduno Clavato egressus cum sodalibus ac sociis, ad add. Fred.

I

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

321

'desimulat^

"interfecit,

'eonsilio^ accepto, Waratonem"'

^- B.

tandem aliquando^ Erraenfredo^ Franco''

insidias parare*^ dissimulat. 'Ille quoque''

per noctem" clam super eum consurgens,
5 atrociter'' prefatum Ebroinum interficit*,

atque ad Pippinum in Auster fugiens',

evasit, Franci vero consilio* pertractantes'',

Warattonem virum inlustrem in loco eius

cum iussione" regis maiorum domo palacii
i constituunt". Accepit ipseP Waratto inter'i

haec obsides a predicto Pippino et pacem

cum eo iniit. Erat id"" temporis memorato

Warattone ^ filius efficax industriusque >,

fero animo et acervis' moribus, insidiator"
1 patris sui, eumque^ ab honore generosita-

tis^ subplantans^, eratque^' nomen eius

Ghislemarus ^- ^. Cui beatus Audoinus epi-

scopus prohibuit^, ne^ hac nequicia con-

tra patrem inferret; quod ille audire con-
) tempsit. Fueruntque inter ipso Ghislemaro

et Pippino bella civilia et'' multae discor-

diae-*. Qui*^ ob iniurias*' patris vel alia

peccata^ crudelia a^ Deo percussus, ini-

quissimum spiritum exalavit, iuxta quod
. sanctuss Audoinus ei predixerat. IUoque

defuncto, Waratto iterum honore pristino''

nanctus' est. Sub his diebus beatus'' Au-

doinus Rotomagensis episcopus plenus

Cap. 47. A la. h. 3ai. ^^. *^2. Bla.h. 2a2. 6>- 2**. c>.

I Cap. 47. a) om. B 2a'^. b) Ermenfrido B la; Hermenfridus B 26^**. c) Francos

B la. 262**; Franci B 16, d) parans parcere d. A 3^3.*^^. e) Ille vcro Ermenfredus p. B 2c'.

f) dissimulans B 26^; desimulans B 26^**. g) nocte B 26'. h) sag-acitcr pro a. A 3a^ (an(e

cons.). .33. "^2. i) fugit. Franci B 2«^. k) consilio inito A lc. Sa'. ^^ ^^^. i) ^. c. B la.

m) ita B la. 2a*. 6'. c' r.um Fred. (infra Warato, Waratone); Waratto nomen v. B 16. n) ius-

.sionem B la. 0) con.stitu : : : unt B Ih; constituerunt Fred. p) om. A 3; Accepto ipso B 2a'^; acci-
piens Fred. q) W. totis in h. B 26'. r) Erat idem t. A 3a'. B \a. 26'- ^**; Erat inter ipso m.
J5 16; Erat in illo tempore (?J B 2a2; Erat eodem tempore B 2c'; Erat id t. Fred. s) Watroni,

om. mem. A 3a' ; Warattono B \a; Warato B 2«*. t) posl a. liltcra rasa est A \a. u) insidiatur
B \a; insijator B 16; insidiebatur patri suo B 2«^; ;. patri .sui B 26'. v) cumque B 26'. w) gene-
rositatus B 16; generositate B 26'. x) supplantavit B 26' cum Fred. y) que om. A 3a'. B 2ci; erat
qaoqne B 2a2. 7.) Gislem. semper B 16. 2c' ; Ghisalmarus (infra Ghi.slamaro) B ^a'^; Giselmari, ut
infra B 26^'*. aj ne h. om. B 16. b) c. , multa discordia B 16. c) Gislcmarus autem ob B 2c'.
d) .subplantationem Fred. e) malitia non modica Fred. f) hab co p. Z? la. g) spiritus A. B \a.
h) pri.stinam A 3«'; pristinum J5 la. i) nuncupatus B Ui; functus B 2«* (?); constitutus B 26^'*;

recepit Fred. k) om. B 2«*.

1) cruditus in consilio, qui vicc patris cura palatii gcrebat, udd. Fred. 2) Iv, charla

Thcuderici III. a. 690/G91. dala agitur de Aebroino, Warattunc ct GhiBlcmaro quondam maiores-
donioH nostroe; c/. Pertz, Dipl. I, p. 61. 3) Eadem in altcra V. S. Audoeni (AA. SS. Aug. IV,
p, Hllj lefjunlur, ex lAbro ipao Ilistoriae Francorum haunta. 4) Nain iid castro Namuco contra
hogtem l'ippini ducis GhiMlcmaris consurgens, fraudulcntor falso iurameiito dato, quam j)hueH
corum nobiliH viris occidit. Indc vcro revcrBUB add. Fred,

SS. R. Meroving. II. 41

322 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

dieriim ^ ac virtutibus preclarus Cle-

piaco''' villa regale in<= suburbana'' Pari-

siorum'' civitate migravit ad Dominum*;

cum •" gloria basilica sancti Petri s apostoli 5

Rothomacum*' civitate sepultus esf"-».

48. Succedente quippe* temporum^
curricola<= predictus Waratto defunctus est;
fuitque ei** matrona nobilis ac ingeniosa

nomine® Anseflidisf. Franci nempes in 10

diversa tendenteshj vacellabant. Interdum
Bercharium '■ =» quondam statura pusil-
luni'', sapientia' ignobilem, "consilio"' in- *ignobiIe

utile, in maiorum domato oberrantes" sta-

tuunt* Franci» in invicem divisi. Pippi- 15

687. nus* ab Austrasiis *consurgens, commoto *Auster

hoste quara plurimoP, contra Theudericum
regem et Berchariumi aciem dirigit. Cou-
venientesque'' ad proelium*-^ in loco nun-

cupante Textricio ', illisque inter se bel- 20

ligerantibus , Theudericus rex una cum
Berchario maiorum domo terffa verterunt.
Pippinus quoque" victor extitit^'. Ceden-
dum"' itaque tempore^ ipse Bercharius ab

^) cui successit sanctus Ansbertus m. recentiore add. B 26'. 25

Capp. 47. 48. A \a. b. 3a>. ^». '^^. B \a. h. 2a2. ^i- "-**. c'.

Cap. 47. a) pl. virtutum ac gloiiosus rairaculis, per longitudinem dierum preclarus B 2c*.
b) Clipiago B \a. 26'. c) in s. P. c. om. B 2c^. d) suburbane A 16. e) passis eorum B la;

Pariseorum B 2a-; civitatem B \a.h. f) Cum — sep. est om. B 2c^. g) roto add. B 16; ap. om.
B 2o2. h) Eotomagum A Za^. ^^. *^2; Rotomacum B \a.h; Rodomacum B 261-2"; c. om. B 2b^*'. 30

Cap. 48. a) om. B 2a-. b) tempore B \a. 26-"; temporis B 2a^. c) ita A \a; curricula A 16.
B \a.b. 26'- 2'*; curriculis B 2a^, d) ibi B \a; illi coniux matrona n. B 2c^. e) nomen B 16.

f) Ansflidis semper B \a; Ansfledis, ut infra B 16. 2h^.c^ cum Fred.: Anselfledis B 262'* semper. g) vero
B 26'. h) pend. B 26'. i) Berarium semper B \a. 26^**; Bertharium B 2a2; Bertcharium B 26'.

k) pusilla B \a. 1) sapientiae B 2a^. m) consilium B 26»; c. i. om. B 262". n) om. B 2a^; 3&

operantes B 262**. o) om. B 16; vero add. A 3^'. *^'; in om. B 26'. p) plurima B 16; pluri-

mum B 262'*. q) Berchariem B 16; Bercarium B 2c', uf infra. r) que ovi. B \a. s) direxe-

rant (aciem add. A 3*^^^ ^^^ ^ 3^». *^2, t) Extricio B 2a2. 62**; Extritio B 2c». u) vero B 16;
q. om, Fred. v) extetit A 16; exstetit B 2a^. w) Cedendo B 2a2; Caed. B 26'. x) temporum

A 16; ratus add. A 3^'. "^2, 40

1) Cf, V, S. Audoeni vetustam, AA. SS. Aug. IV, p. 809. 2) De anno quo ohiit contro-

versia est. Mihi quidem id die 24. Augusii a. 685. vel 686. contigisse videtur, In Vita enim
S. Ansberti (Mabillon, AA, SS. saec. II, p. 1056^ haec exstant: Facta est autem haec privilegii
auctoritas sub anno — — glonosi regis Theoderici 16. et praefati venerandi praesulis (scil.
Ansberti) annus 5. in synodo generali Rotomago urbe habita. Unde a. 11/12. Theuderici Ans- 46
bertum Audoeno successisse patet. 3) Gener Anseflidis a Fred. recte dicitur. 4) Haec in-

dignantes Franci Audoramnus, Reolus et alii malti, relinquentes Bercharium, ad Pippinum per
obsides coniungunt, amicitias copulant, super Bercharium vel reliqua parte Francorum conci-
tant add. Fred. 5) Pippinum, qui a. 714, mense Decemhri obiit, 'annis 21 et dimidio' princi-

patum gessisse, anonymus infra c. 51. scripsit, unde a. 687, mense lunio ad illum adisse videtur. 50
6) in oppido Virraandense add. Fred. Est Tertry prope S, Quentin.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

323

A.

adulatoribus occisus est', et, 'instigante^
Anseflide^, post haec'' Pippinus Theude-
rico rege •= coepit esse principale ^ regi-

) mine® maiorum domus ^ Thesauris accep-
tis, Nordebertums quondam de suis cum
rege relictum '', ipse in Austria ' remeavit.
Eratque'^ Pippino principe ' uxor nobilis-
sima ef" sapientissima nomine "Plectrudis.

• Ex ipsa genuit filios duos: nomen maioris
Drocus", nomen vero minorisP Grimoal-
dusi. Drocus ducatum Campaniae accepit.

49. Obiit autem Theudericus rex;
'regnavit* annis 19-^. Chlodoveus'', filius

B.

'et^ om.

*nomen"

691.

eius

puer

regalem

*regnavitque a.
*nomen^

sedem suscepit, ex<=
regina nomine ' Chrodchilde ''• ^ progenitus.
Nec multo*^ post ipse Chlodoveus rex

puer? mortuus est regnavitque annis 2*. 695.

Childebertus, frater eius, vir'' inclytus in
regno statutus' est. Attamen'* et Norde-
bertus mortuus est. Grimoaldus, Pippini'
principis filius iunior", in aula regis Chil-
deberti raaiorum domus effectus est"-^.
Pippinus quoque multa bella gessit contra»
RadbodemP'' gentilem* vel alios principes,

Capp. 48. 49. A la. b. 3o'. ^3. *^\ B la. h. 2a2. i'- 2'*. c'.

Cap. 48. a) inde caepit B \a. b) et add. B 2a2; autem add. Fred. c) regem B la; an-
naente add. A 33'. *^2. d) principalem B \a. e) regine B 15; regit B 2a'^. f) om. B 2«^.

g) Nordobertnm A 3^'. '^2_ ^ \a (ul infra). B 2c^; Nortberto, ut infra B 2a^; quodam B \a.
h) relictus B 26'. ij Auster B \a. b. 26^**; remearunt B 2^^. k) Erat autem — nobilissima pr. m.
in marg. suppl. A \h. 1) regi A 33*. *^2 uj) et s q^_ jj 2i2**. ci. a) n. — maioris Drocus

om. B \a. o) Drogus semper A 3a'. ^'. *^2. B 2h'^** ; Drogo semper B 2c^. p) minori B \a.

q) Grimoldus semper A 3oJ ; ivfra Grimold. vel Grimald. B \a; Grimaldus B 2a2 fut infraj.

Cap. 49. a) autem add. A 3o'. *p2. ^. a. 10 et 8 S lo. b) rex add. B \a. c) om. B \a.
A) ila A 3a'; Balthilde A \a. b; Baltide A 1*6; Bathilda; A \c; Crothilde A 3^». B 2c^; Chrodidis B \a;
Chlotilde B \h; Rothilde jB 2«2; Chlothilde £26'; Chrodtelde B2b^". e) iia B \a.b. f) multum
A 3a'. ^'. *^2. g; om. B \a; r. p. om. B 262". li) y. i. om. B 2a2. i) status A 16; constitutus
B 262'*; resedit Fred. k) Adtamen B \a.b. 2c'. 1) Pipino f. p. B \a; Pippino B 16. m) iunioris
A 3o'. n) om. i? 26' ; electu.s cst Fred. o) c. — al. principes om. B \a. 262**. c'. p) Rabo-

tonem A 3^»; Rabbonem A 3*,32; Ratbodcm B 16. 26' (sic infra A 3a'. B 16. 2a2. c';.

1) Bercharius in charta Theuderici III. a. 690/691. data laudatur; cf. Pertz, Dipl. I, p. ^)\.
2) Coniunctio copulativa cum omiasa sit, Bercharius, Hndigantc Anseflide', occidilur, id quod vulgo
opinantur. 3) matrona, socrui sua (scil. Ilercharii) recte add, Frcd. Ceterum Waraltonis et Anse-
fiidis Jiliam Adaltrudem Drogoni, 1'ippini filio, nupaiase, retluLit auctor Geatorum abb. Fonian.
c. 8, ed. Lijwenffdd p. 26. At Bercharius Drogonis, Adallrutis mariti, socer dicitur in charia Childe-
herthi III; cf. Pertz, Dipl. I, p. 62. 4) Numeros falsos Continuator Frcdcg. c. 6. emendnvAt,

qui patri 17, filio 4 annos tribuerit ; cf. 'Forsch. z. D. Gesch! l. l. p. 488. 5) Chrodcchildis

reginn charlae n. 1, Cldodovei III. datae Hubscripsit; cf. Pcriz, Dipl. I, p. 53. 6) A. 697.

nondum maior domus erat (cf. Pertz, IHpl. I, p. 62j, ot nntc a. 701. factus est; v. Dipl. I,
p. 64. 7) duccm ndd. Fred. 8) Frigionum gentis advcrsuH ulterutruin bnllum intulcrunt

41*

324

LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

* Sevus »

'filiob

"nomen'^

'nomen*^
■ viro ''

A.

contra Suevos *vel quam plurimas gentes.
Grimoaldus quippe genuit filium 'ex con-
cubina Theudoaldo^' nomine'. Sub idem
70S. fere tempus Drocus, filius Pippini^, de-
functus est ', habensque Pippinus prefatus
princeps filium ex alia^ uxore nomine*^-*
Carlo^-"^"^, virum *elegantems, egregium
atque utilem'.

50.^ Tunc enim bonae memoriae glo- lo

riosus'' domnus 'Childebertus rex iustus"^ 'd. om.

migravit ad Dominum ; regnavit aixtem
711. annis 17 '^■^ sepultusque est Cauciaeco*'*
monasterio in basilica sancti Stephani pro-

tomartyris •''. Regnavitque Daygobertus'^- ^ is

puer, filius eius, pro eo. Habebat igiturf
GrimoaldusS uxorem in matrimonium'
nomine" Theudesindam'', filiam Radbodis
ducis gentilis*. Eratque ipse Grimoaldus

maiorum'^ domus pius, modestus, raansue- 20

tus et' iustus. Cedeudumn» enim tempore,
egrotante Pippino principe ', genitorem
eius", dum ad eum" visitandum acces-

+) Calpiade (Cbalphaide A 3p; Calphaide A 3'^'-) add. A 3a». ^». *^j g pred. Cont. c. 6.
"'^■^) qui vocabatur Martulus add. m. coaeva, quae deineeps Martulus siiper Karhis 25
scripsit B 2c'.

*matrimonio
'nomen'

Capp. 49. 50. A la. h. 3a'. S». '3^. B \a. b. ^a^. 6' ^c/. n. aj. b^-". c'.

Cap. 49. a) ita B la; Sovos B 16. 2a^; Suavos B 26i; cnm (pro contra) Suevis B 252**.
b) ita B la.b. 26». c) Teudoaldo B la. h; Teudaldo B 2a2; Theodoaldo B 26'; Theudualdus

B 26-**; Tedoaldum B 2ci ; nomen, iit infra B la. b. d) Pipino B la; Pippino B 16 cum Fred.; 30
om. B 26'. e) aliam uxorem B \a; ah'a uxorem .B 16; ex a. u. on. B 2c'. f) Karlum A 3a'. ^*.
B 2c»; Carolo B 2a2. g) ehgantem A Sa». B 2c'; elegentem B 16; eligante B 2a- ; et add. B la.

h) nimis B \a. i) utilis B 2a2.

Cap. 50. a) caput nullum h. l. incipit A 3a»; quae sequuntur ad p. 327, l. 16. sagaciter desunt,
cum 2 folia excisa sint B 2bK b) om. B la. c) XCII ^^ro Xqi B la; 16 B 2cK d) Canciaco 35
A 3o>. jB 16; in m. Cauciaco A 3,3'. '^^; Caue B 26«**; Cautiaco B 2c'; monasterii B \a. d*) martiris
B \a cum Fred. e) Digobertus B \a. f) que pro i. B 2a-. g) Trimoldus h. l. B \a. h) Theu-
desinnam A 16; Theotsindam A 3a'; Teudosindam B \a; Teudsindane B 16; Teutsindane B 2o-.
i) ita B \a.b; om. B 262**. k) m. d. om. B 2a2. 1) om. B la. m) Sequenti A 3^». '^*;
C. — snblimem instituunt om. B 2c'. n) genitore suo A 3a'. o) om. A 3a'. ^'. 40

castro Duristate, illinc belHgerantes invicem. Pippinus victor extitit, fugatoque Radbode duce
cum Frigiones qui evaserant, idem Pippinus cum multa spolia et praeda reversus est add. Fred.
1) Cf. Ann. S. Amandi, Tiliani, Petav., SS. I, p. 6. In Gestis abb. Font., ed. Lbicenfeld p. 27,
a. 707. verno tempore id contigisse narraiur. Fred. add. : et sepultus est in basiliea beati
Arnulfi confessoris Mettis urbe sepultus est. 2) Pippinus aliam duxit uxorem nobilem et 45

eligantem nomine Chalpaida, ex qua genuit filrnm; vocavitque nomen eius lingue proprietate
Carlo Fred. 3) 16 minus accurate Fred. 4) Clioisy-au-Bae (Seine-et-Oise); cf. Longnov,

'Atlas hist. Texte expl.' I, p. 62. 5) A. 715. quaiium annum egit; cf. 'N. Archiv' VII, p. 254.

6) ducem Frigionum Fred. 7) lobvilla super Mosam fluvium add. Fred.

LIBER HISTORIAE FRANCORUM. 325

A. B.

sisset^, nec mora in basiliea sancti'' Lan-

deberti«= martyris Leudico** peremptus est> 714, Apr.

a Rantgario^ gentile, filio BeliaF. Theu-

doaldum vero, iubentes avo, in aula regis*'

honorem patris sedem sublimem » insti-

tuunt.

5L Eo tempore Pippinus febre valida
con^eptus, mortuus est^ obtenuitque prin- 714, cec.

cipatum sub suprascx-iptos^ reges annis 27^
et "dimidio^. Plecti'udis quoque cum ne- 'et dim. om.

potibus suis vel rege cuncta gubernabat
sub discreto*^ regimine''. In^ illis diebus,
instigante diabulo, Franci denuo Cocia*^-*
silva in* Francos invicem inruunt ac sese
mutuo dirissima cede prosternunt. Theu-
doaldus autem per fugam lapsus, ereptus
est; fuitque illo tempore valida perse-
quutio. TheudoaldoS enim fugato, Ragam-

fredo'' in principatum 'maiorum' palacii'* *principato' 715.

elegerunt. Qui, commoto cum rege exer-
citu, Carbonaria silva transeuntes, usque'"
^losam fluvium terras " illas vastantes suc-
cenderunt; cum Radbode duce gentile
amiciciaso feriunt. CarlusP his diebus cum
captus a Plectrude femina+ sub custodia
tenereturi, auxiliante^ Doraino, vix evasit.

52. Sequenti tempore Dagobertus rex*
+) P. princjpali, noverca sua, sub B 2c^.

Capp. 50 — 52. A \a.b. 3a'. ^3. *^2. b la.b. 2aK b'^*\ c».

Cap. 50. a) haccessit B \a. b) beati B la. c) Lantberti A 3a' ; Laudeberti B la.

A) Leudio B \a; gladio pro L. B 2^^. e) a Berenthgario A 3^3. ^b Erangario A 3'^'^; a Rang.

vero Q. B \b; a Raing. B ^b"-"'. i) Belual B \a. g) vivente B 16. h) h. r. B \a; h. p. om.
B 2a*. i) sublimantes A 3^*. *^2; subliinen B \a; snbliin B \b; sublimis corr. sublime B 2a^.

Cap. 51. a) suprascripti B \a; regis B \a. b. b) XXCII pro XXQI B\a; 27 S. Fred. c) dis-
scripto B la^. dj regimini B \a. e) om. B \a. 2c'. f) Casia A 16; Cosia x\ 3a' ; Quotia B 2a'^;
Coccia B 262"; Cosiam B 2c'; Gocia B ^c». g) Teodoaldum B 16. h) Raganfrid. e.l Raganfred.

B \a; Ragenfrcd., Raghenfrcd. B 2a^; Rainfredi, infra Raginfrid., Raginfred. B 26^**. i) maiorem

A 33». '^». B \a. 2b^". k) domatum pro p. B 2a\ 1) om. B 2a2; principatu B 26^'*. c».

m) transeuntesque M. A 3a'; Mosa B \a. n) t. i. om. B 2a^; terra illa B 26'''**. o) amicitiam
fccerant (fccit B 2c') B 26^*'. c'; foedus inicrant Fred. pj ChaH. B 16 (plcrumque). q) tencret
B \b; detentus Fred.

Cap. 52. a) om. B \a.

1) Menae Aprili a. 714; cf. Ann. S. Amandi, SS. I, p. 0. 2) Obiit mennc Deccmhri

a. 714; cf. Ann. S. Amandi l. L. , Bonnell /. l. p. l^l. 3) Roliquit auprcstitcm Cario (ilio suo

add. Fred. 4) 'La forct de Cuise', quae nilva Ha fort-t de Compicfjne' iam dicilur ; cf. Longnon,
'G^ographie' p. 154. 5j Contra Theudoaldum et leudis Pippino quondain atquc Griinoaldo inie-
runt certamen; corruitquc ibi iion modicus cxcrcitus FVed. 6) Dci auxilio libcratus cst Fred.

326 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

716. egrotans mortuus est regnavitque* annis5.^

Franci*' nimirum Danielem'^ quondam ele-

ricum, cesarie*' capitis crescente, eum in

regnum ' stabiliunt atque Chilpericum > nun- 'regno 5

716. cupant*^. Eo nempe^ tempore denuo exei'-

citum movents, usque ipsum fluvium Mo-

sam contra Carlum dirigunt ; ex alia parte

Frigiones'' cum Radbode duce consur-

guuf-. Carlus quoque super ipsos Frigio- lo

nes inruit, ibique maximum dispendium'

de sodalibus suis perpessus est, atque per

fugam delapsus*, abscessit. Succedente *dilapsus

igitur tempore, iterura ipse Chilpericus

cum Ragamfredo, hoste commoto, Ar- ,5

dinna"* silva ingressus '-^, usque Renum

fluviura vel Colonia civitate pervenerunt,

vastantes terram. Thesauro'" multo" a

Plectrude matrona" accepto, reversusP est;

sed in loco quidemi Arablava''* maxi- 20

mum% Carlo in' eos inruente, perpessi

sunt dispendium++.

53. Eo itidem^ *tempore predictus *Eo idem" t.

vir'' Carlus, exercitu"^ commoto, iterum

+) Triginta 5 annorum evat Carolus, quando principare cepisset post mortem fratrum 25
suorum. Sed Franci, qui erant adversarii eius, Dan. pergit B 2c'. ^'') Memoratus

itaque Carolus princeps annis 10 principavit in magnis persecutionibus habebatque
in auxilio et in negotio regni Turpinum Biturice ^ urbis archiepiscopum et sub-
scriptos patricios potentissimos, nobiles strenuosque milites, quorum nomina sunt
hec: Roolamis, Marebodus, Yiliehnus Curvus-nasus, Oliverius, Odgerius, Haymonem 30
add. B 2c^

Capp. 52. 53. A la.b. Sa». p». *p2. B la.h. 2a2. 62**, c'.

Cap. 52. a) que om. B \a. 2c'. b) fatui add. A S^S^; vero fatui add. A 3*^2; nimerum
B 262**. c) Danaelem A 16; Danihelem A Sa'. ^^. B 2c» ; Danaclem B 16; Danielum B 2a2; Dani-
helum B 26^**; Danahelem B 2c*. d) cesari B 2a2; cesaries B 262**. e) mmcupante B \a. 35

f) enim pi-o n. B 16. 2a2. c'- ^ (non B laj; ovi. B 262'*. g) movens B 2a2. h) Frisones, ut ivfra
A 3a>. B 262**. i) damnum Fred. k) Ardenna B 2a\ 1) ingressi sunt, u. B 262**. m) T. vero
m. a. a P. m. .4 3^3*^2. thesauros multos B 2a'^; munera multa et thesauros Fred. n) m. a om.

B la. o) om. B 2a^. p) reversi sunt B 262**. c' ; revertebant B 2c'. q) \. qui dicitur A. Fred.
r) Conplava B 2a2; Amlavam B 262**; Amblabia B 2c». s) Karlo i. e. i., m. p. A 3^3. »^2. Carolus 40
snper eos inruens, m. d. p. s. B 262**. t) Karlo eis inr. A 3a'.

Cap. 53. a) Eodem itidem t. A \c. 3^3. *^2. Eodem t. B 16. 262**; Eo enim t. B 2c»; Suc-
cedente t. Fred. b) princeps A 3^'. '^2 ^) exercitum B \a.

1) Filius Childerici II. erat ; cf. Pertz, Dipl. I, p. 74. 2) Cf. Ann. S. Amandi l. l.:

Radbodus venit in Colonia mense Martio. 3) ab alia parte prestolante Radbodo duce cum 45

exercitu suo; actcnus ad Coloniam pergit Fred. 4) Ambleve prope Malmedy. 5) Pofius

Remensis. Ceterum Carolum Martellum cum Magno confusum et quae hic narrantur tota ex
historia Pseudo-Turpini sumpta esse, nemo est, qui non videat. Ibi praeter Rolandum (c. 11,
ed. Castets, Montpellier 1880, pi- l'^ «?J 'Gandeboldus rex Frisiae', 'Guillelmus', 'Oliverius dux',
'Ogerius rex Daciae', 'Ilato' laudantur. 50

LIBER HISTORIAE FKANCORUM.

327

B.

contra Chilpericum vel Ragarafredo con-
surgens*. Contra quem'' illi hostem*^ col-
[egunf^, bellum preparantes^ accelerant;
sed Cai*lus pacem fieri postolat. Illisque
contradicentibus, ad proelium egressi sunt
in loco nuncupante Vinciacof', dominica
die inluciscente, 12. Kal. April. in quadra-
gensimos. Illis'» quidem fortiter bellanti-
bus*, Chilpericus cum Ragamfredo terga
vertit'*-^. Carlus victor extitit. Regiones'
illas vastatas™ atque captivatas, itemque
cum raulta preda" in Auster reversus,
Colonia civitate veniens, ibique* seditione
Intulit. Cum Plectrude^ matrona" dis-
ceptavit et thesauros patris sui sagaciterP
recepit regemque'' sibi statuit Chlotha-
rium"" nomine^-^'-^. Chilpericus itaque vel
Ragamfredus' Eudonem" ducem expetunt^
in auxilio'. Qui* movens exercitum, con-
tra Carlum ^ perrexif^. At ille constanter
ei occurrit intrepidus; sed Eudo fugiens,
Parisiusy civitate regressus^, Chilperi-
cum cum thesauris regalibus sublatum ^,
ultra Ligere recessit. "Carlus eum perse-
cutus 8, non repperit. Chlotharius quidem
memoratus rex eo anno obiit, Carlusque"
anno insecuto legationem'^ ad Eudonem

717,
Mart. 21.

719.

* auxilium.

*seeessit.

720.

+) Cum iam dicta Plectrudi principali, noverca sua, disc. B 2c'. ^^) more patris sui

Pipini principis cligebat sub se et deponebat reges add. B 2c'.

Cap. 53. A la (cf. n. oj. b. 3a>. 3». 'p^. B la. b. 2a^. b^ (cf. n. y>). ft^**. c'.

Cap. .53. a) surgens B ^a^; direxit Fred. b) Contraque B la; Contra quam B 16.

b) hostes A 3o'. dj colleg. — sed Carlus om. B 26^**. cj pr(a)eparant A 3a'. ^^.'^'^; parantes

B la(fj. ia^^CfJ.c^. i) Vinci^co A 16; Vinciego B \a; Vicieco B \b; Vinciago B 2b'^"'; Vinceco Fred.
D quadra^nsimo A 16 cum Fred.; quadragesimo B \a. 2c' ; quadragesima B \b. 2c'; quadragissima
B 2o2. hj In illis q. S 16; Inter illos q. B 2o2. i) bellantes B 16. k) vertorunt B la'^.

!>'". c'; vertentes Fred. I) que add. A \b. m) v. atque vastatas B 2a*; vastatus a. captivatus

B 26**'. n) praedio B \a. o) quae sequuntur ad p. 328, l. 8. Cala desunt A\a. p) redit B 26'.
5) qae om. A \c. 3a'. ^*. *p2. rj Clotario 7i la. 6; Clodoario B 2c*; Chlothario Fred. a) nomen

B \a. t) Ragemfredo B 16. u) P^odonem semper B 26'- ^**. v) expeteunt B 26'. w) Carol.
lempcr B 26'. x) direxit B \a. y) Fu risius B 2o*. z) rover.sus A 3a' ; ingr. B 26'-**'; in-

jressus est B 2c' ; civitatc repet. B 16. a) latum B \u; sublati? B 26'. b) que om. B \a.

2a* ("}). 6'. cj per missos suos Fred.

1) In pago Camaracense; niraia cede invicem conlesi sunt add. Frcd. Kst Vinchy; cf.
Longnon, 'Atlas hist. Texte c.xpl,' I, p. 6G. Vide Ami. S. Amandi a. 717. 2) Quos Carlus

ficrsccutus, usque ParJHius civitate properavit add. Fred. 3) Ipsani civitatern coepit. Rcscrata
praefata P. Fred. 4) iJe (Jhlothariu rerje v. Breysig, 'Jahrhuchfr' p. 119 «7. 5) Illn quoque,
boste Vasconorum commota, Fred. 6) Carlus insccutus cum usfjue Parisius, Scquana fluvio

transito, usquc Aurilianinsc urbe peracccssit, ct vix evadcnH, tcrmino rcgionis 8uc penctruvit Fred.

328 LIBER HISTORIAE FRANCORUM.

A. B.

dirigeus amicitiasque ^ cum eo^ facieus.

Ille vero Chilperico rege cum multis mune-

ribus<= reddidit^, 'sed^ nou diu in regno 'reddit^

722. resedit. Mortuus quidem est post haec, s

Noviomo'' civitate "sepultusSj regnavit ^c.*" atque s.

autem 'annis 5 et dimidio. Franci vero 'reguavitque a. 5.' F.

Theudericum, Cala' monasterio enutritum,

fiiium Dagoberto'' iuuioris, regem' super
727. se statuunt"', qui nunc 'anno sexto in *qui usque nunc+''^ in r. s." lo

regno subsistit".

+) r. Praedictus autem Carolus * princeps Spaniam nunquam iutravit, sed ex praedictis
patriciis cum magno exereitu venerunt usque Pampiloniam, Cesaraugustam sive et
Oscam, Cesaraugustam, Pampiloniam et non amplius. Praefatus itaque Carolus prin-
ceps post persecutiones quas primitus habuit ^ in magna pace et in magna tran- 15
quillitate principavit annos 5, mortuusque et sepultus est in Novioma civitate era 910.
Carolus rex princeps et Adefonsus ^ rex Galliciarum, filius Ordinis regis, contem-
poranei fuerunt amicitiasque maximas, dum vixerunt, ad invicem habuerunt. Mortuo
itaque Carolo principi maximo, Franci Theod. cet. B lc^, tt^ et eius prosapia

add. B 2c3. 20

Cap. 53. A la (cf. n. \). h (cf. n. m). 3a'. ^». '^2. B \a.b. ^a^. l^- 2". c'.

Cap. 53. a) que om. B lo. 262**. c». b) instituit add. A 3^3. *^2. cum Eudone f. B 2^2**.

c) multis tesauris B \a. d) sed — resedit om. B la. e) ita B la. b. 2d- (non B 2b^); recepit

Fred. (de Carlo). f) Novionio B Ih; Novihomo B 2c'. g) est add. A 3a'. h) civitatem B 16.
26' (?); in civitate B 2ci. i) redit A la; T. ad Cala monasterium B 2a-; monasterii B 26'. 25

k) Dayberti A 16. 1) rege B 16. m) desinunt A 16. *6. n) seqtiuntur in A lc; De Francorum

vero regibus cet. (hisioria excerpta e Fredegario, de qua v. 'K. Arch.^ ^11} P- 290^, in A 3a' : QuaUter
cum Saxonibus, Baioariis, Eudone duce cet. capita 10 (supra p. 174, l. 10) — 24 Fredegarii cont.
(v. ^N. Archiv' VII, j). 324^, m A 3^^: Pipinus senior annis XXVII. cet. Annales Alamanniei (ed.
SS. XIII, p. 724J, quos Gesta Theoderici regis (Fred. II, c. 57 — &2) excipiunt. In A 3*^2 /„^5^ 30
Librum Hist. Francorum alque Gesfa Theoderici annales nulli leguntur. — Explicit Gesta Francorum
add. B \a, qui pergit: Incipit exposicio exsidium Troie. Post versum vaciium ad Einhardi Viiam
Karoli Gens Meroingorum pergit B \h; sequuntur Ajin. Nazariani (cf. SS. I, p. 23 sqq.) B 2a^ ; Ex-
plicit sancti Gregorii Turonici Epitoma Historiae Fr. (postea add. per^ add. Petavius B 26*, ubi reli-
quum paginae spatium vacat; f. 31'. incipit Hierosolimis inventio sanctae crucis (Acia S. ludae ed. 35
AA. SS. Mai. I, p. 446 — 448^. Indict . XII . anni Dni 714 (?). Carolus maior domus (Ann. Lauriss.;
cf. SS. I, p. \Z0) pergit B 262**. Explicit add. B 2c', ubi reliquos 7 huius paginae versus, qui vaca-
bant, iam hymnus quidam occupat. Finis chronicorum Gregorii Turonensis add. B 2c'.

Nota +. a) ha|habuit B 26^.

1) ann. 6 minus accurate Fred. ; cf. 'N. Archiv' X, p. 94. 2) Scil. Magnus. Etiam 40

quae sequuntur partim ex Turpini fluxerunt historia. 3) Adefonsus III, fil. Ordogni I,

a. 866 — 912. regnavit.

YITAE SANCTORUM GENERIS

REGIL

PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS.

Multo post Sigimundiim a. 523. occisum monaclius quidam Agatmensis mona-
'erii^ quo maHyrum regiorum corpora translata erant, virtutibus^, quas Domini
lisericordia ad sepulchrum eorum praestare dignata est, — - quisquis^ quartanum
:pum invasus fideliter sanctorum cineribus fuerit advolutus, statim integram sanitatem
jceptus, revertitur incolomes, seu etiara et reliquae infirmitates, quae genus hominum
ivadere solent, assidue — — ad pristinam redeunt sanitatem, — commotus videtur
tse, ut ad Passionem regis sancti componendam aggrederetur. Ah origine Burgun-
ionum orsus, quos, Tiberio seniore imperante, e 'Scanadavia' insula egressos esse voluit,
ira confusione ad hos rettidit, quae de Langobardis tradita sunt. Fontibus usus est,
uorum nullus septimo saecido aetate minor est, Mario scilicet, Gregorio, Isidoro
Etym. IX, 2, 99), Fredegario ; neque vero Origine gentis Langobardorum, ut Bin-
ing, 'Geschichte des Burgundisch -Bomanischen Konigreichs' p. 278 sqq. opinatus est,
dem Passionis accuratissime expendens, quam nisi interpolatam non novit. Ea autem
uae Origini tribuit potius e Fredegario III, 65. Jluxerunt. Unde quod Romanum,
ui, Langohardorum regno relicto, in monasterium Agaunense se recepisset, scriptorem
dsse coniecit, haec sententia omnino explodenda est. At restant quaedam, quae nisi
i Passione memoriae non prodita sunt, ut c. 8. Veresallis mons, quo Sigimundus se
mtulisse dicitur, c, 9. Belsa locus, ubi occisus est, nomina jiliorum, qui una cum
}8o pjerierunt, tota denique translationis historia in c. 10. 11. narrata. Quae cum
'inding ex annalibus Burgundicis Jluxisse contendat, mihi quidem res aliter se hahere
'detur. Agitur enim de rehus, quae, cum ad sanctos, quorum corpora Agauni asser-
%hantur, totae fere peHineant , in ore monachorum illius loci procid dubio versa-
intur. Unde temporum ratio quam maxime vacillat. Cum enim triennio post ohitum
igimundi corpora sanctorum TJieudoheHo rege in monasterium Agaunense translata
ise dicantur (c. \0), res gestae inter se conciliari nullo modo possunt, qtiia a. 526.
eque Burgundia Francis sidjacta, neque Tlieudobertus Francorum rex erat. Nomina
utem Jiliorum, quos die festo translationis redeicnte quotannis in monasterio cele-
'atos esse vel veri simile est, improbare nolo. Denique ad opinionem Caroli Binding
'aosio saec. VIL vel saltem VII L in. composita est. At de saeculo VI I. ne cogifandum
fiidem, cum seripjtor Burgundofarones c. 1. pro ipso popidi nomine vetusto acceperit, —
urgundofarones, inquif, nuncupati sunt et usque liodie I>urguridionc8 vocantur, —
1^0« Burgundionum j^^oceres fuisse, nullus Fredegarii aequalis ignorare pofuif ;

1) J^las Greg. quof/ue Tur. in Gl. Mart. c. li. cdebravil. 2) PaHsio c. 11.

88. R. Meroving. II. 42

330 PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS.

4

cf. Waitz, 'F(7.' II, 1', "p. 168. Sermo autem, ut est quam maxime ' imperitus' ^ , potius
priorem saeculi VIII. partem, quam Karoli Magni aevum sapit, neque ali Francorum
monumento magis comparari potest, quam illi Daretis Phrygii quae Fredegario con-
tinuato inserta est historiae. Saeculo nono Ado Viennensis archiepiscopus (f 874) in
Martyrologio qtiod composxdt Passione usus est: Kal., inquif^, Mai. — — Item civi- 5
tate Sedunensi loco Agauno passio Sigismundi regis, filii Gundebaldi regis Burgundio-
num. Qui cura se cerneret non posse Francis resistere, solus fugiens, coma deposita,
habitum religionis suscepit, et ieiuniis, vigiliis die nocteque vacans ac orationibus,
captus a Francis est cum uxore ac filiis in puteumque demersus occubuit. Post vero
abbati cuidam revelatus et ab eo reverenter sepultus, etiam miraculis claruit. Atque 10
idem Ado eadem fere Chronico quod scripsit inseruit: per, inquit^, revelationem
postea inde ab abbate sanctorum martyrum levatus, non longe ab ecclesia eorum in
monasterio quod ipse construxit, ubi eorum corpora, scilicet Mauritii sociorumque eius
6666, posita sunt, honorifice sepultus est, ubi virtutibus postmodum et ipse claruit.

Codices qui supersunt permidtos in tres classes distinxi, quae quam maxime 15
inter se differunt.

1) A 1. Codex Parisiensis nr. 5594^ membranaceus formae quadratae, saec.XI.
in., fol. 1 — 3. Passionem continet manu paulo recentiore ad exemplar C simile emen-
datam. Sequitur fol. 4. Vita sancti Apollinaris Valentinensis episcopi; cf. 'Archiv'
XI, p. 250. Codicem Waitz b. m. contidit, at emendationes nisi in priore Passionis 20
parte non adnotavit.

2) A 2a. Codex Taurinensis bibliothecae pidtlicae F. III. 16, olim Bobiensis,
formae maximae, fol. 204. 205. Passionem saec. X. (vel XI) scriptam continet. Liber

mutilus, quippe qui in verbis c. 9; gisla . adone . et gundebado desinat, a com-
pluribus librariis exaratus est. Sigismundi Passionem Vita S. Ivurtii episcopi ex- 25
cipit. Cf. 'Archiv' IX, p. 609. Librum Cipolla comes summa liberalitate in usum
nostrum contulit.

3) A 2b. Codex Bernensis nr. 24, saec. XI. paginis bipartitis scriptus,
fol. 182'. Passionem continet; cf. Hagen, Catal. codd. Bernensium p. 24. Librum
Jahn, 'Die Geschichte der Burgundionen und Burgundiens' Halae Sax. 1874, II, so
p. 504. ad litteram imprimendum curavit, cuius ego editione usus sum.

4) A 2c. Codex membranaceus Florentinus bibliothecae Eiccardianae nr. 223,
saec. XI; cf. 'Archiv' XII, p. 728. Bethmann b. m. pauca exscripsit.

5) A 2d. Codex Lucensis ecclesiae nr. C. XI, de quo v. 'Archiv' XII, p. 709.
Bethmann librum ad c. 5. pertractans examinavit. 35

6) A 28. Codex, qzio Mombritius usus est.

7) A 2e. Codex Florentinus bibliothecae Laurentianae Plut. XX, 3, saec. XII,
membranaceus formae maximae, fol. 3 — 4. Passionem continet. Librum Jahn l. l.
contulit.

8) A 2f. Codex membranaceus Lateranensis nr. 79 (B), saec. XI. ex. scriptus, 40
fol. 199. Passionem continet, quam ad initium cap. 3. viribus Gundobadus Bethmann

b. m. descripsit.

9) B. Codex Parisiensis nr. 5343, formae magnae, saec. X. in. scriptus,
olim bibliothecae de la Mare, fol. 20 — 21. Passionem a librario procul dubio Agau-
nensi interpolatam continet. Radegundis quoque Vita inest. Cf. 'Archiv' XI, p. 250. *5
Librum Waitz b. m. contidit.

1) Passio c. 7; ad beatissimam passionis eius enarrandam hystoriam imperito sermone
veniamus. 2) Surius, Vitae SS. (1581) VII, p. 1121. Locus in Martyrologiis Bedae et Flori

desideratur ; cf. AA. SS. Mart. II, p. xviil. 3) Chron. ed. Migne, Patrol. Lat. CXXIII,

p. 106. 6»

PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS. 331

10) C. Codex Divionensis hihliothecae urhanae nr. 383, saec. XIII, olim

Cisterciensis, Vitas sanctorum comprehendit in complura vohtmina distrihutas. Volu-

mini 3. inter cetera Passio Sigismu7idi inest. Textus cum editione Bollandianorum

fere convenit, cimis menda ope Divionensis non pauca susttdi. Arndt v. c. a. 1869.

eum contulit.

Ciim Passio S. Sigismundi in vasta legendaria (d. 1. Maii) recepta sit^, quae
supersunt innumera, codices omnes colligere neque vacat neque interest. Itaque an-
nales nostros perlustrans, eos tantum curavi, qui ante saeculum XIII. orti sunt.
Qtiortim cum mdlus a sociis nostris examinatus esset, cui classi qui sequuntur tri-
buendi sint, quaeritur. Sunt autem hi:

11) Codex Monacensis lat. nr. 18625 (Tegernseensis nr. Q2b), saec. XII. in.,
fol. 98; cf. 'N. Archiv' IX, p. 578.

12) Codex Cheltenhamensis nr. 4188, saec. XII, olim S. Martini Wein-
gartensis; cf. 'N. Archiv' IV, p. 592.

13) Codex Einsiedelensis nr. 247, saec. XII; cf. 'Archiv' VIII, p. 749.

14) Codex S. Qalli, olim monasterii Fahariensis , saec. XII; cf. 'Archiv'
IX, p. 595.

15) Codex Monacensis lat. nr. 22241 (Windhergensis nr. 41 j, saec. XII,
fol. 49; cf 'N. Archiv' IX, p. 641.

E irihus classihus, in quas codices manu scripti discedunt, utrum A an vetu-
sfissima B anteponenda esset, diu haesitavi. Sed locos, quihus inter se differunf, ex-
aminanti mihi nullo modo duhitandum erat, quin A ut genuinam recensionem se-
querer, B ut interpolatam notis adscriherem. Ut tria saltim exempla proferam, c. 9.
Gisclaadus et Gundobadus nomina filiorum Sigimundi , quae alihi non tradita sunt,
in A exstant, in B desiderantur, locus, uhi sancti occisi sunt, in A nomine proprio
appellatur Belsa, in B e Gregorio Coloniae vicus substitutus esf. Huc accedit, quod
qui Sigimundum Francis iradidit in A dicitur Trapsta Burgundio (c. 9), in B
strator eius quidam Burgundio. Veri autem similius esi, B Trapstam vocahidum,
quod pro nomine proprio forte accipiendum est, in sfratorem mutasse, quam A
stratorem eliminasse Trapstamque pro eo suhstituisse. E codicihiis A unus tantum
A 1 integrum exhihet textum , qui in omnihus lihris A 2 locis nonnulUs inter-
polatus esi, ut c. 1. inter dominationi et contempti sunt A 2 verha se humiliare ad-
iunt, quae et ab A 1 et a B ahsunt. In codicibus A 2c.d.8.e.f. textus magis cor-
rupius est, qui exempli causa c. 2. pro verhis maximura — divisi fuissent omnino
iiversa praebeni. Quorum fons procul duhio in ipso Agaunensi monasterio orius est,
:um c. 10. pro verhis monasterii sanctorum Augaunensium praeheant huius loci (sic
A 26. e, de reliquis non constat). Ex his A 2d et A 26 inier se affinitate coniuncti
mni (c. 2. sic amborum A 2d, ubi amborum A 26 pro Sicambrorum), item A 2e et
A 2f, qui uhique inter se conseniiunt. Quae cum ita sint, iextum Passionis ad codi-
:em A 1 consiitui, a quo recessi, ubi reliqui lihri A vel praecipui cum B convenerimt.
Jllum in orihograjjhicis quoque secutus sum, at e pro ae et excercitus (nonnum-
{uam A 1) non admisi. Neque orihographica nisi nominum propriorum notis ad-
icripsi, sed collecta prolegomenis inserui: A 2a: iHtoriara, incensanter (saepe), iuditii,
lotiare (saepe); B: cf^lare (saepe), ^cclesias, (^lemosynis, penitrassent, cathenis, spa-
liuni, satiarent, illuster.

Restai, ut fonteH interpolatoris C paucis exponavtur. Qui cum c. 8. scribens ait
nic A ], scripsit ut ait vel ubi ait A 2) ei dedorunt (sic A 1, tradiderunt A 2) sc7-ip-
erit, procul dubio coilicem A 1 adhihuii, cuius iextnm totum immutavit alque e Mario
I. 500, Gregorio II, 33, Fredegario III, 17. 23. 33. amplificavit. Ea auiem recensio

1) C/. 'Archiv' X, p. 649,

42*

*

332 PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS.

circa a. 1050. iain exstabat, quo auctor Clironici S. Benigni (ed. Bougaud p. 2\) inde
nonnulla excerpsit. Is enim in codice quo usus est Passionis c. 7. in. verha pari con-
sensu omnium repperit, quae nisi in C non leguntur. Hanc recensionem, quae quam
maxime vidgata fuisse videatur, cxim textu nostro contuli, quaeque discrepabant ad-
notavi; reliquas vero Passiones S. Sigismundi retractatas non curavi, nisi quod 5
quae in schedis nostris repperi hic collegi. i

16) Codex chartaceus Ambrosianus nr. G bb, s. XVI, 'ex breviario memhr.
S. Mauritii Mediolanensis' a Puricello exscriptus, incipit: Sigisraundus ex patre rege
Francorum. Textus totus diversus est, ut ex verbis quae Bethmann b. m. exscripsit
hisce: Et inter alia Mediolani devotissime edificavit monasterium Sancti Mauritii, quod lo
hodie appellatur raonasterium maius, intellegitur. Cf. 'Archiv' XII, p. 618.

17) Codex Eichstetensis 7ir. 332, saec. XVI, 'legendam de sancto Sigismundo
rege' continet: In illis teraporibus Sicambrorum gens convalescens multasque — in
saecula saeculorum. Araen. Cf. 'Archiv' IX, p. 558. \

18. 19) Codices Bruxellensis nr. 9289, saec. XII. in., fol. 142'. et Namur- 15
censis nr. 53, saec. XII. in., Vitam Sigismundi continent, quae a verbis In exordio
regni Hludovici incipit, cuius extrema pars edita est in Anal. Bolland. II, p. 280 sqq.
Haec vero Vita, ut Bollandiani monuerunt , ex Lihro H. Fr. et ex Passione Sigis-
mundi hausta est. Cf. 'N. Archiv' II, p. 255. 265; Anal. Bolland. I, p. 506.

Editores nihil fere egerunt, nisi quod unum codicem imprimendum curaverunt, 20
quem vix cum altero contulerunt.

1) Boninus Mombritius , Sanctuarium, Mediolani c. 1475, tom. II, f. 277' —
278'. e codice A 28 textum integrum A optima fide edidit, at successores eius hanc
pnncipem editionem omnino non curaverunt.

2) B ollandiani , Acta Sanctorum, Antverpiae 1680, Mai. I, p. 86, textum 25
interpolatum C in lucem vocaverunt. De codicihus haec praemiserunt , p. 84; Acta
descripta ex pluribus vetustis codicibus, scilicet Trevirensibus ' S. Martini et S. Maxi-
mini, Fridlariensi ecclesiae S. Petri, Ebersbergensi Societatis lesu, Oorsendoncano prope
Tournhoutum Canonicorura Regulariura, item ex alio in Gallia adservato, praeterea ex
Legenda Sanctorura Patronorura Boheraiae, anno 1511. Cracoviae excusa, et ex antiquo 30
Breviario Pragensi. Textus admodum corruptus ex Divionensi nostro non paucis locis
emendari potuit.

3) Dom Bouquet , 'Recueil des historiens des Gaides', Parisiis 1741, tom. III,
p. 402 — 404. maximam Passionis partem ex editione Bollandianorum excerpsit.

4) A. Jahn, 'Die Geschichte der Burgundionen und Burgundiens', Halae Saxo- 35
nuni 1874, tom. II, p. 504 — 512. codicem A 26 imprimendum curavit, quem cum lihro
A 2e et cum editione Bollandianorum contidit.

Berolini , mense Martio 1886. Krusch.

1) Cf. 'Archiv' VIII, p. 600.

PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS. 333

PASSIO^ SAXCTI SIGISMUNDI REGIS ET MARTYRIS ET
SOCIORmi EIUS, QUOD EST KL. MAL

(1).'» Tempore Tyberii senioris augusti, qui<= sicut reliquas regiones, ita Gallias'',
^usoniam regebat, egressa est^ gens de insula, quamf mare^ Oceanum c i n g i t , ^''•^'^- ^^^'
luius^ vocabulum est Scanadavia'- >, qui"* ex vocabulo quoque' regionis Scauadavii'"
mncupati sunt. Cumque alia" regna vel regiones cum mulieribus* et proliso suis Fred. ii,46.
)enetrassent et adP Renum fluvium pervenissent, ibil a"" iussione Tyberii^ impe-
atoris detenti^ burgus' ultra Renum fluvium per multorum annorum" spacia custo-
lire coacti^ sunt, unde et Burgundofarones ^^ nuncupati sunt et^ usque hodie Burgun-
iones vocantury. Qui tempore Valentiniani imperatoris^ egressi de ipsis
iurgis% Gallias petierunt et more barbarico terras^ vel populos imperialibus dicio-
libus subiugatas" invaserunt, regemque'* ex suo genere levato nomine Gunduico ^, '^'^^j^^'' "^'
iomauosf Galliarum?, quos ab ipsorum conspectibus fuga non celavit, gladiatorum •>
aanus interfecit; paucisque' relictis'' suis dicionibus subiugatis, ipsique ' eorum domi-
ationi contempti"" sunt.

(2). Defunctoque^ Gunduico, filii ipsius Gundobadus'' et Godigiselus^^, regno suscepto, cf.Fred.i.i.

Capp. 1. 2. A 1. 2a. b. c. d. 8. e. /. B. C.

Cap. 1. a) sic A 1; INCIPIT PASSIO SCI SIGISMUNDI REGIS ET MARTIEIS A 2a. C;
JJCIPIT PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS A 26; PASSIO SANCTI SIGISMUNDI MARTYRIS
. 28; INCIPIT PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS SOCIORUMQUE EIUS B. b) capiia in

)dd. non distinguuntur. c) om. A 2b. d) et add. B; Eusonia A 1; Ausonia A 26; Ausoniamque

. 2c.d. ?>.€./; A. om. fCJ. e) quaedam add. (C). f) quae A 2c. d. b. f. g) maris oceanus A 2a;
i. occeanum A 2e. f. C. h) cui (C). i) Scanavia A 26 ; Scanadabia A 2c. d. 8. /; Scandabia

. 2e; Scandavia C, corr. k) quae ex A 2d; quae, om. ex A 28; quae et A 2/. 1) om. A 2.

i) Scathoarii A 2a; Scathorii A 26; Scathaoarii A 2c.d.f; Scatoarii A 28; Scanadabii A 2e. n) ali-
aa r. A 26 ; omnia (illius partis add. A 2e. f) regna vel A 2c. d. 8. e. /. o) sic -4 1; prole sua

2a. 6; prolibus s. A 2b.c.d.f; c. m. et p. s. om. A 2e. p) et R. usque fl. C. q) ibique

26. e.f. r) ad iussionem A 2a. c. d. 8. /; a om. A 26. B. C; admissione ? A 2e. s) decem B; om. (C).

»ic A\; burgos rell. u) s. a. 4 1 (m. al.). C. v) permissi A 2a. w) Burgundosaxones A 2a;
urgnndipharones B. x) et — vocantur om. A 2e; et hodieque B. A 2a; sunt hodieque A 2c. d.f;
mt hodie A 28. y) vocitantur A 2c.d.8.f. z) augusti (C). a) purgis A 2a. b) tentis

2/; vel p. 0771. A 26. c) subiugatos A 2e. d) ita A 1. 2e; atque — levato rege (CJ.

I Gundoico A 2a (sed oi in litura scr.J. B ; Gundioco A 2c. d. e.f; Gundiocho C: item infra. f) Romanis

1 (corr.). 26. 8. c./. g) habitatores add. (C). h) gladiatoria manu interfecerunt A 2a; g. m. i.

71. .4 26; gladiorum (C). i) que 0771. A 26. k) et postea add. A l. 2a; et add. B. (C) ; suisque

2c. d. 6. e.f. 1) que delet. A 1; que om. B; ipsi soli e. C. m) sic B; contenti, superscr. positi

1 ; d. (dominatione A 2a. e.f) se humiliare contempti (sic A 2c. d. e; contepti A 2a; contenti A 26. 8./)

2; dominatione potiti sunt C.

Cap. 2. a) autem superscr. A 1; Defuncto autem C. b) corr. Gundobaudus A 1; Gunde-
idus, infra Gondeb. , Gondob. A 2a; Gundeb. et Guudob. A 26; Gundob. semper A 2e; infra
undeb. B; Gundebaudus C, ut infra. c) Godeghiselus, infra Godegiselus, Gundegiselo A 2a; Godo-
lisellns A 2c. d; Godogisellus semper A 2e ; Godegisellus A 2/.

1) Haec polius ex Fredegario III, 65; Langobardorum gens, priusfiuam hoc nomen ad-
imerit, exientes de Scathanavia, que est inter Danuvium et mare Ocianum, cum uxores et
beris Danuvium transmeant, sumpta sunt, quam ex Origine gentis Langob. c. 1 (Script. Rer.
angoh. p. 2j, ubi inaula Scadanan audit. In utroque fonte de patria Langobardoruui, non
urgundionum agitur. 2) cum uxoris et liberes Fred. 3) Nomcn Tyberii ex Isid. Flym.

X, c. 2, §, 99. fluxit: IJurgundiono» quondam a Komanis, subacta interiore Gcrmania, per
tstrorum limites positi a Tiberio caesarc, in magnam coaluerunt gcntoin atquo ita nomcn ex
cIb sumpserunt, quia crebra per limites habitacula constituta burgos vuigo vocant. Hi
Jstea rebolios Komanis effecti, plus quam 80000 armatorum ripae Rheni fluminis insederunt
: Domen gcntis obtinuerunt.

334 PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS.

Galliarum populos" terrasque inter se diviserunt, ita ut Gundobadus duas'' portiones
suis dicionibus viudicaret*^, tertia Godigiselus esset contentus'^. Unde^ inter ipsos
maximum'^ iurgium exortum est, itas ut inter se a fraterna caritate divisi fuissent''.
In ipsis temporibus' Sicambrorum '^ gens* ilico convalescens ' , multasque regiones.
postpositis™ omnibus", dapibus contemptis" et artioribusP rebus dorsis inpositis, pene 5
omnibus^ gentibus finitimis'', duodecim regibus* cum populis', sibi" subiugatis, pro-
stratis* atque depopulatis, convalescenti ^* manu suis subdiderunt dicionibus. Quas^
regiones sibi subiugatas, Galliarum finesi' invadendas audacter^ expetierunt. Quorum*
Fred 111,22. a d iun c t u s ^» Godigiselus, frater Gundobadi, preliandi "^ cum Germanorum'' solatio* contra
a. 500. Gundobadum** arma arripuit^ Quo*** fugato, regnum Galliarum paucis diebusi sibi xo
subiugasse visus est.

^"'^Q (3). Non^-* post multo'' tempore, resumptis viribus, Gundobadus ''^, deiectisque

Greg 11,33. pQj^jg Vicnn e n s i u m "^ civitatis cum multo exercitu, captoque*'' germano suo Gode-

Marius 1. 1. '^ _ _ _ ...

giselo*' cum uxore^ et prolibus' suis, igne concremavit ^^ omneque? regnum, quod
per "^ vim perdiderat', vindicavit. 15

*) que nunc Francorum dicitur add. B. **) fratrem suum add. B; c. eundem fra-

trem natu et potestate maiorem a. C. ***) fraudulenter belli factione add. C.

Greg.11,33. +) Viennam obsedit add. (C). ^"^) Alium quoque fratrem nomine Chylperi-

Fred.111,17. cum interfecit ; uxorem eius, ligato ad collum lapide, aquis immersit; duos filios

Capp. 2. 3. A 1. 2a.b.c.d.h.e.f. B. C. 20

Cap. 2. a) phalanges (C). b) duos A 26, corr. c) vendicarit A 2a; vendicaret A 26.

c. d. e. f. (C): item infra. d) conteptus pr. m. A 2a. e) autem add. A 2f; et add. B.

f) maximo iurgio exorto, sicut gens ipsa (i. om. A 2e) est perfida, inter se (i. s. om. A 2e.f) a fide
divisi sunt A 2c. d.8. e.f; magnum (C). g) adeo ut invicem a C. h) superscr. vel disciderent
A 1 ; discederent C. i) cum add. A 2f. k) sic amborum A 2d ; ubi amborum A 28 ; Syccam- 25

brorum C. 1) conv. manu cum multas C; que om. B. m) »ic A 26. c. d. 8. e.f; post (superscr. procul) posita
A 1; propositis A 2a; invadit B; r. et gentes finitimas cum suis regibus propriis subditas dltionibns
prostrassent atque devastassent, inter alia occidentis regna Galliarum quoqne fines invadendos C.
n) omnibus — omnibus delet. A 1; omnibusque B. o) sic A 2a. B; contentis A \. 26; contemp-
sisset a. A 2c. d. b. e.f. p) sic A 2c.d.8.f. B; altioris A 1; allitiores cibos ignorans rebus d. A 2a; 30
altioribu.s A 26. (e). q) aliis B. r) et add. A 2/. s) regionibus A 2e.f. t) populo A 2a.

u) om. A 2c. d (non 8). v) om. A 2a. w) c. — dicionibus 07n. A 2e ; cum valida B. x) sic

A 1. 2e; Quibus regionibus sibi subiugatis A 2a. c; Quas regiones sibi subiugatis A 2b.d; Quas — snb-
iugatas om. A 28 ; Quis regiones sibi subiugatas A 2f; His ita regionibus sibi subiugatis B. j) sie

A 26 (e corr. finisj. c. d. B; finibus invadendis A 1 ; finitimis invadendis A 2a; finibus invadendas A 2e.f. 86
z) audaciter secum tulerunt. Q. A 2a; a. licet invitati e. C. a) sic A 1. 2a. c. d.h; Quibns

A 26. e. /. (B. C). b) auxilio add. A 2a ; adiunctis A 26 ; adiuncto Godogisello (Godeghisello A 2f)
A 2c. d.b. e.f. c) om. B; G. regis pr. voto cum C. d) germano A 2a. c. d.b. e.f. e) sic A 1

(e corr.). 26. e. B. (C) ; solatia A 1. 2o; solacio A 2f; solatium Fred.; querens add. A 2a. f) cor-
ripuit A 28. C. *o

Cap. 3. a) Nam:: {ras. et) elapso t. A 2a. b) multum temporis A 28; multum tempus

A 2e.f\ multum vero tempus C. c) Vienneusibus A 2d; Viensium A 28. c; p. eiusdem c. (C). A

d) captumque A 1. 2d. 8. e; captum A 26. (C); germanum .suum A 26. d. 8. e; fratrem suum (C).

e) Godegisilum A 26; Godoghisellum A 2d; Gondighisellum A 28; Godogisellum A 2e; Godesiligo B;
Godegisilum e corr. Gond. C. f) sic A 2d. e. f; cum uxoribus suis A 1. 26. C; cum uxore sua A2a; *&
cum uxoribus et filiis suis A 28; cum uxore et filiis i. B. g) que om. C. h) q. vi perdiderat

A 2a, corr. ; q. primum perd. B. i) sibi add. (C). ^

1) regnum ipsius paulisper obtinuit Marius a. 500. 2) Eo anno Marius l. l.; Post

haec Greg. II, 33. 3) captaque civitate, fratrem suum interfecit Maritis l. l. 4) Theude-

linda, uxor Godegiseli, in charta a. 587. data commemoratur ; cf. Binding l. l. p. 160. 5"

I

PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS. 335

(4). Natique ei^ sunt duo tilii, Sigismundus ^" et Godemarus*. Et quia'' ipse
'undobadus'' omnisquef gens Burgundionums* legis Goticae*' videbantur ' esse cul- "n sl.^'
)res, tamen"^ filiis suis christianae religionis cultum' deservire'" visus est tradidisse".
^ua lege° percepta, inlusterP atque venerabilis Sigismundus pueri-i, cum iam ad per-
ictam venisset aetatem, tanta devotio "■ circa ecclesias, monastei"ia^ vel ' limina sancto-

,. ,. . ., .... . cf. Greg.

im ipsum" accendit, ut die noctuque^ v]gilus, leiunus^^, orationibus incessanter assi- 111,5.
;eref . Defuuctoquey geuitore suo^ Gundobado, licet incredula^ circa fidem Christi, a.s^e.
tnnis gens^ Burgundionum una cum paucis<= Romanis, qui cum ipsis Gallis'', eorum ^'^''fijygo'
lorsibus laniati, durabant^ contenti, excellentissimum ^ virum Sigismundum sibi regem
legerunt. Acceptoque? principatu super Galliarum ** incolis*', qualem' se circa cultu''
ivino vel suis' obtimatibus prebuit ■"•***, quae" illi° in ieiuniis abstinentia, inP hele-
losinis libertas'1, in'' religione humilitas, in iudicii^ veritate' severitas fuisset", lectio
iccedens edocet.

(5). Et* dum'' in talia semper ipsius animus incessanter videretur esse intentus,
c*= patriae^ exercituique suo videbatur esse sollicitus, ut tamen velud apis^ pruden-
ssima aditum ^ illum, per quem ad caelestem patriam posset pervenireS, inquireret''.

eorum gladio trucidavit; duas niehilominus filias exilio condempnavit. Quarum Fied.111,17.

senior Sedeleuba nomine, mutata veste, se Deo devovit, iunior autem, quae

Chrotildis vocabatur, postea Clodoveo regi Francorum nuptiali more de-ib. 18.

sponsata nupsit eumdemque regem barbarum ad fidem Christi per ib. 21.

doctrinam sancti Remigii pontificis convertit. Praeterea predictus

rex Gundebaldus Franc 0 s fratris sui auxiliarios in praefata urbe inib. 23.

„ ,. cf. Greg. II,

quadam turr e congregatos ferro trucidavit pluresque Burgundionum morte 33.

condempnavit, nichil postea iam dicto regi Clodoveo reddere disponens. Sic- a *5oo^

que add. C. *) tunc temporis add. (C). **) super Burgundiae vel Cisalpiae Fred.111,23.

regionibus, talem se B. ***) p., ut plebs regni sui eum summa veneratione ex-

coleret. Xam semper illi iii B.

Capp. i. 5. A 1. 2a. b. d. 8. e. B. C.

Cap. 4. a) 8. ei A 2d.b. C. b) Sygism. A 2a, iit infra, c) Gundemarus A 2a. d. e;
ademarus A 2S. d) quamvis ('J. 2b. e. C). e) Gundemarus A 2a. f) omnesque A 2d.

sic B; barbarorum A 1; Burgundonorum A 2a; Burgorum A 26; Burgundiorum A 2d.b.e, ut infra.

Gothice A 2d; Gothice 1. C. i) viderentur (C). k) tam A 2e. 1) cultui A 2a. b. d. 8. e.

) om. B; catholice pro d. C. n) permi.sisse A 2a\ ora. A 28. o) Quare p. A 2«. p) inlustris

2a; illnatris A 2d. 8. e. q) om. (A 2a) ; p. S. A 26. d. 8. e. r) eum add. A 2a. s) ovi. (C).

velimina A 2e. u) om. A 2a. v) in postea add. A 1 ; add. C. w) et postea add. A 1 ;
Id. C. x) insisteret A 2a; persisteret A 26. d. 8. e. (C). y) Defuncto autem C. 55) rege

Id. (C). a) incredulo A 2«. b) om. A 2d. e. c) viris add. A 2a. d) Gallias A 2a; Gal-

» .4 26; i. in Galliis (Cj. e) 1. incolebant, exc. A 2a; contempti A 2d.6; c. om. B. f) excel-
QtiMimo A 2a, coi-r.; illustrem A 2d. 8. e. g) sic A 1; que ovi. A 2a. b. d.b. e; Accepto itaque B;
ai accepto (C). h) incolas A 2a. b.d.h. e. (C). i) fidelem A 2a; .se om. A 2e. k) cultum

vinum A 2a. b. d. 8. e. (B. C). \) suos optimates A 2d. 8. e. (B. C). m) praebuorit, seu quae (C).
I qua A 1, corr.; quali.s A 2a; om. B. o) illis A 2e. p) om. A 2e. q) nic A; largitas B;

>eralitas C. r) circa religioncm A 2d. 8. e. s) iudicio moderationis aequitas fuit. Et d»m B.

sevcritate A 2e; soveritate discretio fuerit, lectio subBcquens cdocebit (C). u) fuisse A 2d.

Cap. 5. a) Itaque C. b) cum in talibus s. A 2«; dam erga t. ipsius li; d. in taliljus s. C.

de add. (C). dj patri exercituque A 2a; patriac exercitusque siii (salute add. C) A 2d. 8. e. (C).

I apes A 1. f) i. a. 4 2«. g; introire A 2a. b.d.o.e. h) requireret (A 2h).

1) Sigimundun rex c. a. 49G — 499. ad catholicam fidem ctinverms ed ; cf. ISinding
l. p. 185.

336 PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS.

Et* dum haec'' vir Deo' plenus in'^ eorde suo die noctuque incessanter pertractaret^,
Maitb. 10, jjQjj aliter* nisi a*^ domino nostro lesu Christo, qui dixit: qtii recipits pro2)hetain in
nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet** , ita se ipsum'' circa martirum***
limina inpendere conatus est, ut mercedem martirum accipere mereretur'+.

(6). Et* dum multa'' loca"^ sanctorum++ perlustraret ••, pervenit^ in eumf locum, 5
qui Augaunums vocatur, ubi sanctus Mauritius'' cum suis conmilitonibus pro' amore
domini nostri lesu Christi martirii pahnam accipere meruit, et'' tam itinere quam'
ieiuniis fessus, petiit"", quaUter se ipsum" preciosis sanctis tradere'' deberet et eorum
agminibus potuissetP sociari. Tunc non i aliter, nisi uf nutu Dei credimus, angelo
Greg. III, 5. nunciante, ipsi*" revelatum fuisse', ut ad" instar caelestis miHtiae psallendi choros lo
Fred. IV, 1. institue re^++ deberet^. Quo" consiHo'^' divinitus accepto, sanctos>' atque apostolicos
viros episcopos^ consuluit, utrum sahibriter an^ non cogitaret. Qua'' interrogatione
sancti*^ antistites inter'' se ventilata^, hcet*^ inusitatume opus'', tamen, Domino an-
nuente, unanimiter consenserunt'.

(7). Quod sanctum opus''*^ perfecte institutum'' et lirmatum '^- *^+ , quid adhuc i5
ei'' deesset, quahter caelestis patriae regnum perciperet, die noctuque Dominum*

*) posse salvum fieri add. B. **) praemium boni operis recipere cupiens add. (C).

Fred 111,33. ***) Agaunensium add. B. ^) Interea sortitus est iu coniugio filiam

Theoderici® regis Italiae'', ex qua genuit filium nomine Sigiricum. Hac mortua,

cf. Greg. duxit aliam uxorcm, cuius nequissimis deceptus consiliis, prioris uxoris 20

III, 5. ^

Fred III 33. filium interfici iussif^. Postea corde conpunctus, add. Al (m. al. in ima pag.

suppl.). C. ^^) regni sui add. B. '^^^) choros Deo canentium onoremque §c-

clesiasticum inibi constitueret et sedem regni^ sui illic statueret. Quo B. *+) ser-

vitutis videlicet Dei, cum fuisset add. (C). *'''^) pari consensu omnium add. (C).

Capp. 5—7. A 1. 2«. h. 8. e. B. C. 85

Cap. 5. a) Et d. ovi. (C). b) owi. B; taliter add. A 2a. b. d. 8. e. c) Dei A 2d. d) die
noctuque in c. s. A 2a. e) pertractans A 2a. b.d. ^. e; pertractans et non ab alio nisi C. f) ad

dominiim nostrum lesum Christum festinaret, qui A 28. e. g) recepit A 2a, con: h) ipse A 2a;
om. A 28. e; ita semetipsum (C). i) accipere repet. A 2a.

Cap. 6. a) Diuque m. A 2a; et om. A 2i. 8. e. C. b) universa A 28. e. c) s. 1. (C). so

d) perlustrans A 2a; perlu.strasset A 2b. e. (C). e) venit A 26. e (non A 2h) ; accessit B. f) hunc
A 28; om. A 2e. g) sic A 1; Auganno corr. Augavno A 2a; Agauno A 2b. e; Agaunus B; Agau-

num (C). h) Mauricius A 1. 2a. (C). i) postea forte suppl. A 1; om. B. k) m. Itaque

vigiUis, orationibus et ieiuniis B. 1) quamque A 1. m) meditabatur (C). n) se ipsis A 2a;

ipsis, om. se A 2b; se ipsis dominis (domini A 2e) sanctis A 28. e; se i. om. (C). o) s. deservire 35
concederet, per quod se eorum a. sotiaret. Tunc A 2a; s. deservire d. , per quod se eonim a. poterit
sociare A 2b; s. inpendere d., per quos e. a. sociaretur A 28. e; s. deservire d. (C). p) s. p. (C).

q) Tunc divina scilicet visione angelo B. r) sic .4 1 (? vel in); ut cr. n. D. A2a; ut om. A 26. 8. e;
nutu D., ut (C). s) ipsum A 1. t) est A 2a. B; fuit (C). u) om. A 28. e. v) institueret (C).
vf) Qui A 2a. x) d. a. c. (C). y) sanctis atque apostolicis viris episcopis A l. z) om. A 2e. (C) 40
(non A 28J. a) aut B; c. an non (C). b) quam interrogationem A 28. e. c) inter se v. s. a. (C).
d) i. se V. om. A 28. e. e) collata A 2a. f) tunc add. B. g) invisitatum A 2e. h) vide-
retur pro o. A 2a. i) corroboraverunt (C).

Cap. 7. a) o. cum p. est i. A 2e. h) perfecte consultu Dei confirmatum B. c) f. dum

esset, quod a. eidem esset agendum, qu. A 2a; esset add. A 28; confirmatum B. (C). d) ipsi A 28. e; 45
superesset ei, quaUterve C. e) om. C.

Nola +. a) Teod. m. al. A \. b) Ytalie C. c) fecit m. al. A 1.

1) Cf. Vitam abb. Agaun. c. 3 (ed. Arndt, 'Kl. DenhnUler aus der Merovingerzeit' p. 15j.-
Igitur habito consiiio, — — visum est, ut — — monachorum familia locaretur, qui die noctu-
que caelestia imitantcs, cantationibus divinis insisterent pertractandis. 2) Absurda interpolatio. 50

PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS. 337

sxorabat"*. Sed quia dominus noster lesus Christus laboris'' ipsius remunerationemc
iiutius fatigari'' non distulit, ad palmam martirii eatenus eum dignatus est provocare^,
it sanctorum martyrum ^ Thebeoruni, quorum s se in Dei laudibus sociaverat, paradisi ^
jloria et dapibus sociaret. Et* ut prolixior'' ratio legentis ' fastidium non'" generet,
id" beatissimam" passionis eius enarrandam hystoriam imperitoP sermone veniamus.

(8). Igitur cum Franci, paene omnia-'' regna prostrata'', Galliarum urbes vehe-
nenter depopularenf^, ita ut plurima'' multitudo ex Burgundionibus se Francis sociaret®,
unc^ sanctus Sigismundus, videns se hinc inde? coangustare'', Veresallis'- 1 niontem
sxpetiit et'' ad instar Heliae'-^ Tesbites "", ut" fortissimara gentem** evaderet, singula-
iter habitare" elegitP***, iuxta"! illud quod egregius praedicator, de suis tribulationibus
cribens'", ait: Paricidis^ in falsis fratrihus. Tunc* omnes" Burgundiones, ut^ infide-
itas eorum plenissime^'' appareret, Francis se ex integro dederunt^, promittentes, utv
anctissimum virum^ Sigismundum, principem ^ suum, perquirentes '', eis vinctum
raderent ^.

(9). Hac promissione audita*, sanctus'' vir Sigismundus'', comperta'' nequitia
orum'', cesariera capitis sui totundit'' et se a Laicatus in habitum''^ religionis mutavit.
^ui dum in supradicto loco paene' ieiuniis et vigiliis maceratus quiesceret, ibi'* pauci

2. Cor. 11,
26.

*) ut ei divina pietas ostenderet add. (C). **) Francoriim add. B. ***) quia sibi

imrainebat discrimen vitae add. (C).

Capp. 7 — 9. A 1. 2«. b. 8. e. B. C.

Cap. 7. a) D. non cessabat rogare A 2a; D. deprecabatur A 2b. e; D. precabatur A 28.
) laborum A 2o; laborem A 2b. 8. e. c) remunerator eum d. A 2a; remunerationis A 2b; rcnmne-
itionemque A 28. e; remuneratione B. d) fatigare (corr. fatigari) nolcbat, ad A 2«; fatigando non d.
l 28; d. non patiebatur differri (C). e) evocare C. f) T. m. collegio, q. se officio in (C).

) quibus A 2a. h. e. B (non A 28^. h) s., consortio paradisi eum g. et d. saciaret A 2a; s., p.

loriae d. sociaverit A 26; s., p. acies (acie A 28) d. s. A 28. e; s., etiam post mortem paradysi dapibus
aciaret B; s., devotione paradi.si quoquo sociaretur amenitate. C. i) Sed B\ Verum ne p. (C).

) prolixa oratio A 28. e; prolixio narratio C. 1) legentibus A 2a; legenti A 26. 8. e. (C). m) ovi. C.
) om. B. o) beatae A 28; batissime A 2e; beatissimc p. e. recitandam h. C. p) licct add. A 2a;
cet imperito A 26. e; i. s. om. A 28; h. pauco sermone explicabimus B; quamvis imperito C.

Cap. 8 a) omnibus regnis prostratis A 2o; pene post (post ni. al, suppl. A 26) omnia A 26. 8. e;
'. plurima pene r. devastarent Galliarumque u. C. b) prostravissent et G. B. c) depopularentur
4 'Ib. e). d) ut m. maxima Burgundionum C. e) sociarent A 26. 8. f) om. A 28. B. g) om.
A 2a). li) sic A \. 2a; coangustari (A 26.8. e. B. C). i) vere salutis A 2a; iuresalis A 28;

iro.salis A 2e; Velissallis B. k) ut ad i. A 2o; et ad om. A 26; ut i. A 28. e; ibique ad i. (C).
I Hidye C. m) sic A 1. 2o; Tesbitis A 26. B; Thesbitis A 2e. C. n) om. A 2a. 8; et ut A 26. e;
uatinus cmdelissimae gontis barbaricam feritatem ev. C. o) habitaculum A 2a. p) contemptus

;ontentus A 28) est A 28. e. q) et iusta i. A 2a. r) scripsil ut ait A 2a; scripsit ubi ait

26. 8; scripsit, om. ait A 2e. s) Pcricula (C). t) om. A 2a. u) om. B; diverso modo pro o. C.
) }i. ncccssitate magis quam voluntate F. (C). w) planissime (A 26. e). xj tradiderunt A 2a. 6. 8. e;
edidcrunt Ji. y) quod (B) ; om. C. %) om. B. a) om. A 28; regem B. h) pcrquirerent et

18 B; perquirere et eis C. c) tradere C.

Cap. 9. II) om. A 28; comperta A 2e. h) vir sanctissimus A 2a; v. sanctus A 26; v. iustus

28. e. c) rex add. B. d) que add. A 26; n. e. om. A 2b; c. n. e. om, A 2e. e) suorum

rincipnm, ces. B; c. e. malicia, c. C. f) «ic A 26. 8. e. B. C. g) laicato A 26. e; laiconnn A 28;

licali vestitu in r. m. h. C. h) habitu A 28. e. i) i. pcne C. k) om. (A 2a) ; ibique A 2e;

lidem (C).

1) Versailleux (d/p. Ain, arr. Trevoux, cant. Chalamont) comc.cit Jahn l. l. 11, p. 304, n.
) C/. 3. Ref/. 19, 4. 3) C/. Marius a. 523; ct in Francia in habito Mionaclialc pcrdnctUH,

88. B. Meroving. II. 43

338

PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS.

ex Burgundionibus^ ad ipsuni convenientes, quasi causa amoris'' ad sepulchra sanctorura

niartyrum sub quadam custodia«= latenter perduccrc promiserunt. Qui'' dum ad clausuras*

"^ iiTe" ipsius* monasterii pervenissont, ibique^ agminibus" Burgundionum una cum Francis'',

cf. Marius j^^^ i instar ludae traditoris Christi Trapsta"*' Burffundio in eura' raanus iniecit™, et

a. 323. ... r o >

vinctura catenis Francis obtulerunt"**. Tunc Franti pertiniescentes, ne raanus" suasP 5
ad sanguinem innoxiura efFundendura cruentarenti, ipsorura Burgundionum'' usque ad
Greg. 111,6. locum destinatuni perducendum miserunt*. Qui eura sub ardua' custodia una cum con-
iuge et filiis Gisclaado" et Gundobado - vinctum^ ad locum cuius vocabulum^ est
Belsa***-^ perduxerunt. Ibique puteum ab* antiquis constructum invenientesy, ut
vesaniae suae perlidia^ saciarent^, capitali'' sententia adiudicato'^-^, capite deorsum 10
ib. dimerso'*, una'' cum coniuge et filiis suis'^-^^ in pnteum iactave r unt"^^+.

(10). Ibique* per'' triennium sancta corpora<= liraosi gurgites'' aqua^ inlesa cela-
verunt^ In quo loco nocturnis temporibus a sanctis viris divinitus larapadaras accen-
sani, per totum illum''*^ spatiura, quod' ibi sancta'' corpora quieverunt', visa"" est.

cf. f;reg.

111,6.

Fred. III,

34 35.

Greg. 111,6.

*) Agaunensis add. (C). **) eorumque regi Clodomero, qui postea, divina exigente 15

ultione, pro eadem re a Burgundionibus in praelio est interemptus add. (C).
***) est Coloniac* vicus, qui est in pago Aurelianensi, p. D. ^) iussu regis sui

Clodomeri add. C. +^) Gisclado (Gisdado A 28) et Gundobado add. A 28. e.

^^^) Passi sunt autem sancti Dei die primo Kalendarum Maiarum add. B. *^) triennii
add. A 2e. (C). 80

Cap. 9. A 1. 2a fcf. n. w). b. 8. e. B. C. Gap. 10. A \. 21. 8. e. B. C.

Cap. 9. a) Burgungionibus A 2e, ut infra. b) ilhim add. A 28; post sep. add. illuni

A 2e. c) eum add. A 2«. B; ovi. A 1. 26. 8. e. C. d) Qui — pervenissent om. (A 2a) ; Cum-

quc ad (C). e) chisuras A 1. fi om. (C). g) ita A 1. 2«; p., expectabant agmina A 26;

ibique cum agminibus A 26. e; aguiina B. (C). h) colle:tis add. A 2a; adesseut add. B. i) cum 25
pro ad A 2b; ad om. A 28. e. k) sic A 2a. b. e; Trapstra Burgundionum A 1; raptim A 28; Clu-.
strator eius quidam B. B; Burgundiones, om. T. C. 1) eo A 2a. m) iniecerunt fC). n) obtulit B;
c. tradiderunt F. (C). o) manibus A 2e; Fr. diim innoxium effundendo sanguinem cruentarentur

A 28. p) eorum A 2«. 6. e; m. oorum effugere possct, usque ad 1. d. sub arta C. q) corr. m. al.

cruentarentur .4 1. r) ip.sis Burgundionibus eum usque A 2a; B. custodia usque A 26. e; B. manibus 30 1
u. A 28; B. conductu u. B. sl comiserunt A 2a. t) arta A 1 (m. al.). B. C; custodia om. A 26.
n) Gisla . adone . et Gundebado | Atc desinit A 2a; Gisdeado (e et a expunct.) et Gundebado A 26; Gis-
clado (Gisdado A 28) et Gundobado A 28. e; G. et G. om B; Gisclado et Gundebaudo C. v) vinctus
corr. vinctos A 1; vinctis A 2e. w) B. v. est (C); Bersa A 28. x) p. antiquitus A 26. y) et

add. A 1. z) perfidiam A 28. e. B.; se add. A 26; vesania crudelitatis suae sat. (Cj. a) m. al. 35|

corr. saciarentur A 1; satiarentur (C). b) capitalem sententiam A 1; capitali sententiae A 26;

letali sententia A 28. e. c) adiudicatum (C). d) demerso A 26; om. A 28. e) simul cum C.

f) om. B.

Cap. 10. a) ubi C. b) om. B. c) in add. (C). d) sic A\. B; gurgitis rell. e) aquae
A 26; ovi. B. f) iacuerunt (C). g) lampada accensam A 28; lampas accensa A 2e. (C); lampada 4o|
accensa B. h) illud A 26. 8. e. B. (C). i) quo A 26. 8. B. C. k) sanctorum A 26. ' 1) iacue-
runt (Cj. m) visum A 26. 8.

ll Trapsta pro nomine proprio Jahn I. l. II, p. 308 n. , accepit , quod non inepte cum
Trapstita lordanis comparavit ; cf. Mullenhoff apud Mommsen p. 155. 2) Nomina alibi non

tradita surd. De Gisclahadi nomine egit Waekernagel apud Binding l. l. p. 341; Gislaadi pro- 45
ceris rneminit Fortunatus, V. Radeg. c. 21. 3) La Beauce est regio Aurelianensis ; cf. Jahn

l. l. II, p. 310. 4) apud Colomnam (Coloniam A 1) Aurilianensim urbis vicum Greg. III, 6.

PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS. 339

rransactum^ triennium*, sanctus ac venerabilis'' Venerandus'^' ' monasterii'' sanctorum
Vugaunensium" abba per angelum in visu'' admonitus est, ut sacra corpora, sicut
inimae eorum in caelestibus sanctaes legioni'' erant coniunctae, ita et in eo ' loco
epulturae'' sociarentur. Quo' vir Dei supradictus "• Venerandus" angustia plenus,
[ualiter dorainicam" iussionem impleret, nesciebatP. Tunc ad Ansemundum ^ Burgun-
lionem*', qui usque in diem'' passionis sanctis* viris fidem certissimam ' visus est con-
ervasse, missos" suos dii-exit, ut ad gloriosissiraum^ principem"' Theudebertum'^ regem
rrancorum suam petitionera pariter et suggestionem deportaret, utv sancta^ corpora ad
imina^ sanctorum aggreganda'» perraittere deberet. Quam"^ petitionem piissimus prin-
:eps clementer indulsit.

(11). Tunc cum magna admiratione' sancta corpora de puteo abstracta**, cum
)sallentium choris<= Augauni''-^ raonasterio in ^cclesia quae est^ in honore beatissimi
ohannis apostoli et euvangelistae'^ dignissimae sepulturae tradiderunt. In quo loco
antass virtutes Domini misericordia*** praestare dignatur, ut, quisquis'' quartanum'*
ypura invasus, fideliter sanctorum cineribus fuerit advolutus, statim integra'* sani-
ate recepta, i-evertatur incolomes'; seu*" etiam et reliquae infirmitates, quae genus

*) t., quidam s. ac v. m. s. A. abbas nomine Ambrosius ' per B. **) id est 17. Kalen-
darum Novembrium add. B. ***) cum fide precautibus add. (C).

Capp. 10. 11. A\. 2b. 8. e. B. C.

Cap. 10. a) Transacto triennio A 26. 8. B; Peracto autem triennio A 2e; Transacto autem
riennio (Cj. b) venerabiliter C. c) Venerandi A 28 ; om. A 2e. B. d) huius loci pro m.

. A. A 28. e. e) Agaunensium A 26. B. C; abbas A 2e. B. f) viso A 2b; a. nocturno tempore

.dm. A 28. e. g) sanctis legionibus A 2b. h) iam add. B. i) hoc A 2e; eodem C. k) sepul-
ura sociaret A 26. B; (ita — sepulturae om.) sotiarent A 28; (sep. om.) sociaret A 2e. 1) Quos A 26;
^o se v. A 28. e; s. Vir autem D. B ; s. Vir vero D. C. m) Dei vertere deberet, qualiter A 28;

. V. a. pl. om. A 2e. n) venerabiHs abbas angustia B. o) dominica iussiono A 26. p) ne-

ciens A 26. q) Burgundionum A 2e. r) die A 26. s) sanctissimis viris A 28 ; sanctissimi

iri A 2e. t) firmissimam (CJ. u) nuncios d. A 28 ; misos d. A 2e. v) gloriosum (CJ.

f) principum A 2e. x) sic A 26. B {corr. Theod.); Theodebertum A 1; Theopetum A 28; Theopertum
l 2e; Teodebertum C. y) quatinus C. z) sanctissima A 28. c; martyrum add. (Cj. a) ad s.

Tiebaeorum 1. A 2e; ad s. 1. Thebaeorum (CJ. b) aggregari B; deferri permitteret. Q. (CJ. c) Qua
letitione A 26.

Cap. 11. a) veneratione B; magne ammirationis veneratione s. eorum c. C. b) extracta

I 26. 8. e; detrahentes C; cum — monasterio om. A 28. c) choro A 2e. d) Agauni A 26. B;

inic loco pro A. m. A 2e; Agauno C. e) om. A 26. 8. e. f) constructa est add. A 26. 8. e; dedi-
ata add. (Cj. g) assidue add. (CJ. h) qui A 26; quicumque A 28. e; ut .si quis (CJ. i) quur-

ano typo A 26. 8. e. C; quisquis aliquo tipo febrium i. B. k) integram sanitatem receptus A 1.

) »ic A \. m) i. vel r. 4 26. 8; i. vel reliqua infirmitate A 2e; i. Nam et ubique infirma reliquis
nfirmitatibns B; i. Nichilominus et r. i. C.

l) Eral quintus ahbas Af/aunemiH , Ambrosius , qui in codicc B nubstitutun est, secundi/.f.
'lic Ilymnemodo primo abbafi a. .Olfj. defuncto auccessit; cf. Arndt l. l. p. 9. 2) Ansemundus

lux, cui AvituM tres epistulas dedit, a. 543. chartam quandam conscripsit ; rf. Arndt I. I. p. 10;
ivilus ed. Pfipcr p. 309. ThcudebcrtuH autcm rex, liurgundia a. 532. occnpata, a. .533/534.
>airi succetnit. Quamobrem corpora neque tres annos in puteo iacuisse neque a. 526. in rnona-
terium Agannense translata esse possunt. 3) Cf. Greg. in Gl, Mart. c. 74; ad eodcm locum

leliitug, Hepulturac mandatuB ost. 4) Cf. Greg. l. L: Nam, bI (lui nunc frigorifici in eius

lonore mlsHas dcvote celcbrant eiuHque pro requic I)eo offerunf oblationern, statim, con])reHHifl
remoribuB, restinctiB febribuH, Banitafi jiractsfinae roHtauraiifur.

48*

340

PASSIO SANCTI SIGISMUNDI REGIS.

hominum' invadere solent^, assidue'^ per Domini"* misericordiam, intercedentibus sanctis
martyribus*, ad pristinam redeunt sanitatera**, adiuvante*" domino nostro lesu Christo,
cui est honor et gloria, virtus ^ et potestas per omnia secula seculorum. Amen.

EXPLICITe PASSIO SANCTI SIGISMUNDI.

*) auxiliante Domino add. A 28. e; effugantur, et infirmi add. (C). **) Passus est 5
(autem add. A 2e) sanctus Sigismundus Kal. Maiis (S. rex et martir 6. Non Mar
A 2e) add. A 28. e.

A 1. 2J. S. e. B. C.

a) sic A 26. 8. e. C; gemis humanum A 1 ; quae homines i. B.

Cap. 11

Cap. 11. a) sic A 26. 8. c. C; genus humanum A 1; quae homines i. B. b) detenti

ftdd. A 2e. c) creberrime C. d) Dei A 1. 28. e) regnante A 28. e. f) g\. in omnia (o. om. lO

A 28) s. s. A 28. e. g) ita A 1 ; EXPLICIT PASSIO SANCTI SIGISMUXDI REGIS C; sub-

scriptionem rell. om.

I

v

V.

VITA SANCTAE CHROTHILDIS.

Chrothildis reginae Francorum historiam fere totam ex Lihro hist. Franco-
'um (A) c. 11—27. hausit, qui hanc eius Vitam composuit; e Gregorio vero vetusto
jerpauca tantum deprompsit. Ipse autem res fere nidlas addidit, nisi qnod omnes
\uas novit S. Petri^ ecclestas Gallicanas^ a Chrothilde vel constructas vel ampliatas
'sse finxit, qua auctore unam S. Petri ecclesiam Parisiensem ortam esse inter omnes
■onstat. Erat forte ecclesiae Rotomagensi^ addictus.

Vita Chrothildis vix ante saeculum decimum composita est, certe post Hinc-
narum, qui columbam ad Chlodoveum perunguendum ampidlam attnlisse atictor est.
Una autem ampuUa huic fabidatori minime suffecit: finxit itaque duas 'oleo et chris-
nafe plenas' (c. 1). Quod vero c. 2. (Jhrothildis ^propagine Romanorum Francorum-
\ue imperium' gubernatum esse non ignoravit eamque c. 14. ex. 'Romanorum impera-
orum matrem et regum Francorum genitricem' dixit, aevum suum ipse prodidit, nam
inte a. 814. haec scripta esse non possunt*.

1) Codex Bruxellensis nr. 8690 — 8702, saec. XII. in., ab W. Arndt v. c. in
isnm nostrum a. 1867. collatus est. Duo folia exciderunt, ita ut textus a c. 4: per
Vurelianum mandavit ad c. 7: Spiritum sanctum ad hiet. Cf. 'Archiv' VIII, p. 515/
N. Archiv' II, p. 253.

2) Codex S. Germani Pratensis, quo Mahillon usus est, certe Bruxellensi
diquanto deterior erat; verbi gratia in aqua necare iussit 1 cxim Libro hist. Fr., in
iquam iniecit et rapuit 2. Neque vero eo carere possjimus, cum codex 1 mutilus et
ocis nonnullis depravatus sit.

Praeterea codices Parisienses nr. 5333, olim Mazarinaeus, saec. XIV (cf.
Archiv' VII, p. 60;, nr. 917, saec. XV (cf. 'Archiv VII, p.?>l), Cheltenhamensis
'x hihliotheca Celotti nr. 1131 (cf. 'Archiv' VII, p.97) in annalibus nostris commemo-
'antur, quornm nullus vetustate se commendat.

Vitam Chrothildis ediderunt

Ravisius Textor, De memorabilihus et claris mulieribus, Paris. 1521, p. 214—
M7, qnem librum non vidi;

Mahillon, Acta sanctorum ordinis S. Benedicti, Paris. 1668, Saec. I, p. 98 —
03. e codice 2.

Bollandiani, Acta Sanctorum, Antverp. 1695, lun. I, p.2d7, capita 11 — 14. edi-

l) Quin immo in teociu Lihri hint. Fr. pro S. Mnrtino Turonensi S. Petrum c. 9. suhstituit.
) Scilicp.t Turonennem (c. \.\), Laudunennem (c. 13j, licmenncm (c. 13^. 8) Mcminil movasterii

Indeleii propc Rolomaf/um dti (c. 11. 12^ et monanterii SS. Apostolorum Rotornar/ensia (c. 13)
: IHonyno dcdicati Kal. Scpt. , sicut in r|U,afl!iin jxrtra — — Hculjjluin onit. 4) (Jf, 'Ifist.

iler. de la France' V, p. 0G8.

342 VITA SANCTAE CHROTHILDIS.

derunt, de codicibus haec j)raefati p. 292; (Vitara) eanidera nos in aliquo pervetusto
Ms. codice habuiraus, ac praeterea accepiraus subraissani a Petro Francisco Chiffletio,
repcrirausque in quodam ]\Is. Cardinalis jMazarini; quin etiani in Lectiones distributani,
et ad Matutinura in Ecclesia S. Genovefae recitari solitara, allegat Franciscus Porae-
raius lib. 2. Abbatiae S. Audoeni Rotoraagensis cap. 1. Ahquod compendiura etiani 5
habemus ex Ms. Rubeae-Vallis prope Bruxellas.

Bouquet, 'Recueil des kistoriens des Gaides\ Paris. 1741, tom. III, p. 397 —
401. Mahillonii editionem repetivit.

Vila cum fere inutilis sif, satis hahuimus, Mahillonii textum ex 2 transcripttim
ad codicem 1 emendare. B. K. lo

cf. M.ittli.
13,8.

1. Urbis Ihericuntine ruitura aedifitia terrenis lapidibus et raarmoribus fabri-
cantur, celestis vero Iherosolime palatia animabus sanctorum edificantur, nonquani
casura, sed in aeternum perraansura. Porte huius urbis renitent preciosis margaritis,
sanctis scilicet apostolis, martiribus, confessoribus, virginibus, viduis et coniugatis. Rex
etenini huius urbis invisibilis et imraortalis ex omnibus mundi gentibus famulos utrius- is
que sexus sibi adscivit, quos huius seculi exutos miseriis in prefatae urbis menibus
non casuris angclorum nectit consortiis et aeternis dat perfrui gaudiis. Chorus enim
virgineus Deo gratus et carissimus centesimo fructu decoratus, sicut stelle in celo, ita
antc Deura fulget in celesti palatio. Hoc agmen virgineum sequitur contio sanctarum
viduarura et fidelium coniugatarum, quae quamquam centesimum fructum non repor- 20
tent, tamen sexagesimo et tricesimo fructu gaudent et cum sanctis omnibus cumnume-
rantur et aeterna felicitate digne remunerantur. De quarum collegio extitit beata et
venerabilis regina Chrothildis, que quanta secundum carnem nobilitate quibusque paren-
tibus nata fuerit qualiterque ad regni celestis fastigium pervenerit et quam sanctis
operibus vivens floruerit, quove fine de hoc seculo migraverit, intiraaraus futurorum 25
posteritati.

■^^^j .^p ^' 2.^ Fuit quidam rex Burgundionum nomine Gundeveus ex genere Athanarici regis

Lii>. H. Fr. natuE. Huic fuerunt quatuor filii Gundebaudus, Codegisilus, Chilpericus et Godmarus.
Gundebaudus igitur Chilpericum, fratrem suum, gladio interfecit uxoremque ^* eius, ligato ad
coUum saxo, in aqua*^ necare iussit; filias eius duas, quarum una senior vocabatur Chrona*', 30
quam, mutata veste, exilio condempnavit, iuniorem vero nomine Chrothildera, de qua sermo
habetur, Dei dispositione domi retinuit. Deus enim praescius futurorum previderat ex
Chrothilde semen regium nasciturum, eorumque propagine Romanorum Francorumque
imperium gubernaturum ^.

ib. 3. Ipso terapore Flodoveus, Childerici regis* Francorum filius, frequenter mittebat 35

in Burgundiam legatiouem ad Gundebaudum regem. Videntesque eius legati in domum
prefati regis Gundebaudi Chrothildem puellam sapicntem, pulcram, eligantem adque
decoram, que esset, interrogabant ''. Responsum est eis, hanc fuisse filiam Chilperici
regis, quem predictus Gundebaudus interfecit. Reversi igitur ad Flodoveum, se vidisse
referunt regis'^ Gundebaudi neptem, moribus inclitam, corpore pulcram, regali despon- 4o
satione dignam. Qua de re Flodoveus valde gavisus, dixit suis in quos fidebat militi-
bus: 'Tempus mee aetatis exigit, ut societur raihi uxor nobilis, de qua procedat proles

Capp. 1—3. 1. 2.

Cap. 2. a) capitum distinetionem Mabillomi retinui, cum in 1 sex priora capila indicata non
^int. b) uxorem 2. c) aquam iniecit et rapuit; f. 2. tll Cbona 1. e) intell. gubernatum iri. 45

Cap. .3. a) F. r. 2. h) interrogat 1. c) G. r. 2.

cf. L. H. Fr.
c. 9.

VITA SANCTAE CHROTHILDIS. 343

•egia, regnum post obitum meum gubcrnatura. Habet rex Gundcbaudus neptem, quam,
li datis consilium, volo duccre in coniugium'. 0 altitudo sapientie et scientie Dei,
;uius voluntati et prescientiae nemo potest resistere! Favent omnes regie voluntati,
Luditur a palatinis, laudatur, ut adducatur Chrothildis et fiat regina puella tam nobilis.
)eccbat enim, ut reges Francorum futuri, Deo inmortali^ regi monasteria multa quae
unt per Galliam edificaturi, nascerentur de progenie regali et per'' edificationem peri-
ure ecclesie pervenirent ad gaudia celestis Iherosolime, ecclesiae sine fine permansure''.
ilrat tunc temporis in aula regis Flodovei quidam Aurelianus, vir peritus in secularibus ^''* " ^r.
it secretorum regis non innarus. Hunc rex misit ad Gundebaudum in Burgundiam, ut
.b eo peteret neptem suam, ut in Galliam adducatur et regina efficiatur. Erat enim
irefata Chrothildis christiana. Que cum quadam die*' dominica venisset ad missarum sol-
enpuia, ut consueverat, pauperibus elemosinam dabat. Prefatus Aurelianus, mutatis
estibus, sedebat cum pauperibus alimoniam prestolantibus. Beata Chrothildis ad
ura venit unumque aureum ei® dedit. At ille manui dantis osculum prebuit eius-
ue*^ pallium retro traxit. Beata Chrothildis ancillam suam misit, Aurelianum ad se
enire fecit dixitque ei: 'Dic mihi, iuvenis, cur te pauperem simulans, pallium meum
etraxisti?' At ille ait: 'Loquatur tibi, obsecro, servus tuus secreto'. Illa respondente:
Loquere!' 'Dominus', iuquid, 'meus rex Francorum Flodoveus misit me ad te ; vult te
xorem habere. Ecce anulus eius et ornamenta reliqua et regalia spousalia!' Beata Chro-
hiidis anulum et reliqua dona recepit et in tesaurum avunculi sui regis Gundebaudi
eposuit. Dixitque Aureliano: 'Domino meo regi Flodoveo salutem dicito. Quod petisS
uomodo fiat, innoro. Licitum enim non est, christianam nubere pagano. Hanc rem nemo
ciat; ut Deus voluerit, fiat. Vade in pace*', prospere ad tuos revertere 1'

4. Reversus Aurelianus, cuncta, ut invenit, Flodoveo retulit, Rex vero ib.c. 12.
'lodoveus anno sequenti Aurelianum ad Gundebaudum raisit et, ut spousam suam Chro-

ailde m ei mitteret^, per Aurelianum mandavit. Plis auditis, Gundebaudus corde
imium territus, ait suis fidelibus: 'Rex Flodoveus occasionem adversum me querit,
Dgnum meum invadere cupit'. Et ad Aurelianum ait: 'Domus nostras explorare venisti ;
ex enim tuus neptem meam numquam novit'. Ad hec Aurelianus respondens ait:
Hec mandat dominus meus rex Flodoveus; aut ei mitte neptem tuam aut preparare
ontra eum ad pugnam'. Gundobaudus respondit: 'Veniat, ubi vult, pereat et
loriatur, ut sanguis multorum que m effu d i t vindicetur'. Audientes hec Burgundiones,
rancorum iram timentes, Gundebaudo dederunt consilium, dicentes: 'Neptem tuam regi
Vancorum da, et fiat inter te et eum firma amicitia'. Tunc ille beatam Chrothildem
.ureliano dedit cum regalibus ornamentis; quam ille acceptam duxit ad Flodovcum regem
1 Franciam, in civitatem Suessonicam, quam rex cum gaud i 0 suscepit s i b i que lega-
iter copulavit.

5. Cumque carnali moie eam rex secretius cubicuhim introduxisset, beata Chro-
hildis dixit ei: 'Domine rex, ancillam tuam audi et quod peto conccde mihi'. Rex
it: 'Pete quod vis, et ego do tibi'. Regina ait: 'Peto, ut credas omnipotcntem Deum
atrem et Filium et Spiritum sanctum et idola que colis destruas et ecclesias, quas suc-
cndisti, reataure»'. Respondens rex ait: 'Dcos mcos non derelinquam et Deum tuum

on colam; aliud si petieris, facile impctrabis'. Hec omnia eius dispositione fie- '^'■- '-^y'"- ■?>
ant, qui per muliercm fidelem salvat virum infidclcm. Tunc regina filium conccpit, i-^h.fi-.

^ ^ c. 14,

ui Ingomcrftm n 0 m <; n i m p o s u i t. Ornat ccclesiarn rcgina fclix cortinis ct pretioHis

('aj,]i. 3, 4. 1 ^rf. n. a). 2, Cap. b. 2,

Cap. li. a) r. i. 2. h) p. e. om. 1. c) man«urai; 2. rl) doin. (\\c 1. c) illi 2.

I snainqur: 2. f^) rjnori autr,-ni iVu:'\n 2, h) ct add. 2.

Vap. 4. &) duo /olia exciderunt 1.

344 VITA SANCTAE CHROTHILDIS.

i-.H.Fr. palliis, iubet preparari baptismuin, convocari clerum et baptizai'i puerum. Qui sacro
baptismate ablutus, in albis est defunctus, Pro quo rcx nimis contristatus, regine
valde erat molestus. Dicebat enim, quia, si in uomine deorum dedicaretur puer,
utique vixisset. Respondit regina: 'Deo gratias ago, qui filium egressum de corpore
meo et tuo recepit in regno suo'. Post hunc genuit alium, quem baptizatum vocavit.Clilodo- 5
mirem ; et hic, cum egrotar et, precibus matris suc san a t u s e s t.

6. Regina vero uon cessabat predicare regem, ut Deum verum coleret et idola vana
que colebat derelinqueret. Sed nuUo modo animnm eius ad credendum commoverc poterat,
donec tandeni aliquando bellum contra Alamannos Suevosque moveretur, in quo compulsus

ib. C.I5. est confiteri, quem ante negaverat. Pugnantibus vero Francis et Alamannis, populus Flo- lo
dovei cadere cepit. Aurelianus hec videns, ait ad regem : 'Domine rex, Deum celi crede,
quem regina colit, et liberabit te cum tuis a periculo imminenti et victoriam dabit'.
Rex ergo, elevatis ad celum oculis, perfusus lacrimis, dixit: 'Te credo, lesu Christe,
qui venist i mundum salvare. Te Deum verum adoro, que colui respuo, liber a m e
a presenti periculo; servus enim tUUS sum ego'. Cum hec orans diceret, Alamanni i5
in fugam v e r si sunt, eorumque rege mortuo, subdunt se Flodovco. Rex vero eos ter-
ramque eorum constituit sub tributo, et pro adepta victoria Deum laudans, reversus est
in Franciam narravitque regine, qualiter per invocationem nominis lesu Christi victoriam
meruit obtinere. Actum est hoc 15. regni sui anno.

7. Eo tempore magnus sacerdos et pontifex Remigius cathedram Remensis 20
ecclesie regebat strenue. Hunc regina accersivit, deprecans, ut ostenderet regi viam
salutis. Tunc pontifex ante regem venit, quem honorifice suscepit, et ait: 'Audiam te
libenter, beatissime pater, et quod iusseris exequar obedienter'. Beatus Remigius respon-
dens dixit ad regem : 'Est Deus in celo Rex regum et Dominus dominorum ; ipse enim

Prov. 8, 15. dixit: Per me reges regnant. Tn quem si credere volueris et sacro baptismate ablutus 25
fueris, omnium peccatorum tuorum reraissionem babebis, omnes iniraicos tuos superabis
et in futuro seculo cum eo sine fine regnabis'. Audiens rex Flodoveus hec verba sancti
presulis Remigii, obortis lacrimis, dixit: 'Deum credo, baptizari desidero, per eum
vivere et in eo mori cupio'. Orat sancta regina Chrothildis indesinenter Deum, expetit
suppliciter, ut eripiat regem cum populo a laqueo diabolico, et ut purgetur baptismatc 30
"^Yi, 31. ' sacro, operante in eo Spiritu sancto. Ornat preterea ecclesiam coitinis et palliis et
ceteris ecclesiasticis ornamentis. Venit novus Constantinus ad baptismum, precedente beato
Reraigio, subsequente beata Chi'othilde, hec omnia Spiritu sancto tipice operante. Erat
enim congruum, ut, veniente rege pagano ad baptismum, precederet sanctus Reraigius
vice Christi lesu, et subsequeretur sancta regina Chrothildis vice ecclesie Deum inter- 35
pellantis. Consecrat sanctus presul fontem ; rex indumentis corporaHbus exuitur et a
predicto presule baptizatur. Cumque chrisma defuisset, Dei nutu in specie columbe
venit Spiritus sanctus, portans duas ampullasi oleo et chrismate plenas, quas beatus
Remigius devote suscepit, regemque more ecclesiastico perunxit vocavitque eum Luc-
dovicura *, quasi laudabilem virum. Felix Gallia, letare et exulta, gratulare in Domino, 40
delectare in Deo vero; tuus enira rex primus a celesti Rege electus, precibus sancte
Chrothildis ecclesie tipum gerentis a cultu demonum avulsus, predicatione beati Remigii
ad Deum conversus et ab eo baptizatus, chrismate celesti per Spiritum sanctum adlato^

Capp. 5. 6. 2. Cap. 7. 1 (cf. n. a.). 2.
Oap. 7. a) in lato redit 1. 15

1) Ampullae Hincmarus falsarius, V. Remig. c. 38, primus meminit, quam V. Chrothildis
acriptor gerainavit. 2) Item Hincmarus Chlodoveum baptizatum Ludovicum appellavit ; cf. V.

Remigii c. 39,

L. H Fr.

c. 15.

VITA SANCTAE CHROTHILDIS. 345

carne* delibutus et'' divino amore corde spiritaliter peruntus, Cepit ergo rex consilio
beatae Chrothildis fana destruere, ecclesias edificare easque terris et muneribus copiose
iitare, pauperibus elemosinam largiter erogare, viduis et orphanis misericorditer sub-
renire cunctisque bonis operibus sedule et devote insistere. Peperit ergo beata Chro-
thildis filium, cui in sacro baptismate nomen<= inposuit, eumque Lotharium vocavit.

8. Post haec rex Lucdovicus *>, qui et Flodoveus, venien s in civitatem Parisius, ait ^'^^^'^
id reginam suam sanctam Chrothildem: 'Incongruum est et indecens, quod Gothi
\rriani obtimam partem Gallie tenent. Cum Dei auxilio eamus eosque de ipsa terra eicia-

nus'. Placuit hoc consilium regine universisque proceribus Gallie. Tunc beata Chrothildis
id regem dixit: *Si vis, domine rex, regnum tuum terrenum'' dilatare et in celesti
•egno cum Christo regnare, fac in hoc loco ecclesiam in sancti Petri principis aposto-
orum'' honore, ut, eo auxiliante, valeas tibi Arrianam gentem subiugare et eo preduce
;um victoria redire'. Placuit consilium regi, quod regina dedit. Tunc cum
jxercitu magno rex perrexit, regina Parisius remansit ecclesiamque sanctorum apo-
itolorum edificavit. Reversusque rex<= cum victoria adepta, regnum Francorum strenue
•exit, monasteria plurima sanctorum^ edificavit et, sicut a sancto Remigio et a beata
Jhrothilde didicerat, vitam religiosam usque ad finem"' deduxit. Post hec vero mor- ib. c, 19.
uus^ est rex Lucdovicus in pace anno quinto, postquam cum Alarico rege Gothorum pugnavit.
Jeguavit quoque simul annis triginta et sepultus est in basilica sancti Petri apostoli, quam
pse vel regina edificaverant. A transitu sancti Martini usque ad transitum Lucdovici regis
uerunt anni'' centum duodecim.

9. Regina Chrothildis post mortem prcdicti* Lucdovici regis frequenter ad**
ivitatem Turonis ad basilicam sancti Petri ' pergebat, ibique bonis operibus ^ in Dei ser-
"■itio insistebat; Parisius civitatem raro veniebat. Igitur post mortem Lucdovici regis hii
[uatuor filii Theudericus, Chlodomiris, Childebertus et Chlotarius regnum eius inter se divise-

unt equaliter. Praeterea sancta Chrothildis regina filiam habebat equivocam sibi nomine ib. c. 23.
^Jhrothildim*^, quam Almarico regi*^ Gothorum'' in coniugium dedit. Qui eam exosam
n tantum habebat propter fidem catholicam qua pollebat, et ipse Arriana ^ herese
)ollutU8 erat, ut, dum ipsa ad ecclesiam iret, stercora super eam proiceret. Quam
. cerrimis verberibus afficiebat, sed nullo modo cam a fide catholica avellere
'^alebat. Ipsa vero legationem mittens, fratribus suis et matri, qualiter se
laberet, mandavit. Qui in ira commoti, moveruntS exercitum magnum; pugnam
um Almarico ineunt. Almaricus vero rex Arrianus cum suis in fugam vcrsus, ad
cclesiam christianorum fugere nitebatur. Sed antcquam ad introitum ecclesie pervenisset,
, quodam Francigena lancea percussus, crudeliter, ut dignum erat, est pcreutus.
runc*' Childcbertus rex Hispaniam devastans, Toletum urbem ingressus, thesauros magnos
ndc abstulit; una cum sorore sua reversus est. Sed nescio quo periculo inminente, languore
n ipso itinere mortua* est. Parisius deportata, in basilica sancti Petri iuxta patrem suum
st .'iepulta. Childebertus vero inter reliquos thesauros ministeria'' ccclesiarum dctulit: de
asis Salomonis prcciosissimis sexaginta calices, quindccim patenas, viginti capsas euvange-

Capj). 7—9. 1. 2.

Cap. 7, a) e«t afld. 2. b) a 2. c) nomenfinc 1,

Cap. 8. &) Ludov. raro 1. b) om. 1. c) r. c. om, 2. d) 0111. 2. c) mortcm 2.
) r. L. m. c. 1.

Cap. 9. a) L. p. 2. b) ad b. s. P. ad c. T. 2. c) ChrotlldT 1. d) G. r. 2.

) Gothomorum l. i) h. A. 2. g) movent 2. h) h, l. c. 7. incij^il 1. i) c. iii. 2. k) m. —
letulit om. 2.

1) beati Martini L. TI. Fr. cum Grerj. S. Petri monanto.rium Turonrnsr; a C/trodrc/iildc
\edificatum enHe, ncriptor Vitac credi voluit. 2) Cf. Gretj. II. Fr, III, IH (p, 128, l, 18j.

SS. B. Meroving. II. 44

346 VITA SANCTAE CHROTHILDIS.

• 23 ^ liorum ex auro purissimo gemmario opere celatas, pulcre ornatas''. IUe vcro noluit ea con-
fringere totaque per ecclesias dispensavit, distribuens cuncta ecclesiis.
ib. c. 21. 10. Eo in* tempore cum Chrothildis regina Parisius resideret, videns Childebertus

rex, quod filios fratris sui senioris Chlodomiris prefata regina, mater ipsius, nutriret et nimis
eos diligeret, cogitans, quod reges eos facere cogitaret, dixit Cblothario'', fratri suo : 'Mater 5
nostra filios fratris nostri secum retinet et tenere diligit eos atque in regno fratris nostri
vult elevare; aut tondeamus eos aut interficiamus regnumque fratris nostri, patris eorum,
inter nos dividamus'. Miserunt autem ad reginam Parisius Archadium nobilem virum, dolose
dicentes: 'Dic matri nostre regine, ut mittat ad nos filios fratris nostri, nepotcs nostros,
ut eos reges constituamus '^'. At illa credens, hoc verum esse, gaudens ipsos^ eis transmisit. in
Chlotarius vero duos eorum interfecit; tercius ergo aufugit nomine Chlothoaldus, et
relicto scculo, clericus factus, presbiter ordinatus, bonis operibus preditus*", virtutibus plenus
in villa Novigento, que proxima est civitati Parisiace *^, migravit ad Dominura 7.
Idus Septenibris '. Sancta vero Chrothildis regina corpora duorum puerorum, qui
interfecti fuerant, cum magno psalleutio et iumenso luctu Parisius deportavit, et nimio i5
merore attritaS, in basilica apostolorum, quam*' ipsa edificaverat, sepelivit.

11. Nemo estimet hanc sanctam ante secula a Deo electam et in seculo regali
prosapia exortam^ et fastigio regni sublimatam expertem a martirio sine igne et ferro,
que tot** dolores et tormenta passa est in presenti*^ seculo. Pertransivit enim gladius
animam ipsius in*' interfectione patris, in necatione matris, in exiliatione sororis, in eo 20
quod regi pagano nupsit ; corda gentis pagane et ferocissime, scilicet Francie, blanditiis
emollivit et sanctis exortationibus et orationibus sedulis per beatum Remigium ad
Deum convertit. Quanto^ dolore atrita^ est pro morte regis et filie sue Chrothildis et
filiorum filii sui Chlodomiri; quanta inedia, quibusves ieiuniis, vigiliis et orationibus et
contritione corporis se ipsam mactavit? Quanta largitatis copia et elemosinarum distri- 25
butione thesaurum regium*' minuit? Nam que antea regio more preciosis et deauratis
vestibus erat trabeata, postea laneis et viHssimis vestibus induta incedebat, et abiectis
cibis regiis et deliciosis atque* edulio carnis, pane"* tantummodo et legumine et potu
aque reficiebatur. Edificavit preterea multa sanctorum monasteria per regiones pluri-
mas, e quibus unum edificavit in honorem Petri apostoli in suburbio ' Turonice civi- 30
tatis ante portam castelli beati Martini^. Fecit et aliud monasterium super fluvium
Sequane in loco qui dicitur Andeleius^ non'" longe a muris civitatis Rotomagensis in
nomine Dei genitricis. Quo in loco dum maneret et predictum opus inciperet", minime
abscundendum, sed fidelibus manifestandum.

12. Regio illa vinifera* non est; operarii tamen prefati monasterii a regina vinum 35
exigebant. Erat enim eo'' tempore tanta vini sterilitas, quanta nunquam audita fuerat.
Qua de re dum sancta Chrothildis anxiaretur, apparuit prope monasterii edificium
egrediens*^ de terra fons mire pulchritudinis, visu delectabilis, ad potandum salubris;
dictumque est beatae Chrothildi** in sonnis, ut, dum ab ea quererent potum vini edi-

Capp. 9—12. 1. 2. 40

Cap. 9. a) abstulit add. 2.

Ca]). 10. a) om. 2. b) Chlthario 1. c) constuamus 1. d) eos 1. e) predictus 1.

f) Parisius 1. g) ac trsticia 1. h) q. i. e. ojn. 1.

Cap. 11. a) ortam 2. b) om. 2. c) hoc s. 2. d) ovi. 1. e) h. l. c. 8. incipit 1.

f) ita 1. g) quibusque 2. h) regis 2. i) om. 1. k) t. p. 2. 1) suburbano 2; c/. infra 45

p. 347, l. 13. m) nu 1. n) quid actum sit, desideratur.

Cap. 12. a) vini ferax 2. b) t. illo 2. c) f. e. d. t. 2. d) Chrothidis 1.

1) Cf. V. Chlodovaldi, infra p. 357. 2) Nunc collegium canonicorum intra muros urbis,

retento nomine S. Petri Puellarum, vulgo 'S. Pierre des Puilliers'. M. 3) Les Andelys prope

Rotomagum (dep. EureJ. 50

VITA SANCTAE CHROTHILDIS. 347

Hcatores monasterii, mitteret illis poculum* per unam famularum suarum a predicto''
fonte haustum. Die vero sequenti, ut est natura estivi temporis, dum sol ferveret estu
maximi caloris, operarii vociferant, sanctam Chrothildim proclamant, vinum expostu-
lant. Sancta Dei famula celeriter mittit<= eis poculum, quod ei fuerat a Deo inperatum.
Mox illi ut sumpserunt, aqua conversa est in vinum, et dixerunt se nunquam tam
Dbtimum bibisse vinum. Quo sumto, sanctam Dei famulam adeunt, cervices solo tenus
Bectunt, grates gratulando referunt, se nunquam tam bonum sumpsisse*^ poculum dicunt.
Electa vero Dei hoc ut audivit, non suis meritis, sed Dei bonitati deputavit, silentio
texit famuleque detulit, ut nulli proderet, imperavit. Quicumque'' vero de predicto
fonte bibebat, aquam sentiebat; edificatores autem monasterii quotiens sumpserunt, eis
t^ertebatur in vinum, donec consummaretur totum monasterii edificium. Quo finito,
permanet idem fons in naturalem aque saporem usque in hodiernum diem.

13. Edificavit preterea in suburbio Lauduni castri ecclesiam in honore sancti
Petri, in qua congregationem statuit* clericorum. Ecclesiam vero'' sancti Petri, que
;st infra muros urbis Remensis, ampliavit et ditavit terris et ecclesiasticis ornamentis.
3anc itaque ecclesiam cunctis diebus quibus advixit multum dilexit et excoluit, pro eo
juod vir suus rex Lucdovicus in ea gratiam'^ sancti baptismatis accepit i, et'' Spiritus
janctus in specie columbe chrisma et oleum ibi detulit. Renovavit etiam ab ipsis fun- "^
lamentis quoddam mire magnitudinis monasterium , quod in suburbio Rotomagensis
;ivitatis prope muros eiusdem urbis tempore beati Dionisii ibi edificatum fuit et ab
;odem apostolico viro dedicatum in nomine duodecim apostolorum ^ die Kalendarura
Septembris, sicut in quadam petra, que erat in fundamento altaris reposita, sculptum ^.
irat. Ibi etenim adgregavit non modicam congregacionem clericorum Deo servientium.

14. His et aliis sanctis operibus referta sancta Chrothildis olim regina, tunc pau-
serum et servorum Dei famula, despiciens mundum et corde diligens Deum, consenuit
n senectute bona, a Christo receptura premia sine fine mansura. Contigit itaque, eam

id Turonicam urbem pergere, in qua pro dilectione sancti Martini sepius manere solebat. ^^^7^*^"
Jbi dum moraretur, didicit angelica revelatione, in proximo adesse diem vocationis
luae. Tunc exultans in Deo, orabat, corde dicens devoto : 'Ad te, Domine, levavi ani-
nam meam, veni et eripe me, Domine, ad te confugi'. Hinc corporali egritudine gra-
^ata, lecto decubuit, tamen ab oratione et elemosinarum largitione nullo modo cessavit.
■5ed, quid daret, Christi paupera» non habebat, quia regium thesaurum minuerat et per
iianus pauperum celo'' transmiserat. Misit ergo nuntium ad filios suos Childebertum
it Chlotharium, iubens eos ad se venire. Qui mox ut audierunt, celeriter advenerunt.
^uibus sancta Dei famula plurima que eis postea evenerunt predixit, sicut ei divinitus
evelatum fuit. Tricesimo itaque die vocationis suae secundum apostolum inuncta a lac. 5, 14.
acerdotibus'^ oleo sancto, et sacri corporis et sanguinis Christi pcrcepto viatico, in
lonfessione sancte Trinitatis corpus exuit, mundum reliquid. Cuius anima angclicis
nanibus ad celum deducta, intcr choros sanctorum agminum est collocata. Exivit
lutem a corpore prima'' hora noctis, tertio Nonas lunii. Qua migrante, tam inmensa
;larita8 domum rcplevit, ac si essct sexta hora diei, tantusque odor nares et ora

Caj,. 12 — 14. 1. 2.

fjap. 12. aj por u. f. h. p. 2. b) praedicta 2. c) ci.s m. 2. <1) p. s. 2. c) a Q.

. 9. incipit 1.

Cap. 13. a) c. «. 2. h) om. 1. c) s, b. f;. 2.

Cap. 14. a) paupcribns 2. h) ad coelos 2. c) in add. 1. d) p. h. n. om. 2.

1) Chlodovfchum in oratorio S. Petri Jiemp.nniH a Remrdiu ad Ijaptisvmm prarjiaratum ensr,
'lincmarus, V. llemigii c. 36, rettulit. 2) Nunc »S'. Audocni rnonaderium appcllatur, vultjo

i, Ouen. M.

44*

348 VITA SANCTAE CHROTHILDIS.

omnium* replevit. ut putarent se tymiamatis et omnium aromatum odoribus^ confoveri.
Hee claritas et odor tam diu ibi permansit, donec dies illucesceret, et sol super terram
L.ii.Fr. clarissime luceret. Tunc'^ a duobus rejribus, filiis suis, Childeberto et Chlothario a Turonis
translata et Parisius deportata, in basilica apostoloriim Petri et Pauh iuxta regem Luc-
d o V i c u m est sepulta, in qua etiam basilica requiescit corpus sancte Genovef e 5
virginis. Dignum namque est, ut ecclesia sanctorum apostolorum nomine dedicata
decoretur tante virginis corpore membrisque regine tam gloriose et vidue tam devote,
Romanorum imperatorum matris et regum Francorum genitricis. Ad laudem et glo-
riam sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus*^ sancti, cuius regnum
ef iraperium perraanetf sine fine in secula seculorum. Amen. 10

Cap. 14. 1. 2.

Cap. 14. a) om. 2. b) oib; 1. ci Tunc — regum Fr. genitrieis om. 1. d) extr. s

eras. 1. e) et i. om. 1. f) s. f. p. 2.

VITA SANCTI CHLODOVALDL

Chlodovaldus, tertius Chlodomeris regis Jilius, post patrem interfectum a Chrode-
hilde avia susceptus * et apud Parisios enutritus, ex insidiis vitae, quas ipsi patrui
aciehant, evasit atque, veste mutata, preshyter ordinatus diem supremum obiit^. Eius
^ita duplex aetatem tulit.

Altera, quam codices Mo nacenses latini nr. 4547 (Benedictohuranus nr. 47),
ol. 249'— 250, saec. XI^, nr. 18583 (Tegernseensis nr. 583;, fol. 170'— 176, saec. XI,
r. 4618 (Benedictohurarius nr. 118), fol. 221 — 223, saec. XII, continent, incipit: Igitur
eatissimi Clodoaldi vitam scripturus, Spiritum sanctum peto mihi suffragatorem, desinit:
ligravit 7. Id. Septembris, regnante domino nostro lesu Christo, cui est honor et gloria
t virtus et imperium in saecula saeculorum. Amen. Cum fere tota e Gregorio ad
erhum exscripta sit*, indignam eam iudicavi, quae puhlici iuris fieret.

Alteram a scriptore aequali compositam atque a Gregorio adhihitam esse, Monod,
^tudes critiques sur les sources de 1'histoire Merovingienne' , Paris. 1872, I, p. 82,
jniecit, sermonem Vitae nullam Historiae Francorum similitudinem prae se ferre opi-
atu8 : Hl n'y a aucune ressemhlance de style entre les deux textes'. At toto caelo
rravit. Nam quas in capntihus 5 — 7. anonymus enarravit res ex ipso Gregorio^,
l. Fr. II, 43. III, 1. 6. 18, fluxisse inde intellegitur, quod non dicam singula verha,
id versus toti cum Historia Francorum ad verhum concordant. Huc adde, quod scrip-
yris temporihus, cum Novigenti nomen ohsolevisset, monasterium S. Chlodovaldi (iam
t. CXoud) vocahatur: Condidit, inquit, preterea monasterium in loco olim vocabulum
ovigentura, nunc ob insigne eius meritum sanctitatis vocatur monasterium Sancti Chlo-
oaldi (c. 12j. Constat autem saec. VIII. in., cum Liher historiae Francorum ortus
\t, villam etiamtum nomen vetustum retinuisse (cf. c. 24; Noviento villa Parisiaci sub-
rbano depositus requicscitj, quod ante a. 811. exauctoratum est; cf. Tardif, 'Monu-
ents historiques' p. 75. Quam oh rem eorum opinioni accedo, qui Vitam saec. /X*
?/ X' compositam esse idque in monasterio S. Chlodovaldi contenderunt.

Scriptor admodum rudis arte grammatica parum imhutus erat. Unde patronem,
jrseverentiam scripsit, secundum casum pro tertio posuit (huius paginae duxi inscrcre),
inetivura caducis (procul d.uhio a caduxj formavit, extollamur pro activo accepit.

Cipita 1 — 4, nihii continent nisi jdas adhortationes ; quae sequuntur c. 5 — 7.
; Gregorio, ut dixi, petita sunt. Posteriori pjarti res quae alihi non leguntur paucae
isunt. Scriptore enim teste Chlodovaldus a Severino recluso quodam ordini eccle-
astico adscriptus (c. 9^, in Provinciam se contulit (c. lOj, unde reversus, ah Ensehio

1) Greg. II. Fr. III, G. 2) Greg. II. Fr. III, 18. 3) Prior codicia pam saec. VIII.

rijda ent. 4j Praf-tnr Gregoriana ncriptor nihil ferc nini Noviffrritum (nunc unigciiituin codd.)

vnaelerium a Chlodovatdo conatructum diemqne emortualem sancli altulit. f)) Fdiam locum

red. III, 29. ncriptor noviasc videtur. 6j I ioUandiani , AA. SS. Sqd. III, }'• '«^^j Haillclum

cuti. 1) 'Ilint. lit. de la France' VI, p. 510.

3o0 VITA SANCTI CHLODOVALDI.

Pansiensi episcopo presbyter ordinatus est (c. 12J. Haec omnia StiUingins merito
improbavit, (jui hoc de Vita iustum itidicium tidit : Demum candide agnoseo, ea solum
in hisce Actis mihi satis certa videri, quae ex Gregorio Turonensi, aut ex aliis anti-
quis scriptoribus haurire potuit auctor. Novigentum monasterium a Chlodovaldo con-
structum ihique eum die 7. Id. Sept. mortuum et sepultum esse, etiam in altera Vita 5
traditum est.

Textum cum duobus codicibus conferendum ciiravi.

1) Codex Parisiensis nr. 11749 (olim S. Germani nr. 496?), saec. XI, fol. 16',
Vitam Chlodovaldi continet; cf. 'N. ArcJiiv' II, ^j. 270. Qui cum melior sit altero,
etiam rationem quam praebet scribendi admisi. 10

2) Codex Parisiensis nr. 15437 (olim Sorbonne nr. 1283 j, saec. XI, pidcher-
rime scriptus est ; cf. 'N. Archiv' II, p. 271. Librarius p nonnumquam geminavit
(apperiebat, opportet), in praepositionem assimilavit (illecebrosis, illuminat).

Utrumque librum Molinier v. c. contutit.

Qui editionem principem paravit, B. Mombritius , SanctuaHum, Mediolani 16
('1475?j I, fol. 208', posteriorem tantxim Vitae partem (a c. S) eamque hic illic ex-
cerptam atque immutatam edidit, titulo inscripto: De sancto Clodoaldo praesbytero.
Textum contuli.

I. Mabillon , Acta sanctorum ordinis S. Benedicti, Parisiis 1668, Saec. I,
p. 134 — 138, 'Ex Mss. codd. S. Germani Pratensis' primus textum integrum in lucem 20
vocavit.

M. Bouquet, 'Pecueil des historiens des Gaules et de laFrance', Parisiis 1741,
Vol. III, p. 422 — 424, Vitam ex editione 3Iabillonii excerptam edidit. \

I. Stiltin gius, Acta Sanctorum, Antverpiae 1750, Sept. III, p. 98, textum
Mabillonii cum Mss. collatum praebuit. Contidit autem Vitam 'cum Ms. Pratensi nobis 25
olim transmisso sed quibusdam locis mutilo et cum alio Ms. Musei nostri apographo,
quod caret tota praefatione' (p. 93j. Krusch.

1. Dies letitiae et gaudii adest precipue vestrae urbi summa devotione cele-
branda, qua venex-andus Christi confessor Clodoaldus vinculis corporeae fragilitatis
exutus, adire meruit gaudium aeternae beatitudinis, angelicis spiritibus sociatus, ut so
quorum mundiciam tempore suae mortalitatis studuit habere in terris, eorum consortio
sine fine frueretur in caelis. Cui, praestante gratia Salvatoris, hodie factus est de morte
Phiiipp. 1, natalis, cui initium vivendi dedit finis vitae, cui, ut ait Paulus, vivere Christus fuit,
cui sine Christo vita non fuit. Merito ergo saciatur in bonis desiderium eius, quia,
dum in hac carne viveret, mundatum est ab omni iniquitate et malitia cor eius. Digne 35
iam versatur eius vita mirabilis in memoria hominum, qui merito sanctitatis transiit ad
gaudium angelorum. Merito et laudem sanctorum virorum mandat nobis habere Scrip-

Eceii. 44, 1. tura divinitus inspirata, dicens: Laudemus viros gloriosos, qui vicerunt regna mundi;
qui vicerunt, non qui victi fuerunt*. Non est enim contraria'' sibi Scriptura, quae

Eccii. 11,2. dicit alio loco: Non laudes hoviinem in vita sua. Quae autem ante mortem propter 40
incertos casus caducis'= vitae prohibet, post mortem iubet laudare, Modo securi lau-
dibus extolIamur<' eius excellentiam sanctitatis, quando nec adulatio notat laudem^, nec
elatio temptat laudatum. Laudemus post emensum periculum iam securum, laudemus
victorem, sed postquam venit ad triumphura. Operum eius merita iam in tuto posita

cf.Eph.6,16. securi magnificemus, qui galea spei et scuto fidei et gladio verbi Dei tam diu infati- 45

Cap. 1. 1. 2.
Cap. 1. a) sant 1. b) s. c. 2. c) sic 1. 2. dj laadantem Alab.

i

I

VITA SANCTI CHLODOVALDl. 351

abiliter contra antiquum hostem armatus incessit, quousquc, eo devicto eiusque pedibus
rostrato, meruisset accipere palmam aeterne remunerationis.

2. Illius ergo, quantum possumus, omni instantia vestigiis insistamus, quibus
3r artam viam ad caeli latitudinem festinans, qua eum sequeremur, ostendit. Hodie
atatam vocem, laudabilibus' operibus adquisitam audire meruit, Salvatoris ore pro-
tam: Euge, serve hone et jidelis , quia super pauca fuisti jidelis, supra^ multa te "^"^- ^ >
mstituam; intra in gaudium Domini tui. Acceptum enim talentum retulit geminatum.
im per fidem gratia salvatur, gloriam Domini speculatur transformatus in eandem
laginem. lam enim hyemps*' pressurarum transiit, et hymber tribulationum recessit;
m indissociabiliter aeterno fonti inherens, inebriatur ab ubertate domus Dei, et tor-
nte vohiptatis suae potat eum Dominus, et bibit perhennem iocunditatem iuxta sui
ipacitatem. Nec nostrarum obhviscitur raiseriarum, cum semper claro intueatur lumine
nnia videntem et aequo iure disponentem ac moderantem a summo usque imum
atum creaturarum; atque ex alta arce respitiens ima terrarum, reges tremendos, quos
numeri populi metuunt, cernit velud exules tyrannos. Miseratusque errores humanos,
amat conpacientis afFectu miserantis: '0 infelices et misei"i cives, qua itis? Non est
lec via, quae ducit ad patriam, sed quae ducit ad impia tartara. Redite, pi'aevarica-
res, ad cor, reHnquite vias erroris, et vivetis. Quid extra queritis, obtunsi** caecitate
entis, intra vos positam perpetuitatem beatitudinis? Si bene quaerere vuhis, intra
)s querite, ibi invenietis, ubi invenit qui dixit: Haec recordatus sum et effudi in me Ps.41,5.
limam meam, quoniam transibo in locum tahemacidi^ admirahilis usqioe ad domum
ei, in voce exultationis et confessionis, ubi est vera lux luminis, quam non possunt
scare tenebrae erroris. Hanc quicumque videre meruerit, candidos solis radios negabit.
i invenietis et audietis Christum dicentem: E(jo sum lux, ego sum via; sed si aurem loann. 140!
rdis^ apposueritis, prophetams a longe novae gratiae tempora praeconantem et post
rgum monentem: Haec via, amhulate in ea, neque ad dexteram neque ad sinistram is. 30, 21.
'clinantes. Haec via, de qua procul aberrasti, et factus es tibi ipsi regio egestatis,
lando dissipasti patrimonium, quod dederat dulcis pater. Porcos pavisti, et de Hieru- "^lssqq. '
lem'' descendens, in ' latrones incidisti, qui etiam despoHaverunt te et, plagis im- '''^gp""-^*''
»sitis, abierunt, semivivum te rehnquentes. Sed non reHquid miseriam tuam miseri-
rdia Samaritani illius, qui factus est nobis sapientia a Deo et iustificatio et redemptio,
li peccata nostra pertulit'' in corpore suo super lignum, ut peccatis mortui, iusticie
vamus. Qui dicit nobis: Currite, et ego perducam '. In qua iusticia viventes, positi
raus in via, ad patriara redeuntes et ad Hierusalem caelestem, qtiae edificatur, ut va. 121, i.
vitas, reraeantes, cuius /.>ar^icip«^to cst in id ipsum. Quara denuntiat apostolus cf.Gai.4,2c.
leram et raatrera oraniura nostrum, cuius civitatis conditor et artifex Deus. Quae, ut

Apocah'p8i legitur, non eget lumine solis, sed dominus Deits'^ inluminat eam, et Apoc. 21,23.
cerna eius est Agnus. Cui suspiramus, nolentes expoliari, sed supervestiri, ut ah- 2. cor. 5,4.
rheatur quod mortale est a vita'.

.3. Sed in hac iusticiae via, qua imus, plurime insidiae et laquei ingeruntur nobis
dcsertoribus eiusdem sacre militiae, angeHs Sathanae, quibus Deus peccantihus^ non 2. Pctr. 2, 4.
percit, ut ait Petrus, sed rudentihus inferni detraetos in tartarum, in iudicio magni
ei cruciandos renervavit. Quod, sicut leo rugiens, circumeunt, qucrentes, qucm devo- V, y
nt, ut a via veritatis abstrahant. Contra quos bcHum*' inexorabilo nobis est agen-
im, quia non est nobis conluctacio adversus carnem et sanguinera, sed adversus

Capp. 1—3. 1. 2.

Cap. 2. a) laudibuH 2. h) ilu 1. 2. c) hicps 2. i\) obtusi 2. 0) om. 2. f) vcHtii
d. 2, t,') a 1. pr. 1. h) Ilicni8alcm 2, ut infra. i) iri 1. om. 2. k) j)rotulit 2. I) voh

d. 2. m) om. 2.

Cap, 3. a) peccatoribuM 2. b) om. 2.

352 VITA SANCTI CHLODOVALDI.

mundi rectorcs tenebranim harum, contra spiritalia nequitiae in caelestibus. Ne ergo

deficiamus' in eorum conflictu et capiamur eorum laqueis, paratur nobis mensa in via''

huius nostre pei'egrinationis, variarum opum referta deliciis, omne habens delcctamentum

et suavitatem omnis saporis. Sed prefinita et prescripta est lex omnibus accumben-

Eccii.31,12. tibus. Ad mensam magnam, inquid, sedisti; considera, quae apponuntur tibi, sciens, 5

quoniam talia te oportet preparare. Ecce autem e latere hinc inde palam<=, hinc inde

phirimae latenter insurgunt vanitates et mortiferae suavitates et delectationes! Sed quid

Ps. 118, 85. dicit Psalmus? Narraverunt mihi iniqui fabidationes, sed non, sicut lex Dei, quae

' 'iT^ie "' dicit: Nolite diliyere mundum neque ea quae in mundo sunt, quia omne quod in

mundo est concupiscentia oculorum et superhia vitae. Continete ergo vos ab immani 10
feritate superbiae et ab inerti vohiptate luxuriae et a curiositate falsi norainis scientiae.
Videte, ne decipiamini nec fallamini. Optimum est enim gratia'' stabiliri cor, non §scis,
quae non profuerunt ambulantibus in eis. Nolite vobis inaniter promittere diuturni-
lac. 4, 15. tatem vitae. Quae est enim gloria vestra? Vapor est ac^ modicum parens, deinceps

exterminahitur. 15

4. In hac via ambulantes, tenete iusticiam. Quam cum nobis proposuisset Sal-
vator servandam, tria tantummodo in executione'* eius prosecutus est, orationem sci-
licet, aelemosinam et ieiunium: in oratione monstrans omnes regulas sancti desiderii, —
tota enim vita veri christiani sanctum est desiderium; — in elemosina omnem benigni-
tatem et beneficentiam ostendens in dandis beneficiis'» et ignoscendis in se dehctis ab 20
ahis commissis, quam priraum a semet ipso debet omnis accipere% — scriptum est

Eccii. 30,2-1. enim: Miserere animae tuae placens Deo; — in ieiunio vero insinuans omnem cor-
poris castigationem*', quae fit maxime in cunctis passionibus anime comprimendis.
Adtendite quasi in^ presenti posito patronem^ vestrum monentem vos et ad percipienda
exortantem perpetua premia: 'Estote sicut et ego; noHte causari de fortitudine. Unde 25
ego potui, et vos, si vultis, potestis. Neque enim a me ego quicquam potui; posse

loann. 15,5. vcro mcum ab illo fuit, qui dixit: Sine me nichil potestis facere. Si quie ergo estis,
qui ad perfectionem tenditis, perseverentiam'' in bonis operibus a Patre luminum coti-
dianis precibus poscite atque hoc agendo confidite, non vos esse alienos ab electione

cf.Epii. 1,4. electorum, quos elegit ante mundi constitutionem, ut essent sancti et inraaculati in con- 30
spectu eius. Absit autera a vobis ideo desperare de vobis, quia spera vestram in illo

ler. 17, 5. 7. habere iubemini et non in vobis. Maledictus enim' oranis, qui confidit in homine, et
a Domino reoedit cor eius. Benedictus autem vir, qui confidit in Domino, et erit

cf.Ps. 117,8. Dorainus fiducia eius, quia bonura'' est confidere in Doraino, quara confidere in homine.

Ps. 2,11.12. Quid vero adhuc in ' peccatorum dampnabihum remoramini delectacione? Adprehen- 35

dite saluberrimam •" salutem et discipHnam et servite Doraino in tiraore et exultate ei

in" tremore. Et noHte praesumere de vobis, nec vehtis gloriari quasi de operibus

'^^l^T '^sstris; sed qui gloriatur, non in se glorictur, sed in Domino, qui dedit vobis et velle

is.26, 12. et posse. Cui diciraus cura propheta: Omnia opera nostra operatus es in nobis. Et

ideo in nullo est gloriandura, quando nostrum nichil est; quia non est in potestate 40 |

cf. Prov. 20, nostra cor nostrura et nostrae congregationis, sed a Domino gressus nostri diriguntur,
ut viam eius veHmus. Hoc crediderunt, hoc egerunt, quicumque ab initio Deo pla-
cuerunt'.

Capp. 3. 4. 1. 2.

Cap. 3. a) conficiamus 2. b) in h. p. via 2. c) palam h. i. om. 1; pulvere pro palam 2. 45
d) 8. c. g. 2. e) ita 1. 2; ad Vulff.

Cap. 4. a) excutione 2. b) cognoscendis beneficiis in se d. 2. c) incipere 2. d) in-

stantiam vel castigationem 2. e) impres. 1. f) sic 1. 2. g) quid 2. h) sic 1. 2 (y. i) autem 2.
k) melius 2. 1) om. 2. m) d. et sal. sal. 2. n) cum 2.

i

1

Jl

VITA SANCTI CHLODOVALDI. 353

5. Hoc et iste sanctus pater nostcr^ indubitabili mente credidit et verbis docuit
t usque ad finem suis* operibus servavit, neque enim aiiter'* posset esse sanctus.
luius*^ prosapiam generis, qixamvis bene nota sit omnibus, vobis huius'' paginae duxi
iserere et ab ipsa eius puericia insignem pietatem et morum probitatem"^ narrare^
'raxit autem genus ab alto sanguine regum. Cuius avus Chlodoveus regnum Fran-

orum nobiiiter regens, pulchrc disponens et ordinans, cum Paiisius, cursu vitae suae ''^'^^^f'^^'
xpleto, fiiiem vivendi fecisset, leliquit in regnoS coniugem vocabulo Chlo-
lildam cum tribusi filiis, Chlothario videlicet, Childeberto atque Chlodomcro, qui- Gieg. iii,i.
us, dispositis portionibus, divi s i t monarchiam sui principatus. Sed Chlo- Greg. ni, 6.
omerus, genitor huius sancti confessoris Chlodoaldi, cui forte cesserat Burgondia^,

0 11 multo post defunctus, et ipse tres reliquit filios; quorum unus vocabatur
heodaldus**, alter Guntharius, tertius vero isdem Chlodoaldus. Quos regio more et cultu
Litriebat et instituebat eorum avia iam dicta regina, cupiens eos loco filii in Gieg.iii,i8.
istigio sublimare regni. Sed spe sua frustrata est fraude filiorum de innocentum

lede tractantiura. Denique cum Childebertus resideret Parisius, suasu antiqui ser- Frod.ii!,29.
entis instigatus, ut regnura defuncti fratris invaderet et iniuste possideret cum ger-
lano factionis et sceleris sui participe, mittens clam accersivit fratrem Chlotharium', Greg.iii,i8.
ui tunc temporis Suessionis urbe morabatur: flagitans, quatinus Parisius Fred.iii,29.
enire non diffcrret celeriter, ut una positi commodis et utilitatibus sibi con- Greg.iii,i8.
ruentibus insisterent et regnum germani, qui tunc'' vita excesserat, intcr se dividerent;
lii vero' illius, velut inbellis manus infantilis aetatis, aut gladio neccati aut
erte plebeio tcgmine obscurati atque obumbrati manerent. His ille auditis,
iptis horarum morulis"', celerrime advolavit.

6. Sparserat autem subdole * praefatus Childebertus falsos rumores in aures
)pulares, ob hoc solummodo mutuum colloquium habere voluisse duos fratres,
latinus filios fratris'', suos nepotes, facerent regnare pro patre. Unde et cele-
jra nuntium dirigunt ad matrem, quae Parisius crat ea tempestate, rogantes
am, ut pueros mitteret sine dilatione, ut ab eis mitterentur vel sublimar entur in
igno'^ patris. Regina vero hilaritate perfusa, ignara doli et simulationis, con-
stim misit pueros plurimis obsequiis fultos et caterva puerorura illis famulantium
ipatos, prorumpens in haec verba: 'Non reputo me amisisse filium, si istos par-
ulos videam in regno eius constitu tos'. Mox vero ut ad patruos venerunt, a sibi
bsequentibus et nutritoribus separati sunt, atque ex industria procuratur trucu-
ntissimus nuntius nomine Archadius, ({ u i pergens ad imatrem, ferret evagina-
im gladium et forcipem. Mox vero ut venit, iuxta preceptum dominorum ostendit
igine signa terroris et perculit^ cam terrore gravis nuntii, diccns: '0 gloriosa rcgina,
lii tui, domini nostri magnopere scirc volunt, quid de pueris censeas agendum, et
idetur sibi ocius nuntiari, utrum, tunso capite, velis eos vivcre, an gladio vitam
rcsentern terminare*''. Haec illa audiens, intolerabili dolorc sauciata,
clud in extasi rapta, ignorans nimia'^ tristicia, quid dicerct, ait: 'Sacius duco,
t melius mihi vidctur, eos v i t a ui hanc morte finire, (juam, incisis c r i n i b u s,

Capp. 5. 6. 1. 2.

Cajj. b. a) om. 2. b) altcr 2. c) beati Clodoaldi add. 2. d) slc I. 2. e) brcvitcr

Id. 2. f) inde ub h. l. ad jincm, capitis acriptura pacne deleta esl 1. ff) suo add. 2. hl Tcoi-
ildus 2 i) Cloth. 2, ut in/ra. k) cum 2. I) oiu. 2. m) sic 2; inorluii.s .Uali.; 'J/#. iuorin' Jioll.

(Jap. 6. &) 8ub dolo 2. ]>) inatri.s 2. c; «ie 2 cum Gretj.; regnuiii (Ij. d) prMcul.sit 2.

1 minarc 2. {) quid n. 2.

1) Ilia addc quartum Tlieudericum. 2) Hurf/uttdia tunc lem]>orin a jfropriis reijihun

'.(jebalur.

«8. li. Mcroviiig. II. 46

354 VITA SANCTI CHLODOVALDI.

Greg.111,18. vivcntcs degeneres et ingloriosos videre'. Sed ille perversi aniiiii lionio, qui tam exe-
crabile ac duriim dctulerat mandatum, non pertulit tam diu subsistcre, donec
legina, scdata mente, posceuti congruum daret rcsponsum; sed redit celeritor,
nuntians, matrem decernere, quod ipsi dc pueris institucrant agcre.

7. Mox ergo uiium adpreheusum Chlotharius puerum elisit in terra', dtfixoque in f»
latcre'* eius cultro, crudelitcr iuterfecit. Quo vociferaute, frater cius pedtbus Childcberti
prosternitur, apprehensaque eius genua, cum lacrimis aiebat : 'Succurrc, piissime patcr, ne
ego peream, sicut periit frater meus'. Flexus vero ad misericordiam Childebertus, et
respersa lacrimis^ facie, ait: 'Peto, frater carissime, ut concedas michi huius vitam tua
benignitate, ut non differam quae iusseris pro eius vita dare'. Ille vero conviciis'' lo
cum exorsus, ait, commotus*' amaritudinis felle: 'Nisi illum cito a tc reppuleris'',
pro eo morieris', Qui statim eiecits a se puerum madidum lacrimis, non ferens ani-
mositatem fratris. Sed ille ut iramanior inmanissimo non gerens'' penitudinem iam

a se patrati sceleris, hunc quoque, sicut et priorem, vita privavit, inmemor futuri
iudicii et aeterni ignis. Tercius autem ad simile exicium querebatur Clodoaklus', sed ir.
non potuit repperiri, nutu Dei omnipotentis protectus et auxilio virorum forcium de
manibus crudelium liberatus. Quorura etiam ope adiutus, heres ' patris solus est insti-
tutus a patruo, extinctis duobus fratribus. Qui male blandientis seculi inanem
felicitatem. velud iraraane naufragiura, magis vitare studuit ct ad aetemi Regis
misericordiam pertingcre raisericordiae'' operibus insistendo, quam sub regio s'
nomine terrenae prosperitatis deviare a patria aeterni Patris, Repente itaque regalem
porapani' despicit, sordent illi fulgorantia auri argentique metalla, conterapnitur pul-
chritudo gemmarum, vestes auro textae et olosericae respuuntur. Interea cor eius in-
stituebatur et"» formabatur divinis institutiouibus, ut vilescereut illi omnia, quaecumque
videntur teraporalia, et quod nonnulli horaines pro ingenti deputant lucro, iam sordue- 2»
rant illi viro" sancto et raaximo deputantur detrimento.

8. Sacrorum frequenter fruebatur lectioue librorum, quorum sensus misticos
animi acuraine et alacritate intuens atque intellectu discernens, pascebatur sacri verbi

i'i.118.103. eduHo et lambebat dulcia mella. Quam dulcia, inquit, /a«ci6us meis eloquia tua, super

mel et favum! In divina laude choris psallentium magis volebat interesse quara in- 3o
lecebrosa verba virorura inlicito" audita percipere. Patriraonium'' itnque suura, quod
illi iure hereditario obvenerat a patre ditissirao, laudabili liberalitatc indigentibus
curabat distribuere, non<= surdus auditor neque segnis exsecutor dominicorum prae-
ceptorum, Ubi cum quidam dives quesisset consiHum a Doraino aeternae vitae per-
cipiendae, et ille proposuisset raandata veteris servanda legis, atque iile respondisset, 35
Matth. 19, Qj^uja illa se custodisse, dixit: Si vis pei-fectus esse, vade, vende omnia quae hahes
et^ da pauperibus , et habehis thesaurum in caelo, et veni, sequere me. Sed non
2. Cor, 9.7. iste*, sicut iUe, tristis recessit. Nunc vero ilHc scriptum, quia*^ hylarem^ dalorem
diligit Deus. Propterea'' corpusculura, quod regio cultu in bysso et purpura enutritum
fuerat, viHs induraenti asperitate domabat, et qui dudura dormire nisi*^ in phuna prae 4o

Capp. 6 — S. 1. 2.

Cap. 7. ai terram 2. b) ascella Greg. c) f. I. 2. d) cumviciis 2. e\ amarit (aic) f. c. 2.
f) rcpelleris 2. g) eicit p. a se 2. b) ierens 1. i) sic 1. 2. k) misericorde opibns 2,

1) sponsam 2. m) et f. om. 2. nl vero 1; v. s. om. 2.

Cap. 8. a) sic 1; illicito 2. b) a Clodoaldus p., quod ei de iure incipil Momhr. c) non 45
— Propterea om. Mombr. d) omniaque da 2. . e) ille s. iste 2. f) om. 2. g) enim add. 2.

h) preterca 2 ; in c. redit Mombr.

1) FaUum est ; c/. AA. SS. Sept. III, p. 93.

VITA SANCTI CHLODOVALDI. 355

nimia teneritudine neseiebat, super nudam^ humura teetus cilicio dulcem somnum
capiebat, castigans'' iuxta apostolum se ipsum et servituti subiciens in fame et siti, i.cor. 9, 27.
in frigore et nuditate. Omnesque terrenarum rerum delectationes a corpore et animo,
gratia Dei se praeveniente et subsequente, resecans, satagebat iuxta eundem apostolum
dives jieri in operihus honis ac thescmrizare sihi'^ fundamentum honum in futurum 'is.Ts).'
et vivere in hoc seculo iuste et pie, ut apprehenderet veram fidem. Quae retro sunt
oblitus quidem, in ea vero quae ante sunt extentus, currebat ad palmam supernae
remunerationis, cupiens comprehendere Christum, a quo iam eius misericordia erat
conprehensus. Sed et variarum contempnens delicias aescarum, in agone isto theatrali
vilioris'' et grossioris cibi esu sustentabatur^ potius quam reficiebatur.

9. Et ut peritus et* doctus negotiator merciraonium suum studens ampliare,
parvi pendebat vilem et abiectam rera dare et preciosam emere. Qui repperiens bonam
margaritam et thesaurum absconditum in agro divinarura scripturarum , dedit omnia
quae habere poterat, nichil sibi reservans, et comparavit. Prae amore dulcedinis et
claritatis illius repente viluerunt, quae prius dulcia et iocunda videbantur, et aestimata
sunt ut stercora. Contempnitur mundus fallacia et deceptione plenus, desiderantur
habita, congregata sparguntur in necessitatibus indigentium, ut iusticia eius maneret

in seculum, cornu eius exaltaretur in gloria. Deinde ex integro certans expoliare cf.Ps. 88,25.
vetcrera horainera cum actibus suis et induere novum, eum qui renovatur interius *^ ' jg'"' '
secundum imaginem eius qui creavit eum, abiit ad beatum Severinum ', qui in cella
reclusus contemplationi divinae pro viribus fervere plurimorum vociferabatur, poscens
ab eo, sibi habitum sacrae religionis imponi, in vultu quoque manu eius imrautari'' per
tonsionem capillorum *. Cuius devotara peticionem praefatus desideranter curavit ira-
plere, intuens eura divino amore pluriraum fervere. Sumpto itaque sanctitatis cingulo
et sacro railitiae induraento, velud propugnator fortis intra castra aeterni Regis, non
trepidat divina potentia adiuvatrice cum callido hoste singulare certamen inire. Cuius
validas vires^ ideo fortiter fregit, quia ex toto operibus et pompis eius renuntiavit,
oligens squalore et in^dia pro adipiscenda supernae felicitatis gaudia in moraenta teni-
poris affligi, quara pro^ raomentaneis inlecebrosisque'' delectationibus perpetuis tormen-
torura incendiis concremari.

10. Igitur postquam thesaurorum copiam invisibili modo, praeceptum secutus
Salvatoris, in caelesti thesauro reposuit, postquam agrorum et vinearum possessiones
cum suis cultoribus monasteriis atque (^cclesiis Christi perpetuo profuturas'' testamento
firmavit, terram se eomputans et cinerem et vilem se statuens in occulis suis, ut esset
preciosus in Dei occulis, deliberavit'' apud se jilausus hominum sibi faventium et opus
praeclarum, tanturaniodo divino amore patratum, vanis ot humanis laudibus extollentiuni
devitare et declinare et regionem longe positara quae ]^rovintia nuncupatur adire, ut
ibi quasi ignotus*^ in coepto proposito posset Deo servire. Scd quia non potest lucerna
latere, ncc'* possunt eam tenebrae coraprehendere*' nec obscurare, cura cas suo cho-
rusco lumine noverit pcllere ct fugarc, positus in cadcra rcgionc, magno emicuit'^ vir-

Capp. 8—10. 1. 2.

Cap. 8. &) nuda liumo Momhr. b) fa«tigans — l. 36. in Dci occulis om, Momhr, c) om. 2.
d) Icviori» 2. c) suHtaljatur 2.

Cap. 9. aj om. 2. b) irnmittari 2. c) ft iiioccljrosis 2.

Cap. 10. a) posituraH 2. b) in Tandem delibcravit redit Momhr. c) ig^notis inccpto 2;

i^otas coepto Momhr. dj ncc — fu(,'arc om. Momhr. c) c. ncc om. 1. fj cnituit Mombr.

1) Non confundrndnn cum Sfmerino ahhdlf. Atfannenai, qui aiitc CloddVf.uvi ohiissr mdr.tur.
Afab. 2) C/. Urr.fj. 11. Fr. III, 18: hibi manu propriu capiilo» iucidcnH, clcricuH factiiH CBt.

46*

356

VITA SANCTI CHLODOVALDI.

tutum fulgore. Deinde precibus fugabat demones de obsessis corporibus, aperiebat ora
mutorum, reddebat caecis visum, surdis auditum, daudis gressum ct cunctis ex fide
poscentibus Dei clementia* impetrabat opem sanitatis.

11. Sed nec illud duco tegi silentio, quod claruit eius dono. Cum in parte prae-
fatae regionis construeret domum orationis, pauper quidam vcnit et elemosinam ab eo 5
dari* sibi poposcit. Vir autem Dei, cum in praesenti non haberet quod indigenti
daret, cucullam qua induebatur dedit. Qua pauper accepta recessit et in domum
cuiusdam fidelis hospitandi gratia venit. Qui cum se post cibum et potum sopori
dedisset, magna iam transacta parte noctis, paterfamilias de nocte surrexit ac domum
suam cLiro lumine splendere vidit; qui ihco suae coniugi excitatae a somno narrare 10
curavit. Illa vero rem inusitatam*' intucns, dicif^: 'AHquid muneris divini peregrinus
hic, qui a nobis susceptus est, secum detulit'. Qui matie ab eis requisitus, retulit"',
qualiter ciicuUam loco muneris a sancto viro acceperit^. Quod factum in illo loco in
laude omnipotentis Dei vulgi ore circumquaque est diffamatum et cclebri sermone
vuljratum.

15

12. Talibus carismatum^» donis a sancto*' Spiritu honoratus, revertitur Parisius.
Cui urbi iam continuo gaudium «^ Deo gratias agentium pro eius reditu, quorum olim ^
corda nimium fuerant de eius abscessu mesta. Excipitur itaque mira exultacione popu-
lorum et*' dignus sacerdotio adclamatur voce cunctorum. Quem Eusebius» eiusdem
ui'bis episcopus ordinavit presby terum ^, annuens voci clericorum et precibus Parisius 20
morantium, dignum iudicans, ut qui iam semet ipsum exibuerat hostiam vivam, pla-
ceutem Deo per contricionemf et devotionem mentis, constitueretur minister salutaris
et vivifici sacramenti, ut quos verbo et operibus abstrahere conabatur a Sathanae fau-
cibus, ab eodem truculento hoste ereptos reficeret divinis dapibus. Condidit preterea
monasterium in loco olim vocabulums Novigentum ^, nunc ob insigne eius meritum 25
sanctitatis vocatur monasterium sancti Chlodoaldi ', cuius et noraine pollet et merito,
quod et sufficientibus ditavit terrenis opibus; et congrua habitacula sibi et servis Dei
secum morantibus, sed in'' reliquum aevum suecessu generationum pro salute animarum
suarum'' Deo militaturis aedificavit atque matri ecclesiae eiusdem civitatis, vidclicet
sanctae Mariae, perpetuo habendum testamento delegavit. Ubi etiam ipse statuens so
praestolari terminum vitae suae cum plurimis, quos metus gehennae terruerat, et caele-
cf. P3. 83, c. stis patriae amor animaverat, ascensiones in corde suo disponens, in hac valle lacri-
marum cupiebat de virtute in virtutem ascendere, insistens^ orationibus, ieiuniis, aele-
mosinis, vigiliis*', divinis lectionibus, ut mereretur Deum deorum videre in Syon. His

Capp. 10-12. 1. 2. Sfi

Cap. 10. a) claementiam Momhr.

Cap. 11. a) xic 1 cuvi Mombr. ; sibi a Deo d. p. V. a. c. 2. b) imisitantem 2. c) dixit

Mombr. d) eis add. Mombr. e) acceperat Mombr.

Cap. 12. a) om. Momhr. h) Momhr. in his verbis desinit: donis a Deo honoratus Parrhysios
revertitur: et turba populonini gaudentium excipitur. Ab Eusebio episcopo civitatis praesbj^ter ordinatur. 40
Condidit autem monasterium in loco nomine Novig-ento : quod eius nomine pollet et merito : Migravitque
ad Dominum septimo Idus Septembres. Et ad gaudia semplterna pertransiit: Regnante domino nostro
lesu Christo: cui est lionor et gbiria in saeculorum saccula amcn. c) et add. 2,- fit add. Mab.
d) enim 2. e) om. 2. f; contrictionem 2. g) vocabulo 2. li) sanctarum 2.

1) Eusehius Parisiensis episcopus Saffaraci successor c. a. 551 — 555. sedisse videtur. Quo 45
mortuo, S. Germanus episcopus creatus est. 2) Cf. Greg. H. Fr. III, 18; bonisque operibus

insistens, presbiter ab hoc mundo migravit. 3) Cf. L. hist. Fr. c. 24. 4) lam Saint-

Cloud; rf. Lonynon, 'Geographie de la Gaule' p. 360.

VITA SANCTI CHLODOVALDI. 357

igitur exercitiis divina gratia'' praeditus, ex revelatione divina scire meruit vitae suae
transitum, cuius ultimam horam laetus praestolabatur, cupiens dissolvi et esse cum
Christo. Migravit ergo a corpore 7. Id. Sept., recipiens coronam meritorura suoruni,
quam reddidit illi Dominus pro laboribus iustus iudex. Cuius corpixs in eadem cella
summo honore humatum est, ubi, sufFragantibus eius meritis, completur votum" ex
fide petentis, praestante domino nostro lesu Christo, cui potestas, honor et gloria in
secula seculorum. Amen.

Cap. 12. 1. 2.
Cfl7>. 12. a) om. 1. 2.

1) Cf. Fred. III, 38.- ad cuius sepulcrum Domiuus virtutes dignatur ostendere.

DE YITA SANCTAE RADEGUNDIS

LIBRI DUO.

Radegitmlis, fiUa Berthacharu regis Tlioringorum, qneni Hermenefredus frater
interfecit^j cum patria a Francis expugnaretnr, cajita, CJdotharii regis praedae cessit^:
Tunc inter ipsos victores, cuius esset in praeda regalis puella, fit contentio de captiva, 5
ct, nisi reddita fuisset, transacto certamine, in se reges arma movissent ( V. Radeg. 1, 2).
In villa Veromandensi, quae Adteias vocatur, enutrita atqtie litteris erudita, tdji in
aetatem venit, a rege victore in matrimoniuvi ducta est. lam tunc piis operibus adeo
insistens, ut rex 'potiiis iugalem monacham qtiam reginam hahere' sibi videretur^, post-
quam fratrem eius CJdothacharius iniuste occidif^, ad Deum tota conversa, a S. Medardo 10
Novomagi diacona consecrata est. Tunc loca sanctorum circumiens, ad cellas S. lu-
meris, Datdonis, Gundidfi accessit atque S. Martini urbem vicumque, ubi obiisse dici-
tur, Condute visitavit, Denique in Pictavicum territorium se recefit illicque constitit*.
Instituente, inquit^, atque remunerante praecellentissimo donino rege Ciilothario, mona-
stirium puellarum Pectava urbe constitui, conditumque, quantum miiii munificcntia 15
regalis est largita, facta donatione, dotavi. Pientius episcopus Pictavicus et Anstrapius
dux fahricam illam itissu regis celeriter fecerunt^. Consentientihus episcopis, Agnetem,
quam ab ineunte aetate loco filiae et coluit et eduxit, abhatissam electam institnit^ j
cf. Fortun. carm. VIII, Z, 59;

Quamque suis genibus caram nutrivit abimnam 20

Praeficit ecce, suo constituendo loco,
Eam Germanus Parisiensis p>raesentihus episcopis consecravit^. Monacha abbatissae
iuniori snhdita quanta hnmilitate, qnanta austeritate vixerit, Fortwintus amicus eins
disertis verbis exposuit. Ipsa etiam basilicam S. Mariae ap>ud Pictavos aedlficare coepit,
uhi moniales sepeliebantur ; cf. Greg. IX, 42; V. Padeg. II, 23. Temporihus Ban- 25
doniviae Arnegisselus abbas illi praeeraf. 'Ne sanctimoniali . quae voluntate prodita
videretur ingressa, idli esset ulterius discedendi licentia', Radegunde petente, epi.^copi
sanxerunt^. Unus Maroveus Pictavicus episcopus ei infestus erat. Cum tempore
Chlotharii regis Radegundis monasterium Pictavicis episcopis semp>er subiectum esset,
Sigiberto rege, postqnam Maroveus episcopainm adepttis est, potins Turonensis einsdem so
patronus extitit. Quod ita factum est. Post congregatas sanciorum reliqnias crucis
dominicae lignnm acquirere Radegundis desideravit. Unde, Sigiberto consentiente,
legatos ad lustinum imperatorem misit, isque lignum cnm evangeliis auro et gemmis
ornatis concessit. Quibus delatis, petiit regina episcopum, ut cum honore debito
grandique psallentio in monastyrium locarentur. Sed ille dispiciens suggestionem eius, S6 j

1) Greg. H. Fr. III, 4. 2) Greg. H. Fr. III, 1. 3) V. Radcg. I, 5. 4) F. Radrg. I,
12 — 1.5. 5) Cf. epistulam eius ; Greg. II. Fr. IX, 42. 6) V. Radeg. II, .'i. 1) V. Rudeg.
II, 27. 8) Greg. II. Fr. IX, 39.

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBRI DUO. 359

ascensis equis, villac sc contulit'. Denique a Sigiberto, quem regina iterum acliit,
iussus Eufronixis Turonensis episcopus sancta jpignora in monasterium transtulit,
atque Radegundis Reovalem preshyterum ad imperatorem misit, qui gratias ageret'.
Monasterium autem quod construxit Pictavicum nomen S. Criocis accepit. Cum Marovei
gratiam sihi conciliare non posset, cum Agnete abhatissa Arelafensem urhem petivit,
unde regulam S. Caesarii ascivit^. Insuper, inquit*, congregationem per me, Christo
praestante, collectae regulam, sub qua sancta Caesaria deguit, quara, sollicitudo beati
Caesarii antestites Arelatensis ex institutione sanctoi-um patrum convenienter coUegit,
adscivi. Una cum exemplari regulae Caesaria ahbatissa Arelatensis epistidam ei
transmisit, qua eam hortahatur, ne ieiuniis se nimis conficeret: Pervenit, inquit^, ad
mc, quod nimis abstineas. Totum rationabiliter fac, si tu mihi vivas et semper possis.

Totum sic fac, domina, quomodo in regula habes, quam expetisti. Cum autem

episcopus loci curam defensionis constanter recusaret, sanctimoniales Pictavicae 'regis
se tuitione munierunt', unde 'scandalum de diae in diae propagatum^' est. Rerum
futurarum provida, litteris « datis, Radegundis omnes ejnscopos obsecravit, ut prae-
dones et spoliatores monasterii excommunicarent, atque reges exoravit, hit monasterium
suh sua tuitione et sermone una cum Agnete ahbatissa luherent guhernare'. Deniqiie
in hasilica S. Mariae se sepidtum iri voluit: ubi etiam multae sorores nostrae con-
ditae sunt in requie, sive perfecta sive inperfecta. Gregorius'' et Baudonivia inter
se consentiunt , die 13. Augusti a. 587. eam obiisse; funera, Maroveo absente, Gre-
(jorius ipse et duxit et descripsit, cuius flebiles questus lectori lacrimas eliciunt; cf. in
Glor. Conf c. 104.

Radegundis vitam primus scripsit Fortunatus, familiaris scilicet ipsius Apicius,
postquam a. b87. mortua est; cf. 1, 38 .• Eedeunte transmisso, refcrt ea hora migrasse
iustara de saeculo. llle vero cum inde ah eo tempore, quo in monasterium regina se
recepit, nikil fere nisi exercitationes monachicas atque miracida rettulisset, ne sancti-
monialihus quidem Pictavicis suffecit, quae translationem ligni sanctae crucis mortem-
fpie Radegundis praetermissas aegre tulisse videntur. Unde Dedimia abhatissa et
omnis congregatio Baudoniviae sorori iniunxerunt, 'ut de vita sanctae dominae Rade-
fjundis, quam optime novit, aliquid dicere praesumeret' . Ula: Non, inquit^, ea quac
vir apostolicus Fortunatus episcopus de beatae vita conposuit iteramus, sed ea quae
prolixitate praetermisit, sicut ipse in libro suo disseruit, cum diceret": 'De beatae vir-
tutibus sufficiat exiguitas, ne fastidiatur ubertas, nec reputetur brevissimum, ubi de
[)auci8 agnoscitur amplitudo', Haec Radegundis Vita post annum 600. a Baudonivia
composita est. Nam qui c. 20. laudatur Leifastus episcopus Augustodunensis ante
a. 60. illam dignitatem adeptus esse non potest. Siagrius enim, decessor eius, qui
inde ah a. .507. ad a. 585. conciliis intererat, etiamtum mense lulio a. 599. litteras
a Gregorio pajm accepit; cf. Jaffe, Regesta pontif. I, 198 ^. Cum autem a. 002, Nov.
Siagrium 'reverendae memoriae episcopum' idem papa dixerit •", cum Cointio a. 000,
nr. 7, facile convenio, ijisum a. 000. diem ohiisse. Neque vero multo post a. 000. Bau-
doniviam scripsisse, persuasum mihi est. Mammezo enim matrona, quae, postquam
Radegundis in monasterium se reclusit, per eius interventum oculi honam valetudinem
recuperaverat, 'Domino usque in praesentem diem gratias egit' (c. 11 J. Reovalis
l>reHhyteri , quem Jiadegundis propter reliquias S. Mammetis Uierosolyma transmisit,
his verhis Baudonivia meminit: tunc saecularis erat ct adliuc superstea est corporc (c. 14 j.

1) Ita Grecf. H. Fr. IX, 40; c/. V. Radp.'j. II, Ki. 2) V. lladeg. //, 17. 3) Gre;i.

11. Fr. IX, 40. 4) Cf. epiatulam ':iH8; Grcj. 11. Fr. IX, 42. 5) Martcne et Durand,

TheMnunm novu» Anecdot. 1717, /, p. <">. 6) Grefj. 11. Fr. IX, 42. 7) Grefi. 11. Fr. IX, 2;

V, liaderj. 11, 2 ! . 8j /n ejnntul.a (juavi IJedimiae inscriplam libro vitac jjraemiHit. 9) V. liaderj.
I, .39. 10; Grej. liej. XIII, H (ed. Mauriu.J.

360 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBRI DUO.

Est procul diibio arcliiater Pictavicus, qui imerum in monasterio Eadegundis degen-
tem eunucJium fecerat: siciit, inqttit', quondarn aput urbem Constantinopolitanam
niedicos agere eonspexeram. Denique Leo vir illuster, qui ad synodum evocatns in
caecitatem incurrerat, postquam per Radegundem sanatus est, miracxdiim Bavdoniviae
'ore proprio disseruW (c. \h), Ipsa etiam rettxdit, quae Gregorius"^ de Radegunde h
mortua, Ahho'^ ahbas Atigustodunensis de sanatione sua narraverant; iUius lihrum
in Gloria Confessorum (c. 104J liis verbis laudavit: Sed quantum praesens vidit oculis,
antequam eam sepeliret, de eius virtutibus, in libro miraculorum qucm conposuit in-
seruit (c. 23J. Stilo mulier admodum rudi iititur : anacolutha atque vocabula harbara
abundant, toti semper pro omnes accepit. Scribere nesciens, quascumque legerat vitas lo
sanctorum spoliavit. Epistidam p^raemissam fere totam ex verbis Fortunati, quibus in
V. Marcelli, Hilarii, Radegundis utitur, composuit. Praeterea Vitam S. Caesarii Are-
latensis c. 8. 9. 19. 20. exscripsit. Tamen veniam Baudoniviae probae dabis, imbecil-
titatem suam confitenti: parvum, inquit*, habens intellegentiae eloquium, et infra: non
polito sed rustico temptamus de his quae gessit sermone appetere. is

Ilildebertus Cenomanensis episcopus iussu Seimani vel Seimari cuiiisdam Vitam
Radegtindis liost annum 1197. retractavit: ad Fortunati, inquit^, simul et Baudoniviae
sanctimonialis scripta recurri. — — Eorum scriptis diligenter evolutis, Fortunatum
sequi disposui, cui non minus ex vita, quara ex dignitate pontificis plurimum auctori-
tatis accedit. Quaodam tamen miracula, quorum Fortunatus quidem nullum attigit, 20
sanctimonialis vero memoriae reperitur commendasse, superaddcre disposui; nec tamen
omnia, sed ea solummodo, quae relatu digniora beatissimae mulieris et meritum decla-
rant et praemium. De quo Hildeherti opusculo hoc iudicium Mabillonius, Vet. Anal. I,
]}. 298. tidit: deprehendi Hildebertum aut loca salebrosa praeterisse, aut easdem voces
obscuras retulissc, nihilque fere praeter stili elegantiam apud Hildebertum inveniri. 25
Qune ciim ita sint, Ilildeherto misso, ad Fortunati Baudoniviaeque codices transeamus.

Codices^ 1. 2. 4a. 5 titrumque librum et Fortunati et Baudoniviae continent;
priorem tantum codices 3 et 46 admittunt.

la) Codex Parisiensis Lat, nr. 5275, olim Colbertinus nr. 3291, saec. XI. in.,
formae maximae, sed diversae, scilicet in singidis quaternionihus modo maioris, modo 30
minoris, fol. 14'. Vitas Radegundis continet, quas fol. 30'. Vita Disciolae'' sequitur.

Waitz b. m. contidit.

\h) Codex Monacensis Lat. nr. 3810, Aug. eccl. nr. 110, saec. X, memhrana-
ceus formae maximae, fol. 171 — 198. Vitas Radegundis continet. Textus licenter
immutatus atque decurtatus multis lacunis lahorat. Lihro Baudoniviano capita diio 35
('^^. et 29j addita sunt, ad Disciolam pertinentia '. Codex manu simiii ei quae librum
exaravit emendatus est.

Priorem Vitam Jacobi contidit, posteriorem ipse comparavi.

2) Codex Parisiensis Lat. nr. 13761, olim S. Germani a Pratis nr. 475. vel
1404; saec. X, formae quadratae , a ^^^^'''''ihus lihrariis per quaterniones alternantibus 40
exaratus est. Fol. 81 — 103'. Vitac Radegundis exstant, sed prologi et index lihri
secundi desiderantur.

Waitz h. m. contulit, Molinier codicem recognovit.

Sa) Codex Londiniensis Musei Britannici nr. 11880, saec. IX. in., fol. 71'.
Fortunati opusculum continet. Inest etiam Vita Corbiniani. Liher in 'Catalogue of 45
ancient manuscripts' p. 62. accurate descriptus est.

1) Greg. H. Fr. X, 15. 2) Cf. c. 2o: quod ipse postea cum sacrainento lacrimans

dicebat. 3) Cf. c 26: quod post, ipso refcrcnte, plures cognoverunt. 4) Cf. epistulam

ad Dedimiam datam. b) AA. SS. Aug. III, p. 84. 6) Cf. 'Arddv XI, p. 260. 7) i. e.
Greg. II. Fr. VI, 29. 50

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBRI DUO. 361

Pertz b. m. contulit.

3h) Codex Monacensis Lat. nr. 14095, S. Emmerammi nr. 95, saec. XIlXII.
scriptus, praeter Heinrici IV (fol. \) Vitam quoque Radegundis (fol. 159^ a Fortunato
comjyositam continet. Quattuor folia excisa sunt; cf. infra p. 366, l. 38.

Wattenbach v. c. contulit.

3c) Codex Monacensis Lat. nr. 4618, Benedictoburanus nr. 118, saec. X. et XII,
fol. 89' — 99'. librum Fortunati continet; cf. 'N. Archiv' II, p. 214.

Ipse inspexi.

dd) Codex Monacensis Lat. nr. 22242, S. Mariae Windbergensis nr. 42, formae
maximae, fol. 162, iussu Hebitardi ahbatis (a. 1141 — 1191 j scriptxis est. Fol. 152 — 157',
Fortunati liher occupat, quem Vita Wigberti praecedit, Eusebii sequitur.

Codicem Berolinum transmissum ipse inspexi.

3e) Codex Parisiensis Lat. nr. 9742, olim S. Maximini Treverensis ^ , saec. XII,
p. 134. in iisdem verhis ac 3h. d desinit.

4a) Codex Trecensis nr. 1248, formae quadratae, saec. X/XI. a pluribus lihra-
riis scriptus, olim bihliothecae Boherianae (D. 6b) erat. Lihris Fortunati et Baudoni-
viae appendix a Mabillonio, AA. SS. saec. I, p. 334, commemorata adiecta est: In-
cipit de puella Distiola^ — — Incipit item de alia eiusdem monasterii puella. — —
Epistola^ Caesariae ineipit. Dominabus sanctis Richildae et Radegundi Caesaria exigua.
Praeterea Vitam S. Fulgentii et Passionem quattuor coronatorum continet.

Arndt V. c. a. 1868. contidit.

4h) Codex Londiniensis Musei Britannici Harleianus nr. 649. post Bedae
opera complura saec. XI. exarata Fortunati librum saec. XII. scriptum exhihet. Pro-
logo omisso, a verbis: Beatissima igitur Radegundis incipit; eodem modo ac 5 desinit.

Pertz h. m. pauca exscripjsit.

ba) Codex Parisiensis Latinus nr. 5351, formae magnae, saec. XI. scriptus,
fol. 6 — 19. Vitas Radegundis continet. Lihro I. clausida adiecta est, quae a melioribus
codicibus ahest; prologus secundi adest, sed index capitum desideratur. Textum lihra-
rius suo arbitratu immutavit.

Waitz b. m. inspexit.

bb) Codex Parisiensis Latinus nr. 16734, olim S. Martini Campensis ('S. Martin
des Champs'), saec. XII, fol. 111'. eodem fine terminatur.

Molinier v. c. inspexit.

bc) Codex Parisiensis Latinus nr. 5343 (de ia Mare nr. 384j, saec. XI. scriptus,
diversa opuscula in unum volumen colligata continet. Libro I. eadem clausula ac ba. h.
subieeta est ; prologus et index libri II. adsunt. Is in verhis c. 29; sunt redditi sani-
tati desinit. Textus ad lectionem ecclesiasticam ajdatus est.

Waitz h. m. inspexit.

bd) Codex Parisiensis Latinus nr, 1700.5, olim monasterii Fidiensis Parisiis
conatituti, saec. XII, fol. 110'. utrumqu.e lihrum continet; primo clausula addita est.

Molinier v. c. inspexit.

be) Codex Parisiensis Latinus nr. 5323, saec. XIII, qui fol. 189 — 191. Vitas
Radegundis continet, cum bc convenit, sed inieger esf.

Waitz h. m. inspexit.

Eiiam in codice monasterii S. Galli nr. 561, saec. X, liber Foiiunati exstat;
cf. 'N. Archiv' III, p. 218.

hiter tot codices \a.b. 2 iantum a graviore interpolatione immunes sunt , duo

1) Cf. 'N. Archiv' VI, p. 482. 2) Knt Grey. II. Fr. VI, 29. 3) Ilavc cdiderunt

Martene el Durand, Thenaurua novuH Anecdot. 1717, /, p. .'i — fj, ex codicc S. IJemgni Divio-
nenn»; cf. AA. SS. Aug. III, 5G.

8S. R. Meroving. II. 40

362 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBRI DUO.

autem illi tam orte inter se coniuncti, ut pro uno fere exemplari sint. Exeynpli gratia
lih. I, 14. conditum \a (pr. m.). b exhibent pro Condate, I, 31. qui dicitur la. b
pro quidam, omittuntque hosce locos : qui suos trepidare aliis facit II, 12, cuius anima
confidimus, gaudemus II, 28. Glossemata, quae in his lihris se offerunt, duo secrevi;
sciunt enim, quod in Prologo libri II. post verba Nam illi \a. b inserunt, in Aa et in 5
Vita Marcelli c. \, quam Baxidonivia exscripsit, desideratur, atque II, 25. vel simul,
quae vocahulum totae in \a. h sequuntur, pro interpretamento inutili accipienda sunt,
cicm Baudonivia toti pro simul omnes semper scripserit. Nonnumquam quae altera
manus in \a correxit cum \h conveniunt: I, 13. blattis recte \a (pir. m.), oblatis \a
(sec. m.), ablatis 1&; /, 29. in populum recte \a (pr. m.), vel in publicum \a (sec. m.), lo
in publicum 16; I, 33. merito \a (sec. m.). \h pro marito \a (pr. m.). Itaque \a ex
codice \h simili et exscriptus et emendatus videtur esse. His codex 2 accedit, qui
lib. I, 23. verbum ab ipso Fortunato omissum de suo adiecit. Horum trium lihrorum
\a. b. 2 consensum uhique secutus sum. Interpolatos in tres classes distribui has
Sa. b. c. d — 4a. b — 5; is

I, 2. Quae puella inter alia opera, quae sexui eius congruebant, litteris est eruditaj
puella nata laboribus, quae conveniunt sexui, inter opera reliqua (reliqua opera 3c?) fit
barbaris litterata 3a. b. c. d.

I, 2. lam tunc id agens infantula, quidquid sibi remansisset in mensa, coliectis
parvulis, lavans capita singulis, conpositis sellulis, porrigens aquara manibus] sed iam 20
tunc tenerae aetatis adhuc (adhuc aetatis 46) adulta, id agere studii habebat, ut quic-
quid sibi (residui add. 46) remansisset edulii, collectis parvulis eorumque capitibus
(singulorum add. 46) mundatis 4a. 6.

I, 39. prosequantur] add. 4a: humanae eloquentiae modus ammirando attonitus
viribus explicare minime valet; add. ba.b.c.d: humanae eloquentiae modus admi- 25
rando attonitus pre viribus explicare minime valet. Sit tamen illi qui dedit gloria, laus
et imperium in saecula saeculorum. Amen.

Propterea ex 3a. 6 ea tantiim adnotavi, in quibus aut inter se aut cum alio codice
conveniunt. Codex 36 nonnullis locis alteri 3a praeferendus est, cuius lacunam
(infra lih. I, \b) explet. Uterque Fortunati sermonem nonnumquam melius quam reli- so
qui libri (ut quo pro ubi I, 4) servasse videtur. Libros 3 ef 4 ex eodem exemplari
ortos esse, non negarim (cf. lib. I, S); hoc autem ab interpolationibus quas supra ex
S et 4: attuli immune fuisse necesse est. Codices 5 procul dubio e 4 fliixerunt, cum
textum eundem, sed magis interpolatum habere videantur. In lihro Baudoniviano
cum codicibus 3 destitutus essem, libris \ et 2 inter se dissentientihus, persaepe haesi- S5
tavi. Nam \a cum 16 in multis mendis consentit, neque 2 et 4a honam lectionem
semper praebent; cf. I, 19. munitica pro raunuscula 2. 4a; //, 18. Post totam congre-
gationem se recondebat 2. 4a pro Postquam congregatio se r. Cum autem propior
afjinitas inter \a et 16 quam inter 2 et 4a intercedat, — e. gr. II, 5. traderet 2, aggre-
garet 4a interpolando inseruerunt, — hos consentientes, quantum fieri potuit, secutiis 40
sum. Quorum ordinem etiam verhorum ohservavi, quem \a. b in priore qtioque libro
turbaverunt ; cf. I, 17 sola se la. b, se sola relL; I, 38 hora hac la. h, hac hora rell.
Certe codices 2. 4a icno saltem loco veram lectionem servasse, facile probandum est.
Nam quem \a. 6 tradiderunt : quaii vultu Deus plasmavit eam, lihri autem 2. 4a.- qualera
vultum Deus, plasmator bone, locum lib. II, 19. ex Vita Caesarii II, 27. Baudonivia «
hausit: qualem vultum, Deus bone, plasmator sancte. Ea vero quae in arte gramma-
tica \a.b peccaverunt recepi, cum sermo in 2. 4a procul duhio a librariis emendatus sit.

Orthographiam libri primi, ut in anteriore editione, Fortunati ad carmina fere
formavi; in altero vero Lihro codicem optimum \a secidus sum, cum, quomodo Bau-
donivia scripserit, ignoremus, idque solum conici possit, quod monialis linguae Latinae 50
parum gnara ratione scrihendi peiore ea, quae in chartis illis Meroivingicis deprehen-

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBRI DUO. 363

iitur, %isa sit. Discrepantiam auiem ortJiograpkicam fere suppressi, hanc scilicet in
\ihro I:

\a. aescas, ceditur, regine, acciperat, diliciis, ligumen, coraulent, curso, coenubio,
angore, raisterio, sinei-gium, cybaria, cybum, paradyso, chytaras, ortura, dequoquere,
poquina, capud, insaciata, raolliciem, quociens, crutiatum, tollerabat, coraraitante,
iamminam, consumatis.

\h. adrainuculae, sugnaculo, cumputrescens, postulae, combaiolat, menbra, lebrosi,
peciit, saciaretur, Frantia, euvangelico, redita, inbeciles, literis.

\a. h. nom. sing. oranes, territurio, erba, exalaret, ora, orret, aborrebat, per-
jrrescit, oste, pascales, ydropis, diviciis, cilitiura, sicata, panosos, optinere, auferre
Qro oflferre.

2. aelemosinae, aescas, sacratissim^, discendere, dispecto, liniens, frigoreticus,
cybaria, cybus, cytharas, cultus (acc. pl.), lectu, cathenarura, tonithruo, nichil, ex-
alaret, ora, ortura, ydropis, succinta, commertia, delitiae, Frantia, postitio, aquam-
manile, tinnam, consumare.

3a. deficato, dispecto, disperaret, licumine, putridines, ahl. minori, accederit, nom.
sxanimes, dat. coniuge, pass. deportare et removere, elymosinae, quadriduana.

4a. cathena, amrainistrare, illuxit, suraraergeret, nil iJro nihil, alia;
hanc in lihro II:

16. c^teris, celi, celeste, deraonia, hec, que, ve (saepe e pro ae), obedimus, cepit
^saepe), obedientia, pena (saepe), penalera, giro, corposculum, postulam, sepulcrum
''saepe), aliquociens, aramonicio, devocio (saepe), discrecionem, diucius, hospicium,
iusticiam, pacienter, secrecius (saepe), servicium (saepe), spacio, tercio, tocius, tristicia,
iuditium (saepe), velud (saepe), euvangeliis, benignissimme, aparuit, eclesiis, redidit,
astare (semper).

2. pauperam (saepe), caelestae, paenitus et poenitus, accipisse, cybus (semper),
paradysus, calica, hospiciura, conloquutione, benignisimara, cessaset (saepe), aramonitio.

4a. aecclesiis, ve, ceperat, intelerabilis, quatinus, giro, hidrops, exiberet, hostiura
[= ostium), dampnum, afFuit, astare, ararairabile, ammirantes, araraonens, ammonitio,
optinuit, summersi.

Editionem principem paravit

Momhritius , Sanctuarium, Mediolani (^1475^ II, p. 236. Is nihil nisi Fortti-
nati lihrum edidit, cod.ice quod^am classis 3. usus. Scripsit enim I, 2; Puella nata
laboribus, quae conveniunt sexui, inter opera reliqua fit barbaris litterata, et I, 38.
'(jost mysterium inseruit: in quantum sancta designavit, postea tantum.

Surius, De prohatis sanctorum historiis, Coloniae 1573, IV, p. 629, textum
Momhritianum depravavit atque interpolavit. Exempli causa I, 22. post corpusculum
locum e lihro II, 8. desumptum adiecit: Non illam aliquando mellis pluma fulcivit,
neque lintearainis nitor instruxit. Manicam qua brachium indueret non habebat, nisi
quod de caliga sua sibi duas fecit manicas; sed ita se tractabat, ut haec nec abbatissa
sentiret. Is primus lihrum II. edidit, at indicem capitum praetermisit 'stylumque, uhi
expedire visum fuit, nonnihil elimavit'.

Mahillon , Acta sanctorum ordinis S. Benedicti, Parisiis 1668, Saec. I, 310,
lihrum I. 'ad Mss. cod. S. Germani Pratensis et Conchensis Monast. et D. d' IlerouvaV ,
lihrum II. ^ad Mss. cod. S. Germani Pratensis et S. Theoderici Rem. et D. d'Herou-
val' recensuit. Cum II, 7. omnem intestinam margini addiderit, duhium non est, quin
codex S. Germani idem sit ac 2. Codex autem D. d'IIerouval procul duhio simiiis
erat Aa, nam 1 , 23. scopans {pro occupansj, //, 20. sermo {pro sermonis) margini
adscripsit.

G. CuperuH, Acta sanctorum, Antverpiae 1737, 71«^^. ///, 67, in recensendo
Fortunati lihro ajjographis Gamansii e Soc. lesu, et Petri Francisci ChifJLetii usus eat.

46*

364 DE VITA SANCTAE KADEGUNDIS LIBRI DUO.

E quibtis Gamaiisius apograpJium, 'quod • cum editione Suriana maxime convenit, et
in quo videtur amanuensis liberius stylum mutasse', aliudque ^ex Passionali Ms. per-
gameno monasterii Bodecensis in dioecesi Paderbornensi desumptum, cuius stylus ab
aliis manuscriptis et excusis exemplaribus discrepat^', cum Bollandianis communi-
cavit. Chifjietius autem Vitam e manu scripto codice Vallis - Lucentis describendam i
curaverat, qui ^in constructione periodorum ab editione Mabilloniana differebai, tamen
in stibstantia plerumque ctirn illa concordabaV , et id apographum Bollandianis trans-
misit cum aliis 3Iss. (ut Divionensi^) diligenter collatum. Alterum librum ex eodem
codice Vallis-Lucentis Cuperus edidit, unde etiam cayitum titulos eruit.

Bouquet, 'Recueil des historiens des Gaides' , Parisiis 1741, III, 4^Q, locos quos- lo
dam e Mabillonio excerpsit.

Luchi, Fortunati Opera, Romae 1787, //, 78 (= Migne, Patrologia Latina
LXXXVIII, 497j, Mabillonii editionem libri I. repetivit, cui notas Bollandianorum
adiecit.

Monumenta Germaniae historica, Auct. antiq. IV, 2, Berolini 1885, 15
p. 38. ipse Fortunati libellum ad eosdem codices, quos supra enumeravi, recensui.

Schedis nostris iterum examinatis atque codice 2 recognito, hanc novam editio-
nem institui, cui librum II. adieci.

Mavpurgi, mense Aprili 1887, Krusch.

LIBER I."

INCIPIT PROLOGUS ESf VITA SANCTAE RADEGUNDIS REGINAE."

1."= Redemptoris nostri tantum dives est largitas, ut in sexu muliebri celebret
fortes victorias et corpore fragiliores ipsas reddat feminas virtute mentis inclitae glo-
riosas. Quas liabentes nascendo mollitiem facit Christus^ robustas ex fide, ut quae
videntur inbecilles, dum coronantur ex meritis, a quo efficiuntur^, laudem sui cumulent 25
Creatoris, habendo in vasis fictilibus thesauros caeli'^ reconditos; in quarums visceribus
cum suis divitiis ipse rex habitator est*" Christus. Quae mortificantes se saeculo,
despecto terrae consortio', defecato'' mundi contagio, non confidentes in lubrico', non
stantes in lapsu, quaerentes vivere Deo, ad gloriam Redemptoris sunt copulatae para-
diso. In quo"" est pariter numero illa, cuius vitae praesentis cursum, licet tam" privato so

Cap. 1. la. b. 3a.h. 4ca.

Cap. I. a) haec om. codd. b) ita \a; INCIPIT PROLOGUS FORTUNATI EPI DE

VITA SCAE RADEGUNDIS VIRG li; IXCIPIT VITA SANCTAE RADEGUNDIS REGINAE ID.
AGUSTI 2; INCIPIT VITA SANCTAE RADEGUNDAE EPISCOPO FORTUNATO EXPS (i. e. EX-
POSITA) 3a; INCIPIT VITA SC|: RADAGUNDE VIRG. COMPOSITA A FORTUNATO EPISCOPO 35
Zb; INCIPIT PREFATIO FORTUNATI EPISCOPI DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS REGINAE
4a; prologum om. 2. 4b. c) numeros om. la. b. d) ipse 4a, in exemplari per compendium scriptum
erat xps. e) fortes vi. al. add. la; tales efficiuntur ut m. al. 3a; meritis laudem sui cumulent crea-

toris, a quo efficiuntur fortes, habendo 4a. f| om. Aa. g) quorum 3b. 4a. h) m. al. superser. 16.
i) consorti, m. al. suppl. o 16. k) sic la. ia ; defetato 16; deficato m. al. corr. spectoque 3a; dese- 40
cato 36. 1) lubricum, constantes in lapsum 4a. m) in quarum 36; in quo numero est ista cuius 4a.
n) sic la. 6; sermone tam (sermoni tamen 36) privato 3a. 6.

1) Cuperus l. l. p. 48. apograplmm anonymum vocavit. I, 13. oblatis pro blattis (\a m. al.)
scriptum erat. 2) Prologus quem speciminis causa l. l. p. 68. edidit totus diversus eat.

3) Erat forte 4a similis; cf. aupra ^. 361, n. 3. 45

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER I. 365

sermone, ferre temptamus^ in publico'', ut, cuius est vita cum Christo, raemoria gloriae
relicta<= celebretur in mundo. EXPLICIT'» PROLOGUS.

INCIPIT VITA.

2. Beatissima igitur Radegundis natione barbara de regione Thoringa », avo rege
Bessino''', patruo Hermenfredo'^- *, patre rege Bertechario'', in" quantum altitudo sae-
culi tangit, regio*' de germine orta=, celsa licet origine, multo'' celsior' actione. Quae
cum suramis"* suis parentibus brevi mansisset' tempore, tempestate barbarica Fran-
corum victoria regione vastata, vice Israhelitica exit et raigrat de patria', Tunc inter
ipsos victores, cuius esset in praeda regalis puella, fit contentio de captiva, et, nisi
reddita fuissef", transacto" certamine, in se reges arma movissent. Quae veniens in
sortem" praecelsiP regis Chlotharii'1, in Veroraandensera ducta, Adteias''* in villa regia
Qutriendi causa custodibus est deputata. Quae* puella inter alia opera, quae sexui
eius congi'uebant, litteris est erudita, frequenter ' loquens cum parvulis, si conferret sors
temporis, raartyra fieri cupiens. Indicabat adolescens iara tunc merita senectutis, obti-
Qens pro parte quae petiit. Denique, dum esset in pace florens ecclesia, ipsa est a
lomesticis persecutionem " perpessa. lam^ tunc id agens infantula, quidquid sibi re-
mansisset in mensa, coUectis^ parvulis, lavans capita^ singulis, conpositis sellulis, por-
rigens aquara manibus, ipsav inferebat, ipsa^ raiscebat infantulis. Hoc* etiam prae-
meditans cum Samuele'' parvulo^ clerico gerebat*^. Facta^ cruce hgnea, praecedentera'^
iubsequenss, psallondo ad oratorium cum ^" gravitate matura siraul parvuli properabant,
Bt' ipsa tamen cum sua veste nitidans'' pavimentum. Circa altare vero cum facitergio

Cap. 1. ia.h. 3a. b. 4a. Cap. 2. la.h. 2. 3a. h. ia.h.

Cap. 1. a) sic \a. b. ia; temptavimus 3a. b. b) sic la. b ; publicum 3a.b. 4a. c) sic la;
relicto 16; om. 4«; relata rell. d) sic la; EXPLI PROLOGUS. INCIPIT NARRATIO GESTORU
RADEGL^NDIS 16; EXPLICIT PREFATIO. INCIPIT VITA SANCTAE RADEGUNDIS REGINAE
EDITA A FORTUNATO VENERABILI EPISCOPO 4a; kaec om. 36.

Cap. 2. a) Toringa 4a. b) sic la. 3a. 4a,- Besino 16; Basino 36. c) sic la.b; Ermen-

•redo 2; Ermenfrido 3a; Herminfrido 36. d) sic scnpsi; Berechario la. 6; Berechtario 2. 46; Berh-

;hario 3a; Berthario 36; quae postea add. \a. e) B. quo a. 3a. 6. f) regina 3a. 6. g) om. 3a. b.
i) multum 3a. 6. i) est add. \a (ubi delet.).l. k) suis summis 4a ; suis om. 3a.b. 1) comma-

lens 3a. 6. m) bis a qnibus sublata est add. 46. n) transacta la, corr. o) sorte 16. p) om. 4a.
\) Clotharii la (e corr.). h. 4o; Clotarii pr. m. \a; Cholodarii 36. r) Ategias lo (e corr.). 4a;

\.tteias 2. s) deputata. Puella nata laboribus, quae conveniunt sexui, inter opera reliqua fit barbaris
itterata, frequenter 3a. 6. t) om. 2. u) persecutiones 3a. 6. v) sed iam tunc tenerau aetatis
idhuc fadhuc aetatis 46) adulta, id agere stndii habebat, ut quicquid sibi (residui add. 46) remansisset
:dulii, collectis parvulis eorumque capitibus (singulorum add. 46) mundatis pro iam — manibus 4a. 6.
K) aliis add. 3o. b. x) capita posl remansisset 16. y) ipse lo, corr.; cibos add. 16 (m. al.). 2.
!l ipse lo, corr.; ipso 16, corr. a) H. e. eras. 2. b) Samuhele la. 2. 4o. c) parvo la. 6.

1) regebat 16; om. 3a. b. e) facta cruce lignea 16. f) sic 16. 3o. 6 ; praecedente rell. g) sub-

lequentes lo (e corr.). 2. h) om. 4a. i) om. 3o. 6. 4o. k) p. n. (incidens 3o) 3a. 6. 4a.

1) Eius (Jreg. II. Fr. II, 12. meminit: (Childcricus), inquit, abiens in Thoringiam, apud
regeiD Bysinum (Bisinum A \. D Z. A. b) uxoremque cius Basinam latuit. 2) Itadegundis

lomine Fortunatus, App. III, 31, Ilamalafredi mortem his versibua planxit:

Non fuit ex longa consanguinitate propinquus,
Sed de fratre patris proximus ille parens.
Nam mihi Bertharius patcr, illi Hermencfrcdus :
Germanis gcniti nec sumns orbe pari.
Carm. VIII. 1, 23. ipna 'pia neptix Hf-rmiriffredi' a Fortunato dicilur. Ilermenefrcdi rf.rjin cladrm
Greg. II. Fr. III, 7. rettulit. 3; Cf. (Ircg. L L: Chlothacharius vcro redicns, Kadfgundcm,

Rliam Bertccharii rogi», Becum captivam abduxit eibiquc cam in matrimonio sociavit. 4) Athies
^Somme, arr. P4ronne, cant. Ilam); cf, Longnon, '(Jcographie' p. 410.

366 DE VITA SANCTAE KADEGUNDIS LIBER I.

iacentein pulverem colligens, foris" cum reverentia recondebat potius, quam vergebat'',
Quam cum, praeparatis expensis, Victoriacon''- ' voluissef' rex praedictus accipere, per
Beralcliam ^ Adteias '^ nocte ' cum paucis elapsa est. Deinde Suessionis cum eam
direxisset, ut reginam erigeret, evitanss pompam regalem, ne saeculo cresceret, sed
cui debebatur*', et humana gloria non mutatur. s

3. Nubif* ergo terreno principi'', nec tamen separata caelesti, ac, dum sibi
accessisset saecularis potestas'^, magis quam permitteret'' dignitas, se^ plus inclinavit
voluntas. Subdita semper Deo, sectans monita sacerdotum, plus participata Christo,
quam sociata coniugio. IUo vero sub tempore ^ temptamus patefacere de multis pauca
quae gesserits. Igitur*" iuncta principi', timens, ne Deo degradasset, cum mundi lo
gradu"^ proficeret, se sua' cum facultate elemosinae dedicavit. Nam cum sibi aliquid
de tributis accideret, ex omnibus quae venissent ante dedif" decimas quam recepit.
Deinde quod supererat monasteriis dispcnsabat et, quo ire pede non poterat, trans-
misso" munere, circuibat". Ap cuius munificentia nec ipse se abscondere potuit here-
mita. Sic*i, ne premeretur a sarcina, quod aceeperat erogabat. Apud quam nec"" egeni i5
vox* inaniter sonuit, nec ipsa eam ' surda praeteriit, saepe donans indumenta, credens
sub inopis veste Christi membra se tegere, hoc se reputans perdere", quod^ pauperi-
bus non dedisset.

4. Adhuc animum^ tendens ad opus misericordiae, Adteias'' domum instruit<=,
quo'', lectis*^ culte conpositis, congregatis^ egenis feminis, ipsa eass lavans in termis 20
morborumque*' curans' putredines, virorum"^ capita diluens, ministerium faciens, quos
ante lavarat', eisdem sua manu miscebat, ut fessos de sudore sumpta potio recentaref".
Sic devota femina nata et nupta regina, palatii domina pauperibus serviebat ancilla.
In raensa vero subocculte", ne forte" cognosceretur p ab aliquo, ante se"! posito cum
legumine ferculo, inter epulas regum more trium puerorum^ fava"" vel lenticula delecta- 25
biliter vescebatur. De cursu^ vero decantando, etsi sederet in prandio, excusans' regi
aliquo casu, ut Deo redderet debitum, se subducebat" convivio. Quo egressa^', Domino
psalleret"', curiose requirebat '^, quali cibo foris pauperes refecissent.

5. Item* nocturno tempore cum reclinaret cum principe, rogans'' se pro humana

Capp. 2. 3. la. b. 2. 3o. b (cf. n. i). 4a. Capp. 4. 5. \a. b. 2. 3a. 4o. 30

Cap. 2. a) foras 3o. 6. 4o. b) ita codd.; corr. ver (r ?) ebat lo. c) sic scripsi, cf. Greg.

Hist. Fr. IV, 51: ad villam cui nomen est Victuriacon; Victoria::: lo; Victoriac:: li; Victoriae 2;
Victoriacum 3o; Victuriaco 4a. d) eam add. 'Aa.b. e) sic la; Adtegias 16; ab Atteias 2; ad

Atteias 3«; ab Attegfias 36; ad Ateias 4o. f) noctu la. 6. g) illa evitabat 4o. h) debetur

etiam 4a. 35

Cap. 3. a) nubet 3o; nupsit 36. 4a. b) principe lo. 6. c) secularis dignitas, plus se
inclinavit voluntas, quam permitteret dignitas 4a. d) praemitteret lo. 6. 2. e) sed lo. 6;

corr. de lo. f) in tem | desinit 36, ubi 4 folia perierunt. g) gessit 4a. h) ideo (lo).

i) principe 3a. k) giato 3a. 1) cum sua 4o. m) decimas dedit 3o. n) misso 3o. 4a.

0) circumibat semper 2. p) ad cuius munificentiam 3a. q) et sicuti la (m. al.J. 2. (4o); sicque 3a. 40
r) om. 2. s) non siqipl. 2. t) om. 3o. u) prodere 3a. v) quicquid (3a. 4a).

Cap. 4. a) animo 3a. b) Ateias 4a. c) inheseruit 3a. d) sic 3o. 4a; ubi lo. 6. 2.

e) electis 1 6. f) congregans egenas feminas 3a. g) et 2 ; om. 3o. 4a. h) que om. 3a. 4o.

i) curabat 4o. k) vivorum 3o. 1) lavaret 16. 2 (corr.J ; laverat 4a. m) sic la.b. 3a. 4o;

recrearet e corr. 2. n) subocculto 16; occulte 3a; sua occulte 4a. 0) om. 3a. p) cognoscetur 16. 45
q) om. 16. r) faba 4a et e corr. lo. 6; fabae vel lenticulae 3a. s) curso lo, corr. ; occursu 16.

t) excusans regi aliquo casu om. 4a. u) c. s. 3o. v) ut add. 16. 4o. w) psallebat e corr. 2;

et add. lo (m. al.J. 2. 3o. x) bat e corr. 2; requireret 3o.

Caj). 5. a) idem lo. 6. 4a. b) rogat 3a.

1) Vitry (Pas-de-Calais, arr. ArrasJ; cf. Longnon, 'Geograpkie de la Gaule' p. 414. 50
2) Neseio quid intellegatur. 3) Cf. 2. Reg. 17, 28.

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER I. 367

necessitate consurgere, levans", egressa cubiculo'', tam diu ante*' secretum orationi in-
3umbebat, iactato cilicio, ut solo calens spiritu*", iaceret gelu penetrata, tota carne prae-
inortua, non curans corporis tormenta*" mens intenta paradiso, leve •" reputans quod
ferret, tantum ne? Chi'isto vilesceret. Inde regressa cubiculum'', vix' tepefieri poterat
?-el foco vel lectulo. De qua regi"* dicebatur, habere se ' potius iugalem monacham
:juam reginam. Unde et ipse irritatus", pro" bonis erat asperrimus, sed illa pro parte
eniens, pro parte tolerabat modeste rixas inlatas a coniuge".

6. Diebus vero quadragesimae satis est scire qualiter se retegit^, inter vestes
'egias singulariter paenitens''. Igitur, adpropinquante ieiunii ^ tempore, mittens*^ ad
religiosam Piam^ nomine monacham, cui f' sancto proposito illa dirigebat veneranter
Ine linteo sigillatum cilicium: quod sancta induens ad corpus, per totam quadragesi-
cnam subter veste'' regia dulci portabat' in sarcina. Transactis"* diebus, similiter sigilla-
;ura retransmittebat cilicium. Sin ' autem rex deesset, quis credat, qualiter se orationi
iefunderef", qualiter se tamquam praesentis Christi pedibus alligaret et", quasi repleta
ieiiciis, sic longo ieiunio satiaretur in lacrimis? Cui, despecto» ventris edulio, ChristusP
cota refectio et tota fames erat ini Christo.

7. Illud qua* pietate'* peragebat sollicita, ut*^, quae per oratoria vel loca venera-
ailia** tota nocte perlucerent, candelas suis manibus factas iugiter ministrabat^? Unde
bora serotina, dum ei nuntiaretur tarde, quod eam* ad mensam rex quaereret, circa
res Dei dum satagebat?, rixas habebat a*" coniuge, ita ut vicibus » princeps per'
□Qunera satisfaceret, quod ei"^ per linguam peccasset.

8. Ad cuius opinionem si quis servorum Dei visus*» fuisset vel per'' se vel voca-
tus*= occurrere*', videre^ se illam, caelestem se "^ putabat habere laetitiam, et, hora
loctis recursa^, cum paucis'' pergens et intimis ' per nivem, lutum vel pulverem, aqua
;alida parata, ipsa lavabat et tergebat venerandi vestigia, nec resistente servo Dei, et"^
propinabat in patera. Sequenti die curam domus committens creditariis, ipsa se tota'
3ccupabat circa viri iusti verba, circa salutis instituta et circa adipiscendi'" vitae cae-
lestis commercia retentabatur per dies. Et si venisset" pontifex, in" aspectu eius lae-
tificabatur et remuneratum relaxabat ipsa tristis ad propria.

Capp. 5—8. \a.b. 2. 3a. 4a.

Cap. 5. a) et levans 3a. 4a. b) cubiculum 3a. c) diu secreta oratione 3a. d) spiritu \b.
e) OOT. 2; tormentum 3a. f) reputabat levissimum quid 4a. g) ne:, ras. c 16. h) cubiculo 4a.

\) vel 3a. k) regem 3a. 1; potius se 3o; so magis 4a. m) in tantis corr. tantis 2. n) pro —
inlatas om. 3a. o) rege la. b.

Cap. 6. a) retexit \a (e corr.J. (4a); redegit 3a. b) poenitentcm 3a. c) ieiunii tempore

om. 3a. d) mittebat post P. 4a. e) m. n. P. 3o. 4a. f) corr. in 2. g) c. in 1. s. 3a.

h) vestem regiam la. 3a. 4a. i) portavit 3a. k) autem add. 3a. ia. 1) si 3a. m) sic pr. m.
\a. b. 2; difiunderet (3a. 4a). n) om. 3a. o) dispectu 3a. p) Christi illi t. 3a. q) in

Christo om. \a. b.

Cap. 7. a) quod \a (corr.J. b. b) p. j). om. \a; perageret sollicite 3a. c) circumicns pro

at q. p. \a. b. d) ut add. \a. b. <;) mini.strarct. pro quarum morti serotina 3a. f) quod se ad

mansam (?) rex requireret 3a; rex quod ad mensam 4a. g) satagit 3a, h) cum \a.b. i) pro

munerf; 3a. k) ei per om. 3a; ei om. \u.

Cap. 8. a) Dei, vel per so vel vocatu» visus fuisset occurrerc 4a. b) pro \a.b (corr.). 2.

c) provocatuB 2; evocatus 3o. d) corr. occurrcret \b. e) sic \u.h. 2; vidcres i. 3o. 4a. f) »ic

\a.b. 2; se putabat om. 3a. 4o. gj decursa 3«. h) pace \h. i) intimis, m. al. in manj. add.

tbermis \h; intmis 4o. k) D., propinabat ci pateram 4o. 1) Uu \u. 2; om. \b. m) lic pr. m.

\a.b. 2; instituta, circa dispicienda mundi vitae 3a; adi]»i»ccnda (4a). n) presbyter aut add. 3a.
o) p., qnos vir Deus letificata remuncrarc laxabat 3a.

1) C/. Forlun., V. 1'aterni c. 9 (Auct. antiqu. IV, 2, p. :}5, /. 30J.- inHUpcr ct cellulas

in carro vicibus visituret.

368 DE VITA SANCTAE EADEGUNDIS LIBER I.

9. lllud quoque quam prudenter totum pro sua salute providebat inpendere,
quotiens, quasi mavorteni»- ' novum, lineum savanum^^ auro vel gemmis ornatum'*,
more vestiebat*^ de barbaro, a circumstantibus puellis'' si laudaretur pulcherrimum, in-
dignam se adiudicans tali*' conponi linteolo, mox exuens se vestimento', dirigebat
locQg sancto, quisquis esset in proximo, et pro'' palla ponebatur divinum ' super altare. 5

10. Qualiter vero, si quis pro culpa criminali, ut assolet, a rege deputabatur
interfici, sanctissima rogina moriebatur cruciatu, ne designatus reus moreretur» in gla- fl
dio? Qualiter concursabat per domesticos fideles, servientes et proceres, quorum'' blan-
dimentis mulcebat animum principis, donec in<^ ipsa ira regis, unde processerat*' sors
mortis, inde curi-eret vox salutisV 10

11. His igitur beatis actibus occupatam in tantum provexit divina clementia, ut
etiam adhuc in palatio laica^, Domino largiente, declararentur'' pro'^ ea miracula.
Denique** in Perunna* villa post prandium dum ambularet per*^ hortum sanctissima,
rei retrusis pro crimine succurri sibi clamabant, vociferantes de carcere. Ipsa'', quid
esset, interrogat'; mentiuntur ministri, quod mendicorum'' turba quaereret elemosinam. 15
Credens hoc illa, transmittit, quod' indigebat inopia. Interea a iudice conpelluntur
tacere, qui tenebantur in conpede. Cum vero nox supervenisset, dum sibi cursum
diceret, fractis vinculis, soluti'" occurrunt sanctae de carcere. Quo cognito, reos se
viderunt, qui beatae mentiti sunt, dum, qui" rei fuerant, de catenis soluti sunt.

12. Et quoniam fi-equenter aliqua occasione, Divinitate prosperante, casus ceditur 2«
ad salutem, ut haec religiosius* viveret, frater^ interficitur innocenter^. Directa igitur
a rege veniens ad beatum Medardum Novomago<=, supplicat instanter, ut ipsam^, mutata

cf. J_^Coi-.7, veste, Doraino consecraret *'. Sed memor dicentis*^ apostoli: Si qua^ ligata sit con-
iugi^, non quaerat dissolvi, differebat reginam, ne veste' tegeret monacham. Adhuc''
beatum virum perturbabant ' proceres et per basilicam graviter ab*" altari retrahebant, 25
ne velaret regi coniunctam, ne videretur sacerdoti, ut praesumeret principi subducere
reginam non publicanam"-*^ sed publicam. Quo sanctissima cognito intrans in sacra-
rium", monachicaP veste induituri, procedit ad altare'", beatissimum Medardum his
verbis alloquitur, dicens: 'Si me consecrare distuleris et plus hominem quam Deum

cf. Gen. 9, .5. timueris, de manu tua, pastor*, ovis anima requiratur'. Quo' ille contestationis con- 30
cussus tonitruo ", manu superposita, consecravit diaconam.

Capp. 9 — 12. \a.h. 2. 3a. 4«.

Cap. 9. a) mavorte : la; mavorte lineo savano novo auro 4o. b) ornato 4«. c) vesti^^it

barbaro et a 3a; vestiebatur barbaro 4«. d) pueris, superscr. vel puellis 4o. e) om. 3a. f) in-

dumento 3a. g) s. 1. 16; 1. s. d. 3a. h) om. 3a. i) super altario divino 3«. 85

Cap. 10. a) reus gladio moreretur 3a. b) cuius 3a. c) om. 4a. d) proces.sit \b.

Cap. 11. a) laicam 3a. b) declararent 3o. c) hxc \a.h. 2; pro ea om. 3a; per eam (4a).
d) Denique dum in — prandium ambularet 3a. e) corr. Perona castro la; Perrunna \h; Berrona -Sa.

f) pro orto scisma 3a. g) et rusi 3a; trusi 4o. h) autem add. 4a. i) interrogabat \h.
k) t. m. 3a. 1) «ic la. h. 2. 4a; quo (3o). m) o. soluti 3a; sol. sanctae occurrunt 4a. n) dumque 3o. 40

Cap. 12. a) religiosus 3o. b) in marg. suppl. 2; innocentis. igitur directa 3a. c) sic
pr. m. \a.h: 2; Noviomagum 3a. d) ipse lo. h. e) consecrarit lo, corr. f) a. d. 3a. 4a.

g) quae 3a, h) coniuge 3o. i) vestem la, corr. k) adhoc \h (e corr.). 4o; etiam add. 4o.
1) proturbabant 16. m) ad altare 16, corr.; ab altario 3a; ab altare graviter 4a. n) non publi| 3a.
o) secretario 3a. p) monachica, e corr. ca lo; monachi:ica 2; monachi 3a. q) et add. 3a. 45
r) et add. 4a. s) a pastore la (e corr.J. 2. 4a. t) qua 4o. u) om. 4a.

1) Est velum. 2) Est linteum villosum ; cf. Ducange ed. Henschel VI, p. 1. 3) Cf.

Fortun. carm. de excidio Thoringiae v. 124; Greg. Ilist. Fr. III, 7: cuius fratrem postea in-
iuste per homines iniquos occidit (Chlothacharius scil. rex). 4) Mulier publicana est meretrix;
cf. Forcellini ed. de Vit 7F, p. 979. 50

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER I. 369

13. Mox indumentum nobile, quo celeberrima die solebat, porapa comitante,
regina procedere, exuta ponit in altare et blattis ", gemmis, ornamentis mensam'' divinae
gloriae tot donis onerat per* honorem. Cingulum auri'' ponderatum fractum dat opus
iii pauperum*'. Similiter accedens ad cellam ISancti lumeris^ die uno, quo se ornabat
felix regina, conposito, sermone ut loquar barbaros, stapione''- ', camisas', raanicas,
cofias'*-, fibulas, cuncta auro, quaedam gemmis exornata per circulura, sibi profutura
sancto tradit' altario'". Inde procedens ad cellam venerabilis Datdonis" die, qua"
debuit ornari praestanter in saeculo, quidquid indui p poterat, censu divite femina, ab-
bate remunerato, totum dedit coenobio. Aequiter sancti Gundulfi' post factii Mettis
episcopi progressa receptaculo, non minore laboratu nobilitavit synergium •'• *.

14. Hinc felici navigio Turonis adpulsa, quae suppleat eloquentia, quantum offi-
ciosam* quantumque'' se monstravit munificam? Quid'' egerit circa saucti Martini
atria, templa, basilicam, flens, lacrimis insatiata, singula iacens per limina, ubi, missa
revocata, vestibus et ornaraento, quo se clariori cultu solebat ferre^ palatio, sacro con-
ponit altario*. Hinc cum in vicum Condate''-^, quos gloriosus vir Martinus et Christi
satis intimus senator migravit de'' saeculo, ancilla Domini pervenisset, dedit non in-
feriora, Domiui crescens in gratia.

15. Hinc cum in villa Suedas^-^ Pictavo'' territorio iuxta praedictum vicum
decenter accederet, itinere prosperante, qualem*^ se gessit per singula, quis enumeref*
infinita? Quod in mensa sub fladone ' sigilatium'' panem f absconsum vels ordeatium*'
raanducabat* occulte, sic ut nemo perciperet. Nam ex illo tempore, quo, beato Medardo
consecrante, velata est, usque ad infirmitatem praeter legumen'' et' holera non™ poraum,
piscem vel ovum nec" quid" aliud editP, potum veroi praeter aquam mulsam atque
piratium* non bibit, vini vero puritatem auf medi * decoctionem cervisaeque ' turbi-
dinem» non" contigit.

16. Tura» more sancti Germani '•* iubet sibi molam secretissime deferri, ad quara

Capp. 13 — 16. \a.h. 2. '6a.h (cf. n. Vi). ia.

Ca2>- 13. a) sic 1« (j/r. m.J. 2. 'Sa. 4«; oblatis la (in. ul.) ; ablatis 16. b) inmcnsa 3«.
c) pro honoro 3«. d) auro 3a. 4a. e) pauperes 3a. f] •'umeris 3«.. g) om. 3a. h) sta-

bionem 3a. i) sic la. b. 2. k) redit 3h. 1) tradidit 4«. m) altari 2. 4a. n) Dadonis 4a.

o) fiuo 3a. t. p) induere 3a. b. q) factis tamitis 3a; facti mitis 'ih. r) corr. sinergio la.

Cap. 14. aj ociosam \h. b) quam 3a. b. c) quod 16. d) ornare in p. 4a. c) sic

'6a.h, cf. sujira l. 7; altari rell. f) Conditum la (pr, m.). h; Condatum la (all. m.) ; Condoteuse 36;
Condatensem (4a). g) aic Za.h; ubi rell. h) a 16.

Cap. 15. a) Suacdas 2. 4a. b) Pectavo 3a; Pictavio 36. c) qualiter (la); quale 3a.

dj enumerat 2. ej nic \a.b. 4a; segalatiura 2; selacio 3a; sic allato 36; cf. infra jt. 371, /. 23.

f) p. a. 8. 16; pane absconso 3a. 6. g) et (la). 2. h) ordeacio 3a; ordeaceo 36. i) mandu-

cavit 1a Ccorr.). h. k) legiimen ■ — vero praeter om. 'Sa (non 3h). 1) poslca add. \a; om. 16.

m) 0771. 16. n) ne 16. o) ovi. 4a. p) r^didit corr. ^dit 2; esui babuit 4a. q) ovi. 'Sa.b.

r) atque 16. s) medus la. 2; medis corr. medonis 16. t) cervisiacque corr. cervisaequc la. 2.

\\) n. c. om. 3a; non bibit 36.

Cap. 16. a) tumoro 16.

1) Cf. (Jraff, 'Ahd. Sprachschatz' VI, p. 655. 2) Cajnlin teymen; cf. ForccUini cd. dc

Vit II, p. 2')ij. 3) Gundulfi Mettensin cjjiscoj/i praeter Fortunatum nemo mentionem fecit.

4) Monaeterium ; cf. du Cantje cd. llenschel VI, p. 472. 5) Cf. Grer/. Tur., 11. Fr. X, 31;

(Martinua) obiit apud CondatenHern vicuin urbi» suac. Ktit Candcs (Indre-et- Loirc). G) Saix.
7) Genwi quoddam placentae, Gall. 'Jlan' ; cf. Forcellini ed. de Vit III, p. 92. 8) Vinum cx

piriH factnm; cf. Forcellini ed. de Vil IV, p. 681. 0) Lirjuor turbidua factus; cf. Forcellini

ed. de Vit VI, p. 214. 10) Cf. V. S. (Jermani AutisiodorenaiH episcopi (cd. Narhcy, 'Flude

aritiqw aur la vie de S. Germain d'Auxerre', Parin. 1884, p. M): \n refectionibus prirnuin
ciaerem praeiibavit, deiiidc panciii hordeaecuin bunipait, (luciii taineii ipBC excuHsit et iiioiuit.
8S. K. Mcrovinfe'. U. 47

370 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER I.

totiuu' qiiadragesimam, in quantum quatriduana'' refectio postulavit "=, oblationes etiam
suis manibus faciens, locis venerabilibus incessabiliter*^ dispensavit. Ergo, quia apud
sanctam non minus usus misericordiae quam erat concursus de plebe, nec^ deessent'"
qui peterents, nec deficeret quod donaret'', mirandum, ut omnibus satisfaceret. Unde
thesauri' tot exuli, unde tot'' divitiae peregrinae? 5

17. Quantum expendebat diurna rederaptio, quod sola sciebat, quae petentibus
doportabat? Nam praeter cotidianam mensam, qua refovebat matriculam, duobus semper
diebus sabbati quintam* et sabbatura vicibus balneo parato, ipsa succincta de'' savano',
capita lavans egenorum, defricans, quidquid erat, crustam*', scabiem, tineani, nec puru-
lcnta'^ fastidiens, interdum et vermes extrahens, purgans cutis putredines, singillatim 10
capita pectebat^ ipsa, quae laverat. Ulcera vero cicatricum, quae cutis laxa detexerat,

fg"^' ' aut ungues exasperaverant, more euangelico oleo superfuso, mulcebat morbi contagiura.
Mulierum vero descendentium in tinam ipsa cum sapone a capite usque ad ' plantam
membra singula diluebat. Egredientibus exinde, si cui veteratas indumenta conspi-
ceret, tollens rasa, nova reddens*', ante pannosos faciebat venire cultos' ad prandium. is
Quibus congregatis, ministerio parato, ipsa aquam sive mappara singulis porrigebat et
invalidis ipsa pariter os et raanus tergebat. Hinc tribus ferculis inlatis, farcitis deliciis,
stans ante prandentes ieiuna, praesens conviviis'', ipsa incidebat panem, carnem, quid-
quid adponeret. Languidis autera ct caecis non cessabat ipsa cibos cum cocleare' por-
ct. Lur. 10, i.ig(3i.(j^ }iQ(. praesentibus duabus, sed sc"" sola serviente, ut nova Martha" satageret", 2«
donec potulcnti fratres laeti fierentP conviviis. Tunc illa reraovens se loco, ut ablueret
raanus, iara bene culto convivio, tota gratificabatur. Si quid audiret de fremitu, iubebat
tamen, ut sederent, donec veilent'' adsurgere.

18. Venerabili* vero orani'' dominico die hoc habebat in canone vel^^ aestate vei
hierae, ut pauperibus collectis prirao'' raerura sua raanu de potu dulci porrigeret, 2h
puellae postea coraraittens, ut oranibus'' illa propinaret, quia ipsa festinabat orationi""
occurrere, quo ets cursura consummaret et sacerdotibus ad mensam invitatis occur-
reret'', quos adhuc regali more, ad propria cura redircnt, sine munere non laxaret'.

19. Hanc quoque rem intremescendam qua peragebat dulcedine*? Cum leprosi
venientes, signo facto, se proderent, iubebat adminiculae -, ut, unde vel quanti essent, 30
pia cura requireret. Qua sibi renuntiante, parata raensa, raissoriuni, coclcares, cultellos,
cannas^, potum ct calices scola'' subsequente, introraittebatur'^ fartini, quo se nemo
percipcrct. Ipsa tamen mulieres variis leprae*' raaculis" conprehendens in araplexu,

Capp. 16—19. la.b. 2. 3a.b. 4a.

Cap. 16. a) tota quadragesima (li. 4a) et e corr. la. 2. b) quatriduanam 2, corr. c) 8ua 35
manu conmoluit add. 3a; commuluit add. 36. d) incessanter 3a. b. 4a. e) ne 16; ut nec (36. 4o).
f) deesset 2. g) corr. peteret 2. h) doiiaretur 2. (4a). i) tot thesauri 4«. k) unde :::

(rus. tot) peregrinae tot divitiae 4a.

Cap. 17. a) quiutum et sabbato lo fpr. m.J.b; quinti et sabbati 1« fvi. alt.) ; diebus quinta
scilicet feria et sabbato 4a. b) om. 4a. c) crustae 4«. d) purulentam 2. e) pectinabat 3o. b. 40
f) deest 2. g) inveterata 4a. h) reddebat 4o. i) cultus 2. k) ita \a. b. 2; convivis rell.
1) cocleariis 3a; coclea 36. m) sola se la. 6. n) Marta la. b. 0) satagaret la, corr. p) fer-
verent 3o. 6. q) assurgere vellent 4«.

Cap. 18. a) venerabile lo, corr. h) om. 16. c) om. 4a. d) priinum 3a. 6. e) omnes 2;
om. 16. f) orationi incurrere 16; ad orationem recurrci'c 3a; orationi incumbere 36. g) e corr. la; 46
ad cursum 16. h) e corr. \a; occurrit 3a. i) relaxaret 4a.

Cap. 19. a) dulcedinem la, corr. b) 8:ola 2. c) intromittebantur 3«. 6; intromittebat 4o.
d) lepra la, corr. c) 1. pcrfusas maculis 4a.

1) V. p. 368, 71. 2. 2) i. e. winistra, 3) Cantharm, 2>oculum, Germ. 'Kanne^ ; cf. dii

Canrje ed. Favre II, p. 'Jl. 50 ij

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER I, 37l

osculabatur et vultura», toto diligens animo. Deinde, posita mensa, ferens aquam cali-
dam, faeies lavabat, manus, ungues et ulcera et rursus administrabat, ipsa pascens per
singula. Recedentibus praebebat auri vel vestimenti'', vix una teste, munuscula^^.
Ministra tamen praesumebat ef blandimentis sic appellare^: 'Sanctissima domina, quis
te osculetur, quae sic leprosos amplecteris?' IUa respondit benivolef: 'VereS, si me
Qon osculeris*', hinc mihi cura nec' uUa est'.

20. Quae taraen, praestante Deo, diverso fulsit» rairaculo. Denique, si quis
pustulae desperaret de vulnere, offerebat'' ministra sanctae foliura jjampani*^, raentiens
sibi opus hoc*' esse. Sic^ vix^ obtento signaculo, portans ad desperatum, vulneri
mperpositos, mox occurrebat reraedium. Itera'" frigoriticus', qui venisset, aut langui-
lus, dicens in soranis se vidisse, ut pro sua salute feminae'' sanctae occurreret, oflfe-
'ens ' candelara alicui ex rainistris, qua incensa'" per noctem, morbus accipiebat raortem,
norbidus" sanitatem. Quotiens autera, cum° cognovisset decubantem in lectulo, por-
ans poma peregrina, dulce simul etP calidura i, reficiebat aegrotum, et qui nec decimo
am die quid'' percepisset, cibaria^ ipsa mox administrante, languidus' accipiebat cibura
jariter et salutem? Quod tamen ipsa iraperabat, ne quis proferret in fabula"'.

21. Quanta vero congressio popularis* extitit die, qua se sancta deliberavit
ecludere, ut, quos plateae non caperent, ascendentes tecta conplerent? Quid autem
lanctissima ieiunii, obsequii, hurailitatis, karitatis, laboris et cruciatus ferventer'' in-
lepta sit, si quis cuncta percurreret, ipsam praedicaret tam confessorera quara mar-
yrem. Ergo<= venerabilem praeter diera dominicum fuit sacratissimae oranis'' dies
eiunium, lenticulae vel holeris prope ieiuna® refectio, non avem'^, piscera vel pomura
lec ovum habens eduliums. Panis vero deliciarum sigilatium'' fuit aut ordeatium',
[uem'' absconsum' sub fladone sumebat, ne quis perciperet. Haec fuit etiara'" potio
,qua mulsa, piratium, sed modice libata" sitibunda potatio.

22. Prima quoque* quadragesiraa, qua se reclusit in cellula, donec fuisset trans-
,cta, panis non sumpsit cibaria, nisi die dominico tantum radices herbarura aut holera
lemalbis'' sine olei gutta, sine sale conposita^. Verum aqua<= toto ieiunio nec sumens''
luo sestaria, hinc^ tanta siti laborabat, ut, faucibus desiccatis, vix psalmura diceret

Capp. 19 — 22. \a.b. 2. 3a. 6. 4a.

Cap. 19. a) vultus 3a. h; osculabatur in Deo eas toto 4a. b) vestimenta 2; solatium

dd. 4a. c) munifica 2. 4o. A) alc la.b. 2; et si 3a; om. 3b; eam (4o). e) appellaii 1«, corr.
) benevolo 3o; om. 3b. g) venire non 3a; verum si mo non 3h. h) oscnlas m. al. c.orr. oscu-
iris \h. '\) cura nulla li; nulla cura 4a.

Cap. 20. a) fulgit li, corr. b) auferebat la. b, ut infrn. c) s!c \a. b. 2. d) ossp

oc \b. e) si la (corr.J. 2; sicquc (4a). f) o. v, 4a. g) superpositum 4a. h) sic Sh ; id e.st

r. m. \a. 2; et lo ^e corr.J; idem 16. 2 fe corr.J. 3a. 4a. i) frigoraticus lo (corr.).h. k) s. f. Aa.
I offerebat 4o. m) accen.sa (3a. 4o). n) autem add. \b. o) om. 3o. b. 4a. p) vol 1«,
rrr.; ad \b, corr. q) calido la (e corr.J. 3a. b. 4a, r) om. 4o. s) cibariae 3o; cibi 3h.

) eorr. lang^uidis lo, et gic \b. u) fabulam la. 3b. 4a.

Cap. 21. a.) om. \b. b) frequenter 4a. cj p. c. v. d. 3a; o. p. v. d. 36. d) omncs

n; omnibn» diebus ieiunii 4a. o) om. 16. {) om. 4o; non add. 3o; vel add. 36. g) (;dulio 4a.

) »ic \a (pr. m.J.h (all. m.J ; sigilatius 1« (alt. m.J. 4o; segilatiuiii 16 (pr. m.J ; sogalatium 2; secale
a; fligale 36; e/. svpra p. 3G9, l. 30. i) sic \h; ordeaciuni corr. ordcatius lo; hordoacium 2; ordoum
o; hordeum 36; ordcaceuB 4a. k) quani 2, \) absconso 3o; absconse 36. m) oius ndd. 4«.
) ac add. 4o.

Cap. 22. a) om. 4o. b) malva 3o. 6. c) aquao (4o). d) d. Hcxtaria sumons 4a; post

iiDCDS add. nisi 3o. 6. c) om. 4a.

1) Cf. Fortun., V. Mart. II, '.V.)\: iam quoqno Ma,rtiiii quac fal)ula fiuxftrit ore. 2) <f.
'. fiermnni Autisiod., ed. Narhry p. 40.- non olnuin, non hrfjuinfii, nuii(|U!im vftl sal ail usuin
Qndcndi sapori» acccjiit.

47*

372 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER I.

arida. Cilicinm'' ctiam liabens ad corpiis pro Hnteo'', iiigiter'^ cursuni decantanSj per-
agebat vigiiias; ante se cinerem'' stratum, superiecto cilicio», hoc utebatur pro lectido;
ipsa requies fatigabat, cui parum videbatur hoc sixstinere, corpusculum.

23. Adhuc nionachabus omnibus soporantibus'*, calciamenta tergens et unguens,
retransmittebat per singuhis. Aliis quadragesimis aliquid relaxatius^' quinta feria sume- 5
bat, deinde<= dominica''. Nam et reliquo tempore praeter dies paschales ac summae
festivitatis, donec infirmitas permisit, in cineremf et cilicium^ semper vitam duxit
ansteram, prius se levans, ut psalleret, quam congregatio surrexisset. Nam de officiis
monasterialibus nihil sibi phacuit, nisi pi*ima serviret, et ipsa se castigabat, si bonum
post alteramf. Ergo suis vicibus scopans monasterii pkteas, simuls et angulos, quid- lo
quid erat foedum, purgans et ante sarcinans''- -, quod' aliis horret videre, non abhorrebat
evehere. Secretum etiam purgare'' opus non tardans, sed occupans', ferens foetores
stcrcoris, credebat se minorem sibi, si"" se non nobilitaret vilitate'' servitii. Ligna sub-
portans" brachiis, focum flntibusP, forcipibus admonens, cadensi nec'' laesa se retra-
hens', extra suam ebdomadam infirmantibus serviens, ipsa cibos decoquens, aegrotis is
facies abluens, ipsa caHdum porrigens, visitabat quos fovebat, ieiuna rediens cellulam '.

24. IHnd quoque quis expHcet, quanto fervore' excitata'' ad coquinam concursi-
tabat, suam faciens septimanam? Denique nuHa^^ monacharum nisi'' de posticio*, quan-
tum Hgni opus erat, soKi ferebat in sarcina. Aquam de puteo trahebat et dispensabat
per vascuLi. Ilohis purgans, legumen lavans, flatu'' focum vivificans, et ut decoqueret 20
escas, satagebat exaestuans, vasa de foco ipsa levanss, discos'' lavans et inferens.
Hinc, consuramatis conviviis, ipsa vascula dihions, pnrgans nitide coquina', quidquid
erat hitulentum'*, ferebat ima purgamina. Inde per aegrotantes inferens', ibat non""
tepida, et priusquam exciperet Areh\tensem"'» regnham, cbdomada sub" transacta suffi-
cienter ad omnes caHdamP faciebat. IIumiHtate sanctissima pedes havans et osculans, et 25
adhuc omnesi prostrata deprecabatur veniam neglegentia "■ pro commissa.

25. Itaque post tot Labores, quas sibi poenas intulerit", et ipse'' qui voce refert
perhorrescit. Quadam vice, dum'^ sibi hatos'' tres circulos ferreos diebus quatlragesimae

Capp. 22—25. \a.h. 2. Za.h. 4a.

Cap. 22. a) cilium Aa. b) ac add. 4a. c) iungit 2. d) cinerem servatum 3a; cinere strato 36. 30

Cap. 23. a) soporantis corr. soporatis 2. b) relaxans 4a. c) et \h. d) sic \h. 2. 4a;
die dominica \a; die dominico 3a. 6. e) sic pr, m. \a.h. 2. f) faceret m. al. in marg. add. \b;

ageret add. 2 ; si bonum post alteram om, 3a ; si ponebatur post alteram 3h ; si bonum fecissct post
alteram 4a: verbum desideratur, cf. Carm. VIII, 16, 1. g) vel a. 4a. h) sic 3o; ante sarcinas la. 2;
07«. 16; (ante om.) sarcinas 36. (4a). i) sic \a.b. 2 (at orret la. 6); quicquid alius horrebat 3a; aliis 85
quod horret 36; quas alii horrebant 4o. k) o. p. 4a. I) scopans ferebat 4a. m) et si 2. n) ser-
vitii vilitate 4a. o) superportans \a (e corr.J. 36. p) excitans add. 36; et add. 4a. q) calens 2.
r) ne ;jr. m. \a.b, s) retrahebat 4a. t) cellam la. 6 fpr. m.J; ad cellam 16 (m. alt.). ia.

Cap. 24. a) q. servitio est exc. 3a; q. servicio exc, 36. b) excita 4a. c) nullam la
(pr. m.). b. d) ipsa add. (4a). e) de postio lo (sec, m.); nisi depositio fieret sec. m. superscr. 16. 40
f) focnm flatu 4o. g) lavans 16; om. 3a. h) lavans discos 3a ; discos levans 36. i) sic 16.

3a. 6; quoquina lo. k) foras in locum designatum add. Surius. 1) necessaria add. Surius.

m) intrepida 36; intepida 4a. n) Ilaretense regnla 16. o) om. 16. 36. p) aquam add. la. 6;

faciebat humanitatem pro cal. — humilitate 4o. q) ante add, 3a. b ; ac omnibus 4a. r) pro com-

missa neglegentia 3o. 4o. *S

Cap. 25. a) intulerat lo fscc. m.J. 2. b) ipsa quae 2; intnlerit ipsa qui 4a. c) om. 4n.

d) inlatos tres 3a ; inlatas tres 36 ; tres latos 4o.

1) Cf. V. Germani Autisiod., ed. Narbey p. 39; Spatium vero lectuli sui trabcculae dola-
tiles ambicbant, iniectos cincres usquc ad marginem continentes. — — Stratum omne, sub-
iccto cilicio et superposito uno tantum saguio, fuit. 2) i. e. in sarcinam coUigere; cf. du 50

Cange ed. Favre VII, p. 309. 3) Cf. supra p. 359.

V I

DE VIT^A SANCTAE RADEGUNDIS LIBER I. 373

collo vel bracliiis nexuit, et tres catenas inserens, circa suum corpus dum alligasset
adstricte^, inclusit durum ferrum caro tenera supercrescens. Et transacto ieiunio, cum
voluisset catenas sub cute clausas extrahere nec valeret, caro per dorsum atque pectus
super ferrum catenarum est incisa per circulum, ut sanguis fusus ad extremura ex-
inaniret corpusculum.

26. Item» vice sub'' altera iussit fieri laminam in signo Christi oricalcam<=, quam
accensara in cellula'' locis duobus corporis altius sibi inpressit, tota carne decocta.
Sic, spiritu flammante, raembra faciebat ardere. Adhuc aliquid gravius in se ipsa tor-
trix excogitans una quadragesimarura super austerum ieiuniura et sitis torridae cru-
ciatum, adhuc'= lima cilicii membra tenera setis asperis dissipante *^, iubet portare aqua-
maniles" ardentibus plenum carbonibus. Hinc'^ discedentibus reliquis, merabris trepi-
dantibus, animus arraatur ad poenam, tractans, quia non essent persecutionis tempora,
a' se ut fieret raartyra'*. Inter haec, ut refrigeraret tara ferventem' aniraura, incendere
corpus deliberat, adponit aera candentia, stridunt raembra crementia'", consuraitur
eutis, et" intiraa, quo attigit ardor, fit fossa. Tacens tegit foraraina, sed conputi^escens "
sanguis raanifestabatP, quod vox non prodebat in poena. Sic feraina pro Christi dulce-
dine tot amara libenter excepit. Hinc actum esti, quod ipsa abdiderif, hoc miracula
non tacerent.

27. Itaque matrona Gislaadi^ proceris'* nomine Bella, sed longa caecitate miser-
rima, rogavit se de Francia ^ Pictavis ad sanctae duci devote ^ praesentiam. Quara,
licet tarde exorata'', sibi fecit occurri'' per tetrae noctis silentia. Prostrata^ cuius ad
genua, ut dignaretur oculos eius signare, vix impetrat. Quae moxs in nominc Christi
signum crucis inpressit, caecitas fugit'», lux rediit et nocturno sub tempore orbae diu
dies inluxit, ita ut', tracta cura venisset, nullo ducente, recederet.

28. Item puella Fraifledis''', inimieo instigante, dum torqueretur tam'' nequiter,
Suedas •= inter manus sanctae, nec data dilatione, curari proraeruit, Nec illud praeter-
eatur, terapus beatae quod praestitit. Feraina'' quaedam Leubila^, dum vexaretur in •"
rure abs advcrsario graviter, sequenti die, sancta orante, nova Christi curationc, in
scapula crepante cute et verme foras exeunte, sana est reddita pubb'cc, et ipsum ver-
mem calcans pede, liberata'' se retulit.

29. IUud quod gessit in secreto profcratur" in** populum. Monacha<= quaedam

Capp. 25 — 29. la.b. 2. Sa. h. 4a.

Cap. 25. a) ahstricte li; adstrictins .3«; astrictius Sb.

Cap. 26. a) Iflem 2. b) om. 4a. c) auricalcam ?>a; aurichaleam 36-, Uiminam do auri-

calco in sig^no Christi 4a. d) cella 1«. Z»; cellulam 4«. e) ad ima 3«; adhuc ad ima 36. f) dissi-
pantom 3«. 6. rr) manile ph;num ard. 4«. h) huic \h (pr. m.). i) a se om. 3Zi. 4a. k) martyr
2. (\a). \) ffrventer 1«. m) sic la. b, rliythmo firmatuvi. n) om. 4a. o) conputrescen-

tibn.s sangni» 3a; conpiitrescente rirus sangiiinis 3i. p) om. 3a; prodidit '■ih, (fj ut add. 2 (sec. vi.J.
(3a.h. 4a); om. \a.h. r) addiderit 1«. 6. 3a. 6.

Cap. 27. aj Oi.slodi 4a. h) proceriris \h. c) devotae 3a; devota %h. d) oxoratam

1«. 3/y. o) adduci 4a. f) ad cuius genua prostrata, vix impetrat, ut dijj^narctur oculos eius tangore
(lupertcr. t signare) 4«. g) ut add. \h (sec. m.J. 2. ]i) fulgit \a, curr. i) ita in \b.

Cap. 28. R) Frailindis 3a; Friaflodis 36. h) om. 4a. c) sic \h. 3a; Suaedas 2; om. 36. in;

r/. Mupra p. 309, /. 18. d) feminam \a, corr. e) Loubiio \a. 2; Lotibiio 16, r.orr.; Leobila 3a. f) in

ra::ro la; irnio spc. m. corr. irruonte 16. (,') adversatio sec. m. corr. advorsario 16. li) liboratam la. 6.

. Cap. 29. a) i>rofortur 3a. 6. b; in populum, superscr. i in pupiicuni la; iii i)ublicum 16-

c) a monacha caput ineipil 3a. b.

1) Fnrcellini r.d. dr Vit I, p. 348, /mnncc lorum n Sacrametd. dr.lax. altulU: A(|iiam!iiiilo,
hoc out va» manualo, (juo scilioot manuH lavaiitur. 2) Francia pro Nruslria acrijyitnr; cf,

Wailz, 'VG: II, 1, />. V.y\^.

374 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER I.

toto anno in die gelata frigore, per noctera creraata igne, sex mensibus nec gressum
raovcns, cum iaceret exanirais, sanctae de eius infirmitate soror altera nuntiavit. Et
quia perinanis esset, tepidam fieri praecepit, ipsam^ aegrotam ad se facit*' in cellulam<=
deportari et in tepida*^ deponi. Hinc iubet omnes removeri, remanente tantum sola*"
siraul aegrota cum medica fere per horas duas. Quantum est corporis ^ forma, a capite s
usque ads plantam'' infirma membra conbaiulat. Dehinc', quo manus attingebat,
fugiebat dolor'* de languida, et^, quam duae™ deposuerant, exiit salubris de" tepida;
quae vinum nec odorabat, accepit, bibit et refecta" est. Quid plura? SequentiP die,
cum iam sperareturi migrare de saeculo, salva"" processit in publicum.

30. Adiciatur laudi, quod non deperiit* merito. Mulier quaedam dum inimici lo
invasione graviter laboraret, et vix ad sanctam potuisseut hostem'» rebellem adducere,
iraperat adversario, ut se' suo cum"* tiraore'' pavimento prosterneret. ^Mox ad beatae
sermouem in terra^ se deiciens, qui timebatur extimuit. Cui sancta plena fide cum
calcasset in cervices, fluxu ventris egressus est. Est"^ et in rebus minimis magna'
gloria Creatoris. Ergo casu dum'' glomus', quem sancta filaverat, perpenderef" de is
camera, veniens sorix", ut tangeret, antequam filum incideret, mortuus in° morsu
pependit.

31. Inseratur operi res tam digna miraculo^. Floreius'' quidam'^ nomine"* homo
eiusdem sanctae pro piscatione dum in mare satageret, oborto*" ventorum turbine'^,
fluctuura surgente mole nec tani nauta sentinantes, quara unda supervergente, cum 20
navis plena submergeret, in extremitate clamat: 'Sancta Radegundis, dum tibi oboedi-
mus, non subsidamus'' naufragio, sed obtine apud Deum, ut Hberemur de pelago'. Quo
dieto, mox fugata nube, reddita serenitate, unda cadente', prora surrexit.

32. Goda puella saecularis post Deo monacha serviens, dum longo sub tempore
lecto flebilis decubaret et, inpenso multo medicamine, plus langueret, facta candela ad 25
mensurara suae* staturae, Doraino miserante, in nomine sanctae feminae'", qua hora
frigus speraret, lumen accendit et tenuit, cuius beneficio ante fugata<^ sunt frigora,
quam esset candela consumpta.

33. Si propter brevitatem multa praetermittimus, plus» peccamus. Igitur piir-
gatis velociter'' reliquis, dilatato*= remedio, carpentarii cuiusdam uxor dum*' plurimis 30
diebus inergumine^ torqueretur •", venerabilis eius abbatissa ioculariter dicit ad sanctam:
'Crede, mater, excoramunico te, si intra hoc ti-iduum mulier haec ab hoste purgata non
redditur'. Dixit plane, sed fecit sanctam? muherera occulte reficiendi terapore paeni-
tentem''. Quo' ne moremur, quid actum sit, altera die, sancta'' precante, adversarius

Capp. 29 — 33. la.b. 2. 3a. b. 4o. 35

Cap. 29. a) et egram ipsam ia. b) feeit 3a.b. ia. c) cellam ia.b; cellula 2. d) tapete
3a.b; tepida aqua d. 4a. e) om. 4a, {) f. c. 16. g) om. 2. h) plantas infirmae 3a. b.

i) deinde cum li; dein quo 4a. k) ovi. 16. 1) om. Sa. b. m) diu 16. n) de tepida om. 3o; de
tapete 36. o) refecit 3a; reficit 36. p) Sequente 2. q) speraret 2; spectaretur 3a. 6. r) sana 4a.

Cap. 30. a) deperit 2. 4o; de add. ia. b) r. h. 4a. c) ovi. 16. d) om. 16. e) tumore 40
3o. 6. {) terram 2. (4a). g) cervicem lo. 36. h) om. 3o. 4o; extitit pro est et 36. i) est add. 4o.
k) 8ic la. 2. 36. 4a. 1) globus 3a. 6; c/. Fort., de virt. S. Hil. §. 15. m) penderet la (e corr.J.

3a. 6. n) sic la. 2. 36; surix 16; surrexit 3a; sorex (4a). o) p. in m. 4a.

Cap. 31. a) miracula lo. 6, in utroque corr.; om. 36. b) Foreius 16. c) qui dicitur lo. 6.
d) om. ia. e) aborta lo. 6, in utroque corr.; obortu pr. m. 2; aborto 3a. 6. f) tnrbidine lo (corr.).b. 45
g) se inante sec. m. corr. se inaniente 16; sentinam 3a; seiit 36. h) snbdamur 4a. i) caden-
tem lo, corr.

Cap. 32. a) staturae suae 3o; suae naturae 36. b) om. 16. c) figurata la, corr.

Cap. 33. ai p. p. om. 16. b) r. v. 4o. c) dilato 2. d) in atld. 1«. e) sic la.b

(pr. m.J ; inergimiino 2 ; in energumino 4a. f) spiritu add. 4a. g) sancta 3a. 6. h) penitere 4a. 50
i) quod 2. 3a (e corr.J ; sed ne moremur dicere quid 4a. k) om. 16.

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER I. 375

rugicns per aurem egrediens *», invtasum vasculum deserit''; mulier cum marito*= sospes
redit** hospitium. Nec illud praetereatur, quod est actum simillimum '^. Rogat beatis-
sima, de loco suo evelli arborem validam lauri et ad suam cellulam ^ pro iocunditate
transferri. Quo facto, transplantata non adhaerente radice, fit totas foliis arida. Cui
abbatissa ioculariter inputat'', nisi exoraret, ut arbor terrae adhaereret, se de ' cibo
suspenderet. Quod non inaniter dictum est; nam, sancta intercedente, foliis, ramis'',
radice laurus siccata reviruit.

34. De monachabus quaedam sibi familiarior», cuius ex humore sanguis con-
texerat oculum, adprehensa herba absinthii'', quam sancta circa pectus, ut refrigeraref^,
habuerat, cum super oculum posuit, dolor et cruor mox eflfugit'', et de viriditate herbae
puritas lucis emicuit. Revocetur meraoriae", quod tacitumf paene praeteriit. Andere-
dus agens eiusdem beatissimae, cum sibi filii nascerentur, quos, ut videret, moxs per-
deret, et cogitaret sepelire raater tristis'', dum pareret, exaniraem infantulura lacrimosi
parentes iactant ' in sanctae ciliciura. Qui'^ saluberrimara vestem mox ' panni nobilis
attigit, ad officium vitale redit' infans de funere, et rubens levaf" de pallio pallor
vicinus" ad turaulum.

35. Quis numeret mirabilia, quae Christi raisericors ojDcratur clementia? Animia
monacha dura tanto* hydropis morbo turaefacta tenderetur, ut salus esset in ultimo, et
deputatae sorores spectarent, quo momento exhalaret'' spiritum, visa*= est illi per sopo-
rein'' cum veneranda abbatissa beata Radegundis in balneo sine liquore nudam iuberet*'
descendere. Deinde manu^ beataes visa est'' oleum aegrotae siiper caput efFundere
et nova veste contegere. Quo peracto mysterio', evigilanti'' de sopore de' morbo nihil
appamit, ita ut nec subsudasset, et intus aqua"" consumpta sit. Quo novo sub" raira-
culo non reliquit in utero nec" raorbus vestigium. Nam quae credebatur deferri prae-
ceps ad tumulum, levat ad? cursum de lectulo, ut olei testiraoniura^ odor inesset capitis
et ventris nulla"" pernicies.

36. Proferatur in raedio, quo* gratuletur regio''. Quadam vice, obumbrante iam
noctis crepusculo, intcr coraulas*^ et citharas dum circa'' raonasterium a saecularibus
raulto freraitu cantaretur, et sancta^ duabus testibus perorasset diutius, dicit quaedam
monacha serraone ioculari'^: 'Domina, recognovi, unaras de meis canticis a saltantibus
praedicari'. Cui respondit: 'Grande est, si te delectat coniunctam'' religioni audirc
odorera saeculi'. Adhuc soror pronuntiat: 'Vere, doraina, duas' et tres iiic modo
meas'' canticas audivi quas tenui'. Sancta respondit: 'Teste' Deo, me nihil'" audisse

Capp. 33 — 36. la h. 2. 3«. h. ia.

Cap. 33. a) egressus ia. b) descruit et mulier 4a. c) slc \a (pr. m.J. 2. 3a. h. 4a;

mcrito \a fiec. m.J. h. d) h. r. 3a; redit in hospicio 3h; revisit hospitium 4a. c) siinilium 2.

f) cellam \a. b. g) toto 2. h) quod add. Aa. i) a 4a. k) et add. 4a.

Cap. 34. a) famiiior \h. h) sic 3h. 4«; absentii \a. 2. 3a; abscnthii \h; cf. FovL, V. M.

IV, 540. c) refrigeraretur 4«. d) effugiit 2, corr. e) mcmoria 2. f) tacite 3a. h. g-) ct

add. \a. b. h) corr. tristos \a. \) iactent 2, corr. k) ut add. (4a). 1) ovi. ia. m) pallor

vicinuH tumulo levat dc pallio 4a. n) vicinis \b, corr.

Cap. 35. a^ tantum 2. (4o). b) cxaltarcnt, exp. n \h. c) visum 4a. d) (juod add. 4a.
e) ila \a.h. 2; iubcre rell. f) manus 4a. p) bcata \a. h. h) s. c. a. o. c. 4a. i) mini-

«torio 4a. k) cvigilaiit<- \u. h; vigilantc 2. 1) nil dc m. in ea apparuit 4a. ni) aquam \a.

n) on«. 4a. o) »ic \a.b; nec morbi f2); nec mors nec morbi (morbus 3h) 3«. h; morbus noc 4n. ji) dc
lectulo ad cursum 4a. q) testimonio 3a.h; olci odor inessct capiti ad tcstiiiionium 4a. r) forct add. Au.

Cap. 36. a) tota add. 4a. b) rcligio 3a.h. c) corollas \a.h. 2 (e corr.). 3a. \a; carol-

la« 2 (jrr. m.J ; coraulis Fort., carm. III, 6, 47. d) carca la, corr. c) cuni add. 4a. f) hccu-

lari? \b, corr. (?) unum 4a. h) coniuncta 2; coniunctac 4a. i) duo ct tri.i t« (c corr.J. 4a.

k) dc meis canticis audivi quac \a (e corr.J ; m. cantica audivi que rctinui 4«. 1) testor la.

m) fatcor $ec. m. add. \a.

376 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER I.

modo saeculare" de cantico'. Unde manifestum est, ut'' carne licet in sacculo"=, mcntc
quod'' tamen esset in caelo.

37. Praedicetur in laude Christi more beati Martini ' tempore praesenti antiqui
norma miraeuli. Cum beatissima femina reclusa esset in cellula, audivit fletum de
monacha et signi-'' tactu venientem, quid illud'' esset, interrogat. Quae mortuam 5
sororem nuntiavit infantulam et, frigida*^ qua'' lavaretur, paratam esse iam cahdam.
Condolens sancta tunc imperat, ut cadaver ipsius suam deferret^ in*^ cellulam. Quo
sibi deportatos, excepit*» manu propria, reclausa' post se mox ianua, iubens'' longe
discedere', ne quis sentiret, quid ageret; sed, quod occulte gessit, celare'" diu non
potuit. Inter" haec, dum defunctae exsequiae praeparentur ", fere per horas septem lo
mortuaeP tractat corpuscuhim. Sed Christo vidente fidem, cui ncgare non potuit, red-
dita prorsus salute, surgit haec ab oratione, resurgifi iUa de funere, et se tunc sublevat
vetuLa, cum revixisset infantula. Quam, tacto'' iterum signo, laetificata rcddit vivam,
quam flens acceperat mortuam.

38. Commemoretur et iUud nobile factum. Per somnium tribunus fisci cogno- 15
Au^^is ™Gnto Domolenus die qua sanctissima migravit '^ de saeculo, dum graviter suffocationis

totus languore deficeret, videbatur ipsi ", quod sancta in vicum'' eius dignabiliter acces-
sisset. Currit*=, salutat, interrogat, quid beata requireret. Tunc ipsa dicit, quod ad''
eum® illic'^ videndum pervenerit. Et quia votum plebis erat, ut beati Martini orato-
rium conderents, adprehendit tribuni manum bcatissima, dicens: 'Hoc loco'' sunt con- 21;
fessoris venerandae reliquiae, per hoc aedificate templum, quod sibi ducat dignissimum'.
Quale' Dei mysterium"*! Fundamentum et pavimentum repertum est, quo' basilica
facta est. Adhuc in ipso sopore manum trahif" per fauces eius, et gulam diu deli-
niens, insuper et hoc dicens: 'Veni, ut tibi melior a Deo sanitas conferatur'. Et"
videbatur sic rogare**: 'Per meam vitam ut propterP me relaxes'' illos quos habes in 25
carccre'. Evigilans tribunus refert quod viderat coniugi, dicens: 'Vere credo, quod
hac'' hora exiit sancta de saecixlo'. Dirigit ad civitatem, ut^ per hoc vera cognosceret;
transmittit ad carcerem, qui' septem reos ibi" retentos admonitus relaxaret. Redeunte
transmisso*, refert, ea hora migrasse^*' iustam de saeculo, et triplici mysterio, carcere
relaxatC^, tribuno sano reddito, aedificato templo, sanctae probavit oraculum. 30

39. Sed de beatae virtutibus sufficiat exiguitas, ne fastidiatur ubertas, nec repu-
tetur brevissimum, ubi de paucis agnoscitur in^ miraculis amplitudo, qua*" pietate,

Capp. 36 — 39. la.h. 2. 3«. 6. 4a.

Cap. 36. a) de s. c. 4a. b) quod 4a. c) secundo II, corr. d) ita \a fdelet.J. 2. 3b;
om. rell. 35

Cap. 37. a) signo tacto Ih. 3a. 4a,- signo tactu 3b. b) om. ia. c) frigidam (4o).

d) quo 16. 3«. b. e) deferretur Ib. f) ad 4a. g) portato Ih. h) excepiens corr. ex-

cipiens 4a. i) et clausa 4a. k) iubet longe eas discedere 4a. \) discere la. m) celari

2. (4o). n) interea dum 4o. o) praeparareutur la; praeparautur 2. (3a); pararentur 4a. p) mor-
tuum 3a. b. q) surgit illa li; illa resurgit 4a. r) sic 3a.b; tactu iterum signo la (pr. vi.J.h; 40

tactu iterum signi la (sec. m.J. 2. (4o).

Cap. 38. a) ipse lo. b. 2, corr. la. 2. b) vico 3a. h. c) percurrit 4a. d) sec. m.

add. la. e) om. 16. f) ovi. 3a; ibi 36. g) construerent 3o ; conderetur 36. h) locum

lo, corr. i) o quale 4a. k) in quantum sancta designavit, postea tantum add. 3a. b. 1) quod la. 6.
m) trahens 4a. n) om. 4o. 0) rogari lo. 2 (corr.J. 36. p) propter me om. 4o. q) relaxas 45

lo, corr. r) hora hac la. 6. s) u 2. t) quo 4a. u) om. 16. v) misso 4a. w) i. m. 4o.
x) vacuato, tribuno sanitati r. 4a.

Cap. 39. a) om. 3a. b. b) quae 3a. 6.

1) Sulii. Sev., V, Marl. c.l. 2) De obUu Radegundis cf, lib. II, c. 21,

DE VITA SANCTAE EADEGUNDIS LIBER II. 377

parcitate, dilectione, dulcedine, Iiumilitatc, honestate, fide, fervore sic» vixerit, ut et ad"
ipsaiu post obitum gloriosi transitus mirabilia prosequantur.

EXPLICIT" LIEER I.

Fort. V. mi.
c. 1.

LIBER^ II.

DOMXNABUS" SANCTIS MERITORUM GRATIA DECORATIS DEDI-

MIAE-' ABBATISSAE VEL OMNI CONGREGATIONI GLORIOSP

DOmNAE^ RADEGUNDIS BAUDONIVIA HUMILIS OMNIUM.

Iniungitis mihi opus agere non minus inpossibile, quam 2 sit digito caelum tangcre'", ^"■■'•V-Hii,
ut des vita sanctae dominae Radegundis, quam obtime nostis, aliquid dicere praesu-
mamus. Sed istud illis debetur'' iniungi, qui habentes ' intra se fontem eloquentiae^. j^^°^'-^-^
Unde quicquid illis iniungitur, carmine irriguo copiosius explicatur. Verum aecontra'', qui-
cumque angustae intellegentiae sunt nec habent affluentiam eloquii, per quam vei' alios refi-
cere vel suae siccitatis possint inopiam temperare, tales non solum per™ se aliquid dicere"
appetunt", yerum etiam, si quid eis iniunctum fuerit, pertimescunt. Quod inP me hocl
recognosco, quae sum pusillanimis, parvum habens intellegentiae eloquium, quoniam,
quantum (ioctis proloqui"", tantum indoctis utile fit^ tacere. Nam illi "^ de parvis magna dis-
serere, i.sti de magnis neseiunt vel parva proferre ; et ideo quod ab aliis quaeritur, ab aliis
formidatur. Cum sim ego" minima omnium minimarum, quam^' ab ipsis cunabulis ante
sua vp,'stigia peculiarem vernulam familiariter ^^' enutrivit, ut^ inpensi muneris y de eius claro
Opere, etsi non plene, vel ex parte ^ conplexa perstringerem^, quatenus^, dum sui gregis
auribus eius gloriosae vitae praeconia'', etsi non digno^, devoto tamen eloquio*', benignis-

Cap. 39. \a. h. 2. Za. b. ia. Prologus. la. b. 4a. 5a. c.

Cap. 39. a) om. 4a. b) ita la. b. 2; ut adhuc 3a.b; ut et (4a). c) ita la; om. 2; EX-
PLICIT VITA BEATAE RADEGUNDIS 3a; adiuvante Dno, qui vivit et regnat in saecula saeculorum.
Amen add. 36; humanae eloquentiae modus ammirando attonitus viribus explicare minime valet. EX-
rLICIT VITA SANCTAE RADEGUNDIS EDITA A FORTUNATO EPISCOPO add. 4a; humanjie
ehjqufintiae modus admirando attonitus pre viribus explicare minime valet. Sit tamen illi qui dedit
gloria, laus et imperium in saecula saeculonim. Aracn. EXPLICIT LIHER PRIMUS VITAE SANCTE
RADEGUNDIS REGINAE (EXPLICIT VITA SANCTAE RADEGUNDIS VIRGINIS 5c) 5a. c. Sequitur
Vita S. Eadegundis a Baudonivia composita 1. 2. 4a. 5.

ProloguB. aj liher in codicibus ita inscriptus est: INCIPIT PROLOGUS BAUDONIVIAE DE
MIRACLXIS SCAE RADEGUNDIS VIRG li; ITEM DE VITA BEATAE RADEGUNDIS COMPOSITA
AB UNA EX SANCTIS MONIALIBUS lUGITER CUM EA CONVERSANTIBUS 2, ubi prologus desi-
deralur; INCIPIT PRAEFATIO SEQUENTIS LIBRI 4a; INCIPIT PROLOGUS IN LIBRO SE-
CimDO 60; INCIPIT PROLOGUS LIBRI SECUNDI 5c. b) Dorainis 5a. c) Didimiae 5c.

d) sic la.b, in utroque corr. e) domne 5c, saepius. f) scilicet add. (4a). g) vitc corr. de
vita Ih. h) debet ('4aj. i) sic la cum V. Marcelli; habent la (e corr.J. b. ba. c. k) et contra 5c.

1) et 5c. m) ut per 5a. c. n) non postea in marg. add. 16; in cod. V. Marcelli P desideratur.
0) appetant 5a. c. p) imme 4a. q) eras. la; cgo (4«). r) ut cst disputarc 5a; utilo est dis-
pHtari^ 5c. s) corr. sit la. t) sciunt add. la.b; om. 4a et Fortun. ; de p. sciunt (5a. c). u) if^i-
tur (4aj. v) me 5a. c. w) familiarem vemulam 6a. x) uti 4a. y) nuineris 16, in marg. corr.
z) aliquid add. 5a. c. 11) pertriug-erom 16, corr. h) Unde quo sui 5a. c. c) paudeiitur add. (iaj.
d) dignum 5a. e) pandam add, ba. c: verbuvi resonarent dcsidcralur.

1) Dedimiac nhhatinHae nisi a /iaudonivia inentio nuUa fil ; cf. (Jall. Chri.st. II, j). 1301.

2) Prologi maximam purtem Itaudonivia ex m exscripmi, quos Fortuuatus Vitis llilarii d Mar-
celli praemisit. 3) Verba dc ipso sicco tbcmatc didiccrunt undas haurirc scite euppresaii
IJaudonivia.

88. K. Meroving. II. 48

378 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER II.

simae vestrae voluntati oboediens pareo, vestrn* rae oratione iuvari'* peto, quae sum
minus docta, plus devota. Non ea quae vir apostolicus Fortunatus*^ episcopus» de
bcatae vita conposuit iteramus, sed ea quae prolixitate'' praetermisit®, sicut ipse in
libro suo disseruit, cuui'^ diceret-: De heatae virtutibits sufjiciat exiguitas, ne fasti-
diatiir ^ibertas , nec reputetur brevissivium , ubi de paucis agnosciturS amplitudo. 5
Ergo, inspirante divina potentia, cui beata Radeg'indis placere studuit in saeculo et
cum quo reguat post saeculum, non polito, sed rustico temptamus de his quae gessit
sermonc'' appetere et de multis' eius miraculis pauca conplectere'*. I

EXPLICIT PROLOGUS'. f

INCIPIUNT CAPITULA» LIBRI SECUNDL lo

1. De origine vel de*' celsitudine eius et de rege Chlotario*.

2. De fano, quod a Francis colebatur.

3. De visione quam^ vidit navis in specie hominis.

4. Uf^ iterum supradictus*" rex vellet eara accipere, et dc domno'' lolianne recluso.

5. Uts per ordincra domni Chlotarii'' Pictavis civitate' monastcriura instruxit, 15
in'' quo sancta regina raundura respuens, gaudens introivit.

6. Ut' supradictus rex Turonis advenif", ut" Pictavis accederet et'- suam regi-
nam reciperet.

7. De eo quod doranaP Radegundis doraino Gerraano episcopo litteras trans-
misifi, ef quod rex supradictura episcopum ad sanctam Radegundem transiTiisit, ut 20
eam per ipsum veniam peteret, quod ita et fecit.

8. De oboedientia eius in raonastei'io, quod * nullara praeterivit, quam ipsA non
fecisset, et de dilectione pauperura.

9. De vigilia et oratione et lectione' et de" exemplo^ bono vel*^ paupertate'', \
quam propter Deum fecit. 25

10. De tonnellay octo modiorum, quam^ ipsa" domna Radegundis in anno ad
ipsam congregationem dispensavit.

11. De matrona Mamraezo'' noraine, quara ipsa'' sancta inlurainavit.

12. De eius vernacula'' nomine* Vinopergia^, quae ins cathedra eius sedere
praesurapsit. so

Prologus. \a. h. 4a. ha. c. Index. \a. b. 4o.

Prologus. a) vestraque 5o. c. b) p. i. (4o). c) Fortin. Ib, corr. d) sui add. (4o).

e) omisit, supplere cupimus 5o. c. f) disseruit. Cum dicere de \a. g) miraculis add. 5c; in mira-
culis add. Forlun. h) aliquid add. ba. c. i) virtutibus vel miraculis complecti 5a. k) sic \a.b;

complecti rell. 1) sic \a; haec om. \b; EXPLICIT PKEFATIO 4o. 35

Index. a) KAPITULA DE MIRACULIS S RAD. I. De 16; indicem om. 2,- L. S. om. 4a.

b) om. 4o. c) Clothario 4a. d) qua v. navim 4a. e) quod 4a. f) predictus 4a. g) Quo-
modo 4«. h) Chotharii 4a. i) P. pervenit, ubi m. 4a. k) in — introivit om. 16. 4a, at Uifra
c. 5. haec verba exstant. 1) Quomodo idem r. 4a. m) venit 4o. n) ut — accederet om. 16;
et 4a. 0) ut 16. p) domina, sed infra domno 4a. q) misit 4a. r) eo lo; tr., ut rex ipsnni 40
epm transmisit, ut eam venia p. 16; et quod idem r. eundem ep. ad s. misit pro petenda venia, om.
quod — fecit 4a. s) quod — pauperum om. 4a. t) eius add. 4«. u) om. 16. 4a. v) b. e. 4a.
w) vel — fecit om. 16; et 4a. x) eius add. 4o, ubi quam — fecit des. y) tounula 4a. z) quara
— dispensavit om. 16. a) ipsam in anno ipso congreg 4o, b) Nammoco con-. Nammezo 4a.

c) i. — inluminavit om. 16; ipsa om. 4o. d) vernula 4a. e) 'N. fere 16; om. 4a. f) Vinoberga 45
m textu c. 12. g) p. s. in e. c. 4o.

1) Cf. Paulus, H. Lang. II, 13; (Fortunatus) Pictavis pertransiens, illuc habitavit — — ;
novissimeque in eadem civitate primum presbiter, deinde episcopus ordinatus est, atque in
eodem loco digno tumulatus honore quiescit. 2) Fortun., V. Radeg. c. 39.

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER 11. 379

13. De reliquiis sancti Andreae ct aliorum, quas in Ategia» villa congregavit, et
in villa Suedas ei'' in visu angelus Domini obtulit.

14. De dominic Mammetis pignore'', quod ipsa domina^ Radegundis desideravit.

15. De eo quod vir inluster'' nomine Leo des cilicio domine'' Radegundis
lumen recepit.

16. De ligno sanctae crucis, propter quod ad imperatorem transmisit', ut'' de
ipso pignore impetraret, quod ita et fecit.

17. De missis suis', quos transmisit"" domino imperatori gratias agere, et eo
quod in mari pereclitantur ".

18. De eo quod per signum erucis milia" milium daemonia de? monasterio visi-
biliter fugavit.

19. De nocturnai ave, quae"" in monasterio cantavit, quomodo^ per iussionem
suam ministra fugavit.

20. De eo quod ante annum transitus sui vidit in visu locum sibi paratum.

21. De eius transitu vel ' planctu, qualis ibi fuit.

22. De lapidariis qui operabantur"; in ipso transitu audierunt angelum loquen-
tem de ea.

23. Gregorius episcopus Turonensis' ad sepeliendum^ eam venit^''; vidit in spe-
ciae hominis vultum angelicum splendidissimum.

24. De^ eo quod sub muro ipsius monasterii corpus eius portaverunt, ubi et
caecus lumen recepit.

25. De eius' cereis, quos puer tenebat ad sepulchrum eius, quales^ virtutes
Dominus fecit.

26. De Abbone^ abbate, qui^ vaHdum'' incurrit dentis dolorem; venit*^ ad sepul-
chrum dominae Radegundis et morsu pallam corporalem accepit sanitatem.

27. De feminis vexatis, quae'' in basilica sancti Hilarii baccabantur ". Arnegisilo
abbate ex monastcrio sanctae Radegundis sequentes*^, de basilica sancti Hilarii usque
ad sepulchrum sanctae Radegundis inergumini clamantes venerunt, et ibi sanitatera
receperunt.

28. De eius palla, quaes super tumulum ipsius erat, quam'' custos intinxit in
calicem aquae, et, dato febricitanti poculo, statim sanitatem recepit.

EXPLICIUNT CAPITULA.
INCIPIUNT" EIUSDEM VmTUTES.

1. Igitur de beatae Radegundis vita, in primo libro'' sicut continetur eius regalis
origo vel dignitas, nulli'^ habetur incognitum, qualis fuit eius actio, dum cum terreno''

Tndex. \o. b. 4«. C'ap. 1. 1«. h. 2. 4a.

Index. a) Ateias 4«. b) ei — obtulit ovi. Ib. c) domni 4a. d) pignoro 1/;; pig;no-

riba«, qnr; Hancta desideravit Aa. e) qiiod ipsa de Syra eis in visu angelus dfu obtulit \l).

0 om. li; illiistris Aa. g) rec. 1. de eius cilicio 4«. b) d. R. ovi. li. i) i. .sancta misit 4a.

k) nt — quos transmisit om. 16; ut — fecit om. 4o. 1) om. 4a. m) quos imp. gratias apciis misit,

et qiiod in 4a. n) peri|taiitur Ib. o) cr. demones 4n. p) v. f. de m. li; a m. fugavit 4a.

q) noctnmo 16. r) qnae — fugavit om. 4a. s) quomodo — fugavit rnn. 16. t) vel — fuit

om. 4a. II) qui aud. a. 1. de ea in i. tr. 4«. v) sepeliendam 16. w) v., qui v. ibi vultiini a.,

om. spl. 4n. x) (^iomodo corjius eius portaverint, et de inluminatione ccci 4a. y) qualcs — fecit

om. 4a. 7.) Abbono 16. a) qui — sanitatem om. 4a. b) v. i. om. 16. c) vt^nit sanitatcm

om,. 16. d) quae — reccperunt om, 4a. e) baccabantY 16, corr. f) sequonte 1«. 6. g) qiiac
recepit om. 4«. \\) quam — Expl. cap. om. 16.

(Jay. 1. a) De origine vcl de celsitndinc eiu« et do rego Chlotario. I. Igitur 16; INC-'II'IirNT
OESTA I<1;A'IAE RADEOrNDIS 4«. b) a Fortimato cpiscopo editr. whl . 2. c) iiulia 1/-, corr

d I num rege terreno et 4a.

48*

380 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER II.

principe et=* coniiige rege praecelso Chlotario'' conversaretur*^. De regali progeniae
nobile germen erupit, et quod sumpsit cx genere suo*^, plus ornavit ex fide. Con-
iuncta terreno principi nobilis regina, caelestis*' plus quam terrena; sed in ipso con-
iunctionis brevi tempore ita se sub coniugis specie nupta ti-actavit, ut Christo plus
devota serviret, ut' hoc ageret in laicalis^' proposito, quod ipsa desideraret imitari*": 5
religio iam antecedens animi futurae conversationis adventum, dum saeculari sub habitu
religionis formabatur exemphim. In nullo huius mundi* conpede catenata est'', in ser-
vorum Dei obsequio succincta, in redemptione captivorum sollicita, in egenorum ero-
gatione profusa; propriura credidit, quicquid de se pauper accepit.

2. Dum* csset cum rege adhuc in mundiali habitu mens intenta^ ad Christum, — 10
teste Domino'' loquor, cui, ore tacente, pectora confitentur, cui, etsi lingua taceat, con-
scientia nil<^ occultat, quia quod audivimus dicimus et quod vidimus testamur, — in-
vitata ad prandium Ansifridae'' matronae, dum iter ageret, saeculari pompa se^ comi-
tante, interiecta longinquitate terrae ac^ spatio, fanus?, qui a Francis colebatur, in iti-
nere beatae reginae quantum'' miliario uno' proximus erat. Hoc illa audiens, ibi'' a 15
Francis fanum coli, iussit ' famulis fanum igni conburi, iniquum iudicans, Deum caeli
contempni et diabolica machinamenta"» venerari. Hoc audientes" Franci universaque
multitudo cum gladiis et fustibus vel omni fremitu diabolico conabantur defendere;
sancta vero regina inmobilis perseverans ", Christum in pectore gestans, equum quem
sedebat in antea non movit, antequam et fanus'' perurcretur, et, ipsa orante, inter'i se 20
populi pacem firmarent. Quo facto, virtutem et constantiam ■" reginae omnes admirantes,
Domino* benedixerunt *.

3. Postquam, operante divina potentia, a rege terreno discessit, quod sua vota
poscebant, dum Suedas ^- ^ in villa, quam ei rex dederat, resideret, in primo anno con-
versionis'' suae, vidit in visu navem'^-^ in hominis specie et in totis membris eius 25
sedentes homines, se vero in eius genu sedentem; qui dixit ei: 'Modo in genu sedes,
adhuc in pectore*' meo sessionem habebis^'. Ostendebatur ei gratia, qua fruitura erat.
Hunc visum cum contestatione '^ secretius suis fidelibus retulit, ut ea superstite hocs
ne quis sciret. Quam cauta in conlocutione, quam devota'' in omni actione! In pro-
speris', in adversis, in laetitia', in tristitia semper aequaHs, nec in adversis se fregit 30
nec in prosperis extulit'*.

4. Dum» in villa ipsa adhuc esset, fit sonus, quasi eam rex iterum vellet acci-
pere'', se dolens gravi«= damno pati, qui talem et tantam reginam permississet a latere^

Capp. 1—4. la. b. 2. 4a.

Cap. 1. a) om. 2. b) Clothar. fere 4a. c) conversaret 2. d) om. (4o). e) cae- 35

lestis — terrena om. \b. f) et (4o). g) seculari 4a. h) imitari; religio iam corr. imitari

religio; iam la; imitari. Religio iam 2. 4a. i) modi li, corr. k) ita \a (pr. m.J.b; catcnatum

la (e corr.J. ia ; cathenatum 2.

Cap. 2. a) Cum \b. 4a. b) om. 16. c) nihil \b. d) sic la. 4o; Ansifrede \b; Ansi-
fridi matrone (corr. matrona) 2. e) om. 4a. f) et 4a. g) fanum, quod — proximum \a 40

(e corr.J. (4a). h) quasi 4a. i) om. 4a. k) sic \a. b (ubi fanum desideralurj ; ubi audivit

pro ibi — coli (e corr.J 2; haec om. (4a). 1) et poslea add. 2, m) machinamente \a. b, in

utroque corr. n) audiens — conabatur 2, corr. o) et add. (4a). p) corr. fanum \a. b, et sic (4a).
q) populi i. se 4a. r) beatae add. (4a). s) Dominum (4a). t) benedicr \b, corr. m. al.

Cap. 3. a) Suaedas 2. b) conversationis 16. c) sic \a.b; avem 2 et Mab.; navim 4o. 4&

d) pectus meum 2. (4a). e) hinc add. (4«). f) testatione 16; constitutione 2. g) om. ia.
h) deTo:ta 16. i) et add. 4a. k) extollit 16. ^

Cap. 4. a) Cum 16. 4«. b) om. 4a. c) sic pr. vi. \a.b; grave damnum 2; grave

dampnum 4a. d) re m. al. suppl. 16.

1) Verbis mens intenta (ad Christiim) Radegundia nomen Latine, opinor, redditur. 2) Cf. 50
Lib. I, c. 15. 3) Navis symbolum ed ecclesiae; cf. Forcellini ed. de Vit IV, p. 237.

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER II. 381

suo discedere, et nisi eara reciperet, penitus vivere non optaret. Haec audiens beatis-
siraa, uimio terrore perterrita, se amplius cruciandam " tradidit cilicio asperrimo ac
tenero corpori aptavit; insuper et ieiunii cruciationem indixit"^, vigiliis pernoctans, in
oratione se tota'^ difFudit, despexit'' sedem patriae, vicit dulcedinem*^ coniugis*^, ex-
clusits caritatera mundialem, elegit exsul fieri, ne peregrinaretur a Christo. Adhuc de
regali secum habens ornamento felte ''• ' fusum ex auro et gemmis vel margaritis
factum, habentera in se auri solidos miile, quem' per nonnanem'^ noraine Fridovigiam',
quam proxiraam habebat, cum suis fidelibus tx-ansraisit viro venerabili doraino lohanni ^
reclauso in castello Cainone^, ut pro ea oraret, ne iterum ad saeculura reverteretur "',
et vestera ei cilicinara transmitteret, unde corpus suum liraaret. Tx'ansraisit ei" rachi-
nara^ cilicinam, unde et interius" et superius sibi fecit indumentura, et si quid de
causa, quara timebat, supradictus i* vir in Spiritu sancto sentiret, eara certiorera*! red-
deret. Quod si hoc rex vellet, ipsa ante ■■ optaret vitam finire % quam regi terreno ite-
rum iungi, quia iara Regis ' caelestis copulabatur amplexus". Sic^ vir Dei tota noctc
in vigiliis et orationibus pernoctans, inspirante sibi divina potentia, in crastino^'' raan-
davit ei, hoc regis esse voluntatera, sed Dei non esse permissum ; ante ^ rex Dei iuditio
puniretur, quam eara in coniugiura acciperet.

5. Post hoc dictum supradicta^ doraina Radegundis, raens'' intenta ad Christum,
Pictavis, inspirante et cooperante Deo, monasterium sibi per ordinationem praecelsi
regis 'Chlotarii construxit. Quam fabricara vir apostolicus Pientius episcopus * et Austra-
pirfdux per ordinationera dorainicam*^ celeriter fecerunt; in quo** monasterio sancta
r-^^ina raundi falsa blandiraenta respuens gaudensque*= ingressa est, ubi perfectionis
^rnamenta conquirei'et et raagnara congregationem puellarura Christo numquam mori-
!uro sponso^ Quos electa abbatissa^, etiara constituta, tara se quara sua orania ei^ tra-
didit subdita potestate, et ex proprio iure nihil sibi reservans, ut curreret expedita
post Christi vestigia et tanto' sibi plus augeret in caelo, quanto'* raagis subtraxisset
de saeculo. Mox etiara eius sancta conversatio coepit fervere in hurailitatis conversa-

Capp. 4. 5. la. b. 2. 4o.

Cap. 4. a) crucienda li, con: vi. al. b) iuduxit li. 4a. c) sic Ib. 2; totam rell.

d) dispexit 2. e) dulcedine 16, corr. m. al. i) coniugii (4a). g) cx m. al. suppl. 16.

h) erai. 4a; cifum cod. Uerovall. i) que sec. m. corr. qu 16; millc, misit eum viro v. domno I.

recluso in c. C. per n. suam n. F., q. p. li., c. s. f., ut 4a. k) sic 2; nonnam corr. nonnan.am In;

nona sec. m. corr. nonna 16; nonnam 4a. 1) Fridovigia 2. m) sed add. 4«. n) ea 16, corr.;

et add. (4a). o) interiorem et superiorem 2. p) s. v. om. 4a. q) certionem 16. r) magis 4a.
s) finiri 16. t) Rcgi caeiesti 2. u) sic 16, 2; amplcxu la. 2 (e corr.J ; aniplexibus 4a. v) Vir

ergo Domini tota 4a. w) crastinum 4a. x) antea enim rex 4a.

Cap. 5. a) supradictae dominae, om. Radeguudis 4a. b) sic Aa; ::mens i. 1«; timcns i. 16;
mentc tota i. 2; mens intenta ad Christiim saepc repeluntur; cf. sujjra p. 380, n. 1. c) om. 16,-

Dei 4a. d; sic la. 6. 4o; ()Uod monaaterium 2. e) quc om. 4a. f) traderet add. 2; aggrc-

garct add. ia; om. 1«. 6. g) Quo corr. co lo. h) eius tradidit potestati 4o. i) tantum 2. (4o).
k) quantum subtr. 4a.

1) Feltc Mahillon pro fiUro (derm. 'filz') accepit , quod ncque idem esl ac 'fclte' neque
nrnamevtnm fusile siynificat. At verum intcilectum assequi nequeo, 2) De lohanne reclauso

Cainonenai dreg. Tur. in Gl. Conf. c. 2.3. cr/it ; cf. Script. llcr. Merov. I, p. 7(j2, v. 4.
3) Chinon. 4) raccna Forl., V. S. Germani c. 44. 'Genns quoddam vc/itia supcr alian in-

dncndac, vilis et croJitioris panni', Forcellini ed. dc Vit V, j». 72. 5) Austrapius dux tempore

Chlolhacharii rerjiM clericis adscriplus , in ScUfUHi castro cpiscopns ordinatus est: fiituruin, ut,
«lcccclcntc 1'icntio aiitcstitc, <|ui tunc Pcctftvain rcgobat ccloHiiun, ipHC Huccodorct, Grvg.,
II. Vr. IV, 18. Scd 1'ienlio mortno Pascinlian HuccritHil, alquc Auslrapiua in ScUend coHtro
a TheifaliM intcrfeclits cnl. 6) Aijnete.

382 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER II.

tione, in caritatis ubertate, in castitatis lumine, in ieiuniorum'» pinguedine, et ita se
toto amore caelesti'' tradidit Sponso, ut Deum mundo corde conplectens, Christura in
se habitatorem esse sentiret.

6. Sed invidus bonorum humani generis inimicus, ciiius voluntatem, etiam dum
in saeculo esset, facere abhorruit, eam persequi non cessavit. Sicuf iam per inter- 5
nuntios cognoverat, quod timebat, praecelsus rex'' cum filio suo praecellentissimo Sigi-
berto Turonis'^ advenit quasi devotionis causa, quo'' facilius Pictavis accederet, ut suam
reginam acciperet.

7. Quo cognito, beata Radegundis sacramentales fecit' litteras sub contestatione
divina viro apostolico domino'' Germano Parisius civitatis episcopo, qui tunc cum rege lo
erat'. Quas* per Proculum '^ suum agentem secretius direxit cum exenio vel eologiis*.
At ubi eas relegit vir Deo plenus, lacrimans prosternit se pedibus regis ante sepul-
chrum beati'' Martini cum contestatione divina, sicut ei in'^* litteris fuerat intimatura*,
ad Pictavis civitatem*^ non accederet. Sics rex araaritudine plenus intellegens, hoc*' peti-
tionem esse beatae reginae, paenitentia ductus, raalis consiliariis ' reputans seque in- i5
dignura iudicans, quod talem habere reginam diutius"* non meruisset, prosternit se et
ille ante limina sancti Martini pedibus apostolici viri Germani', rogaf", ut sic pro ipso
veniam peteret beatae Radegundi, ut ei indulgeret, quod in eam" per raalos consiliarios
peccaverat. Unde ultio divina de praesenti in eos vindicavit: sicut" Arrius*, qui contra
fidera catholicam certans, omniaP intestina sua in secessu'i dimisit, ita et de^ istis 20
evenit, qui contz*a beatam reginara egerunt. Tunc rex tiraens Dei iudicium, quia efus
regina raagis Dei voluntatera fecerat quam suara, dum cura eo comraorata* fuerat,
rogat' eum" celeriter illuc venire. Sic vir apostolicus dominus Germanus Pictavis
veniens, ingressus in^ raonasteriura, in oratoriura^ dominae Mariae^ nomini" dedica- *
tum prosternit sev ad sanctae reginae pedes, pro rege veniam poscens. Illa vero gau- 25
dens se dc sacculi faucibus ereptam, benigne indulget et se ad Dei aptavit servitium.
Expedita iara sequi Cliristum, quocumque iret, quem semper dilexit, et'- animo devoto

ad eum percurrit. Talibus ergo rebus intenta, addito vigiliarum ordine, quasi carceris
se sui corporis fecit pernoctando custodem. Et cum esset aliis misericors, sibi iudex
effecta est, reliquis pia, in se abstinendo severa, omnibus larga, sibi restricta", ut 3o
madefecta'' ieiuniis non sufficeret, nisi et de suo corpore triumpharet.

S^. His igitur studiis occupata per omnera modum, sicut est'' in libro primo
intimatum, meruit soli Deo prompte vacare. Quo tamen tempore fortioribus'^ armis

Cupp. 5 — 8. \a.b. 2. 4a.

Cap. 5. a) ieieniorum pinguitudine 16. b) tr. c. 4a. 35

Cap. 6. a) enim add. (4a). b) Clotarius add. 4«. c) aic la. b; Turonus 2; Turones (4o).

d) quam 2.

CajJ. 7. a) 1. f. 4a. h) domn. fere 4a. c) quasi 4a. d) sancti 4«. d') om. 2. (4a).

e) ut pnstea svppl. \a; om. \b; ut ad 2; ut pro ad (4a). f) om. (4a). g) a Sic c. 8. in-
cipit 4a. h) corr. hanc la. i) istud add. (4a). k) om. \h. 1) om. \a.b. m) rogans (4o). 40
n) ea 2. (4«). o) enim add. (4a). p) omnem intestinam suam 2. q) secessum deposuit 4a.

r) om. A.a. s) comme| morata f. \b; commoraretur 2; comm. cum eo f. 4a. t) rogavit \b.

u) r. beatum virum celeriter illuc ire 4a. v) om. (4«). w) oratorio domne — dedicato 2; ora-

torio — dicato 4a. x) om. \b. y) m. al. superscr. \b. z) d., ad eum animo 4a. a) restructa

16, corr. h) confecta, e corr. con 2. 45

Cap. 8. a) 9 et sic deinceps 4a. b) in 1. p. i. est 4a. c) fortibus 16.

1) Cf. Fort., V. S. Germani c. 23. 2) Nectarii, filii Proculi cuiusdam, epitaphium For-
tunatuR, App. VIII, corididit. 3) Sunt quaevis munera; cf, Ducange ed. Favre III, p. 333.

4) Cf. Greg., II. Fr. II, 23. 5) Basilicam S. Mariae, ubi corpusculum suum sepuUnm iri

voluit, Radegundin ipsa aedificare coeperat; cf. epistulam cius, Greg., II. Fr. IX, 42; Longnon, 50
'Geographie de la Gaule' p. 564. ed. u

\

n

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER II. 383

induta, sine cessatione orationibus, vigiliis, lectione^ propensa'', peregrinis ipsa eibos
ministravit ad raensam, ipsa suis raanibus lavit et tersit*= infirmantum'* vestigia. Non
famulae permisit sibi dare solatium^, quod devota concursitabat ^ inplere servitium; se
autem in tam arduas abstinentiae districtione conclusit'', usquequo infirmitas permisit,
5 ut raens intenta Deo terrenum iam nec' requireret cibum. Lectulum vero poenalem
sibi construxit, postquam religionis induxit'' habitum ; non aliquando illam ' moUis
pluma fulcivit, neque linteaminis nitor instruxit, quae pro indumentis universis cinere
et cilicio tenera"" membra domavit. De abstinentiae" rigore vel servitii" anterior liber
multa docuit. In tantum enim seP propter Deum paupei'em<i fecit, ut ceteris exem-

0 plum praeberet. Manicam, quam brachio indueret, non habebat, nisi de caliga sua sibi
duas fecit manicas; sed ita se pauperem'' tractabat, ut hoc nec abbatissa^' sentiret,

uis ' enim eius pacientiam, quis caritatem, quis fervorem spintus, quis discretionem, quis ' ^^ ' '
benignitatem, quis zelum sanctum, quis iugem meditationem die noctuque in lege Domini
poterit explicare? Qui' cum a meditatione salmorum" aut praedicatione cessare videretur,

5 lectrix'' ante eam una^^ monacharum'' legere non desistebat. In tantum de corde vel
ore illius Dei laus non discedebaty, ut, cum quadam vice vidisset postitiariam ^-^ mona-
sterii transeuntem nomine Eodegundem, ubi eam voluit appellare, pro eius nomine
'alleluia^' clamavit. Hoc milies'' fecit, nuraquam<= de ore illius detractio, numquam
mendatiucQ, numquara raaledictum contra qualemcumque personam'^ processit; et non

) solum.- non detraxit cuiquara, sed nec detrahentera patienter audivit. Pro persequentibus
se p.eraper oravit et orare docuit^. Congregationem, quam in nomine Domini plena'^
Dfji desiderio congregavit, in tantumques dilexit, ut etiam parentes vel regem con-
i'agem se habuisse nec reminisceretur. Quod frequenter nobis dura praedicaret, dice-
bat: *Vos elegi filias, vos, raea lumina, vos, mea vita, vos, mea requies totaque felici-

> 'tas, vos, novella plantatio. Agite raecum in hoc saeculo, unde gaudearaus in futuro.
PJena fide plenoque cordis aflFectu serviamus Domino; intimore'', in simplicitate' cordis
quaeramus eum, ut cum fidutia ei dicere possiraus : "Da, Domine, quod promisisti, quia
fecimus quod iussisti".

9. Nuraquam inposuit facere^, quod ipsa prius non fecisset''. Undecumque servus

) Dei venisset, sollicite percontabatur"', qualiter Domino serviret. Si quid*^ novi ab eo
agnovisset, quod ipsa non faceret*=, continuo cum omni alacritatc sibi prius inposuit'^;
post congregationem 8 tam verbo docuit**, quam exemplo ostendit. Cuni ante eam '
vicibus psalmus cessasset, lectio numquam discessit, non die, non noctc, non"* dum vcl
paululum corpus suum refecit. Cum lcctio legebatur, illa sollicitudinc pia animarum

1 (Japp. 8. 9. 1«. b. 2. Aa.

Cap. 8. a) sic la.b. b) insudabat add. 4a. c) tergit \a (corr.). b. d) infirniantium \b.

e) ad add. 4a. f) cursitabat (ia). g) arduam con-. ardua 2. li) reclusit (4o). i) non 4o.

k) induit (^a). 1) a. illum 16; illum a. 4«. m) oni. \b. n) abstinentia corr. abstinentiao \a. b;

vero add. 4a. o) servitu m. al. corr. servitute \b. ji) p. D. so \a. b. q) paupcram 2, ul

) infra. r) om. 4a. ») abbatisse corr. abbatissa \a.b. t) sic \u.b. 2; corr. Qu^ 2. u) «!C 1«

fcorr. psalm.J: item in/ra. v) tamcn add. 4«. w) m, al. iii lilura scr. \b. x) monachoruin \b,

corr. m. al. j) diHccbat 16, corr. vi. ul. ■/.) om. 16. ;i) fili(; 16. b) inalifM 16, corr. c) Jiimi-

qoam — detractio om. 4o. d; ab cius ore ad<l. 4o. c) rlocuit coiij^jrc^-^atioiicm lo. i) p. D. d.

om. 4a, ^) rpic om. 2. (4a). b) et potlca nupjd. 2. i) aiiiij^licitato: 16.

. Cdp. 9. a) aliciii add. 4a. b) focit 4«. c) corr. pcrcunctabatur 2; pcrquircbat '!«.

d) quid vcro novi 4o. e) fccerat 16. f) ct add. (4o). f,') congrcyationi 4«. Ii) ovi. 4«.

i) si add. 2. 4a, k) non diiin om. \a.

1) Agnen tcil. 2) Ilaec ex libro I, Vitae S. Car.aarii (Mahillov, AA. SS. md. S. liniril.

Saec. I, p. 6<i6^ liaudonivia haunil , ijnu infra quoquc una esl. 3) Quai; /jwa^/c/o pracpoHita

) erat; cf. Ducanyc cd. Favrc VI, }>. 433.

384 DE VITA SAXCTAE RADEGUNDIS LIBER II.

uostrarum curain gerens, dicebat: 'Si non intellegitis quod legitur, quid est, quod non
sollicite requiritis speculum animarum vcstrarum*?'. Quod etsi minus pro reverentia
interrogare'' praesumebatur, illa pia soUicitudine maternoque afFectu, quod lcctio con-
tinebat, ad animae salutem praedicare non cessabat. Sicut' apis diversa genera floruni
congregans •* , unde mella conficiat, sic illa ab his quos invitabat spiritales studebat^" 5
carpere flosculos, unde boni operis fructum tam sibi quam suis sequacibus exbibcret.
Et*" dum nocte quasi vel unius horae spatiums videretur somnum'» carpere', scmper''
lectio legebatur. Quae legebat, in se' somni marcorem sentiens"", putabat", eam iam
paululum requiescere. Ubi a lectione cessasset" mens inteuta ad Christum, tamquam

canus, 2. si dicerct : Ego dormio, et cor ineum vigilat, aiebatP: 'Quare taces? Lege, ne cesses'. lo

At ubi surgendi horam mediai faceret nax, quamquam antea totum implesset cur-

sum, quae adhuc ucc soporem senserat, iam parata*^, de sti"atu ad Domini servitium

Ps 11S.6-'. gaudens surgebat, ut cum fidutia diceret: Media nocte surgebam ad conjitendum tihi,

Domine. Xam frequenter et dormire visa est et psalmum decantare in ipso sopore,

V. Caes. I, itj^ ut rccte et yeraciter diceret: Meditatio cordis mei in conspectu tuo semper. Caritatis autem 15
eius ardorem, quo omnes homines dilexit, quis umquam poterit imitari? Resplendue-
runt in ea quaeque virtutes, modestia cum verecundia, sapientia cum simplicitate,
severitas cum mansuetudine, doctrina cum humilitate, vita denique inmaculata, vita in-
reprehensibilis, vita sibimet* semper aequalis.

10. In tantum se extraneam de rebus propriis fecit, ut, si alicui de soi^ribus 2C
merimi dare* voluisset, de suo sibi cellario tangere non praesumpsit. Quo cognito,
venerabilis abbatissa dedit ei tonnellam' octo modiorum, quam beatae Felicitate'' ceiJa-
rariae' ad expensam'* commendavit. De vindemia usque aliam omnibus diebus, ubi-
cumque ei* sancta^ iussit, dispensavit: numquam minuit, sed semper aequalis per-
mansit. Ubi? novum vinum advenit, quod cellarium inplevit, se tonnella'' satisfecisse 25
credidit: ante puntones'-* et tonnae defecerunt, quam haec quae beatae in omnibus fecit

^\^l' ^*' voluntatem. Dominus de quinque pauibus et '" gemiuis piscibus quinque pavit milia
hominum; et sua ancilla'', ubicumque indigere vidit, de hoc parvo toto anno refecit'.
Semper" de pace soUicita, de salute patriae curiosa, quandoquidem inter" se regna
movebautur, quia totos diligebat reges, pro omnium vita orabat et nos sine intermis- 30
sione pro eorum stabilitate orare docebat. Ubi<' eos inter seP amaritudiuem moverii
audisset, tota tremebat, et quales litteras uni, tales alteri'" dirigebat, ut inter se non
bella nec' arma ti-actarent, sed pacem firmarent, et' patria ne periret. Similiter et ad
eorum proceres dirigebat, ut praecelsis regibus consilia salutifera ministrarent, ut, eis
regnantibus, populi" et patria salubrior redderetur. Cougregatioui suae assiduas vigilias 35
iniDonebat et, ut sine iutermissione pro eis orarent, cum lacrimis docebat. Se vero in
quantum' cruciatum affligebat, quis hoc verbis explere valeat? Et, intercedente ea,

Capp. 9. 10. la.h. 2. in.

Ca p. 9. a) nfarum 16. b) interrowari 4a. c) enim add. 4a. d) congregat 4a. e) stnpe-
bat 2, corr. f) om. 2. (4«). g) .spacio 4a. h) somno 2, corr. i) capere 16. 4a. k) tamen 40
add. ia. 1) cum postea add. 2. m) scntien: pr. m. corr. sentiens 16. n) putans 4«. o) sset
in litura scr. 16. p) agebat 4o, eorr. q) sic 4a; mediam rell. r) in litura scr. 16. s) sibi 16.

Cap. 10. a) donare 4a. b) aic la. b (IJ ; corr. Felicitati 16. c) sic la. b. 2 (pr. m.) ;

cellerariae 2 (e corr.J. (4rt). d) expendam 16, corr. e) con: eam 2. f) ei e5 i. m. al. corr.

ei i. ea 16. g) vero arld. 4a. h) sic la. (4a); tunnella, infra tunnae 16; tonella 2. i) pon- 45

tones 2. i*) geminisque 4a. k) sic Ib, ia; suam ancillam 2. 1) fecit 2. m) soll. semper

de salnte 4a. n) se inter la. 6 (m. al. corr.J. 0) Ubi vero inter se ad a. eos 4a. p) ad add.

16. 4o. q) movere 2. r) d. a. 4a. s) non 2. t) sic la.b; ut 2; f. patriae, ne perirent 4a.

n) populis 2. v) qnanto cmciatu 2. (4a).

1) Vulgo 'tonne'. 2) Species dolii; cf. Ducauge ed. Favre VI, p. 409.

50

DE VITA SANCT.VE RADEGUNDIS LIBER H. 385

pax reguraa, mitigatio belli, salu.s patriac aderat; eius obteutum intellegentes, bene-
dictum nomen Domini conlaudabant''. Quamlibet de pace regum cum Rege caeli
victoriam obtineret, magis se Deo devota'^ prompte'' abtabat et omnium servitio*= man-
cipabat, non curans, quale obsequium faceret, quae totis*^ implere studebats servitium.
Pedes omnium manibus propriis lavans, savano'"' tergens et osculans, et, si permis-
sum fuisset, ad similitudinem Mariae^ fusis crinibus extergere non renitebat'. Unde
pro tam inmensis beneficiis, quae sunt in ea divino raunere conlata, Dorainus vir-
tutum largitor eam in miraculis clariorem reddidit in Frantia; ubi dum regnare vide-
retur, sibi magis caeleste quam terrenum praeparavit regnum. Fecit'' sibi oratorium,
quatenus vicibus, dum se a rege' subduceret, semper ibi Dominum"" caeli invoc^.ret,
in quo beneficia Dei praestantur ad invocationem eius" nominis, cuius assidua ibi
fuit oratio.

11. Postquam se in monasterio reclausif», raatrona Mararaezo nomine dum iter
ageret, in oculo'' suo gravis est sordicula^ ingressa. Ubi una"^ vox, unus dolor, unus
clamor die** noctuque incrat ei, ut suam fidelem Dominus declarai'et. Quamquam*' ibi
inf corpore iam non esset, ad invocationem quoque? nominis sui benigna adfuit.
Dominus'' posuit ei in sensu, ut ad suum oratoriurn pergeret et ad eius invocationem
se salvari crederet. At ubi femina dolore' plena, in'' manibus servulorum ' suorum
sustentata, vix ad eius"" oratorium duci" poterat, validissimum sustinens dolorcm, se
in pavimentum" proiecit et clamare coepit: 'Domina Radegundis, credo, te virtute Dei
essc plenam, cuius voluntatem magis fccisti, quam liominum; domina bona, pietate
plena, miserere mei, subveni infeliceP, ora pro me, ut mihi reddatur oculus, quia pro'!
gravi crutiatu"" et dolore affligitur anima mea'. Sic illa, quac dolores oraniura in se
sola^ transtulit, dum in corpore fuit, usque dum' eas" raederi potuisset, benigne ex-
audivit ad invocci.tionem nominis sui. Domino^ miserante, per eius interventum dolor
effugit^, salus advenit, oculum, quem iam se perdidisse credcbat, sola" dolorem sen-
tiens, sanum recepit. Quae tot diebus nec cibum sumpserat ncc lumen diei vidcrat,
pedibus suis, nullo sustentante, incolomis ad domum suam reversa est, Domino usque
in praesentemy diem gratias agens.

12. Adiciatur et aliud ad laudem Christi miraculum, qui^ suos trepidare'' aliis
facit. Vinobcrga<= una ex •* eius fuit famulabus, qui*-' ausu temcrario in catliedra'' beatae
rcginae post eius discessum sedere praesumpsit. (^Juo facto, iudicio Dei percussa, sic
ardebat, ut viderent omnes furaum de ea in altum procedere, et illa^ coram'' omni

Capp. 10 12. \u.b. 2. 4a.

Cap, 10. a) reg^nu m. al.. corr. regno \b. b) conlaudarent 2; n. D. b. coll. plebes. Q. 4n.

c) »ic \a. Aa; devot'; li; rlcvotam (2). d) prote 16, corr. m. al. e) .scrvitium 2, corr. f) viribus
add. 4a. g) studcbat iniplcrc repelita, sed deleta \b. Ii) sic \a.b. 4a, i) sic 2,- rcnitcbatur

flfl. 6); rennuebat 4a. kj fecerat (4a). 1) ae regi (4a), m) celi Dominnm \b. ia. n) n. eius 4a.

Caji. 11. a) hIc la.h; corr. rcclusit la. b) oculuin suuiii \b; suo corr. cius 1«; cius 4a>

c) nox una \b. d) i. ci dicbu» et noctibus 4a. e) Que «juamvis 4a. f) 07h. (4«). g) i. tamen
H. n. 4a. h) cnim add. 4a. i) d. p. om. 4a. k) ovi. 2. (4a). I) scrvorum sust. 4a.
m) gic In.b; cum 2; ovi. ia. n) ducta, v. 4«. o) pavimento 4a. j)) nic \a.b; iiifciici rell.
q) prae (4a). r) cruciatuin ct d. corr. cruciatu d. 2. s) oni. 4a. t) usqiie quo 16; diim
om. 2; nsquc potiiissct oni. 4a. u) cis c corr. \a; ct 16; cas corr. cos 2. v) quipjic add. 4a.
w) fiiffit 4a. X) corr. jii. al. solum 16; cr., hoIiiIo didort^, sanuiii 4«. y) jiracsciiti! diciii corr.
pracsenti die 2.

Cap. 12. a) qui — facit om. 1«. b. Ii) trcpidari .ib nliis 4a. c) Vintqicr^ia Ind.

d) u. eiu» f. famulft (4a). e) nic \n.b. f) catbcni 16. k) illu sf- 2. Ii) procl. c. o. j>. 16.

1) Cf. Lih. I, I. 17. 2) C'f. Iixinn. 12, :{. .'{) lUirvn nordeH; cf. Marccll. Empir. B,

§. 6; Si ociiluin Hordiciila iilirjua fucrit ingrcHMu; ForccUini <d, dc Vil V, jt. UH).
SS. K. Mcroving. II. 49

386 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBElt II.

populo proclamaret'», confitens sc'' pcccasse^; proptcrca arderct, quia in beatae sede
conscderat. Tribus'' diebus et tribus noctibus unum'' incendium passa, vociferans cla-
mabat: 'Domina Radegundis, peccavi, malc egi, indulge i", refrigera mcmbra duro cru-
ciatu exusta. Misericordia larga, bonis opcribus gloriosa, quac omnibus misereris,
miserere mei'. In tanta poena ipsam omnis populus videns, pro ea precabatur, tam- 5
quam si praesens esset, dicens, quia, ubicumque ex fide invocatur, adcsts: 'Domina
bona'', parce ei, ne tanto cruciatu infelix deficiat'. Sic beatissima ad preecs omnium
benigne indulgit', ignem ferventera conpescuit; sospes ad'' domum suam rcdiit. Et sic
istius poena omnes fecit cautos ac devotos.

.13." Suedas in villa duni esset', devoto ac fideli animo mens intenta ad*» Chri- 10
stum refii^uias sanctorum omniuni'^ plena devotione habere cupiens, ea orante, advenit
vir venerabilis Magnus prcsbitcr cum reliquiis dorani'' Andrcae ct aboruni quam plu-
rium. Quibus super aitare positis, cum'' nocte devota vigilat' super fonnulamR'^ et
se ad orationem prosternit, parvus'' sopor ei accessit, qualiter ei ' Doiuinus declararet
votum suum impietura, dicens'' ad eam: 'Cognosce, bencdicta': non istae solum reliquiae, 15
quas presbiter Magnus adtulit, hic sunt tantum"", sed quantas in Adtegia"'» villa con-
gregasti, totae'' hic convenerunt'. UbiP oculos aperuit, vidit virum splendidissimum,
qui hoc ei nuntiaverat, et gaudcns Dornino'' benedixit.

14. Postquam in monasterium est ingressa, quantam multitudinem sanctorum fide-
lissimis precibus congregavit, hoc oriens testatur, aquilo, auster vcl occidens profitetur, 20
quia undique prcciosas gemmas caeloque reconditas, ct quas paradysus habct, ipsa
devota tara inuncribus quara precibus* sibi liaberu'' obtinuit. Cura quibus incessa-
biliter iugi nieditatione psalmos et hymnos se decantare credobat. Pervenit tandeni ad
eam de domno ManiraetC^-* martyre, quod Hicrusolima*' sua .sancta rcquicscerent'"
menibra. Haec audiens avida ac'' sitibunda potabat: velut ydrops, qu: quantum fontem 25
traits, tantura sitis addita crescit, ista'' de rore Dei plus madefacta calet*. Transmisit
virum venerabilem Rcovalem « presbiterum, qui tunc saccularis erat et adhuc su])erstes'
est corpore, ad patriarcham Hierosolimitanum'*, poscens de beati Mammctis pignore'.
Quod vir Dei benigne"" suscipiens, rogationes populo indixit", voluntatem Dei.inqui-
rens. Tertio die, missa caelebrata, beati martyris sepulchrum ciun omni populo adiit, 30
alta voce, plena fide huiusraodi protcstatur", dicens: 'Peto te, confessor et martyr
Christi, si vera est ancilla Dei beata Radegundis, innotescat inP gcntibus potcntia tua;
permitte, ut de jiignore tuo niens fidehs accipiati quod poscit'. Oratione conpleta, ubi

Capp. 12—14. \a.h. 2. 4«.

Cap. 12. a) c. se procl. 4a. b) c. (ce delet.) p. .se ; pr. 16. c) ct add. 2. (4a). 36

fl) org-o add. 4a. c) om. (4a). f) mihi add. ia. g) cst 4«. li) om. 1«. b. i) corr. iu-

dulgens la; indulgi m. al. corr. indulgens 16. k) om. Aa.

Cup. 13. a) XIII:, ras. I \h; numeri inde ab h. l. desunt ia. h) i. Christo (4a). c) s. ad-
■niijirc cupiens, ca o. 4«. d) domini 2, corr, e) c. n. om. 16. f) vigilaret 2. g) forulam 2.

h) parvor 16. i) bis scr. 16. k) dixit 4a. 1) b., quia non hae s. (4a). m) (tan delelnm) tan- 40
tum 16. n) sic 1«. 6; Atteia 2; Atcias 4a. o) omnes 4a. p) autem add. 4a. q) Doniinum (4a).

Cap. 14. a) prc m. al. suppl. 16. b) ovi. (4a). c) Mammcti la, corr. d) sic la;

Hierosolima 16. 2; corr. m, al. Ilierosolimac 16; corr. iu Hierosolima 2; Hierosolimis 4a. e) quiesce-
rent 4a. f) et (4a). g) sic \a. 6. h) vero add, 4a. i) .supercst c. 4a. k) mi m. al.
8upj)l. 16. 1) corr. pignera 1«. m) s. bcnignissime 4«. n) indu.xit lo, corr. 6) protestatus 4a. 45
p) inn. cunctis p. t. et p. 4«. q) q. p. a. 4a.

1 ) Cf. Idbcr I, c. 1 5. 2) De formula v. SS. Rer. Merov. I, p. 94G. 3) Cf. Lib. I,

c, 2. 4. 4) Non S. Mammes Caesariensis ; cf. Tillemont, 'Memoires p. s. a l'hist. ecclcs.'

1732, fV, p. 150. 5) Nota fraf/menta versimm. De hydrope locus similis est apud Hor,,

Carm, II, 2, 13. 6) lieovalis archiatri Pietavicnsis , qui in urhc Constantinoj>olitana arti 50

medicae studuerat, meminit Grey., 11. Fr. X, 15»

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER U. 387

oinnis populus^ 'Amen' respondit*', vonit ad sanctum sepulchrum, semper beatae fidem
pronuncians, tangebat membra, quale beatissimus ad petitionem dominae Radegundis
dare iuberet. Tetigit in manu dextera singulos digitos; ubi ad minorem venit digitum,
se suavi tactu'^ de propria manu tulit, ut beatae reginae desiderium** satisfaceret et
eius voluntatem impleret. Quem ^ digitum vir apostolicus cum ^ digno honore beatae
Radegundi direxit; de Hierusolimas usque Pictavis in eius honore semper laus'' Dei
personuit. Quid putas, quam ardenti animo, quam iideli devotione tanti ' pignoris
praemium expectans, se abstinentiae mancipavit? At ubi se beata regina hoc munus
caeleste accepisse'^ cum omni alacritate gauderet, tota ebdomada cum omni congrega-
tione se in' psallentium vigiliis et ieiuniis aptavit, Dominum benedicens, se tale munus
accipere meruisse. SiC" Deus suis" fidelibus quae postulant non abnegat. Frequenter
et dulciter quasi in figura, ut nemo intellegere " posset, dicebat: *Cui animarum cura
est, fortiter laudera ab ominibusP debet timere'''. Sed nihilominus, quantum illa hoc
vitare volebat, tanto ■" raagis ac * raagis virtutum Largitor sibi in omnibus fidelem de-
clarare' studebat, ita ut, ubicumque infirmus, a quacumque detentus infirmitate, eam
invocasset, salutem" recipiebat.

15. Vir inluster Leo nomine ad consilium^ sinodi evocatus a viris apostolicis
Leontio ' et Eusebio episcopis, dum iter agei'et, oculi eius gravi sunt caligine obducti,
sanguinis nube cooperti; nisi se'' a famulis sustentatus pergeret, penitus viam*= nec
videret. Qui ingressus monasterium beatae, ubi filias suas ei devotus tradidit Domino
servituras, introivit in oratorium domnae*' Mariae ^ nomini*^ dedicatum. Post orationem
datam prosternit se fide plenus supra sanctae cilicium, viriliter eam invocans, et tamdiu
superiacuit, quousque dolor discessit, caligo fugata est, coagulatus sanguis se, vcnis
rainistrantibus, perduxit, clarisque oculis, qui manibus sustentatus venerat, sanus rediit.
De cilicio beatae'^ luraen recepit; laetus atque incolomis ad sinodum, ixbi coeperats,
ambulavit. Quod post, ipso referente, universa sinodus audivit, ac inde'' regrediens,
nobis hoc ore proprio disseruit. Ipsa ei fecit*^ devotio fundamentura basilicae dorainae'
Radegundis pcrcutere, ubi et centum dedit solidos ad fabricam iiisara faciendum''.
Quanti infirrai ad eius ' invocationem sunt sani redditi, quis enumerare valeat? Quis
c.r {'<)'" cam uinquam vidit et tcrrenum" liomincm cssc ercdidit? Per Dcum*' cacli fidu-
cialitcr et veracitcr dico, quiaP sic semper ini oculis omnium rcsplcndebat cum anima
vultuB eiuB, ut non inmcrito extrinsccus aijpareret, quod intrinsecus gerebatur.

16. Post congregatas sanctorum reliquias, si fieri potuisset, ipsum Dominum de
sede magestatis suae' visibiliter hic'' habitare expetisset. Quamquara eura carnalis
oculus*^ non intueretur, spiritalis raens*' intenta sedulis precibus contemplabatur. Sed

Cap]>. 14 16. la.h. 2. \a.

Cap. 14. a) om. \h. h) respon^, m. al. in marg. rcsponderunt \b. c) tractii Ih. d) disi-
fl<;rio (4rt). *:) hi» »rr. Ih. f) b. R. c. d. h. 4«. (r) aic la ; Iliorosoliiiia rell. Ii ) saliis 1/;.

i) tanpp \a.h (rorr. m. al.J. k) cxtr. c m. al. hi litura acr. \h. \) sc iisalleiitio 4a. iii) 8e«l 2.

n) con\ «iiu» lo; f. h. 4a. o) iiitellcgeret, dicebat 4a. jij mc \a (jrr. m.). q) tiineri 2, corr,

r) tantiiin \l>. ») ar in. cra». 1«. t) declarari li. u) s. jdeiie re^-ljieret 4«.

Caji. 15. a) nic \a.h. 2; coneiliuni (4a). b) corr. ut iiisi 1«; hc cra». \b; et iii.si (4«).

c) n. V. (\a). d) dorninac lafpc \h. 2. i:) noniiiie 2. f) om. \h. {:;) rejxirat rorr. cejMrat \h.
Ii) deindf 2. i) nic \a; duiK; \h. V.) faeiciiilaiii \l). (4«). I) i. c. 4«. iii) ijiiis n. i-aiii An.

n) t«»rrenam 4«. o) dnm 1/.». p) om. \n. b. 2. (|) r. iii o. o. 4«.

('ap. 10. a) ma^eHtatisuae c.oTr. mai. \n. b) Iiab. liic voInisHet. Kt i|. An. v) om. \h.

t\) «p, taincn n. p. cmm e. 4//.

1) l.ennliuH rpitiropnM /lurdrfpilrnsi» rral f 1'hinrhinm SanlournHrm fnissr Miihillnniiix /iiilnrit.
2) (Jf. mipra p. 382, «. 5.

49*

V. Caps. 11,
27.

388 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIT5E11 H.

Ps.83, 13. qnia Doniinus non privahit honis^ eos qni amhulant in^ innocentiam'^, et qui eum
ex'' toto corde et ex^ tota anima et ex tota raentc quacsierit, sicut haec beata fecit,
divina clementia se*^ benignam cxhibuit*-' eiquc in'' sensu posuit, in cuius pectore die
noctuque' requiescebat, ut sicut bcata Helena sapientia inbuta, timore Dei plena, bonis
operibus gloriosa lignum sahitare, ubi precium mundi •' pro ' nostra salute appensum 5
fuerat, ut"" nos de potestate diaboH eriperet, perquisivit, ita ut invento ambabus mani-
bus plauderet et, in terra genu flexo, Dominum adorarct, ubi ipsam" in mortuo susci-
tato dominicam crucem suprapositam agnovit', dicens: 'In veritate tu cs Christus,
filius Dei", qui in'' mundum vcnisti tuosque captivos, quos creasti, precioso sanguine
redemisti'. Quod fecit illa in orientali patria, hoc fecit beata"i Kadegundis in GalHa. lo
Et quia sine consiHo, in '" mundo dum vixit, nihil facere voluit, transmisit Htteras ad
praeceUentissimum domnum Sigibcrtum* rcgem, cuius imperio patria ista regebatur, ut
ei permitteret pro totius' patriae sahite et eius rcgni stabiHtate lignum crucis Domni"
ab imperatore^ expetere. Quod^ iHc bcnignissime ad petitionem sanctae reginae ad-
sensum praebuit. IHa** devotione plena, desiderio accensa'', ad imperatorem non i5
munera dirigit, quae se propter Deum paupereniy fecit; sed, oratione obtinente, comi-
tatu^ sanctorum, quos incessabiHter ^ invocabat, missos suos direxit. Sed quod sua
vota poscebant obtinuit, ut beatum'* Hgnum crucis Domini ex*^ auro et gemmis orna-
tum et multas sanctorum reHquias, quas Oriens retincbat, uno rcsidens loco se habere
gloriata est. Ad petitionem'' sanctae transmisit imperator lcgatarios cum euangeHis 20
ex'" auro et gemmis ornatis'". At° ubi Hgnum, ubi'' sahis mundi pependerat', Pictavis
civitatem cura congregatione sanctorum advcnit, et pontifex'* loci cum omni populo
devote'' hoc veUet' excipere, inimicus huinani generis per satelHtes suos egit, ut pre-
ciuin mundi repcnerent neC" in civitatera" recipere veUent, quaHter beata Radegundis
tribulationibus subiaceret, aHud pro aHo adserentes ludaico ordine, quod nostrum non 25
est disserere". Ipsi viderinf; Dominus novit qui sunt eius. Sed illa, spiritu fervente'i,
animo dimicante, itcrum ad benignissimum regem dirigit, quia in civitatem'" sahitem
recipere nohxerunt^ Interim quod ' missi sui de domno" rege rcverterentur, in Turo-
nico suo^ in inonasterio virorum quod condidit, ut^^ et ipsum salvaret, ibi" cura psal-

Caj). IC. 1«. b. 2. 4rt. 80

Cap. 16. a) bona liis qui '2. b) in. al. siiperscr. Ib. c) slc pr. 7n. \a. 2,- iiinocentia rell.

d) om. 4«. e) ex — et 07«. 4«. f) .se oi 4a. g) exibebit, ei in 4a. li) .sensu inposuit 2.
i) nutuquo corr. notuque \b. k) miaridi, m. nl. superscr. miserandi \b. I) p. n. s. om. 4o.
m) fucrat, pcrquisivit, ita ut Aa. n) ipsa 2. 4«. o) m. al. superscr. \b. p) hunc add. (4o).

q) f. ista in G. 4«. r) dum v. in m. 4a. s) Sigipcrtum 16. t) pro eius p. et r. eius 4«. 85

u) sic \n.b; corr. domini la; tn. al. in marg. corr. dominicae \b. v) Quid 2, corr.; Ille vero b.

petitioni 4a. w) igitur add. 4a. x) accen.sa: \b; accenso 2. y) pauperam 2. z) comitatum

la; cum comitatu (4o). a) incessanter 4a. b) 1. b. \b. c) om. (4a). d) etenim add. 4a.

e) om. (4a). f) ornatii? corr. ornatus \b. g) Ac \a fcorr.J. b. h) 1., in quo s. 4a. i) pcpen-
derct \a.b fcorr. m. al.). k) devotae 2, corr. 1) velit 2. ni) : nec, ras. p \b. n) civitate (4a). 40
o) dissere \b, corr. m. nl. j») vider \b, rn. al. in marg. corr. q) et add. 4a. r) civitatc 4a.

s) nohiissent 4a. t) in marg. corr. dum 16; corr. quo 2; quousque (4a). u) om. 16. v) (suo

expuncl.) mon. 4a. w) condidit, cum psallentium choro crucem commendavit, ut et i. s. Non 4a.
x) ubi 16.

1) Cf. Ilist. trip. II, c. 18: Tunc crgo quac crux essct Domini, quac latronum, dubitarc 45
coepcrunt. Proindc Macarius civitatis praesul huiusmodi tractatu dubitatioiiem solvit. Mulieri
namquc! noltilitatc darae, lonj^a acji^ritudine fatigatiic unam illarum crucium cum oratione
promptissiina adhibcns, virtutcm Salvatoris agnovit. Mox cnim ut mulicrcm crux attigit, pas-
sioncni saevissimac aegritudinis cffugavit ac fcminac salutem restituit. 2) lustino scil.

3) Maroveus ligniim noluit excipcrc; cf. hisloriam Irandatiotiis S. Crucis apud Greg., II. Fr. IX, 40. so

DE VTTA SANCTAE EADEGUNDIS LIBER U. 389

lentio sacerdotum crucem Doraini vel pignora sanctorum commendavit. Non minorem
iniuriam est passa sancta crux per invidiara, quam Dominus, qui per^ cursorem fidc-
lem'' vocatus et revocatus ante praesides ef^ iudices, omnem maliciam pacienter susti-
nuit, ut quod ci-eaverat ne"* periret. In quanto se cruciatu posuit, in geiuniis^, in
vigiliis, in profusione lacrimarum ^, tota congregatio sua ins luctu'' et fletu omnibus
diebus, usquequo respexit Dominus humilitatem ancillae suae, qui dedit in corde regis,
ut faceret iudicium et iustitiam in medio populi? Sic' devotus rex per fidelem suum
virum inlusti*em lustinum comitem ^ transmisit ad virum apostolicum domnum Eufro-
niiim Turonicae civitatis episcopum, ut cum honore digno gloriosam ^ crucem Domini
vel sanctorum reliquias in monasterio dominae Radegundis introponeret', quod et
factum est, Exultavit in gaudio"' beata cum omni cella sua seque hoc de caelis
donum bonum et datum perfectum suae congregationi, quam" ad Domini servitium cf. lac. 1,17.
congregavit, contulit, in spiritu sentiens, quod post eius transitum parum " haberc pos-
sent. Quamquam illa cum Rege caeli gloriaretP, unde eis subvenire posset, hoc donum
caeleste provitrixi-* obtima'', gubernatrix bona, ut oves non usquequaque relinqueret *,
precium mundi de pignore Christi, quam' de longinqua" regione expetiit, ad honorem
loci et salvationem populi suo in monasterio dimisit. Ubi, virtute Dei cooperante,
potentia caeli ministrante, caecorum oculi lumen recipiunt, aures surdae^ patefiunt,
mutorum lingua ad suum redit offitium, claudi ambulant, daemones efi^ugantur. Quid
pluraV Quisquis a quacumque infirmitate detentus ex fide venerit, per virtutem sanctae
crucis sanus redit. Quis queat dicere, quantum et quale donum huic urbi beata con-
tulit? Unde, quisquis"' ex fide vivit, eius nomini'^ benedicit. Praecellentissimis enim
dominis regibus et serenissimae dominae BronichiIdi>' reginae, quos caro dilexit affectu,
et sacrosanctis ecclesiis vel pontificibus eorum'- cum contestatione divina suum com-
mendavit monasterium.

17. Post hoc donum caeleste acceptum transmisit beata missos suos, supradictum
pre.sbiterum cum aliis, ad imperatorem cum simplici vcstimento gratias agere. In*
redeundo coepit marc fluctibus agi, ubi sunt multa perienla passi, procellas scilicet et
tempestates, quales se numquam vidisse fatebantur. 40 diebus et 40'' noctibus in medio
mari navis eorum periculo subiacebat. lam de vita despcrantes, mortem prae oculis
habeutes, inter se pacem facientes, quia iam ^ eos mare absorbere cupiebat, se videntes
in tanto periculo, voces ad caelum dabant, clauiantc.s ac dicentcs: 'Domina Radegundis,
subveni «ervis tuis, dum tibi oboedivimus'', submersi non pereamus; libera nos de mortis
poriculo, quia iam^ mare paratum cst, ut nos' vivos absorbcat. Ubicumque ex fide
iuvocata fuisti, miserta es. Misereres nunc tuis et adiuva, ne pereant'. Ad has voces
in medio niari advenit columba, quae ter uavem eorum'' circuicns, tertia vice in
nomine Trinitatis, quam bcata sempcr corde dilcxit, cum volaret, servus beatae reginae

Capp. H;. 17. 1«. h. t. ia.

Cap. IG. aj «jiii ante 4a. b) firloli \b. c) om. \a. A) iiou \a. h. e) aic \a.

f) ciim adil. 4«. g) in - dicbiis om. \a. li) fJiictu \b. i) Nairi (4a). k) gloriosn \b,

corr. VI. nl. I) intromittorot Aa. in) modio \b. n) <{uani — con^^^rcgavit om. 4a. o) par-

viun liabcrcnt poH.sc 4a; posHint \b. p) lii: pr. m. \u. h. q) jirovi.satrix 4a. r) ct adil, 4«.

d) rcliqncrct It, r.orr. m. al, t) cjuod (4a). 11) ;,'in ;>/•. m. suppl. \b. v) .surdoruiii \h. \v) cx

f. f|. \b. X) nomcii 4a. y) r.orr. Hninicliildi \a; 1'ronichildi \h; I!ronicliild<! corr. Itrunicliildc 2;

Bniiiichildc 4a. /,) curiiin f4a). •

Cap. 17. a) a, Intcrdum ccpit 4a. U) :\L, ran. X \b. c) c. i, ni. absorbclial. VidcnlcB

itaquc K(i in 4a. d) obocdimiiH 1«; ohr;dimuH \b. c) m. i. \a. b. f) ut ubsorbcat no«, om.

vivoH 4«. p) «i> 1«. h; (u\. om.) n. adiuva tuoH, iic ji. 2; iiiiMcriH iiiinc adiiiva tuoH, iic ji. 4a,

li> om. 4rt.

1) KiuH mrminit (Jrei/., I)f vlrt. S. Mnrtini I, lO. 2) Knt quac providrf, dii^jirnnnl.

390 DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER H.

noiiiinc Banisaios* extendit manum'', de cauda eius tres tulit pennas, quas mari'^ in-
t^nguens, tempestas'' conpescuit, et ad invocationem nominis beatae Radegundis'' columba
quae^ apparuit eius famulos de mortis ianua vitae reddidit, et facta est tranquillitas
magna in medio mari. Illi vero alta voce clamantes, dicebant: 'Advenisti, bona domina,
pietate plena, tuos captivosS'' eripere, ne fluctibus mergerentur'. Ad eius invocationem o
non tantum sui, sed omnes sunt liberati per virtutem ipsius dominae'' Radegundis.
Ipsas pennas huc attulerunt et fabricatas' ipsi qui de morte liberati'' sunt per loca
sancta devoti' dederunt. Ubicuraque"' invocata fuerit, benigne" exaudit. Si febricitans
aut pustulam habens aut a? quacuraque tentus" infirmitate pro interiectai' longinquitate
terrae spatias ad eam venire non potuisset, candela in eius nomine accensa omnem lo
febrem depulit. Quantum suam congregationem dilexerit, quis efFari valeat? Nec, si
centeno sonitu linguae plectrum moveat, hoc explere valet. Instituit, ut, dura refice-
rent, semper lectio legeretur, ut non solum fauces'i accipiaut cibura, sed et aures
audianf Dei verbum. Quicquid auts aliis praecepit aut ipsa fecit, omnia propter
Deum semper inplevit. Quicquid aut proibuit fieri aut ipsa* vitavit facere', omnia 15
in zelo Dei et nihil carnaliter aut egit aut sapuit. Et quia nuraquara ociosa ab" opere
Dci esse voluit, insistebat itaque? orationi, lectioni et' elymosinis^ ac praedicationibus
incessanter oranibus^ diebus, ut nulla esset, quae se de ignorantia excusaret.

1(S.* Tantum denique donum in se, largiente divina gratia, habuit, ut humilitatis
magistrum, qui de caeli'' solio ad terras descendit, imitando Dominum'^ in'' spiritu seque- 20
retur, cocuraque ierit*'. Postquara*^ congregatio se recondebat iam ad pausationem, illae
ut'' pernoctans in oratione' sua sancta dextera monasterium per signum crucis salva-
bat. Quadam vice dura beata illud signaret, aliqua"* de sororibus vidit supra murum'
milia milium daemonum in specie caprarum adstare""; ubi sancta" dexteram beatam"
cum signo crucis elevavit, omnis illa multitudo daemonumP fugata nusquam conparuifi. 25

19. Simili modo dum* ante suam cellam nocte adstaret, semper in* corde et in
oro cursum decantans'', — intra archana cordis sui secrete' iugis laus Dei persona-
bat, — noeturna avis, quae ab'^ hominibus est ingrata', vociferans in'' medio mona-
sterio in arbore se infestabat. Dicit ad'' eam una de adstantibus: 'Domina beata, si
iubes, in verbo tuo eicio avera'. Quae dicit^ ei : *Si nocet, in nomine Domini vade^, 30

Capp. 17—19. \a. b. 2. ia.

Cap. 17. a) Banisaius 4a. b) et add. 2 (sec. m.J. 4a. c) ma corr. mare 2; mare 4n.
(1) corr. tcmpestatem 2; sic 4a. e) om. 4a; in specie add. 2. f) om. Ih. g) om. 4«. h) d. R.
ovi. 4a. i) et munera ipsi 4a. k) s. 1. 2; salvati sunt 4a. 1) devote 4a. m) autem add. ia.
n) benig^na la. h. o) detentus 4a. p) interiecto — spatio 2. q) foris acciperent 4«. r) audicnt 35
la. h, co7-r.; v. D. audirent 4a. s) f. i. v. 4a. t) om. Ib. n) aut 16, corr. pr. m. v) sic

}yr. m. \a; elemosinis la (e coii:). b; helemosinis 2. 4a. w) omnibusque 2.

Cap. 18. a) 17. 16, et sic deinceps. b) de celo ad 4o. c) Deum lo. 6. d) (in ovi.)

spiritum 16. e) corr. iret lo, sic 2. (4o). f) Post totam congregationem 2. 4a. g) ita 2.

li) om. 16; et 4o. i) orationem 2, corr. k) aliqua — vidit om. 16. 1) om. 16. m) a.stare, 40

VI. al. in marg. add. vidit 16; sed add. ia. n) scam 16; ubi beatam dexteram cum 4a. o) beata
e. cum s, c. 16. p) om. 4a. q) cOparavit 16, corr. m. nl.

Cap. 19. a) om. 4a. b) nam add. 4a. c) om. 2. (4a). d) et lo. 6. e) D. ei una 4«.
f) dixit 16. 4a. g) D. signum cr. faciens vade. Amb. 4a.

• l) Scil. bubo; cf. Verg. Aen. IV, 461; nox cum terras obscura teneret, Solaque cul- if>
minibus ferali curmine bubo Saepe qucri et longas in fletum ducere voces, et Ov. Met. V, 550;
Iguiivus bubo, diruni mortalibus omen. Noctvmas has aves ivtra parieles apprehetisas foribus
affigebant; cf. Apulri. Metam. III, c. 23; Quid quod istas nocturnas aves, cum penetraverint
laroin qucmpiani, sollicite prehensas foribus videmus adfigi, ut quod infaustis volatibus familiae
minantur exitiuni, suis luant cruciatibus. •''O

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER II. 391

nihilominus signum crucis super eam facicns="'. Ambulavit dixitquc avi: 'In nomine
domini nostri lesu Christi iubet te*" domina Radegundis, si non cx Deic parte vcnisti,
ut ab hoc loco discedas, ut*^ penitus hic cantarc non praesumas'. Tamquam si ex
ore Dei prohitum audisset verbum, dcdit volatum et nusquam conparuit*'. ]\Ierito ci
aves et bestiac oboediunt, quia illa numquam •" praeteriit Domini oboedire praeccpto.
Et si pro infirmitate aliquotiens requiescere voluisset, spiritu vigilante, diceret, tam-
quam admonens, qui salraura dicebat: 'Age, dic,' nulli dubium cst, quod aut spiri-
taliter cura sanctis psallebat, aut certes ncc sopor eam superabat. Mcns intenta ad
Christum frequenter etiam in sopore posita, de futuro iuditio et de aeterno praemio
praedicans, expergefacta nobis' dicebat: 'Colligite, colligite triticum'' doininicuin, quia vere' ^- "^ •^'j''- ">
dico vobis, non diu erit, ut coUigatis. Videte quod dico : colligitc, quia quaesitur a e estis
istud'' tempus; vere, vere quaesiturae estis' dics"» istos et valde desideratur ae'. Quod etsi ib. 2.-1.
tunc hoc" ignavia nostra tepide" accipiebat, iam tamen nunc venisse probamus quod dixit.
Uludl' profeticuiii iu nobis impletum est : Mittam vobis famem in terra; famem, inquit, non'^
panis et aquae, sed audiendi verbum Dei. Licet praedicationes quas instituit recitentur, tamen
cessavit illa inccssabilis vox, desiderabilis admonitio, dulcis aflPectus. Nam qualem'" vultum, ib. 27.
Deus, plasmator bone, qualem faciem, qualem personam habuit, quis^ potest umquam ex-
ponere ? Sed ct ' hoc rcminisci supplitium est. Nos vero humiles dcsideramus " in e a
doctrinam'', forinam, vultuin, pcrsouam, scientiain, pietatcm, bonitatem, dulcedinem, quain
specialem a Domino inter ccteros hoinines habu i t.

20. Quam sancta fuit vita eius, tam purus ct dulcis aspcctus. Antc annuni trans-
itus sui, vidit in visu locura sibi paratura. Venit ad eam" iuvenis pracdives, jjulchcrri-
mus, et quasi iuvenilera habens aetatera, qui suavi tactu"* blandoque conloquio dura
cura ea loqueretur, illa de se zelans, blandiciam "^ ipsara respuebat. C^ui dixit ei : 'Quid
me dcsiderio accensa cum tantis lacrimis rogas, gemens requiris, fusis precibus poscis,
pro rae'' tanto cruciatu affligis, qui seraper tibi assisto? Tu*=, gemnia preciosa,
noveris, te in diaderaate capitis mei primam esse geramara'. Nulli dubiura est, quod
ipsc eam visitavit, cui se tota devotione tradidit vivens in corpore, et gloriara "^, quas
fruitura erat, ei ostendit. Scd hoc'' visura ' sccrotius cum contestationc '' duobus satis'
Hdelibus ^ disscruit, ut se superstitc nulli narrarent. Et quia multa sunt adliuc satis etib. 28.
niagna'", quae propter prolixitatem " praeterimus, ne prolixitas nostra" audientibus pocius
fastidiuraP generet, quara nitorem sermonis'i ostendat, quantuni de amore, dc'" nutri- ib.
mentis, de caritate, de praedicatione, de omni oinnino saiicta cius conversationc rerainisci-

Caiq>. ly. 20. \a.b. 2. 4a.

Cap. 19. a) facies \h, corr. m. al. b) i. <1. mca K. 4«. c) j). D. 4a. d) et (4«).

c) coparuit \h. f) D. n. preteriit preceptum. Et 4a. g) om. 16. h) d. t. 4a. i) vero m. al.
corr. verum \h. k) i. t. v. v. pr. m. in lilura scr. \h. \) ovi. \h. iri) i. d. (4a). 11) ovi. ia.

o) trepide 2 ; abasive V. Caea. p) enim add, 4«. (j) noii faincii p. neque sitiin aque ex. Vulg,

tnppl. 4a, om. aulem V. Caes. r) sic '2. (4a); quali vuitu Deus plasinavit eani, (niiib^m \a,h; qualem

viiituin, DcUH boiie, piasmator sancte, qualem V. Ca':s. s) (jui la, corr. t) ponlca suppl. \a; om. \h.
u) deHid(;rabamu8 2. v) doctriiia 2.

Cap. 20. a) ciim \n. !>) actu \ii.h (coir. m. al.J. c) blandiciem, ora. i. 4a. d) te h. l.
ndd. \b, post tanto add. 4a. c) Tu Ih, corr. f) (,'loria \b, corr. m. (d. f,') (|iiam 4a. Ii) Iiuiic
2. (la). i) viHii \h, corr. m. al. k) testationo \b; diiabus 2. I) d. jirefatis 4a. 111) iiiulta \h.

n) pro wi. al. suppl. \h. o) om. 4o. p) Htiidiiim, m. al. in marg. scr. faHtidiiim \b; f. g. p. 4a.

q) Bcrmo 4a. r) dc amore nutrientis \b.

1) Quae Mef/uuntur liaudonivia ex libro 11. Vitae S. Caenarii (Mabillon, AA. SS, ord.
S. licned. Safc. I, p. (>7r>j ad verbuvi exnnripsit. 2) Caesario f/uoi/nn lesus 'in visione hc

Tfvelavil' : scd iini taiitiim Hafis fid(di pciHonac hiiI) MacraiiKinto, ut tiicerct, itu cuufuHHUH cst,
qui corain Dco UHHcrit factum fuiHHC; c/. V. Caesarii II, 28.

392 DE VITA SANCTAE R.ADEGUNDIS LIBER IT.

mur, cruciainur et dolentcs oculis distensis requiriraus tnntani pietatem, scd nec'' in-
venimus quod perdidimus. O tam dura conditio, quae nobis infelicibus cvenit! 0 piis-
sima domina, obtinuisses cum caeli Domino, ut ante tc oves quas congregaveras
direxisses; tu pastoi'em bonum sequens, gregem Domino tradidisses!

21.* lam ad gloriosum eius venimus'^ transitum, quem sine profusione lacrima- 5
rum dicere non possumus. Fluunt lacrimae de imis medullis, gemitusque«^ prorumpunt,
sed in'' nuUo consolationis locum inveniunt, dum plangimus; si de eius fideli devotione
minus dicimus, plus peccamus. Usque'' diem transitus sui numquam minuit cursum

''"2'_ ' implere et quod coepit corde retinuit, quia non qui coeperit, sed qui ■perseveraverit

usqtie in Jinem, ipse^ salvus erit. Ubi iam ad finem vifac venit sanctum eius corpuscu- lo
lum, longum trahens martyrium pro amore Domini, beatiss omnibus congregatis,
luctuosa** circa eius thorum flentes et heiulantes, pectora duris pugnis' ef' lapidibus
ferientes, voces ad caelum dabant, clamantes ac dicentes: 'Domine, ne permittas nos
tam grave damnum pati; lumen nostrura recipis ', nos cur in tenebris relinquis'"?' Et
quia illa, quicquid potissimura facere vohiit, semper die natahs Domini • facere elegit; is

^^'' nam gloriosus transitus eius sic contigit: Quarta feria mane primo Idus Agustas", quod
fecit idem mensis dies 13 ^, clausi sunt eius" ocuU, et obscurati sunt nostri.

22.^ Vae nobis, quia peccavimus, adflictum est in dolore cor nostrum; flemus'' et
plangimus, quod diutius una<= nos te habere non meruimus! Ipsura"* mane, quando''
nobis tantum mahira contigit, ubi una vox^, unus planctus et? unus clamor caelos 20
penetrabat, lapidarii, qui in monte operabantur, in aere'' audierunt angelum' loquentem;
unus dixit"* ad aUos: 'Quid facitis? Dimittite eam adhuc'. Quia hae voces ad Domini
pervenerunt aures, angeli, qui eara ferebant, respondcntes dixerunt': 'lam factum est'.
Quid"" faciemus? IUam recepit paradisus, ubi gloriatur" cum Domino. Crcdimus,
quod" nos non deP se separat, quae se'' ei placere vohiit, cum quo'' regnat. Flenda 25
ergo nobis talis non erit*, sed tremenda. Amisimus quidem in praesenti saeculo domi-
nam et matrera, sed in regnura Christi praeraisimus intercedentcm. Admirabile quidem
gaudium fecit in caeHs, in terris vero intollerabilem luctum nobis rehquit.

23. Quando eius sancta anima de hoc saeculo raigravit ad Christum, non erat
ibi pontifex loci'. Arabulavit^ nuntius ad virura apostoHcum domnum Gregorium'' Turo- 30
nicae civitatis episcopum, ef^ advenit. Sed quantum praesens vidit ocuHs, antequam
eara sepeHret, de eius virtutibus, in libro miraculorum» quem conposuit inseruit. Cum

Capp. 20—23. la. b. 2. 4«.

Cap. 20. a) non 4a.

Cap. 21. a) h. l. distinctione carent codd.; numerum ex indice adieci. b) tr. v. 4a. c) que 35
om. (4a). <1) sed uullum 1«. h. e) in in marg. suppl. Ib; ad add. (4rt). f) hic Ib cum Vuhj.

g) beati omnes congregati 2; (4a). h) luctuose (4a). i) pignis 2. k) et 1. om. 4a. 1) rece-

pis la, corr. in) reliquis Ib, corr. m. al.; derelinquis 4a. n) corr. Augustas \a\ Aug 13. die

eiusdem mensis clausi 16; Augusti 4a. o) o. e. la. b.

Cap, 22. a) 21. et sic deinceps codd.; emendavi ad indicem. b) flevimus 2. c) u. n. te *0

om. 4a. d) ipso, sed o m. al. in litura scr. 16. e) ubi 2. (4a). f) ubi add. 4a. g) om. (4o).
h) aera 2. i) Uei add. (4a). k) dicebat alio: Quid 4o. 1) x m. al. .luppl. 16. m) qiiod la, corr.
n) c. D. gl. 4a. o) q. n. om. 16. p) a 4a. q) ei se 4o. r) que 16, corr. m. al. s) est (4o).

Cap. 23. a) Pcrrexit 4a. b) Gregium 16. c) ep., qui statim advenit 4a.

1) lesum 4. feria natum esse, in Chron. Pasch. (ed. Dindorf I, j). 381J traditur. 2) Cf. 45
Greg., H. Fr. IX, 2: Eo anno (a. 12. Childeberthi) beatissima Radegundis ab hoc mundo
migravit. — — Obiit autem mense sexto, tertia decima dic mensis, sepulta post triduum.
3) Maroveus episcopus Pictavicnsis ; cf. Greg. in Gl. Conf. c, 104, quo Baudonivia usa est.

DE VITA SANCTAE RADEGUNDIS LIBER II. 393

autem venit ad locum, ubi sanctum corpus iacebat, — quod ^ ipse postca cum sacra-
mcnto lacrimans'' dicebat, quod in specie hominis vultum'^ angelicum viderat, facies
illius velut rosa et^ lilium fulgebat, — ita tremefactus est ac metu concussus, tamquam
si antc praesentiara beatae'^ genetricis Domini adstaref" devotus vir, Deo plenus. Ex-
, pectabatur pontifex loci, ut eam cumS digno sepelirent honore. Tota congregatio circa
eius thorum stans psallebat; ubi'' psallentium vel paululum quiescebat, intollerabilis
planctus aderat. Triduoi expectatus est poutifex, quia vicos circuiebat^; sed quia
non' venit, supradictus vir apostolicus de caritate fidus'*, quia perfecta caritas foras i.ioan. i,is.
mittit timorem^, in basilica sanctae Mariae^ norainc'" condita, ubi sacra virginum cor-
pora de monasterio suo conduntur, eam cum digno" sepelivit honore.

24. Dum* sub muro cum psallentio'' sanctum eius corpus portaretur, quia insti-
tuerat, ut nulla vivens foras*^ monasterio*^ ianuara egrederetur +, tota congregatio supra
murum lamentans, ita ut planctus eorum*^ superaret ipsum psallcntium, pro psalmo lacri-
mas'", pro cantico mugitum et gemitura pro alleluia reddebant. Rogaverunt desursum,
ut subtus turrera»' 5 repausaretur ferctrum, in '' quo beata portabatur, gravitcr susti-
nentes eius absentiara'. Sed ut suara hdeleui Doniinus declararet in medio populi,
ibi'', dum pausaretur sanctum corpus, caecum inlurainavit. (^ui raultis annis lucem
diei non viderat, lumen' recepit; qui ad manum'" tractus venerat, post feretrum, nullo
sustentante, videns, tamquam si nullum habuisset laborem oculorum, ad sanctum sepul-
chruin abiit et" usque hodie clare videt.

25. Ne* praetermittatur et aliud miraculum. Ubi eam sepelivit supradictus epi-
scopus, eoopertorium non posu»/,^^ antequam ])ontifex loci veniret. Liberae, quae ante
eam cereos portaveni^/i^ totae in gyro sepulclui adstabant. Unaquaeque in suo cereo
suam nonion ;\ai>at'' scriptum; totae<= uni c** famulis cercos ipsos iuxta ordinationem
tradobant. Fit contentio in populo; alii diccbant, cereos ipsos in eius sanctum scpul-
chrum mitti debercnt«, alii dicebant, non. Dum istud ageretur, de pueri f brachio, qui
totos tenebat, unus cxilivit in altum« super oranem populum ct se in sancto'' sepulchro

Capp. 23 --25. \a. b. 2. 4«.
Cap. 23. ;i» ut 4«. b) ovi. 4«. c) a. v. 4«. d) vel 4«. c.) pr. Dei g-. adstaret 4a.

. f) ad.staret. r».-votiis dhthujuuut codd. ^) eam coiKli-ite .sepeliret. Tota 4«. )i) vox w. al. Hupcr-

».:r. M.. \) „m. \a.b: Vxnii \a, corr. kj co/v. Hsn.s 1«. I)EtmW.. 16. in) iion.iMi dicata,

iibi \a. II) cum di^^iio lorr. coiidif^iio 2.

Cap. 24. a) Ciiiii \h. 4a. b) .sp="ll.iitir, \h. c) fori.s 4tt. d) sic \a. b, In ulro.jue corr.

iiioiia.sterii, hIc 2. (4«). c) carum 2. f) iatrimi.s 1«, corr. g) terreiii corr. turrim 1«; terre U;

. t.irrim 4a ' h) iii <,. b. p. om. 4«. ij abstii.entia \b. k) ubi 16. D b.mcii - vcncrat om. 4«.

ID) maiiUM (4a). iij et — videt om. 2.

Cap '2:,. a) No.i 4«. b) <l.'ibit \l>, corr. m. <d. v.) vel .simiil add. \u. h fvel /n: m.

»,.pfr»r.r): .,lo».<:mn .:nl . A) e c .-orr. 1«; e 2. e) .:orr. debere-l6. 2; .,m. 4«. D l...ero

|.«, corr. (?) alto 4«. b) om. 4o.

D 1) Cf'. p •■5I''2, ". '^. -) •■" 'I'""' '"'"" •"""*'' viseii<l;i.ii.n p;ir(.el.i;.rmi. eloiif;avcrit
(.-rr,,. in dl. Couf. c. 10 1. '\) Cf . qu.ie sn,,r„ /;. :".S'J, n. U, .dlnli. A) V. lfrff,d<nn C.tc-
.arii V.. 1 (Mi<jur., l'.,l,.,L. I..d. I.WII, ,.. 11<»7;.- Si .|.i;i , .-.•li.lis p;.i-...lilms H.iis. ki.mm.I..
remiiitiare .-t Haiiel.iin ..vile vol.ieril iiitr..ir.-, nl Hpiritiialiniii l.ip..niiM !;.....-, D.m. a.liiiv;...!.',
p.iHHit eva.len-, UH.|.ie a.l ..lorl.i.. H.iani .!.• n.oi.aHteri. n .•KnMli;itiir • .!«• basilieii, ..i.i

5 oHtiiini CHHC vi.letur. h) Tra..«ei.iitil.iiH autein iiol.iH huI. inuro, ilern.i. e;,t.rv;i virfrinun. p.r

f.-n.!MtraH tiimuin .-t ipna .pi...pi.- n.nri pr.,piif,'nae.ila voeen pr..rerr.' :.e la n<ar.- .lesuper

(M,.-pit, ifa ut inf.r hoiioh fietuuin :.f.pi.- e..nlaeHioii.-H pal.n:uun. iiuIIuh p.iHHil ;i la.riiniH l<-ni-
p.rar.-' (irv.j. l. i. «) (f. C.rr.j. iu <!l. C.,„f. r. 104: Tun.-, f.iet;! ..r.ifi....- , .liHecHHin.UH,

reHervanfeH epineop., I..ei, uf ali eo, e«;l«'l)rafa iiiiHHa, f.-^eretur op.r.nlo.

88. K. Meroving. II. '^'"

/
/

394 DE VITA SANCTAE UADEGUNDIS LIBEll II.

ad pcdcs beatac posiiit ct, quod acsitabaiitur •", declaravit. Respicicntcs ad nomcn,
cuius esset cereus, inventuni est Calvae nomcn. Hoc vidcns episcopus vcl omuis
populus, udmirantcs virtutem bcatae liadegundis'', Domino benedixcrunt. Quantac post
cius transitum'^ ibi sunt factae virtutes, quanti'' dacmoniaci liberati, quanti febricitantes
sunt*" redditi sanitati, quis enumcrare valcat? 5

26. De Burgundia cum viro apostolico Leifasto ' episcopo veniens eius abbas^
nomine Abbo, dum esscf* Pictavis in civitate, dentis incurrit validum doloreni. Die
noctuque una vox, unus dolor incrat ei, mortem cvenire'^ sibi optans, ut tanto carcret
dolorc. Qui, inspirante sibi divina misericoi'dia, rogavit se duci ad sanctac basilicam.
Ubi ingressus, cum Hde se ante sanctum sepulchrum terrae proiecit, mortem prae*' lo
oculis babcns, pallam corporalcm desuper'' sancto tumulo mordicus'^ adprehcndit. Qui
septem diebus nec cibum sumpserat nec somno refici poterat, in hoc morsu sopor ac-
cessit, dolor disccssit, sanus ad hospitium rediit. Quod post, ipso rcferente, plures
cognovcrunt, ubi sc fatebatur dc mortis ianua pcr virtutem dominae Radegundis esse
revocatum. 15

27. Et quia mos est festivitatem' bcati Hilarii** reliquis monasteriis circunicirca
proximis, quae sunt ibi, usque mediam noctem'^ vigilias cclebrare, dc mcdia nocte
unusquisquG abbas cura suis fratribus ad suum revertitur monasterium cursum cele-
brare. Quamdiu in beati antist'tis basiHca vigilaverunt, tota noctc inergumini'' clama-
verunt, inter (pios niulieres duas graviter infestabaf inimicus; praecipue una tantum 20
baccabatur, ut in eius fremitu tota treftieret basilica. Postquam inde vir vcnerabihs
Arnegisselus^ abbas basilicae beatae reginae ^ cuii^-^^iis monachis cxivit^, ad suam
vadens basilicam cursum implcre, quamh illa satis dilexcra^^^-josas post se mulieres
audierunt clamantes venire'. Quae ingressae basilicara vociferantes'','''^*?^*"""*™ Rade-
gundem, ut eis parcerct, supplicabant. Una ex illis', quae gravius tribulabatur,'"iaiir "
ter quinos habens annos, cx quo eam spiritus ncquam flagellabat, tunc, — matutina
dicebatur, — seviens"" inimicus vas quod invaserat reliquid. Illa alia ad tcrciam ante
ostium" ipsius basilicac cst liberata, et ultra nequissimus hostis eis" noccre non valuit.
QuamP larga cst et dives raisericordia Dci, quae suos vereri facit, et loca requirifi
ipse virtutum largitor ac"" dispensator, ubi per suos fideles suam ostendit^ potentiam ! 30
Ad basilicam sancti viri sunt alii liberati, alii vero basilicae dominae* Radegundis
sunt directi, ut, sicut aequalis" gratiae erant^, ita aequalis et virtus ostenderctur.

28.» Quis'' male habens, quamvis vita desperatus, si pallara subteriorem custos
eiusdera sacri scpulchri intinxit in calice aquac et dedif^ febricitanti poculum, non''

Capp. 25 — 28. \a.b. 2. 4a.

35

Cap. 25. a) xic \a. b; corr. haesitabant la; h(a)e.sitabatur 2. 4«. b) Radcgundes la, corr.;

Rade pr. m. corr. Radge 16; 'Radegundac 2. c) trans 4«. d) quantf 16. e) febr. sanati, quis 4a.

Cap. 26. a) abba 2. b) P. esse civitatem corv. P. esset civitate \a; P. cs.set, ovi. in civ. 16.
c) evenire 16. d) pro 16. c) d. (super 4a| sanctuni tumulum 2. 4«. fi morsu la. 6.

Cap. 27. a) corr. in festivitate 2. b) Hylarii 4a. c) om. \b. d) inargumini la. 6; 40

corr. inergumini 1«; corr. inaergumini 16. e) infastabat 16. f) .s,V \a; Arn<"gissehis 16; Ame-

giselus 2. 4fl. g) e.xhibuit 2, corr. h) quem 4a. i) ve 16. k) voci ferentes la, cor}-.; om. 4a.
1) eis 4a. m) vivens lo; s' (— sed) vivens 16. n) hostium, om. ipsius 4a. o) corr. ei lo.

p) qua corr. quia 16. q) t m. al. in lilura scr. 16. r) 1. a celis pensator 16. s) ostendat 2. 4o.
t) sic 16. 4a. u) equali (s postea add.) gratia 16; aequales gratia 2. v) 6?« scr. 16. i.s

Cup. 28. a) sic recte \a; 27. 16. b) vi. al. corr. quisquis 16. c) ei add. (4a). d) om.
\a; m. al. expunxil 16.

1) Neqne LeifasLvui, qui Siagrio Augustodunensi a. 600. succesaisse vidclur, neque Abbo
alibi nominantur; cf. Gall. Chr. IV, 346. 449. 2) S. Mariae.

DE VITA SANCTAE EADEGUNDIS LIBER II. 395

statini, ut bibit, ante sanctnm eius sepulchrum iacens, sopor accessit, morbus recessit?
Christo largiente, omnibus diebus in nomine ipsius domini* lesu Christi ibi multae
virtutes fiunt, unde'' recessit. Nos quoque etiam'^ lideli devotione et sedulitate debita
veneramur** in terris, cuius^ anima confidimus, gaudemus et gloriamur quod praeful
geat in caelis, ipsof praestanle, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnats in
saecula saeculorum. Amen.''

Cap. 28. \a. b. 2. 4a.

Cap. 28. a) nostri add. 4a. b) ubi 1«. h. c) om. 4«. d) e.am add. Aa. c) cuins — -
gandemus om. \a. b. f) ipse 16, corr. m. al. g) reg \b. h) Explicit vita sanctae Ratlcgnndis

reginae add. Aa: Sequitur Greg. Tur., II. Fr. VI, 29, dc obitu Dlsciolae \a. b (XXVIII. In mona-
sterio autem). 4a (Incij)it de puella Distiola).

fiO»

GESTA DAGOBERTI I. REGIS
FRANCORUM.

Dagoherti regis Gesta saeculo demum nono monachns quidam monasterii S. Dio-
nysii Parisiensis, quod rex vivus imprimis coluerat, deseripsit. Hlstoriam Francorum
ex chronicis quae dicuntur Fredegarii, codice quodam 4. vel 5. classis usus, praecijme 5
hansit. Ex codice B \a Lihri historiae Francorum expeditionem Saxonicam (c. 14 j et
hrachium S. Dionysii a CJdodoveo II. ahscisum (c. 52j transcripsit. Ex Vita Arnulfi
c. 16. scire jiotuit, ejnsco^nim illum Mettensem Dayoherti praeceptorem fuisse (c. 2); de
Vita S. Amandi, quam Bnudemundns composuit^, miraculum, quod. in haptlsmate Siqi-
herti conti(/if, depromj)sit (c. 24). J)enique ^vetustissimam chartam, quam, ut ferehatur, 10
heatus Aadoenus episcopus scripserat' , laudavit (c. 44j. Haec quidem aetatem non tulit,
sed historiolam persimilem multo ante Audoenum Gregorius Magnus, Dial. /F, 31 (SS.
rer. Langoh. p. 540J de Theodorico rege rettulit. Quae de uxorihus Chlotharii regis
c. 2. et 16. monachus solus narravit, Valesius, Res Francicae III, ]). 14. falsa esse
prohavit. Neque quisquam praeter anonymum te.statur, uxorem Gomatrudem, 'eo qiLod 15
esset sterilis', a Dagoherto esse relictam (c. 22^. Ilaec duhia sunt. At quod Dago-
hertnm die 19. lanuarii mortuum (c. 42) 'iuxfa eortim (SS. Dionysii, Eleutherii,
liustici) tumulum in dextro latere' sepulfum esse monachus S. Dionysii monasterii
scripsit, irrocul duhio fdem opfimam hahet. Haec de iis Gestorum partihus, quae ad
Francorum historiam perfinent ; quae restant, ad historiam monasterii Dionysiani 20
spectant. Iliic fontihus usus est c. 3. Passione SS. Dionysii, Rnstici , Eleutherii
(Fortunati Opp. II, p. 104j et Vita Genovefae (ed. Kohler p. 19j, c. 20. Vita Eligii
auctore Audoeno (ed. d'Achery, Spicileg. V, p. 185j. Denique chartas regum Fran-
corum adhihuit, quae in archivo ecciesiae Dionysianae (cf. c. 35. 39. 49^ tunc teyn-
poris asservahantur. Ilas plerumque excerpsit- uhi fextum fere infegrum retfiilif, 25
chartam in orationem. immutavit, quam Dagohertum (c. 39. 42^ et Chlodoveum (c. bl)
reges hahnisse voluif. Cirte permidtae quihus ustis est chartae fdsae erant; at quae
supersunt spuriae hnud diihito quin po.st Gesta Dagoherti fictae sint. Ex authen-
ticis duae tantnm haec tempora viderunt ; altera iam lacunosa ex Gestis optime sup-
pleri ptofest (cf. DD. I, p. 19J. Denique monachus Dionysinnus fahulas quasdam 30
de Dagoherto et Sadregisilo duce Aquitaniae narravit; hnnc quidem ipse primus
e tenehris eruit.

Sc7'iptoris tempore in monasterio S. Marfini Turonensi psallentiiim assiduum
personuit (c. 35. 43. 51 J. Quod ciim Alcuino nuctore ihi instifutum esse, veri siinile
sit, vix ante a. 800. Gesta composifa esse dicas. Neque vero post a. 835. Hoc enim 35
anno Ludovicus Pius in litteris, quas ad Hilduinum S. Dionysii nhhatem dedit (Migne,
Patr. Lat. CIV, p. 1327 j, Dagoherti his verhis mentionem fecit: Dagobertus, qui eundeni

1) Cf. AA. SS. Febr. I, p. Sb\.

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM. 397

pretiosissimum Cliristi martyrem (Dionysiiivi scil.) veneratus non mediocriter fuerat,
et in raortali est vita sublimatus et per eius adiutorium, sicut divina ac celebris ostensio
perhibet, a poenis est liberatus inque vita perenni desiderabiliter constitutus. Hanc
autem 'celehrem ostensionem' e charta quam reppererat Audoeni vetnstissima Gestorum
scriptor primus litteHs dedit. Ante Hilduinum abhatem^ qui Dionysium Parisiensem
et Areopagitam in unum coegit, Jioc opusculum conscriptum esse, Cointius, Ann. eccl. II,
p. lOb, iam vidit. Circa a. 906. Regino Gestis Dagoherti primus iisus est.

Codices in duas classes divisi.

\a) Codex Parisiensis^ nr. bb69, saec. X, fol. 6b, formae quadratae, qui olim
S. Remigii Remensis (liber Sancti Remigii, qui abstulerit anathema sit), postea Baluzii
(nr. llQj erat, fol. \ . epistidam continet, quam Anastasius hihliotliecarius a. 876.* ad
Karolum contra eos scripsit, qui Dionysium Parisiensem fuisse Areopagitam nega-
hant (Migne, Patr. Lat. CXXIX, p. Idl ). Hanc fol. 4. Passio S. Dionysii Areopagitae
excipit. Fol. 20, indice capitum praemisso : Incipiunt capitula istius libelli, Gesta
Dagoherti incipiunt, quae fol. 23. lemma ferunt: Gesta domni Dagoberti regis Fran-
corum, et in his verhis desinunt: Expliciunt Gesta dorani Dagobcrti regis feliciter.
Margini glossemata a pluribus librariis adscripti sunt, qui etiam textum emenda-
verunt. Gesta fol. 62' — G4'. sermo quidam S. Augustini suhsequitur.

Waitz heatae memoriae lihrum contulit.

\h) Codex Londiniensis musei Britannici^, 'Additional manuscripts' nr. 21109,
membranaceus saec. XII, fol. 201, formae quadratae , olim monasterii Steinveltensis
erat: Pertinet ad Steynvelt 1476. Fol. 1 — 23. Gesta Dagoherti occupant, inscripta:
Vita Dagoberti regis Francorura incipit. Clausida desideratur. Dagoherti Gesta
fol. 24 — 39. Vita Karoli Magni auctore Einhardo excipit. Quod ad rationem scri-
hendi pertinet, codex a lihro \a admodum discrepat. Lihrarius saepe e pro ae, ci
pro ti scripsitj j)raepositiones consonanti sequenti plerumque assimilavit : affiei, aggrc-
ditur, amrairatione, ammonitus, approbantes, appropinquabat, ac({uisitum , asspiciant,
asspirare, eollata, collatio, illatione, illibato, illicite, ilhixit, optulerit. Rationem vero
codicis \a jn-aeferendam esse, pi'imo ^>»afe< aspjectu.

Liher anteqtinm in Britanniam transjwrtatus est, Georgii Waitz h. m. cura in
usnm societatis nostrae coliatus est • cf. ^Archiv' VII, p. 3()4.

Iluic clnssi codex Petavianus (\a similis) a Chesnio adhibitus et Remensis*
(\h siinilis) a Bouqtieto jcomparatus attribuendi .snnt. Ilunc cave cum alfero Remensi
\n confundas. Lierque liher quo venerit, ignoro.

2aj Codec lenensis memhranacens nr. db, saec. XIV, formae maximne, paginis
hijfartitin scriptus, post Kkkehard.um f 'raugiensem^ foL 138 — 144'. Gestn continct:
Incipiunt Oesta domiMi Dagoberti regis Francorura — Expliciunt Gesta doraui Dago-
berti regis Francorura,

Lihrum, qno edifio Struviana innititur, n. 1838. Waitz h. m. contulit.

2a') Cod.er. Havniensis hihliothecae regine, colJectionis recentioris , formae
octavac, p. W). continet: Vita Dagoberti i"<;gi.s l''ranc,ornm <-. l)ibl. Iciiensis codice m(!nd)r.
(= 2a); cf. 'Archiv' VII, p. 161. Krat olim Mnrquardl (IikHI.

2h) Codex l)resd«nnis F. ur. iV). mriuhrtiuaceus, snec. XIV. In. pngmis hljHir-
filiH srri/itus enf.

1) C/. 'Arr.hji)' XI, ji. 2I')'.K 2) DrHhnl: Ex|.li(if iiiciic Imiid, iinlicliinic ii(pii;i, iiiiiio

)i(iiit!fi<-:itiiH viri li<;iitiHHiiiii (idiiiiiii iidstri |riii;iiiiiiM ()c1ii\i )i:i|i;ic (|ii:iit(i, iiii|icri(> vcro (loiiiiiii
«•JciiiciifiMniirii Kiiroii Hciii|(<!r iiii^iiHti |iriiiio. '.',} C.f. '\. Arr/iin' I V, ."Wilt ; ,S')S'. \ II f, //. 7'J(».

4) llrmrnHiH riiiiinditm codirin, iiid fAhriiin li . Fr. nl j>rlininii, (IrHlii, / fii.i/olirrti iil iillrriiiii lihritm
ninil.inrlinl, llninnrl, (irriinrii (>i>jt., Crnrf. §. '»^''1, mriiiinil ■ if. niijirn ji. 2'JI, ii. '~. ^i} (f.

'Archiv VII, p. 262; VJII, p. OlHi.

398 GESTA DAGOBERTI I. IIEGIS FRANCORUM.

Hunc a. 1820. Ebert hihliothecarius contulit schedulasqne societati nostrae
transmisit.

3) Codex S. Audomari^ nr. 342 his, olim S. Bertini, saec. IX, memhranaceus
formae maximae, in monasterio S. Bertini ortus, j^^i^iorem tantum Gestorum fartem
continet: Incipit particula de gestis Dagobcrti incliti regis atque inventione sanctorum 5
martyrum Dionysii, Rustici et Eleutherii, quae cclebratur 10. Kal. Mai, Quartus a
Clodoveo, ad c. 19; centuplicata in aeterna retributione unicuique restitueret. Gesta
Revelatio Stephani excipit.

Ex duohus quae Holder-Egger v. c. transcripsit capitihus intellegitur, textum
cum summa licentia a librario redditum esse. lo

His accedit codex Parisiensis S. Germani'^ nr. 1085 (olim nr. 646_}, saec. XHI,

fol. 64; Incipit vita Dagoberti regis. Quartus ab Clodoveo, qui primus — vitam cum

regno iinivit. Explicit vita Dagoberti (f. GS' ). Gesta Miraculum in die dedicationis

sancte ecclesie beati Dionisii Ariopagite divinitus factum christianis oranibus celeberri-

mum (Inc. : In GaUiis civitate) excipit. i5

Lihrorum classes 1 et 2 uhi inter se dijferunt, raro la. b. peccant, ut c. 42. partis
jyro pastis (2a. h), saepixis recentiores codices 2a. h depravati sunt: e. gr. c. 35. verha
et Noviomum atque Pudridoctium vel Albiniacum in his desiderantur. Quamquam Ih
a lihrario minus accurato exaratus est, qui textum suo arhitrio immutavit, tamen
hiinc nonmdlis locis lectionem honam solum servasse , e fontilms inteUegitur : c. 32. 20
regnum et noUent Ib cum Fredegario, regna et nollentque rell. lihri ; c. 42. consilium
Egani peragratum li cum Fredegario, consilium tamen eius pergratum rell.; c. 51.
praesentes \h cum charta Chlodovei II, praesens rell. De cetero codicem la ut ducem
Jidissimum secutus sum. In hoc uno c. 13. intentio (ita Fred.; contentio rell.), c. 16.
spacium largiorem (ita Fred.; sp. longius \h, spatia longiora 2a. h) tradita erant. 2.^
Etiam orthographiam eam admisi, quam \a praebuit, a qtio raro recessi, ne textus
nimis varius Jieret. Codicum vero recentiorum discrepantiam orthographicam suppri-
mendam esse duxi, excepta ea quae ad nomina propria spectat.
Gesta Dagoherti p>rinceps

1) Duchesne, Historiae Francorum scrip)tores coaetanei , Paris. 1636, tom. I, 30
]).bl2 — 589, in lucem vocavit, codice Petaviano ustts : Ex bibhotheca viri el. Alexandri
Petauii Senatoris Parisiensis. Is quidem \a similis erat, sed c. 35. villas quas supra

l. 17. dixi Chesnius cum lihris 2 praetermisit. In Petaviano, qui indice capitum in-
structus erat, c. 35. Equitaniorum, c. 36. aedes p>ro sedes legehatur.

2) B. G. Struve in Actis litterariis, lenae 1706, ex Codice manuscripto BibHo- 35
thecae Salanae, cum Observationibus historicis^ (= 2a) Gesta edidit. Ilanc editionem
in bihliothecis frtistra quaesivi.

3) Bouquet, 'Recueil des historiens des Gaules', Paris. 1739, II, p. 577, editionem
Chesnii ad verhum repetivit, cui discrepantiam lcctionum codicum 2a ex Struvio et
S. Remigii Remensis adiecit ; cf. p. 577; Editionem Chesnianam sequimur, quam cum 40
codice Bibliothecae Salanae et cum alio codice ms. monasterii S. liemigii Remensis
comparamus. Hic cum villas quas supira l. 17. dixi continuerit , priori classi ad-
numerandus est. Erat autem 1h similis : c. 16. mnscipulam receperat Rem. cum \h
pro muscipulare cipcrat (\a) et spatium longius Rem. cum \h pro spacium largiorem
(\a). 'Ob lacera folia' in verhis c. 42. non procul a Parisius desiit. 45

4) Mignc, Patrologia Latlna XCVI, p. 1395, editionem Chesnianam repetivit.
Gesta Dagoherti in linguam Francogallicam transtidit Guizot, 'Collection des

memoires'. Paris. 1823, //, />. 266—316, suh titulo: 'Vie de Dagohert F. Prooemium
quod praemisit dignum est quod legatur.

1) C/. 'N. Archiv' II, p. 319; SS. XV, p. 2. 424. 2) Cf. 'Archiv' XI, p. 298. 3) C/. 50
Lelong II, nr. 16105.

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM. 399

De hoc lihello fusius egi in disquisitione quam inscripsi 'Uher die Gesta Dago-
herti' (^Forschnngen zur Deutschen Geschichte' XXVI, p. 163— 191j. Locorum nomina
Jacohs, 'Revue des societes savantes, 2^^ serie', tom. VII, interpretatus est. Conferas
etiam quae Longnon, 'Revue critique' 1873. de his scripsit. Krusch.

INCIPIUNT* CAPITULA ISTIUS LIBELLL

1. De Clothario, patre Dagoberti.

2. De infantia Dagoberti.

3. Dc beato Dyonisio martyrc et soeiis cius et ecclesia, quam beata Genovefa
5upcr ipsos construxcrat.

4. De cervo, qui, insequcnte Dagobcrto, in acdem martyrum fecit confugium.

5. De mortc matris Dagoberti.

6. De Sadrcgiselo duce, quomodo cum Dagobertus dehonestaverit.

7. Quomodo Sadregiselus dehoncstatus Clothario se obtulit, et quomodo Dago-
bertus in aedem praedictam martyrum confugium fecit.

8. Quomodo Clotharius missos, qui eum inde abstrahercnt, miserit.

9. Quomodo Dagobcrto in somnis martyres apparueriut.

10. Quomodo Clotharius per semet ipsum exindc abstrahcre voluerit ct niinime
potuerit.

11. Quomodo Clotharius filio culpam ignoverit ct eundem locum vcncrabilitcr
lonoravcrit

12. Quomodo Clotharius Dagobertum consortem regni fccerit.

13. Quomodo Dagobertus Gomatrudem in coniugium acccpcrit, ct qualiter inter
psum ct patrem orta intentio fuerit.

14. Quomodo Dagobertus a patrc in Austria dircctus, contra Bcrtoaldum pugna-
^erit, et qualitcr Clotharius ei in auxilium veniens, ipsum Bertoaldum interfeccrit.

1.5. Dc morte Clotharii regis, et qualiter ei Dagobcrtus in rcgnum successit.
10. Dc Ilairbcrto, fratrc Dagobcrti, et qualiter ci Dagobcrtus partcm regni
:oncesserit.

17. (^uomodo Dagobertus rex sanctorum martyrum Dyonisii sociorumquc cius
;orpora requisicrit atquc ecclcsiam oriiavcrit, et dc absida, infra quam rcquicscunt,
lualiter eam dcsuper cx argento cooperucrit.

18. Quomodo dc tclonco cx Massilia ccntum solidos in luminaribus ipsius cccle-
iiae annuatiin concesserit.

19. De gazofilatio, quod ante cornuu altaris ipsius ccclcsiae ficri iussit, ct an-
luatim inibi ccntum sohdos solvi praccepit.

20. Dc crucc aurea, quam iflcm r(;x inibi ficri iussit.

21. I)c ingressu ipsius in Burgundiam et timorc procerum et gaudio paupcrum
tu iiiortc Brunulfi.

22. (^uoiiiorlo Gomatrudciii rclirjucrit ct Nanlliildcm in coiigugium suinpscrit.

23. (^ualis idcm rcx Oagoijcrtus fucrit.

24. (^uomodo iJagnotrudcm stratii suo adscivcrit ct liliuiii ex ea genucrit, ct
[ualitcr legationcm ad Eracliiim impcratorcm direx(!rit.

25. De mortc Ilairbcrti, ct quomodo Dagobcrtus rcgnuiii ct tliesauros ipsius
uae dicioni rcdogerit.

20. I)c mortc Landcgiscli, (|iii fiicrit gcrmaiius Nantliildis rcginac.

Iwlex. Irt.
Index, a) index cuvt 1« lanlum coll<ilui r.»l; in reliqui» UUriii f<irl(i»ne desiilrradir,

40) GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANX'()RUM.

27. De initio scandali inter Dagobcrtum regem Francorum et Samonem regem
Selavorum.

28. De intentione Avarorum et Bulgarorum, et qualiter Dagobertus Bulgares,
qui ad eum venerant, interlici iusserit.

29. De morte Sisebodi regis Hispaniae ct de missorio aui*eo, quem Sisenandus s
Dagoberto regi promiserat.

30. Quomodo Dagobcrtus coiitra Winidos cum excrcitu perrexit, et qualiter
Saxonibus tributum indulserit.

31. Quomodo Dagobertus Sigebertum, filium suum, in regnum Austriae sublimavit.

32. Quomodo Hludowicus cidem ex Nanthilde natus fucrit, et qualiter inter lo
ipsum et Sigebcrtum rcgnum suum diviserit.

33. Quomodo ecclesiae Christi martyrum Dyonisii ac sociorum eius quasdam
arcas infra extraque Parisius atque portam ipsius civitatis cum omuibus teloneis
contulcrit.

34. Quomodo anuuale mcrcatum, quod fit post festivitatcm martyrum, fratribus i5
inibi commorautibus concesserit.

35. De morte Sadrcgisch', et quomodo rex omnes res ipsius, quae ad fiscura
receptac fucrant, supradictc ccclcsiae tradiderit.

36. De cxercitu, quem in Wasconiam transmisit.

37. Quomodo de quibusdam vilHs ecclcsiam supradictorum martyrum heredem 20
fecerit, et qualitcr fratribus inibi consistentibus ex ducatu Cinnomaunico centum vaccas
annis singuhs concesserit.

38. Quomodo ad ludicaila missos suos in Brittanuiam transmiscrit.

39. Quomodo omnia pene monasteria rcgni sui per suum testamentum ditaverit,
per quod etiam Braunadum villam Sancto Dyonisio tradidit. 25

[40.'^ Quomodo plumbum ipsi ex raetallo ccnsitum ad cooperiendam ecclesiam
donaverit|.

41. Quomodo Wascoucs cum suo duce cius se dicioni subdiderint.

42. ])e obitu Dagoberti regis, et quid in infirmitate ipsa positus fecerit.

43. Dc sepultura ipsius in ecclesia Sancti Dyonisii, et qualiter ibidem psallen- so
tiuui ordiuem adhuc vivens institucrit.

44. De lcgatione Ansaldi ct rcvclatione cuiusdam servi Dei, qualiter animam
reiris Dairoberti sancti Dei liberaverint.

4b. De Hludowico, filio ipsius, quouiodo illi in regnum successerit.

46. De tliesauris ipsius, quo ordinc inter filios divisi sint. 35

47. De morte Pippini et Ega, qui fucrant consiliarii regis Dagoberti.

48. De Erchinoaldo et Flaucato, qui post Egam maiores domus fuerunt.

49. De testamcnto Nanthihlis reginae et morte ipsius,

50. Dc Hludowico, quaHter praecepta, quae pater suus Sancto Dyonisio tradi-
derat, renovaverit, et quomodo argentum supradictae absidae pauperibus largiri iusserit. 40

51. De eo quod pracfatum locum idcm rex Hludowicus a dominatione Parisiaci
antistitis per privilcgium et confirmationera sanctoruni episcoporum libcraverit.

52. De eo quod os brachii sancti Dyonisii fregit et ob lioc prius sensum et
postea vitam cura regno amisit.

Index. 1 o. 45

Index. a) titulum om. \a et Duchesve ; habet Bouquet. Eum ncriptoris minime esse, rerbum
probfil donare pro concedere vel conferre.

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM. 401

GESTA DOJ^INI DAGOBERTI REGIS FRANCORUM^

1. Quartus ab^ Chlodoveo*=, qui primus regum ^* Francorum ad cultum Dei,
docente beato Remigio Remensi^ episcopo, conversus est, Chlotharius '^, filius Chilperici?,
regnum sortitus est. Qui elaborata a maioribus dignitate potitus, cum et plurima
strenue gesserit, tum ^ praecipue illud memorabile suae potentiae postei'is reliquit in-
dicium ', quod, rebellantibus adversum se Saxonibus, ita eos armis perdomuit, c.ii.
ut omnes'' virilis sexi;s eiusdem terrae incolas, qui gladii, quod' tum forte'"
gerebat, longitudinem exeessissent, peremerit, quippe ut iunioi'ibus tumoris"
ausum recordatio illius vitalis seu mortiferi gladii amputaret. Tanta tum Francorum
potentia, tanta regum animositas erat. Quomodo autem vel" quaHter hoc peregerit, in
subsequentibus 1 suo ordine plenius intimabitur. Fuit uempe idem rex Clotharius Fred.iv,42.
patientiae deditus, litteris eruditus, timens Deum, ecclesiarum et sacerdotum maguus ditator^,
pauperibus elemosinam tribuens, benignum se omnibus et pietate plenum ostendens, bellige-

rator insignis, venationibus ferarum nimium assidue utens.

L. H. Fr.

2. Huic fuit filius nomine Dagobertus, quem ex Bertedrude^ regina susceperat^, c. 4i.
qui patri succederet et industria dignus et viribus. Hic denique in annis'' puerilibus 46.
positus, traditus esf^ a genitore venerabili ac sanctissimo Arnulfo* Mettensium^ urbis
episcopo, ut eum secundum suam sapientiam enutriret eique tramitem christianae reli-
gionis ostenderet atque eius custos et baiulus esset. Cum autem adolescentiae aetatem,

ut genti Francorum moris est, venationibus exerceret, agere^ cervum quadam die in-
stituit. Qui facile repertus, oblatrantibus atque certatim insequentibus canum agmini-
bus, ea pernicitate ^ qua illud animal fertur silvas montesque et, si qua occuiTcre, flumina
transcurrens, canum industriam efFugere conabatur. Tandem ergo victus ad vicum
qui CatuUiacus* dicitur se contulit. Hic ab urbe quae LuteciaS sive Parisius vocatur
quinque* ferme'' milibus abest. Siquidem in ea urbe reges Francorum maxime sceptra
tractare consueverant'.

.3. In eo sane vico temporibus* Domiciani, qui secundus ab Nerone in christianos

., . , . . , . . T^ . . Pass. ss.

arma corripuit, pnmum memoratae urbis cpiscopum beatissimum Dyonisium cum- Dionysn,

que*' eo Rusticum et Eleutherium, quorum alter presbiter, alter diaconus erat, pro jjjg^l',^''^ 3

Christi nomine in prospectu ipsius civitatis interemptos quaedam materfamilias

vocabulo CatuUa, a qua et vico deductum'' nomen dicunt, quia palam non audebat,

clam sepulturae mandavit. Signavit tamcn locum, ut rei geste iunioribus con-

staret notitia. Sic incomparabilis thesaurus diu latuit, nec preter famam locus ille

Capp. 1 — .3. Ux.fj. 2n. h. 3.

Cap. 1. a) »ic 1«; Vita Daf^^oberti regis Francorum incipit \b; Incipiunt gesta domini Dago-
bf-rti rcgia Francorum 2a; Incipit particiila de gestis Dagoberti incliti regis atque inventione sanctoruin
martyrum Dyonisii, Rustici et Eleutberii <juae celebratur 10. Kal. Mai. .3. b) a \h. 3. c) Cho-

«loveo \a; Hlod. 2«; Ludovius semper 2h; Clodoveo 3. d) regnum 2a. h. e) Remeusium, conv. 3.

f) Clotarius $emper \h; Hlotharius nemper 2a. h. g) Hilporici 2a. h. h) cum 3. i) iudiciuni V 3.
k) omnifl 16. I) quem 3. m) fore \b. n) timoris \h. 0) aic \h. 2a. h. 3; aut? 1«.

Cap. 2. a) Beretmde \b, ui infru ; Bertethrude 3. b) p. a. \b. c) nm. \h. d) Meten-

.Hiuin 3. e) agitarc 2h. f) pernicitata \b, corr. g) Lucetia 2a. h) fere 3. ij cousue-

verat 3, corr.

Cap. 3. a) tempore \b. b) qne om. \b. c) n. d. Ih, rorr.

1) C/. iiifra c. 14, 2) muncratur FtpjI. 3) Id Valesiun, Jten Franc. III, p. K».

iifjavit. 4) Cf. V. ArniUfi c. 16. .'>) Locua e baailica S. Dionydi postca noineii trnxit

Saint • Denin ; cf Lonrjnon , 'Gforjraphie' p. 302. G) in Hcxto ab urbc meiiiorato liipidc

SS. Difjnytins, Rmtictis, F.lentheriuH lerrae mnndati nmit ; cf. Panaionem eorum, Fortunati
Opp. II, p. 104.

SS. R. Meroving. H. 61

402 GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORmi.

quicquam habebat conspicuum. Et quaravis quaedam inibi ab anterioribus regibus
propter assidua, quae ibidem agebantur miracula, conlata fuissent, tamen, quia locus
ipse eo tempore sub potestate Parisiaci antistitis constitutus erat, et cui vellet cleri-
corum eum iure beneficii tradebat, illeque, cui concedebatur, non honestatem loci, sed
terrenum lucrum, quemadmodum in quibusdam locis hodieque cernitur, sibi inde in 5
proprios usus accumulari^ videbatur'': ob hoc, ut diximus, locus ille nimium neglege-
batur. Vilis quippe tantum aedicula, quam, ut ferebatur, beata Genovefa ' super sanctos
martyres devot^ construxerat, tantorum martyrum corpora ambiebat, quoad*^, sicut in
processu expediam, profuturura orbi eorum nomen enituit, et, procurante Deo, ad
singulai'em excellentiam locus, qui'' tam magnis, tam certis, tam denique antiquis 10
illustrabatur, quamvis^ occulte, patronis, pi'Ovectus est.

4. Sed ut ad propositum redeam, cervus diu huc iihicque per vicum oberrans,
aedem beatorum mai'tyrum ingreditur seque ibi componit. Instabant canes, et Hcet idem
eis quod et cervo^ pateret ostium, et qui eos abigeret, nemo visibilium custodum ad-
esset, adtamen sancti martyres suum doraiciUura non patiebantur inmundorura violari 15
ingressu. Videres'' hinc cervum tutum repperisse perfugium, inde canes eius praesen-
tiam latratibus'^ indicare, seque ab introitu aedis divina virtute arceri. Dagobertus
citato cursu supervenit, rem spectaculo dignam admiratur, stupet, amplectitur. Fini-
timos tum rumor iste vulgo solUcitat et cum maxime Dagobertum tum etiam eos ad
amorera et venerationem sanctorum instigat. Et ut vere fatear, ut^ ex gestis post- 20
modum claruit, nullus Dagoberto locus aut dulcior aut iocundior fuit.

Fred.iv,4G. 5.* Igitur anno 36.'' regni Clotharii Bertedrudis regina, mater*^ Dagoberti, inoi-itur,

quam unico amore Clotharius^ dilexerat, et omnes duees* bonitatem eius probantes vehe-
menter amaverant. Post cuius obitura Clotharius rex aHam accepit uxorem nomine
Sichildem^, de qua habuit filium nomine Hairbertum. 25

6. Itaque Dagobertus sic probitate ut aetate in dies crescebat spemque futuri
regis optimam subinde indiciis operum ingerebat. Et pater Clotharius quendam, ut
putabat, spectate fidei Sadregiselum^ rebus sub se tractandis praefecerat, Aquitaniae
ducatu specialiter ei coramisso. Hic tanto dignitatis fastu elatus, regis filium Dago-
bertum partim collatae potestatis superbia, partira spe regni laborans, non aequo animo 30
prosperius agere ferebat nec, quid moliretur, simulato saltem amore, obtegere diu
valuit. Sed quia metu patris manifestus non poterat, occuUum se ei inimicum crebro
contemptu aperuit. Excusatio sane iuvenilis erat aetatis, ne rudis adhuc animus tumo-
rem ex subiectione principum •> contraheret, ne dominationis inmatur§ adepta fastigia
impubem ab exercitationis studio revocarent. Fit ad Dagobertum tam invidiosa relatio. 35
Et quamvis sua ipse industria id<= iam deprehendisset, aHorum sententia in rem ple-
nius inducitur. Verum, quia eum in ordinera redigere non sufficeret, duxit satius
oportunitatera opperiri, qua et causam*' efficatius exploraret et in aerauium quod

Capp. 3 — 6. \a.b. 2a. b.

Cap. 3. a) cumulari Ib. b) videbantur Ib, corr. c) corr. m. al. quo id \a. d) om. \b. 40
e) quam 16.

Cap. 4. a) p. c. \b. b) videntes 2a.b. c) latrantes 16. d) sicut 2o. 6.

Cap. 5. a) m. al. in marg. add. : Noa reg(ina)ni Hlot(harii) Bertedrfudis) et Sichil(dis), matris
H(airberti) \a. b) sic cod. 3. ic"^ Fred. pro 35. c) m. D. om. 16. d) Chotarius 16, ut infra;

Lotharius 2a. 45

Cap. 6. a) sic 2a. b; Sadrigiselum \a. b) principium \a. c) invidiam d. 16.

d) causa 2a.

1) Cf. Kohler, 'Le texte de la vie latine de Sainte • Genevieve' , p. 19. 2) leudis Fred.

3) Sichildia reginae meminit Fred. IV, 53.

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCOEUM. 403

meruisset teraptaret. Clotharius» igitur quadam die venatum iit^ longiusque forte
recessit. Contigit autem, et Dagobertum et meraoratum ducem domi resedisse. Tum
Dagobertus exoptabilem «= oblatam sibi nactus occasionem, ducem ad se evocat^ iubet-
que secum prandere. IUe nichil^ minus, quam quod futurum erat, cogitans, remissius
habere et futuro, immo iam doraino debitum honorem non exhibere terque porrecta
sibi ab eo pocula dignus, in quem prioris contumatiae vindicta recideret, non sicut a
doraino, sed velut a socio infauste oblata^ praesumit. Deinde Dagobertus, ut patri
intidelis, ut sibi aemulus utque sociis invisus foret, orsus^' est exponere, non oportere
serviles quidem molestias'' diu differri, et ne in inmensum tumorem tanti fastus pro-
cederent, suas iniurias non ulcisci. Flagellis ergo eum' adfici imperat, post vero
barbae rasione, — ea enim^ tum praecipua erat iniuria, — deturpat. Sic ex inproviso,
qui secundarum rerum successu futurum se regem auspicabatur, quam longe ab illa
dignitate abesset, admonitus intellexit.

7. Revertenti igitur Clothario his contumeliis dehonestatus Sadregiselus^ se offert
et quid praeter ea quae*' palam erat passus, vel a quo fuerat, inlacrimans indicat. Rex
itaque ducis sui motus iniuriis filioque multa furibunde interminans, accersiri eum ad'^
se iubet. Quo praecognito, Dagobertus, quia patri resistere nec fas nec possibile erat,
in eo se illi obniti posse, iuste credidit, si in aedem praefatam beatorum martyrum
iram patris declinans concederet. Iniit itaque tutissimam fugam et, quo, se insequente,
cervum viderat, ipse quoque, patre persequente, se confert, persuasum sibi hoc facto*"
demonstrans, ut qui canes ab ingressu suae aedis removerant, se quoque a regis in-
sectatione protegere possent. Nec spem eventus elusit.

8. Quippe Clotharius ut eum sanctorum tutelam expetisse audivit, adhuc in
maiorem tollitur iram mittitque satellites, qui inde eum abductum* sibi ocissime prae-
sentarent. Maturabant illi quod fuerat iussum implere. Cumque ad sanctum locum
tendentes, non plus uno miHario abessent, ultra aspirare viam tendentes, divino nutu
prohibentur. Redeunt ad dominum, et quid^ passi fuerant, pandunt. Quoruni fidei
derogans, quippe qui suo imperio amorem filii praetulissent, deligit alios, qui quod hi
neglexerant sagaciter implerent. Rursum illi similia patiuntur, et regressi, eandem rem
iterato ingeminant. Sed nec sic animositas regis deferbuit, et quod per ministros
nequiverat, per se implere contendit.

9. Interea dum haec aguntur, Dagobertum martyribus humili corde prostratum
somnus repente corripit*, eique prono ita coniacenti'* adstant tres viri et corporum
liniamentis et vestium nitore conspicui. Cumque in eos stupefactus intenderet, unus
eorum, qui socios praestare veneranda canicie et auctoritate videbatur, sic eum affatus
est: 'Scias, o iuvenis, nos esse, quos pro Christo passos, fama asscverante, audisti,
Dyonisium, Rusticum et Eleutherium, et nostra hic corpora tegi. Sed quia famam'^
nostram sepulturae, quam vides, et domus huius vilitas obscuravit, si memoriam nostri
te omatura ire proraittis, hac te possuraus quara pateris liberare angustia et in cunctis,
auxiliante Deo, praestare suffragium. Et ne putes somnii te illusum fantasia, accipe
signum voritatc subnixum. Kgesta humo, qua raonumenta nostra teguntur, quemque
quod sepulchrum contineat, litterae in singulis expresse docebunt'. Ilico expergefactus,
nomina quae audiorat describit, et ex raartyrum alloquio ingenti exultationc tripudians,
voto se, quod postea studiosissime reddidit, obligat.

Capp. 6 — 9. \ii.li. 'id.h.
Cap. 6. a) Chlotariii.i \l>. h) v. ut longius f. \l>. c) cxoptatain 2/>. <1) vocat 2a. t>.

e) om. \h. i) oblataiii pr«Humit. iJeniquf! \h. p) cxorsua \h. \\) modcHtiaH "i.(i. i) om. 2a. f>.

Cap. 7. &) Han<\ng\»).\m h. l. 1«. \t) ovt. \h. c) i. jk! hc \h. i\) factum \h.

Cap. 8. a) adductum \h. b) quorl \h.

Cap. 9. a) corripuit, ci (om. quc) Ih. b) iacciiti \h. v) fama noHtraf \h.

61 ♦

404 GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM.

10. Post haec Clotharius filiurn, ut pretuli, a sanctorum memoria per se avellere
cupiens, comitantibus plurimis, adpropinquabat. Sed quia non minus in reges quam
in alios homines divina quod vult exercet potentia, qui inertes alios arguerat, fit ipse*
iners, ut manifeste intellegeret, quamvis ipso esset'' potens, potentioribus conceden-
dum"=; quippe martyres fugitivum tuebantur et econtra hostes longe a suis penetra- 5
libus arcebant.

11. Victus ergo Clotharius et rei magnitudine stupefactus, ponit furorem filio-
que* redit in patrem, ignoscit culpam, de securitate pollicetur. Ita demura abeundi
copia concessa, aedi beatorum martyrum succedit eosque patronos humili prece asciscit,
quorum expertus fuerat manifestum virtutis indicium. Utque'', quam probata sibi to
eorum merita essent, agnovit, plurimum auri et argenti ad exornandas eorum memorias
obtulit et ad exaltandam loci maguificentiam numerosa et optima praedia dedit.

Fred. iv,47. 12. Anno vero tricesimo nono regni sui Clotharius rex Dagobertum, filium suum, con-

sortem regni facit eumque super Austrasios regem statuit, retinens^ sibi, quod Ardenna'' et
Vosagus versus Neustriam et Burgundiam excludebant*^. 15

ib. iv,53. 13. Itaque anno quadragesimo secundo regni Clotharii Dagobertus cultu regio ex

iussu patris honeste cum ducibus' Clippiaco procul Parisius venit ibique germanam Sichildis
reginae nomine Gomatrudem in coniugium accepit. Transactis itaque nuptiis, die tertia inter
Clotharium et filium eius Dagobertum graWs orta fuit intentio*, petebatque*" Dagobertus,
ut cuncta quae ad regnuin Austi-asiorum*^ pertinebant suae dicioni reciperet. Sed Clotha- 20
rius vehementer denegebat, eidem ex hoc nichil volens concedere. Electis igitur ab his
duobus regibus duodecim Francis, ut eorum disceptatione haec finiretur intentio, — inter quos
et domnus Arnulfus** pontifex Mettensis^ cum reliquis episcopis eligitur, ut benignissime, sicut
sua erat sanctitas, inter patrem et filium pro pacis loqueretur concordia, — tandem a ponti-
ficibus vel sapientissimis viris proceribus pater paeificatur cum filio. Reddensque ei solidatum 25
quod aspiciebat ad regnum Austrasiorum, hoc tantum exinde, quod citra Ligerim vel Pro-
vintiae partibus situm erat, suae dicioni retinuit.

14. Dagobertus^ itaque pulcherrimus iuvenis, efficax atque strenuus, in omnibus
sollerter ingeniis probatissimus, cum PijDpino duce in Austria*' regnaturus a patre diri-
gitur. Austi-asii*^ vero Franci superiores congregati in^ unum, Dagobertum super se regem 30
statuunt. In illis quoque diebus Saxones nimi u m rebelles cum Bertoldo ^ duce commove-
runt exercitus gentium plurimarum contra Dagobertum regem Austrasiorum. Dagobertus vero
et ipse, collecto hoste plurimo, Renum' transit, contra Saxones ad pugnam exire non
dubitats. Illisque valde pugnantibus, Dagobertus super galea'' capitis sui percussus est,
atque abscisa'' particula de capite eius cum capillis ad terram decidit. Adthyra'-^ autem S5
armiger eius a retro stans collegit eam. At ille lesum cernens excrcitum suum, dixit ad
ipsum iuvenem: 'Perge velociter festinus, deferens crines capitis mei, nuntia'* patri
meo, quatinus veniens succurrat nobis, antequam cunctus ' corruat exercitus'. Qui statim

Capp. 10—14. \a.b. 2a. b.

Cap. 10. a) om. Ib. b) p. e. 2b. c) cedendum 2«. b. 40

Cap. 11. a) que om. Ib. b) Ut quemquam li.

Cap. 12. a) retines 2a. b) Ardennam Ib. c) excludebat 2a.b.

Cap. 13. a) contentio Ib. 2a.b. b) que om. 1«. c) Austrariorum Ib, ut infra. d) Arnol-
fus 2a.b. e) Metensis It. 2a.b; item infra.

Cap. 14. a) rex add. 2a.b. b) sic scripsi ex indice; hostea la; hoste Ib el Duchesne; 45
Auster L. H. Fr. c) Austrasi la. A) om. \b. e) Berthoaldo /(. l. \b. f) Hrenum semper 2a.
g) dubitans 2a b. h) galeam \b. 2a.b. i) Attira 16. 2a. 6. k) nunc ad p. L. H. Fr. 1) corr.
cunctus la.

1) leudibus Fred. 2) Nomen armigeri scriptor ex verbis ad terram formasse videtur.

L. H. Fr.
c. 41.

GESTA DAGOBERTI I. REGIS rRA^X'ORmi. 405

cursuin arripiens, Reuum ti-ausiit atque iu Ardenuaiu silvam, eo quod rex Clotharius " ^. ''
eo tempore inibi moraretur, Longolarium ^- i usque perveuit. Cumque ni;utia s s e t
ea quae contigerant et deferens regi abscisam particulam * de capite filii sui adpraesen-
tasset, rex nimio dolore coramotus, cum strepitu tubarum'' et exercitu Francorum ilico
de nocte consurgens, velociter Renum transiit atque in auxilium filii sui celerrime per-
venit. Cumque simul coniuncti iu uuum hilari corde manibus iucundissime plauderentur*^,
supra Wisera fluvium tendentes, fixere tentoria. Bertoldus vero dux Saxonum ex** alia parte
ripae fluminis stans, paratus, ut^ ad pugnam procederet, audieus tiunultum Francorum,
interroga b a t , quid hoc esset. At illi responderunt, dicentes: 'Domnus Clotharius rex ad-
venit, et ob hoc laetantur Franci'. Quibus respondit cum cachinno, dicens: 'Formidantes
vos nimium, mentim i n i delerantes. Clotharium enim, quem vobiscum habere dicitis,
nos mortuum esse auditum habemus'. Rex autem super ripam fluminis stans, galea in-
duto capite, crinesque cum canitiae*^ variata obvohitos habens et haec audiens, galeam
celerrime a suo capite deposuit. Cumque nudatum a galea apparuisset caput regis,
agnovit eum Bertoklus regem esse, ct irridens, ait: 'Tu hic eras, baleS iumentum?' Rex vero
haec audiens, valde indignatus et hoc convitium graviter ferens, Wisera fluvium inpatienter
ingressus, cum equo velocissimo transuatavit*' atque, ferus ut erat corde, Bertoldum perseque-
batur, Francorumque exercitus sequentes regem, natau d o vix fluvium cum Dagoberto transie-
bant per gurgites iumensos. Rex itaque Clotharius persecutus Bertoaldum, certabatur* valde
cum eo. Dixitque ei Bertoaldus: '0 rex, recede a me, ne forte iutcrficiam te. Qui si pre-
valueris adversum me, ita omnes homines dicent, qiiod servum tuum Bertoldiim geutilem
interemeris. Si autem ego interficero'* te, tunc rumor magnus in cunctis gentibus audie-
tur, quod fortissimus rex Francorum a servo sit interfectus'. Rex vero nequaquam adquievit
dictis eius, sed fremens ira, magis magisque insurgebat super' eum. Equite s itaque
a longe se q u e n t e s regem, clamaba n t , d i c e u t e s : 'Confortare contra adversarinm tuum,
domine rex!' Erantque manus regis valde graves ; erat enim rex loricatus, et aqua sinum
eius, dum transnataret "• fluvium, replens, indumenta omnia niraium adgravaverat". Sed
diu multumque decertantes, tandem insurgens rex super Bertoaldum, intei-fecit eum.
T o 1 1 e n sque caput eius in conto, reversus est ad Francos. Illi que higent c s , — nesciebant
enim, quid regi contigisset, — viso eo, gavisi sunt gaudio magno. Rex vcro tota m terram
Saxonum devastans et omnem popuhi m interf i ci en s , non ibidem maiorem hominem
viventem reliquit, quam longitudo gladi i .su i , quod spatam vocant, habcre vide1)atur.
Hoc itaque signuin in regionem illam statuit, scilicet ut postori discerent, quanta Saxo-
num perfidia extiterit, et quanta Francorum polleret potentia, quantaque regum pro-
vocata praevaleret animositas'».

15. Anno igitur quadragesimo quinto" rogni sui Clotharius magnus'' rex moritur et Fred. IV,56.
suburbano' Parisius in ccclesia'' sancti Vincentii sopehtur. Dagobcrtus ergo aiidiens geni-
torem «num dcfunctum, universis p rinc i pibus *, qui b u s i in j» c r a b :i t in Austria, iubet exer-
citum promovere migBOsque in Burgundiam et Neustriam dirigit, ut rcgui ei" regimcn
indubitanter debercnt Htatuerc. Cumque Reinis pcrvcnisBct, suggcstio ' peraccedenB,

Capp. 14. 15. \a.h. ia. h.

Cap. 14. a) Longobarium \h. ]>) turbanmi 2a. /< cum codd. nonnuUis L. II. I''v. c) aic

L. H. Fr.; plaadererentur lo; plauderent rell. (f). d) ax ? ih, corr. e) \>. url p. procedere 16.

0 »tc la. g) bahe Ih. h) transnavit \h. i) «ic \a cura L. JI. Fr.; ccrtaliat rdl. U) /ttV 2«.

I) in \h. m) tranHirct \a. n) Taff superscr.) graverat \h.

Cap. 15. a) $ic codd. '.i. 4. 6 Fred. pro 46. b) r. mor. ipapnnH 2«; r. mapnuH 2A. c) in
•ubnrbio \h; in nuburbano 2«. h. <\) ecclcniam \" <■) .in.s \h. f) ,siisr(,'0(itioneH rodd. H. 4

Fred. pro .Soiniiionaii.

1) Ijontjolarii unu» codex II \a Lihri II. Fr. meminit. 2) abnciHii crinc /-. //. /•>.

8) Cf. nupra c. \. 4) lcudibuH Fred.

406

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRAXCORUM.

Fred. iv,56 omnes pontifices et leudi* de regno Burpundiae inibi se'' ti-adidisse noscuntur; sed et*^ Neu-
strasii •* pontifices et proceres pluriniaque pars regni Dagobortnni visi sunt expetisse.

16. Hairbertus autem, frator eius, nitobatur. si iiotuisset ", regnum assumore; sed
i 1 1 ius voluntas pro simplioitato parum'' sortitur ottoctuni. Brunulfus*^ quoque, qui frater'*
fuerat Sichildis^ reginae, volens nepotom suuiii Hairbertum stabilire in regnum, adversus* 5
Dagobertum muscipulare ciperat ^ ; sod huius roi vicissitudinem p o s t e a probavit eventus.

ib. c. 57. Cumque reguum Clotharii tam Neptricum ? quam Burgundia a Dagoberto fuisset occupatum,
captis thesauris et suao dicioni redactis, tandem misericordin et pietate motus, consilio
sapient i usus, citra Liger i m ot limitom, quod tenditur partibus Wasconie scu et montes
Pirineos**. pagos et civitatos, quod fratri suo Hairberto ad transagendum et ad instar privato lo
habitu convivcndum po ssot siifficero, placuit concessisso, pagum scilicet Tolosanum,
Caturcinum', Agencnsem, Petrocoricum ot Sanctonicum, vol quod ab his versus Pirineos
montes excluditur. Hoc tantum Hairberto, fratri SUO, rogcndum concessit: quod et per''
pactionis ^nnculum firraavit, ut aniplius Hairbertus nullo temporo adversus Dagobertum do
regno patris repetere praesumerot. Hairbertus vcro sedem Tolosanam eligens, regnabat 15
in •* partibus provintiae Aquitaniae. Qui post anno s tres, cum regnare coepisset, totam
Wasconiam oum exercitu superans, suao dicioni redcgit ct aliquantulum regni sui spacium
largiorem ' fecit.

17. Dagobertus denique, Deo annuente, regnum paternum retinens, inter^ alia
quae laudabiliter gessit memor voti ^ iam dicti accessit ad supra memoratum locum, 20
et, sicut in somnis praemonitus fuerat, sanctorum martyrum Dyonisii, Rustici et Eleu-
therii corpora requireus, digesta eorum in sarcofagis nomina repperit, quae et in alium
eiusdem vici locum summa cura<= veneratione decimo Kal. Maias transtulit, eorumque
memorias"* auro puro et preciosissimis gemmis exornavit. Et quamvis ecclesiam, quam
ipse a fundamine construxerat, intrinsecus miro decore fabricaverit, foris quoque desuper 25
absidam illam, infra quam veneranda martyrum corpora tumulaverat, ut plenius devoti
animi expleret desiderium, ex argento purissimo mirilice cooperuit^.

18. Nam et de proprio teloneo, quod ei annis singulis ex Massiha solvebatur,
centum soHdos ^ in luminaribus eiusdem ecclesiae eo tenore concessit, ut oleum exinde
actores regii, secundum quod ordo cataboli esset, quasi ad opus regis studiose emerent 30
et sic demum missis ipsius loci annuatim traderent. Praeceptumque exinde taUter fir-
mare studuit, ut tam in ipsa Massiha quam Valentia, Fossas* et Lugdunum", vel quo-
cumque per rehqua loca transitus erat, omne teloneum de sex plaustris'', quibus hoc

Capp. 15-18. la.b. 2a. b.

Cap. 15. a) ita Ib; duces rell.; leudis Fred. b) ei add. Ib. c) om. Ib. d) Neutrasii lo, r.orr. 36

Cap. 16. a) ita 16; posset rell. b) parvum Ib. cl Brodulfus Fred. d) luerat fr. 16.

e) adversum 16. f) ita la; muscipulam receperat 16. g) Neustricum 16. h) Pireneos 16, ut

infra; PjTmeos setnper 2«. i) Caturnieum, Agancnsem 2o. 6. k) om. 16. 1) sic la cum Fred.;

longius 16; spatia (spacia 2a) longiora 2a. 6.

Cap. 17. a) int 2a. b) i. v. d. 16. c) ovi. 16. d) memoriam 16. *0

Cap. 18. a) Lugudunum 16. bj palustris 2a.

1) Potius Berthetrudis qtiam Sichildis frcUer erat; cf. 'Forseh. z. D. Gesch.' XXVI, p. 167.
2) V. infra c. 50. 3) C/. chartam Chlodovei III. a. 692. datam (DD. I, p. 54): Dum ante

hus annus proavus no.ster Dagobercthus condam rex solidus cento eximtis de Massilia civetati,
sicut ad cellario fisci potuerant esse exactati, ad basileca peculiaris pati-oni nostri domni Dio- 45
nisii — — per sua precepcione concessis.sit, — — iuxta quod urdo cadaboli fuerit, eis omne-
modis dare et adimplire faciatis. Idem Chilpericus II. confirmavit; cf. DD. I, p. 73. 4) Foe-
les - Martigues ; cf. Jacobs in 'Revue des societes savantes des dep. 2^ serie', tom, VII, Paris.
1862, p. 250.

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANX'ORUM. 407

videbatur deferri, usquequo^ ad ipsam basilicam peraccederent, omnimodis esset in-
dultum.

19.* Gazofilacium quoque ante cornu altaris eiusdem ecclesiae ex argento fieri
iussit, ut, introducta ab ofFerentibus alimonia, per manura sacerdotis ipsa pauperibus
erogaretur substantia, quatinus iuxta illud euangelicum huiuscemodi elemosina fieret Matth. e, 4.
abscondita, et omnipotens Dominus, qui occulta omnia conspicit, centuplicata in aeterna
retributione unicuique restitueret^. In^ quo etiam centum solidos annua inlatione
idem rex pro aeterna reconpensatione intromitti de Kalendis in Kalendas*^ Septembris
destinavit. Indeque tale praeceptum dedit ', ut deinceps tam ipse quam filii sui, vel
qui postmodum reges Francorum succederent, recurso anni circulo, pi'aefinitum solido-
rum numerum ex erario publico inibi inferre tempore inlibato non omitterent; ipsi
autem centum solidi non alibi nisi in omnibus distribuerentur pauperibus, nullusque
hoc praesumeret abstrahere, sed, quamdiu regnum consisteret, a regibus succedentibus
suo tempore in praedicto gazofilacio inferrentur, ut de ipsa collatione, et quod Dominus
ab aliis hominibus ibidem voluisset adhuc*^ augeri, pauperes et peregrini exinde vale-
rent per inconvulsa tempora recreari.

20. Crucem etiam magnam, quae retro altare aureum poneretur^, ex auro puro
et pretiosissimis gemmis insigni opere ac minutissima^ artis subtiHtate fabricari iussit,
quam beatus Eligius», eo quod illo in tempore summus aurifex«= ipse in** regno habe-
retur, cum et alia. quae ad ipsius basilicae ornatum pertinebant, strenue prepararet,
eHganti subtiHtatis ingenio, sanctitate opitulante, mirifice exornavit*^. Nempe moder-
niores aurifices asseverare solent, quod ad praesens vix aliquis sit relictus, qui quamvis
peritissimus in aliis extet'^ operibus, huiuscemodi tamen gemmariis et inclusoris sub-
tilitate valeat per multa annorum curricula, eo quod de*' usu recesserit, ad liquidum
experientiam consequi. Nam et per totam ecclesiam auro textas vestes, margaritarum
varietatibus multipliciter exornatas in parietibus et columnis atque arcubus suspendi
devotissime iussit, quatinus aliarum ecclesiarum omamentis praecellere videretur, et
omniraodis incomparabili nitore vernans, omni terrena pulcritudine compta atque inesti-
mabili decore inradiata splendesceret. Utque divina laus perpetuo a' Dei cultoribus
ibidem ageretur, plurima et ingentia predia addidit.

21. I j; i t u r cum iiim aimo 7. i 71 iiiaximam partoiii patcriii rcfiii i , ut supr a momiui, Kred. iv,ft8.
rognarct, plurimorum comitatu vallatus, Burgundias* ingreditnr. Tantum auteni tiino-

re m pontificibus et proceribus in regno Burgundiae consistentibus seu et ceteris ducibus'
adventus ipsius concusscrat'', ut cunctis esset adinirandus. Pauperibus namquo iustitiam
quorentibu» gaudiuin vehementor irrogaverat*^. Cumquo Lingonas civitatem venisset, tantam
univorsis sibi' subditis tam sublimibus quam pauperi o r ibus iudicabat iustitiam, ut crede-
rctur omnino fuisse Deo placabi 1 i s'*. Apud quom nullu m intorcedebat premium nec per-
Bonaruiri acccptio, s (; d «ola flominabatur iustitia, quam diligoliat Altissimus. Doindo Divioniia

Capp. 18 — 21. \u.h 2a.b.

Cap. 18. a) o m. «/. mpemcr. lo..

Cap. I'J. a; diatinctione r.orct \li. h) deninxt 3. c) ab In cap. incijnt 2a. d) Knlcndi.H

H. 2a. e) ad hoc 2a.

Cap. 20. a; poncbatur l/j. b) sir 2fi./>; munitissima (la. />). c) artifox l/>. d) h. iii r. 16.

f) r.orr. cxhornavit \u. {) cxistct 2«. ^) jfcmmariis ct inclusorihiis 1/». h) de u. om. \/t.

i) ab inciiltorihus 2a. b.

Cnp. 21. a| Hurjfiiiidiam \/>. h) nir 16, incuHserat rell. (V- ^) interrojfaverat 16. d) pla-
CltUd 2n.

1) }'rafcqjtum periit. 2) Cf. V. Fdigii auct. Audonio J, 32 (d'Aclirry, Spici/ei/. V,

fi. \H:>) li) lciulibuH Fred.

408 GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRAXCORUM.

Fred.iv.oS. immoque Latona residens aliquantis diebus, tantam intentionem cum universi* regni sui
populo iustitiae iudieande posuerat, ut imius benignitatis desiderio plenus nee somnum caperet
nec cibo saciaretur, intentissime eogitans, ut omnes eum iustitia rccepta de conspectu siio
remeareut. Eodem autem die, quo ab Latona'' Caballonuum '^ deliberare pi-operat*', prius-
quam lucesceret, balneum ingreditur, ibique Brunulfum, avunculum Hairberti fratri s sui, 5
propter iniidelitatem ' suam iuterfici iussit; qui ab Amalgario et Ai-neberto ducibus et
"Willibado patricio interfectus est.

>b. 22. Cumque* Caballonnum iustitiae amore quae coeperat'' pei-ficienda ipsa intentione

pergeret, post per Augustidunum *^ Autisioderum* pergens, indeque per civitatem Senonas
Parisius venit: ibique* Gomatrudem'^ reginam Romiliaco villa, eo quod esset sterilis, cum 10
consilio Francorum relinquens, Nanthildem quandam speciosissimi decoris puellam in
matrimonium accipicns, rcginam sublimavit. Usquc ad illud tempus ab inicio quo regnare
coeperat consilio primitus lieati Aruulfi Mctteusis ui-bis pontificis et Pippini maioris domus
usus, tantae prosperitatis rcgale culmen in Austria regebat, ut a cunctis gentibus inmensi
honoris laudem haberet. Timorem vero tam fortem sua concusserat ^^ iudicialis* potentia, 15
ut iam devotione c o n c u r rerent e i u s se tradere dicion i , ([ u a t i n u s gentes e t i a m , quae
circa limitem AvarorumS et Sclavorimi consistunt, eum prompte expeterent, ut ille post
tergum eorum iret feliciter. i n *■ tantum ut et' Avari et Sclavi ceterarumque gentium
nationes •* manu public a ipsius dicioni se subiciendas fiducialiter sponderent. Post disces-
sum vero beati Ai-nulfi adhuc consilio Pippini maioris domus et Chuniberti ' pontificis urbis 20
Coloniae utens et ab ipsis fortiter admonitus'", prosperitatis et iustitiae amorem complexus,
imiversarum sibi genti u m subditarum, usque dum Parisii, ut supra memini, pervenisset"
urbem, adeo favoribus extollebatur, ut nuUus de praecedentibus Fi-ancorum regibus illius
laudibus fuisset precellentior. Venieusque ad veneranda sepulchra beatorum martyrum
Dyonisii sociorumque eius, Dominum precabatur, ut ea quae coeperat, ipsis martyribus 25
intercedentibus, in eo vota perficeret. Ut autem eosdem martyres sibi plenius con-
ciliaret, Stirpiniacum * villam sitam» in pago Wilcasino praesentaliter per firmitatis suae
praeceptum eorum basilicae tradidit.

23. Erat siquidem ipse praecellentissimus princeps atque rex Dagobertus satis
admodum cautus et ingenio astutus, circa benivolos^ et sibi fideles mansuetus, rebel- 3«
lantibus vero seu perfidis nimium videbatur in regno terribilis. Qui optime regalia
sceptra gubernans et piis semet ipsum benignissimum exhibens, ut leo tamen fervidus

*) m. al. in marg. add.: absit hoe a fidelium cordibus laudandum. His m. al. adiunxit:
Nota, conti-a omnem divinam auctoritatem eum, si (it?)a fecit, egisse sil* agnumq.
ne(c) non solum qui fecit, se(d) etiam qui scienter a(s)sensum praebuer(unt) vel con- 35
senserimt, opera(s) ratas esse in christianita(te). \a.

Capp. 21—23. la. h. 2a. b.

Caj). 21. a) ita \h cum Fred. ; universo rell. b) Altona Ih. c) Caballonum 2a. d) ita
\a. b cum codd. 3. 4 Fred.; properabat 2o. h.

Cup. 22. a.) ad add. \h. bi pro add. \a. l. c) Augustudunum \h. 2a.h. d) sic 1«; 40

Autisiodorum 16. 2a. e) Gomadrudem \h. 2h. f) i. c. \h; incusserat 2a. h. g) Avarrorum

semper 2a. h) in t. om. 16 cum Fred. i) sic \a.h. k) usque add. Fred. 1) Cuniberti 16.

ml tantae add. Fred. n) om. 16. o) om. ? \a.

Cap. 23. a) benivolas \a.

Nota*. a) ita \a. **

1) Cf. supra c. 16. 2) utelitas, ut ^ed. 3) Cf. chartam spuriam a. 6. Dagoherti

datam (DD. I, p. liOj: villam cui nomen est Stirpiuiacum sitam in pago Vulcasino, eam cum
omni integi-itate vel merito ad basilicam domni Dionysii martyris — — impertire presenta-
liter plena devotione \-isi fuimus, iubentesque specialius ordinamus concessisse. Est Estrepagny
(Eure); cf. Jacohs l. l. p. 61. 60

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUiM. 409

rebellium colla deprimens, exterarum gentium feritatem, vallante fortitudine animi",
sepissime triumphabat. Ecelesiarum vero et sacerdotum atque pauperum seu peregri-
norum ditator supra'' modum largissimus extiterat. Exercitiis<= viritim^ et venationibus
assidue utens, in omni agilitate corporea strenuus atque incomparabilis erat. Nempe
etsi aliqua more humano reprehensibilia circa religionem gravatus regni pondere ac
iuvenilis inlectus^ aetatis mobilitate minus caute secus quam oportebat exegit, quia
nemo in omnibus perfectus esse potest, credendum est tamen, quod tantarum erogatio
elemosinarum atque sanctorum oratio, quorum memorias ornare et basilicas ditare ob
redemptionem suae'" animae supra omnes anteriores reges incessanter studebat, apud
raisericordissimum Dominum, ut hoc ei clementer indulgeret, facillime impetrari posse.

24. Denique auno octavo regui sui, cum Austriam regio cultu circumiret* mestusque F'ed.iv,ft9.

. V. Am.iudl

esset" nimium, eo quod filium, qui * post eum regnaret, minime habere posset, iv,ig.

quandam puelhim nomine Ragnetrudem stratu'^ suo adscivit*, de qua eo anno, largiente

Domino, habuit filium, multis precibus atque elemosinarum largitionibus adquisitum. Hair- Fied. iv,62.

bertus itaque rex, frater eius, Aurelianis veniens, filium ipsius de sancto lavacro excepit.

Namque' dum eundem puerum venerabilis vir Amandus Treiectensium^ urbis epi- v. Amandi

Bcopus benediceret eumque caticuminum faceret, finitaque oratione, nemo ex^ cxercitu**

tantac multitudiuis respondisset 'Amen', aperuit Dominus os pueri, qui non amplius

quam 40 dies a nativitate habebat, atque audientibus cunctis, respondit 'Amen'. Statimque

eum regenerans sanctus pontifex sacro baptismate, impositoque nomine Sigeberto, rcge s

ct utrumque' exercitum magno Dominus replevit gaudio atqueS admiratione in huius-

modi signo. Igitur Ega'' quidam de primoribus cum cetcris Neustrasiis cousilio Fred.iv,62.

Dagoberti erat assiduus. Eo anno legati Dagoberti regis, quos ad Eradium imjieratorem

direxerat, his nominibus Servatus et Paternus', ad eum revertuntur, nuntiantes, pacem se cum

Eraclio fixmasse. Cum'' autem esset Eraclius' imperator littcris nimium cruditus, ib. iv, 65.

peritissimus ad ultimum astrologus effieitur. Qui cognosccns in sidcrum signis, quod

a circnmcisis gentibus divino nutu eius imperium esset vastandum •", ad Dagobcrtum rcgem

Francorum dirigit, petens, ut omncs ludaeos regni sui secundum fidem catholicam bapti-

zari praecipcrct. Rex '^ vcro Dagobertus hac occasione nactus et Dei zelo ductus, cum

consilio pontificum atque sapientium" virorum oranes ludaeos, qui regenerationera

sacri baptismatis suscipere noluerunt, protinus a iinibus regni sui pellere iussit. Et

rex quidem hoc summo peregit studio; sed Eraclio" non* de ludaeis, sed de Agarrenis, *^ ' gg'" '

id e«t Sarracenis, circumcisis gcntibus fuerat demonstratum, quoniam ab ipsis eius

imperium postmodum noscitur esse captum atque violenter vastatum.

*) in marg. add. : Nota et hic qualem illius laudem, desupcr alteram (que ct in adul-
terio supcraddlt to, al. add.), vivente adhuc prima relicta, uxorcm ductam e (m. al.
corr. ducta de) scorto (etiain m. al. add.) subintroducta \a.
**) in mary. add.: totum hoc pacudografum \a.

Capjj. 23. 24. la. b. 2a. h.

Cap. 23. a) animo lo. b) s. m. om. 16. c) Exertiis 1«; Exercitii 26. d) virium 16;

viriliter 2«. 6. c) elcctns 16. f) animc huo 2a.

Cap. 24. B,) circnirct 16. b) n. <:. 16. c) Btrato 16. d) TreicicnBium 16. o) oni., sed do
m. nl. add. \n. f) utronim(|iie 2«. 6. (,') (,'. mnximf- in aiimirationf liiiiuH Hi^,''iii 2«. 6. li) om. 16.
i» rarteniiB 16. k) a Ciim c. 25. incipit \a ct JJuch.; cnp. incipit \Ij. 2a: ned o/mtnt indcx. 1) Kra-
cljnis 2«, ut infra, m) dcvastandum 16. n) Hajticntiim 16. oj Ilcraclio /t. /. \a.

\) llaec ex Vita Amaudi, f/ufir. lUindfmundf) trihuitur, aumpta gnvt ; rf. AA. SS. Fehr. I,

]). H51. 2) Qiiod profciiiiM DagobcrliiH (rmplcvil Frrd. ii) igiioriiltiil, wikIc liiicc (•iiliinicliiM

contra cmpcriuin Hiirgcril Fred.

SS. K. M.^roving. II.

410 GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRAXCORUM.

Fred. iv,67. 25.' Anno itaqiie nono regni Dagoberti Hairbertus, frater eius, moritur, relinqucns

filium*' pamilum nomine Chilbericum *=, quique etiam'' ncc post moram dcfuuctus est.
Omneq u e regnum Hairberti una eum Wasconia Dagobertus r e x protinus suae dicioui rcdcgit.
Ad adducendo s quoque thesauros Hairbcrti et sibi pracsentando s Barontum qucndam
ducem direxit. Barontus autem grave dispendium fecissc dinoscitur, infideliter una cum 5
thesaurariis furtum faciens, nimiumq u e exinde fraudulcnter subtraxit.

26.* Eodem'' tempore germanus Nanthildis reginae nomine Landegiselus defunctus
est atque in ecclesia*^ beatorum martyrum Djonisii et sociorum eius, iubente rege,
honorifice sepultus"*. Regina vero deprecante, ut pro sepultura sui fratris Alateum-
villare*» situm in pago Parisiaco basilicae praedictorum ^ martyrum delegarete, eo lo
quod praedictus Landegiselus, dum viveret, per praeceptum regale^ eandem villulam
promeruerat, rex libentissirae concedens, annuit praeceptumque insuper de supradicto
Alateovillare fieri praesentahter iussit atque propria firmitatis auctoritate subscripsit et
anuli inpressione signari praecepit.

ib. IV, 68. 27. Eo * igitur anno Sclavi cognomento Winidi, quorum regnum Samo tenebat, 15

negotiatores Francorum cum plurima multitudine intcrficiunt et rebus expoliant. Haec
autem res fuit initium scandali iutcr Dagobertum regem Francorum et Samonem regem
Sclavorum. Dirigens itaque Dagobertus Sicharium legatarium ad Samonem, rogabat, ut
negotiat 0 r e s , quos sui interfecerant e t res e 0 r u m inlicite usurpavcrant, cum iustitia faceret
emendare''. Samo autem nolens Sicharium videre, Sicharius veste iudutus ad instar Sda- 20
vorum, eum suis ad conspectum pervenit Samonis atque universa quae sibi fuerant in-
iuncta eidem nuntiavit', de his et' aliis c o ntentionibus, quae inter** partes ortae fucrant*,
rogans ut iustitia redderctur in invicem, eo quod Samo et populus regni sui Dagobcrto'
rcgis deberent scrvitium. Samo*" respondens, iam' saucius dixit: 'Et terra quam habemus
Dagoberti est, et nos sui sumus, si tamen disposuerit nobiscum amicitias conservare'. Sicha- 25
rius^ dixit: 'Non est possibile, ut christiani et Dei servi cum canibus amicitias coniungere
possint''. Samo e "• contrario dixit: 'Si vos estis servi Dei, et nos Dei cancs, dum vos assidue
contra ipsum" agitis, nos permissum habemus vos morsibns lacerare'. Statimque eiectus
est Sicharius de conspectu Samonis. Cumque haec Dagoberto regi nuntiata fuissent, ilico
^ubet de universo regno Austrasiorum contra Samonem et "Winidos movere exercitum. Igitur 30
cum tribua turmis legionum" super Winidos exercitus ingreditur, etiam ctS Langobardi
ad solatium Dagobcrti hostilitcr in Sclavos pcrrcxcrunt. Sclavi autem his et aliis locis se
e contrario r eparantcs P, Alamannorum exercitns cnm Rodoberto •! duce in parte qua ingressus
est victoriam optinuit. Langobardi item cum DagobertO victoriam optinuerunt, etS pluri-
mum numerum captivorum de Sclavis Alamanni et Langobardi secum duxerunt^ Rex vero S5
terram illam devastans, ad propri u m r e g u u m rever s u s e s t.

Capp. 25 — 27. \a. b. 2o. h.

Cap. 25. a) 26 eras. la; caput praecedenti adnexiiil Duch. b) f. (suum expunct.) p. 16;

p. f. rell. (IJ. c) sic 16;- Hildericum 2o; Childericum rell. ffj. d) paulo post add. 16.

Cap. 26. a) 27 corr. 26 lo, et sic deinceps. b) vero add. 16. c) ecclesiam 2o. d) est 40
add. 16. e) Alateum ville 2o. f) beatorum 16. g) delegare 16.

Cap. 27. a) Hoc 16. b) emendari 16. c) de add. 16. d) in 16. e) fnerans la,

eorr. m. al. f) Dagoberti lo. g) oni. 16. h) vero add. (1) 16. 2o. 6. i) timore add. 16

kl Sych. 2a, ut infra. 1) possunt 2o. m) om. 2a. n) Deum 16. o) falange Fred. p) prc-
parantes Fred. q) Rudoberto 2o; Crodoberto Fred. r) deduxerunt 16. 45

1) Lebeuf, 'Histoire du diocese de Paris' tom. IV, p. 140, Pierre-Laye (drp. Seine-et-
Oise) intellegi vult. 2) Charta sine dubio falsa periif. 3) Sed, ut habit gentiletas et

supcrbia pravorum, nihil a Samonc, que sui admiserant, est emendatum, nisi tantum placeta
vellens instetuere, desiderantur.

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORU.M. 411

28. Si quidem eodem anno inter Avaros cognomento Chunos^ ct rcgnum Hispa- Frcd.iv,72.
niae*' vehemens surrexit intentio'^, eo quod certarent inter se, cui dcberetur rcguum ad
succcdcndum, altera pars ex Avaris et altera** ex Bulgaris. Collecta itaque inultitudine,

cum utrique se invicem inpugnarent, tandem ab^ Avaris Bulgari superantur. Qui de-
victi, novem millia cum uxoribus et liberisf de Pannoni a expulsi, regem Dagobertum ex-
petunt, petentcs, ut eos in terram Francorum ad manendum reciperct. Rex autem liicman-
dum eos in BaiuvariamS recipere •> praeccpit, dummodo • pertractaret cum Francis, quid
exinde faceret. Cumque dispersi per domus Baiuvariorum'' ad hiemandum fuisscnt, sapienti
eonsili o Francorum r e x Baiuvariis ' iubet, ut Bulgar e s illos cum uxoribus et liberis unus-
quisque unumquemque in domo sua iu"" una noctc intcrficeret. Quod protinus a Baiuvariis
implctum cst, nec quisquam ex illis remansit.

29. Eodem vero anno, quid partibus Hispaniac vcl eorum regibus contigerit, non ib. iv,73.
praetermittam. Defuncto Sisebodo rege clcmeutissimo, cui Scntila ante annum circiter suc-
cesserat in reguum, cum esset Sentila nimium in suis iniquus et omnium regni sui primatuum
incurreret odium, cum consilio ceterorum Sisenandus quidam ex proceribus Dagobertum
regem expetiit, ut ei cum exercitu auxiliaretur, qualiter Sentilam depclleret^ regno. In
huius'' vero beneficii rec ompensationem'^ missorium aureum nobilissimum cx tliesauris Gotho-

rum, quem Turesmodus'* rex ab Etio patricio susceperat, regi dare pi'omittit, pensantem
auri pondera quingcnta". Rex autem Dagobci-tus, ut erat in preliis strcnuus'^, excrcitum in
nuxilium Siscnandi S totum rcgnum Burgundiac iure' proelii convocari praeccpit cidem-
que Abundantium et Venerandum duces instituit''. Cumque in Hispania divulgatum fuissct,
exercitum Francorum ad auxiliandum sibi Sisenandum adgregari', omnis Gotliorum exer-
eitus se dicioni Sisenandi subcgit. Abundantius v e r o '* et Venerandus duces Dagobcrti i'egis
una cum exercitu Tolosano tantu m usquc Caesaraugustam ' civitatem cum Sisenando accesse-
runt; ibique omnes Gothi de regn o Hispaniae conglobati, Sisenandum subliinant in regnum.
Abundantius autem ct Venerandus eum exercitu Tolosano muncribus honorati revcrsi sunt
Eid propria s sedc s. Rex denique Dagobcrtus legationem ad Sisenandu m reg c m p e r
Amalgarium duccm et Vencrand u m dirigit, ut missorium illum quem promiscrat cidein trans-
mittcret. Cumque a Siscnando missorius illc legatariis*" fuissct traditus, a Gothis per viam"
tollitur, nec eum cxinde abstrahere* permiscrunt. Postea vero, discmTcntcs Icgati, duccnta
inillia solidorum missorii ipsius pretium rcx a Siscnando accep i t. Fertur enim, quod
ip.sum argcntum ad opus fabricae ecclesiae Sancti Dyonisii martyris cuni aliis pluribus"
omamcntis Dagobertus rex devotissime obtulerit. Eo naraque tempore tam crebcrrima
erat inibi obtentu martyrum frcqucntia miraculorum, ut, quibuscumquc infirmitatibus
oppressi, undique adventantes, devoto animo eundcm locum expeterent, sanitate rcd-
rlita, cum gaudio ad propria rcmearent. Quod ccrncns rex, quicquid in thcsauris suis
precio.sius invoniri potcrat, ad exornandumi' ipsum'' locuni indubitantcr ofFcrebat. Nam
ot raatriculam'" et senodochium ceteraque diversa loca ad hoc ibidcm instituit, ut pau-
percH utriusquc sexus, sive etiam qui sanctorum ope sanitatc " donari digni fuisscnt,

Capp. 28 29. \n.h. la.h.

Cap. 28. a) Ilunos 2a.h. 1») Hysp. sempr.r 2«; in Pannia reile Frcd. c) nir 1« cuvi

Frr.fl.; coiitontio ? rel/. d) jiar.s ndiL )h. o) a bawari» \h, rorr. m. nl. i) fdiiH \h. p) Hnu-

variam \h. 2«. h. \\} ifM-ipi 16. il diim doino \h. k) Hauvarionini \h. 2a. h, itrvi iv/ra,
1) i. H. ]//. m) om. \h.

Cap. 29. a) dc afliL Ih. !)) hiiiiisuiodi \h. c) rocomjicriHationo \h. 2fi.h. d) 'riirJH-
riioiliifi \h. 2a. h. c) r|iiirir|iia;^iiita 2a.h. f) iit frat ciqiiiliiM Frcil. j,') cli! tiilil. Frril. ii) i-oii-

stitiiit \h. i) apffri-^faro 2h; adpfrodorc Freil. k) aiitoiii 2«. //. 1) ad AiiffiiHfain \h. m) oni. \h.

n) §ic coflfl. 3. 4. 5 Fred, pro vim. o) plurimiH \h. ji) oriiuiidiiin \h. «j) illuni \h. r) m. —
loca ovi. ih. H) Manitati \h.

1) hannirc jir. Fretl. 2) cxcobcrc Freti,

412

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM.

in reliquum ipsius elemosinls sustontati% qui vellent, in servitio ecclesiae acsi pro gra-
tiarum actione permanerent.

Fred. iv,74. 30. Denique anno 10. regni sui, cum ei nuntiatum fuisset, exercitum Winidorum

Toringam* fuisse ingressuni , cum exercitu nil moratus ex regn o Austrasiorum ab urb e
Mettis'' proniovens, transita Ardenna, Magontiam*^ adgreditur; disponensque Renum transire, 5
scaram de electis viris fortibus ex Neustria et Burgimdia cum ducibus et grafionibus*^ secum
habens, Saxones raissos ad eum dirigunt, petentes, ut eis tribiita, quae fiseorum dicionibus
desolvebant, indulgeret. Ipsi vero suo'^ studio et utilitate Winidis resistendum'^ spondent et
Francorum limitem de illis partibus custodire promittunt. Rex itaquc Dagobertus consilio
Neustrasiorum adeptus, eis quod poscebant prestitit. Saxones autem, qui huius petitioni s lo
suggerendi causa venerant, sacramentis, ut eorum mos erat, super arma patratis, pactum
pro universis Saxonibus firmant; sed parum S haec promissio sortitur cfFectum. Attamen
Saxones tributum, qu o d reddere consueverant, per praeccptionem Dagoberti hactenus habent
indultum. Quingcntas enim vaccas inferendales'' annis singulis a Lothario' seniore censiti
reddebant, quod tunc a Dagoberto r e g e cassatum est. 16

ib. iv,75. 31. Anno itaque 11. regni sui, cum Winidi iussu Samoni s iterum fortiter sevirent

et sepe, transcenso proprio limite, regnum Francorum vastandum Toringam ct reliquos pagos
ingredercntur, Dagobcrtus rex Mettis urbem veniens, cum consilio pontificum seu et procerum,
omnibusqiie primati b u s regni consentientibus, Sigebertum, filium suum, in regno Austriae
sublimavit sedemqite Mettis civitatem habere permisit. Chunibertum * v e r o Colonie urbis ^ 20
pontificem et Adalgisum *= ducem jialatii ad regnum gubernandum instituit thesaurumque
quod sufficcret fili o tradidit et condjgne, ut decebat, eum huius culminis honore subli-
mavit, et quodcumque^ eidcm largitus fuerat, praeccptionibus roborandum decrevit. Deinceps
e n i m Austrasi o r u m studi u m limitem et regnum Francorum contra Winidos utiliter " defensare
nosc i tur. 85

ib. IV, 76. 32. Cumque anno 12. Dagoberti regis eidem filius nomine Hludowius^ de Nanthilde

regina natus fuisset, consilio Neustrasiorum eorumque'' admonitione per pactionis vinculum
cum Sigeberto, filio suo, firmasse c o g noscitur <^, atque Austrasiorum omnes primates et
pontifices ceterique duces' Sigeberti manus suas ponentes, insuper sacramentis firmaverunt,
ut Neptrieum et Burgundia solidato ordine ad regnum Hludovrii^ post Dagoberti regis dis- 30
cessum aspiceret; Austria'' vero eodem ordine solidata, eo quod et de populo et de spacio
esset coaequans, ad regnum Sigeberti eidemque in integritate deberet aspicere; et quicquid
ad regnum^ Austrasiorum iam olim pertinuerat, totum Sigebertus rex suae regendum dicioni
reciperet et inS perpetuo dominandum haberet, excepto ducatu*" Dentilonis, quod ab Austra-
siis nequiter* ablatum'' fuerat, itcrum ad Neustrasios subiungeretur et Illudowii regimine' 35
subiceretur. Sed has pactiones Austrasii terror e Dagoberti regis coacti, vellent nollcnt"',
firmasse visi sunt, quas et post temporibus Sigeberti et Hludowii regibus' conservatas
fuisse constat ".

Capp. 29 — 32. la.b. 2a. b.

Cap, 29. a) sustentanti lo. 40

Cap. 30. a) Tur. ead. m. corr. Tor. la; Thuringam 16, ut infra. b) Metis \b (ul infra). 2a.
c) Mogontium 2a. b. d) gravionibus \b. e) summo \b. f) resistendis la. g) parvum 16.

h) inferendas 16. i) sic \a. 2a.

Oap. ii\. a) Ciinibcrtum 16. b) om. ? \a. 26. c) Adalgyselura Fred. d) quocumque

m. al. corr. quaecumque la; quod 16. e) om. 16. 45

Cap. 32. a) Ludowigus 16; Ludovius 2a. b) quc om. 16. c) dinuscetur Fred. d) Ludo-
wici 16 (ul infra) ; Lodewiei 2a. e) sic \a. 2a. f) sic 16 cum Fred.; regna rell. g) imper-

petuo la. h) ducatum la. i) om. 16. k) abtultus Fred. 1) sic \a. m) sic 16 cum Fred.;
nolentquc corr. nollentque la; nollentque ? 2a. 6. n) constant lo.

1) lcudis Fred.

50

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM. 413

33. Per idera tempus Dagobertus rex Parisius rediens atque in amore saepe
dictorura martyrum Dyonisii ac sociorum eius propter magnificas, quae ad eorum
veneranda sepulchra cotidie Dominus operabatur, virtutes magis ac magis gliscens,
areas quasdam infra extraque civitatem Parisii et portam* ipsius civitatis, quae posita''
est iuxta cai'cerem Glaucini ', quam negociator suus Salomon"= eo tempore praevidebat,
cum omnibus teloneis, quemadmodum ad^ suam caraeram deserviri^ videbatur*", ad
eorura basilicam tradidit et per praecepti sui auctoritatem perpetualiter id mansurum
esse proprii nominis subscriptione atques anuli inpressione firmavit^

34. In ipso quoque tempore annuale mercatum ', quod fit post festivitatem ipso-
rum excellentissimorum martyrum prope idem monasterium, eidem saucto loco et fra- oct. 9.
tribus Deo et sanctis martyribus ibidera deservientibus concessit et exinde huiusmodi
praeceptura firmare studuit, ut omne teloneum, vel quicquid ex eo fisci partibus spe-
rare* poterat, et quod in ipsa civitate seu in omnibus reliquis locis infra ipsum pagum
Parisiacum inibi denominatis ab ipsa festivitate usque dum illud'' mercatum finiretur
iure exigi quacuraque iudiciali*= potestate valuisset, pro aeterna retributione, atque ut
eisdem Dei servis devotius pro eo omni futuro tempore divinam delectaretur exorare
cleraentiam, totum ex integro absque ulla exceptione sive diminutione in eorum usibus
perpetualiter sanciref* esse indultum.

35. Anno itaque^ 13. regni sui cum Sadregiselus*' dux Aquitaniorum <= a quibus-
dara*' hominibus interfectus esset, de quo supra mentionem feciraus*, quod propter
conteraptura sui eum flagellis adfici et barbae rasione deturpari in sua infantia Dago-
bertus iusserif, et ob hoc patrem metuens, tutelara sanctorura martyrura expetierit, et
cum haberet'" ipse Sadregiselus filios in palatio educatos, qui cum facillime possent,
mortem patris evindicare noluerunt, propterea postea secundum legem Romanara * a
regni proceribus redarguti, oranes patei-nass possessiones perdiderunt. Curaque orania
ad regalem fiscura fuissent recepta, praecellentissimus rex Dagobertus ecclesiae Christi
martyrum Dyonisii sociorumque eius easdem villas iam dicti Sadregiseli, id est Novien-
tnm» in pago Andegavinse'', Parciacum'-' et"* Noviomum' atque Pudridoctium'" vel

Capp. 33 — 35. la. 6. 2a.h.

Cap. 33. a) porta 2a. b) e. i. c. G. p. 16. c) Salcmon \h. d) in \b. c) corr.

m. al. desprvire \a. i) videbantar 2a. h. g) om. \h.

Cap. 34. a) sperari \h. b) m. i. \h. c) iudicialia \a. d) sanctire \l; sauein^t 2a.

Cap. 35. a) otn. 2«. h. h) Sadragiselu.s, ul infra, \h. c) Aquitaneorum 2a. h. d) quibus 16.
I) iusserat 16. f) om. \h. g) po.ss. pat. \h. h) sic \a; Andegavensi \b. i) Partiacuni \h.
k) et Albiniacuni om. ? 2a. h et edd. 1) Novionium 16. m) sic \a cum Bemigiano ; Pudridatium 16.

1) /n septentrionali inaulae parte silus erat, quam via quae 'quai aux Fleurs' hodie vocatur
cingit; cf. Dulaurf, 'IJist. de Paria' I, p. 207. 2) Charta procul duhio falaa periit. 3) Chartn
falta (Perlz, Dipl. I, p. 140j, quae 'eub die 3. Kal. Atirj. anno aecimdo regni Dagoherti' data
est, (Jeslis Dagoherti recentior est. Exstat autem charla Childeherlhi III. autographa (Pertz,
iJipl. I, p. 6Bj, qua Chlodovei non Dagobcrti privilegium tale covfirmcUur. 4) Cap. 6.

5) Intellegitur, monente Karolo Zeumer, Lex Itomana Visijolh. Paul. III, 1, 1 (ed. Itaeuel p. 384j;
Quicunqnc a fiunilia sua occisus fuerit, hcrcdita» illiuH ah lior<!<l(! atliri non j^oteBt, nJHi priuH
do familia quaestio fuerlt ventilata, et mor» oceiHi fiicrif viiidiciilii. (!) Charla procul duhio

falsa periit. Quae nutem exstat confirmatio Chlodovci II fPett::, Dijil. I, p. l^^Oj, a falsario
composita est, qui hoc Gestorum caput in codice quodam 2 legeral: omisit enivi Noviovium, Pudri-
dortium, Albinincum j Novientum autem in pago Lemovicensi situm esse opinatus est. Unde Jarohs
l, l. p. 249. Nonhant (cant. Chamhon, drp. Creuse) intellexit. At cuvi (lestis vininr fides acrrdai,
Noyanf (arr. Ilaugr, d<'p. Maiur-et-Loirr) praefero. 7) De Parsac (drp. Crcuse) cogitant

Jacobs I. I. p. 24 y. Parce (cant. Sahlr, arr. la Flftchr) inleUexit MnhiUe.

414 GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANTORUM.

Albiniacum > seu Niuliacum" necnon et Podentiniacum^- ^ et Pascellarias ' atque Angla-
rias*=* in pago Pictavinse*^ aliasque quam plures cum salinis supra mare, quarum
nomina hic recensere longum duximus, devotissime tradidit medietatemque earum in
stipendiis fratrum Deo ibidem servientium contulit atque eos turmatim ad instar mona-
sterii Acaunensium * sive sancti Martini • Turonis psallere instituit et aliam medie- 5
tatem matriculariis ac servitoribus ipsius ecclesiae concessit, nichii cxinde ad suum
opus retinei-e volens. Easdem autem^ villas infra unius praccepti conchisionem •" nomi-
natim inserens, proprii nominis subscriptione atque anuli inpressione firmavit. Quarum
nomina si aUquis diHgentius perquirere voluerit, ipsam praeceptionis cartam in archivo
ipsius ecclesiae requirat et, ut reor, viginti et septem viUarum nomina inibi inserta inveniet. lo
Pred.iv,78. 36. Anuo dcniquB 14. rcgni si;i, ciim Wascones fortiter rebcllarent et multas depre-

da t i 0 n e s in regno Francorum, quod * Hairbertus tenuerat, facerent, Dagobertus r e x dc uni-
verso rcgn 0 Burgundiae exercitum promoveri iubct, statucns in capite Adoindum'' refcrcn-
darium'^, qui temporibus Teuderici quondam rcgis in multis praeliis probatus est strenuus.
Cum quo 10 duccs una cum exercitibus missi sunt, id est Harimbertus, Amalgarius, Lcude- 15
bertus**, Wandalmarus, Waldericus, Ermenricns^, Barontus, Hairhardus'^ cx gcnere Franco-
rum, Ramelenus ex genere Romano, Willcbadus S patricius ex gencre Burgundionum, Agino ^
ex genere Saxonum, except o • comitibus plurimis, qui ducem super se non habebant. Q u i
omnes in Wasconia m una cum cxercitu perrexerunt. Cumque tota Wasconiae'' pati-i a
ab exercitu Burgundiae fuisset rcplcta, Wascones deiuter montium rupibus egressi, ad bellum 20
properant. Et cum proeliari cepissent, ut eorum mos est, tcrga vertentes, dum cemerent se
esse superandos, in fauces vallium montiumque' pinnas"" latebram dautes, se locis tutis-
simis pcr rupes eiusdem montis coUocantes latitarent, exercitus post tergum eorum cuni duci-
bus insequens, plurimum numerum captivorum vincieus", Wascoucs supcratos, seu cx his
multitudin e interfecta omnesque domos eorum incensas, peculiis et rebus expoliant. Tandem 25
Wascones obpressi atque perdomiti, veniam et pacem a supradictis ducibus petentes, pro-
mittunt se gloriae et conspectui Dagobcrti regis praesentato s *> seque ipsius dicioni tra-
ditos, cuncta ab eodem iniuncta impleturos. Feliciter autem regisP exercitus absque uUa
laesione ad patriam esset reversus, si Harimbertu s 1 dux maxime cum senioribifs et
nobilioribus exercitus sui per neglegentiam a Wasconibus in valle Robola*" non fuisset inter- so
fectus. Exercitus vero Francorum, qui de Burgundia in Wasconiam accesserat, patrata vietoria,
redi i t ad propria s sed e s *.

37. Eodera autem tempore devotissimus rex Dagobertus ecclesiam Christi mar-
tyrum Dyonisii ac sociorum eius heredem propriorum fecit pracceptorum subscriptioni-

Capp. 35 — 37. la.b. 2a.b. 35

Cap. 35. a) ita la; Nuiliatum 16; luliacum 2a. h. b) Podentininiacum la. c) post A.

voeahuluvi eras. la. d) sic la; Pittavense 2a, c) om. 16. {) conclusione la.

Cap. 36. a) om. 2a. b) Adonidum 2a. 6. c) refreendarium 16. d) Liubertus 16.

e) aic codd, 3. 4. 5 Fred. fl Hairharus 16. g) Wallebadus 16. h) Hagino 16. i) sic lo. 2a.b.
k) Wasconia 2a. 1) montium . quae 16. m) Perenees i^red. n) sic la.b. o) praesentandos *o

la (e corr. m, al.). 2a.b; presentatorus Fred. p) e. r. 16. q) corr. Haribertus la. r) Subola

Fred. s) aedes edd.

1) Albiniaci et in Andegavensi et in Pictaven.^^i pago exstant; cf. Jacobs l. l. p. 250;
Longnon in 'Revue critique' 1873, tom. II, p. 90. 2) Pontigne (dep. Maine-et-Loire, cant.

et arr. Bauge); cf, Port, ' Dictionnnire de Maine-et-Loire' III, 144. 3) In pago Bituricensi 45

villa sita erat; cf. chartam spur. Dagoberti apud Pertz, Dipl. I, p. 160. PasJiere prope Nocq
intellexit Jacobs l. l. p. 245. 4) Angliers (Vienne, arr. Loudun, cant. Montcontour) ; cf. Longnon
in 'Revue criiique' 1873, tom. II, p. 91. ^) Cf. Fred. IV, 79; Sallencium ibidem ad instar

monastiriae sanctoruni Agauninsium instetuere iusserat. Cf. infra c. 43. 51. 6) Alcninus psal-
lentium assiduum in monasterium S. Martini fortasse introduxit ; cf. 'Forschungen' XXVI, p. 189. 50

GESTA DAGOBEKTI T. REGIS FRANCORUM. 415

bus' de Campania» villa, quae sita est in pago Camliacense^-', quam eidem<' regi
quaedam** materfamilias nomine Teodila^-^ tradiderat, et de Tivernione^, quae sita
est in territorio Aurelianensi, quam idera rex cum sancto Ferreolo*^-* Augustudunensis
episcopo commutaverat, necnon et de Clippiaco''-^ superiore et Idcina ' atque Salice®
seu Aquaputta'- 9, quae omnes constant in pago Parisiaco, seu etiam de Latiniaco lo,
quae sita est in territorio Meldico, quam ipse i'ex cum Bobone'' duce et Tacilone'
comite palatii de suo proprio fisco commutaverat 'J, §anctorum semper auxilium contra
visibiles et invisibiles adversarios expetens, ut, sicut ei tempore pubertatis in somnis
predicti raartyres promisex-ant '^, ab imrainentibus angustiis eum eriperent atque ei et
in vita et post mortem poUicita suffragia ferrent, Super haec vero centum vaccas in-
ferendales, quae ei de ducatu Cinomannico •" annis singulis solvebantur, fratribus inibi
Deo servientibus per proprii praecepti'' subscriptionem, ut eisdem pro eo Dominura
et sanctos raartyres devotius delectaretur exorare, visus est*^ omni futuro tempore an-
nuatim concessisse'*,

38. Post haec itaque Dagobertus rex Clippiaco palatio residens, mittit nuutios Fred. iv,78.
in Brittauia m ' , ut quae Brittani'' contra suos admiserant emendarent et dicioui eius se
traderent: alioquin exercitus supradictus Burgundiae, qui in Wasconiam *^ fuerat, praesen-

Capp. Zl. 38. la. h. 2a. b.

Cap. 37. a) scriptionibus Ib. b) Eamliacense Ib; Camlacense 2a. c) eiusdem la.

d) mater quedam 16. e) Teudila 16, f) Fereolo la. g) Augustid. ? la. h) Clypiaco 2a,

i) Aquaputte 16. k) Bubone 16; Bovone 2a. b. 1) Cacilone 2a. m) Ceu. 16,

Cap. 38. a) sic la; Britaniam 2o. b) Britani la; Brittanui 2a, ut infra. c) sic la cum

Fred.; Wasconia 16. 2a, 6.

1) Champagne ad Isaram fl. (Seine-et- Oisej. Charta periit. 2) 'pays de Chamhly' ; cf.

Jacohn l. l. p. 59. 3) I<Jst 'Theodetrudis sive Theodila' , quae a. 43. Chlotharii inter celcra

S. Dionyhio villam Malrium, 'qaae est in oppido Camliacense' , donaveratj cf. Pardessus, Dipl. I,
p. 227; II, p. 9. 4) Tivernon (cant. d' Outarville , dcp, Loiret) ; cf. Jacobs l. l. p. G2,

Tybernionem villam in pago Aurelianensi sitam Dagobertus S. Dionysio inter alias dedisse dicitur
in charla faUa nr, 10, ed. Pertz, Dipl. I, p, 18, 5) Cum quo Dagobertus villam quoque

Sarclidas commutasse dicitnr in charta falsa apud Pertz, Dipl. I, p. 154; cf. infra c, 42.
G) Charta procul duhio falsa periit. A. 741. demum Karolus Martcllus Clippiacnm villam
S. Dionysio concessit; cf. Pertz, Dipl. I, p. 101. Villae CHppiacus siq^erior, hodie Saint-Oucn
(Snne, arr. et cant. Saint- Denis), et vetus, hodic Clichy-la-Garenne propc Saint-Ouen, distin-
guendae aunt ; cf. Longnon in 'Kevue critique' 1873, tom. II, p, 108. 7) Est Ezanville (dcp.

Seine-et-OiseJ; cf. Jacobs l. l. p. 63. Anno 10. regni sui villam Ilicinam in pago Parisiaco sitam
Dagobertm S. Dionyaio concessit; cf. Pertz, Dipl, I, p, 16. 8) Saulx-les-Chartreux (Seine-

et-Oine) Lebeuf, 'Ilist. de Paris' IX, p. 305, intellexil. 9) Cf. chartam Dagoberti falsam

nr, 37, ed. Pertz, Dipl. /, p. 155. Eius fidem quod Stumpf in Sybcl, 'Historische Zeitschr.' 1873,
tom. 29, p. 402, tueri conalus est, admodum miratus sum. Aquaputta pro Putcaux (cant. Nan-
terrr, d^p. Seine) Jacobs l. l. p, 62, accepit, sed Lnngnon in 'Revuc criliqxic' 1873, lom. II,
p. 91, opinionem Lebeuf abbatis, 'Ilistoire du dioc. de Paris' t. VII, p. 82, antcposuit, qui Ean-
boune (Seine-ct- Oiiie, arr, 1'ontoise, cant. Montmorency) intellegi vult, 10) Charta falsa periit.

lAitiniacum Theudericus III. demum S. iJionyxio dedit; cf. charlam nr, bl, ed. Perlz, Dipl, I,
p. 51. Ent Lugny-gur- Marne (d^p. Scine-et- Marne, arr, Meaux); cf. 'Enrsrhungen' XXVI, p. 176,
11) De Lnliniaco in charta citala dicitnr: rpic pouifiir iii pago Mfld<'r|iio, (pii riiil iiilnHfrcJiUH
virid Apl)roiiio, WarHttinw! ct GhiMlciiiaio qiioiidain iiiaiori-H doiiioH nonfroH (!t pont diHccHHUiii
ipniuH Waratfiinc iii finco iifiwfro fm iJit rcvor-atu. 12) Cf. snprti. c, 9. 13) Dngoberli

chartn perii/, »ed exstnl conftrmalio Chilprrici II; rf. 1'rrlz, Dipl, I, ]>, 74; Wnil:., ' |V;,' //, L' ■*,
p. 252. 14) .S'»*«/ ipsa diplomati» verba.

416 GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM.

Fred. iv,"8. talitcr iu Brittaiiiam* irruorct^. Quod audicus ludicaila ' re.\ Brittauoruin ^, cursu vcloci
Clippiaco * cum multis muueribus ad domnum Dagobertum regem pervenit, ibique veniam
petens, cuncta, quae sui rcgni^ Brittani coutra duces^ Francorum inlicite perpetravorant,
emendandum spondet ct semper se ct regnum Brittauiae, quod ipse regebat, subicctum
dicioni regis^ Dagoberti esse et postmodum omni tempore Francorum regibus iureiurando 5
promittit. Sed tamen cum Dagoberto rege ad prandium discumbere noluit, eo quod csset
ludicuila religiosus et timens Deum yaldc. Cumque rcx rescdissctS ad mensam, ludieaila
ogrediens de palati o ad mansionem Dadon i s reforendari i , qui alio vocabulo Audoenus
dictus est posteaque'' episcopus Rotomorum* extitit, quia cognoverat eum ludicaila
sanctam religionem sectantom, cum co acccssit ad prandium. Indeque in crastinum ludicaila lO
regi Dagoberto vale dicens, in Brittaniam repedavit; condigne taraen a rege muneribus
honoratur ^.

39. Eodem siquidem anno Dagobertus rex, postquam omnes gentes, quae in
circuitu regni sui erant, subiugaverat, et opitulante Domino, iam pace firmata, filiosque
suos Sigebertum et Hludowium, ut supra diximus, regcs designaverat*, consilio divi- 15
636,Mai.23. nitus iuspirato, convocatis filiis omnibusque'' totius regni primatibus, 10. Kal. lunias in
palatio Bigargio <=• ^ placitum generale instituit. Cumque, ut Francorum regibus moris
erat, super soliums aureum coronatus resideret, omnibus coram positis, ita exorsus
est*: 'Audite* me, o vos reges et^ dulcissirai filii omnesque proceres atque fortissimi
duces regni nostri. Pi'iusquam subitanea transpositio mortis^ eveniat, oportet pro 20

Capjy. 38. 39. \a.b. 2a. b.

Cap. 38. a) Brittanniam — Brittanorum la. b) irruerent 16. c) ludicalia, ut infra, ih.

d) Clippiacum 2a.b. e) rexni la, corr. f) D. r. 16. g) sedisset la. 6. h) posteque la,

corr. m. al. i) om. \b, k) honoratus 2a.b.

Cap. 39. a) signaverat 16. b) que om. 16. c) Bigarglo 16. d) atque 16. e) om. 25

testam. apud Aim.

1) leudebus Fred. 2) Garges (Seine-et-Oise) Leheuf, 'Hist. de Paris' tom. IV, p. 398.

intellegi vult. Sed forte 'Luzargd' vel 'Lusarca', i. e. Luzarches, emendandum est; cf. 'Forschuti-
gen' XXVI, p. 180. 3) V. Waitz, 'VG.' II, 1 ^, p. 175, n. 2. 4) Dagoherti testamentum in

archivo Dionysiano asservatuvi, in quo teste co qui Gesta scripsit 'hasilicas sanctorum pene omnes 30
regni sui temporihus nominatqs propriis suis donationibus' heredes scripserat rex, periit. Exstat
autem aliud, quod initio et fine deslitutum cod. Vat. Reg. Christ. nr. 581, saec. X, continet (ed.
Pertz, Dipl. I, p. 156J. Cuius auctor orationem a Dagoherto in palatio Bigargio hahitam ex
Gestis ad verbum exscripsit, cui et prologum sollemnem praemisit et donationes inseruit. Quod autem
scrip.iit, Dagobertum in ecclesia S. Vincentii Parisiensi sepultum iri vohtisse, id hominem magis S5
ecclesiae S. Germani a Pratis studiosum quam historiae Merowingicac peritum prodit, cum rex
moriturus Fredegario IV, 79. ieste in hasilicam S. Dionysii se deferri iusserit, uhi etiam sepulturae
mandatus est. Aimoinus IV, 30. et Dagoherti orationem ex Gestis excerpsit et testamenti ex ora-
tione exscripti frustulas quasdam protulit. His omissis, quae ex oratione iam exscripserat, lectorem,
ut eam relegeret, verbis ut supra dictum est monuit. Eas testamenti particulas, quas Aimoinus 40
collegit, chartularium Sangermanense saec, XIII. continet. Karolus Pertz, quae inter hos fontes affi-
nitas intercedat, omnino non perspexit. 5) Testamentum ex oratione exscriptum apud Aimoinum
IV, 30. ita incipit: In nomine Trinitatis domini Dei omnipotentis. Apostolicis patribus,' ponti-
ficibus videlicet ac abbatibus vcl reliquis sacerdotibus in regnum nostrum consistentibus Dago-
bertus rex Francorum. Quantum intellcctualis sensus luimani potest mentc sagaci pensare 45
atque solerti indagatione perpcndere, nichil amplius valet in huius scculi luce ac fugitivo
gaudio Incrari, quam quod de rebus ti-ansitoriis locis venerabilibus quis studeat in alimonia
pauperum impenderc, quatinus qui fragilitatem nature genoralitor patiuntur, priusquam et cetera,
ut supra. Nemo est qui non videat, verba de rebus — impendere, quatinus falsarium ex ipsa
oratione (ivfra p. 417, l. b) repetivtsse, ita ut in hoc testamento his ea legantur. 50

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM. 417

salute animae vigilare, ne forte inveniat aliquem imparatum eique sine aliquo respectu
praesentem lucem auferat atque perpetuis tenebris et aeternis eum tormentis tradat;
quin potius, dum proprio libertatis iure subsistit, ex caducis substantiis in aeterna
tabernacula^ vitam quaerat mercari perpetuam, ut inter consortium iustorum desidera-
bilem valeat adipisci locum et retributorem sibi preparet Dominum atque ex rebus
transitoriis ad loca venerabilia sanctorum in alimoniis pauperum curet impendere, qua-
tinus ab ipso Domino fructum^ indeficientis Paracliti<= inter astra*^ matutina^ mereatur
refoveri, De cuius fonte vivo perfecta fide poscenti nec subtrahitur poculum, nec
minuitur alveus, sed potius quisquis auserit, irrigatur dulcedine caelitus, atque suavis
ei fraglat^ odor balsami paradisi. Et ideo"^ ego discutiens conscientiam ac*^ mei cordis
excessum f atque considerans examinationem superni Regis iudiciumque ipsius metuens
nec non etiam verens poenas hominum infelicium, maxime autem concupiscens gloriam
infinitam iustorum et precavens illud, ne ultimus dies iuxta dispensationem Domini
nos de memoria sanctorum vel consolatione egentiums pigros inveniat, ita nobis sana
mente sanoque consilio placuit, et, ut iam diximus, devotio animae admonuit pro
aeterna retributione testamentum condere, in quo basilicas sanctorum pene omnes regni
nostri^ temporibus nostris nominatas propriis nostris donationibus heredes fieri prae-
ciperemus, et pro immutabili'' beneficio quatuor'-^ uno tenore unoque temporis moraento,
vobis omnibus consentientibus, firmare decrevimus, et quicquid ubique ad loca sancto-
rum per eadem nunc ad praesens contulimus, infra simili adnotatione conteximus. Ex
quibus unum Lucduno'' Galliae dirigimus; alium vero Parisius in archivo ecclesiae
commendamus; tertium Mettis ad custodiendum dorano Abboni^-^ donamus; quartura
autem, quem et in manibus teneraus™, in thesauro" nostro reponi iubemus*. Haec
igitur propria extat nostra devotio et haec Doraini nostri conlatio", qui perfecta vota
dignanter excipit, quia videlicetP illi certa fiducia ini die necessitatis manebit, quisquis
locis sanctorum atque sacerdotibus et egenis hic alimoniam tribuit, quoniam, Scriptura
teste, feneratur Domino, qui miseretur^ pauperi, et ipse Regnator Olympi^ vicissitu- Prov. 19,17.
dinem reddet ei. Unde, sicut diximus, pro remcdio aniraae nostrae nos ipsa condicio

C<jp. 39. \a.b. 2a. h.

Cap. 39. a) a tabernacula cod. Vat. Reg. Christ. nr. 581, saec. X, incipit. b) fructu 2a. b,
c) paradysi 2«. 6. d) om. li. e) sic 16. 2a. b; flagrat \a. f) excessa \h. g) gentium \h.
h) incomniutabili 16. i) qnatuor — conscnticntibus om. cod. Vat., sed Aiiuoinus haec excerpslt.

k) $ie \a et cod. Val. \) Alboni 16. m) habemus cod. Vat. n) the.saurario 16. o) slc

codd.; consolatio edd. p) i. v. 16. q) hodie cod. Vat. r) misereretur cod. Vat. s) 01imj)i

viciflsitudine 16.

1) Qf. lob 38, 7. 2) Quattuor testamenti exemplaria inielleguntur, quae lcstamenti fal-

$ariu» ita irUerpretatu» est, quani qualluor eccleidaa Dagobertus heredcs scripsisBet, unde quae
n. 4. adnotavi inseruit. Sed secundum id quod Gestorum scriptori pracsto erat tesl umenlum
'bainficis $anctorum pene omnihus regni suV legata rex dederat. '3) Kpisropo Meltcnai,

S. Arnulfi succesHori. 4j Legata quan Dagohrrtus scripsisse dicitur hic inscrit cod. Vat. cum

Aimoino: Doiiuinu.s if,'itur url baHJIicam domiii Vincciifii J^Hrisius, ubi scjjulfurain, quiiiMbxjiiidcin
Dcu» iuBHcrif, haboro diHponimuK, donatumquo in j)erpefuo cssc ddccrnimus vilhiin copioniiiiii-
tam Cumbisvinam iii paj^o 1'ariHiaco, qucm Ursa, filiu Aldorici, tcnuit. Pari modo ud baHilicuin
bcati Pctri apontoli PariBiuH, ubi Bancta Gcnovcfa r(!(|uicHcif in corjiorc, viilain Dravirnum iii
Hrifjcio. Ad buHilicani vnro domni Dionynii itcm I'uri8iuH, ulii cuin Hociih r(!(jui(Hcit, villuin
lirannuto in IJrij^cio. Ad buHilicum domnc Columbc vcl doinni fjijii Sitnonin villum (iniiidc-
campuin in GuHtincnsc. C/. Pertz, Dipl. I, p. Ifj?. F.xstat charta, qua Luddoirns IHus uilla»
Certiacum el (Irandemcampum a Lnlhario ct Dagntnrrlo regihus concesaas mouasteriu S. (Julumhae
Henonenii confirmavH ; rf, Muldhachcr, 'Karul. Jicgesleu' vr. HIU;.

88. E. Mcroving. II. 68

418 GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM.

admomiit, ut post discessuni, quandoquidem Deus iusserit, nostrum» sacerdotes, qui in
illo tcmpore in locis infrai scriptis officii curam gesserint'', sicut in praesenti pagina
continetur, absque ullius expectata traditione presentaliter cum omni integritate reci-
piant, atque ad supra scripta • loca sanctorum in reliquum cuncta aspiciant ct sub in-
tegra cmunitate*^- * pro nostra mercede ibidem in perpetuum proficiant. Cumquc unus- f.
quisque eorum sibi conlata tempore'' illo receperit, nomen nostrum in libro vitae
omnimodis inserat et oranibus dominicis diebus*" seu precipuis sanctorura solemnita-
tibus pcr orania recenseat. Illud vero, quod ad raedelara animae nostrae plenius per-
tinere'^ confidiraus, per hanc paginara vos, sacerdotes, temporibus illis in ipsis sanctis
locis consistentes et officia inlibata procurantes, per caelestem Regem coniuramus, cum lo
collata sibi unusquisque perceperit^, insequentibus diebus tribus annis raissas pro nobis
celebi*ent et sacrificia raisericordissirao Regi pro sarcina commissa peccaminum sol-
venda omnimodis ofFerant. Hoc vero testaraentum, Doraino iudice ac teste, praecipue
per hanc paginam, omnibus qui adestis consentientibus, committiraus dulcissimis filiis
nostris Sigeberto et Hludowio'' regibus, quos nobis Christi' largitio concessit habere 15
in prolera, aut quos adhuc Dorainus dederit'' filios, qui nobis succedere' debeant, ut
hoc coramune nostrura decretum faciatis in omnibus conservare et haec collata nostra
non presumatis convellere. Sed per oranipotentis norainis Trinitatem vel virtutes archan-
gelorum , patriarcharum et prophetarum, apostolorum atque martyrura omniumque
sanctorum et tremendura diem iudicii seu adventura doraini nostri lesu Christi, ante 20
cuius conspectura resurgere'" videmur, coniuramus, quatinus statuta" nostra, quae prae-
sens declarat scriptura, stabili firmitate perpetim faciatis custodire°. Nos autem prac-
sentes cartas testaraenti pro nostra in perpetuura mercede propria studcrausP robora-
tione firraare et oranibus qui adestis episcopis, abbatibus, proceribus atque magnificis
viris ad praesens iuberaus vestris subscriptionibus vel signaculis adfirraare. Et iterum 25
iteruraque, sicut supra dixiraus, vos^, reges et dulcissirai filii, vel qui postmodum
nobis successerint, admonemus, quatinus facta nostra nullo raodo praesumatis convellere,
si ea quae post nostrum discessura statueritis inconvulsa manere vultis, quia iliud
nolo dubitetis, quod successores et vos habituri eritis, et, si nostra non conservaveritis,
nec vestra statuta stabiUa esse credatis'. Cumque hoc rex, omnibus intente audientibus, 30
prudentissirae perorassef, cuncti longevam ei vitara pacemque regni gratanter optantes,
praedictura testaraentum tara ipse rex quara omnes regni primates alacriter firmaverunt.
In quo etiam non inmeraor peculiaris patroni sui domni Dyonisii, quaravis eidem iara
plurima praedia"" contulerit, villam nomine Braunadum^-* inserere studuit. Ordinatis-
que rite omnibus, quae ad regni honorem pertinebant, omnes cum gaudio ad propria 35
remeare concessit. Illud vero testamentum , quod in thesauro ' suo reponi iusserat,

Cap. 39. la. h. 2a. b.
Cap. 39. a) mfffi, t. e. martynim 2a. b) gesserunt 2o, corr. c) i. et manitate 16.

d) i. t. 16. e) om. 16. f) p. — .sacerdotcs om. 16. g) percepit 2a. h) Hludowico cod. Vat.

i) collatio Christi 16. k) in add. 16. 1) desinit cod. Vat. m) resurgemus, coni. 2o. 6. n) facta 16. 40
o) custodiri 16. p) studeamus 16. q) exorasset 16. r) praedicta 16. s) Prannadum 16.

t) testamento 16.

1) /n testamento, quo Gestorum scriptor uaus est. 2) Pro inimiTnitate. Nota antiquae

scripturae vestigium. 3) Falsi testamenti epilogus, quem Aimoinus l. c. protulit, aliquantulum

a Gestis discrepat: Vos autem, boni filii, considerantos primum naturc rcligionem, cuius gratia 45
et bcstias ligat, manete fratres, nolite exuerc quo oncrati estis. Dcinde rcveremini me,
patrera vestrum, qui rogare malo, cum posi^m iubere, ut statuta nostra inconvulsa servetis,
sicuti vestra a succcssoribus vestris servari mavultis, profecto scientcs, quod si a nobis sancita
contemptui habueritis, quod non arbitror, pari modo et vestra a posteris contcmpnentur decreta.
4) Drunoy-sur-l'Yeres (dep. Seine- et- Oise); cf. Jacobs l. l. p. 63. M'

(

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM. . 419

usque hodie in archivo ecclesiae beatorum Christi martirum Dyonisii ac sociorum eius
venerabiliter custoditur.

40. Denique eodem tempore plumbum, quod ei ex metallo^ censitum'' in secundo
semper"= anno solvebatur, libras octo millia ad cooperiendam eandem supradictorum bea-
torum'^ martyrum ecclesiam eo ordine concessit, ut tam per regales quam et per easdem
villas, quas ipse antea eidera sancto loco contulerat, in alio semper anno adduceretur
et agentibus vel thesaurariis^ ipsius venerandi monasterii traderetur, quatinus, sicut
ipse* basilicam eorundem martyrum devotissime tegere'" videbatur, ita, ipsis interceden-

tibus, eum omnipotens Deus umbra suarum protegeret alarum. Nam et praeceptum' cf. Ps. ig,8.
exinde taliter firmare studuit, ut omni post futuro terapore a regibus succedentibus
eadem traditio inviolabiiiter observata custodiretur.

41. Anno igitur 15. regni Dagoberti Wascones omnos seniores terrac illius cum Pred.iv,78.
Hainando * duce ad regem Clippiaco'' venerunt ; ibique in ecclesiam Sancti D}'onisii
martyris regio timore perterriti coufugium fecerunt. Clementi a vero regis Dagobcrti ob
reverentiam sancti Dyonisii vitam habent indultam. Ibique ipsi sacramenta firmantes, simul

et promittentes, omni tempore regi et filiis eius Francorumque regno se esse fideles; quod
more solito, sicut semper fefellerant, post haec probavit eventus. Permissu regis regressi
sunt in terram Wasconiae.

42. Longum est enarrare, quam providus idem rex Dagobertus in consilio fuerit,
cautus iudicio, strenuus militari disciplina, quam largus elemosinis quamque studiosus
in componenda pace ecclesiarum, precipueque, quam devotus extiterit in ditandis sancto-
rum cenobiis, praesenti opere declarare, minusque necessarium et maxime ob fastidien-
tium lectorum vitandum tediura, praesertim cum nullis abolenda temporibus luce cla-
riora earum rerum extent indicia». Idcirco nunc ad obitum ipsius describendum
vertens articulum, quid in ipsa infirmitate positus gesserit, et unum quod in quadam
vetustissima'' repperi carta, quam, ut ferebatur, beatus Audoenus episcopus scripserat^,
quodque memorato regi eius post mortem contigit, breviter narrabo miraculum. Post*=
gloriosam regni "^ administrationem, 16, postquam regnum sortitus fuerat, anno pro- ib.iv,79.
fluvio* ventris Spinogilo' villa superS Sequana'" fluvium nec procul Parisius' aegrotare'* coepit.
Exinde vero ad basilicam Sancti Dyonisii martyris a suis- defertur. Post paucos autcm
dies, cum suae vitac sentiret periculum imminerc, Egam consiliarium suum sub cclcritate
ad se vcnire praecepit; rcginam vero Nanthildem' et filium suum Hludowium eidcm in manu
commendans, seque iam discessurum sciens'", consilium Egani" pcragratum habebat, quod
cum eius" instantia regnum filius suus strenue gubemare posset. Convocatis deinde pri-
moribus palatii, filiumque et uxorem eis et ipsosP eisdem*! cum fidelitatis sacramento,
ut moris est, commendans, matriculariis quoque iam dictae basilicae beatorum ■■ mar-
tyrum de viilis Acuciaco*' et Cusduno' immoque Magnovillare et Mcdianovillare

Capp.30—\2. la.b.2a.b.

Cap. 40. aj mctuUo \a. b) ccnsunm 16. c) om. \h. d) thcs.iuri \b. e) illc \b.

f) tegeretur 16.

Cap. 41. &) Ilccinando Mj; Amando 2a.b; Ainando codd. 3. 4. h Frnd. b) Clippiacum \b.

Cap. 42. a) iadicia \b. b) vetusflima \a. c) a Poflt cap. inclp. 2a. d) morti.M \b.

e) proflno \b. {) Hpinoilo 2a. b. g) supra 2a. b. b) sic \a; Scquanam rell.; Secona Frcd.

i) h. l. codcx S. liemit/ii liemcnti», quo lioUf/uet utus esl, 'ob laccra /olia' deniil. k) acgrotari \a.

1) Nathildcm 2a. b. m) ila codd. 3. 4. 5 Fred. n) »ic \b cum Fred.; consilium tamcn ciiia

per^atnm codd. rell. o) iia \h cum Fred.; ipBiua rcll. p) ipsis 16. q) »ic 16. 2a.h; eidcm (1«).
r) lanctorum 16. ») Accutiaco 16; Aiuciaco 2a.b. i) et (^uu.^jduno 1»; Icuflduuo (owi. ot) 16.

1) Periit. 2) C/. supra p. 396. 3) Af)ui»y, Coitdun, (iraudvillier»-nux- lioii (f),

Moi/viUera, Jaux (dt^p. Oi»e); c/. Jacobs l. l. p. 65.

63»

,'v

420 • GESTA DAaOBERTI I. REGTS FRANCORUM.

atque Gellis preceptum ' fiei'i iussit, in quo etiam Sarclidas'-^, quam antea eisdem con-
tulerat, inseruit. Omnibusque obtimatibus dolore nimio consternatis, virtute qua potuit
benignissime consolatns est et inter cetera, quae ad memoriam reducere longum est,
haec intulit: 'Quamvis miserrimus homo, quamdiu incolomis est, semper prae oculis
debeat habere futuram omnipotentis Dei discussionem iudicii, in aegretudine tamen 5
positus, de iliius piissima misericordia nullo modo debet desperare, sed pro salute
animae suae attentius eum oportet invigilare et de propriis rebus, quantum possibile
cst, in alimoniis pauperum semet ipsum redimere, quatinus apud misericordissimum
ludicem aeternam post obitum valeat retributionem adquirere. Idcirco ego pro remedio
animae meae matriculariis basilice domni'' Dyonisii peculiaris patroni nostri, in qua lo
ipse pretiosus martyr cum suis sociis corpore quiescif^, et nos sepeliri optamus, villas,
quae in praesenti continentur praecepto, praesentaliter cum omni integritate conferimus.
Et sicut a figco nostro actenus^^ fuerunt possessae, ita ex nostra indulgentia propter
adquirendam aniraae nostrae salutem vel pro* filiorum nostrorum stabilitate *" praedictis
Ij matriculariis, qui in praefata basilica vels atrio eius deserviunt, praesenti et^ futuro 15
< ,jj. tempore in perpetuum proficiant; nullusque de filiis aut regibus umquam nostris suc-
cessoribus nec'' pontifex nec abba' ipsius monasterii praedictas villas et Sarclidas'*,
quara antea'isdem' fratribus contulimus, ab eis auferre'" presuraat, si iram Dei et
ofFensam domni" Dyonisii non optat incurrere. Quod si quis presumpserit, ante tri-
bunal domini nostri lesu Christi cum sancto martyre et ipsis matriculariis exinde 20
rationem deducat. Annualis enim victus inde^, Deo donante, ut credimus, sepe dictis
pauperibus poterit sufficere, ut semper pro anima nostra et ipsis et^ successoribus
eorum nostra" pastisP elemosina plenius atque devotius delectet orare. Nos vero prae-
sens praeceptum iam minime valemus subscribere, quia*!, invalescente aegritudine,
calamus in mauu nostra trcpidat'. Et propterea rogamus dulcissimum filium nostrum 25
Hludowium regem, ut per signaculum sui nominis istara cartam adfirmet, et Dado
eam offerat, et optimates nostri illam subscribant'. Cumque rex hic loquendi finem
fecisset, filius eius rex Hludowius ipsura praeceptura secundura iussionera patris, offe-
rente Dadone refercndario, subscripsit, omnesque proceres, qui in praesenti aderant,

Caj). 42. \a. b. 2a. h. 30

Cap. 42. a) Sanlidas, ut ind., \b. b) sancti \h. c) requiescit 15. d) m. al. rorr.

hactcnus \a. e) om. \b. f) stabilitatem \h. g) in \h. h) vel \h. i) abbas 2a. h.

k) Sardidas 16. 1) ita \a; iiisdem 2a. b. m) p. auf. \h. n) sancti \h. o) corr. m. al.

nostrae \a. p) partis \a. h. q) sic \a. 2a.b.

1) Charlam Dagoherti Chlothacharius III. hii verbis confirmavit (Pertz, Dipl. I, p. 31^: 35
Idioque venerabilis vir Wandeberctus abba de basileca peculiaris patroni nostri domni Dio-

ninsis, ubi ipsi preciosus in corpore requiiscit, climenciae noncupantis Aguciaco, Cus-

duno, Magninovillare, Medianovillare seo et Gellis sitas in pago BoUoacinse pro sui anime

remedium ad matrigolarius prefati sancti basileci domni Dioninsis, unde sustancia

et cius manus dicuntur tripedaro illi calamus ; idio ipsa auturetate mano propria non podibat 40
subscribere, nisi domno et geneture nostro Chlodovio quondam rige, dum adoliscens erat, vel
avi nostri Nantcchildis roborarc vel subscribirc dcbirint. Ilaec Dagoberti charta periit, sed
falsarius qmdam e confirmatione Chlothacharii et Geslis Dagoberti eam restituere conatus est,
quinque villis sexta Averciaco addita; cf. Pertz, Dipl. I, p. 164. 2) Cf. chartam a. 14,

Dagoherti datam, quam falsam habuit Pertz, Dipl. I, p. 154, ut geiminam defendit Stumpf a&
(Sybel, 'Ilist. Zeitschr.' 1873, tom. 29, p. 402j; Sarclidas super fluvium loina sitam in pago
Stampinse. Est Saclas ad fl. Juisne (cant. Mcreville, d^p. Seine-et- OiseJ; cf. Jacobs l. l. p. 62.
Exstat confirmatio Ludovici Pii apud Tardif 'Monumenls historiques' p. 77; c/. Miihlbacher,
^Karol. llegesten' nr. 535.

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM. 421

propriis eundem subscriptionibus firmaverunt. His taliter expletis^, post paucos dies 14. Pred.iv,79.
Kalendas Febroarias'' christianissimus rex Dagobertus humanis rebus exemptus est.
Intolerabilis autem luctus subito totum*= replevit palatium, universumque regnum ob
ipsius mortem acerbissima "^ occupavit lamentatioi.

> 43. Conditus autem aromatibus, cum ingenti populorum dolore atque* frequentia
translatus est in basilicam b eatissimorum martyrum, quam ipse, ut supra'' dixi- Fred. 1. 1.
mus*, condigne ex auro et gemmis et multis pretiosissimis speciebus ornaverat*^ et condigne.

in circuitu fabricare*^ praeceperat, atque iuxta eorum tumulum in dextro latere honore
merito^ sepultus. Tantae vero opes ab*^ eodem et villae ac possessiones multae per plu-
) rima loca ibi fuerant conlatae, etiamques hic minime ob fastidium, ut** iam dixi*,
quorundam vitandum recensentur, ut hodieque» devotio animi'' ipsius miretur a pluri-
bus. Ordiuem autem psallentium ibidem ad instar monasterii Agaunensium • et sancti
Martini Turonis'* instituerat; sed facilitas abbatis Haigulfi'" eandem institutionem noscitur
refragasse.

> 44. Legationem tum* forte "illustris defensor Pictavensis'' ecclesiae Ansoaldus •=• *
in partes Siciliae agebat. Ea^ peracta, cum navali reverteretur subsidio, applicuit ad
quandam* brevem insulam, in qua reverentissimus quidam senex, cui erat^ nomen
lohannes, solitariam» ducebats vitam, ad quem mare commeantium, ut orationis eius
fulcirentur solatio, plurimi ventitabant. In hanc ergo insulam tanti viri meritis redi-

I raitam appulsus divino nutu Ansoaldus, dum de caelestibus gaudiis cum eo sermocina-
retur, interrogat senex, unde vel cur venisset. Igitur cognito, de Galliis'' qua de
causa missus fuisset, rogat senex, ut Dagoberti regis Francorum sibi mores studiumque
exponat. Quod cum ille diligenter fecisset, senex addidit, quod dum' quadam die,
utpote iam fractus aetate et fatigatus vigiliis, quieti paululum indulsisset, accessisse

< ad 86 virum qaendam canicie venerandum seque expergefactum admonuisse, quatinus
propere surgeret et pro Dagoberti regis Francorum anima divinam clementiam ex-
oraret, eo quod ipso die spiritura exalasset. Quod dum'' facere maturaret, apparuisse
sibi haud procul in peiago teterrimos spiritus, vinctum regem Dagobertum in lembo'
per spatium Aaris agitantes atque ad Vulcania loca, inflictis insuper verberibus, tra-

' hentes, ipsumque Dagobertum beatos Dyonisium et Mauricium martyres et sanctissi-
raum Martinum confessorem ad sui liberationera continuis vocibus flagitantem. Nec
mora intonuisse caelum, fulminaque per procellas disiecta, interque ea repcnte appa-
ruisse praecellentissimos viros niveis comptos vestibus, seque tremefactum ex eis quae-
sisse, quinara essent, illosque rcspondisse, quos Dagobertus in adiutorium vocaverat,

' Dyonisiura scilicet ef" Mauriciura ac" Martinum" esse, ut eum ereptura in sinui*

Capp. 42 — 44. la.b. 2a. b.

Cap. 42. a) ita Ib; explo.sia rell.; gestis Fred. b) aic la. 2a. c) r. t. li. d) acorbissimam 1/;.

Cap. 43. a; ac 16. b) ut praediximus 16. c) oxornaverat l/>. d) fabricaii 16. e) est

nitd. 2a. b. f) ab e. om. 16. g) etiam quae 16. h) ut i. d. om. 16. i) liodie quao 16.

' k) om. 16. 1) Acaun. 1«. m) Ilugolfi 16; Haiulfi 2a. 6.

Cap. 44. a) cuin 16. b) Pictavicn«is 16. 2«. c) Ansoldus, ul infra, 16. d) Et 16.

t:) tiilern a e norr. 1«. f) n. I. o. 16. g) v. d. 16. h) Gallis 16. i) ciim 16. k) om. 16.

]) limbo 16. m) atqae 16. n) et 16. o) Martynum lo, corr. p) sinum 16.

1) Cf. Lihr. //. Fr. c. 43; PIiincxcrunt(iuo cum Franci (liclius mulliH. 2) Suprn c. 20.

< 3) Hupra c. 42. 4) Cf. aupra c. 36; infra c. 51. 6) Annonldun cpiHcopun IHctavctiniH
tinr. dubio intcllcgitur. 6) IliHtoriola iliiun pcrsimilia eat, qunm a luliann Romanac ccclcnae
defentore Gregoriu» M., Dial. IV, 31 (SH. Rcr. Lnng. p. biO), ne arcrpiiiHC tradidit. Vidit vir
quidnm nolitariuH in innula r/nar Liparn appclJnlur '/'lirodrriciim rrgrm 'in liavc virivnm Viilcnni
ollnm' iaclari. Talia pnnMun chhc dicilur, ru quod lo/ianncvi papain nimui nfJlix.iTat.

422 GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM.

Abraliae* collocarent. Itaquo hostes humani generis velociter insequentes, animara,
quam verberibus minisque vexabant, ereptam ad ethera secum levasse, canentes:
Ps. 64, 5. Beatus quem elegisti et^ assumsisti, Domine; inhahitabit in atriis tuis. Replebimur
in bonis clomus tuae, sanctum est templum tuum, mirabile in eqvitate. Haec in^'
memorata carta » inter alia ferebantur, quae non tam veri similia quam verissima, ut 5
arbitror, videri possunt, quoniam idem rex, cum*^ et alias longe lateque ecclesias
ditasset, tum praecipue horum copiosissime locupletavit. Unde et eorum post mortem
flagitabat auxilium, quos prae ceteris se dilexisse meminerat.
Fred. iv,79. 45. 1 1 a q u e post Dagoberti regis discessum filius cius Hludowius ^ sub tencra

actate sibi'* regiium patris adscivit, omnesque duces^ de Neustria*^ et Burgundia eum Mas- lo
sollaco •* villa sublimant in regnum. Ega vero, qui fuerat consiliarius regis^ Dagoberti,

ib. c. 80. cum regina Nanthilde, quam idem rex reliquerat, anno primo rcgni Hludowii'^ et secundo
immincnte 8 regni anno condigne palatium gubernabat et rcgnum. Ipse namque inter
cetero s primate s Neptrici prudentius agcns et plenitudine patientiae imbutus, cunctis erat
praeccllentior. Eratque genere nobilis, opibus abundans, iustitiam sectans, cruditus in verbis, 15
paratus iu responsis; tantummodo a plurimis blaspheraabatur, eo quod esset avaritiae deditus.

ib. c. 84. 46. Igitur post obitum Dagoberti regi s quo ordine eius thesauri inter* filios divisi

fucrint, non omittam, scd dilucidato ordine in huius serie libelli inserere procurabo.

ib. c. 85. Cum Pippinus maior'' dora u s post discessum regis et ceteri Austrasiorum * duces, qui

usquc in transitu Dagoberti eius"^ fuerant ditione detenti, Sigebcrtum unanima* conspira- 20
tion e expetissent, Pippinus cum Chuniberto^, sicut et prius amicitiae cultu inS invicem con-
iuncti fuerant, et nuper inter se, sicut et antea, amicitiam vehemcnter firraiterque per-
petuo conservandam ligant; omncsque duces' Austrasiorum secum uterque prudenter et cum
dulcedine adtrahentes eosque bcnigne gubernantes, eorum amicitiam constringunt'' semper
servandam'. Igitur discurrentes legati partem Sigcberti debitam de thesauris patris Dago- 25
berti Nanthildi'' regine ct Hludowio Sigeberto habendam requirunt, ad quam reddcndam
placitus' instituitur. Chunibertus itaque pontifes urbis Coloniae et Pippinus raaior doraus
cura aliquibus primatibus Austriae a Sigeberto directi, villam Comijcndium usque perveniunt,
ibique thesauri divae memoriae Dagoberti regis, iubente Nanthilde et Hludowio rege,
instantia Egani maioris domus praesentantur et equa lance dividuntur; tcrtiam tamen partem 3o
de omnibus, quae Dagobertus rex adquisierat, postquam Nanthildis regina regnare coe-
perat, eidem reservant. Chunibertus vero et Pippinus partem Sigeberti Mettis faciunt™
perduci, ibique regi Sigeberto praesentatur atque describitur ".

47.^ Post fere evoluto anni circulo Pippinus moritur, nec parvum dolorem eius

transitus cunctis generavit in Austria, eo quod ab ipsis pro iustitiae cultu et bonitate 35

ib. c. 83. n i m i u m dilectus fuisset. Ega q u 0 q u e anno tcrtio Hludowii regis Clippiaco ^ villa febre
vexatus, e t i p s e moritur.

ib. 0. 84. 48. Post discessum vero eius Herchinoaldus^, qui ex** parte gcnetricis Dagoberti*^

r e g i 8 consanguineus fuerat, maior dom u s i n palati 0 Hludowii efficitiu:. Erat e n i m homo

Capp. 44 — 48. la. b. 2a. b. 40

Cap. 44. a) corr. Habrahae la. b) et a. om. 16. c) inter alia in m. c. IJ. d) om. 16.

Cap. 45. a) Ludovius 2o. 6. b) 07h. 16. c) litlerae us e corr. la. d) Massolato 16.

e) D. r. 16. f) Hludowi la. g) secundo et inmenente tercio (t. om. codd. 3. 4. 5) eiusdem regni
anno Fred.

Cap. 46. a) in 16. b) m. d. om. 16. c) Austrariorum, ut infra, 16. d) om. 16. 45

e) unamina \a, corr. f) Cuniberto, ut infra, 16. g) cultu 2a. h) coniungunt 16. i) obser-

vandam 16. k) Nanthilde 16 (corr.). 2o. 1) placitum 16. m) perferri vel add. 16. n) scribitur 16.

Cup. 47. a) h. l. caput nullum incipit \a. b. 2a et Duchesne. b) Clyppiaco, ut infra, 2o.

Cap. 48. a) Erch. corr. Herch. 16. b) de genetrici Dagoberto Fred. c) r. D. 2o. 6.

1) Audoeni; cf. supra c. 42. 2) leudis Fred. 50

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM. 423

patiens , bonitate pleniis , caiitus i n g e n i o , servos Dei omn e sque sacerdote s humilit e r Fi ed. iv,84.
venerans, rebus admodum mensurat e ^ ditatus, q u i ab omnibus regni primatibus m i r o
venerabatur affectu. Anno vero 4. regni Hludowii, cum Nanthildis regina pos^ dis- ib. c 89.
cessum Egani una cum filio Aurelianis in Burguudiae regnum venissef^, ibi omnes seuiores,
pontiiices cum ducibus et primoribus ipsius regni ad se venire praecepit, cunctosquc
singillatim benignissime adtrahens, Flaucatum genere Francum^ maiorem domus statuit
in regn o Burgundie, pontificum et duc u m election e huiusmodi honoris grad u e u m stabi-
11 e n s , neptemque * suam nomine Ragneberta m ^ i p s i desponsavlt.

49. Testamentum autem de villis, quibus eam rex Dagobertus et filius ipsius
Hludowius ditaverant, eodem tempore ad loea oportuna sanctorum fieri ordinavit, in
quo etiam Latiniacum < villam, quae sita est in Brieio*-^, ad basilicam domni Dyonisii
tradens, inserere iussit. Tria siquidem exemplaria uno tenore exinde scribi praecepit,
ex quibus unum in scriniis sepe dictae ecclesiae usque hodie custoditur. His ita com-
positis et rebus prospere ab ea gestis, filioque iam utilitcr in Neptrico et Burgundia ib. c. 52.
regnante, Nanthildis regina moritur atque in ecclesia'' beatorum martyrum Dyonisii ac'= ib. c. ao.
sociorum eius iuxta Dagobertum regem in eodem sepulchro sepeliturs.

50. Deinde Hludowius, filius eorum, parentibus, ut praediximus, a saeculo dece-
dentibus^, in regnum successit et praecepta, quae gioriosus rex, pater suus, propria
auctoritate firmans, sanctorum sepe dictorum martyrum ecclesiae contulerat, ipse quo-
que suo tempore studuit renovare atque propriae manus subscriptione et anuli item''
inpressione firraare. Anno vero 14. regni sui absidam, infra quam praedictorum Christi 652.
raartyrum Dyonisii ac sociorum eius corpora requiescunt, quam inclytus rex, pater
suus*, desuper argenteo, ut praetuli^, tegumento** devotissirae foris operuerat, quorun-
dam suasione et consilio ipsum argentum desuper praedicta absida pauperibus Christi

et egenis atque peregrinis, quia, ut fertur, eo tempore fames valida inerat, erogari"
praecepit et insuper Haigulfo^ abbati, cui tunc cui'ae raonasterii ipsius coramissa
erat'', praeceptum liuiusmodi dedit^, quatinus ipse abba hoc cum timore Dei fideliter (
studeret adimplere nuUamque requisitionem nec' a suo pontifice, eo quod adhuc illo
tempore raonasterium illud sub potestate pontificis Parisiorum ccclesiae videbatur esse
subiectum, nec a"* quolibet umquara homine pertimesceret.

51. Succedente vero tempore, 16. anno regni sui Hludowius rex Clippiaco^ resi- C54,iun.23.
dens, convocatis pontificibus nec non et regni primoribus, regio steramate ex raoro
eomptus, inter ceteras principalium rerura actiones, ob quas pro salute regni tractandas
optimates, ut diximus, congregaverat ^, divino inpellente nutu, ita cocpit'': 'Oportct nos Dipi.cuiod.
sedule secundum paternam institutionem locis vcncrabilibus sanctorum revcrentiara ex-

Capp. 48 — 51. la.h. 2a. b.

Cap. 48. a) mensurf la; minsaratem Fred. b) m. al. corr. post \a. c) venissent 2a. b.

i\) Francomm \h. e) neptamque \a. {) Rajjnabertam ipse 16.

Cap. 40. a; Bricio \b. h) aecclesiam \h. c) et \b.

Cap. 50. a) diacedentibus 16. b) it 16. c) eius 2o. 6. d) tcgimento 2a. c) cro-
gare \a. f) Ilag-lulfo la. {;) m. al. corr. curam 1«. Ii) conimiserat \a. i) r. iu causa ponti-

ficifl, co 2a. b. V) aliquolibot 16, corr.

Cap. 51. a) ageraverat corr. iu. al. agg-. 1«; coaggeraverat 16. h) ita inconpit la.

1) Ilndin lMqi\\j-le-Hf.c. (dnp. Oisc). Navthcchildis tetitamentum non exttat. 2) La Ihic.

3) Cf. chartam Chlodoijci II, ed. IWl::, Dipl. I, p. 20; in (|ii<) fciitiii loco gcnctorcH noHfri
doinnUH Da^obcrtUM ct doriuiii NuntlicchildiH vidcntiir rcquicHccrc 4) Cf. Mnpra c. 17.

6) Charta pcriU. (V) IHploma Chlodovei, e.r, qno (Jcslorum ncriplor totam fcrc tjuar teijuilnr

regii orationem haunit, 'X. Kal. lun. anno XVfl). rrijni (Cli)piaco datum cnt ; rf, 1'rrlz, l)ipl,
/, p. 19.

424 GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM.

hibere, ut eos in die necessitatis patronos et defensores contra visibiles* et invisibiles
hostes possimus habere. Ideoque consilium'', quod, ut credo, omnipotens Dominus cordi
nostro dignatus est inserere, vos, domni' et sanctissimi "^ sacerdotes nec non^ regni et
palatii nostri principes, intenta aure percipite et, si probaveritis esse utile, una mecum,
Dipl.ailod. ChristO protegente, salubriter pertractate. Siquidem omnipotens Pater, qui dixit de tcncbris 5
liimcn^ splendescere, per incarnationis misteriiim unigeniti filii sui, domini nostri lesu Christi
vel illustratione S Spiritus sancti inluxit in corda sanctorum christianorum, pro cuius amore et
desiderio inter'' gloriosos triumphos martj-riim' beatissimus Dyonisius, Rusticus ct Elcutherius
meruerunt palmam victoriae et coronam percipere gloriosam. In quorum basilica, ubi requies-
cere videntur, per multa tempora non minima miracula ad laudem sui norainis Christus lo
dignatur'' operari. In quo etiam loco genitores nostri domnus Dagobertus et domna Nan-
thildis* videntur requiescere, ut per intercessionem sanctorum illorum in caelosti regno""
mereantur participes" esse et vitam aetemam possidere. Et quia ab ipsis principibus et
a ceteris priscis regibus vel etiam" a Deum timentibus christianis hominibus ipse sanctus
locus in rebus propter amorem Dei et adipiscendam vitam aetcrnam cerniturP esse i5
ditatus, nostra integi-a devotio atque petitio extat, ut apostolicus vir Landerieus Parisiacae
ecclesiae episcopus privilegium ad ipsum sanctuml locum abbati vel fratribus ibidem con-
sistentibus facere et confirmare, si vobis ita videtur, pro quiete futura debeat, quo facilius
congregationi ipsi*" liceat pro stabilitate regni nostri ad limina martyrum ipsorum divinara
clementiam iugiter exorare. Hoc autem et ipse pontifex* iuxta petitionem devotionis nostrae 20
promptissima voluntate praestare et confirmare dinoscitur. Nos vero' pro reverentia
ipsorum martyrum vel nostra confirmanda mercede huiuscemodi ^ praeceptum praesentaliter
una vobiscum confirmare volumus, ut, si qua ad' ipsum sanctum locum in villabus", man-
cipiis vel quibuscumque rebus^ a priscis regibus seu genitoribus nostris vel^ Deum timon-
tibus hominibus propter amorem Dei ibidem delegata aut deinceps fuerint addita, dum ex 25
munificentia parentum nostrorum, ut diximus, ipse sanctus locus videtur esse ditatus, nuUus
episcopomm nec praesentes * nec qui futuri e r unt successores aut corum ordinatores vel qua-
libety persona possit quoquo ordine de loco ipso aliquid auferre aut aliquam potestatem sibi
in ipso monasterio usurpare ' vel * aliquid quasi per commutationis titulum absque voluntate
ipsins congregationis vel nostr o permiss u minuere aut calices vel * cmces seu indumenta alta- 30
rium sive sacros codices, argentum aummve vel qualemcumquc speciem, quicquid ibidem
conlatum fuit aut erit, auferre ^ n e c ad civitate m deferre •= praesumat. Sed liceat ipsi sanctae
congregationi, quod* inibi per rectam delegationem^ conlatum est, perpetim possidere, qua-
tinus eidem pro animabus parentum nostrorum et pro stabilitate rcgni nostri Dominum
adtentius iugiter delectet* exorare. Nos enim propter Dei amorem et reverentiam ipsorum S5

Cap. 51. la.b. 2a. b.

Cap. 51. a) ita i-b; v. et om. codd. rell. b) q. ut cr. cons. la. c) domini 2a. d) om. 16.
e) et add. Ib. f) lucem 2a. g) sic la.b; illastrationem 2a. h) citeros add. Dipl. i) mar-

tires 16. k) dignatns 26; videtur Dipl. 1) regina add. 16. m) cum omnebns sanctis add. Dipl.
n) e. p. 2a. 6. o) sic 2a.b cum Dipl.; etiam om. la; a om. 16. p) videtur Dipl. q) 1. s. 16. 40
r) illi 2a. 6. s) cum suis quoepiscopis add. Dipl. t) in v. ad i. s. 1. vel m. 16. u) sic \a

cum DipL; villis 16. 2a. 6. v) adqne corporebns add. Dipl. w) a add. Dipl. x) sic 16 cum

Dipl.; praesens rell. y) sic la cum DipL; quelibet 16. 2a; quaelibet 26. z) tie ia. 2a.b.

&) aut 16. b) aut menoare add. DipL c) non debeat nec add. DipL d) oblegationem 16.
e) delectat la, corr. m. al. *5

1) per hanc seriem autoretatis nostrae, iuxta quod per supradictum privelegium a ponte-
fecebus factum et prestetum est in DipL addita scite praetermisit Gestoi-um scriptor. 2) per

hanc autoretatem iobemus, ut, si DipL 3) Vocabulum, charta laesa, in Dipl. desidercUur ;

vindicare ineeruit K. Pertz. 4) In DipL quod inibi desiderantur ; quoniam temere sup-

plevit K. Pertz. 50

GESTA DAGOBERTI I. REGIS FRANCORUM. 425

sanctorum martyrum atque adipiscendam vitam aeternam hoc beneficium ad ipsum locum Dipi. Chiod,
sauctum cum vcstro consilio gratissimo animo ct integra voluntate volumus prcstare ; eo sci-
licet ordine, ut, sicut ibidcm tempore domni et genitoris nostri psallentium ordo per turmas
fuit institutus, vel sicut in monasterio sancti Mauricii Agaunis* et sancti Martini i Turonis

) die noctuqne tcnetur, ita in loco ipso per omnia futura tempora celebretur'. Itaque dum
regem omnes regni principes haec eontionantem adtonitis auribus diligenter intenderent,
pontifices qui aderant optimam devotionem'* regis adprobantes, praeceptum ab ipso
rege modo suprascripto factum tam rex quam pontifices et principes qui praesentes
aderanf^ propriis*^ subscriptionibus firmaverunt. Inter quos nonnulli pontifices extite-

» runt, quos hodie sancta ecclesia sanctissinios esse non dubitat, eo quod ad eorum
venerabilia sepulchra virtutes non modicas usque in praesens Dominus operetur; sci-
licet beatus Audoenus* et sanctus Rado, frater ipsius, nec non beatus Palladius et
sanctus Clarus atque domnus Eligius^ vel sanctus Sulpicius'", beatus quoque Autbertuss
et domnus Castadius sanctusque Etherius'' aliique quam plures et venerabilis Landericus

) Parisiorum episcopus, qui praedictum privilegium sua sponte consensit et confirmavit.

52. Hludowius itaque rex cunctis diebus absque bellis in regno pacem habuit,
sed, fortuna impellente, quondam in extremis vitae suae annis ad supradictorum mar-
tyrum cox-pora quasi causa orationis venit, volensque eorum pignora secum habere,
discoperiri^ sepulchrum iussit. Corpus autera beati et'' excellentissimi martyris atque

) pontificis Dyonisii intuens, minus reh'giose, licet cupide, os brachii* eius fregit et 'j.^^,
rapuit, confestiraque stupefactus, in amentiam decidit. Tantusque terror et raetus ac
tenebre locum ipsura repleverunt, ut omnes qui aderant tiraore raaximo consternati,
fuge praesidium peterent. Post haec*^ vero, ut sensura recuperaret, villas quasdam ad
ipsum locura tradidit; os quoque, quod de sancto corpore tulerat, auro ac gemrais

> rairo opere vestivit ibique reposuit. Sed sensura ex ahquantula partc recuperans, non
autera integre recipiens, post duos annos vitara cum rcgno finivit. 657 ex.

EXPLICIUXT" GESTA DOMNI DAGOBERTI REGIS FELICITER^

Capj}. 51. 52. \a. h. 2a. h.

Cap. 51. a) Acaunis la. bj r. d. 16. c) crant 16. d) p. s. om. (2a. b). e) Ele-

i gin» 16. f) .Supplicius 16. (^) sic \a. 2a. h. h) Etoriiis la; Eutherius 16.

Cap. 52. a) sic \a. 2a.h; (liscooperiri 16. h) ovi. 2a. c) 1'ostea vero 16. d) E.xjil. —
feliciter om. 16. e) rfgis Francorum 2a.

1) C/. supra c. 3'). 43. 2) Nomina Audoeni vel Dadonin^ Sulpicii, Autberli inter eos

qui diplomati Cldodovei subncripnerunt non reperiuntur. 3) Cf. Lib. II. Fr. c. 44; Eo tcmporc
i ChiodovcuH brachiurn bcati Dionisii martyris abscidit.

U8. H. Merovini;. U. 64

TITA SANCTI ARNULFI.

Arnulfus nohili loco ortus cum ad jirmatam pervenisset aetatem, Gundulfi
'subreguli seu etiam rectoris palatii vel consiliarii recjis^' contuhernalis factus est.
Enm fuisse coniecerunt Gundulfum^ ex domestico ducem factum, avunculum matris
Gregorii Turonensis, cuius ad a. 581. in H. Fr. VI, 11, meminit. luvenem Gundulfus 5
prohatum Theudeherti regis Austrasii (a. 595 — 612j ministerio adiunxit, cuin honesta
qua usus erat educatio ad amjiUssimos honores et palatinos et puhlicos eum aptas-
set^. Domesticatus officio functus, adeo regem sihi conciliavit, ut quas sex alias ad-
ministrahant ipsi soli provinciae domesticae commendarentur*. Ex palatinis Roma-
ricus amicitia ei itinctus erat^. Is a. 613. in urhem Mettensem profectus^, ^^f^^^Un lo
adscriptus erat a Chlothario II, qui eodem anno factione Arnulfo et Pippino vel citeris
procerehus' Austrasiam ingressus, monarchia totitts regni Francorum potitus esf.
Xon 7nnIto post Arnulfus ministcrio regio se ahdicavit. Xam defuncto Pappolo Met-
tensi episcopo, a. 614.* domesticns atque consiliarius regis episcopus electus est^.
Cuius administrationem episcopalem Vitae scriptor his verhis optimc descripsit: Sicque, is
inquit^, episcopales gestans infulas, ut eciam doniesticatus sollicitudine adque priniatuni
palacii hacsi noUens teneret. Crehro in villam Dodiniamacam Vosago contiguam,
interdum Calciagum^^ se recepit, ut remotus ah urhe quietem caperet. Regem autem
adiit, ut^^ successorem sihi daret, 'ne plehs sihi credita vitae ^iahula quiddam minus
acciperet'. Quod ei Chlotharius, litteris datis^^, omnino denegavit: ab orani se con- 20
silio destitutum quaeritans, si sanctus Arnulfus episcopus a frequencia palacii cessasset.
Postquam Dagohertum a. 623. regem Austrasiae pater instituit^^, Arnulfo 'regnum^^
ad guhernandum et filium erudiendum in manu tradidit.' Unde aprud Fredegarium
primum locum inter proceres Austrasios Arnulfus ohtinet. Anno 624/625. Chrodoaldus
e gente nohili Ayglolfinga, 'instigantihus heatissimo vero Arnulfo pontifice et Pippino «s
maiores domus seu et citeris priorihus suhlimatis in Auster', in offensam Dagoherti ceci-
dit^*. Anno post, discordia inter Cldotharium et DagoheHum exoHa, duodecim Franci

1) V. Arnulfi c. 3. 2) Alius Gundulfi episcopi Mettensis Fortunatris, supra p. 369, l. 9,

tnentionem fecit. 3) Cf. Waitz, 'VG.' II, 2», p. 108 sqq. 4) V. Arnulfi c. 4. 5) 76. c. 6.
6) Ex V. S. Romarici c. 3; Quodam namque tempore cum Tlieodericus rex germanum snum 30
Theodebertum persecutns fuisset, — — Romaricus — — Mcttis petiit. Erat denique tunc
temporis in palacio unus episcopus nomine Aridius. — — Scd iulucescente die crastina vul-
gatum est, regem Theodericum mortis sententia percussum fuisse (a. 613j. Aridius Lugdu-
nensis episcopus, quem a. 611. mortuum esse coniecerunt, a. 614/615. synodo Parisiensi inlererat ;
cf. supra p. 133. 1) Fred. IV, 40. S) Ita optime Valesius, Mabillon, AA. SS. Saec. II, S5

p. 151, Friedrich, ' Kirchengeschiehie' IJ, 1, p. 236; a. 610. Pagi, Critica in Ann. Baronii a. 614,
fir. 34, Bollandiani AA. SS. lul. IV, p. 431, a. 611. Cointius, auclores Historiae Mettensis I,
p. 364, BonneU, 'Anfange des Karol. Ilauses', p. 95. 189, a. 612. Mabillon, Ann. tom. I,
lib. XI, nr. 62, maie statuerunt. 9) V. Artiulfi c. 7. 10) Ibid. c. 15. 11) Ibid. c. 16.

12) Fragmenta Vitae scriptor c. 16. attulit. 13) Fred. IV, 47. 14) Ibid, IV, 52. 4«

VITA SA^X'TI ARNULFI. 427

electi siint, ut utrumque reconciliarent : inter quos et domnus Arnulfus pontlfex Met-
tensis cum reliquis episcopis elegitur et benignissime, ut sua erat sanctitas, inter patrem
et filium pro pacis loquebatur concordia >. Eodem anno Remensi concilio intererat
Flodoardo teste"^, qut eum primo loco laudavit; anno 626/627. synodo Clippiacensi sub-
5 scripsit^. Qico tempore Dagohertum in 'patrias Toringorum' comitatus sit*, non constat.
Cum rex a proposito in eremum secedendi minis eum jlectere non possef, itna
cum Gomatrude regina veniam precatus eum dimisit. Cui ad a. 629/630. hocce monu-
mentum Fredegarius condidit: Usque, inquit^, eodem tempore ab inicio, quo regnare
ciperat (Dagohertus scil.J, consilio primetus beatissime Arnulfi Mettensis urbis ponte-

0 fice et Pippino maiorem domus usus, tante prosperetatis regale regimen in Auster
regebat, ut a cunctis gentibus inmenso ordine laudem haberit. — — Post discessum
beati Arnulfi adhuc consilius Peppino maiorem domus et Chunibertum ponteficem
urbis Coloniae utens et q. s. Sedem episcoj)alem per annos \b, dies 10 tenebat^, cui
Goericus cognomento Ahho successif. Tunc JRomaricum ex Vosago egressum Arnulfus,

5 urbe Mettensi ab incendio liherata^, in eremum comitatus est^. Parvulis casis con-
structis, monacJios leprososque ad societatem eremiticam ibi congregavit. Quo mortuo,
corpus Romaricus in castello Hahendo sepidturae tradidit^^. Quo anno id conti-
gerit, omnino ignoramus^'. Duhitant etiam, utrum die 18. lulii an die 16. Augusti
obierif. Sed cum in vetustioribus Martyrologiis die 18. hdi eius memoria colatur,

B afque posterior Vitae pars lemma ferat: INCIPIT TRANSITUS SANCTI ARNULFI
EPISCOPI. OBIIT AUTEM 15. KAL. AG., manifestum est, Mettenses natalem eius
diem 16. Augusti^^ colentes falli. 'Post'^ annos fere iam acto tempore' Goericus suc-
cessor eius corpus ad Mettenses translatum in basilica SS. Apostolorum (postea
S. Arnulfi) sepelivit'*.

) Arnulfus domesticus 'inclitam '^ et nobilissimam a gents puellam' in matrimo-

nium duxit, ex qua duos filios suscepit, Anseghiselum scilicet et Chlodulfum, Paulo
tesfe: Nam, inquit, venerandus iste vir iuventutis suae tempore ex legittimi matrimonii
copula duos filios procreavit, id est Anchisura et Clilodulfum •«. Ad Chlodulfum, qui
sedem Mettensem postea nactus est, Desidcrius Cadurcensis episcopus litteras dedit, quae

\ maximam partem ad Arnulfum patrem pertinent: Untle, inquit''', gratulatione maxima
praesentem paginam ad dominationem vestram destinavi, per quam, salute uberi fusa,
precor Dominum, ut magis magisque suam in vobis tribuat largitatem pietatis ac bonis
faciat successibus abundare. Et quia scriptum legimus: 'Generatio rectorura benedice-
tur', tu, vir excellentissime, benedictiones paternas semper memoriae vivacitate con-

» serva, et si qua sunt, vel quod monuit vel quod egit, quasi ante oculos praesentaneo
retine mcmoratu. Multa cnim sunt de eius gestis tuis auribus rccolenda, quae si
gestis adicias vitae huius et intcnta racditatione conscrves, ille orationibus donabit
utique nunc favorem, quo probabiliter probe polleas et isti, cursu fcliciter auspicato,
patcrnis muneratus praciniis, adiungaris. Pafrem igitur defunctum filio exemjdum

1 honesiae vitae Desiderius proj)Osuit, a. 6.0.').'" mortuus. Arnulfi consanyuineus atque

1) Fred. IV, 53, 2) Hlnl. Tlrm, 11, .'i. 3) Friedrich, 'Drci unedirlc Concilicv aun

der Mcrovinffcrzcit', Ilnmhertj. 1867, p. 61. 4) V. Arnitl.fi c. 12. .^)) Fred. IV, 58.

6; C/. SS. XIII, p. 306, 7) V. Armt/fi r. V.K 8) !/>. c 20. 9) I/j. c. 21. 10) Ib.

c. 22. 11) Annnm 640. Sige/jcrlm (SS. VI, p. 324; tradit. 12) Mrurisnc, 'IIi«toirr de»

, rvctquei, de l'efjlii,e de Metz', Melt. 1634, j>. 123; cf. SS. XIII, p. 423 «77. 13) V. Amulfi

e, 23. Fdil'/reg vcr/ja obitiim Aniiilfi, </iiae 16. Auj. diem cmorlua/em roufirmarcnl, hic iiite-
rni-rnnt. Fa opr cmlirittn mtntidi. 14) V. Aruulfi c. 26, 15) Hi. r, h. 16) Fan/uK,

denta ep. Mett. (SS. II, ],. 204;; cf. Ilid. I.aii;/. VI, 23. 17) Frel,rr, CoqiUH Fraurlcae

Imtoriae p. 215. 18) Cf. 'Fomc/iunffn, z. Drntnc/t. (IchcI,.' XX 11, p. 4 72.

fi4*

428 VITA SANCm ARNULFI.

discipiilus Bertulfns laudatur a lona^: Fuit enim gcnere nobilis, licet gentilis, con-
sanguineus Arnulfi Mettensis urbis pontificis. Qui cum praefatura pontificem Arnulfum
ad cultum religionis post aulicos honores, infulas pompasque saeculi ad religionis studia
anhclare perspexit, nisus est et ipse calcando terrena caelestia desiderare. Postposuit
patrem, natale soKnri, pompas orbis iuxta euangelii vocem; posti-emum araissione rerum 5
nudus tollendo crucem ac seraet ipsum abnegando secutus est Christum. lunctus supra-
dicto pontifici Arnulfo, cum ipso tantisper moratus est. Arnulfo impevatori 'oh recorda-
tionem reverendissimi Arnolji Mettensis"^ ecclesiae episcopi' nomen inditum esse constat.

Vita a scriptore composita est, qui res Armilfi, et a familiarihus eius accepit et
ipse vidit; cf. c. 1; Huius itaque laudabiha facta quae gessit nonnulla ego a familia- lo
ribus iilius narrantibus, pleraque per memet ipsum quae scribenda adsunt cognovi.
Ipse incendio a. 629. ah Arnulfo sedato intererat ; cf. c. 20; nos veloci gressu ad
domum viri sancti pervenimus. — — Tunc nos tenentes sanctas manus illius, ad larem

pervenimus. Nosque iam deinceps securi — — Mirantibus nobis omnibus e. q. s.

Qui cum scripserit c. 20; liico cuidam e fratribus talis apparuit visio, p)^^ monacho i5
Mettensi procxd duhio hahendus est. Clausula vero, qua scriptor Chlodulfo auctore
Vitam se compostiisse conftetur, a nehulone lihris B 3 adiecta est. Miracrdum quod
c. 28. narravit ah Arnegausio ahhate anonymus accepit. Arnulfi humilitatem atque
ahstinentiam c. 8. 21. iisdem fere verhis descripsit , quihus Fortunatus in Vita Kade-
gundis utitur. Paulus hanc Arnulfi Vitam apud Mettensem ecclesiam asservatam legit 20
atqiLc supplevit; cf. Gesta ep. Mett. (SS. II, p. 264), Hist. Lang. VI, 16.

Altera Vita, quae Umnoni vtdgo trihuitur, ex vetustiore hausta atque fahulis am-
pliata omnino nihil valet. Ea ante Ludovicum Pium composita non est, cum ad eum
stemma Karolingoriim perducatur^. Errores scriptoris permultos eosque gravissimos
Boschius* castigavit. Quod vero ad Umnonem pertinet, Lahier Soc. lesu, qui hanc 2.s
Vitam ex antiquo codice Ms. Cancellamae Vicensis descriptam a. 1647. Bollandianis
transmisit, nomen auctoris nidlum repperit. Umnonis Philippus Lahheus primus
7neminit, qui d. 29. Martii a. 1647. Bollandianis scripsit: se Vitam (S. Arnulfi) cx-
pectare descriptam a quodam Umnone. Deinde a. 1648. Dominicy, Ansberti familia
rediviva, p. 149, prologum Umnonis posteris tradidit, cuius exordium tale est : Ex- 30
hortatione plurimorura coramonitus Urano, Dei gratia praeventus ac irapulsus, gesta
beati pontificis Arnulfi explananda suscepi. Sed cum Dominicy haec ex codice mona-
sterii S. Montis ordinis S. Benedicti jjrojye Montem Romarici descripta a P. Vignerio
se accepisse profiteatur, non duhito, quin Umnonis prologum Vignerio forti falsario
deheamus , qui etiam Lahheum fefellisse videtur. Paritm caute iussu Karoli Magni 35
Vitam scriptam esse voluit, quae Ludovico Pio imperante orta est.

De codicihus ms. Vitae Armdfi Waitz h. m. 'Archiv' XI, p. 262 sqq. disseruit^
qui plerosque ipse contulit.

A \) Codex Parisiensis nr. 5327, memhranaccus formae quadratae, olim
S. Amandi in Pahula , tunc Telleriano - Remensis nr. 269, diversos codices saec. IX. 40
et X. scriptos comprehendit. V. Arnulfi fol. 181 sqq. saec. IX. ex. vel X. in. exarata
est. Fol. 186'. 187. et folium adiectum 188. scriptura posterior eaque retrograda occu-
pat. Volumen exiens e fragmentis quihusdam constat.

Textus V. Armdfi ah interpolationihus quidem vacuus est, sed a lihrario rudi
atque negJegente adeo dcpravatus, ut codicis lectio saepius notis trihuenda quam in 45
textum admittenda esset. Menda lihrarius .jposterior alia ad exemplar quoddam, alia
per coniecturam correxisse videtur. In ratione scrihendi antiqtiitatem cum sapiat, hac

1) Migne, Patrol. Lat. LXXXVII, p. 1G61. 2) C/. Regino a. 880 (SS. I, p. 59 Ij.

3) AA. SS. lul. IV, p. 442, §. 9. 4) AA. SS. l. l. p. 434.

VTTA SANCn AENULFI. 429

in parte jidevx ei minime negandam esse duxi. Littera e pro ae plerumque accijntur
et vice versa e pro e: eoacervata, d^relinquens, erit, ^ss^, pene, refertus, religiosus,
sancte doran^, sese, vestimenta. Haec quidem sustuli; item illico per duplicem 1,
arepta per simplicem r, congnovi, monhachorura. Neque assunt, attendite cet. admisi,
> sed praepositiones consonantibus plerumque non assimilavi.
Vitam Arnulfi hi versus excipiunt :

Ter ternos habuit annos qui scripserat istut
Obsequiura fidei iuvenis Hieronymus infans.
Nobilis antiqua procerum de stirpe^ creatus,
I Filius hic genitus fulgens ab origine Karli,

Et genuit fortis regnator Pippinus illum.

Filius Helvidi Ragnardus conferat ista,
Quem genuit miles Ragnerus fulgidus ymmo.

Itaque ah Hieronymo, Karoli Martelli jilio novem annorum, Pippini ducis nepote,
exemplar huius codicis scriptum est.

Codicem Waitz h. m. contulit neque vero quae corrector immxitaverat omnia attulit.

A 2a) Codex Monacensis latinus nr. 18546 (Teg. nr. 546. 2), memhranaceus
saec. XD, fol. 141 — 149. Vitam Arnulfi exhihet, a lihrario recentiore sine exemplari
emendatam.

Lihricm Marpurgum henevole missum ipse contidi, sed ea tantum adnotavi, quae
A 2a cum A 2h peccavit.

A 2h) Codex Vindohonensis Caes. nr. 430 (olim Sal. 404^, memhranacetis

formae quadratae saec. XI, fol. 156 — 160'. V. Arnulfi continet. Prooemium et c. 25.

27. 28. Lippert v. c, reliqua Pertz h. m. contulit. Cf. 'Archiv' III, p. 392. 557. X, p. 557.

OHhographica quae ah A 1 differunt sustuli haecce: praecium, maxim^, demonio,
quedam, poene (= paene), menbranis, menbris, amititia, cilitio, provintiae, sanctisimus
(saepe), grabatto (saepe).

A 3) Codex Parisiensis inter Su2Jpl. Lat. nr. 1002, e comj^lurihus codicihus
constat, quorum tinus ex monasteAo S. Maximini Treverensi originem duxit. Altera
codicis pars saec. X. exarata jwst Genealogiam Karolingorum (Ansbertus, qui fuit cx
generc — Ludowicum Pium augustum, qui gcnuit inclitos reges Hlotharium, Karolum
et Hludowicum) Vitam Arnulfi continet, quam haec verha praecedxint: In nomine
Domini in honoro sancti Arnulfi episcopi Adeldrudis Deo devota scribere ordinavit.
Vita, quae lemma fert : Incipit vita sancti Arnulfi episcopi, duos quaterniones occupat,
quorum alteri intcriora folia duo desunt, i. e. c. 16. sublimasset ad c. 19. ex. Extre-
mum follum mutilum in verhis: Dum autem (c. 24. in.) desinit.

Codex textum ex Panlo interpolatum continet. Nam post c. 8. miracuhim inser-
tum est, qnod cum Mahillonio post c. 6. edemus, et verha singula, imprimis Arnulfus
cpiscopus, quae suhaudienda erant, snepe adiecta sunt. Quod ad rafionem scrihendi
pertinet, Uhrarius ae praettdit e (caelebrarc, caepit, dcpraehcnsus, aequi, actiam, })iae-
tas, praeciosus, saecundum), raio 9 (occulU^). Aspiratio desideratur: ac, ospiciuni,
umi. Praepositiones plerumque non assimilatae sunt: adf. , adgr., conb., conp. cetera.

CoUectionem quandam sermonum folium exaratum eadem manu quae Vitam
Arnvlfi scripserat sequitnr, quod carminis cniusdam fragmentnm occupat: Orfanis ct
viduis, cgonis quoque ot monachiH quis largitur BJmilis niundi dcdit Hubstantiam — —
Oloria Dco patri. Versibus his sanctnm Arnulfum celehratum esse, Waitz h. vi. mniecit,

11) ntirpii r,nrr. «tirpc c.

1) l'rior roUiciH pan sanc. X. e.rarnla ml.

430 VITA SANCn ARKUT.FT.

giti lihrum in parte conUdit. Ex cis quae adnotavit selegi, qnae m.ihi alicuius
momenti esse videbantur.

B \) Codex Bruxellensis nr. 9636, memhranaceus saec. XI, post Remedia-
nam Vitam Arnidji continet, qnam V. Goaris excipit; cf. 'Archiv' VIII, p. 530.

Orthographica quae suppressi haec sunt: egroti, inheserant, sepe, accf^ptuni, 5
c^teri (saepe), ^gregius, c^pisse = coepisse (saepe), doemonio, lectolos, nienbra (saepe),
nienbranis, cilitio (saepe), crutiatum, provintiae, sotio, grabbato, grabatto, alloquens,
ammiratione (saepe), impendebat.

Codicem Arndt v. c. contulit.

B la) Codex Parisiensis nr. 11749, saec. XI, fol. 78, A. Molinier v. c. teste, 10
iisdem verbis ac B \ terminatur.

B 2) Codex Momhritii , qui finem Vitae, ut consuevif, decurtatnm edidit.

B 3j Codex Parisiensis nr. 5294, memhranaceus saec. XII, 'liher sancti Sim-
phoriani Mettensis', scriptus est^ 'Bettonis harundine' iussu Constantini. Vitam Armdfi
(f. 24' — 34j Genealogia eitisdern et V. Goerici sequuntur; cf. 'Archiv' VII, p. 420. 15

Textus adeo immutatus atque interpolatus est, ut comparatio opus lahoriosissi-
mum fuisset. Unde Waitz h. m. capita priora contulit integra, inde locos nonmdlos
exscripsit, ex qiiibus, quae necessitudo inter singulos codices intercedat, perspici posset.
Ego vero praeter gravissimas interpolutiones nihil adnotavi. Etiam quam codex con-
tinet Vita Goaris retractata est, at V. Romarici cum editione Mahillonii consentit. 20

B da) Codex Parisiensis nr. 5308, olim Colh. nr. 18, saec. XII, A. Molinier
V. c. teste, iisdem verbis ac B 3 terminatur; sed nescio an classi C tribuendus sit.
Cf. 'Archiv' VIII, p. 352.

C) Codices interpolati Cisterciensis at Autissiodorensis, Corneoli et
Vallis Lucentis, quibus Mabillonius et Boschius usi sunt, et miraculum anuli in 25
Mosellam proiecti cum A 3, sed alio loco (post c. 6), et epilogum ad Chlodulfum
datum cum B 3 habuisse videntur.

Codex Mettensis G. 80, saec. XI, schedas diversae originis comprehendit ,
Vitam Trudonis S. Armdfus sequitur: Incipit vita S. Arnulfi conf. et ep. urbis Met-
tensis. In omnipotentis Dei nominc et Christi lesu domini nostri, filii eius, vitam cet. 30
Cum. vero duae tantum paginae supersint, codex mutilus in verhis c. 3; Post liaec
autem laudabilis indolis desinit. Passionem quae sequitur S. Gorgonii alius librarius
scripsit. Cf. 'Archiv' VIII, p. 457.

Inde a saecido XII. Vila Arnulfi Mettensis in vasta legendaria recepta centies
descripta est. Quam cave cum Vita Arnulji Turonensis (incipit: Aggrediamur igitur, 35
fratres) confundas.

Codices Vitae Arnnlfi in duas classes discednnt. Altera A fextum ex exemplari
optimo a tirone descriptum continet, alfera B textum A a lihrario sobrio de suo
emendatnm. Codex A 1 cum A 2 uhique fere consentit; cf. c. 24. agere A 1, aggere
A 2 pro aere B. Libri A 2 ex A 1 descripti esse non poss^int, cum loci ab A 1 io
omissi (sancta membra ab urna lapidis auferentes c. 23, Et ecce! angustia sacer-
dotibus et universo populo, quoniam, ad quam mansionem converterentur, ignorabant
c. 25) in A 2 adsint. Praeterea liher A 1 mendorum sorde horret: c. 6. hoc fuit pro
obfuit, c. 8. lucto tardat' pro victitaret, multe p)ro occulte, ex esistam pro exesis iam,
c. 9. oppressat pro oppressa et, c. 15. locunt q. pro loca in quibus, retro sub pro ii
retrusus, c. 18. usurpante rex.ageravimus pro usurpantes exaggeravimus, c, 25. necesse
esse pro cervisae, c. 28. consilium pro non sileam. Haec vero menda, quae ex scrip-
tura male interpretata orta esse manifestum est, cum A 2. B evitent, his consentien-
tibus, «6^1 mihi recedendum esse duxi. Sermo autem barharus nisi ex A 1 cognosci

1) Vel potins huius codicis exemplar, si Beito is est movachus Metteusis, cuius ante a. 875. 50
Calmet, 'Dibl. Lorraine' (17 bl) p. 118, meminit.

VITA SANCTI AENULFI. 431

non potest; cf. c. 18. clodorum ' A 1 pro claudorum. Codices A 2a. h tam arte inter
se conveniunt , ut nisi consentientes hos lihros omnino non curaverim. Lihrarii B
quamquam textum difjicilem suo more interpretati sunt (e. gr. ut comperi in imo
vasculi B \. 2 pro ut comperi ad Immo iudice c. 25j, tamen vocahida quae sola
praehebant admittenda esse duxi, ut c. 7. potentissimus, c. 14. pauperes, c. 17.
sanctum. Hi enim lihri neque ex A \ neque ex A 2 orti sunt. Denique de textu
Vitae Arnulfi (praecipue inde a c. 22j restituendo plus quam semel me desperavisse
ingenue profiteor. ExempH causa lihelli finis in omnihus codicihus diverso modo tra-
ditus est. Sermone autem scriptor usus est tam harharo atque ohscuro, ut nonnum-
quatn vix intellegi possit, praecipue in posteriore parte, quae ohitum et translationem
Arnulfi continet.

Editiones exstant hae:

Boninus Momhritius , Sanctuarium, Mediolani a. 1475, tom. I, fol. G5' — 67'^
codicem B 2 edendum curavit.

Surius, De prohatis sanctorum historiis, Coloniae Agrippinae, tom. IV, p. 723 —
728, Vitam Arnulfi ad codicem quendam B recensuit, nam c, 28. Aringisilo ctim B 1
pro Arnegausio, Ceucerella (Ceucirella B \) pro Ciorcilla, c. 29. Ciaro (Cyaro B 1)
pro Cero scripsit. Sermonem rudem suo more emendavit: Stylum, inquit, ubi visuni
est, modice expolivimus. Vitae hreviorem Arnidfi historiam adiecit p. 729 — 730; Dc
S. Arnulplio Mettensi cpiscopo. Item de hoc beato Episcopo cx Gestis Metcnsium
Pontiticum. Antiquus Ms. codcx non habet nomen Autlioris: sed non dubito esse
Pauhim diaconum, qui eo loco, quem supra annotavimus, se testatur de Episcopis
Metensibus scripsisse. Itaque hic nihil de stylo mutavimus. Locus, qui a verhis Post
Pappolum Episcopum ad regimen incipit et in verhis matrem morientem citius sub-
secuta est desinit, e Gestis ep. Meftensium (SS. I, p. 264) depromptus est.

Barralis, Chronologia Sanctorum et aliorum virorum Illustrium ac Ahhatum
Sacrae Insulae Lerinensis, Ltigduni 1613, tom. I, p. 194 — 200, totam editionem Suria-
nam cum appendice,

du Bouchet, 'La veritahle origine de La maison royale de France', Paris.
1640, 'Preuves' I, p. 42 — 4G, capita tantum 1—23. ex eadem editione repetivit.

Mahillon , Acta sanctorum ordinis S. Benedicti, Paris. 1669, Saec. II, p. 150 —
157, Vitam Arnulfi, p. 158 sqq. appendicem edidit: Ex Ms. cod. Chesniano et Surio.
Ilahuit praeterea 'apographa Cisterc. et Autlssiod.' (C). Codex vero Chesnianus lihro
interpolato B 3 fortasse similis erat. Itaque quem formavit textus approhari nequit.

Venerahilis Bedae Opera, Coloniae Agrippinae 1688, tom. III, p. 254 — 258,

Vitain Arnulji continent. Sermo omnino immutatus est. Prooemium cum praefermis-

8um sil, textns incipit : Hcatus Arnolfus Episcopus prosapia gentis Francorum, altus

satis ct nobilis parentibus. Cum c. 28. Arnegaudio, c. 29. Cero scripta sint, sequitur,

hanc editionem e codice quodam A Jluxisse.

Pctrus Boschius, Acta Sanctorum, Antverpiae 1725, ////. IV, ]>. 434 — 440,
Vitnm Arnulji edidit, de codicihns haec j>. 4.33. j)raefatus : Vitam — — nobis sua
manu doscriptam o gemino Ms. Corneoli ct Vallis Luccntis subministravit semp(;r nobis
liiudatissiniUH noster Pctrus Franciscus Cliifflctius. Eamdem subindo contuli cum alio
MS., quod Maioribiis nostris submisit P. Carolus Werpaeus, ita iii Loctioncs diHse(;tuni,
uti Hubscrvit Oflicio S. Arnulplii in ccclosia Amanionsi — — . (Jontuli pra(!tcroa cum
apographo alio ox MS. S. Maxiinini apud 'iVoviros, quod Maioros nostri cuin aliis il)i-
dom collatiim accoporant, ncmpo cum alio MS. oiusdom coonobii S. Maxiinini, cinn
alio item S. Matliiao ibidom, cui initium dcorat; ac doindo ctiani cuni Vita (pi.ic liabo-
batur in codicc S. Maxiniini iii 4 rubro, iiti adnofavit IFonHchoiiius, adddis oxstaro

1; Ita drpy., HS. Ilrr. Mirov. I, p. '.i.il.

432 VTTA SANCn ARNULFI.

eamdem in MS, quod fult D. Schenckinck. Codex S. Maximini in 4 ruhro est noster
A 3; lihri Corneoli et VaUis Lucentis ad classem C pertinent. Vita quae Umnoni tri-
huitur p. 440 — 444 sequitur.

Bouquet, 'Recueil des historiens des Gaules', Parisiis 1741, tom. III, p. b07.
508, parficidas Vitae ex editione Mahilloniana excerpsit. 5

Editionem Surianam in linguam Francogallicam transtuUt

d'Andilly, 'Recueil des Vies des Saints illustres' Paris. 1675, p. 318 (lihrum
non vidi).

PaHictdas in linguam Geimanicam vertit

0. Ahel, 'Die Geschichtschreiher der deutschen Vorzeit. Die Chronik Fredegars'. lo
Berolini 1849, p. 97.

Marpurgi, mense lulio 1887. Krusch.

INCIPIT» VITA SANCTI ARNULFI EPISCOPI ET CONFESSORIS.

In omnipotentis Dei nomine et Christi*" lesu doraiui uostri, filii eius, vitam vel

acta sanctissimi Arnulfi antestitis, auxiliante Spiritu sancto, qui in ipso requievit, stilo is

P8.80, u. aelicere"^ aggrediar, praecipiente quippe*^ Domino de bonis: Aperi os tuum, et ego ad-

inpleho illud. Ergo reticenda non sunt, quaeque^ in exemplum bonae actionis devul-

gata proficiunt atque^ suis sectatoribus procul dubio municipatum» tribuunt cum sanctis^.

1.* Beatus igitur Arnulfus episcopus'' prosapie'^ genitus Francorum, altus'' satis
et* nobilis parentibus atque oppulentissimus in rebus saeculi fuit; sed nobilior deinceps 20
et sublimior in fide Christi permansit. Huius itaque laudabilia facta quae gessit non-
nuUa ego a familiaribus illius narrantibus, pleraque per memet ipsum quae scribenda
adsuntf cognovi. Qua de re operae precium censeo, ut ab ipsius nativitatis die ex-
ordium loquendi sumamus.

2.* Erat igitur quidam peregrinus contiguo* illo in loco habitans, a'' partibus 25

Italiae veniens, servus Dei nomine Stephanus. Huic autem*^ cum revelata fuissent

huius nativitatis exordia, silentio paulisper interposito, tamquam'* caelitus sibi respon-

sum datum, praesaga voce exorsus, ait: 'Scitote omnes et adtendite, quoniam puer

cf.Luc.i,i5. iste, qui natus est, sublimis*= adque summis onoribus gestandus, magnus*^ erit apud

Deum et homines'. Quods et deinceps verax probavit eventus. 30

*) De Stephano peregi"ino add. A 1.

Prologus. Cap. 1. A 1. 2a.b. 3. B 1. 2. 3.

Prolo gus. a) Ua A 1. 2a b (ubi atque conf.). 3 (et eonf. des.); Vita beatissinii Arnulfi episcopi
Metensium urbis B 2. b) I. Chr. A 2a.b. c) dicere B 1. 2. d) om. B 1; praecipieuteque D.,

qui ait de b. B 2. e) quae A 2a. b. B 1. f) etque A 2a. b. g) Explicit proemium add. 36

A 2a. b; Vita sancti Arnulfi add. B 1.

Cap. 1. a) capitum numeros ex A 3 adscripsi; Vita in 14 capita divisa est A 2a; in reliquis
libris uumeri desideranlur. b) om. B 2. c) sic A 1 ; prosapiae B 2 ; prosapia rell. d) altu-

satis A 1; altus satus B l. e) satis nobilibus p. B 2. f) sic A 2a.b; as.sunt A I; adsunt con:

sunt A 3 ; sunt pr. m. corr. adsunt B \. 40

Cap. 2. a) contiguus A 1. b) h., de Italiae v. vir D. B 2. c) cum h. a. B 2. d) tan-
dem B 2, e) sic A 1. 2a.b. B 1; sublimissimtw B 2; sublimissimis rell. f) e. a. D. et h. m. A 1.
g) quos B 2.

1) Scil. caeli; cf. Hieron. ep. 16, n. 2: Ita niunicipatum cacli cum raiUo consequaris
(ForceUini ed. de Vit tom. IV, p. 199j, *'■>

VTTA SANCTI AKNULFI. 433

3. Post haec autera laudabilis indolis plenus gratia Dei, iam tempus advenit, ut^
litterarumb studiis imbueudus daretur. Mox itaque"^ traditus pracceptori, inter ceteros
contubernales suos sagax'^ ingenii et memoriae capax, amabilis fulsit eratque, Christo
in sc habitante, cunctis^ subditus, sed fide et caritate celsior omnibus. Cumque iam''
bene edoctuss ad roboratam pcrvenisset aetatem, Gundulfo''* subregulo' seu etiam''
rectori palatii vel consiliario regis exercitandus in bonis actibus traditur. Hunc ille
cura accepisset, pcr multa deinceps experimenta probatum iamque Teutberti' regis
ministerio dignum aptavit.

4. Nam virtutem beUigerandi' seu potentiam illius'' deinceps in armis quis enar-
rare queat, praesertim cum saepe'' phalangas"^ adversarum"" gencium suo ubigissct
mucrone? Quapropter'^ effectus est Christos presolem omnium primus, qui dudum
pene cunctorum uhimus videbatur, ita ut sex^ provinciae ^, quas ex' tunc et nunc
totidem aguut domestici^, sub illius ministratione'^ solius regerentur' arbitrio'". Nam
sedolus in oracione, in ieiuniis, in misericordia pauperum incumbebat et", sicut scriptum i^'»'^'^'—^,
est, reddebat quae Dei sunt Deo et quae caesaris caesari restituebat.

5. Interca igitur", vix cogentibus amicis*' atque parentibus, inclitam'^ et nobihs-
simam a'' gente puellam^, quia Deus^ sic voluit, praeclaris moribus duxit uxorem.
Nam illud eidems Dominus spcciales munus veluti'' duarum gemmarum' splendidum
decus iu mundo indulsit, ut ex eadem egregia femina duorum hliorum * gaudia'' susce-
pisset. Dum haec itaque agerentur, sicut iam' supra dixiraus, diversis in palacio liono-
ribus et ministerio primus floruit'"; sed iugis illius meditatio" circa monasteria vel
loca" sancta invigilabat.

G.* Temporibus autem illis erat in ministerio regis vir egregius nomine Romari-
cus*, qui desiderio illius sancto et*» familiari iungebatur affectu. Cum hoc igitur, con-
silio inito, secundum praeccptura Domini, qui dixit: Vade, vende omnia qicae hahes et Maic. 10,21.
da panperihns, et habehis tesatirum in caelo, et veni, sequcre me, relictis omnibus,
Lerinum"^ usque raonasterium ad peregrinandum propter Christura iterare'' disposuit;

Capj). :^— 0. A\. 2a./j. 3. B 1. 2. ?..

Cap. ii. a) cum B 2. h) i. 1. s. B 1. c) evgo B 1. d) ingenii .sagax A 1; saffax

ingenio B 2. c) tic A 1. B 2; s. c. A 2a. h. B l. fj ctiam A l. (?) doctiis B '_'. h) (Jon-

duifo B 1. i) .subrcgnla B 1. k) sic B 2; sc uitain .i 1; .sive ctiaiii A 2a. h. B 1. 1) Thcode-

ptrti A 2a.h; Tcodci^erti B 1; 'I"eiidehcrli B 2.

Cap. 4. a) bclligercndi li 2 b) eius in A \ c) sc .4 1. d) falanpas B 1; lian{,'cs />' 2.

e» advcrsarum — mucronc om. B 2. f) quaepropter A \. g) presolcni Ciiristo A 1; (lcmiim pro

C. p. B 2. h) 86 B 2. i) om. B 2. k) administrationc B 1. 2. 1) ag:::crentur B 1; rcgcne-
rentur /' 2. m i iinpcrio B 2. ni ovi. A 1; et — rcstitucbat om. B 2.

Cap. 5. a) om. B 2. b) a. a. p. om. B 2. c) ab inclita ct nobilissima fr. A 2ii. h. I> 2.

d) H g. p. om. /1 1. c) pucllannn A 2a. h. f) sic 1). B 1. R-) om. I> 1. li I vrjiiil A 1.

i) gpminamm B 2. k) gaiidio B 2. 1) siciit «upcrius (\. B \. m) cnioriiit /*' 1. n) «m. A .1.

o) s. vigiiabat \. A 1 ; I. 8. vigilabat A 2a. b; r/. infra p. rA\, I. 7. 4.3.'), /. 0.

Cap. 6. a) h. l. c. 2. incipil. A 2a. b) om. B 2. c) Lirinum // 1; Lcrmiim // 2. d) lir
A \. B ^ (pr. m.); diHposuit sc itincrare A 2a. h; itincrarc B 1 ; itcr ngerc B 2; r/. iiifra c. 25. itcrantibiis.

1) ChildehcrtuH rcc, Theudeberti pater, HJundnlfiim cx domnnfico ducrm faclum, dr ffriirr<^
>r,tatnrio', Matnilimn mixil ; rf. Creif. II. Fr. VI, \\. Krat avnnculuii malris (irrfforii 'Jarojicnsin
0", foTlnnne if, fjui hic huijrer/ulim dicihir. 2) 1'roviricia domrntiri compliirrH villuH rri/iaH cnm-

plectehatnr, quihu» praerrat. Cum comen domrgtici munere nonnumqnam functun sit (MarrulJ. I, 39^,
huiun territoiium idnn fere ac comitntuM fuinsc vidrlur. 8) De munrre domenliri v. Waitz,

'76'.' //, 'J \ p. i)4, n. \. 10«, ;;. 2. 4) Anter/hinrhnn ncil. rf. Chlodulfnin, ponfra Mrllcnxrm

rpiMCopum; rf. 1'nuln», (!r»ln ep. Mrlt. (SS. II, p. 'H'A). b) Anno iWW. in itrhrm MetlruHem

venit; rf. V. Ilomarici c. f» (MnhiUon, AA. SS. nnrc. II, p. AM).

8S. \i. Mcroving. IL W

434 VTTA SANCn ARXFLFI.

sed utriusque desideriis in* hac causa obfuit voluntas Altissimi. Keque enim fas

omnipotens Deus fore censuit, ut hii duo viri, qui demum veluti duae'* lampades ful-

Luc. 11,33. seront in saeculo, sub unius'^ modii articulo hoccultarentur^, diceute Domino: Nemo

Maiih. 5. 15. accendit lucernam et ponet^ eam sub modio, sed supra^ candelabrum, ut luceat omni-

bus qui in domo sunt.* i

7. Cumque in his adque diversis bonis** tamquam potentissimus^ auriga iugiter

invigilaret, forte fuit, ut urbs Metensiura*' praesule indigeret. Tunc una vox populorum

Arnulfum domesticum"^ adque consiliarium regis dignum esse episcopum adclamavit***.

Ille autem laerimans et conpulsus, quia'^ Deo ita* placitum fuit, urbem at gubernan-

614. dum suscepit ' , sicque '^ deinceps episcopales gestans infulas, ut eciam domesticatus 8 lo

*) /h C miraculum e Patdo hamtum sequitur: Miracula^ autcm aliqua saltem

de multis quae gcssit narranda agcrrcdiar; sed illud quidem primum

ponenduin ccnseo, quod fcrtur idcm egisse, antcquam episcopatus

ep. Mcu. solium conscendisset. Hic equidem cum pro suis paeintcret excessibus,

contigit, ut, cum pcr Moscllae amnis pontcm transirct ciimquo subtcr fluminis 15
alta ncc visui penctrabilia ccmcrct gurgitis iminensitate, annulum, quem fortc
secum habebat, accepit et his verbis in fluvium proioeit: 'Tiinc me', iu-
quit, '.solutum ucxibns peccatorum putabo, qnando hunc quem proicio annulum
reccpcro". Post aliqnantos Acro anno», iam sacerdotali solio adscenso, alla-
tus est sibi a qnodam piscatore piscis; qucm cum gratiarum actionc vir 20
sanctus acccpissct, praeparari sibi eundcm, quia solito a ciniibus abstinc-
bat, ad vcj<pcrtinam rcfectionem praecepit. Quem susceptum minister cum
sccundum morem exeuterasset, eundem annulum iii extis einsdem reperit piscis.
Scd ncscius facti, rem admirans sancto poutifici dotulit; quom ille recogno-
sccns, iam fidus gratia-s Deo pro suorum agens solutione peccatorum, 25
vitam postmodum in nullis reinissius duxit, sed plus etiam post haec ieiu-
niis, vigiliis et orationibus se coartavit. Annulus quippe ille in palatio
adhuc habetur'. Mirari potest, et in his magnifice Deus laudatur,
quomodo in pracsenti effectu sanctus vir certificari meruit adhuc
casibus subiectus de remissione pcccatorum suorum. Quod proculso
dubio non fieret, nisi dignissimus Deo foret. **) atque ceteris plurimis

virtutibus add. B 3. ***) quia et principi acccptissimus haberetur ct sacricolis

actibus jiollcrc nosceretur add. B. 3.

Capp. G. 7. ^l 1. 2a. h. 3. B 1. 2. 3.

Cap. 6. a) d. nou sine causa hoc fuit A 1; obfuit e corr. A 3. b) duarani A 1; lain- 35
padc B 1. c) uius niodii corr. huiusmodi A 3. d) oceulcrentur A 2a. B 2; occulerentur corr.

occultarentur A 2b. e) iia A 1; ponit rell. f) sic A 1. 2«; super rell.

Cap. 7. a) OOT. A 1. 2a. b. h) Mettensium B 1. c) d. r. et con.s. B 1. d) qui A 1.
e) om. B 1. {) sique A 2a; que om. (A 2h). g) domesticis B 1, corr.; doraesticus factus s. B 2.

1) Anno 614. episcopus Mettensis creatu^ est; cf. svpra li. 426. 2) Cf. Paulus, Getta 40

ep. Mett., SS. II, p. 264; Ilic doniquc et in corpore permanons, simul ct post vitae exituin
niiilta admir.mda per])ctravit, quae si quis nosso dosidcrat, libellum, qui de cius spotialiter
actibus conscriptus est, legat. Unum tamen eiiia admirabile factum refcram, quod satis miratus
sum , quo ordine praeterierit is qui eius coptexuit vitam. Inde interpolator miraculum quod
sequitur VHae inseruit. 3) Iste Arnulfi annulus hodie quoque in sancti Stephatn ecclesia apud a 1

Mettas asservatur et quotannis Benediciinis ahbatiae mncii Arnulfi monachis in eius festo sollem-
niter ostenditur. Mah. De eo avnhi nnte snnc. IV. ex. fabricato v. Friedrich, 'Kircheugeschichte'
II, 1, p. 238.

VITA SAXCTI ARNULFI. 435

soUicitucline^ adque primatura palacii hacsi nollens teneret. Mox autem tanta^ tam-
que perfecta munificencia in aelemosinis pauperum*^ adcrevitj ut etiam de longinquis''
regionibus adque civitatibus, fama currente^, innumera caterva pauperum ad sanctum
Arnulfum'' pontefecem refocilanda? festinaret.

i 8. Erat namque iugiter sollicitus adque intentus, in cunctis bonis hactibus, prae-

sertim in suscepcione monachorum seu peregrinancium, devotissimus invigilabat, ita^
ut, quos ospicio recepisset, manibus propriis pedes ablueret'', illosque vestitos*^ adque
refectos'* deducens, mox alios refocilandos susciperet. Porro abstinenciae illius normam
narrare quis valeat'', veH maxime cum interdura post triduana seu amplius protracta

i ieiunia panems ordeacio ' seu limphae poculo victitaret*'? Indutus namque iugiter in-
trinsecus tonice' occulte cilicio ^, sicqui"* exesisi iam membris vigiiiis adque ieiuniis
geminum ingerebat cruciatum.

9.^ Miracula* autem aliqua saltim de multis quae gcssit narranda acgrediar. In
contiguis namque partibus Vosagi*', in praedio Sancti Stephani^ cum vir sanctus'^ ad-
fuisset, quaedam mulier nomine Bettila'* nequiter a daemonio arrepta, discrimine suae"
vitae saepe fortiter quaciebatur. Cumque haec coram sanctum^ praesule debacchare?
coepisset, his quippe, pietate ut** erat semper inmensa' ductus, ait: 'Heu miserrimum
humanum genus! Ut quid tam'' praevaluit inimicus, iit ubi Christus debuit habitare,
ille domicilium infelix possideat'?' Superventura igitur nocte mulierem in vigiliis ad-
sistere"" praecepit". Cumque vir sanctus sese in oracione " dedisset, mox dacmoniumP
clamans et eiuians a muliere discessit. Ilicoi, gaudentibus omnibus, iussit illam abire
incolumem et laetam, quae dudum fuerat ab inimico oppressa ef infirraa.

10.* Per idem'' namque tempus, quo'^ triduanum ieiunium univcrsalis celebrare
consuevit ccclesia, vir sanctus extra civitatem cum crucibus adquc promiscuo populi
genere orandi gratia secundura mos'' ex urbe processit; et hecce! ex" mediis catervis

*) Mirucula autcm, quao Duuh per eum ficri voluit, quamquam rncenscri
II on po.s.sint quo vulco indicio sint', nunc iiracsenti in scripto ordincm
tencbunt. Primum quidcm poncndum crcdo, quodfcrtur idcm egissc —
dignissimus Dco forct, miraculum, quod supra p. 434. ex C cxscripsi, h. l. in-
seruil A 3.

Capp. 7 — 10. .4 1. 2«. h. 3. i? 1. 2. 3.

Cap. 7. a) ila A 1; sollicitudinem rell. b) sic A 2a, B i; a, tantanque per niunificen-

ciam .4 1 ; a. tanta tamquc profusa munificentia A 2b; a. tanta tamque munificcntia A H ; a. tanta

profusa m. B 2. c) ora. A 3. d; long .4 1. e) currentibus yl 1. f) pontificeni

Arnulfum A 2a. b. g) sic A 1. 2«. b. 3 fe corr.J. B 2.

Cap. 8. a; Itaque ut B 2. ]>) alduebat — suscipicbat B 2. c) v. a. om. B 2. d) rv-

pertos A 3. e) valot A l. f) om. B 2. gj xir. A 1; j)anc liordcacio (hordeatio A 2b) A 2o. b\
jianc ordeaceo B 1 ; pano hordeaceo B 2. h) hicto tardat' A 1 ; vcctitarct A 3, cnrr. i) tonice

miiltc A\; i. (tunicc A 2«) occulto A ^ln.b; (i. om.) ocultn A 3; tunicae occultuc Jl 1; liniica
occultc B 2. k) ita A 1. i; ex esistam membris A 1.

Cap. 9. &) k. I. c. 3. inrApit A 2a. h) V. iii nvi. B 2. c) Ariiidfiis opi.scoi)U8 affuissct A 3.
dj iJettilia B 1; IJctila // 2. e; v. «. B 1. i) Ita A 1; sancto rell. k) debacliari B 1. li) i. iit
0. a. A 2a. b. \) om. A 1. k) hic A 1. B 1; tantum rell. 1) habibit B 1. m) astarc B 1.

n) coepit B 2. o) tic A \; scsc orationi // 2; sesc in oratioiicm rrll. pl dacinon B 2. ij) .■iiilcin
n//'/. /i 1. T) opjiressat A 1; opprcssc B 2.

Cap. 10. aj 4. A 2«. b) diem B 2. c) qua A 2n. b. d) nir. A \; luoii m iiiliiH

A 2a. h. B 1 ; morem cx urbc B 2. c) mox A 3,

Nola". a) «int expunrjaa.

1) Cf. FoTtnn., V. Radcijij.ndis c. 15. 21. 2) //;. c. 0. '.]) Fallnr nisi pnyiis illc cst, (jiii
modo in mnppin gcogrnjtlticis ajijtcilalnr S. Fticnnc, Mosr/lar adiarcns jirojic Montrin Ilomaric.i, t/ua
indc Spinaliun pelllnr. /loHrliiuH. At jtracdiuin ijnoil/i/jrl hnnilicnr S. Slrjihaiii Mrllcnnis iutrllrgi jinlrHl,

1,1, *

436 ^TTA SANCTI ARNULFI.

femina arrepta* daemonio clamare coepit. Hane ille cum vidisset, vexillo crucis in-
iecto, mox ab adversario erepta'' sanavit*. Alio*^ quoque tempore infra urbem ab^
oracionis munus lucrandum basilicam sanctae Crucis accessit ibique puellam nequiter
debacchantem repperit. Quam cum vidissef, misericordia motus, archidiacono suo**
ait: 'Nunc igitur, frater, hac nocte pro ista miserriraa oracionum vigilias celebremus et 5
siiperveniente diluculo istic'' pariter revertamurs'. Cumque deinceps crastina die
secundum coudictum inibi'» adfuissent, puellam ab oste antiquo liberatam repperierunt'.
Sicque factum est ^, ut sanctitas • uius viri etiam abseutes longeque positos curaret.

ll.-'» Temporibus denique Dagoberti regis cum in palacio esset'', eidem* quidam^
lebrosus clamare coepit, victum seu etiam vestimeutum^ deposcens. At ille statim lo
iussit eum in ospicium duci. Cumque^ erga illum secundum moss suum solitam'' in-
penderet pietatem, sciscitare' voluit, quia barbarus erat, si sacra unda babtismatis ab-
lutus fuisset''. Repente ille: 'Nequaquam', ait, 'domine mi', nam infelix ego abiectus
a"" populo, et quis mihi gratiam babtismi tribuit"? Tum isdem inquid: 'Ne verearis,
frater, possibile est. Tantummodo crede in Christo", et erit Domini voluntas, ut gemi- is
nam, id est animae et corporis tui, capias medelam'. AcceptoP ergo a sancto viroi
babtismi sacramento, repente de corpore illius lepra discessit, et factus est deinceps in
utraque substancia sanus, qui prius fuerat peccator et maculosus.

12.* Post haec autem cum patrias Toringorum*" cum eodem rege invisendas in-
trasset, forte fuit', ut quidam** procerum nomine Noddilo* puerum adque parentem ^ 20
suum, quem satis diligebat, supremise funeraret fletibus'': nam et sanguinitatis' pro-
pinquo et amicicia eidem'' insolubile ' iungebatur affectu. Rege autem iam quantocius
ex eadem properante villa, nil"" angustianti aliut cousilii aderat, nisi, languentis capite
amputato, more gentilium cadaver ignibus comburendum traderetur. Sed, ut credimus,
omnipotentis Dei tunc voluntate id" actum esse", sanctum Arnulfum episcopum a man- 25.
sionibus nondum egressumP fuisse. Quo cumperto, Noddilo*» ad eundem veloci pergif
gressu et causam infelicitatis pocius singultibus quam verbis exponit. Confestim igitur
egregius vir cum festinacione at languentis pergit^ lectulum. Ubi cum humi ' fuisset
prostratus, diutissime oravit. Tum demum semivivo homini, ut illius mos erat, adloqui-
tur: 'Penitere', inquid, 'fili, si quid male fortassis" gessisti, ut^' duplicem accipias medi- 30

*) laudantibus qui .'ideraut populis maiestatcm Domini exeelsa voce iu altissimis add. B 3.
**J qui tunc eum fortc commitabatur add. B 3.

Capp. 10 — 12. A 1. 2«. h. 3. B 1. 2. 3.

Cap. 10. ai arrepto demonio corr. arrepta a d. ^ 1; arrepta a d. i? 1. 2. b) sic A 1;
eroptam rell. c) h. l. c. 5. incipit A 1a. dl sic A 1. B l; ob A 2a.b; ad 5 2: ab j^ro ad acclpitur. 35
e) sanctus Amulfus add. A 3. f) ita B 2, r/. infra p. 440, /. 10; ista yl 1 ; ad istam A 2«. b; cnm
ista B i. g) revertemur B 2. h) inibi adfuisset A 1 ; inibi (ibi A 2b) fuissent A 2a. b ; inibi om. B 2.
i) sic A 1 ,• repperemnt rell. k) oni. A 3. 1) sancti B 2.

Cajy. 11. a) G. J. 2a. h) Ue A 1. c) om. B 1. d) quidem corr. quidom A 1.

e) vestitum A 2a. b. fi que om. B 2. g) sic A 1; oa B 2; morem reU. h) sollicitam A 3. 40

i) sciscitari A 2a. i; ::scitare corr. scisscitare A 3; suscitari B 1; scisitari B 2. k) esset A 3.

1) om. A 1. m) a. fui in A Z; a. in B 2. n) sic A 1. 2a. h. B 1; tribueret rell. o) sic

A i. B l; Christum rell. p) Cum accepisset ergo B 2. q) Arnulfo episcopo A 3.

Cap. 12. a) 7. A 2o. b) Turingornm A 2a. B 2; Eoringorum J5 1. c) et add. A 1.

d) quendam B 2. e) Noddilum B 1. 2. f) parentum B 2. g) suppremis A 2a. h. B 2. 46

h) fretibus A i. i) sangiiinitata corr. sangninitlte (om. prop.) A 1. k) idem B 1. l) sic A 1;
insolnbili rell. m) nihil B 2. n) v. ductum A 3. 0) a. est, contigit s. jB 1 ; a. est, ut sanctus

Arnnlfns cpiscopus B 2. p) egressus fuisset A 1 ; egressus fuerit B 2. q) Noddilus B 2. r) sic
A 1. 2a. h. B 1; perre.\it — exposuit B 2. s) perrexit B 2. t) humiliter B 2. u) sic A 2a. b. 3.
B 1. 2; forta-sse A 1. v) om. A \. 5«

VTTA SANCTI AENULFI. 437

cinam'. Ille autem venisse* hominem Dei exultans, vix verbis'' effatur quod corde vol-
vebat, quia extremis quaciebatur conatibus. Quid plura? Calefacta adfertur aqua, et
manibus propriis vir sanctus <= faciem aegroti, pedes et manus cum ingenti abluit dili-
gencia atque oleo sancto corpus illius perunguif^. Sicque factum est, ut eadem die,
tamquam nulla^ infirmitate perpessus*^, cum ceteris villam egrediens» incolomis, laetus''
et gaudens iter arriperet.

13.* Alio'' denique tempore quod gessit miraculum silendum non est. Quidam i
namque*^ homo scelestus nomine"^ Noddo quadam^ die, alvo*^ referto, vino? aestuans,
cum conplicibus suis virum'' sanctum derogare ausus est, non esse scilicet cultorem
Dei, sed pocius hominem voluptati deditum, a' cuius videlicet lectum nocturnis horis
non solum rex, vero"* eciam et' regina tamquam consilium flagitans properaretur"'.
Cumque" ergo stratum una cum detrahente socio petisset, iubente Domino, ut casus
fieret, omnia vestimenta illorum flamma circumdans vallavit. Ilico exilientes", aquam
urguentibus vocibus deposcebant. Sed aquaraP iniecta flammam divinitus missam^ non
extinguebat. Ardebant nequiter circa nates vel genitah'a loca camisae "■ illorum, nec a '
se ardencia vestimenta exuere^ praevalebant. Quid phira? Quia aliut facere non pote-
rant', exiliunt foras' et ad instar porcorum in hitum" volutabri^ sese vociferantes in-
volvunt. Sed magis ac magis genitaHa loca ipsorum ignis inmissus cremabat. Tunc
quippe, ut reor, impletum est super" illos, quod scriptum esf: Detrahentem secreto'^ ps. 100,5.
proximo suo, hunc 2>^^'sequar ^ ; sicque^, divina censura iubcnte, actum fuit, ut de
quibus pontificem sanctum'' detraxerant*^, in ipsis ^^oenam sentirenf^. Nam non multum
post temporis in tantis transgressionibus praefatus^ Noddo deprehensus est, ut*" scelera
illius una cum vita, quias iustum erat, regalis gladius iuste amputasset, ac, ne'' solus
moriretur', filius ipsius mox'' eadem sentencia perculsus interiit'.

14.* Per idem autem'' tempus, cum iara paene oranes thesaurus'^ in usus paupe-
rum erogasset, adhuc supererat eidem discus argenti, habens pondus'' libras" septua-
ginta duas. Hunc Hugus^-^ quidara priraatiss procerum, datis alimoniis vcl his'' quae

Capp. 12—14. A 1. 2a. h. .3. B 1. 2. 3.

Cap. 12. aj h. D. v. 7i 1. b) sic A 2a; vocibus efferebatur A 1; verbis uffatur rell.

p) Arnulfns episcopus add. A 3. d) peruncxit A 3; perungit B 1; pcrunxit B 2. e) nullain

infirmitatem A 2a. b. B l. 2. f) passus B 2. g) ingrediens B l. h) laotusque i. B 2.

Cap. 13. a) 8. A 2a. b) Alio — est om. B 2. c) deinde B 2. d) om. A l; n.

Nodo B 2. e) aliquando alvo B 2. f) sic A 1. B 1 ; albo (albore A 26) refertus A 2a. b; a. re-

fccto B 2« ; alvo rcfertus rcll. g) vinoque aest. B 2. li) viro sancto B 2. i) ila A 1 ; ad rell.

k) i/a A 1 ,• vcrum rf-U. \) om. B 2. m) properarent A 2o. 6; properarct B 2. n) sic A 1. 2h

fubi ^ erai.); Cumque crga A 2a; Cum vero B 2; Cum ergo rell. 0) exientis A \, p) ita A I;
aqna rr.ll. q) om. A 3. r) ila A 1; camisi A 2a; camisiao rell. s) exiro A l. t) potuo-

rant B 2. u) sic A i. 2b. B l. 2. v) voluptabris A 1; volutabris A 2a.h. w) supcr — cst

(tm. B 1 ; B. i. om. B 2. x) om. A 3. y) socrete proximum sunm B 1 ; occultc (in add. B 2)

proximnm flunm A 3. B 2. 7,) nic A 1. 2a; pcrsequebar rell, cum Vn/r/. al Si <|iiid A 1; sic d. /1 2.
b) H. Amnlfum A 3; pontifici sancto B 2. c) dotraxorat A 1; d., ipsi B 2. d) sentissent A 1.

ft) t. ipso \. B 2. {) ct A 2«. h. g) q. i. c. om. B 2. h) ac noc A 1 ; (ac om.) no B 2.

1) f i m. B 2. k) mox intcriit om. B 2. 1) intorit A 1.

Cap. 14. a) 'J. A 2rt. b) voro B 2. c) sic A 1; omncm thosanriiin li 1. il) ponil A 1.
e) librnmm s. dnarum B 2. {) corr. Iliigo A 1; Hugo A 3. g) tic A 1; primatus A 2a. .'1; pri-
matca /1 2h (corr. primusj. H 1 ; [Jgo primas intcr proccrc» B 2. ii) ii.n // 2,

1) Cnpul fcTP. lolum Grimlairus, llrgiila so/ilariorum c. <»:{ (Mir/tir, I'alro/. Lal, Clli,
p. G.'t4^, ad vrrbum exscripnl. NoddoniH ducin in/ra c. 25. mrnlio /il, 2) Chuci nna cum Warnn-
chario el (Junde/ando maiorihun domu» /Surf/undiac el Ncnslriar ad n. OIT/GIH. FrrdrgnriuH
IV, \U. memiiiil. Undr Chiicam .'SuntraHiac maiorcm domiiH fninHr liuinnrlinH ronirrll ; rf, mi/trn
p. \\\, II. 2.

438 VTTA^^SANCTI AEXUT.FI.

pauperibus necessaria crant. conparavit. Sed omnipotens Deus non passus cst, ut illo^
laicus frueretur, qui in honore beati Stephani protomartiris'' iam olim consecratus fuisset;
nam supradicto Hugo<^ prepeti^ morte prostrato, praefatus discus Chlothario^ rege^
allatus est. Qui cum a narrantibus comperisset, hunc a sancto Arnulfo episcopo? ob
alimonia'" pauperum venundatum fuisse, mox miro' inspiramine tamquam caelitus s
actus, iubet eundem velociter, suprapositis*' centum aureis, ad Mittis' usque sancto""
pontiiici deferre. Sicque factum est, ut et" matricularii seu ceteri" pauperes Dei
sustentacionumP alimoniai aberent, et res'" sanctorum, quibus semel data fuerat%
absque ullius rei redderetnr' dispendia".

15.* Cumque denique'' hae et similes quam'^ plures virtutes** per illum coepissent lo
crebrescere* in populum'", mox remociora a fragoribus vulgi expetiit loca, ins quibus
saepe ergastulo retrusus'', soli Deo oracionibus sacris studiosissime vacaret, monente
Ps. 45, n. Altissimo. qiii dixit: Vacate et videte, quoniam ego sum Dominus\ Nam crebro villa'*
Dodiniamaca'- ', quae" contigua Vosago est", interduraqueo CalciagoP' non multum
longe ab urbe cellula retrusus*?, caelum diebus ac noctibus precibus pulsabat. i5

16.^ Sed dum in'' his athleta Christi contra diabolum sanctissime et fortiter
demigaret*^, conscientia tactus, ne plebs sibi a Domino credita, illo remoto, aeternae
vitae pabula quiddam'^ minus acciperet% repente coepit'^ intenciosissime? a principe
flagitare, ut successorem sui praesulem daret. Mittensque'' epistolas per intemuncios,
se indignum huius operis' seque peccatorem clamitans'', talem elegerent pontificem. 20
que' praedicacionis verbum dignus seminaret in populum. Quibus™ relictis, mox Chlo-
tharius rex non modicis repletus angoribus, ab omni se consilio destitutum quaeritans",
si sanctus Arnulfus episcopus a frequencia palacii cessasset**. Cui inter cetera taliaP
mittit scripta, dicens: Nihilhominus'*, domne et pater, qttia scripsistis^ per vestram
epiftolam, ut in loco vestro^ alium deberemus^ elegere successorem, istut^ nostra prae- 25
sumpcio facere nuUatenus^ praesumet^. Hinc^ iterum inter reliqua ait: Quantum ety
de devocione vestra, quod pro ammonicione divina esse conjidimus , vos a Domino

Capp. 14—16. A 1. 2a. b. 3. B 1. 2. 3.

Cap. 14. a) ho (poslea corr. bomo^ add. A 1; ille homo 1. B 2. h) martyris B 1.

c) Hugone A 3; Ug-one B "2. d) prepito (corr. precipito) morti (?) .4 1; perpcti (perpete A 2a) m. Sn

A 2a. b; repentina m. B 2. e) Lothar., ui infra, B 1. 2. f) sie A 1. B 1 ; regi rell. g) om. B 2.
h) ita A 1 ; alimoniam reU. i) m. Dei instinctn iubet e. B 2. k) v. c. a. additis ad B 2.

1) sic A \; ad pontificem deferri : et ita factnm est B 2 ; Mettis rell. m) s. Amnlfo A 3.

n) om. B 1. o) ceteris, om. p. .4 1 ; ceteri, om. p. A 2a. b. p) sustentatione A 2a. b. q) ila A 1.
r) rex B 2. s) fiierant B 1. 2. t) redderentur B 1. u) sic B 1; dispondia A 1; dispendio rell. 35

Cap. 15. a) 10. A 2a. b) Cam denique B 2. c) q. p. om. B 2. d) om. B 1.

e) crescere B 2. fi slc A 1. 2a. b; populo rell. g) locunt q. scpe A \. h) retro sub A 1.

i) Deus B 2. k) sic A 1. 2a. b. B 1. 1) sic A 2a; Dodianimaca A 1; Dodiniamata A 2b; Dodi-
niacama B 1 ; Dodiniaca rell. m) om. B 2. nj agro pro est B 2. o) que om. A 2a. b.

p) Caltiago A 3; Calciaco B 2. q) corr. ex reclusus B 1. 40

Cap. 16. a) distinctione capitis caret A 2a, b) in his om. A 2a. b. c) sic A 1. d) qui-
dam A 1; quidem B 2. e) acceperat A 1. f) r. intentissime a p. f. c. £ 1 ; r. intentissime

a p. flagitavit B 2. g) inteuciosissime pr. .4 1 ; intentiosissime a pr. A 2a ; intentissime a pr. rell.
h) misitque B 2. i) operibus A 1. k) et nt add. B 2. 1) ita A 1. m) Q. r. om. B 1.

n) eorr. quaesitans A 1; querit an sanctus A. B 1 ; conquerens, si A. B 2. o) cessaret A 2a. B 1. 4i
p) talem m. scripturam B 1; caetera sic scripsit: sed dne pater B 2. q) sic A 1. rl quia per

epistolam tuam petis, ut B 2. s) tuo B 2. t) debeamus B 2. u) hoc enim nostra B 2.

v) sic A 1. 2a. b; non B 1 ; nuUa ratione B 2. -w) sic A 1. 2o. b. B 2; praesumit B 1. x) Hinc —
absentes om. B 2. j) Q. hec dev. .4 3 ; Q. et dev. B 1. .

1) Dodigny et Chaucy verterunt auctores Historiae Mettensis, Mett. 1769, /, p. 366. — 60
Chaucy pagus est Mettis orierdalis tdtra Nidam (iam NiedJ Gallicum fluvium. Boschius.

!

1

y

VITA SAXCTI ARNULFI. 439

fuisse ammonitos^, gavisi recepivnis^, tantum iterum dolentes tractavimus, quod non
ohtavimus de vestro conspectu esse ahsentes. Immo, domne ef^ pater, acsi^ qualihet
devocione conpulsi^ pro honi operis actu aliciihi^ deliheratis expetire", nos petimus,
ut nos^ sine pace vestra vel communione pro^ amore divino^ mdlatenus relinquatis.
Nam praefatus rex Chlotharius tanta eum iicle et amore dilexit, ut, cura prolem
suum Dagobertum 1 in principatus' culmine'" sublimasset, eidem regnum ad guber- 623.
nandum et° filium erudiendum in" manu tradidissetP. Quem ille acceptum ita altis-
sima et profunda erudivit sapientiai, ut in Secambrorum'' nacione rex nullus illi^
similis fuisse narraretur.

17. Sed cum insolubile^ desiderio ad heremum properare disponeret, voluit^ et
suspicatus est prudens^^ rex Dagobertus eum minis terrere'', scilicet ut ab ipsius con-
silio vel solacio^ non discederet, dicens ad eum: 'Dilectissimi''- ^ fiUi tui quia ita amis-
sumS-3 habent, nisi nobiscum consistas, capita^» amputabo'. Ad haec ille respondens',
dixit: 'Filiis'' meis vita in manu Dei est; iam tu tuami non possides vitam, quando
ab insontibus vitam auferre disponis', Tunc rex iratus adversus eum, dependentem ""
ex publite" mucronem manu arripuit. Tunc*> beatus Arnulfus regis morituri parvi
pendens iram, constanterP dixit: 'Quid agis, op miserrime? Mala pro bonis mihi repen-
derei vis? Nunc autem"" hecce me paratum ! Exerce arma in sanguinem^ meum, ut
tuis ' libet animis. Ego pro illius mandatis mori non dubito, qui mihi et vitam dedit
et pro me mortuus est'. Tunc unus procerum ait: 'Noli impie contra temet ipsum
agere, o bone rex ; annon vides virum sanctum" destinatum et" cupidum esse ad mar-
tirium, aut quur non pcrtimescis Christi domini^ servum lacescere^^?' Et his dictis,
iubente Deo*, ira eius irritata^ paulisper contiguit.

18.* Interea adest et'' regina^. Reminiscentes'^ culpae suae, uterque ad pedes
sancti corruunt**, et ut illis misereatur, cum lacrimis exorant", dicentes: 'Perge, domnef,
ad hereraum, quo vis; tantumraodos placatum te habeamus, quem molestum usur-
pantes'' oxaggeravimus'. Tunc sanctus vir, data illis veniam', a palacio egreditur, et

Cap. 16. A \. 2a. h. 3 (cf. n. m). B 1. 2. 3. Cfl;;^. 17. 18. A 1. 2a. h. B \. ">.. 3.

Cap. IG. a) amonito (amonitos?J corr. amonitus A \. ^) S- rccipimus A 2a. B 1 ; gau-
dcmus A 2h. c) ovi. B 2. d) .si B 2. e) conpulsus B 2. f) alicupide liberatis yl 1; et

alia ubi d. il 3 ; a. vacarc dciiberas, p. B 2; a. desideratis progrcdi, p. B 3. g) cxpectare B 1;
nos om. A 3. h) ». p. v. nos B 1; nos om. A 3. i) c. non descras. Nam B 2. k) divina A 1.
\) ]irincipatum A 1. m) sequenlia ad c. 19 ex. detiderantur, duohus /oliis evulsis, A 3. n) ct f. e.
om. B 2. o) om. B 1. p) tradidit A2a. B 2; tradiderit A 26. (j) tla A 2a. b; prudencia A 1;

ita]>i I dcntia /> 1. r) ila A 1; .Sicamborum A 2«; ut sic iu amborum rationc rex ilii similis nuliu.s
fuisso narretur B 1; Syc. B 2. s) om. A 2a. h.

Cap. 17. a) slc A 1; insolubili rell. b) v. et om. 7/2. c) r. p. B 2. d) sic A 2o. B 1;
ministrare .4 1 ; m. tcrreri B 2. e) consilio B 2. i) Diiectissimoruni fiiiorum tuoruni A 2a.h;

Dilcctifliiimi» filiis tuig B 1; disccdcrct: Dilcctissimi, inquit, filii tui B 2. g) sic A 1. B l; adniiH.sum
A 2«. h. B 2; habet B 2. h) caput B 2. i) r. d. oni. B 2. k) s^; A 1. 2«. h; filioruni moo-

nim B 1; filii mci B 2. \) n. t. A 2a. h; t. om. B 1. ni) dispcnd. A 1. n) iiulilicc A 1. B \;

poblito A 2a. b; poplitc B 2. o^ A. vcro rcgis B 2. p) om. B 2. q) v. r. B 2. r) Nunc

cxcutf! armu Ji 2. s) «nnpuinc yl 1. t) ut uis libct nniiirs (i. c. aniirius) yl 1 ; ut tiius lilict uni-

miM A 2n.b. U) om. A 1. 2u. h. \) oiii. B 2; «crviiiii om. A \. w) aic li 1; lasccscore A 1;

laccMMCre rc//. x) Domiiio li 1. '_'. y) ita A 2a. h. B 1; irniit it.i iit [p. A 1; irr.utitu 11. /> _'.

Cap. 18, a) om. A 2a. b) nni. B 1. c) rciiiiniHCcns // 2. i\) ciinit /11. 1) .sie

orant: Var^a B 2. f) sic A 2a. B I; (loiiiiric A 1. 2i. g) diim // 2. Ii | iiHiir]miili; icxjifjcr.ivi-

mus A \. j) »«'/• A \; vcnia rdl.

\} <.'/. J<Vffl, IV, 47. 2) Aiixri//u.Hcliiii ct CltliiiliilliiH ; rj. miprn p. 4ti7. .'!) Aiiuhhu»

chI reijrfihniiiM a iJru; if. Ifucfinf/f: rd. Favrr I, p. '227. i) (lutiifilriiilfiu Diu/nhrrlua

a. G25/0iJ(J. in 111'ihiinouiuiH Unxil ; vf. Fri:U. IV, 03.

440 VITA SANCTI ARNULFI.

hecce! repi)crit pro foribus clodoruin'', caecorum adque universoruni •• pauperuni, vidua-
rum'^ et ortanorum paenc innumeram multitudinem adstantem. Cumque*' eum vidissent,
omnes vociferare*' coeperunt, dicontes'': 'O sancte pastor, cur nos miseros derelinquis,
aut'' quis miscrebitur nostri, aut'' quis tribuit^ nobis victum aut vestitumsV Nam'', te
amoto, moriemur orancs, nuditate scilicet adque fame consumpti'. Obsecramus te'' pro o
Christo, ne nos' derelinquas'. Tum "' ille lacrimans, blanda voce eisdera'* adloquens,
dicit": 'Dabit enim vobis Deus pastorem, qui vos pascat in misciacione et miscricordia;
Mauii.(;,33. nami' faciom meam non longo temj)ore ammodo videbitis. Vos autem, quaerite, sicut
dicit Christusi, jjrhnuin recjnum Dei et^ iusticiam eius, et haec omnia adicientur
vohis. Estotc parati% in' invicem benigni, misericordes, ut, dura istic" nunc pauper- lo
tate et miseria angustiamini^, in futura vita* felices regnare mereamini cum Christo;
"2! ' siquidem "^ et Lazarus mendicus in sinu Abrahae transportatus est ab angelis. Ita et
vos quaerite Dominum, et hic ct^ in aeternum vivet anima vestra'. Et his dictis, sta-
tim^ ad oracionum pergit* certamina.

19.* Post haec autem paucis temporibus actis, viro iusto iugi'' intencione pul- 15
629. sante*', sanctus Goericus cognomento Abbo » Imius successor eligitur*'. Digne* quippe
a Domino hactum est, ut sancto sanctus ^ succederet. Quo audito, vir egregius Roma-
ricus a partibus Vosagos egrcssus, ad beatum pergit Arnulfum adque ex convenencia''
utriusque infra vasta' hercmi aptum eidem praeparat locum.

20.'"* Sed'' mox in eadem die'^ supraventura quo venGraf^ nocte quit* rairaculi 20
per hunc ahnificum pontificem infra urbem gestum fuerit', silere non debeo. Casus
contigit, ut prumtuarium regis ignis vorans vexaret, adque eructuans excelsissima
flamma domus'' circumquaque adfinis menacitcr lambiret. Rcpente exurgens omnis
civitas, videntes sui exicium', in ciulato"^ adque clamore conversa est. Quo audito,
nos' veloci gressu"" ad domum viri sancti pervenimus et repperimus eundem, sicut 25
illius iugiter mos erat, psalmodiae mellus" personantem. Statim" adprehensa manu
illius, ait Romaricus: 'Egredere, donme, hecce', inquid'', 'adsunt pro foribus equi*! nostri,
ne'', quod absit, te* in hac urbe ignis iste ' conburatl' Ad haec ille: 'Nequaquam', in-
quid, 'dilectissimi, set ducite" me illuc, et videamus hoc^ impium quod crassatur in-
cendiura, et ponete^ mc vicinura illius'^, et, si ita vult Deus, ut ardeara, hecce! in raanuy 30

Capp. 18. 19. A \. 2a. h. B \. 2. Z. Cap. 20. A \. 2«. h. S. B \. 2. 3.

Cap. 18. a) s/c A 1; claud. rell. b) om. B 2. c) v. ot o. om. B 2. d) Quo viso,

oinucs B 2. e) vociferabaut d. A \ ; vociferari c. d. A 2a. h. f) nic ^ 1; u. tribuit A 2a. b-

tribuet n. rell. g) vestimeutum B 1 (non B 2). h) Nain — omues ovi. B 2. i) consumptis B 2.
k) om. A 2a. h; o. — Christo om. B 2. 1) ipsos add. B 2. m) Tunc A 2a. h. n) eosdcm 35
A 2a. b; voce sic ait: Dabis vobis B 2. o) inquit in litura scr. B \. p) nam — Estote om. B 2.
q) Dominus A 2a. h. r) et i. e. ovi. B 1. s) sic A 1. B \; paccati A 2n.h. B 2; ef. Matth. 24, 44.
t) om. B 1. 2. u) ila A 2a. b. B 1 ; ista A 1 ; dum instar Lazari mendici ista nunc in p. B 2,

v) torquemini B 2. w) futura felicitate regnetis : Et his dictis, statim B 2. x) Sic quidem A 2a. b.
y) 0711. B \. z) confestim B 1 (non B 2). a) c. p. Paucis post t. B 2. 40

Cap. 19. a) 12. A 2a. b) iugiter B 1. c) pulsanti A 2a. h. B 1. d) electus A 1.

e) Dignum A 2a. .B 1 ; D. — succederet om. B 2. f) sco A 1. g) ita A 1; Vosagi rell. h) sic
A \; conibentia A 2a. b; convenientia B 1; cumbentia B 2. i) vasto B 1.

Cap. 20. a) 13. A 2a. h) in verhis Sed hoc mox redit A 3. c) eadem superventura
venerat nocte B 2. d) vencrant A 1 ; inerat B 1. e) quod miraculura per Arnulfum infra B 2. 45

f) fucrat A 1. g) Forte B 2. h) sic A 1. 2«. i) exitum B 2. k) sic A 1; eiulatum (heiu-
latum A 2a. h) a. clamorem rell. 1) om. B 2. m) velociter ad d. i? 1 (non B 2). n) sic A \ •
melox corr. melos A 3; mox B 2; nielos rell. 6) Statimquc B 1 (non B 2). p) ecce absunt B 2.
q) 9q; Sr 4 1 ; equc nostrc A 2a. b. r) Nam A 1. s) in h. u. te A 1. t) ignis consumat B 2.
u) ducentem A 1. v) q. h. i. crass. B 2. w) ita A 1; ponitc rell. x) iili B 2. y) raanus A 1. 50

1) Abbonis mentio fit in cliarta Sigiberli rcgis, edita apud Jaffc et Wattenbach, Codd. Colon.
p. 101.

VITA SANCTI ARNULFI. 441

cius sum.' Tunc nos* tenentes sanctas manus illius, ad larem'' pervenimus, et*^ mox,
iubente illo, iu oracione prostratus •", capitulo > dicto, surgimus«= omnisf. Tums ille ele-
vans manum contra ingentes flammas, vexillum crucis iniecit''. Mox rairo in' modo
tamquam caelitus percussus, nil alibi nocens, infra parieles'' totus retortus' ignis

, interiet''. Nosqui"" iam deinceps securo" de periculo subacto, gratias agentes Deo,
dictis matutinis, ad lcctulos nostros remeavimus. Ilico" cuidam e fratribus talis appa-
ruit visio. Intuensi' caclura, vidit tamquam flammai ignis signaculum crucis de-
pictum, et statira de'' caelo ex oblico^ crucis vox f^icta est, dicens: 'Cernis boc', in-
quid, 'signum'? Ilac nocte Arnulfus episcopus per" ipsura totani civitatem istam ab

I incendio liberavit'. Mirantibus nobis omnibus virtutem quam vidiraus^' de igno })ro-
strato, frater iile banc visionem narravit.

21.3 Post haec autem beatus, relictis cuntis'' saeculi rebus atquc bene' praesertim-
que'^* pauperibus erogatis, iamque fidus et securus de tbesauro iu*' caelo recondito,
non multis delapsis diebus, pauper quidem'' propter Christum in saeculo efFectus, sed

, iam divcs virtute Domini'^, veluti Ilelias" novus ad heremum » ])roperat'' et inter bestias
et' feras silvae, parvulis mansiunculis patratis, cotidiana meditacionc laudes Dco pcr-
sonat'*. Adscitis' quippe aliquantulis secura monaculi.s neciion et'" leprosis, sub" quibus
mauibus propriis"' fldeHssiraam" servitutera iugiter inpendebat, calciamenta* a pedibus
detraens adque detergens, eapita^ et pedes« illoruni crebriusi' abluens, nccnon et'i lectos

I ipsorum reciprocis diebus studiosissiinc corapositos pracparabaf. Nani ct quoquinaes
servicium non aborrens* item' episcopus sanctus et quoquus, saepe esuriens ipse suos
contubernales pascebat. Set et lectum stratus"' eius vilem" quidem in oculis hominum,
set*^ pulcherrimum in obtutibus angelorum, spretis dumtacxat mollibus et preciosis
vestibus, cilicio*"' exornaljat. In" his igitur adque ceteris>' innumerabilibus'' bonis
dum 3 angelicara ageret vitara '', —

INCIPrT'^ TRANJSITUSi SANCTI ARNULFI EPISCOPI. OBIIT AUTEM
15. KAL. AG.'', —

Caj,p. 20. 21. A i. 2«. b. 3. /i 1. 2. .3.

Caj/. 20. a) tcnentes nos B 1. l») miilicnrn li 2. c) ut A 1. d) slc A I. '2/,. II \;

I pniHtrati A 2/i. II 1 fe coir.J. 2. e) .sumximtis (A 3. li 2). f) slc A \. g) Tuuc A 2«. h.

Ii) facit A 1; iifit li 2. i) immodo .1 1; niiium in iikxIuiii II 2. k) iii somet ipsum oifil. II 2.

I) ntorsus II 2 iii) Nos <|ui A 1; N<)S(|iic rcH. n) ila A 1. o) illico ciii o. A \. ji) iii

aild. II 1. 2, <j) ila >l 1; om. 1> 1; Ihimmam rch. r) iii B 2. s) cxtolli (juo crucis B 2.

t) »i(^niim hac noctc 'i A \. u) p. i. dckla A \. v) aiidivimus B 1 fnon B 2).

, Caji. 21. a) 14, A 2a. l») sic A \. c) pr(a)csciiti(juc A 1. '<J". b, rf. ivfra ]>. 414, /. 24,-

pfrfccicqnc (B 1. 'i). dj om. B 1. c) ovi. A \. f) Dci A 2a. b. p) sic A l; ii. Hclias A '2a. b. H.

B 2; Hclyas ii. li \. h) properans A 3. B 2. i) ovi. B 1; et f. ovi. B 2. k) i>crsoiiavit A 3. // 2.

I) aic li 1 ; AHsitis A 1; AH.teitis rtll. m) om. B 2. n) om. A 3. B 1. 2. o) fidcliHsimum A 1.

p) crebrion» A 1, corr.; crcbro // 2. «j) clcctoH li 2. r) par.-ibat B 2. s) oborrcns A 2a; oblioi-
I rcns A Ih. t) »ic A \. u) vilc A 3. B \. -v) p. vcro iii B 2. \v) cilitia cxornabaut A 3. B 3;

cylicia cornabant(!) B 2. x) Iii - vitam om. A 3. y) cctcribiis A \. /.) iiinuiiiciabilcm 11 2.

a) tic A 2«. h. B 1 ; pcrcgit vitam iii sacciila Hacciilorum. Amcii jiro diiiii vitaiii A 1. b) saiicto

fine conclnsit. K.XrLIClT (ri.MT A 2h) \ITA SANCTI AIJNCF.KI KPISCOri mlil. A '2a. b.

c) lcnima om. B 1. 2 (kaljeul codd. A). i\) TUANSLATIO A 2a. b. 3. c) KriS(,'()IM KT CONK. A 3.

1; i. r. brp.vc rajtitulnni pnalmorum ; rf. SS. llrr. Mrrnv, I, ji. OHO. 'J) 1'riicHcrtiiii

jtrii Hbiiiiiliiiitcr (iccipilur njiad Lnnnie, 1'rodr. (HnHH. ji. 170. H) (f, Frrd. IV, fiH, ml n. 7.

Ihifjnhrrti: Unqufi fiodcin (fMii|)ori! iih iiiicio rjiio rifjfiiari! cipcraf ((iHMilio primcdis liciiliHHimc
Arniiin McttonHiH urbiH pontcHcc ct 1'ippiiio miiiorcm domiiH iihiih. I'omI (liHcchHiiiii licnli

Ariiiilfi skIImic conHiliiiH 1'oppiiio iiiaiorciii (Ioimiih ct ('liiiiiibcrtiiiii poiifcliccm iirliiH Coldiiiiic iiIciih,
» 4) Cf. Fortun., V. lladrr/nndix r. 2:{. :>) Ib. r. 17. di Ih. r. L'l. 7) Ib. r. 22.

88. K. Mcrovintf, II. '»0

442 VITA SANCTI ARNULFI.

22.'^ iamquo omnipotens Deus suum atletam'' ad destinatum bravium volens
vocare*^, ultimum'' urguetur*^ diem. Quo comperto, adest*^ et vir religiosissimus Roma-
rieus; cum ceteris monacliis gloriosum eius praestolaturs egressum. Tunc electus Dei
et sacratissimus'' pontifex loquitur, dicens': 'Boni'' viri et amabiles domini, obsecrate
Christum pro me. lamque' adest dies, in quo'" ludiei meo pracsentandus" appareo". 5
Quid faciam? Nihih' bonei gessi in lioc saeculo; omnibus seeleribus et peccatis val-
hxtus"", coartor*, pro quibus Dominum ', ut veniam merear, obsecro", supplicate'. Haec^
Prov. 18,17. vir sanctus^*', quia'' scriptum est: lustits in primordio '^' sermonis accusator sui^ est.
Interea venit hora, ut sancta illa anima manibus sanctorum angelorum ad Christum
gestaretur'. Fit autem' iiico'' gaudium magnum procul dubium'^ supernarum'' virtutum 10
iu caelo et iiigens luctus pauperum Christi adque monachorum in saeculo. Adest mox
iusta*^ morem sanctum et*^ sacrum euangelium, quos lector inter psallentium '' luctus et
cantus pcrsonat vocein'. Siquidem vir egregius Komaricus adducit'' sanctissimum corpus
illius'; cum dignitate et honore quo vahiit in castello Habendum "'• - sepulturae tradidit.

/
23. Post annos» fere iam acto tempore vir electissimus successor'' eius Goericus 15

episeopus, consilium<= inito, coacervata clericorum seu eciam ef' populorum ingente*

caterva, acceptis"^ quoque duobus episcopis'', sics una pariter'' pcrgunt ad hcremum.

Co ' in loco excubias cum reverencia caelebiantes, saneta'' raembra ab urna lapidis

auforentes, grabato inponunt', adque mox arripientcs itinera'", cum gaudio remeant ad

Caj)p. 22. 23. .4 1. 2a. h. .'i. JS 1. 2. 3. 20

Cap. 22. a) inde ah h. c. numeri desunt A 2a. b) adhletam A 2a; adletain *l 26; adlctaiii

Ainulfiiin A 3. c) dcstinare B 2. d) ita A \; ultinia — die A 2a.h; ad lUtiniiun — dieni B I. 2.
el vocavit B 2. f) adstitit vir A \. g) ila A 1; prestolatus A 2a.b\ praestolans 7? 1. 2.

h) sanctus B 2. i) loquitur ait .4 1; p. eum alloquens ait B 2. k) sic A 1. B 1,- bone vir et

amabilis domne (domine A 3) obsecra A 2a. h. 3; bone A-ir, ora pro me B 2. 1) iam enim a. B \ ; 25
iam a. B 2. m) co A 3, corr.; qua B 1; d. qiio B 2. n) representandus B 1 (no7i B 2).

o) apparens A \; apparebo B 1. 2. p) nil B 2. q) ita A 1; boni in seculo gessi B 1.

r) us e corr. A 2a; vallamus A 26, corr. s) colierccor B 2. t) Domino .^"1 3. B 2. u) om. B 1.
v) ideo add. B 1. w) dicebat add. B \. x) sicut add. B \. y) principio B 2. z) e. s.

B 1. 2. a) om. B 1. 2. b) illiquo A \, corr. c) ita pr. m. A 1. d) superna A 1. e) sic 30

A 1 ,• iiixta rell. f) om. B 2. g) quod B 2. h) psallendum A \. i) voce. Sicque

demum vir B 2. k) adduxit A 2a.b; allatum B 2. 1) om. B \. m) Ilabendo locum s. A 3;

Habendo s. B 2.

Cap. 23. a) ila A 1; Post annos i. f. octo vir A 2a.b; Post anui f. a. B \; Post annos
fere octo, om. t. v. e. B 2. b) susceptor .4 1. c) sic A \; c. i. om. B 2; consilio rell. d) sic 35

A 2a; seuiciam et p. .4 1 ; ct om. A 26 C!). B \; cl. laicorumque ingcnte B 2. c) sic A\. B2; in-
genti A 2a. 6. B 1. f) sic A 1. 2a; acceptis ergo A 26; adscitis q. rell. g) sic A 1 (pr. m.J. 2a.b;
sccum rell. h) om. B 2. i) sic A I. k) sancta — auferentes om. A 1. 1) inponent A 1.

m) iter A 2a.b; a. i. om, B 2.

1) S. Arnulfi dies emortualis 18. lulii in veiustioribus Marlyrologiis colitur; cf, Bcdaimm 40
ad 15. Kal. Aug. (AA. SS. Mart. II, p. xxix): Natale sancti Ariuilfi confossoris; Bernense
saec. VIII/IX. ad 15. Kal. Aug. (AA. SS. Oct. XIII, p. xix): Ariiulfi coiifessoris ; Adonium ad
15. Kal. Aug.: xlpud civitatem Mctensium sancti Arnulfi episcopi, qui sauctitate et miraculorum
gratia illustris erciniticam vitam diligcns, bcato fine quievit (Surius, AA. SS. 1586, tom. VII,
p. 355^. IIuc accedit, quod posterior Vitae pars ivscripta cst: Obiit autem 15. Kal. Ag. Quae 15
d. 17. Kal. Sepl. in Martyrologio Bedano: Iii Galliis civitate Mettis natale sancti Arnulfi cpi-
scopi confessoris, et in Bernensi: Mettis depositio sancti Arnulfi episcopi (perperam d. IG. A7.
Sept.) referuvtur, ea postea addita sunt. IIoc die corpus in urbem Mettensem translatum essc potest.
2) Castellum Habendense postea Romarid mons (hodie Remircmont) dictum est. 3) TuUensi

nimirum et Virdunensi, ut in Vita S. Goerici (AA. SS. 1867, Sepl., VI, p. 4.7) dicitur. Mab. ;>o

VTTA SANCTI ARNULFI. 443

urbem; nam suavitatis odor exiit^ sacris membris, cunctos replet^ evidentes<=^ Et
qualia deinceps in itinere per** eundera claruerunt miracula, ut valio^, demonstrabo.

24. Dum autem^ gestantes veniunt ad quoddamb rivum, cuius riparum telluris'^^
excisa, que euntibus convallem adque lubricum pandebat^ meatum, tunc ergo* poste-
rioris ^ qui feretrum portabant lapsus corruunt; sed'', ut reor, eundem ' statim angeli''
susceperunt. Nam prioris^ evidentes'-* nullo retardentes ^" gresso", grabato in aere"
sublato, gradiuntur libere, adque surgentes qui lapsi fueruntP, iam transmeatum i cum-
vallem, sese"" iungunt ad coUegas.

25. Post istos* denique in illo itinere raox aliud abere'' emicuit miraculum.
Quidam autem'^ homo in pago Calvomontinse **• ' nomine'' Cionta incestiosus*" fuit.
Iluncs ille cum saepius retorquens'' nec^ ad paenitenciae "^ emendacionem perducere
potuisset, in hac vita inpenitentem' reliquif". Forte fuit, ut in eiusdem" incestiose
villa oratorius*' esset, quo in loco, iterantibusP illis, congruum erat, ut mansio para-
retur, illudi vel maxime, quia'' sanctum corpus oportebat^ scubiis' in basilica hono-
rare". Venientes autem^ terrainos horainis incestuosi, repente figitur^ comportatio, ita
ut ulterius vectandi'' sacra merabra facultatera non haberent. Etv ecce! angustiae'-
sacerdotibus et universo populo, quoniara, ad^ quara raansionera converterentur, igno-

Cap. 23. A \. 2o. 6. 3. 5 1. 2. 3. Capp. 24. 25. A \. 2a. b. B 1. 2. 3.

Cap. 23. a) corr. exiit ex s. ^ 1 ; o. qui exiit a s. m. .4 2a. h; o. ex bis s. menbris exiens
B \; o. ex his s. m. B 2. b) repleverat B 1; replebat B 2. c) itlc infra l. 6; evadentes e qnalia.
Deinceps A 1 ; evidenter. Et q. d. A 2a. b ; vehentes sanctum corpus. Sed q. d 5 1; vaehemonter,
om. Et — demonstrabo B 2. d) p. e. om. A 1; per eum B 1. e) sic A 1 (pr. m.J.

Cap. 24. al desiuit A 3. h) quondam ripe fortasse recte A 1 ; quandam ripam A 2a. b;

qaoddam rivulum B 1 ; quendam rivum B 2. c) sic B 1 ; telleris excissa quc corr. telluris excisaijue

A 1 ; tellus excisa . quc A 2a. b; tuniescentis atque B 2. d) pandebat — portabant ovi. A 2b (iion A 2a).
e) om. B 2. {) si.c A \. g) sic A 2a. b; lapsus currti corr. lapsi corruunt A 1; lapsi c. B \ ;

casu c. B 2. ]i) sed — Nam om. B 2; ut r. e. om. A 2a. i) eodem A 2b. k) angolis corr.

ang^oli A 1; statim ibidem sustontatores angeli assunt. Nam A 2a; aiigeli sunt. Nam A 2b. I) sic

A \. B \; hfc videntes A 2a. b; vaehentes B 2. m) sic A 1; retardantes gressu 7-ell. n) sed

atld. B 2. o) agere sublatos A 1, corr.; ag-gere sublato A 2«. b. p) fuerant A 2a. B 1 ; liborc,

qui 1. fuerant iam surgunt B 2. q) sic A 1 ; transmeataque convalle B 2 ; transmcato couvalle rcll.

T) nG A 1 ; sese collegi.'* iungunt B 2.

Cap. 25. a) sic A \; Postea d. A 2a.b; Tost istud d. B \; Post et illo in itinerc B 2.
b) aliud abere dcmicnit corr. aliud abcntes cmicuit A 1 ; mox haberi (h. om. A 2a) aliud c(o)epit m.
A 2a. h; abcre om. B \. 2; pro emicuit malim cmeruit. c) om. B 2. d) sic A 1; Calvomontensc;
A 2«; Calvoniotensc A 2b. B 2; Calvomotinse B \. o) sic A \; n. C. om. A 2n. b. B 2; n.

Ccnta B \. i) nic A \. g) llanc A \. h) sic A 1. 2a. b; rcdargucns B \. 2. i) ad )>. e.

p. non p. B 2. k) pfo)enitcntiam emcndationc A 2a. b. l) penitoncia A 1. m) rcjiipzorat A 2«. b.
n) eo.^dcm incestiose A 1; cadem inccstuosi A 2a. b; c. incestuosi B \. o) sic A \. ]>) itincran-
tibus A 2a. b, B 1. 2. q) $ic il 1 ; p. Quo tcndentcs, qui h. c. A 2a; p. quod portantium illud A 26;

idoo B 1. 2. r) quf; A 1; maxiiiii, qui A 2b. H) portabant A 2«. b. t) sic A 1; ut oxoiibiiH

A 2a; Bc. om, A 26; excubias B 1. u) sic A \; honorc solito iinjjcndoront. Veniontos A 2«; iioiioro

A 26; honorari B \. 2. v) v. termifi et omncB corr. v. terminos hominis .4 1; v. in t. yl 2u; v. a.

in t. A 26; v. a. ad t. J5 1 ; v. a. ad t. torrarr h. B 2. w) fingetur (corr. figitur) quo portaiitiiim

aiit ult. A 1; f. , ita iit ii. A 2«. 6; f. groHsiiM jtortantiuiii, ita iit ii. /l 1. 2. x) vidiondi A 2ti. b.

y) Kt — ignorabant om. A \. ■/.) augustia B \. 2. a) tic A 2a. b; ad m. r|Uo vcrtr roiilur (vcrtc-

rotur y/ 2) B \. 2.

1) t. r. rbilenteii (ex e et hetere vH bitere =: ire) ; rf, Forcellivi nl. dr Vil [, p. f).')'!. ///
GlontiM rvitere ncriptum csi; rf, Fiircellini VI, p. 77;i, 2) GcurlivuH pro iiominttliiui nrri/iiliir,

ut (^lirJM pro f^lJH, iirliiH prti iirltH apwl (Srrtjnriam, SS. Hrr, Mtrai'. I, ji. !M 1 . .'!) I.e (llntu-

miiulttin,

60*

444 VITA SANCTI ARNULFI.

rab.aiit, presertim '^ cuiu iam clies decliritata'' esset, ad signum<='. Tunc Noddo'' dux,
qui unus erat ex euntibus®, ait*^: 'Vidistis", quia terram incestiose'' huius ingredi despi-
cif? Kst enim valde procul villa mea, ubi nos ante nox' inclaudit, quam'' venire
valcmus'; sed et"^ dcest mihi inibi putos" vel paratos, quod tot" multitudinem refi-
cere possumP, nisi tantummodo, uf comperi ad Immo iudice, modicum quiddam cer- 5
visae'. Quibus auditis"", universus populus iter retorquens% in tanta velocitate pergunt,
ut potius geroli' semet ipsos portare", quam portare sentirent^; adque^'' diei" adhuc
lucem habentes, ad^ destinatum pervenerunt^ locum. Tunc Noddo ait: 'Nunc igitur
beatus domnus^ Arnulfus pascat vos^ nocte ista<=; quod deest vobis*', pro interccdente
adesse potest^'. Statim in tanta exuberancia'" adcrevit raedietasg-* potus illius, ut*", 10
omnes' ad facultatem saciatis, adhuc in crastinum superesset.

26. Post haec autem cum magna prosperitate et hieticia ad urbem perveniunt*.
Ecce ! mox omnis civitas cum crucibus et cereis atque ingenti gaudio et admiracione
obviam currit'' et*= pastorem suum, quem dudum iudicium''^ fugacem amiserunt^, caelum''
iam regnantem repereunts adque sacrum corpus illius in basilicam'' sanctorum" aposto- 15
lorum-* cum reverencia et grandi exultacione sepulturae recondunt. Mox quippe scpultus,
quid aput Christum in eremum'' mercatus fuisset, suis civibus' miraculis dcmonstrabit"'.

27. Nam mulier quidam^ nomine lulia'', luminibus olim caecata, ad sepulchrum^^
accessit. Ubi cum^ prostrata cum fide orasset, absque^ mora lumen multorumf annorum
tcmporibus desideratum recepit, adque exitus viarum, quos, externag auxiliante manu, 2u
calcare consueverat, propriis'» cernens luminibus, ad diversorium laeta remeavit.

28. Aliud'' deneque'' rursum'^ miraculum non sileam'', quod nuper, narrante vero*'

Capp. 25—28. A \. 2a. i. 5 1. 2. 3.

Cajy. 25. a) Picsentim A 1, corr. h) decl. corv. incl. A 2a; incl. A 2b. c) ila A 1. ^a.h;
vcsperum i? 1. 2. d) Notto B 2, ut infra. e) vthentibus B 2. f) di.xit B \. g) videtis 25

B 1. 2. h) ila A 1. i) noctc A 1 ; nox ante nos includet B 2. k) illo add. B 2.

1) sic A 1. 2b; valcamus A 2a. Z> 1. 2. m) om. B 2. n) sic A 1 (pr. vi.) ; potus vel paratus

A 1 (sec. m.J. 2a. h. B \. 2. 0) sic A 1 ; qui tot B 1 ; quo tantam A 2a. b. B 2. p) sic A 1 ;

possim A 2a. b. B \. 2; iit add. B \. q) t. iit compari ad immo iudice et modicum quidam neccssc

cssc. Quibus A \; t. ut comparem ad Immonem iudicem m. q. c. Q. A 2a. b; t. ut comperi in imo 30
vasculi modicum quiddam cervisac (cervi.siae B 2). Quibus B \. 2. r) auditus A 1. a) torquens

B \; ut add. A \. t) genoli semet ipso A 1. u) sic A 1. v) sentiret A \. vf) At B 2.
x) de diei A 1. y) ade.=tinato A 1, corr. z) perveniunt A 2a. b. B 2. a) om. A 2«. B 2.

b) i/a A 1. B 2; nos A 2a. b. B \. c) quia add. B 1; quoniam add. B 2. d) v. Succurrentibus

mcritis sancti Arnulfi in tantam oxubcrantiam A 2a; nobis ipso i. -B 1. 2. e) sic B 2; potcstatem. 35

In.fl 1; jjotcstate eius iu A 2b; potost. Statim denique in B 1. f) exuberan A 1, corr. g) modi-
citas i? 1. 2. h) om. A 26. i) ila A 1; omnibus ad facultatem saciatis (ut add. A 2b), adhuc

A 2«. b; omnibus affatim s. 2? 1. 2.

Cap. 20. a) et add. B 2. b) occurrit B 2. c) ut B \. d) sic A 1; iudicem A 2a.b;

veluti r> 1. 2. e) admiscrunt A 1; amiseraut B 2. f) sic A 1; iam caelo A 2a.b; caelo iam 40

B 1. 2. g) corr. reperiunt A 1; receporunt A 2a.h; recipiunt B \. 2. h) sic A \; basilica rrll.

i) a. s. g'. c. r. et o. li 2. k) sic .1 1; hcremo rell. 1) cipibus A I. ni) ita A 1.

Cap. 27. a) cnrr. qucdam A 1; qu(a)('dam rcll. h) luUa olim c. B 2. c) cius add. B \. 2.
d) u. p. cum (cnm poxtca add.) {. A \ ; p. fidclitcr o. A 2a. B 2. c) adque A \. f) m. — dcsidf-

ratum om. B 2. g) terna A 1; extranoa B \. h) proprias A \. 45

Cap. 28. a) A. — M. quidam oin. B 2. h) corr. deni(jue A I. c) sic A 1. 2a. b;

rursns 7J 1. d) consilium quod nupe A \. e) ita A 1; viro religioso rcU.

1) Hc.il. signum vesperliniim (vospci-tinalc in marg. m. ol, snppL A 2a). 2) i. e. medio-
eritas; cf. Ducange ed. Favre V, p. .323. 3) i. e. iudicii fugacem. Met/eii.tes itaqiie Arnul-

fam, quem una cum saecnli illecchris iudicii diem fugicntem amiserant, mortunm reccperunt. no
4) hta ecclesla postea S. Arnulfi dir/a, cxtra muros Me/tensrs, annn l')i)2. deslructa est. Mah.

VITA SANCTI AENULFI. 445

religiosum Arnegausio^- ' abbati'', coniperi'^. Mulier quidam'* nomine Ciorcilla^-^ in sub-
urbano Mediomatrici ^- ^ degenss, ausa fuit dominica'' die operare'; set mox divinitus
verbei-ata ■', utraque manu contracta est. Tunc' magnis"" vallata ancoribus, ad super-
scriptum" abbatem» pervenit. At ille praecepit eidem, quatenusP ad sepulchrum sancti

5 antistitis'1 cum fidem •" festinaret. Ubi cum fuissent' ostia obserrata' repacolis", invenit
ilico^ ante faculas^^ sancti^ basilicae sepulturam>', prosternit, tota in oracione cum lacri-
mis dedit^, vociferans adque deprecans sanctum Arnulfum episcopum, ut se sanaret.
Statiraque digite* illius, que iam dudum fortiter palmis inhaeserant, resoluto'' regore,
pristinam receperunt medelam, et remeat mox ad'^ propria incolomis et laeta, quae

0 venerat tristis et contracta.

29.^ Per idem namque tempus homuncio'' fuit nomine Cero*=-'* nequiter pedibus
contractus, qui'^ ex utroque^ latere, auxiliantibus paculis^, vix peditemtim s et cum
ingente ^* iniuria callem' nitebatur contingere''. Hic cum crociis'-^ suis ad ornam">
sancti" viri semet ipsum sanandum in oracione" prostravit; statimque resolutis ner-
5 vorum contractibusP, surrexiti sanus et laetus adque ad domicilium suum pedi-
bus propriis revertitur, qui ad sanctum'" sepulchrum fustibus sustentatus venit, ut
sanaretur.

30. Haec* nos pauca de plurimis huius ^* viri miraculis vel operibus bonis, ut

valuimus"^, scriptis indidimus''. Ceterum, si omnia bona quae egit stilo persequentes*^,

0 mcmbranis inserere studuissemus'^, enorme volumen, diesque* ante deficerents quam

*j ita A 1 ; volumen et iuinoderatuia legentibus traderemus. Idcirco cx niultis pauca

Capp. 28 — 30. A 1. 2a.h. B 1. 2. 3.
Cup. 28. aj air. A 2a.b; Arncgau i : : : sio A 1; Aringisilo B 1; Arigisilo B 3. b) ita A 1.

c) iia A 2a. h; Cum per idem tempus mulier A 1; comperi. Idemtideni mulicr B \. d) corr. que-

5 dani A 1; quaedam rell. e) aic A 1. 2«. h; Ceucirella B 1; Ceucirella n. B 2. fi Medioniatricis

A 2n; Mediomatrico A 2h; inedio ausa fuit B 2. g) dicens A 1. h) die doin. B 1 (non B 2).

\) sic A 1. k) vibrata A \. l) cap. in haec verha desinit: quae cum ad sancti Arnulfi sepulcrum

venisset orationique prostrata, statini digiti illius, qui iam dudum palmis inhaeserant, ad pristinam sospi-

tatem redicnint, et mo.x remr-at laeta, quae tiistis venerat ct (ontracta B 2. m) macis val:ta corr.

0 manibn.s valiatis A 1. n) suprascriptum A 2a; supradictum B \. o) abhati corr. abbatum A \.

\t) ut // 1. q) quantotius add. B \. r) sic A 1; fide A 2a. h. B \. s) sic A 2a. b; fuisset

A I ; advenisset B 1. tj sic A 1, cf. SS. Rer. Merov. I, p. 9i;5; obserata A 2a. h. B \. u) sic A 1.

v) »i/: A 2a.b; Illico .4 1 ; et ilico B 1. w) vocilvas A 1; oiii. A 2a. b; valvas B 1. x) sic A 1;

ant*,' Manctam ba.silicam A 2a. b; sanctae /' 1. y) sepulturam prosternat (corr. prosteriiit) tota in .A 1;
5 HCpidturam et prostcrnens se totain in orationcm A 2u. h; scnict ijj.sam prosternens iii B I. /.) oin.

A 2n. a) Bic A 1; digiti i., <|ui A 2a. h. B\. b) resolutc rcgorc (corr. rigorej A 1; rcsoluto

vigore A 2«. b. c) incolumis ad j). 1. i^ 1.

Cap. 2'J. IX) totum cap. om. B 2. h) liomuiicuius B 1. c) sic A \; Vcro A 2<i.h;

Cyaro fi \. d) quia A \. e) ntraqiic A \. f) nic A 1 (in-. vt.) ; baciilis rcll. g) pedituiii

,0 timct c. A 1; ]M:dctciiiptim et (et om. li \) c. A 2it. h. 1', 1. b) .</<■ A 1. i) caliccm A I;

<ali-cm A 2u. k) contierc A 1, rorr. 1) nic A 1. /1 \ ; cioccis A 2u. h. in) »?V A \. nl sciii

A 1, rj/rr. i>) orationrin A 2a. b. \i) conlractc A 1; conlr.ictiH A 2ti , corr.; iicxibiis // I.

qi .H:ina.s.>4ct A l; om. A 'i.u. r) Hi:|i. sanctiim li 1.

Cup. 30. a) hiic. eap. MovibriliuH i(a corgll : Dc pliiriini.s buiii.s Haiiiti viri miraciiliM liacc p.iiica
\i Mcribeiidn dclijfi ad bonorcm Dci, ciiiuH cst oinniH lioiior ct glorin /.' 2. b) Mancli "ili/. /1 I. 2.

<•) vftlciniiH /1 I. d) iiiditciniiH A 1. e) perHcqiieiiH ni. A 1; prr.Mcqiii ct m. A 2a. h. i) ila

A 2n. li I; ciipimiiM, iit nor mc v. y\ 1; HtatuiHHCiiiiiH, <•. v. A 2h. g) dciiciciit A 1.

1) ArnitjaHiiuH I.anfpthardii/i a. H2i». Capitulin (jfnieralihuH itiibsrripi<it; cf. Ll,. II, p. lii')2.
Arnef/nufnufi abhan aliiinflr ufitiiti non ent. '2) Noiiicii (.'ionilla rx (Iramo yHMtyn^;, fniinssr jimdrt.
,0 .'!) Mrlz. i) Knt noiiiru thriitonirii.m (if;rii. f») (Jrorriin rd fulrriim Mubiiliirr, (,'rrin. 'Krihkr',

(lall. 'piiteuce'.

446 ^aTA SANCTI ARNULn.

patrata portcnta. Ideo de multis pauca conabor profcrro, ut non fastidium audientibus
ingerem". Annuet nobis intcrcessio beati Arnulfi subsidiuni apud dominuin nostrum
lesum Christum, cui est honor ct potestas perennisque gloria cum Patrc ct Spiritu
sancto in secula seculorum. Amen.

scriptis indidinius, no audienciuni auribus et lcgentium studiis fastidiuni faccremus, 5
auxiliante omnipotcntc Deo * Icsu Christo redcmptore nostro, cui cst potcstas et
gloria cuni Patre et Spiritu sancto in saecula saccnlorum. Amen. EXPLICIT
TRANSLATIO SANCTI ARNULFI EPISCOPI A 2a. b; volumcn ct magnum legen-
tibus adfuisset. Nimc vero pauca dc i>lurimis dicta sufficiant. EXPLICIT'' ^TfA
SANCTI CONFESSORIS ARXULFl METTENSIUM EPISCOPI B 1. la; voUimcn et lO
magnum lcgcntibus adfuissct. Eligimus namque de niultis saltim aliqiia narrarc, ne
audientium auribus fastidium facerenuis, auxiliante Deo omnipotente et lesu Christo
rcdemptore nostro, cui est*^ potestas et gloria pcr inmortalia saecula saeculorum.
Amen. Ecce ! reverentissime domine Chlodulfc ' pontifcx, habeto conscriptam quam
poposcisti vitam et gesta genitoris tui. luste quippc atque pcrfccte censuisti, ut 15
cuius tcnes sedem, crebro relegas et acta. EXPLICITd VITA BEATISSim ARNULFI
EPISCOPI B 3. 3a.

Cap. 30, A 1. 2a. b. B i. 2. 3.

Cai^. 30. a"> ita A 1.

Nota *. a) domino A 26. b) clausulam ovi. B \a. c) p. e. B 3. d) clausulam om. B 3a. 20

1) Verba sunt nebulonis cuiusdam; cf. supra p. 428.

VITA SANCTAE GERETRUDIS.

Predosum hoc historlae domns Carolingicae monumentum editurus summo gaudio
efferor, quod midieres nohiles Ittam, Geretrudem , Becgam ah homine harum rerum
viinus perito^ historiae fahidan attrihutas uxorem Jiliasque Pip^nni senioris maioris
domns agnoscere potui, Friedrich v. c. secutus.

Geretrudis patre Pippino, matre Itta a. G26. p. Chr. nata, postquam jilium ducis
Austrasiorum sponsum a Dagoherto rege sihi ohlatum respuit'^, pnella quattuordecim
annorum patrem amisit ' (a. 640j. Tunc mater consilio Amandi episcopi monasterium
sibi Jiliaeque aedificandum curavit Nivialense*, cui Geretrudem tonsam et sacro vela-
mine indutam ahhatissam i)raep)0suit. Ihi tota studiis ecclesiasticis se dedidit, sancta
volumina ex Urhe, ex transmarinis regionibus (i. e. Britannia) homines dioinae legis
peritos adsciscens. Mater anno 12. post Pippinum ^ defunctum f652. p. Chr.) aetafe
sexagenaria mortua, in Nivialensi monasterio, in hasilica S. Petri apostoli sepulta est.
Tujic Geretrudis cura regiminis nimis occxipata, res domesticas monialihus, publicas
monachis tractandas commisit; ipsa vero die noctuque adeo disciplinae ecclesiasticae
incubuit, ut pene omnem bihliothecam divini legis memoriter recondit et obscura alle-
goriae misteria aperte auditoribus apperuit. Praeterea ecclesias aliaqne aedificia con-
strnxit atque egenorum necessitudini summa cum liheralitate subvenit. Ubi obitum
suum instare animadvertit, omni honori renuntians, considtis monachis monialibusque,
Vulfetrudem neptem, Grimoaldi scilicet maioris domus filiam, a se ipsa ad regidae
normani sacris litteris imhntam a. 6bS, mense Decembri ahhatissam instituit^. Post
tres menses, quos oratione, affiictione, abstinentia peregit, monachum in monasterinm
FosHuense ad peregrinum quendani ' consulendum misit, quo die moritura esset. Is
respondit: Oflic, inqnit, 17.» Kl. Apr. est dics; crastino autem dic inter missarum
sollemnia illa Dei ancilla et Cbristi virgo Geretrudis dc corpore cst migratura. Et dic
ei, non timeat neque trepidet de obito suo, sed laeta pergat, quia beatus Patricius
episcopus cum electis angclis Dci cum ingenti gloria parati sunt eam rccipere. Re
vera crastino die 16. Kal. Apr., qui erat dominicus , hora fere sexta, 33. aetatis
sune anno spiritum exhalavit. MabiUonius cum codice Fuliensi usus 15. Kal. Aprilis
Bcrijtserit, eam a. GbS, die 18. Martii dominico defunctam esse credidit: minns recte,
nam dies praecedens et libris A (16. Kal. Apr. A 2. 3«, 13. ^ 1) <'t inde confir-
malur, quod Patricius (jeretrudem recipere paratus fnisse dicitur. Eins eviin memoria
die 17. Mortii coHtur. Idem dies in Martijrologio Bedano (AA. SS. Mart. II, ]>. XIV)
traditus est : 16. Kal. Mart. In .Scotia sancti 1'atricii confossoris. Eodcm die obitus

1) /{nnnelt, 'I)ie Avfii)i<fp des Kiiroliiiyinr.hrn llaiinrH p. (IH Kf/tf. 2) C/. V. dirrlrudin r. 1.
3) 11/. c. 2. 4) Nivial(-li;i nomrn in iiHiiimia Afrroiriiii/iris rrprriliir; c/. Itarl/irlrini/, 'Linlr ilrn

ntmtB dr lieux irtncrKn nur les monnaieii mrrovinf/iruura' ('IHhlinthrqiir dc 1'rciilr ilrs rharlm.
6* t^rie' I, p. 4:)'.i) et Frirdrich, 'Kirchrnfjrnchichle iJnUtichlaudii' II, 1, p. ',\\'l. .O) V. (imir.

c. 3. 6) Ih, c. Ci. 1) Ih. c. 7. //* codicihuH inlrrpdlatin A "l lltau appeUnltirf i/ui rrat

luuc lempori» ahhan Fontuennn. Hj Ua A .'5". h; \'.S. A I; I <» /1 2,

448 VITA SANCTAE GERETRUDIS.

sanctae Geretrudis virginis, immo etiam aj^ud sincerum UsuarchimK IIuc accedit,
quod puella, patre a. G40. vioviente, annos qtiattuordecim nata, tricesimitm tertium
annum a Chr. n. 659. egit, eoque ipso dies 17. Martii dominicus erat. Vulfefrudis,
quae ei aetate vicenaria successer(d, undecimo anno, postquam ahhatiam gtihernan-
dam suscepit, i. e. a. 669, die Novemhris 23. murtua, in hasilica S. Petri apostoli 5
sepulta est^. Ei Dominica ahhatissa successit.

llla monasterium Nivialense administrante , a monacho coaevo Vita Geretrudis
composita est: iuxta id, inquit, quod vidimus vel per idoneos testes audivimus, ad-
iuvante Cliristo adquc sacre puelle Dominicane abbatissc ac sancte congrcgatione Nivia-
lcnsc monasterio, ubi sancta virgo praeesse vidcbatur, postolante, scribcndo conabor lo
caritati vestrae intimare. Scriptor se saepe praestat testem oculatum. Miracidum,
quod c. 4. rettulit, 'ipsa Dei famula' ei narravit. Quo 'jjro titilitate monasteHV in
Britanniam misso, cum navis, mari aestuante cetoque apparente, periclitaretur, unus
de nostris, qui adliuc vivit, ter Geretrudis auxilium invocavit : Certe quod audivi et
vidi, vobis tcstor; tertio illo vci'bum repetentc, coetus abyssum petiit (c. b). Denique i5
Geretrude mortua, Vitae scrip^tor una cum Rinchino fratre ad sorores consolandas
evocatus est (c. 7). Quae vero c. 1. de matrimonio, quod sancta recitsaverat, memoriae
tradidit, 'per iitstum et veracem hominem comperit, qui praesens aderat'. Itaque Gere-
trudis Vita ut vix ante annum 670. composita est, ita non multo jJost. Eam vetustis-
simam esse, etiam ex sermone intelletjitnr: e (jr. vocahulum gignarus pro gnarus, quo to
scriptor c. 2. tts^is est, jjost saecidum VIII. med. vix qttisquam inteUevit^.

Vitam in omnihits codicihus A sequuntxir Virtutes, quae facta sunt post disccssum
bcatc Geretrudis abbatisse. Qui eas adlecit in prologo praemisso se testatur Gere-
tritdis 'vitam vel conversationem a primevo iuventutis conscripsisse' : immo descripsisse,
multis enim annis post Vitam Virtutes compositae sunt. Dtim Vitae aitctor iestis ocu- 25
lattts res scrihit, Virtittum scriptor quae perferehotur fama innitehatur: Post annum,
inquit, decimum obitus sui (Geretrudis scil.) in monasterio Nivialae ignem exortum
fuisse adserunt. — — In tantum autcm, ut dicunt, erupit flamma (c. ?>). Vidfe-
trude ahhatissa praetermissa, ad Dominicam rettulit, quae in Vita de illa tradita erant,
fuisse scilicet eam neptem S. Geretrudis, 'secus pedes' ijysiits enutritam (Virt. c. 4 = 30
Yita c. Q>). Geretrudi eam successisse opinatus , mortem eiits his verhis enarravit:
contigit, ut predicta abbatissa, nepta beate Geretrude, de bac lucc migrasset, que post
ipsara gubernatrix extiterat Nivialense monasterio (c. 6J. Post Dominicam, qua auctore
Vita conscrtpta est, Agnes ahhatissa electa est, qui et ipsa similiter uutrita fuerat a
beata Geretrude. Cum autem Virtutum scriptor verhis usus sit: cui nomen erat 35
Agnes, sequitur, etiam Agnetem eius temporihus inter vivos non fuisse. Ipsa hasilicam
S. Geretrudis aedificari iussit. Anno 33. post Geretrudem mortuam Becga, soror
eius, Nivialam profecta, ah Agnete j)ostttlavit, ut ad monasterium aedificandum reli-
quias, lihros sanctos, moniales seniores sihi daret (c. lOj. Anno autem secundo, per-
fectis omnibus et bene dispositis, matrona illa (Becga scil.) migravit ad Dominum (ih.). 40
'Post non multos vero dies ad idem monasteriitm quaedam religiosa femina' nomine
Adula veniens , Geretrudis virtutes in duhium vocavit. Cum, quo die Geretrudis
memoria coleretur, interrogavisset, famula qitaedam Nivialensis respondit: 'Quinta
ebdomada in quadragisima in sexta feria' (c. llj. De quo anno agatur, iam quaeritur.
Dominicalem cum necesse sit anno litteram fitisse A, inter annos 691. et 696. discep- 45
tandum est. Utroque cum ad canonem Victurii dies 26. Martii* paschalis esset, quinta

]) Cf. (Ihenquicre, AA. SS. Belgii tom. III, p. 141. 2) Cf. V. Geretr. c. 6. 3) Qnam
ob rem librarii posteriores correxerunt ignarus (ita codd. A 1. 2. V. Gcrc.lr., nt supra p. 100,
l. 34, codd. 4b Historiae Daretis, ubi gignarns Aa) temere, nam gnarus postulalur. 4) A. G91
(= 132 Victurii) dies 7. Kal. Aprl. hin. 22. iu uno codice Bcrnensi nr. 645. tradilus est. Si

VITA SANCTAE GERETEUDIS. 449

quadragesimae hehdomada die 12. Martii incipiehat. Neuter autem cum vero Gere-
trudis anno emortuali concordat. Quae cum die 17. Martii a. 659. viortua sit,
amius 693. 'postulatur. Itaqiie scriptorem falli manifestum est, sive a. 657. sanctam
defunctam esse credidit, sive mortem ad a. 662. ^^'''oiraxit. Cum vero etiam qui
sequitur miracxdorum auctor Geretrudis mortem ante a. 659. posuerif, annus 691. 2^^'<^€-
ferendus mihi videtur esse. Miracidum, quod eo anno, S. Geretrudis sollemnitate recur-
rente, Adulae ieiunium non laxanti contigit, Virtutum aticfor ipse vidit: testem, in-
quit, Deum invoco, quod oculis meis vidi et per idoneos testes didici hoe quod scripsi.
Quam oh rem eum circa a. 700. Jiaec scripsisse veri simile esf. Ex contrario Bonnell,
'Die Anfdnge des Karolingischen Hauses' p. 151 sq., Vitam et Virtutes S. Geretrudis
in codicihus saec. VIII. IX. asservatas non ante saecidum XI. compositas esse con-
tendit. Ineptam eius argummtationem^ Friedrich, 'Kircliengeschichte Deufscldands'
II, \, p. 341. 667 sqq. iam destruxif. — Virtutum scriptor Regida S. Benedicti usus
est (cf. Virt. c. 2. Q).

Virtutum S. Geretrudis continuationem , quae in codicihus A 3 exsfat, circa
annum 783. compositam esse opinor. Ihi c. 1. de Adalperga caeca ad sanctae sejnd-
chruru illuminafa agitur, quod miracidum fuit factum die Kal. Septb. armo 8, post-
quara cum Dei providentia Egeburc misericordiam indigcns Dei extitit gubernatrix et
mater spiritalis sanctae congregationi Nivialense. Quod hymnum rudem de S. Gcre-
trude (c. 3) excipit exiremum miraculum (c. 4) est de puella dehili ah Hildigarde
regina ad monasterium Nivialense directa: postquam beata virgo Geredrudis de hoc
mundo migravit ad Dominum, anno centesimo vicesimo septimo, anno 15. regnantc
domno Karolo piissimo atque christianissimo rege Francorum. Cum Karoli regis
15. amius die 24. Septemhris 782. coeperit, eoque ipso, anno scilicet 783, die 30. Aprilis,
Hildigardis drfuncta sit, Geretriidem scripfor a. 656. ohiisse credidif. Qiii cum puel-
lam illam contractam, postquam Geretrudis Hn ipsa vigilia theophaniae' , i. e. die
5. lan. 783, ei apparuerit, die crastino, sancta intercedente, sanatam esse scripserit, ex
certa temporum ratione colligendum fortasse est, eum non midfo post a. 783. haec
litteris mandasse, et quidem in ipso monasterio Nivialensi.

Vita Geretrudis cum saepe retractata atque in compendium redacta sit, ego
quidem praeter vetustam A duas tantum editiones B. C curavi, cum recentiores omnino
nullius momenti sint.

A 1) Codex Montipessulanensis II nr.bb, saec. VIII, formae maximae, olim
Boherianus B 8, ex monasterio S. Sfepjhani Aeduensi fortasse originem traxit; cf,
'Archiv' VII, p. 197. Liber a complurihus lihrariis scripfus practer Vitas Vcdasti,
Remedii, Paterni, Audoeni eam quoque Geretrudis cum Virtutihus continet. Ilunc, nt
est optimus , quantum fieri pjotuit, secutus sum, etiam in ratione scrihendi, sed
narando, axilium similia emendavi. Quae altera manu scripta erant, cv.m mdlius
auctoritatis sint, ea non adnotavi.

Codicem F. Braunschvig Montipessulanensis v. c. summa liheralitate in vsum
nostrum contulit.

A 2) Codex Parisinus Lat. nr. 11748, saec. X, fol. 141, Vitam et Virtutes
Geretrudin continet. Ratio scrihendi ah A \ aliquantulum differt: saepe Q- 7^/'0 ao
(beatissime, coetaneas, prescns, puelle cct.) et vice versa (axe, rdita, aepulas, evocata,
hodi^, prf;cibu.s, famularumqu<;, ostoaqu*;, similiterqup, sobriactatem), oc pro ae (pocne),
c pro i (dedici, extcterit, pereclitantibus, posscdcrcnt, trcccsimo), o pro u (coni, cona-
buhs, incoloraes) et vice versa (coenubitarum, rcfecturii), y ;//o ce et i (clymoHinis,
cybum), li omisHa (ora), inserta (adherant, exhcmj>Iuin plcruniquc, sepulchruin snnppr),
ci jtro ti (nunciavit, pacions, prcciosis, spacium saepc, torcio, tribulacione) et vice vcrsa

1 1) C/. Virt. c. 4 7*.

S8. K. M.rovin(f. II. *7

450 VITA SANCTAE GERETRUDIS.

(nmititia saepe), c pro g (crassata), n pro m (venimdare), p omissa (adsumserat), in-
serta (solempnia, solempnitas fere), qu pro c (quoopericndum), t p?*o d (at), consonans
duplex pro simplici (tullit, tuUerunt saepe, detuUcrant; cottidic, cottidiana) et vice
versa (abatissam, tranquilitate).

Codicem, petentihxis nohis, Molinier v. c. contidit. s

Codicihiis A 3 interpolatis continuatio Virtutum ad a. 783. adiecta est.

A 3a) Codex Sangallensis nr. 566, pag. 342, memhranaceus, saec. IX/X. a
plarihus lihrariis scriptus, p. 291 — 326. Vitam et Virtutes Geretrudis continet, quas
recentiore manu exarata Passio S. Gereonis sequitur ; cf. Scherrer, 'Verzeichniss der
Hss. der Stiftshihliothek von St. Gallen' p. 381. Quae alia manu, scriptura vetusta lo
erasa, correcta sttnt, ea praetermisi, cum nihU afferant. Lacxina quaedam (Virt. c. 1)
ex lihro aut A 1 aut A 2 suppleta est. Orthographia non adeo ah A 1 discrepat:
agaens, aspaexit, illae (sing.), opificae (adv.), rcvaelationem, spcciae saepe, eccleseam
saepe, baiolarunt, cybum, adherat, hortam, exembla, liosbitalis, eptomada, cunta, ac-
cione, preciosis, refeccio saepe, tercio, spetiem, venundare, fccissti, cottidie. ' 15

Codicem Marpurgum henigne transmissum contidi neque vero in Vita et Virtu-
tihiis errata adnotavi ea, quae A 36 evitavit. Continuationem autem ad litteram
exscripsi.

A 36) Codex Monacensis Latinus nr. 4618 (Bened. nr. 118j, saec. XI, fol. 222,
formae octavae, fol. Ib' — 89', Vitam et Virtutes Geretrudis continet, quas V. Genovefae 20
praecedit, V. Radegundis sequitur. Praeterea lihro V, Chlodoaldi inest; cf. 'N. Archiv
II, p. 273, supra p. 349. 361.

Lihrum Marpurgum transmissum ita conttdi, ut lectiones A 3a. h communes ex-
scriherem. Continuationem autem ad litteram compa.ravi.

A 3c) Codex Monacensis Latinus nr. 18854 (Teg. nr. 854j, saec. XI, fol. 179, 25
formae octavae post Vitam Radegundis eadem ut A 36 continet, quocum fere ad ver-
hum consentit. Quapropter continuationem Virtutum solam contuli.

Is quoque Marpurgum nohis officiose transmissus est.

Editioni B Virtutes desunt.

B l) Codex Parisinus Latinus nr. 5593, saec. IX, fol. 30', Vitam Geretrudis 30
continet. Eius rationem scrihendi fere admisi, sed alterum B 2 praetuli, uhicumque
cum A convenit. Quapropter moerore, strennua, cottidiana cet. sustuli.

Eum Molinier v. c. contidit.

B 2) Codex Bruxellensis memhranaceus nr. 7882, saec, XjXI, formae maxi-
mae, fol. 107' — 111, ah Arndt v. c. a. 1868. Bruxellae collatus est. 35

Denique editio C trihus lihris distincta tota ex fontihus notis conscripta est.
Auctor codicem quendam A 3 ita interpolavit, ut longas contempjlationes locosque ex
Gestis quae citat regum Francorum aliisque Vitis, ut Foillani, haustos interponeret.
Monasterio Nivialensi addictus, id se sermone politiore enarrare fatetur, quod vera-
cissima ac fidelissima narratione, licct inculto serraone nobis tradidit qui vitam et vir- 40
tutes eius oculis suis vidit, quique sacris exequiis — — interfuit. Scripsit autem vix
ante saec. XI. XII, 'cum regnum Francorum e familia Carolingica iam pridem defecisset,
et ex aliis familiis regnarent in Germania imperatores et inGalliis reges' (Ilenschenitis,
AA. SS. Mart. II, p. 593J. De hac compilatione ita iudicat Henschenius l. l.: liber
primus vix spectat ad S. Gertrudem, sed ad gesta aliorum ex eius familia. Ex hoc 45
cdidimus 21. Februarii (AA. SS. Fehr. III, p. 260. 261 j quae ad B. Pippinum patrem
spectant, cdituri ad 8. Maii (Mai. II, p. 307 j Vitam B. Ittae seu Idubergae matris
et 18. Decembris Acta S, Beggae Sororis. Ilaec historiola a losepho Geldolpho a
Ryckel, Lovanii 1632', p. 102, cdifa cxtm nullius utilitatis sit, Henschenium secutus

1) Hanc editionem non vidi. 61

VITA SANCTAE GERETRUDIS. 451

eam neglexi; adnotavi autem, qnae de duohus codicihus in schedis nostris relata
repperi.

C 1) Codex Treverensis nr. 9G2, fol. 85 — 102; Incipit prologus in Vitani
sanctae virginis Gertrudis. Cura sanctorum vita — — Incipit liber secundus de ortu
et vita sanctae Gertrudis virginis. Superiovi libello explicui illustrissimara generosi-
tatem sponse Christi Gertrudis secundura carnem, quam ostendi partim in parentibus
preluxisse, partim in posteris ipsius regia et imperatoria dignitate et preclarissima gesto-
rum gloria resplenduisse. In tertio lihro de miracidis a Geretrude defuncta jx^tratis
agitur ; caput tdtimum est de stirpe Karolingica regni fastigium adepta.

Lihrum Arndt v. c. inspexit.

(7 2) Codex Bruxellensis formae quadratae saec. XII, de quo vide 'Arcliiv
VII, p. 263 ' ; Incipit prologus in vita sancte Gertrudis virginis. Dum sanctoruni

vita Lih. I. Notissiraum est ac celebri fama. Lih. II. — possidcas, ut regnes

in eo qui regnat cum Patre et Spiritu sancto. Amen.

Virtutes solae (inc. Cum multos) exstant in codicihus S. Crucis, Mellicensi,
Zioetlensi, de quihus vide 'Archiv' X, p. 656, Oxoniensi, Bodl. nr. 8687, Feller. I,
memhranaceo saec. XII, formae maximae (Incipit liber de Virtutibus sancte ac beatis-
sime virginis Christi Geretrudis, quod est 15. Kal. April. Cum multos homines cerni-
raus in hoc seculo viventes) ; cf. ^Archiv' VII, p. 263.

Editionem A vetustiorem eamque praestantiorem esse quam B, paucis prohaho.
Cum c. 2. ex. in A legatur: de transmarinis regionibus gignaros (ignaros yl 1. 2)
homines ad docendum divini legis carmina, sibi et suis meditandum, Deo inspirante,
meruisset habere, in B autem: de transmarinis partibus ad ignaros inbuendos car-
mina divina consccuta cst, manifestum est, lihrarium recentiorem B nescium, quid
gignarus signifcaret, textum A omnino non intellexisse. Item locus c. 3; Bonis ac fidc-
libus dispensatoribus foris de fratribus, infra vero septa (septe A 1) monasterii spiri-
talibus sororibus curam familiarem comraendavit (ita A) in B ita immutatus est, ut c7iram
lihrarii posterioris textum retractantis facile agnoscas: infra vero monasterio familiarera
curam septem sororibus commcndabat. Deniqiie codices B c. 6. pro sacerdotes hahcnt
satis atque vocahula non jjauca omittunt, ut c. 7. sententiam, ita ut ihi legatur: Cura-
que sacerdos ei secretam finitam habuit. Lihrarius B codice usus est A 1 simili, cum
supra l. 26. septem pro septa (septe A \) et c. 7. diceret scripserit pro dicerem (dixissct
pro dixissem solus A 1). Itaque haec editio interpolationihus codicum A 3 vacua est.

In textu A recensendo codiccm vetustum A 1 potissimum secutus sum. Is autem
non uhique praestat. Nam in Vita c. 3 post verha infra se A 1 solus repetit sola,
item c. 4. post ore dimedium so/ais inserit spatu {lege spatium); c. 7. ^>j'0 mente
devota ihi legitur raente devicta, in A 3 autem mcnte invicta. Unde patet, codices A 3
e.x A 1, non ex A 2, flnxisse. Codices A 3a. h. c eodem modo interjwlati atque iisdem
mendis inquinati sunt, e quihus A ijh. c magis inter se cohaerent. Neque vero A 3i. c
ex A da fluxerunt neque A 3c ex A 3i. Omnes lihri A eodem mendo lahorant in
Vita c. 3, nhi optaverat posiidatur, ortaverat traditum esf. Lihris A 2. ?j ah A l dis-
crepantihus, illos approhavi, sed in orthographicis et grammatlcis hicnc anteponere
visum mihi est. ViHutum continuatio qnin ad A 3a, qni et sermone et ratione acri-
hendi* praestat, recensenda essef, vix duhinm erat. Ex libris autcm A 36. c ea sola
attuli, in qiiihus consentiunt.

Alferam editionevi B ita instifiii, ut a H 1, '/(/i inii/fis mendis /ahoraf, di-J/eoterem,
quofir.nsriiinque B 2 riivi, A conveuit.

I) Codicin numfriiH if)i non Iraflitun rtt. ICnl /nrlaimp Itruxellrnnn nr. 74H7, dr f/iii> v.
*N. Arcli.' II, p. 249. Kliam llrn.rr/lrneiM nr. )4!)24 — 34. luinr. Vitam coiillnrt ; rf. 'N. Arcli.' II,
ji. 2'» 1 . 2) \(>n ailmiKi i: pro iw, nini iii jirimn ntjlla/ja, iU cHtimrc ril.

67 •

452 VITA SANCTAE GERETRUDIS.

Ecstaf, nt lihri {m^Jressi qiiae contineant quihusqtie codicihus innitantur, paucis
expediam.

Sttrins, De prohatis Sanctorum historiis, Coloniae Agrijypinae 1578, tom. II,
p. 302 — 30t), sermone immutato, — stylus, inquit, in gratiam lectoris mutatus est per
F. Laur. Surium, — compendium quoddam Vitae Geretrudis et Virtutum edidit, quariim 5
ultimuvi caput et miracida Karoli Magni temporihus scripta praetermisit. Cum Ultani
meminerit, manifestum est, eum codice quodam A 3 usum esse.

Geldolplnis a Byckel, Historia S. Gertrudis, Bruxellae 1G37, p. 1—21, textum
interpolatum edidit talem, qualis neque in codicHms, quorum notitiam hahtii, neque
in reliquis editionihus exstat. Miracida Karolingica praetermisit. Praetcrea in opere lo
hoc prolixo disputavit de mxdtis rehus ad propositum minime attinentihus.

Henschenius , Acta Sanctorum, Martii tom. 11, Antverpiae 1668, p. 594 — 599,
Vitam Geretrudis cum Virtutihus edidit, de codicihus haec p. 593. x^raefatus : Vitam
hanc damus ex codice MS. monasterii Vallis-Lucentis, Ordinis Cistercicnsis in dioecesi
Senonensi, nobis transmissam a Petro Francisco Chiffletio Societatis nostrae: eamque is
contulimus cum apographo nostro, olim ex alio codice MS. exaratam, in qua sub finem
nonnulla subnectuntur. Habuit Surius similem codicem. Hic quoque cum Ultani men-
tionem fecerit, textum A 3 puhlici iuris fecit. P. 599, miracula Karolingica adiecta
sunt, hausta ex codice quodam Christinae reginae; cf. p. 593; Huic (Vitae interpolatae,
quam G. a Ryckel a. 1632. in lucem vocavit) non admodura dissimilis est aliqua a 20
nobis descripta ex MS. Codicc Serenissimae Christinae Reginae Sueciae, cui alius prae-
fixus Prologus, et sub £nem duo miracula subnectuntur, quae in Appendice inde^
damus. Eadcm liabentur in codice Monasteriensi Bernardi Rottendorfi elegantiori stylo
amplificata. Is textus admodum contractus atque interpolatus est. Denique p. 599. GOO.
alia miracida saec. XIII. et XV. patrata narrantur. 25

Mahillon, Acta Sanctorum ordinis S. Benedicti. Saecidum II, Parisiis 1669,
p. 463 — 472, 'ex Martio Bollandiano et Ms. cod. RR. PP. Ftdiensium regalis mona-
sterii S. Bernardi Parisiaci' Vitam Geretrudis cum Virtutihus edidit. Eius quoque
textus ad classem A 3 pertinet. Qnae p. 472 — 474. sequuntur miracxda Karolingica
item contracta atque aliis verhis narrata sunt, neque vero iisdem atque apud Hen- 30
schenium.

Bouquet, 'Recueil des historiens des Gaules', Parisiis 1741, tom. III, p. 517.
518, Vitae Geretrudis caput 1. fere totum, alterius priorem partem ex editione Mahil-
loniana excerpsit.

Ghesquierus et Smetitis , Acta sanctorum Belgii selecta, Bruxellae 1785,35
tom. III, p. 144 — 266, editionem Henschenianam ad verhum repetiverunt, cui Smetius
disquisitionem chronologicam de die et anno emorttiali S. Geretrudis praemisit.

Vitam Geretrudis in linguam Francogallicam transtidit

Jos. Mege, 'La vie et les ceuvres de s. Gertrude vierge et ahhesse de Vordre de
s. BenoisV. Paris. 1687'. *o

Marpurgi, mense Septemhri 1887. -Krusch.

1) Lihvum non vidi.

VITA SANCTAE GERETRUDIS.

453

A.

IN« NOMIXE DO^iHNI NOSTRI

lESU CHRISTI INCIPIT VITA

SANCTAE" GERETRUDIS VIR-

i GINIS.

Sancta et inseparabili caritate largiente,
crediinus atque inviolata ac stabili fide
tenemus*^, quod desiderantibus celeste^
patria viam tenere et terrena^ lucra fun-

t ditus relinquere ad aeternaf praemia ob-
tinenda valet adiuvare^, si de vita vel
de*' conversatione sanctorum sanctarum-
que ' Christi virginum ad^ edificationem
vel profectum proximorum veraciter ali-

) qua, licet pauca, scribendo aut praedi-
cando studeo' coramonere, quatenus sanc-
torum'" sanctarumque virginum praece-
dentium exempla cordis nostri tenebras
flamme" caritatis et ardore" sanctae con-

I punctionis valeant inluminare. Propterea,
omnium opifice Spiritu sancto adiuvante,
deP beatissimae virginis atque Christii
raatris familiae Geretrudis'" exeniplum*
vel conversationem, que secundum Deum

< et disciplinam regulariter vixit sub axe
celi, iuxta id quod' vidimus vel per ido-
neos testes audiviraus, adiuvante Christo
adque sacre puolle Dominicanc' abbatisse
ac sancte" congregatione Nivialense'^-*

I Prologut. A \. 2. 3a. h.

Prologug. a) ita A \ ; In Christi nomine.
Incipit vita sanct^- ac beatissim^ Gerctrude nobi-
lissimo vir^nis, quo'1 celcbratur 16. Kal. Aprilis
A 2; Iiicipit vita sanctae Oerthruflis (Gcrdrudis v

, A Vj) A 3-7. h. b) STA GERDRUDIS A I.

c) tenemur A \. d) ila jjr. m. A \. e) ter-
reni lucri j)atriam reiinqui r*; A 2. {) terrcna

A 1, corr. m. al. g) adiuvari 7 A \. h) om.

A \. i) seu .4 1. k) om. A 2. \) stu-

» dent A 2. m) sanctarum v. p. A 3«. h.

n) ita A\. o) ardoris A 'ia. h. p) vita

add. A Ha. b. q) atque cxemplo C. m. f. Oerc-
drudao (tie temyer A 3a; Gcrdr. srvipr.r A '-ih)
V. convematione A 'ia. h. r) Gertrudis A 1,

i Tu. al. corr. ») exhemplo vel convcrsatione A 2.
t) vel add. 1 A 2. u) «ancta A 1 (e corr.). 2 (?);
g. <-■ 'Jitioni A Ha. h. v) Nivalicnso .i 1;

Ni', moriadtiTii A 2; Nivialcnse rrionaftterii

A 3a. b.

B.

16 ^ KAL. APRILIS. INCIPIT

VITA SANCTAE GERTRUDIS

\aRGINIS.

Sancta et inseparabili caritate largiente,
credimus atque inviolata et stabili fide
tenemus, quod desiderantibus caelestis pa-
triae viam et lucra terrena funditus relin-
quere ad aeterna premia obtinenda valet
adiuvare, si de vita vel conversatione sanc-
torum sanctarumque Christi virginum ad
aedificationem'' vel profectum proximorum
veraciter aliqua, licef^ pauca, scribendo
aut praedicando studeo commonere, qua-
tenus sanctorum sauctarumque virginum
praecedentium exempla cordis nostri tene-
bras flamraa caritatis sanctae conpunctionis
valeant inluminare. Propterea, omnem"*
opifice Spiritu sancto adiuvante, de beatis-
simae^ virginis atque Christi familiae ma-
tris Gertrudae*^ exemplo vel conversa-
tione, quae secundum Deum et disciplinam
regulariter vixito' sub axe caeli, iuxta id
quod vidimus vel per idoneos testes audi-
vimus, Christo adiuvantc atque sacra puella
Dominicane abbatissa ac sanctae"* congre-
gatione Nivalensi monasterii, ubi virgo

Prologus. B \. 2.

Prologus. a) ila B 2; Gesta boatae Ger-
trudis. 15. Kal. Aprilis B \. b) acdificationum
vel profectu 5 1. c) libct B \. d) sic B \;
omnes B 2. e) bcatissimi B \. f) Ger-

dnidae B 1, saepc. g) om. B 2. h) sic li 2;
SJiiicta "} li \.

1) Anno (JOO. exeutUe VulfHrudi ahhatinanr. nurcfHMil. ii) llndir SivrlltH.

454

VTTA SANCTAE GERETRUDIS.

nionasterio, ubi sancta virgo praeesse vide-
batur, postolante, scribendo conabor cari-
tati vestrae intiniare. Sed quo ordine de
terrena origine genealogiam*'' adsumpserat,
huic sermone^ inserere longum est. Quis-
nam in Euruppa^^ habitans, huius progenie"^
altitudinem", nomina ignorat et locaf?

l.a Igitur cum esset in domo paren-
tum sancta Dei puella Geretrudis, secus
pedes beatae raemoriae genetricis suae
Ittane die noctuque verbo et sapientia'^'
Deo cara'^, hominibus araata^^ super suas
coaetaneas crescebat*". Primum electionis*^
sibi in Christi servitio? initium fuit, sicut
per iustum et veracem hominem conperi,
qui praesens*» aderat. Dum Pippinus, geni-
tor suus, regem Dagobertum domui sue
ad nobilem > prandium invitasset, ad-
veniens ibidem unus pestifer homo, filius
ducis Austrasiorum, qui a rege et a*^ pa-
rentibus puellae postulasset', ut sibi ipsa
puella in matrimoniura fuisset promissa
secundum morem saeculi propter terre-
nam ambitionem et mutuam amicitiam.
Placuit regi, et"" patri puellae suasit, ut in
sua praesentia illa cum matre sua fuisset
evocata. Illis autem ignorantibus, propter
quam causam rex vocaret infantem", inter-
rogata" inter epulas a rege, si ilkim puerum
auro fabricatura, siricisP indutum voluisset
habere sponsum, ati illa quasi furore
repleta, respuit iUum cum'" iuramento et
dixit, nec iUum nec alium terrenum^ nisi

Prologus. Cap. 1. A 1. 2. 3n. b.

Prologus. a) genologiam A 2. b) ita

pr. m. A l; sermoni A 3a ; operi A 36. c) ita
pr. m. A 1; Europpa A 3a. d) progenTe A 1,

corr. e) a:::Ititudine, ras. llt A 1; altidinem

non ignorat A 2. f) locam A 1.

Cap. 1. a) capita non distinguuntur codd.
b) sapientiae meditabat, Deo A 3a. h. c) om.
A 2. d) amabilis A 3a. b. e) IToc add.

A 3a. b. f) inlectione sive in A 2. g) ser-

vitium foit A 3a.b. h) ibi add. ? A 2. i) ita
pr. m. A 1 ; nobilc pradium A 2. k) om. A 3a
(m. al. superscr.J. b. 1) postularet A 3a. b.

m) r. sed et p. A 3a. b. n) cum matre add.
A 3a. b. o) interrogatur ? ^ 2. p) vestibus

add. A 3a. b. q) Illa autem q. A 3a. b. r) c. i.
om. A 1,- et om. A 2. s) sponsum add. A 3a. h.

B.

sancta praeesse videbatur, postulante, scri-
bendo conabor caritati vestrae intiraare.
Sed quo ordine de terrena origine genea-
logiam sumpserit, huic sermoni inserere 5
longum est. Quisnam in Europa habitans,
huius progenie' altitudinera^, nomina igno-
ret et loca?

1.^ Igitur cura esset in domo paren-
tum sancta Dei puella Gertrudis, secus lo
pedes beatae memoriae Ittanae^, genetricis
suae, die noctuque verbo et sapientia Deo
cara, hominibus araahiHs super coaetaneas
suas crescebat. Primum electionis suae
initium in Christi servitio fuit, sicut a is
iusto et veraci homine conperi, qui"= pre-
sens aderat. Dum Pippinus, genitor suus,
regem Dagobertum^ domum suam ad
nobile convivium invitaret, advenit qui-
dam^ ducis Austrasiorum filius, postulans 20
a rege, ut sibi virginera Gertrudara •" sine
parentibus concederet in matriraonio se-
cundum mores seculi pro terrena arabi-
tione et amicitia mutua. Placuit itaque
regi Dagoberto et patri puellae, et suasit, 25
ut ad praesentiam cum matre ipsa puella^
evocata fuisset, ignorantibus his'', ob quam
causam rex vocaret infantem. Interrogata
autem inter epulas a patre, si illum pue-
rum auro fabricatum et siricis vestibus 30
indutum sponsum habere voluisset, at
illa quasi furore repleta, respuit eum cum
iuramento, dicens, nec iUum nec uUum
terrenum sponsum nisi Christum habere

Prologus.
Prologus.

Cap. 1. B 1. 2.
a) progeniei B 2.

35

b) alti-

tudine B 1.

40

Cap. 1. al capita non distinguuntur codd.
b) Hittanae B 2. c) quo B 1. d) Togabert.
fere B \. e) cuiusdam add. B \. f) Ker-

drud. nonnumquam B \. g) puellae B 1.

h) cis B 2.

45

50

VITA SANCTAE GEEETKUDIS.

455

A.

Christura dominum^ volebat'' liabere spon-
sura", ita ut ipse rex et proceres eius
valde mirarentur super his, quae a parva
puella^i Dei iussione dicta erant. Ille
vero puer recessit confusus, iracundia ple-
nus. Sancta*^ puella ad suam^ convertit
genetricem, ets ex illa die'' parentes eius
cognoverunt, as quali Regi' amata fuerat.

2. Post annos vero 14 cum pater^
eius Pippinus de ac luce migrasset', ma-
trem'' in viduitate secuta est eique*' in
obsequiura adque in Dei mandatis sobrie^
casteque serviebat. Cum*' cotidie^ supra-
dicta materfamilias Ittas, de se vel"^ de
sua orfana filia quid' esset factura, cogi-
taret, adveniens'' vir Dei ad' domum
suam Amandus episcopus, verbum Dei
praedicans, de Domini iussione rogabat,
ut monasteriura sibi seu"" suae filic Dei
faraulae Geretrudi" et Christi familiae''
construeret. StatimP ut intellexit ignotii
noticiara ad salutera animarum pertinen-
tem ■■, sacrum velamen accepit et semet
ipsara Deo tradidit et orania quae habebat.
Sed oste* humano' generi instigante, qui
ab initio bonis operibus invidus est, et
resistere pravorum corda firmabat, ut ab
his, qui Dci vokintatem faciendam ci ad-

Capp. 1,2. A \. 2. Sa. b.

Cap. 1. a) om. A 1. bj voluissct AZa.h.
c) h. l. om. A .3«. h. d) cx add. A 1.

c) autcm Dei o(/'/. A 3a. b. i) se add. A 3a. b.
g) om. A 2. lij hora A 3a (in lilura scr.J. b.

i) ita A l ; rege f. a. A 2.

Cap. 2. a) patrc A 1, corr. m. al. b) matcr
A 2. c) filiamque in obsequio matris ct in j4 2;
obscrjnio A 3a. b. d) sobriac caste descrvicbat

A 2 ; sobric et c. s. A 3a. b. e) Dumqne A 3a. b.
f) co:::tidie yl 1. ^) tota A 1; Ita A 2; m.

familiac Itta (famiiia Itana A 3b), quid do sc
A 3a. b. h) quam V A 2. i) /(. /. om. A •ia. b.
k) advcnit A 3a. b. 1) A. e. ad d. cius v.

A 3«. b. m) Hibi «urt':(|uc A 3«. b. n) Ocrc-
tnidiM A 2; Ocrcdnid<; A 3/i; Gcrdnidac A 3b.
o) fnmalf A 3a. b. p) Statimfiuc ut vir Dci i.
A 3(1. b. q) ignotc .1 2; ignotc rei n. A 3a. b.
r) aBseniium ci pra<^buit •■t aild. A 3fi. h. h) tir.
A 1; lioflti A 2; hoHtc A 3a. b. t) humniii

gfDcris A \ (c ron-.J. 2. 3a. b.

B.
voluisset, ita ut et ipse rex et proceres
eius valde mirarentur super his, quae a
puella parva iussione Dei dicta erant. Puer
vero ille confusus recessit et iracundia
plenus. Puella autem sancta convertit ad
genetricem suam, et ex ea die cognove-
runt parentes eius, a quo Rege fuerat ad-
amata.

2. Post annos vero 14 cum Pippinus, 64o.
pater eius, ex hac luce migrasset*, matrem
in viduitate secuta est eique in obseqiiium
et mandato Doraini sobrie serviebat. Cura-
que cotidie raaterfamilias Hitta**, tam de
se quam de filia orfana quid esset factura,
cogitaret, vir Dei Araandus episcopus
doraum suam adveniens, verbum Domini
praedicabat et<= Domini iussione rogabat,
ut monasterium sibi sive'^ famulae Christi
Gertrudae construere" deberet. Statim
autem ut intellexit notitiam ad salutera
animarura pertinentem , sacrum velamen
accepit et semet ipsam Deo tradidit et
omnia quac habebat. Sed hoste'' humani
generis instigante, qui ab initio bonis
opcribus invidus est, et resistere pravorum
corda firraabat, ut ab his, qui? voluntateni
Dei facicndo eara debuerant adiuvare'', non

Capp. 1.2. li \. 2.

Cap. 2. a) nii{,'iar(t Jl 1. b) ilu D \ ;

om. B 2. c) is ? covr. (jua(;(iuc B 2. d) ct B 2.
e) coustitucrc B \. f) lioKt: B \. g) hi.s

voluntatc B \. li) adiuiarc B 2.

1) C/. tWd, IV, 8r>.

456

VITA SANCTAE GERETRUDIS.

A.

iuvare debuerant*, non'' parvam sustinuit*^
teraptationem. Quales iniurias vel igno-
bilitates et^ penurias*= propter nonien
Christi supradicta faniula Christi ^ cum
filia sua perpessa est, scribere longum est,
si per singula narreturS: sed hoc tan-
tum*', quantum devotionem et qualem*
desiderium habebant in se divinum. Ut
non violatores animarum tiliam suam ad
inlecebras huius mundi voluptates per vim
raperent, ferrum tonsoris*' arripuit et ca-
pillos sanctae puellae ad instar coronae*
abscisit. Sancta autem famula Christi
Geretrudis agens Deo gratias, gaudebat,
eo quod meruisset in hac brevi vita pro
Christo in capite coronam accipere, ut
illic perpetuam coronam corporis et ani-
mae integritatem digua esset habere. De-
inde misericors Deus, adiutor in tribulationi-
bus ipsos adversarios ad pacis concordiam
revocavit. Cessaverunt™ iurgia, pars dia-
boli victa est. Materfamilias" Itta filiam
suam Dei electam" Geretinxdera sacerdoti-
bus Domini tradidit ad accipiendumP
sacrum velamen cum consodalibus 'i suis
et sancto gregi"" coenobitarum , Christo
ordinante, praeesse constituit^; nara morum
continentiam, mentes' sobrietatem, verbo-
rum moderationem'' senilem antecessit
aetatem. Erat autem caritate predita, vultu
pulcra, sed pulcrior mente, castitate inte-
gra, aelimosinis larga, ieiuniis et orationi-
bus dedita, curis pauperum ac peregrino-
ram provida, infirmis ac senibus pia,
iuvenibus vero^ disciplina extitit^ strenua.

B.
parvam temptationem sustineret. Quales
iniurias vel ignobilitates ac* penurias
propter nomen Christi praedicta Dei fa-
mula cum filia perpessa cst, scribere lon- 5
gum est, si etiam per singula naxTctur;
sed hoc tantum, quantam devotionem et
desiderium in se habebat. Ut violatores
filiara suam ad inlecebras mundi volupta-
tes vi raperent. ferrum tonsoris arripit et lo
puellae capillos ad instar coronae abscidit.
Beata autem Gertrudis Deo gratias agens,
gaudebat, eo quod meruisset in brevi hac
vita pro Christo in capite coronam acci-
pere, ut perpetuam illic coronam corporis'' i5
et animae integritatem haberet in caelis.
Deinde misericors Deus, adiutor in tribula-
tionibus ipsos adversarios cito ad pacis
concordiam revocabat. Cessaverunt iurgia,
et pars diaboli devicta est. Mater fami- eo
liae Itta<= filiam suam sacerdotibus Doniini
obtulit, ut cum sodalibus suis velamen
sacrum acciperet, et gregi sancto, ordi-
nante Christo, praeesse constituit; nam
abstinentia morum malorum et mentis 25
sobrietate et moderatione verborum seni-
lera agebaf* etatem. Erat autem caritate
predita, pulchra vultu, sed mente venu-
stior, elemosinis larga, castitate integra,
ieiuniis et orationibus praepollens, cura 30
pauperum et peregrinorum provida, infir-
mis ac senibus pie viventibus vera disci-
plina. Extitit etiam strenua erga eccle-

35

Cap. 2. A 1. 2. 3a. b.

Cap. 2. a) debuerat A2. b) nam pr. m. A 1.
c) sustineret A 3a.b. dl miiltas add. A 3a. b.

e) penuria A 1. f) Dei A 3a; s. Dei f. c. A 36.
g) narratur A 2; narrem A 3a; narrabo A 36.
h) t. intimamus, quantani A 3a. b. i) qnale

A 3a. b. k) tonsuris A 2. 1) come abscidit

A 3a. b. m) Cessarunt? A 2. n) matcr Cvero
add. A 3a. b) familiae A 2. 3a. b. o) electa

A 1, corr. m. al. p) aeeipiendam A 1. q) so-
daljbus A 2 (?). r) grege A 2. s) mon*

stravit A 2; c. Habebat namque ipsa virgo ma»nam
morum A 3a. b. t) ila A 1 (pr. m.J. u) mode-
ratione T A 2. v) i. disciplinae A 3a. b. w) ex-
titit; strenua A 1.

Cap. 2. B 1. 2.

Cap. 2. a) ac — cum filia om.
b) coronis B \. c) Hitta B 2. d)

bat B 2.

B 1.
habe-

40

VITA SANCTAE GEBETRUDIS.

457

A,

Erga eclesiastica studia^ vasa summo stu-
dio pastoralem habebat curam, et per
suos nuntios, boni testimonii viros sancto-
rum patrocinia vel sancta volumina de
urbe Roma^ et de transmarinis regionibus
gignaros*^ liomines ad docendum divini^
legis carmina, sibi et suis meditandum,
Deo inspirante, meruisset^ habere.

3. His itaque omnibus^ iuxta divi-
num ordinem dispositis, plena dierum et
perfecta aetate, exemphim boni operis
posteris relinquens, soboles ^ adque ex eis
videns nepotes'', phis minus sexagessi-
mum«^ aetatis suae annum Itta^^ memorie''
beate, post obitum viri clarissimi Pippini
domini sui anno*^ duodecimo, Deo et ange-
lis spiritum suum commendans, migravit
ad Dominura: in NivialchaS monasterio
sub tegimine'' beati Petri apostoli honori-
fice traditur sepulturae. Cura ergo beata
famula Dei Geretrudis, matre defuncta,
omne onus regiminis super se sola susci-
pisset, infra se' cogitabat de celeste'' con-
templatione, quara ' sibi sine sccularium
strepitu habere optaveraf". Bonis ac fide-
hbus dispensatoribus foris" de fratribus,
infra vero scpta" monastcrii spiritaUbus
sororibus curam familiarem commendavit,
quatenus dicbus ac noctibus in agone
eancto vigiliisf, orationibus, sanctis lectio-

B.
siastica* studia, de'' vasis pastoralem
habens curam, et per nuntios, boni testi-
monii viros patrocinia sanctorum vel volu-
mina de Romana urbe'^ vel de transmari-
nis partibus ad ignaros inbuendos carmina
divina consecuta est.

3. His itaque omnibus divino ordine
dispositis, plena dierum et perfecta aetate,
exemplum posteris operis boni relinquens,
sexagesimo aetatis anno, post obitum do-
mini* sui Pip^iini anno duodecimo, Deo se
et angelis eius commendans, migravit ad
Dominum in Nivialcha monasterio et sub
tecraine'' beati apostoh Petri honorifice 052.
tradita est sepuUurae. Cum ergo beata
Dei virgo Gertrudis, matre defuncta,
orane onus reginiinis in se soLa suscepis-
set, cogitabat intra se de contemplatione
caelesti, quara sibi sine seculariura stre-
pitu habere optaverat. Bonis et fidehbus
dispensatoribus foris de fratribus, infra
vero monasterio familiarem curam septem
sororibus coraraendabat, quatenus diebus
ac noctibus in agone sancto vigihis, ora-
tionibus, lectionibus et ieiuniis contra

Vaj). 3. n) doiniii li 1. 1«) iin li 1.

Capp. 2. 3. yl 1. 2. .3a. l. Cupp. 2. 3. B l. 2.

Cap. 2. a) studiosa vasa A 2; e. (s. om.) Cap. 2. n) aecclcsiac B 2. h) da B 2.

vasa A 3a. h; intellego ecclesiastici studii vasa. c) om. JJ 2.

b) Rome A 2. c) $ic tcripii, cf. supra p. 199,
/.34; ig-naros A 1. 2; eruditos A Za.b. d) aic
A 2 (nbi regis); divinae A 1. 3a. b; rf. lnfra
}>. 468, /. 6. e) meruit A 3«. h.

Cap. 3. a) hominibiifl A 3a. b. b) om. A 1.

c) sexa^cCn^simo — anno A 2. 3n. b. dj Ita A 2.
c) b. m. A 3a. b. {) a. d. om. A 2. g) Nivia-
lenni A I; Niuivialeha A 2; Niviola A 3«; Nivialla
A 36. h) teirrnine 7 A 2; tecmine A 3a, b.
i) fola aild. A l. k) c(a)cl<;Nti A 3a. b. \) quia
A 1. m) ortaverat A 1. 3a; or(di]naverat A 2;
hortaverat A 34. n) foraa A \. o) scpto
^ 1, corr. m. al. jj) in v. ct o. A 2.

1) Itla libn-ot rfiliqiiit (irimonldnm maiorem dornun, (Inrclrudem, llecijam (v, Virlitlen c, \0j,
nepoteK, (rrimiinldi ncilicet lihero», (Jlnldchrrlum reijcm Amtraaiac (cf, HUjira ]>, 'Mi'), ii. 'i) H Vulfc-
trudein abhntimiam Nivialenscm, de fpin iufra c, <] mjilur,

8.S. K. Meroving. II. 6»

458

\aTA SAXCTAE GERETKUDIS.

A.
nibus et ieiuniis contra spiritaliam» nequi-
tiani potuisset demicare. Ita exitus rei
pervenit, ut pene omnem bibliothecam
divini'» legis memoriter<= recondit*^ et ob-
scura allegoriae misteria, Spiritu sancto
revelante, aperte auditoribus apperuit.
Item sanctorum eclesias et alia praecipua
aediticia ex fundamentis construxit* et orfa-
nis, viduis, captivis, peregrinis alimonia
cotidiana cum omni largitate ministravit.

4. Nec praetereundum est, ut arbi-
tror, quod ipsa Dei famula quasi pavore
perterrita nobis narravit. Cum ad altare
sancti Syxti* martyris orationis causa ste-
tisset, vidit super se discendentem sphae-
ram flammeam perlucidara'', ut tota basi-
lica illius claritate fuisset inlustrata'^ quasi
ore dimediura'', paulatiraque recessisset,
unde venerat, et postea aliis sororibus
iterum super^ ipsas aparuit eo modo.
Quid istius lucis manifestatio indicabat^,
nisi vere lurainis visitatio, qui omneras
sanctum pro se et omnibus'' orantem in-
luminat?

5. Quadam autem die, periclitantibus
nobis* in mari^, eiusdem beatae memoriae
Geretrudis<= commemoratio ad vitam opor-
tune** succurrit. Dum^ pro utilitate raona-
sterii in pelago cum'' tranquillitate navi-
garemuss, longe aparuit quasi navis rairae
magnitudinis, veniebat'' e latere. Cum
autem adpropinquasset, levavit magna

B.

nequitias spiritales dimicare ipsa potuisset.
Et ita exitus rei pervenit, ut oranem pene
bibliothecam legis divinae memoriter recon-
deret et obscura allegoriae misteria, Spi- 5
ritu sancto revelante, auditoribus suis
aperte raanifestaret. Itera ecclesias sancto-
rum et alia precipue aedificia ex funda-
raentis construxit et orfanis, viduis, capti-
vis, peregriuis aliraonia cotidiana cum omni 10
largitate ministravit.

4. Nec pretereundum est, ut arbitror,
quod ipsa Dei faraula quasi pavore per-
territa nobis narravit. Cum ad altare
sancti martyris orationis causa stetisset, 15
vidit super se speram flammeam descen-
dentem perlucidara, ut tota basilica illius
claritate fuisset inlustrata quasi dimidia
hora, paulatiraque recessisset, unde vene-
rat, et postea aliis sororibus apparuit «c
eodem modo. Quid lucis huius manifesta-
tio indicabat, nisi veri luniinis visitatio,
quod oranera sanctum pro se et omnibus
orautem inlurainare non cessat?

85

5. Quadam autem die, nobis peri-
clitantibus in mari, eiusdem beatae memo-
riae Gertrudis commemoratio ad vitam
oportune succurrit. Cumque pro utilitate
raonasterii in pelago navigaremus, appa- 30
ruit nobis longe quasi navis mirae magni-
tudinis, veniens e latere. Et cum adpro-
pinquasset, levabatur in mari tempestas

Capp. 3 — 5. A 1. 2. 3a. b.

Cap. 3. a) spiritales nequitias A 2; spiri-
talia neqnitia A Za. b. b) sic A 1 (pr. m.J. 2.

c) in corde suo add. A 2; memoraliter A 3a;
memorialiter A 3h. d) reconderet A 3a. b.

e) constuxit A 1.

Cap. 4. a) Sixti A 2. 3a; Xisti A 35.
b) ita add. A 3n. b. c) et add. A 3a. b.

d) dimedium spatii p. A 1 ; dimidie A 2; horc
dimidium paulatim r. A oa. b. e) s. i. om, A 2.

f) indicavit A 3a. b. g) hominem add. A 1.
h) et pro o. A \; fidelibns add. A 3a. b.

Cap. 5. a) missis A 3a. b. b) mare

A 2. 3a. b. c) Geretrude commeratio A 2 ;

Geredmde A 3a\ Gerdmde A 36. d) nos add.
A 2. e) autem add, A 3a. b. f) c. t. om.

A 3a. b. g) na^ngavimns A 2; navigaraent A 3a;
navigarent A 36. h) veniebatque A 1.

Capp. 3 — 5. B 1,

SS

40

45

50

VITA SANCTAE GEEETRUDIS.

459

tempestas, et raare ingentibus fluctibus
sstuabat'. Et eece! magna ac terribib"s
belua quasi iectus*'- ' funde nobis*^ aparuif";
iion totuui*', sed ex parte dorsum vidi-
inusf. Et nautae tremefacti, de vita nihil
sperantes, suis voverunt idolis; nosSautera
Qoraen Doraini invocantes, illam novissi-
OQara sperabamus'' horara. Et exclamavit
inus de' nostris, qui adhuc vivit, et dixit
;er'*: 'Geretrudis, adiuva nos, sicut pro-
iiisisti!'. Certe quod' audivi et vidi"",
/obis testor: tertio illo verbura" repetente,
3oetus abvssura" petiitP, et nos'' cura lae-
;itia et tranquillitate ea nocte portum ob-
:enuimus''. Ita per orationem ancillae suae
Dauperes suos Christus liberare dignatus
jst a^ morte.

6. Post aliquos autem ^ annos ex
}ausa nimiae abstinentiae et vigiliarura
justodia'' ut eius corpusculum raagna
legritudine graviter' fatigaretur, per re-
relationem divinam •* cognovit, quod suus
le ac luce adpropinquasset transitus. Cura
lonsilio servorum Dei vel ancillarum
)mnem honorem et honoris* vocabulum
irel curam, quam erga gregem corporaliter
[labebat, nisi sola spiritalia, propter Christi"^
imorem funditus dereliquid et nepotams
mam secus pedes eius a cunabulis'' sub

Capp 5. 6. A \. 2. 3a. b.

Cap. 5. a) om. A 2; tumeHcebat A 3a. 6.
») ita A 2; qaas nectes {corr. nectus) A 1; quasi
ectiifl A 3a. b. c) ipsis miHsis a. A 3«. l.

i) cuiu» add. A 2 (y. c) tota A 2. f) vide-
runt A 3«. h. g) ipsis autoni missis n. D.

A 3«. h. h) HperavimuH A 2; h. Hperav(!riint

A 3a. b. i) anuH ex illiB navigantibuH et dixit
ter A 3a. h. k) :t(fr A 1. \) qui vidit et

mdivit, teHtifl fiiit ipHe qui BcripHit. 'J"(;rtio A 3a. h.
tn> ct add, A l. n) illo rcpctito verbo, rcpentr
ir(;tu« A 2 ; verbo r(;pr;t«;nt(.' A 3a. b. o) ab

ipHuni A 1. p) petivit A 2. (j) om. A 'An.h.

r) obtinuonmt A 3a. b. ») a ni. om. A 3«. b.

Cap. 6. a) om. f A 2. b) conti^fit ndt/.

d 1 ; ut om. A 3«. h. <:) gravite A 1, cojr. m. al.
i) beata vir(fO Oerfe)drudiH add. A 3a. h. c) om.
A 3u. h. f) a. nir. A \. ^) ila A 2. 3«;

riepti (nuper i icr. (;, ted erat.J A 1 ; neptam A 3h
li) riinalibuH A 1.

1) lectuit pro ittctUH, ut in V. S. Winwalon; cf. DncaiKje rd. Favre IV, p. 285.

68*

B.

magna. Et ecce! terrae motus ac terri-
bilis belua quasi iactu fundae apparuit;
quam non tamen totara, sed dorsum vidi-
raus ex parte. Et nautae tremefacti, de vita
nihil sperantes, voverunt idolis suis; nos
autem invocantes nomen Doraini, novissi-
mam horam exspectabamus. Et ecce! unus
ex nobis, qui adhuc vivit, ter clamavit,
dicens: 'Gertrudis sancta, sicut promisisti
nobis, adiuva nos!' Certe' quod vidi et
audivi, testor vobis: tertio illo verbo re-
pente coetus abyssum petit; nos vero cura
laetitia et tranquillitate nocte eadem por-
tum obtinuimus. Ita per orationem ancillae
suae Christus nos a morte redemit.

6. Post aliquot^ vero annos ob ni-
raiara abstinentiani et iugem custodiam 658, Dec,
corpusculum eius egritudine magna fati-
gatur**, et per divinam relationem*^ cogno-
vit, quod obitus suus de hac luce adpro-
pinquaret. Consilio sacerdotura et ancilla-
rura Dei oranera honorera vel curam'',
quam erga gregem corporalitcr exhibebat,
nisi tamen spiritalia, ob Christi amorem
funditus dereliquit et neptem suam a cuna-
bulis secus pedes eius inbutam ct nutri-

Capp. 5. 6. B 1. 2.
Cap. 6. a) Et ccce quod B 1.

Cap. fi. a) ali((iiod J> 2. b| fjiti(,'/iliiH B 1.
(•) ral. ? Ji 2, rorr. d) ciirac // 1.

460

VITA SANCTAE GERETRUDTS.

sanctae regulae normam'* sacris litteris
inbutam et nutritam noniine Vulfetrude *•
in vice' sua coactam^ «jrcjjem re<iere
Dei^, pauperibus ministrare constituit^
Tunc et ipsa sacrata puella Vulfetrudis
vicessimum aetatis sue annum liabebat;
ex antiquo FranquorumS genere claro et
ipsa edita fuit. Erat autem vultu serena,
familiae cara, lenis'* subditis, dira super-
bis, pauperibus larga, parentibus pia, elo-
quio blanda, caritatem' erga Deum et
proximum'' et continentia permansit pura'.
Contigit autem ex odio paterno», ut reges^,
reginae™, etiam sacerdotes per invidiam
diabuli illam de suo" loco primum per
suasionem, postmodum vellent° per vim
trahere, etP res Dei, quibus benedicta
puella praeerat, iniquiter*i possiderent. Sed
Domini misericordia et sanctorum oratio-
nibus protecta, omnibus suis adversariis
Cbristus, cui se ancillam devovit, miro
modo restitit, et ita ei Deus gratiam suam''
contulit, ut qui antea per cupiditatem
raptores atque^ accusatores fucrunt',
postea vero lai'gitate et beneficiis extite-
runt defensores. Omnibus bene dispositis,
Christi eclesie" restauratis, decirao deinde
et primo anno, ex quo creditam^" sibi sus-
cepit regere gregem, per quinquaginta et
plus^ dies, grassata langore, lcetulo dete-

B.

tam sub sancta regula Wolfdrudam nomine
coactam vice sua gregem regere et pau-
peribus ministrare constituit. Tunc et ipsa
sacrata puella Wolfdruda vicesimum aeta- 5
tis annum gerens; erat enim ex antiquo
Francorum genere claro. Fuit ergo vultii
serena, familiae cara, lenis subditis, dira
superbis, pauperibus larga, parentibus pia,
eloquio blanda, caritate erga Deum et 10
proximum pura. Contigit enim ex odio
paterno, ut reginae, etiam satis* per in-
vidiam illam de loco suo per suasionem
primo, postmodum per vim vellent'' ab-
strahere et res, quibus eadem puella pre- 15
erat, iniquo modo possidere. Sed miseri-
cordia Dei protecta, ab omnibus adver-
sariis Christus, eui se devotam habuit,
miro modo restituit. Unde et ita ei Dorai-
nus gratiam^ suam contulit, ut qui ante 2c
paulo raptores esse voluerunt, postea lar-
gitores cum omni largitate et beneficiis
extiterunt et defensores. Omnibusque dili-
genter expositis et ecclesiis restauratis,
undecimo anno, ex quo gregem creditum 25
suscepit, per quinquaginta et amplius dies,
languore crassato, lectulo decumbebat, et

30

Cap. 6. A \. 2. 3a. h.

Cap. 6. a) norma A 1 (?). b) Vulfedru-
dem (Vnlfedrad. semper) A 2 ; Vulfedrudis, ut in-
fra, A 3a; Wolfdrudis A 3h, ut infra. c) viccs
suas A 1 (?). d) coactam constituit r. g. A 3a. b.
e) om. A 1 ; et add. A 3a. h. f) h. l. om.

A 3a. h. g) ita A 1. h) et add. A 2.

i) caritatis A 2; carit^nte A 3a. h. kl cnstos

add. A 2. 1) om. A \. m) reginaeque (et
add. A 3a) etiara A 3«. h. n) 1. s. A 3«. h.

o) per vim v. A 3«. h. p) ut A 3a. h. q) ini-
que A 1. r) om. A 3a.b. s) om. A \; r.

atque accusat A 2. t) fufrant A 3a. h. u) Ua
A l ; ecclesie A 2 ; (a)ecclesiis A 3a. b. v) cre-
ditum A 2 (?). w) araplius A 3o. h.

Cap. 6, B \. 2.
Cap. 6, a) ila B \. 2 pro sacerdotes.

b) velle B 2. c) c.

B 1.

35

40

45

1) Invisa erat Francis propterea quod Grimoaldus , pater eins, Dagoberto tonso, Childe-
bertum filium suum a. 656. regem Francorum instituerai; cf. Lib. H. Fr. c. 43. 2) Chlotha-

rius III. et Childericus II. reges ; reginae Balthildis, vidua Chlodovei II, et Emnehildis, vidua
Sigiberti III. M.

VITA SANCTAE GERETRUDIS.

461

A.

netui'*, solito more per'' pauperes et ege-
nos largas elimosinas tribuif^, omnibus
secundum debita'* euangelium remisit, ab
omnibus pacem ac benedictionem recepit.
Inter spiritales Dei ancillas fide et spe in
Christo fiducialiter'^ sperans, tricessimo
aetatis suae*^ anno letum amisit spiritum
subs die 9, Kal. Decembris, in gremio
basilicae beati Petri apostoli cum sumraa
diligentia marmoreo tegitur tumialo ; ibi
sanctorum omnium resurrectionis exspectat
diem.

7. Sed', unde degressi^ sumus, ad id'^
revertaraur. Beata igitur famula Dei Gere-
trudis'', postquam vinculum honeris se® de
sua conscientia relaxavit, quasi trium men-
suum ^ spatium indesinenter orando, exor-
tando 88 suisque verbum Domini praedi-
cando loqui? non cessavit: spe gaudens,
in tribulatione patiens, mente devota'',
vultu serena transitus sui extremum ad-
esse obtabat diem. De carcere ad regnum,
de tenebris ad lucem, de morte festinabat
ad vitara, et cum solo hic esset corpore',
cotidie animo ad eterna transire'' virtute
continue orationis, adflictione abstinentie'
singularis"". Addidit etiam aspera" cili-
cina veste", occulte suumP induit corpus-
culum, ne ullam in hac vita haberet sua-
vitatem rcfrigerii, nisi ubi fulgebunfJ sancti
sicut 8ol in regno Patris eorum. Cumque
ad diem pervenit extremum, ita decrevit,
ut in ipso sepulture locum'" nullum laneum

Capp. 6. 7. A l. 2. 3a. h.

Cap. 6. i\) rlctcnta A 3a. h. b) paupe-

ribnu ot cgonis A 2. c) tribnens 1 A 2. A) e. d.
A 3a, b. n) fiduci : :aliter, ran. li yl 1. f) om.
A 2. g) s. (1. om. A 3a. h.

Cap. 7. a) om.fA2
c) i(l cnim rcvnrtamufl A 2.
A \. e) om. ? yl 2.

3«. 6. p( loqiicrn A 3a. b

invicta A ■ia. h. i) in mnndo ailtl. A 3a. h.

k) trannirct. Virtntibufl (iroticicbat, (ontinui» ora-
tionibiifl, afflictionc A 3a. h. \) abgtincntia sin-
gnlari A 2. ni) ain^aiiaritcr scrvicbat ct ctiani

A Za.h. n( a<iperc A 2. n) vcstimcnta et o.
A i; cilicia «iib vcutc A 3n. h. p) miniii A 2.

q> nbi iii«ti f. nicut A 3n. b. r) loco ntillam

lancam A 2; ». Auac loco niillain lani-am ncc
lineatn Tent^-ni A 3a. h.

b) ingressi A 2.

(\) Gcrtrudis /(. /.

f) mcnaium A 2.

)i) (levicta A 1 ;

B.
more solito pauperibus et egenis largas
elemosinas^ tribuens, omnibus iuxta euan-
gelium debita relaxavit, ab omnibus pacem
recepit et benedictionem. Interque spiri-
tales ancillas Dei fide et spe in Christo
confortata. anno tricesimo aetatis suae le-
tum spiritum Domino commendavit 9. Kal.
Decembris et in basilica beati apostoli 669,nov.2s.
Petri cum omni diligentia cum marmoreo
tumulo traditur sepulturae, ibique sancto-
rum omnium ^ diem retributionis ex-
spectans.

7. Sed nunc , unde digressi sumus,
iterum redeamus. Igitur beata Gertru-
dis^, postquam vinculum honoris sede sua''
conscientiae relaxavit, quasi trium men-
sium spatiura<= indesinenter orando et ex-
ortando se suisque verbum Domini praedi-
care non cessavit; spe gaudens, in tribula-
tione patiens, devicta mente, vultu serena
transitus sui extremum diem obtabat ad-
esse. De carcere ad regnum, de tenebris
ad lucem, de morte festinabat ad vitam.
Nam cum hic solo esset corpore, cotidie
animo ad aeterna transiebat continua ora-
tione, afflictionc et abstinentia singulari.
Addit etiam asperam cilicinara^ vestem
et occulte induit corpusculum, nc ullam
haberet in hac vita suavitatem rcfrigerii,
sed ubi iusti fulgebunt sicut sol in rcgno''
Patris eorum. Cum autcm ad diem pcr-
veniret extrcmum, ita decrevit, ut in ipso
sepulturae loco nullum lineum vcl laneum

Caj,p. 6. 7. B \. 2.
Cap. 6. a) elemosyni.s B 2. b) omnem B 2.

Cap. 7. 11) Gcrcilrudu.s li 1. b) suac

/; 2. c) spatio B 2. d) cilinii B 2, r.orr.

c) rc^'na B 2.

462

VTTA SANCTAE GERETRUDIS.

nec Hneura vestitura super se misissent
praeter unum velum vile multum, quod
quacdam percgrina sanctemonialis ante
dies plures illi pro benedictione direxerat
ad capud cooperiendum, et ipsum cilicium:
in sepulcro^, ubi in pace quiescit, nuUo
alio velamine cooperire, exceptis his duo-
bus'', cilicio, quo induta fuerat', et panno
vetere, quo ipsum^ cilicium tegebatur.
Dicebat autem , quod res superflua nihil
morientibus nec viventibus adiuvare po-
tuisset, quod verum esse sapientes testan-
tur. Deinde cum adpropinquaret dies ad-
sumptionis animae illius, vocavit unum de
fratribus, praecipiebat^ ei, dicens: 'Vade
festinanter ad illura'' peregrinum*, quis
est semotius*' in monasterio que apellatur
Fossuensis'-', et dic ad illum: "Virgo
Christi Geretrudis misit me ad** te, inter-
rogandum' tibi, quali'" die migratura
esset" de hac luce, quia valde se timere
dicit similiterque congaudet". Et ille tibi
dicturus est, quid debeas renuntiare ".
VadeP et noli dubitare'. Mox^i impleta
iussione, quod ei fuerat demandatum •" sug-
gerere^, at ille servus Dei** sine mora
ipso' misso responsum dedit et" dixit:
*Odie 17.^ Kl. Aprl. est dies; crastino
autem die" inter missarum sollemnia illa"
Dei ancilla et Christi virgo Geretrudis de

B.

vestimentum super se niisissent preter
unum vehun vile midtum, quod quaedam
sanctiinoniah's peregrina ante dies multos
direxerat^ ad caput operiendum, et ipsum 5
cihcium subpositum, in pace deberet re-
quiescere et aho nuUo operiri velamine,
exceptis his duobus, id est cilicio, quo
erat induta, et panno veteri, quo cihcium
ipsum^' tegebatur. Dicebat autem, quia lo
res superfluae nihil morientibus adiuvare
potuissent, quod et sapientes vera esse
testantur. Deinde cum adpropinquaret dies
adsumptionis eius, vocavit unum de fra-
tribus et precipiebat ei, dicens: 'Festinans is
vade ad peregrinum ihum, qui est semo-
tius in monasterio Fossuense"^, et dic ad
illum: '^Virgo Christi Gertrudis misit me
ad te interrogare, quali'' die est de hac
luce migratura, quia valde timere se^ 20
dicit similiterque congaudet". Et ille tibi
dicturus est, quid debeas nuntiare. Vade
et noli dubitare'. Mox vero, impleta ius-
sione, famulus Dei sine mora ipso^ misso
respondit: 'Hodie 16.s Kal. April. est dies; 26
crastino inter missarum sollemnia ista''
virgo Dei Geretrudis' de corpore est migra-

30

*) qui de nomine Ultan vocatur add. A Za.b.
**) Ultau add. A 3a. 6.

Cap. 7. A 1. 2. 3a. h.

Cap. 7. a) autem add. A 3o. h. b) dua-
bus c. qua A \. c) fiierit A 2. d) ipso

cilicio A 2. e) praecepit A 3a. h. f) illo A 2.
g) ipse A 3a. b. h) semotim A 1 ; semotus

A 3a. b. i) Fossuense A 2. 3a. b. k) a .4 1.
1) interrogando A 2; interrogare te A 3a (e corr.
interrogandum ?). b. m) quale A 2. 3a. n) fuis-
set A 1. 0) mihi add. A 3a. b. p) fili

add. A 3a. b. q) ille add. A 3a. b. r) ita
A3a.b; imperatum A\; Ae mandato A 2. s) inter-
rogare A 3a.b. t) ita A 3a. b; ipso r. ^4 1 ;
ipsi m. responso A 2. u) ovi. A 3a. b. v) 13.
A 1; est d. 16. K. A. A 2; 17. Kl. Aprl. d. e.
A 3a. b.

Cap. 7. B 1. 2.

Cap. 7. a) detexerat B 2. b) ipsud £ 1. 35
c) Fonsuense B 2. d) quale B 1. e) timer-
esse B 2, corr. f) ipsi B 2. g) 15. B 1.

h) ipsa B 1. i) ila h. l. B 1.

40

45

1) Fosses.

VITA SANCTAE GEKETRUDIS.

463

corpore est* migratiira. Et** dic ei*=, non
tiraeat neque trepidet de obito suo, sed
laeta pergat, quia beatus Patricius episco-
pus cum electis*^ angelis Dei et^ cum in-
genti*^ gloria parati sunt eam recipere.
Vade et tu velociter'. Interrogavit s eum
ille frater, qui fuerat transmissus, si'' hoc
per revelationem divinam vidisset, ut ei
per ordinem' indicaret''-*. In responso
dixit': 'Vade ef" tu, frater, festina. Scies"
hoc: die crastina**; quid me phis ° inter-
rogas?' Qui reversus, nuntiavit famulae
Christi, quod fuerat dictum ad eum. At
illa quasi ex somno evigilans, hilaremP
prae gaudio reddidit vuhum, gratias agens
Deo, eo quod per servurai suum suam
ancillam dignatus est consolari''. Ita de
promissione^ sua laeta perraansit, ut per
totam noctem cum sororibus in psalmis
et yranis' et orationibus duxit vigiham".
Crastino autera die dominico hora quasi
sexta iuxta Dei viri verbum ^ sacratissi-
mum Christi corporis* et sanguinis viati-
cum accepit. Et quando ille* sacerdus
dominicam secretam sententiam habuit
finitam, tricesimo et tertio aetatis suae
anno sub die 16. t- ' Kl. ApriL, agens Crea-
tori suo* gratias, qui sine corruptione
eam ad suum dignatus est vocare regnum;

B.

tura. Et dic ei, non timeat neque trepidet
de obitu suo, sed laeta pergat, quia beatus
Patricius episcopus cum electis Dei et
angehs et ingenti gloria paratus est susci-
pere illam. Vade et tu velociter'. Inter-
rogavit autem eum frater, qui missus
fuerat, si hoc per revelationem divinam
vidisset, ut ei per ordinem indicaret. Et
ait ei: 'Vade, frater, et festina. Scies hoc:
die^ crastino; quid me plus interrogas?'
Qui reversus, nuntiavit famulae Christi,
quod dictum fuerat ad eum. At illa quasi
ex somno evigilans, hilari gaudio Deo
gratias referebat, eo quod per servum
suum ancillam suam dignatus est consolari,
et ita de promissione'' laeta permansit et
per totam noctem cum sororibus vigilias
in oratione ducebat. Crastino die dominico
hora quasi sexta iuxta verbum viri Dei
sacratissimi corporis et sanguinis Christi
viaticum accepit. Cumque sacerdos ei
secretam'^ finitam habuit, tricesimo tertio
anno aetatis suae 15. Kal. Aprilis, agens
Conditori suo gratias, qui eam sine cor-
ruptione ad suum regnum vocare dignatus

659,
Mart. 17.

*) Et ille servu» Dei Ultan add. A Za. h.
**) migratura cst ad Dorninum add. A 3a. b.

Cap. 7. A 1. 2. 3a. b.

Cap. 7. aj migTatura erit A 1. b) Sed
et A 3a. b. c) ut add. A 3a. b, d) om.

A 3a. b. e) aanctis omnibus add. A 3a. b.

f) ingente A 2. g) autem add. A 3a. b.

h) supcr hoc r. il 2; si de hac causa per A 3a. b.
i) omnia add. A 3a. b. k) iudicaret A 1.

I) dicit A \. m) &u A 1 ; et tu om. A 3a. b.

n) Scicna hoc quod d. /1 3a. b. o) ampliuM

A 3a. b. p) liilare A 2. <[) suuni aervum ?

A 2. r) conaolarc. Et ita A 3a. b. ti) p. Do-
roini 1. A 3a. b. t) y. ct om. A 2. 3a. b.

n) pervijfilcm A 3a. b. v) verba A 3a. b.

w) corpus et Ban),nn'nem a. A \. x) iili A 2,

ut infra; om. A 3a. b. y) Ua A 2. 3a. b;

13. Kl. Apral. A 1. z) aui A 1, eorr. m. al.

Cap. 7. n \. 2.

Cap. 7. a) de B 2. b) missione B 2,

corr. c) sententiam desideratur.

1) /.fe iempore qno mortua e$t tupra p. 447. dinaerui.

464

VITA SANCTAE GERETRUDIS.

haec cum dixisset, Deo desideratum anii-
sit spiritum. Dum ibidem» ego et alius
frater Rinchinus'* nomine*^ fuimus^ evo-
cati propter sororum consolationem, voca-
vit me ex noraine ille servus Dei Rinchi-
nus et dixit: 'Sentis aliquid?' Ego autem
respondi: *Non nisi sororcs in grandi"
maerore video'. Cum haec dixissem*^,
venit suavissimus odor, quasi flagrantias
unguentorum mixta, redolebat illa cellola,
ubi sanctum corpus iacebat. Et nos inde
degressi, in naribus nostris adhuc ilHus
miri odoris suavitatem sentiebamus''. Cum
omnia' que circa beatissimum"* corpus
agebant et officia irapleta fuissent, in
cisterna sua, quam olim sibi praeparave-
rat, cum divinis laudibus a sacerdotibus
et Dei ancillis corpus beatissimac virginis
Christi Geretrudis' honorificae traditur se-
pulturae, ubi cotidie oratiouum'" pracstan-
tur beneficia*.

EXPLICIT VITA".

B.

est; haec cum dixisset, emisit, Deo^ de-
siderante, spiritum suum. Dum autcm ibi
ego et aHus frater nomine Rinchinus fuis-
scmus cvocati, vocavit me ex nomine ser- 5
vus Dei Rinchinus et ait: 'Sentis aHquid?'
Et ego respondi: 'Non nisi sorores in grandi
merore video'. Cumque hoc dicerct, venit
odor suavissimus quasi fraghintia'' unguen-
torum, et redolebat tota ceHula, ubi sanc- 10
tum corpus eius iacebat, Et nos inde di-
gressi, in naribus adhuc illius •= miri odoris
suavitatem sentiebamus. Cum omnia quae
circa beatissimum corpus agebant et offi-
cia fuissent impleta, in cisterna, quam sibi 15
oHm preparaverat, cura divinis Liudibus
ct sacerdotibus et anciHis Dei corpus bea-
tissimae virginis Christi Gertrudis hono-
rificae traditur sepulturae, ubi cotidie ora-
tionum prestantur beneficia per dominum 20
nostrum lesum Christum, qui regnat'' cum
Patre et Spiritu sancto per omnia secula
seculorum. Araen.

*) per raerita et iutercessionem virgiuisChristi
add. A Sa. b.

25

Cap. 7. A 1. 2. 3a.b.
Cap. 7. a) om. A 1; Dum vero i. A Za.h.
b) Kiiicuinus A l, ut infra ; Richinus senqier
A 3a. b. c) nomen A 2; nou A 3a; T\ A 3h.
d) fuissemus A 3a.h. e) grandem errore A 2.

f) dixisset A 1. g) ita A 1. 3a.b; fragrantia?

A 2. h) sentiamus A 2. i) honorifice add.
A 3a. b. k) c. corpus eius debebatur (debeban-
tur A 36) peragi et o. expleta A 3a. b. 1) Ger(e)-
drudae A 3a. b. m) cius add. ? A 2. n) sanctg
Geretrudis add. .4 2; E. V. om. A 3a. b.

Cap. 7.

B 1. 2.

Cap. 7.

a) bis scr., sed corr. B 2.

b) fla-

glantia B 1.

c) om. f B 2. d) c.

P. et S.

s. r. B 2.

30

35

DE« VIRTUTIBUS, QUAE FACTA SUNT POST DISCESSUM BEATE

GEPETRUDIS ABBATISSE.

1. Cum raultos horaines cernimus in hoc saeculo viventes vitam angeHcam
ducere, unde hoc fieri poterit, nisi'' quia, quamvis corporaHter hic apud homines 4o
viventes, quamdiu in corpore subsistunt, taracn eorum mens et conscientia in aetcrni-
tate soHdatur, et cor ipsorum in contemplatione divinitatis*^ incessabiHter occupatur?
Ita et haeC' famula Christi Geretrudis, cuius vitam vel conversationem a primevo

Cap. 1. A 1. 2. 3a.b.
Cuj). 1. a) De — abbatisse om. A 2. 3o. b. b) hoc add., sed eras. A 1. c) div. — 45

convcrsationem ovi. A 3u (m. al. in ima marg. suppl.J. b. c. d) huic famulc Cln-. Geretrude A 1.

DE VIETUTIBUS SANCTAE GERETEUDIS. 465

iuventutis* conscripsimus, quamvis hic carnaliter apud mortales conversata fuisset et
gubernatrix extiterit famulorum famularumque Christi, quae sub ditione sua degue-
runt^, taraen interiorem vitam ac perpetuam numquam in oblivione<' tradidit nec"^ sta-
tum rectitudinis suae nec morum gravitatem^ nec disciplinam rigoris amisit. Idcirco
apud^ omnipotentem Dominum promeruisse manifestum est, ut post obitum s eius non
miniraas fieri per ipsam virtutes, quatenus, ut'' oranibus innotisceret, qui vitam eius vel
abstinentiam corporis ' agnoverunt, nossent nunc etiam, quantum apud Deum obtinere
precibus valead, cum virtutes, que'' Dominus, si^ petentium fides exigit, dignatus est
ostendere ad sepulcrum eius, si" aliqua exinde coramemoramus, et ad medium dedu-
camus.

2. Erat quedam abbatissa in raonasterio Treverense, cui noraen erat Modesta, et
hec ipsa ab infantia sua Deo consecrata fuerat similiterque et sanctae Gerefrude^ in
amicitia divina familiariter constricta videbatur. Quamvis longe positae longeque dis-
iunctae'' inter se fuerunt*^ corporaliter, et multis miliis^ et terrarum spatiis interiacen-
tibus, quod oculorum obtutibus inter se videre non'' quiverunt, animo tamen atque in''
cordiss dilectione semper praesentes'' fuerunt, quia' aequalem servitutis militiam baiu-
larunt ' et Domino in sinceritate cordis aequaliter sine dolo servierunt. Post raultum
vero temporis spatiura contigit hoc quod volo'' ad raeraoriara vestrara narrando revo-
care', ut*^ quadara die, cum praedicta Dci famula Modesta in monasterio suo posita,
orationis causa in eclesiam suara intrasset, seque ipsam antc altare beatae Mariae""
semper virginis in oratione" prosternebat. Cum autera, finita oratione, surrexisset*', se
ipsara undique circumspiceretP, subito aspexit viditque ad dexterara latus altaris sanc-
tami Geretrudem stantem in eodera habitu atque in eadera specie, qua ipsa formata
fueraf. Dixitque ad eam: 'Soror Modesta, certam tene hanc visionem et sine ulla
ambiguitate scias me hodie in hac eadem ora absolutam de habitaculo carnis huius. ,,^^S-,

o Mart. 17.

Ego sum Geretrudis, quam raultura dilexisti', Et his dictis ab oculis aspicientis ablata
est. Tunc illa intra se tacite cogitabat, quid tanta^ visio debuisset' fieri. Et in"
eadem die de visione illa nemini indicavit nullum'' verbum. Cum autem crastinus^^
advenisset dies, civitatis Metensis" episcopus nominey Chlodulfus' venit ad monasteriura
praedictae Dei famulae Modestae. Tum illa inter ah*a conloquia Dei virgo interrogavit
episcopum Je sancta Geretrude, in quale'- habitu vel ordinc^ vel specie ipsa fuisset.
At illc statim pcr ordinem narravit'' staturam corporis eius et speciem decoris cius.
Tunc beata Modesta intcllexit cx'' signa, que<= ab episcopo audierat, verura esse, quod
ante viderat'', et dixit ad eura: 'Hoc tibi nunc confitcor*, quod antc cclabam, qua''

Capp. 1. 2. A 1. 2. .3«. /j.

Cap. 1. a) «uac add. A Ha. h. b) fiienuit A 3«. h. c) ila A 3a; oblivonc A 1, corr.;

oblivionem A 2. 31/. d) nestati A 1. c) s<;rvitutera A 2. f) om. A 2. g) c. o. 1 A 2.

h) om, A 3a. b. i) ab.stincntiam cognoverunt A 3a (pr. m.). h. k) quas A 3a.h. 1) so A 1.

m; \ia A 1. 3a; om. ? ^ 2; scd A 3h.

Cap. 2. a) Ocretrufli ? A 2. b) disiunf.ti A 2. c) fuisscnt A 3a.h. d) niilib ? fccorr. b)
i4 1 ; m. ct om. A 3a. h. e) no:: r(ui::vcrunt A 1; nc<iuivcrunt A .'J«; non potcrant A 3h. f) oni.
A 3a. h. p) cordibus A \. h) prcscntis A 2. i) <\m A 3a (pr. m.) ; quao A 3h. k) ad m.

v. volo cnarrando A 3«. h. ]) rcducerc A \. m) ct ndd. A 2. 3a. n) orationcm A 2. i\h;

prostcmerct A 2. 3a. h. o) ct add. A 3«. h. ]i) conspiccret A 3a. h. fj) Hanctac Ocrtrudis {in

marf). ea fianctam) A \. r) fuissct A 2; fuit A 3a. h. n) tanty visioni A 3«. h. t) dibct A 2;

dt:bcr<'t A 'Aa. h. u) & dio cad<:m A 2. .'{«. h. vj ulluui A 1 (c corr.). 2. 3«. h. w) cra.stiiia a.,

C. A 3a. h. X) ci add. A 1. y) nonicn Cbiduifu.s A 2, ul htfra. ■/.) fjua corr. i|Uo A 1;

quali A 3fi. h. a) o. vd orii. A 3a. h. h) li<:c A 1; si^fno A 2. 3a. h. c) «luod A 3a. h.

d) aviderat A 1. e) patcr add. A 3a.h. f) qua rorr. m. al. f|iioil A 1; (|Uod ? A 2; i|iiia A 3a.h.

1) Acfjualf;m scrvitutiH militiain baiiilamus ncrihtt S. /lencdictnn m Ilff/ula c. 2. 2) /ic
eo V. mipra p. 427.

88. R. Mcrovinjf. II. 6»

466 DE VIETUTrBUS SANCTAE GERETRUDIS.

revelatum mihi fuit hesterno die hora quasi sexta^, quod^ de hac luce ipso die et
eadem ora migrata'' fuisset'. Et postea totam'^ rem per ordinem pandit episcopo. Ille
autem dicm ipsum atque horam consignans praedictus episcopus Chlodulfus** et invenit
ita factum ordincm rei, sicut et*' supradicta prius indicaverat abbatissa.

3. Post annum autem» decimum obitus sancti*' in monasterio Nivialae<= ignem ex- 5
ortum fuisse adserunt**, ubi ipsa praefuit sancta'' Geretrudis, adhuc vivensf in corpore.
In tantum autem, ut dicunt, erupuits flamma vehemens, ut nuUus monachorum vel vir-
ginum seu virorum ibidem concurrentium nullam'» spem habercnt ' ad liberandum
monasterium de incendio. Ipse autem ancillae Dei, quae'* ibidem congregate fuerant,
foras murum extra monasterium ad vicina loca confugerunt. Tunc vir unus, cui cura 10
monasterii commendata fuerit^ regere, repente elevans oculos suos, viditque sanctam
Geretrudem stantem in summitate refectorii in ipsa"" specie vel habitu, qua" ipsa fuit",

et cum ipso velamine, qua" erat cooperta, semper iactabatP flammam de domo. Ille
autem vir'i tante'" visione non perterritus, sed gaudio magno repletus, suos sotios orta-
batur% ut constanter agerent. Ipse autem cursu concito' ascendens sursum, ut videret is
exitum rei. Tunc mirum in modum cumsubito" viderunt liberatum monasterium in ipsa
hora de incendio.

4. Alio quoque tempore admoniti* sunt per visionem aliquae de'' sororibus, ut
et'' iectulum, ubi sancta Geretrudis'' post laborem vigiliarum orationumque* solebat
fatigantia membra aliquid'" requiescere, ut nullus hominum ulterius in eume requiescere 20
fuisset ausus. Tunc praedicta Dei famula Dominica abbatissa'', nepta^ sanctae* Gere-
trude, quae secus pedes eius'* fuerat nutrita, gaudio repleta est, quod per tanta signo-
rum miracula eam Dominus dignatus est manifestare. Convocata autem universa' con-
gregatione, ipsuni lectulum tulerunt et portaverunt cum honore magno et Dei laudibus
et deposuerunt eum in basilica sancti Pauli apostoli, ubi nunc Dominus multa signa 25
atque™ virtutes ostendere dignatus est.

5. Fuit quedam puella in regione eadcm, quam gravissiraa egritudo depresserat,
et* nullus eam medicus per annos plurimos sanare potuissct, ct'' ad extremum oculorum
suorum luraen amisit et ccca efficitur^ Tunc parentes illius<* puelle tulerunt eam et
secum duxcrunt ad monasterium Nivialae*, ut saltim ibi invenirent aliquos medicos, so
qui eam curare^ potuissent. Tunc in ipsa nocte aparuit ei sancta Geretrudis per

Capp. 2 — 5. A \. 2. 3«. h.

Cap. 2. a) quia ? J. 2. b) migiatura A 2. c) totum semper ordinem A 2. d) Cho-
dulfus A 1, corr.; om. A 3o. b. e) ei A 1.

Ca2>- 3. a) om. A 3«. b. b) sui A 1 ; o. sanctae Ger(e)drudis virginis Christi in A 3a. b. 35
c) Nibilia ignis A 2; Niviallc A 3a. b. d) afferunt A 1. e) p. Ger(e)drudis virgo Christi quamdiu

vivens fuit in c. A 3a. b. f) viveret A 2. g) ila A 3a. b; erupit A 1 ; eripuit A 2. h) ullam
A 2. 3a. b. i) habebant A 2. k) quiquc ibidem A 1. 1) fuit A 2; fuerat A 3a.b. m) ipso

(aspectu in marg. add.) vel A 1. n) quo A 3o. b. o) fuisset A 2; fuerat A 3a. b. p) proibebat A 2.
q) de pro vir A 3a. b. r) ita A 1. s) adortabatur A 1. t) concite A 1. u) pro c. rasura 40

esl A 1 ; subito A 3a. b.

Cap. 4. a) ad monasterium per A 3a. b. b) a. sorores A 3a. b. c) ut in ipso lecto

A 3a. b. d) ancilla Christi add. A 3a. b. e) orationum instantia (instantiam A 36) s. fatigata

A 3a. b. f) aliqnod A 2. g) cam A 2; \n ipso lecto r. A 3a. b. h) abba nepota A 2 : iiem

infra. i) sancta A 2. k) ei A 1. 1) universi congregationi p?-. m. A 1; omnem congregationem 45 I
A 3«; omni c. A 36. m) a. v. om. A 3a. b.

Cap. 5. a) ut? J. 1. b) om. A 3a. b. c) eflfecta est A 3a. b. d) ipsius A 3o. b.

e) Niviala A 2 ; Nivialla A 3a. b. f) sanare A da. b.

1) Cf. Vitara c.l. 2) Haec Vitae anctor de Vulfetrude abbatissa narravit; cf. c. 6:

nepotam suam secus pedes eius — — nutritam nominc Vulfetrude. 50 »

DE VIRTUTIBUS SANCTAE GEEETRUDIS. 467

visum et dixit ad eam: 'Puella, noli dubitare, sed crede in domino lesu Christo et
vade ad lectum, que^ est positus'' in eclesia beati Pauli > apostoli, ubi Geretrudis
requiescere solebat*^. Ibi acceptura eris sanitatem de omni tribulatione, que'^ in cor-
pore* tuo pateris"^'. Ipsa autem puella propter gravitudinera infirmitatis suae non potuit
ante diem tertiura pervenire illuc. Cumque cuncta congregatio in borara tertiam ad
opus divinum consisterent?, et opere Dei completo, superveniente autem puella, quac
fuerat infirma, tuleruntque'' eara sorores et adduxerunt ad lectulum', ubi iussa fuerat
ambulare. Cumque se in oratione Doniino substravisset et ad lectulum ' inclinasset,
statim aperti sunt oculi eius, et totum corpus, que'' ante vulnerata fuerat, ita repente
sanata' est, acsi"" umquam vulneris nihil habuisset. Illa autera Domino" gratias agebat
et gaudio magno repleta est et exultatione" revertebat ad suosp parentes.

6. His ita^ gestis, contigit, ut predicta abbatissa, nepta'' beate"^ Geretrude'' de
hac luce migrasset, que post ipsam* gubernatrix extiterat Nivialense'' monasterio. Tunc
cuncta farailia unianiraiter omnes unam puellam ex nobile generc'^ ortam sibi elegerunt
abbatissam, cui nomen erat-* Agnes, qui et ipsa similiter nutrita fuerat a beataS Gere-
trude. Ipsa auteni postea edificavit eclesiam in honore virginis Christi sanctae Gere-
trudis'". Die vero eadera', qua ecclesia'^ aedificata fuerat, et lectum' fuisset cum
honore ibidem portatum, ipsa autem'" nocte omnes sorores in eadera aeclesia cum"
reverentia sollemnitatis" vigilias habuerunt. Finito autem matutinoP et opere Dei *
compieto et extinctis'» lucernis 7, quae "" seraper in eodem oraturio ardcre solebant,
mane autem'' facto, cum et ipse' sorores ad orationem in eandem ecclesiam intrasscnt,
et" viderunt^ oranes lucernas ardentes, que^*' ante extinctas demiserunt^. Unde factum
est, ut devulgatumy esset hoc miraculum per universam regionera illara, et fama cxiif
de virtutibus eius^", ut omnes, qui longe aut'' propo essent, venientes ibidera ad sepul-
crum beatC^ virginis remcdium qucrere animarura ef^ corporura simul, ct cum Dei
adiutorio omnes, qui illic ad*" amorem divinitatis auxilium querebant, sani atque in-
columis ^ indo revertebantur.

Capp. 5. 6. A \. 2. 3a. h.

Cap. 5 a) ita A 1. h) posita A 2. c) e rorr. A 1. rl) riiio corr. quji A 1; quo

A 2. 3a. e) alt. o nuperscr. A 1. f) paciaris A 2. g) consistebant A 2. li) quc om. A 3a./>.
i) lectum A 3a. h. kl quod a. viilneratum A i Ce corr.J. 3a. h. 1) .sanatuin A 1 (?). 3a.h.

m) a. n. v. om. A 2. n) om, A 2. o) exultatio A 2. p) p. s. A 1.

Cap. 6, a) a w. al. suppl. A 1. b) nepti.s h. l. A 3a. h. c) beata A 2. (1) virprinis

Christi atld. A 3a. h. e) Nivalienso A \. f) hortam g. A 3a; o. om. A 3h. g) f. abatct A 1.

b) Gererlnide A 3a; Gffrrlrudr; A 36. i) eodcm A 2; quo A \. k) aed. eccl. A 3a. h.

I) lectu.'i A 3a.h. m) om. A 3a. h. n) siimma add. A 3a. h. o) siinitatis ? A 1; sollcnini-

tatos vigiliasque A 3a. h. p) cursu add. A i. q) c.xtinctc siint InerTnr! A \. r) qui A 2.

n) f. a. A 3a (corr.). h. t) ipsas ? yl 1, corr. u) e.ras. A 1 ; om. A Za. h. v) vidoront A 1.

w) qiia« A 1 (e eorr.J. 2. 3a. h. x) rcliquerat A 1 ; diniisorant A 3a. y) devulgaretur (diviil^^a-

retur A 3b) hoc A 3a. h. z) exigit A \. n.) v. ancillar; Christi Oor(o)dnidr', ut A 3n. h. h) o. aiit
p. A 3a.b. c) B. V. Doi r. qnr^reront A 3a.h. d) a. ct c. A 3a.h. c) illic oiim ainnrc A 3a. h.

fi incolomes A 2. 3u. h.

1) Ecdnitia S. Pauli NivialemiH temporrt Ottonin Ifl. imperatoris (n. 1)0 2j 'nnvitrr', i. r.
drnuo, r.nnidrucla (Mirarnn, Opera dipL I, p. 656j, mfic. VII. iam rxJilil. I'Jx /inc loco /Innvell,
< 'Anfdnge det Karol. Ilaunen' p. l.O^, trmcre coUrf/it, Vitnm (irrrlrudin avtr narc. XI. com-
ponlnm non enKn ; r.f. Frirdrinh, 'Kirchengrnch. Drutnchl.audn' II, 1, p, 341. 2) Imvio pont

Vulfrtrudrm iJominica Geretrudi Huccenait; cf. Vitnm c. C>. 3) Itnriue AgnrK nrriptorin temporr

iam defuncta erat. 4) OpUH Dfti vel diviiiiini pro nfficio divinn accipilur, ul in /i'r,/idn

S. Itenrdicti c. 16. 22 cet. ; cf. Ducange ed. Favre VI, p. fjl.

59»

468 DE VIRTUTIBUS SANCTAE GERETRUDIS.

7. Erat autem quldam vii' in hac vicina loca, cuius uxor ceca est effecta^, tulit-
que eam vir suus et adduxit eam'', ubi sancta virgo quiescebatc, ad supradictum raona-
stcrium Niviala**. Cum autem ecclesiam'' iutrassent, et illa stetisset subter unam*" lam-
padem, repente eflfundebatur illa candelas^ qua ipsa'' subter stetisset', et efFudit'^ super
pallium, qua' induta erat. Omnes", qui illic aderant et viderunt hoc miraculum, 5
tenentes ex ipsa gutta, et" uncxerunt oculos eius, et statim inluminati sunt oculi
mulieris, que° ante fuerat caeca. In crastinum autem confortata est in fide et spe etP
in virtutibus sanctae virginis i Geretrude "■ sana reversa est ad* domum suam. Quoniam
satis longum est' per ordinem totum enumerando perstringere, quanta fecisset" Deus
per eam omnibus ad eam confugientibus^ et causam salutis ab ea postulantibus, cum lo
adiutorio Domini omnes inde^'' incolumes revertebantur; qui nomen cius cum'' fide
invocantesJ', de quacumque tribulatione obpressi fuissent^, statim eis^ angelus Domini
adfuit'' adiutor.

8. Alio quoque tempore dum latrones quendam puerum conprehenderunt* et
ligaverunt eura'', cumque diu teneretur in vinculis, volentes eura in captivitatem «^ extra 15
patriam venumdare, tunc* subito puer reraemorans cura fiducia nomen sanctae Gere-
trude* deprecatusque eam, ut sibi auxilium inpendisset, statim ceciderunt vincula de
manibus eius, quibus fuerat ^ colh'gatus, et coepit currere, ut se liberaret. lUi autem
viri, qui euni vinctums habuerunt'', similiter ceperunt currere post ipsura, ut eum con-
prehenderent", et non potuerunt. Sicque liberatus est puer de'^ manu latronum et ini- 20
micorum eius*.

9. Iterum autem postea alio tempore dum vir quidam in magnis crirainibus in-
ventus fuit''', ita ut dominus eius iuberet^ eum tenere et in vinculis constringere*^,
tunc ille infelix in angustia positus et nimio pavore perterritus, quia omnes qui ad-
erant de vite eius'' longitudine eum nihil habere* sperantes, ipse autemf, qui erat 25
vinctus, confortatus est in spe ets deprecans se'' ad sanctara', ut sui miseri'' auxiliaret.
Statimque et in ipso' tcmpore confracti"' suntferri', unde erat strictus", secumque ipse**

*) per auxiliuin sanctae Ger(e)(lrudis add. A 3a. h.

Capp. 7—9, A \. 2. ia. h.

Cap. 7. a) eff. est A 3«; est 07». A Sh. b) 07n. ? A 2. c) reqiiiescit A 3a.h. d) Nivialla 30
fere A 3a. b. e) ecclesia A 2. f ) unum ])r. m. A 1. g) ille, qua A 1 ; effudit illa candela,
supter (subter A 36) qua i. stet. A 3a. h. h) illa A 2. i) subTserat A 1. k) venit A 3a. h.

1) quo A 3a.b. m) Omnesque qui A 3a. h. n) ovi. A 3«. h. o) e postea suppl. A 1. p) ila

A 1. 3a. b; om. ? A 2. q) om. A 3a. b. r) Gcretrudis ? J. 2. s) in A 3a. h. t) est enunie-

rando A 2. u) q. benoficia facit Deus cottidie propter suam misericordiam omnibus illuc confug^en- 35

tibus A 3a.b. v) confnig-icntibus A 1; confugentibus A 2. w) exinde A 1. x) confide A 2.

y) invocabant, q. A 1. z) erant A 2; essent A 3a. b. a) om. A 3a. h. b) aderat A 1.

Cap. 8. a) conpraehenderent 1. A 3a.h. b) om. A 1. c) captivitatc A 3a.h. d) tum A 2.

e) Geretrudis 7 A 2, ut infra. f) c. f. A 3a. b. g) ligatum -A 3a. h. h) habuerant A 1.

i) conprehenderunt A 1, corr. m. al. k) da J. 2; de manibus A 3a.b. *0

Cap. 9. a) fuisset A 3a. b. b) iussit A 2; iussissot A 3a.b. c) confringi A 3a; con-

stringi A 36. d) huius 1 A 2; illius spacio ni(c)hil A 3a. h. e) hab^re A \', e\ A 2; om. A 3a. b.

f) miser add. A 3a. b. g) sp. d. convcrtit se ad sanctam virginem Christi (Chr. om. A 36?) Ger(e)-
drudem, ut ei misero A 3a. h. h) om. A \. i) virginom add. ? A 2. k) misero A 2. 3o. 6.

1) 0771. A 1. m) confracti serri A 1; confract» sunt ferre A 2; confracti sunt nexus ferrei (ferreus 45

A 36), unde A 3a. b. n) constrictus A 3a. 6. o) 07n. A 1 ; secundum ipse d. .4 2 ; secumque

eos ipse detulit A 3a. 6.

1) Ferra sunt catenae; cf. Ducange ed. Favre III, p. 444.

DE VIETUTIBUS SANCTAE GERETRUDIS. 469

detulit ad monasterium Nivialae^ et omnes porte'' ostiaque eclesiarum apperta'^ rep-
perit et ad ipsum sanctum lectum"^ perv^enit, ibique liberatus est per® virtutem sanctae*^
virginis *.

10. Anno autem trigesimo tertio post obitum beatae Geretrude, inspirante Domino,
venit* in corde sue germane'' nomine Becgane*^, ut sibi ipsa vellit^ monasterium ' con-
struere. Postea vero in tale^ devotione venit ad supradictum monasterium Nivialae'^,
postulansque praedictams abbatissam Agnem'* simulque omnem congregationem, ut ei
aliquo' adiutorium prebuissent^ de causa spirituale^, unde maximam uecessitatem
habuisset"» sue devotionis initium. Tota autem illa congregatio amantissimo animo susci-
perunt petitionem", quam ipsa postulasset, et dederunt ei reliquias et libros sanctarum
scripturarum. Similiterque dederunt" ei in sancto habitu seniores spirituales sororesP,
quii ipsum monasterium docere potuissent regularis'' vite disciplinam^ normamque
relegionis initium'. Et ex eo lecto ei" dederunt partem^, ubi sancta Geretrudis, ger-
mana sua, migravit ad Christum. Tunc christianissima matrona, acceptis his omnibus,
quae ad relegionis reverentiam pertinebant, cum honore et reverentia hec omnia secum
detulit ad monasterium suum cum gaudio et^ exultatione magna repleta. Cum autem
adpropinquassent ad monasterium, ubi tendebant ■"', levaverunt cum canticis crucesy et
Domino laudes caecinerunt^; portaverunt* reliquias et lectum sanctum, quam^ secum
detulerant*^, et posuerunt eum iuxta altare sanctae Genoveve'* virginis. Quis autem
horainum verbis explicare poterit, quanti* ibidem cotidie a demonio'^ mundati, quanti
infirmi curati? et de quacumque tribulatione* liberati. Anno autem secundo, perfectis
omnibus et bene dispositis, matrona illa migravit ad Dominum.

11. Post non multos vero dies ad eandem^ monasterium quedam relegiosa femina
venit, ex nobile'' genere orta, cui nomen erat Adula, in omnibus vere ancilla Christi,
in habitu casta, in humilitate relegiosa, in*= caritate non ficta, in'' elimosinis senibus ac
pauperibus larga, egenis et peregrinis hospitalis. Sed tamen*^ dubitationem Iiabebat,
utrum Dorainus tanta signa adque*" virtutes per meritums beatae Geretrude dignatus

*) t. ibi clamaverint ad Deuin (Dominuin A 3i), lil>c'riiti redeunt. Anno A 3a. h.

Capp. 9 — 11. A \. 2. 3a. L.

Cap. 9. aj Niviala A 2. b) portas osteaqu^ A 2; portas monastcrii, liostias ccclesiarumque
A 3«. b. c). apertaa A 2. '.ia. b. A) locum A 3o. b. e) p. — v. ovi. A \. f) Ger(e)dnidi8
aild. A 3a. 6.

Cap. 10. aj vivens .4 1 ; v. s. g. in cordo (corr. A 3b) sanctae Ger(e)dnid9 nomino A 3o. b.

b) gemani' pr. m. A \. c) Hccca A 2; Be),'gane A 3a. b. d) vellet A 3a. h. c) tali ? yl 2 ;
vcro d. fideli v. A 3a. b. f) Niviola A 2. g) predicta A 2. ii) igiicin A 2. i) aliqiifim A 2;
alifiuem A 3a; aliquod A 3i. k) praebcrent V A \. 1) sjiiritali A 2. 'ib; spiritalia A 3«.
m) babcbat yl 1 . n) ciiis add. A 3a. b. o) dedcrant A 2. ]>) (soior vi. al. in lilura .vcr.)cH
A 3«; «or. om. A Hb. q) Ua A 2. '6a.b; quae V A 1. r) •^"g-uiari vitam A 2. s) disci-
plinc A 1. t) 0771. ? i4 2. u) d. ei A 3«. b. v) p., in qtio s. A 3«. b. w) om. A 2.
x) ti-ndcbantiir A ?>a. b. y) criicis A 2. •/.) ca&iiincruiit, t!sp. nll. n A 1; et add. A '.ia. b.
a) om. A l. b) qucm A 3«; qin; A '6h. c) detulcrunt A '.ia.b. «1 ) Genovcfv (Gciio.fc: m; A 3a)
v. Cbriflti. Q. A 3a. b. c) qiiantc A 2. f) dcmonibus maiidati (rorr. m. al.J A 1 ; liciiioiiio
miindatf; A 2. p) curatc A 2.

Cnp. II. a) ::i(ii; A 1; (ca ra«. ?)iiilcm A ■in; (■uikIciii A 36. b) iiobili .1 2. .in. b.

c) om. A 2. (]) ct A 2, o) d. t. A 3a. b. f) a(| ; j/r. m. A 1. g) incrita A 3tt. i.

1) Ntrmpt! monfistrrium Andancnnc apud Andamim tiru Andenuavi, relrhrc c»niitahi8 Namur-
ccmin mnnirijnum, haud jtrncuL a ripa /luminiM Monae: quod monaiitcrium in .lacculariiim canoni-
carum collcfpum ronvermm cnt, arquc ac Nivialcnnc. Mabillon.

691,

470 DE VIKTUTIBUS SANCTAE GERETRUDIS.

esset ostendere, an non. Unde contigit, ut contcntio inde exoriretur'», sie tamen quasi
per'' ioco inter praedictam matronam et unam famulam Dei ibi*^ in monasterio. Qua-
dam autem die interrogabat "^ eam matrona, dicens: 'Quale* die erit ista festivitas
M. rt 17 sanctae CJeretrude'^?' Illa autem respondens dixit: 'Quinta ebdomada in quadragisima
in sexta feria''. At illa dixit: 'Absit hoc a me, ut^' hac solemnitate aliquid extra 5
solito penso'' servitutis nostre augere voluero' in refectione'. Ipsa autem puella respon-
dens'' dixit: *Si' autem ipsa aliquid apud Deum"" impetrare poterit", faciat tibi, ut die
eodera volente" nolenteque fsicias caritatem-'. Cum autein adpropinquasset dies ille,
tunc omnes, qui ad hanc solemnitatem illici' convenerant, sive*J viri sive fcmiuae,
raonachi ac virgines Christi, cuni honoro ef reverentia celebrantes diem illam. EtP 10
post explcta solemnitate missarura, tuncP sumscrunt cibum potumque cum gratiarum
actione^* gaudentes ex omnibus escis, quibus licitum fuit quadragessimo tempore corae-
dere; sola auteni ' matrona ea" die non commedit. Erat auteraP ei filius parvulus,
quera multura diiigate^ dihgebat. Superveniens autera infans petit"' ab ca, ut sibi
licuisset ludificare'^. Illa autem dixit ad eum: 'Fac tibi, quod visy'. Infans autem 15
iocabat^ et currebat huc illucque. Subito* casu contigit, cecidisse eura in fonte'', que*^
illic erat, et tani diu ibi iacebaf^, usque dura sorores de mensa surrexerant*' cum
gaudio repletas •", laetantes et bene s refectas. Una autem de sororibus supervenit et
dixit: 'Scitis, quod iste^' filius matrone mortuus est'V' Interrogabant eam, quis illum
occidissef*. IUa autera'' respondens': *In fonte'' cecidit, ibique mcrsus est'. Tunc'"^^
illa sanctimoniales", qui antc contenderat" cum ipsa matronaP de virtutibus sanctae
Geretrude, exclaraavit voce raagna et dixit: 'Sancta'' Geretrudis, tu hoc fecisti, quo-
niam nolebaf raater huius ^ infantis virtutibus' credere, que" per te Dominus operatus
est'. Et ait^ iterum: 'Obsecro sanctitatem tuam, sancta^^ Geretrudis virgo^ Christi,
et per dorainura nostrum lesum Christura tibi adiuro, ut, sicut apud Dominura inpe- 25
trare poterisv, ita cura resuscitare digneris'-'. Et cepit ire festinanter, ut peteret^ in-
fantera. Cura autera iret, raater eius obviara ei facta est et dixit: 'Quid facis, soror?'
At illa respondens tertio cum iuramento et dixit: 'Quod ego facio, et tu fac similiter.
In veritate crede, quia'* in ac eadem hora tibi*^ vivum restituet filium tuura sancta
Gerctrudis'. Tulit autera infantem et posuit eura iuxta lectura beate*' CJeretrude. Mox 30

Cap. 11. ^ 1. 2. 3a. b.

Cap. 11. a) exoritnr A 2; exoriret pr. m. A 3«. b) pro A 2; per iocnm A 3a. b. c) ibi-

dem 7 A 1. d) interrogavit A 3a.h. e) Quale — f. s. Geretrade om. A 1; Quali A 'iia.b. f) Gere-
trudis 7 A 2- Ger(e)drudc A 3a. b. g) in add. A 3a. b. h) pensu A 3a. b. i) augeam in A 3a. b.
k) respondit dicons A 3a. h. 1) Si beata Ger(e)drudis aliquid A 3a. h. m) Dominum ? 4 2. 35

n) potest A 1. o) volens nolensque A 3a. b. p) om. A 3a. b. q) sibi v. sibi A 2. r) (et r. om.)
celebraverunt dieni illum A 3a.b. s) actione: Gaudcntes distinguit A 1. t) illa add. A Sa.b.

u) eo A 2. 3a; ea die om. A 36. v) ita A 1. 2; delicate A 3a. b. w) petiit A 3a.b. x) iocari
A 3fl. b. y) fili add. A 3a. b. z) c sitperscr. A i. a) Subitoque A 3«. b. b) fontcm

A 2. 3a. b. c) qui ibi A 3a. h. d) iacuit, quousque s. A 3a. b. e) snrrexerant A 3a. b. 40

f) repleta — — refecte A 2; replete omnibus bonis laetantes et b. refect§ A 3a.b. g) superser. A 1.
h) om. A 3a.b. i) et add. A 3a.b. k) occidit A 3a.b. 1) respondit A 2. 3a.b. m) Tum A 1.
n) sanctemonialis, que A 2; sancta monialis, que A 3a.b. o) contendebat ? A 2. p) fida <idd. A 1.
q) sanct? A 2. r 1 noluit A 3a. b. s) eius A 2 ; istius A 3a. h. t) tuis add. A 3a. b. n) quas
A 2. 3a. h. v) dixit A 3a. b. w^ beata A 3a. h. x) virginis A 2. y) potes A 3a. b. 45

z) dignetur A \. a) putaret ? A 2; tolleret A 3a. b. b) qui iam ac pr. m. A 1. c) f. t. t. v.
restitit j4 1. d) exir. e m. al. superscr. A 1.

1) Ex annis aut 691. aut 696, de quibns agi potest, a. 691. antepono, cum etiam in
miraculis sequentibus Geretrudis mors anic a. 659. collocata sit; cf. .supra p. 449. 2) Caritas

significat epulas sollemnes diebus anniuersariis sanctorum celehratas ; cf. Ducange ed. Favre h. v. 50

DE VIKTUTIBUS SANCTAE GEEETEUDIS. 471

mirum=> in modum subito aspitientibus i* surrexit infans, qui ante fuerat mortuus.
Ex illo autem die praedicta matrona cepit credere •= virtutibus sanctae Geretrude.
Eadem'' vero hoi-a convocans universam familiam suam, implevit postea, quod ante
negavit de caritate, et in crastinura missam celebravit in honore virginis Christi
Geretrude et cum omnibus sororibus refectionem habuit. Infans autem absque ulia
lesione ministravit^ illis^ et manibus suis potum praebebat unicuique per ordinem.
Igitur supradicta matrona illum sanctum lectum aurums gemmisque pretiosis undique
circumcinctum ^" pulcherrime exornavit. Et ne cui hoc incredibile fortasse videator,
testem Deum invoco, quod oculis meis' vidi et per idoneos testes didici'' hoc quod
scripsi. Nunc autem de virtutibus et miraculis eius satis' sit dictum; non tamen™
totum per ordinem explicare potuimus", quae cotidie in suo nomine Dominus dignatus
est operare. Ergo nunc Dominura deprecemur", ut per eius orationesP dignetur nobis^
adiuvare, cui est honor, virtus et hymperium et gloria in secuia seculorum. Amen.

[VIRTUTUM» SANCTAE GERETRUDIS CONTINUATIO.]

1.'' Sicut et nos sciraus, quod raultas spiritales lucernas in hoc mundo Christus
inluminare dignatus est ad illorum erudicionem, qui hoc credunt, quod Spiritus sanctus
per os David praenuntiavit, dicens: Mirahilis Deus in sanctis suis, Deus Israel ipse Ps.67, 36.
dabit virtutem et fortitiidinem plehi suae: henedictus Deus, quia pro dignis operibus
merces sine fine manet cum Christo. Ideo ef^ augmentum bone fidei vestrac caritati
scribere conamus"*, quod Dcus omnipotens per merita virginis suae Geredrudae" dignatus
est ostendere super istara feminam noraine Adalperga'' de pago Venocnse ', de illis
partibus maritimis, ubi sanctus Walaricus in corpore requiescit^; ibi ipsa puella caeca
fuit nata. Anno vigesimo secundo aetatis suae aparuit ipsae pucllae quaedam sancta
Dei monialis, virgo albo pallio vestita, pcr horas tres admonuit illam, diccns: 'Festina
ad sepulchrum sanctae Geredrudae virginis Christi, et illa tibi adiuvat'. Post hanc
visionem surgcnss illa caeca, nunciavit haec per ordinem raatri'' suae. Mater vero
eius negabat hoc, dicens: 'Non credo tc esse tanti meriti', ut virgo Dei Gercdrudis
tibi in visione locuta sit'. Ipsa autem caeca reversa est tristis et venit ad unum sacer-
dotem, narravit ei omnem visioncm''. At ille rcspondens, dixit ei: 'Non dubitare',
tu"" filia, sed festina in pago Bracbatense ad monasteriura Nivialla"; ibi requiescit
beata Geredrudis in corpore'. Va ipsa cacca exortata in vcrbis cius, mense" uno per-
rexit, quousque pervcnit ad monasterium. Ipsaquc nocte apparuit ci ipsa virgo Dci

Cap. 11. A \. 2. 'da. h. Coid. Caj). 1. A '.ia. b. c.

Cap. 11. a) i 7fi. al. Hupjil. A 1. h) illis add. A 1. c) iii add. A 2. 3a. d) coficin

V. c. A 1 «) miniiitrabat A iin. b. (} illic A 1. g) auro A 2. lia. h. h) ciicumornavit i)ii]-

cherrime. K,t A 'Aa. b. i) Hiiia viflit A 'ia. b. k) didicit qui hoc .scriiisit A 'ia.b. I) d. ,s. .sit

A 'Aa. b. m) non tDta A \. n) iiotcrii/iUH A 2; iio.s.siiiiiuh A 3a. b. <>) dciirccciiiiis A 2; d. I>.

A 3a. b. p) orationi pr. vi. A 1; ut pcr oratioiiilius ( Iiiih iliibia A lia ; <>|icrjitioii(iii A '.'b) Hiiiictac

Oer(c)dnid<: virginis «uao dif^ictur A 3«. b. q) no» ? A 2.

Cont. Cap. 1. a) tUnluni IpitP. inHcrlpni. b) innneri de$. coild. c) ad vi. (il. in lilurn

ler. A 3a. d) ita A 'Sa. a) Oerdr. itempcr A '.ib. r. {) corr. w. til. Adalburgani A 3n; A<lnl-

pnrgam A Hb. c. g) ca ndd., tp.d eran. A 3a. h) matrin, crtr. h irnH. A 'Aa. i) nicriti : A '.Ut.

k) iiHftioncm ? A 'ia, corr. \) dubita A 3a (r. corr.). b. c. m) tua, r«». a A 8a. n) Nivalla A 8r;
Lothunn (vulgo IjCUZC pro/ic Tounimj) lleuHclicniun ; Lutliouna Mabillon. o) un-nHo A 36, corr.

l) 'I'atjH de Vimeu.n' MabiUonittn, AA. SS. <,rd. S. Ileurd. nnrr. II, p. 7G. 'J) HniiiiritrU

in monaBterio LcucmaenBC (hodie S. Valenj-itur-Sommc) ; cf. Vitam eiu$ apud Mabilluti, -1.1. SS.
laec. II, p, 88.

472 VIRTUTUM SANCTAE GERETRUDIS CONTINUATIO.

sacrata et dixit ad illam: 'Puellam^ caeeam, festina, ue tardare venire ad sepulelirum
virginis Christi Geredrudae'''. At illa surrexit festinans<=, quantum potuit, propei'avit
ad monasterium Nivialla'^, ubi beata Geredrudis requiescit, sub tegumento * sancti Petri
apostoli honorifice scpulta. Ibique se prosternens ad sepulchrum sanctae^ Geredrudae,
magno labore estuans, ita ut manibus suis ipsa rumpebat'^ capillos capitis sui, magnum 5
gemitum ostendens in corde suo, multis ibi adstantibus de ipsa congregatione beatae
Geredrudae, quae testes fuerunt de hac re. In primo pullorum cantu ipsa caeca inlumi-
nata fuit, et ipsae sanctae moniales, quae ibi adstabant, oculis suis viderunts. Et sicut
lacrimae erumpere solent ex oculis, ita exivit primitus sanguis et postea'' clarius et
clarius coepit videre. Ita omnipotens Deus dignatus est' ostendere suam pietatem per lo
i.sept. merita ancillae suae. Hoc fuit factum die Kl. Septb. anno 8, postquam cum*» Dei
providentia Egeburc misericordiam ^ indigens Dei extitit gubernatrix ' et mater spiri-
talis sanctae congregationi Nivialense.

2. Hoc longum est scribere, quod cottidie multi ibi venientes, ad laudem Christi
nominis absoluti a vinculis, liberi laetique redeunt, Ideo^ undique pauperes et pere- 15
grini concurrunt catervatim, precantes pia mente sanitatem. Nec mora, mirifice Cliristus
conditor ibi multa ostendit miracula maiestatis suae. Ex ipso vero marmore, unde
sacrum corpus tegitur, per Christi gratiam ad declaranda merita virginis suae oleum
limpidissimum affluenter currit. Per huius liquoris hunctionem multi caeci et infirmi
saiiitatem^ recipiunt, nec non assidue caelestes cereos inluminasse in circuitu sepulchri'', 20
ubi sanctum corpus requiescit. Sed hoc non est miraculum, quod Christus eam tali
anchora"^-^ decoravit, quia ipsa vixit vigilanter in officiis Christi.

3. Extremum diem clausit anima Inota. Deo dante, cum gloria caeli
claritatem petivit, aeternaeque lucis praemia fruitura% facie ad faciem laeta
Christum cernit. Prudens mater in vita sua feliciter gessit. De miseris curam 25
habens, in omnibus viam veritatis secuta est. Dorainus omnium dilexit eam.
Doctrix'' extitit disciplinae Dei, et amator factus est Dominus pulchritudinis
eius. Vultu pulchro splendebat, toto corpore casta et sobria. Docta verbis
divinae legis<=, insignis meritis lucebat, cum pace regimini praefuit sanctae
congregationi Nivialense "^. Relictis terrenis, transivit ad caelestia; sanctorum con- 30
sorcio iuncta, modo laetatur cum Christo in aula caelesti, cunctorum bonorum
fruitura sorte beata, clara inter ceteras, gratia Dei flagrans, sancta Dei virgo
Geredrudis. Extitit mater veneranda et casta; virginitate potens, nescia
malorura, vixit bene sociata inter candidas Christi oves. Aeternam a Christo
adsumpsif coronam et cum pio Patre regnat sublimis in arce. Mox petivit 35
caelestia, angelico circuradata coetu, consors thalamis, ubi centuplum fruitur
aeternisf in arce lucis perpetuam vitam, quis euangelici sermonis iussa secuta
fuit. In excelsis'' caeli de tuis thesauris' habitura in aevum, vendidit et sparsit,

Capp. 1 — 3. A 3a. b. c.

Cap. 1. a) Puella caeca A 3b. c. h) Geredernde A 3a, corr. c) festi : : : : ] nans A 3a. 40

d) Nivalla A 3b. c. e) beatae A 36. c. f) rnmperet A 3b. c. g) virderunt A 3u. h) pr. m.
superscr. A 36. i) pr. m. superscr. A 3a. k) misericordia A 3a (e corr.J. 6. c. 1) geb. A 3a,

corr. m. al.

Cap. 2. a) Idcirco, pr. m. superscr. Ideo A 3a. h) e corr. pr. m. A 3a. c) sepulhcri A 3a.
d) honore m. al. in litura scr. A 3a. 46

Cap. 3. a) futura A 36. c. b) Doxtrix A 36; Do:ctrix A 3c. c) legis insignis. eorr.

legis. insignis A 3a. d) Ni : valense A 3a. e) sumpsit A 36. c. f) aeternae A 36, c. g) Quae
euangelicae A 36. c. h) excelsi A 3a, corr. i) h. t. A 36. c.

1) Cf. Vitam c. 3, supra p. 457, /. 20. 2) Ancora etiam pro nota, signo accipitur;

cf. Forcellini ed. de Vit I, p. 266. M

VIRTUTUM SANCTAE GERETRUDIS CONTINUATIO. 473

quicquid habuit, egenis. Modo laeta cernit Christum, propter quem cunta dereli-

quit virgo constans^ animo, vultu linguaque iocunda, orta de patre eximio,

regali progenie clara. Adfuit sponsus Christus; reddit animam laeta, invio-

lata et casta. Relinquens gloriam in terris, munera laeta capit in caelestibus.

Quam nullus segregat a comitatu agni. In alto throno'' caelestis Regis matrem,

credimus, cum gaudio videt. Sponso placitura Christo, cum sanctorum numero
in triumpho sociata, angelicis in ulnis portatur. Corpore cupiens dissolvi et

vivere*= cum Deo, contemplans caelestia, terrena non ambiens^, gaudens anima
perducitur ad Christum, bona documenta gregi relinquens de dogmatibus cae-
lestibus. Adveniente sponso, splendidam paravit lampadam. Sine fine adorat

Regem caeli in throno. Vivit felix Geredrudis, beata per secula. Amen.

4. Sed neque hoc silentio^ tegendum est, quod ad laudem Christi nominis
factura est. Postquam beata virgo Geredrudis de hoc mundo migravit ad Dominum,
anno centesimo vicesimo septimo''-", anno 15.*^ regnante domno Carolo'' piissimo atque sep, '^T'
christianissimo rege Francorum, erat quaedam puella parva^ in terra Riguanense debilis
genuisque contracta. A primevo aetatis suae gressum non diiudicabaf nec medellam
sanitatis recipere potuit. Contigit autem, ut parvula adducta fuisset ante conspectum
Hildigardae* reginae ad elemosinam accipiendam. Et post accepta elemosinam'^ man-
dabat reginas adduci eam in palacium ibique de sua elemosina sufficienter consolare''.
Post aliquod' autem tempore venit in cogitatione '' domnae reginae, ut ad' honorem
sanctae Geredrudae virginis ipsam parvulam direxisset ad Nivialla monasterio, ut sua
elemosina et beatae Geredrudae misericordia cum illis ancillis™ Dei, quae in ordine et
conversatione " Christi servitutc stare videbantur, vivere debuisset". Nocte autem una in
ip.sa vigilia theophaniaeP-» iacebat ipsa parvula contracta in stratu suo, dum sorores hora 783, lau. 5.
canonica in ecleseai beatae Mariae virginis reddebant officium. Venitque beata CJere-
drudis in ipsa habitacula, ubi illa puclla debilis iacebat, tenens c^reura candidura atque
splendentem ■■ in raanu sua. Dixitque beata* Geredrudis ad eara: 'Quare non dorrais,
puella?' Quae respondens, ait: 'Domina, non possum.' Subridensque beata virgo, ait ad
eam: 'Loquere ad sorores et dic' ad eos", quoraodo mecum locuta fuisti. Et si tibi cre-
dere nulunt, die crastino ante horam tertiara do^ tibi tale signum ostendere, ut veraciter
credant sorores, fiiia, quod tu mecum locuta fuisti, et tu ccrtara tene hanc visioneni.

Capp. 3. 4. A 3«. b, c.

Cap. 3. a) costans, ut vid., pr. m. A 3a. h) t^^rono A 3a. c) (man m. al. in litura scr.)
ere A 3a. dj ambiren», raa. (^ A 3a.

Cap. 4. a) sileam A 36. c; m. ul. corr. silentio A 3c. b) centesimo XXVII: (erat XXVIII)

A 3o. c) VX. A 36. r. d) Karolo A 36. o. e) dicabat A 36. c. f) eloiiiosina A 36. c.

g) rcgna A 3a, corr. Ig consolari A 36. <:. i) aliquanto A 36. c. k) coginc A 3«, corr, m. ul.

1) c corr. A 3a; ad li. om. A 36. c. m) 6/« scr. A 3«. n) convcrsione A 36. c. o) drbiiisset

A 3a; roebaiflflet A 36. p) li superncr. A 3a. <\) lla pr m. A .'<«. r) Hjdcndidum A 36. c.

■) beatae pr. m. A 3«. t) c in lilura m. al. ncr. A •ia. u) eas A 3« (c corr.J. b. c. v) dc?

A 3a, corr. ; t. h. do tibi o. A 36. c.

1) Cum 1.5. annuH Karoli rrffis cum anno a Chr. n. 782/78.3. couvenint, a. G.OG. di.rrtrudnn
morluam esse putnvit, tjiii fiaec scripsit. 2) Ricbburf^a noiiiinc in Ir.rlu Mnhillauiaiio nddiln

tunf. Itn vorntur in chartn Ollouis I, dnJa n. 0(10, i/ir 24. lanunrii, sed uiu/ln pnst intrrpolnta
fapnd Sir/crl, Monumrutn (lervi. 1)1). I,'A, p. A'6'A): nnno (•«•ntfHimo 27. post (raiiHilmii Kaiicfc
fJortriullH triulidit f|iif!fl;iin piiflla iioiniiM! IticbiirgiH oimiiciii licrcfiitiiffiii HHiini iii fcnii Itiltiiii-
rftnHi in villa Unczftfclf, niiinMaH 12, cfclcHiiiin ct oinii(;iii fiiiiiiliiiiii hiiiuii. .'!) IpKO nnno \h.

Knroli regis, die scilicet 30. Aprilis a. 78.'{, Ili/dri/nrdiH rrr/inn dirm snprrmum o/iiit ; rf. Mil/d-
bnc/irr, 'Knrol. Ilrgetten' p. 0.'). 4) Dfiiiiiiiir-ac ap|i!irifif)iiiH Mnbillon. Intrliei/ilur Hpi/dtnnia

Domini ; cf. l)ucani/e ed. Favre VIII, p. !>7.

8S. K. Meroving. II. 60

474 VIRTUTIBI SANCTAE GERETEUDIS CONTINUATIO.

Ego sum Geredrudis; mecum locuta fuit"'. Et haec dicens, cum raagna claritate abs-
783, lan. 6. cessit ab ea ipsa via qua venerat''. Die autem crastina surrexit ipsa puella et portata
est in habitationera <^ domus, ubi Christi virgo Oereilrudis secus pedes beatae Iduber-
gane sive Ittane**' genetricis suae spiritaliter^ nutrita'", crescebat, in sancto exeraplo
gradienss, feliciter vixit in iuventute. Curaque ipsam puellulam lavassent et vestimentis 5
induissent, ipsa parvula innocens subito respexit viditque ante se sanctam Geredrudem
stanteni, tenenteni cereura candidum in raanu sua, ct statim absoluta sunt vincula de
genuis debilibus atque contractis. Cumque ipsa contracta subito sursura se erigeret,
beata Geredrudis'' reversa sub ipso' toguraento beatae Mariae semper virginis in por-
ticu, qui'' est dedicatus in honore sanctae Agadae' virginis martyrisque Christi. In lo
ipso"" aede sancto transivit de hoc mundo inter choros angelorum ad caelcstia regna.
Statim autem post conloquium sanctae (ieredrudae" et aspectu" speciei illius ipsa con-
tracta melius ac raeHus coeperunt bases eius solidare''. I^rectaque stetit in ipso loco
subridensque ait: 'Video te, domina. video'. Fuit in*i illa congregatione una peregrina,
cui mandatum fuerat a sororibus ipsae puellae ad ministrandum"" seu litteras ad docen- is
dum, quae magno pavore perterrita, dixit: 'Filia, quid vidisti?' At illa ait: 'Dominam
meam Geredrudem ^" antestanteni et c^reum candidura tenentem in raanu sua'. Haec
audlens ipsa peregrina, expavescens valde, adpraehendens eam per manum, duxit in
ecclesiam beatae Mariae virginis et posuit eam ante formulam, ubi Geredrudis sancta
sedere solebat, quando sorores hora canonica Deo officium reddebant. Tunc tereia 20
vice ipsa parva puella vidit sanctam Geredrudem^ statimquc hoc notura' factum fuit
in omni congregatione ancillarum Dei ibidem Dco servientium vel consistentium. Et
fecerunt conventura magnuni in eclesia beatae Dei genctricis Mariae et invenerunt
ipsam puellam super pedes suos stantem ct erecta, quae antc super genua sua pro-
strata, se trahebat super terram. Tunc illa congregatio prona in terra laudaverunt" 25
nomen Doraini prae^' gaudio, quia affluenter erurapebant lacrimae^'' ab oculis illarura.
Susceperunt autem ipsara puellulam, cum reverentia duxerunt in ecleseam beati Petri
apostoli ad sepulchrum beatae Geredrudae virginis Christi. Conlaudabant et glorifica-
bant Dorainum'', qui dignatus fuit per suaui ancillam Geredrudem dare ipsae puellae
pauperculae caelestem medicinara. Tunc omnis familia' ante portas monasterii, sacer- 3o
dotes cum clero sive domestici ex vicinaJ' loca, qui hoc audierant, cura gaudio con-
currebant. Feceruntque ibi memoHam cum magna festivitate de rainisterio sacerdotali,
et cum omni officio spiritali glorificantes in sanctae virginis miraculo, laudabant ct''
glorificabant Patrem et Filium et Spiritum sanctura, cui est gloria et potestas et im-
perium, laus et iubilatio sine fine in saecula saeculorura. Araen. ss

EXPLICIT» \^TA SANCTAE GEREDRUDAE" VIRGINIS.

Cap. 4. ^4 3rt. h. c.

Cap. 4. a) fuisset A 3h. c. b) nc m. al. suppl. A Sa. c) ta m. al. suppl. A 3«.

d") Itane A 3b. c. e) spirataliter A 3a, corr. f) nutritam A 36. c. g) radiens pr. m. A 3a.

h) is m. nl. add. A 3a. i) ibso A 3a, corr. k) quae est dedicata A 3h. c. 1) Ag^athae A 36. c. 40
m) ipsa a. sancta A 36. c. n) Gcrdrudis A 36. c. 0) aspectfi A 3« (e corr.). c. p) solidari.

Erecta A 36. c. q) 2^<^^^ ^^ ^ '«''■ (eam ?) eras. A 3«. r) ad ministratum A 3a. s) Gerdrudam

A 36. c. t) nutu A 36. c. u) laudabit corr. laudavit A 36; laudavit A 3c. v) p. g. om. A 36. c.

w) 0771. A 36; ob 0. eorum A 36. c. x) Deum A 36. c. y) ila pr. m. A 3«; vicinis locis rell.

z) et g. om. A 3a. a) subscriptio erasa A Sa. b) Gerdrudis A 36. c. 45

1) Cf. V. S. Gerelr. c. 1.

YITA SANCTAE BALTHILDIS.

Balthildis a genere Saxonum > oriundn, illorum scilicet, qui in Britannia con-
sederant, vili pretio venumdata, Ercliinoaldo maiori domus cessit, qui a. 041. Aegani
suceesserat ^. Cuius ministerio apposita, pincerna facta est, quippe quae patrono in
cuhiculo pocula porrigeret^. Uxore defuncta, Erchinoaldus ipsam elegerat sponsam,
sed, ea refugiente, aliam in matrimonium duxit*. Balthildis vero marito regio desti-
nata erat. Chlodoveus enim, filius Dagoherti, coniugem eam elegit, unde Chlotharii,
Childerici, Theuderici regum Francorum mater extitit^. Piorum operum studiosa,
Genesio ahhate usa est adiutore, quem maritus in famidatum ipsius asciverat *. Is in
palatio tunc erai assiduus, i^issu reginae eleemosynas pauperihus, monasteriis munera
largissima mittens. Anno 657. ex., Chlodoveo rege defuncto, Chlotharius puer una
cum BalthUde matre regnum suscepit; cf. L. H. Fr. c. 44; Franci vero Chlotharium
.seniorera puerum ex tribus regem sibi statuunt cum ipsa regina matre regnaturum.
Ex eo tempore chartis etiam regiis Balthildis regina suhscripsit. Anno 2. Chlo-
tharii, i. e. 6.58 659. a Chr. n., Frodoherto ahhati Cellensi teste eius Vitae scriptore
(Mahillon, AA. SS. saec. II, p. 631J rex, 'annuente venerahili Baltltildi regina' , pos-
sessionem Insulae Germanicae confirmavit. Privilegio, quod editum est apud Pertz,
Dipl. I, p. 32, 'praecelsa d.omna Baltildis regina' suhscrip^sit. Eius nomen etiam
8uh chaHa legitur, quam Chlotharius rex Mummoleno episcopo et Bertino ahhati
die 1. Fehruarii a. 663. dedit; cf. Pertz, Dipl. I, p. 36. Anno 659. mense No-
vemhri iussu Chlotharii et Balthildis lonas'' ahhas Cahillonum profecturus, Reo-
maense monasterium praeterivit. Ursino* teste, Leodegarium in p)^^^'^''^^^ convcrsari
regina iussit, quem a. 063,» in episcopatum Augustodunensem suhlimaoif*. Eodem
anno iussu eiusdem , suffragantihus procerihus, Austrasii Cliildericum, alterum
eius filium, regem creaverunt*^. Balthildi episcopi Lugdiinensis necem im^mtant
scriptores Britanni, Eddius scilicet Stephanus, V. Wilfridi c. 6 (Mdhillon, AA. SS.
saec. IV, p. 679j, et Beda, U. eccl. V, 19. Nam Dalfinus, quem vocant, Lugdunensis
episcopus cum Wilfridum apud se commorantem tam acceptum haheret, ut eum
heredem episcopatus fncere coqitaret, a militihus lialtlilldls interfectus est. Edtlius

I enim: illo, inquif, tomporc maicvola regina nominc JJaldiiild (ita optlme Beda, IJrunc-
child fnlso edd. Eddii) eccio.siam Domini persecuta est, sicut impiissima regina Iczal»!!,
quae prophetas Domini occidit, ita ista, exceptis fiacerdotibus ct diaconibus, novoni
episcopOH occidere iussit, ox quibus unus cst Dallinus istc cpiscoj)U8, (lucm duccs
raalignissime ad se venire iusserunt. iJalJinua cum nullus inter episcopos Lugdunenscs

, reperintnr, Aunemundnm episcopnm cum fratre Dnlfinn comlte confusum ease, conierit

Mahillon, Annales (ITM) p. 407. Qao occiso, episcopatum Lugduncnsem Ccnfsin nhhali

fnmiliari suo regina concessit'^. (InihiiH cx causis in Cnlense qiiod cnnstruxerat

1) V. Ilnllh. c. 2; /-. //. Fr. r. 4:(. 2) Frrd. J \\ «4. .i) V. /l'ittli. r. 2. A) H». c 'A.

5) /.. //. /'V. r. 44. (]) V. linllli. c. 4. 7) iJf. ^Fnritcli. z. D. <ir»rh: XXII, /». 4f;:5.

\ 8) V. Lr.odrg, c. .'}. 9) Vonlquain 10 annon rjiiMCDpnlnm rgil, ClUolhnnuii ilrfnnrliia rnt ; r.f. IJrninns

l. I. c. 4. 10) V. Lcodeg. anct. nnoniimn r. 1 ; Vriiinn$ c. li. W) V. It-ttlh. r. .fi. I'J) fh. r. 4.

60«

47G VTTA SANCTAE BALTinLDIS.

monasterhim se receperit, latet. Ea enim, quae auctor V. Balthildis c. 10. hac de re
tradidit, omnino ohscura snnt. Fuisse ait ei voluntatem Calam se recipiendi, sed
Francos id non permisisse, donec per Sigohrandiim ejjiscopum seditio orta esset, quam,
eo occiso, oppressissent. Exinde, inquit, orta intentione, dum ipsum contra eius volun-
tatem intcrfecerunt, metuentes, ne hoc ipsa domna contra eos graviter ferret ac vin- 5
dicare ipsani causam vellet, permiserunt eam subito pergere ad ipsura monaste-
rium. Verhum permiserunt quomodo accipiendum sit, ex iis quae sequuntur intel-
legitur: Et fortasse dubium non est, quod ipsi principes tunc illud non bono animo
permisissent! Itaque Balthildis regina 'iure regio exempta^', in monasferium pidsa
est. Deducta^ a procerihus quihusdam, Calam venit, conquerens de eorum iniuria, 10
'quos ipsa dulciter enutriverat'. 'Snsp^ectam' enim eam hahuerunt, eo procul duhio
qxiod seditionis Sigohrandianae particeps fuisset. Id Chlothario vivo itaque ante
a. 673. gestum est, Ehroino palatium guhernantej cf. V. Leodeg. vetusta c. 2: Erat
enira in illis temporibus Hebroinus maior domus, qui sub rege Chlotliario tunc regebat
palatiura. Nam regina, quani supra dixiraus, iara in monasterio, quod sibi antea prae- is
pai'averat, residebat. Contra hunc hominem crudelissimum seditionem quam dixi a
Sigohrando accensam esse, veri non dissimile est. Calae, uhi summa humilitate^ reli-
quis sororihus se suhdidit, viscerum incisione* graviter aegrotavit. Cum infantulam
quandam, qu.ae ihi erat, secum mori voluisset, ea statim de vita decessit. Erat
Balthildis 'filiola', sclUcet ex haptismate , Chlodoveo a. Qbl. defuncto. In Trans- 20
latione Balthildis^ illa septem annorum fuisse dicitur regioque nomine Radegundis
vocatur. Balthildis die 30. lanuarii^ diem supremum ohiit, recepta ah angelorum
choro et Genesio'' amico suo. Qui cum die 1. Nov. a. 679. defunctus sit^, mortem
regina sancta vix ante a. 680. occuhuit. In monasterio Calensi sepidta, miractdis ad
sepulchrum suum patratis gaudet. Eius sancta memoria^ ut per plures ecclesias in 25
sac7'is ohlationihus assidue facienda esset, effecit Bertila ahhatissa. 'Missam domnae
Balthildae' inter soUevinitates maximas recenstiit Adalhardus ahhas Corheiensis, Sta-
tuta c. 2 (Migne, ratrol. Lat. CV, p. 537^. Anno 833. die 17. Martii ah Hegilwich
ahhatissa, matre ludith, uxoris Ludoioici Pii, ossa Balthildis cx ecclesia qtiam con-
struxerat S. Crucis in ecclesiam S. Mariae translata sunt 'o. 30

lam de monasteriis quae construxit celeherrimis, Calensi scilicet et Corheiensi,
disserendum est. Cala in territorio Parisiensi sita villa regia erat, uhi Chilpericus
rex saepe residehat^^. Ihi j^ostquam Chrodechildis ecclesiam S. Georgii^"^ aedificavit,
Balthildis regina coenohium magnum virginum condidit^^, Bertilam primam ahha-
tissam instituens. Eam una cinn aliis monialihus ex lotro monasterio, cui tunc 36
Theodlecheldis ahhatissa praeerat, interveniente Genesio episcopo, acciverat**. Quo
corpus S. Eligii, cuius funeri cum filiis et optimatihus et exercitu magno aderat,
regina transferre voluit, sed, eo resistente, a proposito destitit^^. Oj^inio Calensis
monasterii constructi per patriam S. Balthildis mox percrehruit. Necdum multis in
regione Anglorum monasteriis constructis , hi filias suas erudiendas ac monialihus 40
adscrihendas Calam saepe trans7nisertint'^. hxter quas erat Ile7'esvid, mater Aldvulfi
regis orientalium A7igloru7n. I)e cuius sor07-e Hild haec rettulit Beda, II. eccl. IV, 23;

1) Ita Audoenus, V. Kligii II, 30. 2) V. Balth. c. 10. 3) Ib. c. 11. 4) Ib. c. 12.
5) SS. XV, p. 285. 6) V. Balth. c. 19. et Calcnd. Corbeiense saee. X, apud Mabillon,

AA. SS. saec. II, p. 784: In tcrritorio Parisiacensi Balthildis reginac. In Murttjr. Usuardi a
(AA. SS. lun. VII, p. QO) verba: In territor^o Parisiaccnsi Baltildis reginae falso ad 7. Kal.
Fehr. relata swit. 7) Ib. c. 14. 8) 'Forsch. z. dcutsch. Gesch.' XXII, p. 485. 9) V. Balth.
c. 15. 10) Cf. Tranal. Balth. (SS. XV, p. 284;. 11) Longnon, 'Gcogr. de la Gaule'

p. 358. 12) V. Balth. c. 18. 13) Ib. c. 7. 14) V. Bertilae c. 4 (Mabillon, AA. SS.

saec. III, 1, p. 23> 15) V. Kli;jii II, 34. 16) Beda, H. eccl. III, 8. &(|r

VTTA SANCTAE BALTHILDIS. 477

desiderans, inquit, exinde, si quo modo posset, derelicta patria et omnibuS; quaeeumque
habuerat, Galliam pervenire atqiie in monasterio Cale peregrinam pro Domino vitam
dueere, quo facilius perpetuam in caelis patriam posset mereri. Sed 'propositum non
assecuta, abbatissa monasterii StrenaesTialc postea electa est. Legatos etiam reges

5 Anglosaxonici ad Bertilam miserunt: ut^ illis de suis discipubs ad eruditionem vel
sanctam instructionem, quam audierant esse in ea mirabilem, dirigeret, seu etiam qui
virorum et sanctimonialium coenobia in illa regione construerent. Praeterea monacJio-
rum monasterium Balthildis construxit Corbeiense ^, situm in Ambianensi paroecia,
cui Tlieudofredum abbatem, postea episcopum, jjraefecit. Eum ex monasterio Luxo-

) viensi, cui tunc Waldebertus abbas (-^ 670J praeerat, Corbeiam acciverat. Haec ex
Vita Balthildis. Chartas autem, quae exstant, monasterio Corbeiensi datas genuinas
agnoscere nequeo. Diploma Gldothacharii III^, datura sub die 23. mensis Decembris.
Anno 5. regni nostri (= 23. Dec. 661J. Stirpiniaco, quo monasterii Corbeiensis 'actori-
bus seu disciirsoribus' immunitas conceditur, ingressu praetermisso, incipit: Cognoscat

imagnitudo seu industria vestra, — — talem — prestitisse beneficium, dum
requiritur: Ideoque vestra cognoscat industria* vel Ideo cognoscat magnitudo seu uti-
litas vestra^, quod nos — — tale beneficium visi fuimus concessisse. Quae
sequuntur tam falso disposita sunt, tit verba habeant indultum simulque concessum
bis legantur. Quam ob rem transitus : Quapropter per hunc praeceptum specialius

■> decernimus ordinandum, quod in perpetuum vohimus esse mansurum, ut omnino deside-
ratur. In claiisida corroboratlonis pro verbis regina maxiraa nostris signicuHs legenda
essent regina raanus nostrae signacuhs. Denique adfirmare pro roborare nisi in confir-
mationibus non reperitur, dum hic de donatione quadam agitiir. Deinde charta Chlotha-
charii III, qua monasterio Corbeiensi ipsam villam Corbeiam cum aliis concedit, apud

> Pardessus, Dipl. II, p. 115, subscrip>tionibus et dato quod dicitur caret, quae primus
PeHz, Dipl. I, p. 38, ex codicibus quibusdam recentioribus adiecit, oninino nescius, ex
charta Berthefredi, de quo infra, ea fluxisse. Quamqxiam charta ad exemplar opti-

mum composita est, vestigia falsarii facile deprehendnntur. Verba Igitur cogno-

scat strenuitas vestra in genuino diplomate Merotvingico nullo reperivntur ; reqniritur

I enim magniturlo seu utilitas (strenuitas perperam Marc. I, 14) vcstra. Loco enuntiati
ubi praeest venerabilis vir Theodefridus abba legenda essent: ubi v. vir Th. a. prae-
esse videtur". Deinde falsa sunt: Proinde per hoc praeceptum specialius decerneraus
esse mansurum pro Quapropter per hunc praeceptuni specialius decernemus orde-
nandum, quod in perpetuura volemu^ esse inansurura''; — ut in sua doniina-

> tione percipiat pro ut habeat concessum atquo indultum* vel ut" valcat esse

concessum atquo indultum ". In clausula vero, ubi ccssionis nostrae pro cessio nostra
(nic codd. 1. 2. 3; cf. Dipl. I, p. 52, nr. hl) Pertz oscitanter scripsif, verbum affinnare
pro roborare suHpectnm est. Nam etiani haee est charta donationis. Corbeiam vdlnm
(rnntlando qnondam posHessam, ad flscum pervfnisse ibi relatum est. Guntlandus procid

) duhio intellegitur mnior domns, de quo v. Fivd. IV, 4b. Privilegium a liertliefredo*^ Am-
hianenni epiacopo Corheienni monasierio datum die H. Idu.s ScptembriH, anno 7. rcgnanto
Chitirio rogo, (= 6G4, Sept. (\), (^\iptonnaco in palatio publico, totum fere ad verbum ex
chnrta Emmonis Senonensis episcopi (apud Pardessus, IHpl. II, p. W2) exscriptum, sed
hic illic nmplinium ent. Deniqne chartam Theuderici III, qua monachis Corheiemihus

k Eremhertum nhhntem electiim ronfrmnt**, fnlsam esae, ind<: iam infeUegifnr, quod
'itfrenifaH nosfra' regi ihi Indifur tituLuH rharti» Mtrounngicis omniuo alienus. Frans

1) V. /lertilae r. 6. 2) V. linlth. r. 7. .'{) 1'rrlz, /)>)>/. I, j: H.O, vr. .'{K. 4) Cf.

1'rrtz I. I. p. .51, nr. :')?. 5) C/. fertz I. I. p. 40, nr. :'> 1 . (J) Cf. 1'rrl::, />i]>l. I, p. 4*!,

nr. [}\ cet. 1) Cf. l'rrlz /. /. ;;. 4:j, «r. 47 cet. 8) Cf Pertz I. I. ]>. 41, »r. »7 rrt.

J 0) C/. Prrtz L. I. p. 4fi, «r. U\. 10; /'ariirHHn„, JHpl. //, p. 126. 11) /'rrlz, />ipl. /, p. 47, nr. f)!.

478 VITA SANCTAE BALTinLDIS.

tit p?«»*»s aperiretur, locos nonmdlos falsae cnm genuinis chartis comparatos hic
adscrihendos esse diixi:

Dipl. Corbeiense. Dipl. sincera.

Et — ad regaleni nostram praesen- Igitur — — ad nostram accessit

tiam — — venientes, serenitatis nostrae praesentiam, clementiae regni nostri sug- 5

clementiae auribus suggesserunt, ut gessit, eo quod Pertz nr. 33. 58; c/.

Marc. I, 4.

Et dum eorum petitio nostrae sereni- Cuius petitioni ita praestitisse et in

tati congrua esse et rationabilis in omni- omnibus confirmasse cognoseite PeHzm\39.

bus videtur, venerabilem — — nostra 58; c/. Marc. 1, 4. 10

clemeutia ipsis monachis concessisse com-
perite, sicut suggesserunt.

Praecipientes ergo per hanc prae- Praecipientes enim, ut Pertz nr. 12.

ceptionem serenitatis nostrae et auctoritatis 32. 33. 39. 58. 62; c/. Marc. I, 16. 31.
regalis concessimus et omnino iubemus, ut 15

Et ut hoc praeceptum firmius habea-
tur, quod pro Dei timore indulsimus aucto- quod — praecelsa in chartis sinceris non
ritate praecelsa, manus nostrae cet. leguntur.

In hac Theuderici charta traditur, Chrodegarium ahbatem Corbeiensem a Theude-
fredo episcopo institutum atque, illo defuncto, Eremhertum, Theudefredo consentienie, 20
electum esse.

Cum multis monasteriis ecclesiisque^ larga munificentia Balthildis regina sub-
venit, tum ad Gemeticum construendum fundum fiscalem Filiherto concessit^, quin
immo Romam^ plura ac larga saepe misit munera. Ne christiani captivi venirent,
prohihuit; plurimos ipsa redemit: precipue de gente sua viros et puellas quam plures 25
denutritas suas^.

Vitam Balthildis vetustiorem A auctor gravis idem fere aequalis iussus* con-
scripsit: ipsam eius (Balthildis scilicet) nunc regalem regnantem progeniems. Theude-
fredus episcopus, quem abhatem Balthildis instituerat Corbeiensem, etiamtum vivebat^.
Scriptor igitur enarravit ea, qui nostris peracta sunt temporibus'. Cum Chrodoberhtus 30
episcopus Parisiensis inter ^^'''oceres Chlodovei primo loco laudetur^, veri simile est,
Vitam in dioecesi Parisiensi exortam esse, Calae scilicet, ubi ecclesiam S. Georgii
a Chrodechilde constructam esse, c. 18. relatum est. Sanctae pia servitia describenti^
Radegundis, cuius 'actus' c. 18. citantur, Vita a Fortunato composita ei ante oculos
fuisse videtur. Haec Balthildis Vita cum sermone admodum rudi atque incomposito 35
descripta esset, aevo humaniori non suffecit. Itaque alter librarius B novam huius Vitae
editionem p>aravit, sermonem expoliens atque clariorem reddens. Exempli causa c. 9.
precipuas basilicas pro seniores">, in ipsis sanctis locis consistentes piv infra ipsa
loca c. , Romanis reclusis et pauperibus — direxit pro ad Romensis pauperes — d.
scripsit. Verba scriptoris A saepe servavit, nonnumquam interpolavit ea, quae sihi 4o
cognita vel subaudienda erant. Itaque c. 8. post verha Curbionensis monasterii abbati
cum villa quadam addidit cuius vocabulum a memoria recessit, lotro monasterio Villam
Novam sitam in paga Vermandinse a Ba/thilde datam esse enarravit, c. 12. post verba
pessimo infirmitatis vitio adiecit quod medici yleos vocant. Cum c. 18. de coenobio
Calensi rettulerit, altaria S. Cruci, S. Georgio, S. Stephano consecrata esse, cumque c. 7. 45

1) Enumerantur in V. Balth. c. 8. 2) V. Balth. c. 8; V. Filiberti c. 6 (Mahillon,

AA. SS. saec. II, p. 819J; cf. Gcsta abb. Fontan. ed, Lihoenfeld p. 13. 3) V. Balth. c. 9.

4) Ib. c. 1. 19. 5) Ib. 0. 3. 6) Ib. c. 7. 7) Ib. c. 19. 8) Ib. c. 5. 9) Ib. c. 2. 11.
10) ha Greg. Tur.; cf. SS. Rer. Merov. /, p. 960.

VITA SANCTAE BALTHILDIS. 479

testnmenti Balthildls pro monasterio Calensi conditi meminerit, additis verhis: ipsum-
que testamentum si quis quesierit, in archivo eiusdem ecelesiae repperiet, non diihito,
quin lihrarius quoque B Calensis fuerit. Haec vero Vita, ut ex verhis c. 2: cuius
hodie, exultantibus anirais, festa recoliraus, intellegitur, eo consilio retractata est, ut, die

1 sanctae anniversario recurrente, legeretur. Cum c. 3. locus ad progeniem Balthildis
tunc regnantem spectans ita immutatus sit, ut scriptoris vetustioris A temjms omnino
non ex eo colligi possit, manifestum est, temporihus librarii B stirpem Merowingicam
iam defecisse. Huc accedit, quod qui c. 7. commemorantur benefitiarii auctorem pro-
dunt Karolo Magno^ vix antiquiorem. Legimus in Translatione Balthildis (SS.XV,

I p. 284J, Hegilicich ahhatissam Calensem anno 833. ^actus et conditionem hcatissimae
Balthechildis' magno desiderio inquirere coepisse sihique reperta recitari iussisse.
Quamquam uterque scriptor, Vitae scilicet (c. \b) B et Translationis, Balthildem in
ecclesia S. Crucis a se ipsa constructa sepidtam esse enarravit, magis crediderim,
Translationis^ auctorem Vita usum, quam utrumque opuscidum ah uno eodemque com-

1 positum esse. Nam jjuella, quae filiola Balthildis fuisse dicitur, in Translatione sola
Radegundis vocatur, cuius nomen Uhrarius B c. 14. plane ignoravit.
Codices in usum nostrum aut collati aut inspecti sunt hi:

A \) Codex Rotomagensis^, olim Gemeticensis, saec. XI. med., inter Vitas sancto-
rum eam Balthildis continet, sed prologus desideratur. Exscriptus est ex codice prae-

< stanii ah homine, qui summa cum licentia textum retractavit atque interpolavit.
Ratione scrihendi vetusia cum codex excellat, hanc omnino secutus sum. Lihrarius
aequalis aliique, exemplari nullo adhihiio, lihrum correxerunt, e. gr. hi, quod saepe
locum et ohiinei, semper in haec immutatum est.
Bethmann h. m. lihrum contulit.

, Codex Parisiensis nr. 11752, saec. X, fol. 186; incipit ut A\: Benedictus

Deus, qui vult; cf. 'N. Archiv' 11, p. 270. 271. Teste A. Molinier nihil continet nisi
fragmentum Vitae informe.

A2) Codex Mellicensis F. 8, saec. XIU ex., fol. 166 — 1G9, item prologo
caret- cf. 'Archiv' X, p. 647. Etiam hic liher immutatus est, sed alio modo ac A 1.

• Contnlit Pertz h. m.

Codex Namurcensis nr. \2, saec. XJI, formae magnae, olim S. Ihdjcrii, in-
cipii et desinit, ut A2: Benedictus Doniinus, qui vult orancs salvos fieri — pax Domini
vobiscura. Amen. Cf. 'Archiv' VIII, p. 476; 'N. Archiv' II, p. 264.

A^a) Codex Parisiensis nr. 5318, olim Bigoiianus nr. \1\, saec. XII ex.,

> memhranaceus formae .maximae, pidcherrime scriptus, inter alias Vitas continet Jias:
fol. 19. Genovefae, fol. 50'. Mauri avciore Fausio, fol. 71, Fursei, f. 138'. Balihildis^
fol. 179'. Amandi, quam fol. 182'— 183. Suppleiio Milonis, Martinus de ohitu heaii

Amandi, Sermo legendus in iransitu Amandi, Translatio, Srrmo de elevatione, Ilym-
nns in Inudihus heati Amandi excipiunt, fol. 198. Vedasti auctore Alcuino, fol. 289.

> GeretrudiH cum Viriuiihus, fol. 294. Ermelandi.

Codicem a Waiiz h. m. coUaium recognovit A. Molinier v. c.

1) MabiUnn, Ann. (\1?,^) tom. I, p. .512, de ncriptnrc II: iil, iiuinit, oporis afjf^rnssuH ohI
'pracnulc Rcmi((io', ir|r|uc ipHC attcHtaliir iii hccuimIo jirolof^o, qiii iii codicc ('orhciciiHi lcf^itur.
I'rocul diifjin codicem C, nlim Cnrljnenar.m , intellcxil, nl Mnlinicr v. c. mc docHit. In cum

k Htrnmtinc prnloijnm cnntijical II et A, Mahillon altirinH A verlja prcKiilc (.'liriMto malc intrrprclatua
ent priicHiilr; licinipio. 2) In codicihun li 2a. C Trannlalio Vilam neijuitur. .'3) Nwncrnm

Itethmann h. m. non attidit. Ilntomarj cnniH y m/CtO naec. XIV, mcmhranaccnn formac qua-
driitar, de f/uo v. 'Archiv' VIII, p. 373, Vitam iJalthildin fahnloHam cnnlinct. Inciplt : Aiitirptr.riiiii
virorum Hanctoriimrpic Bcriptoriiin vctUH iiarrat hyntoria. Cldndovent, marituH cinH, IlicrnHnlyma

0 migrandi voluntatem nuscepiate ihi dicitur.

480 VITA SANCTAE BALTIIILDIS.

A 3b) Codex Parisiensis nr. 5341, olim Colberti nr. 59, saec. XIIjXIII, mem-
hranaceus formae maximae, pnlcherrime scriptus, Vitas Genovefae, Remedii vetustam,
Mauri, Fxwsei et in calce Vifavi Balthildis continet. Folio exciso, textus f. 170'. a
verbis prologi Minus licet periti ad c. 9. denutritas suas hiat. Codex libro A 3«
omnino similis est. 5

Librum a Waitz b. m. collatum recognovit A. Blolinier v. c.

A 3c) Codex Parisiensis S. Martini nr. \, olim S. Mariae Karoliloci,
saec. XII/XIII, membranaceus formae maximae, corpus Vitarum sanctorum in sex
volumina digestum continet. Vita Balthildis, quae tomo V. inest, tota cum A?>b con-
venit. Cf. 'Archiv' VIII, p. 298. lo

Inspexit Bethmann b. m.

Aod) Codex Fuliensium Parisiensis , quo Mabillon usus est, Vita exeunte,
decurtatus erat.

B l) Codex Parisiensis nr. 17625, olim Compendiensis nr. 40, saec. X, Mar-
tyrologii menses lanuarium, Februarium, Martium continet; cf. 'Archio' VIII, p. 287. 15
Fol. 243'. Vita Balthildis exstat.

Contidit A. Molinier v. c.

B2a) Codex Parisiensi s nr. 18296, olim Corbeiensis nr. 17, saec. X, fol. 1,
a verbis c. 3; dubio agebatur incipit. Etiam Translationem S. Balthildis continet]
cf. SS. XV, p. 284 sq. 20

Contulit A. Molinier v. c.

B 2b) Codex Parisiensis S. Martini nr. 108, saec. XI, membranaceus formae
octavae, Passionem Dionysii, Rustici et Eleutherii, Vitas Balthildis, Lantberti, F/rmi-
nonis continet. Prologum inscriptum ita: Ineipit prologus in vita beatae Baltildis
reginae, quc fuit de partibus transmarinis, edita genere regali, Saxonibus Gallie data, 25
haec seqimntur: Explicit prologus. Incipit actus vel obitus alrai jJieclarissimae Dei
famule Baltildis regine, que celebratur 3. Kl. Febr. Vita Balthildis lectioni ecclesia-
sticae aptata est. Cf. 'Archiv" XI, p. 281.

Inspexit Bethmann b. m.

B2c) Codex Parisiensis nr. 11749, olim S. Germani nr. 496 (antea n?'. 463j, 30
saec. XI, membranaceus formae magnae, inter Vitas sanctorum fol. 70'. eam Balthildis
continet in lectiones digestam. Prologus desideratur. Cf. 'Archiv' XI, p. 278;
'N. Archiv' II, p. 270.

Inspexit Bethmann b. m.

B d) Codex Trecensis nr. Ibb, saec. XI, formae magnae, olim Monasterii 36
Cellensis (Moutier-la-Celle) nr. 12, Vitam Balthildis continct prologo destitutam,
quam Vita S. Theobaldi (incipit: Sanctus igitur Theobaldus electus in Christo) excipit.

Inspexit W. Arndt v. c. anno 1868.

C) Codex Parisiensis nr. 12607, S. Germani nr. 460, saec. XIII in., mem-
branaceus formae magnae inter Vitas sanctorum eam Balthildis fol. 135. cum Trans- io
latione continet. Prologus uterque inest, B scilicet: Verba regis celare bonum est,
et A: IMichi quidem. In calce leguntur: Hunc codicem ego Robertus de Curcellis

S. Petri Corbeie monachus feci fieri illum de beato Petro in

honore sancti Eligii Novioraensis episcopi et aliorum, quorum vite vel actus in eo
continentur. Cf. 'Archiv' XI, p. 279. 45

Inspexit Bethmann b. m.

Textus A constituendi munus laboriosissimum erat. Omnes enim, qui nobis noti
sunt, codices diverso modo et immutati et interpolati sunt. Exempli causa A 1 post
verba c. 4; pauperibus suggerens solus addit: elemosinarum beneficia devotus impen-
deret, c. 9. pro eraunitates habet raunera pacis, dum in A 2 raunicionem legitur. &o
Libri A ^a.b textum eodem modo retractatum praebent, eundem, Vita exeunte, plane

VTTA SANCTAE BALTHILDIS. 481

transformatum. In ASa (A3b ihi hiat) c. 8. verba vocabulo Nugaretum post villam
magnam interpolata sunt, quae neque in A 1. 2 neque in B exstant. Huc accedit,
quod villam vocabulo Xugaretum sitam in pago Wabrinse Pippinus, filius Ansegisili,
et Plectrudis hasilicae SS. Apostolovum Mettensi a. 12. Tkeuderici dono dederunt; cf.
Pertz, Dipl. I, p. 92. Codicihus ^ 1. 2. 3 inter se consentienfibus, res decisa erat,
sed, quotienscumque inter se dissentiebant, ad textum B refugiens, eam lectionem elegi,
quae cum hoc convenit. Sermonem vero rationemque scrihendi rudem codicis A 1 fere
integram admisi. Codices B 1. 2a paucis locis inter se discrepant. E quibus B 1
secutus sum, a quo, lihro B 2a cum A consentiente, recessi. Capitum numeros, qui
ab omnibus codicibus absunt, eos admisi, quos editores anteriores textui adscripserant.

Ceterum ex editionibus quae exstant utriusque textus mdla aequo iudici satis-
facere potest. Editus enim textus A est is, quem libri A3 praebent, B autem castratus
ille Surii. Codex familiae Al. 2 mdlus decessoribus meis notus erat.

Surius, De probatis sanctorum historiis, Coloniae 1586, tom. VII, p. 36 — 43,
^ex Ms. codice monasteni Buheae Vallis' textum B, sermone immutato, edidit. Pro-
logus ibi incipit: Religiosa vita viduarum, Vita ipsa: Beata siquidem Bathildis. Clti-
mum caput lemma fert: Comparatio ipsius ad alias sanctas reginas eiusdem cognationis.
Codex Rubeae Vallis c. 7. verba et celeberrime ab ipsis Dei cultoribus frequentatur
cum B 2a et c. 16. merita cum B 1 praetermisit.

Duchesne , Historiae Francorum scriptores coaetanei, Parisiis 1636, tom. I,
p. 663—668, ex editione Suriana excerpta deprompsit.

Bollandus et Ilenschenius , Acta sanctorum, A^itverpiae 164'd, lan. tom. II,
p. 738 — 742, textum A ediderunt, Petri Francisci Chiffletii beneficio codicem S.Mariae
de liipatorio nacti. Qui cum c. 8. verba vocabulo Nugaretuin interpolata finemqxie
eodem modo, ac in libris A 3 exstat, retractatum tradiderit, manifestum est huius
eum familiae fuisse. Alter textus B, p. 742 — 746. editus 'ex MS. Corsendoncano et
Surio', totus fere est Surianus.

Mahillon, Acta sanctorum ordinis S. Benedicti, Parisiis 1669, Saec. II,
p. 777 — 784, 'ex codice RR. PP. Fuliensium Paris. et lohanne Bollando' textum A
recensuit, quem in nofis textui subiectis cum interpolatore B contidit. Ex eo etiam
appendicem, capita scilicet 18. 19. Vitae B, adiecit. Fuliensis ille (A Bd) finem Vitae
nh (rmnihus, quibus usum sum, codicibus A diversum tradidit.

Bouquet, 'Recueil des historiens des Gaules', Parisiis 1741, tom.III, p, 571 — 574,
editionem Mahillonianam excerptam repetivit.

Editionem Surianam in linguam Francogallicam verterunt^ Binet soc. lesu
Paris. 1624, Modeste de S. Amahle, 'Monarchie Sainte', Arvernis 1670, d' Andilly ,
'Recueil des vies des Saints illustres', Paris. 1675.

Partictdas in lingyam Germanicam vertit 0. Abel, 'Die Geschichtschreiber der
deutscken Vorzeit. Die Chronik Fredegars'. Berolini 1849, p. 115.

Marptcrgi, mense Novemhri 1887. Krusck.

1) Cf. 'Ilid. lilt. de la France' III, p. 639.

88. K. M«roving. II.

01

482

VITA SANCTAE BAI.TinLDIS.

cf. M.ilth.
21,19.

INCIPIT» l^ROLOGUS IN

YITA DOMNAE BALTHILDIS

KEGINAE.

Tob. 13,7. (1), Michi quidcm, ut imperatum est,

dilectissimi fratres, ad tam subtile pium-
que opus peragendum praesule Christo etsi
iniperitia dcnegat vires delicatae historiae
scolasticorumquc verborum ordinem pro-
ferendi, sed validius'' nobis imperat ple-
nissimac karitatis affectus, ut veritas patcat,
et iactantia non inflct. Novimus enim,
dominum lesum Christum in ficuhiea magis
fructum requisisse quam foHa. Et ideo
veritatis fructum super lucernae candela-
brum ad edificationem multorumque pro-
fectum perpatcfacere et non occultare de-
creviraus. Minus*^ Hcet periti scolastica,
sed niagis studere vohunus paterc edifica-
tioni phirimorum, qui velut a})es prudentcs
dulce requirunt ex floribus nectar, id est
ex verbis simplicibus veritatis augmentum,
quod magis edificat audientem, quam inflet,
ut imitari cupientibus compendium pictatis
aperte ostendat. Jlic ergo non tam de-
tractoribus, sed potius fidelibus, quam
potuimus, veritatem ostendimus.

EXPLICIT PROLOGUS.

B.

INCIPIT PROLOGUS IN VITA

BEATAE AC VENERABILIS

BiVLTHILDIS REGINAE.

(1). Verha^ regis caelare bonnm est^ 5
opera vero Dei laudare et liraedicare
honorifictim est. Ideoque, sicut michi,
dilectissimi fratres, vester caritate plenus
amor iinpcravit, ut, quantum ad mcam
notitiam de vita ct virtutibus bcate Bahhil- 10
dis pervenit, eloquiis traderem posterisque
memoranda relinquerem, licet imperito ser-
mone, quem scolastici cex'vicosa inspectionc
considerantes, suos pompaticos videntur
condere libros, prout tempus admisit, studio 15
adimjjlere curavi, screns, quia, quod ple-
nissimae caritatis afFectus imperat, veritas
non denegat. Exinde etiain fugit iactantia,
ubi caritas sua infundit eloquia. Novimu.s
enim, dominum lesum Christum in ficulnea 20
magis fructum quesissc quam folia. Et
idco nos veritatis fructum super hicernae
candclabium ad multorum aedificationem
ct profectum patefacerc et non occultare
decrevimus. Qui Hcet inpoHto sermone 25
uti'' videamur, m.agis tamen volumus stu-
dere patentem aedificationem pluriniorum,
qui vclut apes prudentes dulce requirunt
ex floribus nectar, id est ex verbo simplici
veritatis dulcedinem, que magis aedificet 30
audientes, quam inflet; imitari quoque opta-
mus, compendium veritatis sequentes potius,
quam profana et falsa eloquia ex proprio
corde mendaciter fingentes.

EXPLICIT PROLOGUS. 35

IN^CIPIT» VITABEATAE" BALT-
HILDIS REGINAE.

i.Tim. 2, 4. (2). Benedictus Dominus'^, qui vult

Cap. 1. A3a.h (cf. n. c). Cap. 2. Al.2. 3a.

Ca2>- 1. a) I. in vita p. in vita d. Baltildis
r. A 3a; Ipso die prolojjus iu vita d. B. r. A 3i;
prolufjum om. .4 1.2. b ) validus A 36. c) /olio
exciso, texlus a Minus ad c. 9. suas hial A 30.

Cap. 2. a) Vita et actus Balthildis rcgine
lemma fert A 2. b) b. B. r. om. A 3a.

c) Deus A 1.

INCIPIT VITAE TEXTUS

BEATAE AC GLORIOSISSIMAE

BALTHILDIS REGINAE, QUAE

EST 3. KL. FEBRUARH.

(2). BenedictusDominus, ywivwZ^owrjes 40

Capp. 1. 2. B \.

. Cap. 1. a) initio mutilus a verbis c. 3. dubio
agcbatur incipit B 2a; prologum om. B 2c.
b) ut i^ 1.

45

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

483

A.
omnes homines salvos fieri et^ acl agnitio-
nem veritatis venire, qui^ et operatur omnia
iu omnibus, velle et perficere. Et ideo
merito ipsius laus canenda est prius in
sanctorum meritis sive virtutibus, qui de
parvis efficit raagnos, imrao qui<= de ster-
core elevat pauperera et eum consedere
facit cura principibus populi sui, sicut et
presentera venerabilem •* magnamque femi-
nam, domnam Balthildaem'^ reginam. Quam
de partibus transmarinis divina providentia
advocans, et vili pretio venundata"", huc
advenit» ipsa pretiosa et optima Dei mar-
garita. Recepta*' est a principe Franco-
rum viroque inlustri Erchinoaldo quon-
dam', in cuius ministerio ipsa adolescens''
honestissime conversata est, ita ut pia ^
eius conversatio et admirabilis conplaceret
tam principi quam et omnibus"" eius mini-
stris. Erat enim benigna" animo et niori-
bus omnibus sobria prudensque" et cauta,
nulli machinans malum. Non levis in
eloquio, non presumptuosa in verbo, sed
in cunctis actibus suis honestissiraa. EtP
cum esset ex genere Saxonum, forraa cor-
poris grata ac subtilissiraa et aspectu de-
cora, vultu hilaris et incessui gravis. Et
cum talis esset, fuit omnino grata priiicipi

B.

Itomines salvos fieri et ad agnitionem suae

• , , • • - . , , • Philipp. 2,

veritatis venire^, qui et operatur omnia {^ '
in omnibus, velle et perficere, qiiod bone
voluntatis optaverint adimplere. Et ideo
raerito ipsius laus in omnibus que fecit
canenda est nec non et sanctorum meritis
sive virtutibus glorificanda, qui de parvis
efficit magnos, immo qui*^ de stercore elevat
jDauperera, ut sedeat cum principibus et
gloriae solium teneat, sicut in hac vene-
rabili Dei cultrice, domna Balthilde regina,
cuius hodie, exultantibus animis, festa re-
colimus, ad multorum augmentum fidelium
completum esse cernimus. Que siquidem
beata de partibus transmarinis divina pro-
videntia depredata, et<= vili pretio, sed in-
compai-abili commertio venundata, huc'' ad-
venit ipsa pretiosa et optima Dei margarita
atque a principe quodam Francorum viro-
que clarissimo Herchinoaldo, qui tunc
palatium gubernabat, constat esse recepta,
in cuius ministerio'' ipsa adolescens ita de-
centissim^ conversata est, ut honesta eius
conversatio et admirabilis conditio tam
principi quam et omnibus eius ministris
complaceret. Erat enira benigna animo
et raoribus omnibus pudica, sobria, pru-
dens et cauta, nuUi machinans raalura.
Non levis in eloquio, non pracsuinptuosa
in verbo, sed cuncta opera sua honestis-
simo'" nioderabat ingenio. Claro namquc
sanguine, licet alterius gentis serviret ob-
sequiis, progenitaSaxonum dcraonstrabatur.
Krat itaque forma corporis grata ct omni
aspectu decora, vultu hihiris ct inccssu
gravis. Talonique sc in onmibus, ut cara
deccbat, exibuit, quo prcdicto iudici prin-

Cap. 2. A \. 2. .So.

Ca i>. 2. a) c.i — veniro om. A 2. \>} ct

f|. A 2. c.) om. /11. (Ij ila A 'J ; j). riia-

j^ninfjiK! af v. f. A \ ; j). v. m.ijjTiifjiie iiKTiti f.
A ■in. (•) Baltild. nempr.r A 3«. f) vemin-

flatam A \. f^) advfnire c.nnccnHit. Ijisa deni»iiie
p. yl I h) I{cf;(|)ta ext i(fitiir n A 2; Rceojtta-

qiie ent a A 3a. i) ovi. A 1 ; Krchiiialdo (|iio(iam
A 2, k) adolencentiila honcHtiMHiina A 2.

1) 0, p. c. a. A 2. m) e. <>. A i. n) l)cni(fno
A 2. o) (|ii(; orit. A 3a cuiii H. \>) llaec

namf|iio (nm A \. (j) erat aild. A 2.

Cap. 2. 11 \. 2h. c.

Cap. 2. a) perveniio H 2I>. r. h) (|; // 1.
c.) iitV /{ 1. d) liie /J I. e) iiiiiiisteria V /.' I.
{) honCHtiMNiiiK; Ji 1.

01

484

VITA SANCTAE BALTPIILDIS.

A.

cf. Gen. 33, ^j inveiiit gratiam in oculis cius. Qui'»
eam instituit*', ut sibi in cubiculo pocula^^
porrigeret et uf^ pincerna lionestissinia
sepius prcsens adstaret in ministerio eius.
De cuius dignitatis gratia nullam liabuit
extollentiam e, sed potius in humilitate fun-
data, omnibus erat suis'' consodalibus
oboediens atque amabilis, honore congruo
ministranss senioribus, ita ut de earum''
pedibus calciamenta detraheret et ipsa
tergeret'-' ac dilueret, aquani quoque ad
lavandum afferret et vestimenta earum''
festinanter pararet. Et hoc absque mur-
murio'' bono et pio animo exercebat eis'
ministerium "'.

(3). Ex qua eius nobili conversatione
maxima ei inter socias^ laus atqiie amor
adcrevit'', et in tantum felicem'^ famam
promeruit, ut, matrona ^ suprascripti prin-
cipis Erchinoaldi defuncta, ei conplacuisset,
ut*^ denuo sibi 13althildem honestissimam
virginem in thorum matronalera sibi'' so-
ciaret. Quam rem ipsa comperta, latenter
se et studiose ab eius subtraxit aspectu. Et
cum iam vocaretur ad principis cubiculum,
secreto se ipsa ^ abscondit in angulo, super-
iectis? sibi vilibus panniculis'', ita ut
nemo' illic aliquem latere putasset. Ipsa

B.

cipum gratissime placcret et gratiam in
eius oculis inveniret. Qui* et instituit, ut
sibi in cubiculo pocula porrigeret et ut
pincerna honestissima semper praesens in 5
ministerio eius adstaret, De cuius digni-
tatis gratia nullam habuit extollentiam, sed
potius in humilitate fundata, omnibus erat
suis consodalibus obediens atque amabilis,
honore congruo ministrans senioribus, ita lo
ut de earum pcdibus caltiamenta traheret
ac manus detergcret, aquam quoque ad
lavandum nfferret et vestimenta earum
festinanter pararet. Et hoc absque mur-
mure bono et pio animo exercebat. i5

(3). Ex qua eius nobili conversatione
maxima ei inter sotias laus atque amor
adcrevit, et in tantum fclicem famara pro-
raeruit, ut pro raatrona, quara supradictus au
Herchenoaldus princeps, raorte interventa,
araiserat, cumplacuisset denuo eidem Bal-
thildcm honestissimara virginera in thoro
niatronali sibi sotiare. Qua re conperta,
iam illustrata divina gratia virgo beata, 25
latenter se et studiose ab eius subtraxit
aspectibus. Cura itaque vocaretur ad prin-
cipis cubiculum, secreto* se ut sagax puella
abscondit in angulo domatis^ et superiecit
se vilibus panniculis, ita ut norao putaret, 30
illic aliquem laterc potuisse. Atque ut

Capp. 2. 3. A 1. 2. 3a.

Cap. 2. a) Qnam i. {A 2. 3a). b) constitnit
A 2. c) poculum A \. d) om. A 2. 0) cx-
cellcnciam A 2. f) 0. s. c. A 2. g) mini-
strabat A \, h) corum A \. i) detergfpret

A 3o. k) murmure A 1 cum B. 1) om. A 2.
m) ministrando A 1.

Cap. 3. a) socios A 3a. b) ita A 1;

crevit A 2 ; adolevit A 3a. c) felici fama A 2.
d) c. sibi et B. A 2. e) ovi. A 1 ; thorum

matronalcm sibi vellet sotiare A 2; thoro matro-
nali sibi sociaret A 3n. f j ipsam A 2 ; ipso

A 3a. g) subicctis A 2. h) ita A 2 cum B;
pannulis A 1 ; pannusculis A 3a. i) ila A 2 ;

nemo i. a. latitare credere potuisset A 1 ; nemini
patcret i. a. 1. potuissc A Ba.

Capp. 2. 3. B \.
Cap. 2. a) cni B 1.

3fi

Cap. 3. a) sccreta ? B 1.

40

45

1) Cf. Fort., V. Radeg. c. 23; calciamonta tergens et «nguens. 2) Ercldnoaldi uxor

vocatur LetUsuinda in Mir. S. Fursei c. 13 sqq. (Mabillon, AA. SS., Saec. IT, p. 313^. 3) i. e.
domua; cf, Ducange ed. Favre III, p. 158. 50

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

485

A.

vero ut prudens et astuta virgo iam tunc *
honores vanos fugiens et humilitatem dili-
gens, temptabat, ut poterat, humanum de-
vitare thorum, ut mereretur ad spiritalem
caelestemque pervenire sponsum. Sed et''
illud procul dubio divina peragebatur pro-
videntia, ut ipse princeps ipsam tunc que-
sitara mininie inveniret et tunc<= sibi ad
coniugium aHam sociaret. Et tunc ita
demum Balthildis puella inventa est nutu
vero'' Dei, ut, qui principis nuptias de-
vitaverat^, postea*^ Chlodoveum, Dagoberti
quondam s regis tiHum, in coniugiura acci-
peret'', et merito humilitatis» ad altiorem
gradum eam attolleret''. In quo gradu
ipsam divina dispensatio decreverat hono-
rare', ut, dum"" ministrum regis contempse-
rat, ad regis copulam perveniret", atque
ex ipsa regaHs soboles ' procederet. Quod
nunc'* peractum est, sicut omnibus patet,
ipsamP eius nunc regalem regnantcm pro-
jreniem.

(4). Sed* et ipsa, conhatam sibi a Deo
prudentiae gratiam, vigilanti'' studio et"'
regi obtemperabat ut'' domino ct prin-
cipibus se ostendel)at ut mater, sacerdoti-
bus ut fiHa, iuvenibus* seu adolescentibus

B.
prudens et astuta virgo iam tunc honores
vanos fugiens et humiHtatem ac castitatem
diligens, temptabat, ut poterat, humanum
devitare thorum , quatinus mereretur ad
spiritalem caelestemque pervenirc spousum.
Sed et ihud procul dubio » agebatur divina
providentia, ut ipse princeps** eandem tunc
quesitara minime inveniret, quatinus ad
coniugium sibi aHam sotiaret*^. Postquam
idem '^ dux alteram« duxit, taudem Balt-
hildis*^ puella quesita et inventa, sed a
predicto principe niinirae est contacta.
Nutu vero divino factum esse creditur, ut,
que principis nuptias devitaverat, postea
Chlodoveums, Dagoberti quondam regis
fiHum, in coniugium acciperet, et merito
humiHtas ad altiorem gradum eam adtolle-
ret. In quo divina dispensatio eandcra
honorare decrevcrat, ut, dum rainistruni
regis contempserat, ad regis copuhira per-
veniret atque'' ex ipsa regaH progenic
procederet'. Quod ideo peractuni est, sicut
omnibus patet, ut ipsa, quae erat ex regaH
progeniae, regiam sumcret copulam regalem-
que gigneret sobolem.

(4). At ipsa, conlata sibi a Deo pru-
dentiae gratia, vigilanti studio et regi ob-
temperabat ut domino ct principibus sc
ostendebat ut matrem, saccrdotibus ut
filiam, iuvenibus sive adolescentibus ut

C;ajyp. .3. 4. ^ 1. 2. 3o.

Cap. 3, a) om. A 2. h) om. A 1. c) om.
A iin. d) ila A 1 cuni. li ; verc rell. c.) dovi-
tar.at A .3a. fj p. hanc Chlodoveus (Clod. A 3a) —
iiliiix A 2. gj r. qiKndam il 1 . )i) ila B; ac-
cepit. Et merito; f|nia virtus hum. A 1; accepis-
«ct, ut merito A 2; acciperet, ut meritam A -ia.
i) Dena atld. A 2. k) attnlerit A \. 1) h. —
fontempserat ovi. A 2. ni) rjuae A l. ii l jicr-
veniMnct A 1 ; pcrvenirc, ut ex A 2. o) tuno

A \. V) V- rcffiiaiitcmque pro{,'eni(ni A 2; i[>Ma
— rcgali rrgnante progcnie A Sa.

Cap. 4. a) scu et ip«um A 1; »<.d et
i|iBa «ccnnduin collatani - (^rutiaiii A 2 ; sed et
ipna collata — gratia A 3«. \i) naniipic aihf.

A 1. c) om. A 2. d) ct .^ 1. c) scnio-
rihus A 2.

Capp. 3. 4. B l. 2a (cf. n. a).

Cap. 3. a) a dubio iucipit B 2a. h) om.
B 2a. c) quod a<l(l. B 2u. d) isdcm B 2a,

ul wfra. e) aitcri impHit H 2<i. 1) ISultc-

cliiiilis B 2«, stmper. g) Clod. B 2a. h) que
B l. i) jtroduccrct // 1.

1) Cf. I.. II. Fr. c. 44. • Niiin cx UiilfliiMc, rc(;iiiii ciuH, ii«1m»tiiiiI ci trcM (ilioH hiiliiilMHO
Chlotliariniii, ('liilticriciiiii at(|ti(' 'riiiiKlcricuin.

486

VITA SANCTAE BALTIIILDIS.

ut optima nutrix, eratque araabilis omni-
bus, diligens valde sacerdotes ut patres,
monachos* ut fratres, pauperes ut pia
nutrix, largasque elemosinas distribuens
singulis, principum honorem conservans''
consiliaque eorura congrua retinens, iuvenes
ad religiosa studia seraper'^ exortans, regi''
hurailiter et assidue pro aecclesiis*' et
pauperibus suggerens ^ lam enim sub
seculari habitu Christo ministrare cupiens,
frequentabat s oi'ationera cotidie, comraen-
dans se cum lacrirais Christo regi caelesti.
Cui'' ipse' rex pius consulens iuxta fidera
et devotionem eius, dedit ei in"* adiutoriura
suum fidelem faraulura abbatem Genesium ',
per cuius manus rainistrans ' ipsa sacer-
dotibus et pauperibus, pascebat egenos et
induebat vestibus nudos studioseque sepclire
ordinabat mortuos, dirigens"' per ipsum ad
coenobia virorum ac virginum auri vel
argenti largissima munera. Qui" ipse
Christi famulus doranus Genesius postea,
Christo iubente, Lugduno Galliae ordinatus

B.

piara nutriccm, eratque amabilis omnibus,
dih"gens sacerdotes ut patres, monachos ut
fratres, pauperes ut domesticos, peregrinos
ut filios, quia et ipsa pcregrina fuerat, 5
amplexabatur. Viduis, orphanis et pupillis
subsidia vite ministrabat et omnibus omnino
debilibus opem ferebat. Principura hono-
rera conservabat consiliaque eorum congrua
retinebat, iuvenes quoque ad religiosa stu- lo
dia exercenda seraper commonebat ac regi
humiliter assidueque pro* ecclesiis et pau-
peribus suggerebat. lam enira sub seculari
habitu Christo ministrare cupiens, frequen-
tabat orationem cotidie, comraendans se 15
cura lacrirais Christo regi caelesti. Cui
ipse rex pius consulens iuxta fidem et
devotionem^ eius, ut plenius haec que
mente conceperat perficeret, venerabilem
virura Genesiura abbatera ad sublevamen 20
ac in suppleraento adiutorii tribuit*', per
cuius manus ministrans ipsa sacerdotibus
et pauperibus, pascebat egenos et induebat
vestibus nudos studioseque sepelire ordina-
bat mortuos; dirigebat quoque per ipsum 25
ad coenobia virorum ac sacrarum virginum
auri vel argenti non modica munera. Que
orania idem Dei faraulus Genesius, qui
postea^ Christo largiente, Lugduno Galliae

Cap. 4. A 1. 2. 3a.

Cap, 4. a) m. ut fratres om. A 1; et m. ut
A 3a. b) servans, ut consilia eorum congrue-
rent in eis, iuvenes A 2. c) super A 1.

d) regem humiliter postulavit, ut &. A 1 ; regique
A 2. e) ecclesia A 2. f) elemosinarum bene-
ficia devotus impenderet add. A l. g) ad add.
A l. h) Quam — consolans A 3a. i) r. i.

A 2. k) om. A 3a. 1) ministrabat A 2.

m) dirigensque A 2. n) Ipsa vero Xi famula

postulante, domnus A 2.

B 1

Cap. 4. J5 1. 2a.

Cap. 4. a) om. ? 2? 1. 2a.
c) contulit B 2a.

30

b) devotionis

35

40

1) Genesius ex abbate episcopus Lugdunensis creatus, successit Aunemiindo, qui a. 660, die
26. Augusti chartae Emmonis episcopi Senonensis subscripsit; cf. Pardessus, Dipl. II, p. 110.
Genesii nomen inter subscripiiones chartae Berthefredi legitur, datae die 6. Sept. 664, apud Par-
dessus, Dipl. II, p. 128. Anno 667, die 26. lunii chartae Drauscii episcopi subscripsit (Par-
dessus II, p. I40j interfuitque placito Chlothacharii anno incerto (Pertz l. l. p. 34j. Leodegarium 45
cum ab insidiis Ebroini a. 675/676, tuitus esset (V. Leod. c. 8, Mabillon, AA. SS. Saec. II,
p, 686j, huius sectatores eum aggressi sunt, sed Lugdunum irrumpere non poiuerunt (V. Leod.
c. ll^. Anno 679, postquam conventui Maslacensi m. Sept. interfuit (Periz l. l. p. 44j, die
1. Novembris defunctus est. Ei Lanibertus abbas Fontanellensis successit; cf. 'Forsch. z. Deutsch.
Gesch.' XXII, p. 485. 60

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

487

A.

est episcopus. Tunc enira* in palatio
Fraucorum'' erat assiduus. Per quem, ut<=
diximus, ipsa domna Balthildis una cum
regis'* Clilodovei^ imperio, et suggerente
ipso Dei famulo, in *" cunctis pauperibus
largams providebat regis elemosinam per
loca multa.

(5). Quid plura? Deo iubente, rex
Chlodoveus, vir eius, migravit de^ cor-
pore; relictaque'' sobolefiliorum cum matre,
suscepit ilico posf^ eum iilius eius Chlo-
tbarius*^ quondam*' Francorum regnum,
tunc etenim precellentibus principibusChro-
doberhto ^- ' episcopo Parisiaco et domno
Audoeno* seu§ ot Ebroino maiore domus
cum reliquis senioribus vel ceteris quam
pluribus, et'' regno quidcm Francorum in
pace consistenti'. Tunc etenim'* nuper et
Austrasii ' pacifico'" ordine, ordinante
dorana" Balthilde, per consilium quidem
seniorum recepcrunt Childericura, filium
eius, in" regem AustriP; Burgundiones vero

Cap]>. 4. 5. A 1.

3«.

Cap. 4. a) isdeni Genesius add. A 1.
h) regum add. A "2. cf ut «1. om. A 2. d) rogio
A 2. e) Clod. semper A 3«. f) om. A 2.

g) largaa expendebat r. elcmosinas A 2; larga
|>roccdebat r. clemoHina A 3a.

Cap. 5. a) a ^ 3a. b) relictoque A 2.
c) f. e. p. e. A 2. d) Cloth. A 3a. e) quod-
dam A 1; om. A 2. {) Rudbcrto A 2; Chrodo-
berto A 'Aa. g) ila A 3« cum B; sive Y.. A \ ;
h) j). regnum yl 2. i) consi-

V.) T. etiam et il 1 ; T. rnim nujier
\) Astrasii A 2; AuHtrasi A 3a.
nj domina A. l. A 'Aa. o) ont.
f) om. A 1 ; Ostreo (pro

aeu E. A 2.

Rtcbat A 2.

et A 3a.

m) o. p. >l 2

A 3a; in regno A 2

Ao>tre?j A 2,

B.

e.st ordinatus episcopus, suscipiebat. Tunc
enim in palatio Francorura erat assiduus.
Per eura siquidera, ut dixiraus, ipsa beata
mater Balthildis una cum regis Chlodovei
imperio, de cuius prosperitate ac sanitate
indefitienter sollicita erat, suggerente etiam
predicto Dei famulo, multis pauperibus
loca per diversa pro vita regis largissimam
distribuebat elemosinara.

(5). Interea domnus rex Chlodoveus*,
vir eius, gratia evocante divina, septimo 657 ex.
dccimo^ regni'' sui anno rebus exemptus
humanis, niigravit a saeculo; relictaque
subole filiorum cum matre, suscepit ilico
posl eum filius eius Chlotharius rex Fran-
corum regnuni, et suflfragantibus praecel-
lentissiniis j^rincipibus Chrodoberto epi-
scojjo Parisiaco ct dorano Audoeno Roto-
raagensi scu et Ebruino*^ raaiore domus
cum reliquis senioribus vel ceteris quam
pluribus regni honorem querentibus'',
regnum Francorum in pace constituitur.
Austrasii quoque pacifico ordine, fatiente ccs.
dorana Baltliild(^% pcr consilium quidem
scniorum receperunt Childericura, filium
eius, regem in Austrasiam; factique sunt
Burgundiones et Franci ex illo tempore

Capp. 4. 5. B \. 2a.

Cap. 5. a) Clod., Clothar., Crodob. B 3.
b) .s. r. C. c) Ebroino in viarg. B 2a. d) ad
add. B \. e) Baltech. seviper B 2a. 3.

l^ ChrodohfrluH nnccenBor Lnuderici cpisropi l^urinicnsin, ijni a. Viiii , d. 22. /nuii ChUf

dovei II. charlae BuOncripnil (fertz, iJipl. I, ji. 2(y, a. tJfiO. rlinrta» /''jnmouin SoiouruiiiM rpi-

teopi nuhHcriptione coufirmavil; rj. 1'ardeiituM, l)ijil. //,;/. 1 1 1 . 1 M. 2) Ohiil nuun (IHr)/<iK(!;

ef. fupru p. 322, u. 2. 8) Chlodovcm a. ()'MK lan. — (if»?. rx. rrgnavit ; cf. 'Fortcli. z.
iJeitlKch. (icKch.' XXII, p. AC>A tq.

^

YYTX SANCTAE BALTHILDIS.

A.
et Franci facti* sunt uniti^. Et credimus,
Deo gubernante*=, iuxta domnae Balthildis
magnam fidem ipsa tria regna tunc inter
se tenebant pacis concordiam.

(6). Factumque est tunc* per eam
nutu Dei, et exortantibus bonis sacerdoti-
bus, ut heresis'' Symoniaca'- ', quae pravo
usu maculabat** tunc Dei* aecclesiam, ita
ut dando ^ praemia contra ordinem episco-
patus accipiebants, ut prefata domna Bal-
thildis hoc impium nefas prohiberet, ut
nulhis*' premium pro* percipiendis sacris
gradibus omniuo intercurreret*. Ordinavit
etenim, immo per eam Dominus, ut'' et
alia pessima et impia ' cessaret consuetudo,
pro qua plures homines sobolem suam in-
terire potius quam nutrire studebant",
dum diffidebant" actiones publicas -, quae
eis ex consuetudine ingerebantur, accipere,
ut illis ex hoc gravissimum rerum suarum
inferrent dampnum. Prohibuit hoc" ipsa
domna pro mercede sua, ut hoc nullus
facere presumeretP. Ex quo facto copiosai
eam valde merces exspectat.

Capp. 5. 6. J 1. 2. 3a.

Cap. 5. a) om. A 2. b) uni -4 1. c) dis-
pensante A 2.

Cap. 6. a) nt per A 2. b) hereses A 3a.
c) destrueretnr add. A 1 ; Svinoniaco A2. d) iacu-
labat A 1. e) om. A 2. fi tanta A 1.

g) accipiebant et A 2; acc-iperet A 3a. hl uul-
lus praemia A 1; nuUi p. A 2; nullum p. A 3a.
il o. ::: (ras. non?i curaret .4 1; o. proveniret
A 2. k| ut haec et A 2. 1) impiissima A 1.
m) Denique add. A 1. n) ita teripsi; divide-

bant a. .4 1 ; devitabant exactiones A 2 ; dividebat
a. A 3a. o) om. A l. pi praesumerent A 2.
q) copioso A 2; copiosam et valde niaguam mer-
cedem expectat A 3a.

B.
uniti. Et credimus, quia, Deo* guber-
nante, iuxta domne Balthildis magnam
fidem accidit, ut ipsa tria regna, que antea
dissidebant discordia, tunc inter se tene- 5
rent pacis concordiam.

(6). Factum est preterea per eam
nutu Dei, exortantibus sanctis sacerdotibus,
ut heresis Syraoniaca*, quae pravo usu
maculabat tunc ecclesiam Dei, dando lo
scilicet contra'' instituta canonum pro
adipiscendis et conferendis episcopatus vel
presbiteratus seu reliquorum gradibus pre-
miorum munera, a«= catholicis viris penitus
pelleretur, et hoc impium nefas prohibere- is
tur, ne ullus presul pro pereipiendis vel
dandis sacris gradibus daret aliquit aut
acciperet. Ordinavit etiam, immo per eam
Dominus, ut et alia pessima et impia con-
suetudo cessaret**, pro qua* multo plures 20
homines filios suos magis mori quam nutrire
obtabant, dum de eis videbant exactiones
publicas, que ex antiqua consuetudine mala
iugerebantur, accipere, unde gravissimum
rerum suarum patiebantur dampnum.'Quam 25
nequissime cupiditatis avaritiam ipsa pietate
plena pro mercede aeternae retributionis
prohibuit et, ut in^ perpetuum dampnaretur,
legibus tradidit. Ex quo facto copiosa ei
valde merces a Domino reddita manet. 30

Capp. 5. 6. B l. 2a.
Cap. 5. a) Domino B 1.

Cap. 6. a) Simonyaca B l. h) om. B 1.
cl ad B 1. d) cessaretur B 2a. e) quam 35

B \. f) impcrpetuum B 1.

40

4»

1 Cf. V. Eligii II, 1 (IJouquel , 'Recueil des hisioriens des Gaules' III, p. 556J: Sed
crudoliter in diebus illis Simoniaca haeresis pillulabat in urbibus et in cunctis finibus regni
Francorum. — — Sollicite tamen pro hoc invigilabant sancti viri Eligius et Audoenus, et
commnni com ceteris viris eatholicis habito concilio, suggesserunt principi et optimatibus eius,
nt hoc mortiferum virus cito deleretur de corpore Christi, quod est universalis ecclesia. 5o
2) C/. Eoth, 'Benejicialweisen' p. 86; Wailz, 'VG.' II, 2», p. 266.

VTTA SANCTAE BALTHILDIS.

489

A.

(7). Quis enirn valeat dicere, quanta
et quara magna comraoda pei' religiosorura
coenobia largiendo* integra praedia^ et
silvas<' magnas ad cellulas seu monasteria
construcnda concessit; quod etiara"^ et ipsa
velud proprias seu^ et peculiares Dei casas^,
id s est Kala • in Parisiaco, a Deo sacratas
puellas, coenobium raagnum virginum

aedlBeavit, ubi Dei famulam religiosam

B.
(7). Quis enim valet enarrare, quanta
et quam raagna coraraoda per religiosorum
coenobia virorum sacraruraque virginum
largiendo integra predia et silvarura aditus
ad cellulas seu raonasteria construenda
concessit? Cui etiam non videbatur libe-
ralitas magnarura rerum, quam per diversa
coenobia conferebat, ad votum sui desiderii
esse suffitiens, si non et ipsa inter ceteras
et peculiares Dei casas* monasterium con-
strueret, quod caelum esset aspitiens. Pro
qua re, quasi iam pelagus seculi calcans,
coenobiura Kale sanctaemonialiura virgi-
nura in pago Parisiaco, unda circurafluente
Maternae ' fluminis, decentissime edificavit.
Quem locum villis affluentissimis et quam
pluribus cum earum reditibus araplificavit
et exornavit et in potestate sub religione
ibidem viventium sacrarum virginura tra-
didit. Quarura quidera vocabula propter
tedium quorundara legentiura reticui. IUud
vero inserere curavi, quod rectoribus eius-
dera loci valde timendura est. Nara pre-
ceptum super his constituit et manibus
propriis ac filiorum regum roboravit sigillo-
que signavit, in quo testamento intcrminata''
est per*= invocationem sanctae Trinitatis et
diem treraendi iuditii, ut ncmo*' per suc-
cedentia tempora rector quislibet eiusdeni
loci quicquam de his villis, quas in usus
diversos eiusdem coenobii liabitantiura con-
tulerat, subtralicrct aut benefitiarios^* ex-
inde liaberet. Quod si ^ fecisset, poenis
infernalibus cum luda traditore nequissimo
et cupidissirao afflictus, sine finc puniretur;
ipsuraque testaraentura si quis quesierit, in
archivo ciusdera ecclesiae repperiete. In
hoc etiam predicto coenoluo vcnerabilem
religiosamque valdo Doi famiilaiii Hcrfilain,

Cap. 7. A l. 2. 3a.

Cap. 7. a) lar(ji(;n(la A 1. \)) pruoHidiu

A 3a. cj ct deliciaa m. ^ 1. d) cciain fccit
dnm j). A 2. c) om. A 2; ct oni. A 1.

f) caiiHn^ A 3a. g) c cadom in I'. nd Uoo «.

p. conccHitit, ubi ccnobium m. nominc K. cdifi-
cavit A 2.

Cap. 7. B i. 2a.b. c.

Cap. 7. n.) cauMHH li 1.
B 2I>, c) pro invocntionc B 1.
e) bcnofitia B 2r. f) vin. H 1.
n 2J; rnpp(3rir(;t // 2r.

b) iiilcriiiinnUiiii

d) no B 2c.

g') rcppcrirct

1) Clieltes (Snne-ef-MarnfJ afl Marne /1. 2) C/. Wailz, MV;.'/l'», /;. 177, n.\. 1K1,„.
Kx hoc loco intelhyitur, Vitam It aule Ixarolum M. ncriplam emc von pogne.

88. B. Miroring. U. 68

490

VTTA SANCTAE BALTHILDIS.

A.

valde pucllam Bertliilanem"» in locum
matris esse primam'' constituit? In quo
et ipsa venerabilis domna Balthildis dein-
ceps<= conversari sub integra regula reli-
gionis et in pace requiescere dccrevcrat'',
et in vcritate" devota id voluntate com-
plevit.

Pretereundum non est, quia*^ ad lau-
dem Dei pertinet, quicquid in sanctis et
electis suis mirabiliter Deus» operatur,

Ps. 67,36. quia, ut dicit Scriptura, mirabilis Deits in
sanctis suis , cuius'' Spiritus paraclytus
coopcratur interius per bonam voluntatem,

cf. Rom. 8, yxi scriptum est: Omni enim^ volenti honum
Deus coo})erator est illi; sicut ct isti"^
raagnae fcminae constat veraciter fuisse.
Ut enim praefati sumus, neque nostra
neque cuiuslibet, ut arbitror, lingua quam-
vis erudita enarrare ' eius omnia'" bona
valet. Quantas consolationes vel adiutoria
ad casas Dei vel eius"" pauperibus pro
Christi amore quantasque" oportunitates
et conjmoda ipsa" largita fuitP, qualeque
monasterium quod vocatur Corbeia'i-2 in

28.

B.

quam ex monasterio lodro» evocaverat, in
locum matris priniam'* constituit, ubi et
ipsa acccptabilis Deo et electa margarita
Balthildis deinceps conversare sub integre 5
religionis regula et in pace requiescere de-
crevit; quod in veritate, prout citius tem-
pus permisit, devota voluntate conplevit.
Praetercundum quoque non est, quia
ad laudem Dei pertinct, quicquid in sanctis lo
suis et elcctis Deus mirabiliter'' operatur,
sicut dicit Scriptura: Mirahilis Deus in
sanctis suis. Cuius quidem Spiritus para-
clitus cooperator est interius per bonam
voluntatem dando precepta vitae aeternae, 15
ut scriptum est: Omni enim volenti honum
Deus cooperator est illi ct administrator.
Quod utique in ista sacra ac clarissima,
unde sermo agitur, domna Baltbilde vera-
citcr ac liquido claret csse ostensum. Ut ju
enim vcra loquamur, neque nostra neque
cuiuslibet, ut arbitror, lingua omnia eius''
que operata est bona in consolationibus
pauperum, in aedifitiis et adiutoriis eccle-
siarura*^ Dei, in oportunitatibus omnium 25
indigentium, vel qualia aut quantn in in-
commoditatibus commoda exhibuerit, enar-
rare'' valet. Nec illud ctiam est reticen-
dum inter precipua que fecit, quod mona-
steriura cuius vocabulura est Corbeia in so

Cap. 7. .4 1. 2. 3a.

Ca}). 7. a) Bertilanam A 2; Bertilam A 3a.
b) om. A \; p. c. f A '6a. c) dein A 3a.

(1) con.sueverat -1 .'ia. c) in voluntatc dcvota

id c. A 1. i) quod A 2. g) o. D. A 2.

h) cuius • — m. feminae om. A 2. i) om. A 3a.
k) istius A l. 1) narrare .4 1. 2. m) omnia
— vel eius ovi. A 1. n) que om. A l. o) ovi.
A 2. p) sit A 2; cst A 3o. q) Corbedia et

in Ambianense A 2 ; Corbegia in Ambianensi A 3a.

Cap. 7. B \. 2a.

Cap. 7. a) prima B \. b) ovi. B 1.

c) om. B 2a. d) cnarrabile B 1.

35

40

1) Cf. V. Bertilae c. 4 (Mubillon, AA. SS. Saec. III, 1, p. 23j; Magna siquidcm cum
devotionc ct humilitate domnam Tcutehildem poposcit abbatissam, ut ex suo monasterio ali-
quas famulas Dei sibi destinarct, quac suum rcgere debercnt cocnobinm. At illa percunctata
diu, sanctam supplicationem rcginae dcncgarc non potuit, sed sponte gloriosac domnae ad
pctitionem satisfccit pracfatamque doninam Bcrtilam cuni quibusdam sanctis pucllis sjjiritali 45
matri domnae Balthcchildi cum summa diligeatia et honore dcbito, ut deccbat, per magnum
sacerdotcm domnum Gcncsium ad Kalae supradictum sanctum coenobium perducere praecepit.
2) Corhie (Somme). 3) Hodie Jouarre (Seine-et-Marne). Cf. V. Bertilae c. 1 (MabiHon,

AA. SS. Saec. III, 1, p. 21): (Bertilam) ad monasterium puellarum quod vocatur lotrus per-
duxerunt, et infra c. 8. 60

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

491

A.

Ambianense parrochia suo* opere con-
struxit? Ubi venerabilis vir doranus Theu-
dofredus''', nunc enira episcopus, tunc vero
abbas, raagno gregi fratrum praefuit, quem
de Luxovio monasterio praefata domna
Balthildis a reverentissimo viro domno
Waldeberto <=■ 2 quondam abbate expetivit
et mirabiliter ad** ipsum coenobium fra-
trum^ condirexit'^, quods nunc usque et''
laudabiliter constat.

(8). Quid* enira? A Geraetico dorano
Filiberto''' viro religioso<= et silvam ma-
gnara ex"* fisco, ubi ipsura coenobiura fra-
trura situm est, et raulta raunera et pastus

B.

pago Arabianense ^ suo opere fundetenus
struxit ac devotura gregem monachorura
inibi esse'' constituit. Ubi et venerabilis*^
vir dompnus Teudofredus, nunc episcopus,
tunc vero abbas, magno gregi frntrum pre-
fuit, quem de Luxovio monasterio prefata
domna Balthildis a reverentissimo viro
domno^ Waltberto^ quondara abbate ex-
petivit et ad predictura fratrura coenobium
condirexit. Ipsura autera raonasteriura,
sicut a fundaraento, ita villis et prediis
oranibusque sumptuura necessitatibus fun-
davit et ornavit. Quo in loco eius raeraoria
venerabiliter, ut decet, recolitur et*^ celeber-
rira^ ab ipsis Dei cultoribus frequentatur,
atque laus eius, quamdiu in hac valle plo-
rationis spiritusS humanos rexerit artus,
canetur.

(8). Dorano etiara Philiberto^ Gemma-
tensis raonasterii abbati, magno et rcligioso
viro, silvara magnara ex fisco, ubi ipsura
coenobiura fratrura situm cst, maxiraaque

of. Vorp.
Aeii. 4, 336.

Capp. 7. 8. .4 1. 2. 3o.

Cap. 7. a) miro opere A 2. b) Thoode-

fridus A 2 ; Teudofredus A '6a. c) Galberto

A 3a. (1) om. A \ ; \. aid A 2. e) ffffi A 3a,
ut infra. i) conduxerat A 2. gj qui A 3a.

h) om. A 2.

Cn p. 8. a) Qui denique a Gemctico A 1 ;
Q. e. dicam de d. F. A 2; Q. e. ad Gemeticum
A 'Sa. b) Fileberto A 3a. c) fideliter est

honoratus add. A 1; r. qui s. A 2. d) ipso

add. A 1.

Capp. 7. 8. B 1. 2a.

Caji. 7. a) Ambianensi 2? 1. b) c. e.

B 2a. c) verabilis B 2a. d) om. B 2a.

e) ita B 1 ; Walberto ? B 2a. f) et — fre-

quentatur om. B 2a cum Surlo el Boll. g) spi-
ritu B 1.

Cap. 8. a) Phileberto B 1.

1) Theudefredi abbaliH mcntio fit in charta npuria ChlotUacharii III, apud 1'ertz, Uipl. I,
j>. .37. EpiscopuH factua C/irodegarium abbatem inalituisHe dicitur in charta falsa Thcnderici III
(Pertz l. l, p. 47j. Cuiun civitaliH epincopuH fnerit, non constal. FAuh memoria die 0. Oct. colilur
in Calendario Corbeienni, quod libro pantorali Gref/orii praemigHUm ent: 7. Idus Octobri» ('orlxna
monaMtcrio d«;pOMitio 'JVodcfndi nh])ntin (MabiUon, Annalen 1739, tom. I, jt. 4r>,'JJ. r.sl fortafiHe
ThrudofriduH ix , r/ui verniculoH de nex aetatibuH rt viunili prinripio rnndidil ; rf. Wattcnliach,
Uiq: /», p. 107. 2) Anno 40. Waldeberli abhatin, indictione 13, anno 12. Chlothacharii III,

i. e. a. 66i) ex., codex fjUXooieusiH, hndie in caHtetlo TrouHHuren (Oinr) aHnervatuH, conHrrijitus mt ;
cf. Ilaoet, 'QueHlionH Mrrovini/ic7tnr»' III, p. 1 1. Adnone letle inonaHlrrinm Ijuxovienne prr annon 40
gubcrnrivit, die 6. Non. Mai. deponitug; rf. Calrnd. Corb., 'N. Arrhio' X, p. 92. Ihide Waldr-
brrtum a. <J2U. abbcUem factum, die 2. Mai. a. (>70. dcfanrlnin rgge inlrllcijilur. 3) Cf.

V. Filiberti c. 6 (Mabillon, AA. SS. Saer. II, p. 810j; Tiiiii- a rry^v Fnincoruin Chlodovoo
noiiiino at(ju(! cIub rc^iiia vocahulo lialdccliildc lociiin iti pap^o Kothomiif^ciiMc, «|iiciii vcIiihIo
vochIhiIo ({«mcticuin antirjuitaH conMUCverat nuncu]iarc, olitincnM Mmncntinui' Hiipplici, noliilc
iliidtMn cocnobium viHiig oHt coni>truxiHMO. Ijocuh JumirgcH hndir luinitur.

fla*

492

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

(le fisco dominico ad ipsura monasterium
construendum» concessit. Quanta'' vero
domnC^ Laigoberto ad*' Curbionem» mona-
sterium et villam magnam* et talenta
raulta argenti vel auri? Etiara suura® ipsura
regale, quo ipsa*" cingebatur, cingulura, de-
supras sacros'' lurabos suos devote abstulit
et fratribus in elemosinam* ipsum direxit.
Et hoc totum hilari'' ac benigno dispen-
sabat anirao; ut enim' Scriptura dicit:
2.cor. 9, 7. Hilarem datorem diligit Deus. Similiter
et a"» Fontenella* et Logio^ plura conces-
sit" conpendia. Quanta enim ad Luxo-
viura vel ad reliqua monasteria in Bur-
^**"^/' gundia et villas raultas integras concessit
et pecuniara» innuraerabilem direxit? QuidP
ad lotroi* raonasterio, unde ilias sacras
virgines cura prefata domna Berthilane'"
abbatissa ad Kala * suo ' monasterio accer-
sivit"? Quanta ibi raunera et de agris et

B.

munera et pastus de fisco dominico ad
ipsum monasterium construendum concessit.
Multa quoque talenta argenti vel auri
domno Laigoberto Curbionensis^ mona- 5
sterii abbati cum villa quadam, cuius
vocabulum a memoria recessit, ad opus
servorum Dei illic habitantium contulit;
sed et ipsura regale, quo cingebatur, cin-
gulum a sacris lumbis abstulit fratribusque 10
in elemosinam direxit, totum hoc agens et
dispensans benigno ac hilari animo, sciens
scriptum , quia hilarem datorem diligit
Deus. Taliter ipsa beata anima cotidie
thesaurizabat sibi ex terrenis pecuniis in 15
caelo thesaurura, ubi fur non adpropriat,
nec tinea demolitnr. Similiter et ad Fon-
tenellam'' et Logiura plura concessit bene-
fitiorum compendia. Ad Luxovium etiam
vel ad reliqua Burgundiae monasteria villas 20
perplures ad integrum concessit et pecu-
niam innumerabilem direxit. Ad lotrum
quoque monasterium, unde sacras virgines
cura prefata domna Bertila abbatissa ad
cenobium Kalense accersivit, Villara Novara 25
sitam in pago Vermandinse*' cura pluribus
aliis muneribus, quibus ipsum sanctum

Cap. 8, B \. 2a. b.

Cap. 8. a) Corbionensis B 2b.
nellam B \. c) Vermandense B 1.

b) Funte- 30

35

*) vocabulo Nugaretum^ add. A 3a.

Cap. 8. ^ 1. 2. 3a.

Cap. 8. a) conc. constr. A 2. b) Quanta-
que A 3«. c) domnus Laigobertus A 1; domno
Legoberto A Za. d) Corbeiensi monasterio con-
cessit et v. A 1 ; ad Curbionis A Za. e) om.

A 3a. f) ipse A 1. g) supra A 2. h) sacris
lumbis suis (s. om. A 1) d. A 3a. i) elemo-

sina A 2. k) vultu add. A 3a. 1) om. A 2.

m) a Fontenello et L. -4 1; ad Fontenellam et
Legium A 2; ad J^ontenellam eulogia A 3o.
n) et add. A 3a. o) pccunias innumerabiles A 1.
p) dcdit add. A 2. q) I. (lotero .4 1) mona-
sterium A 2 • lotrum monasterium A 3a. r) Berti-
lana (A 2); Bertilan^ A 3a. s) Cala A l, ut
infra; Kalam A 2. t) suum monasterium A 2. 3a.
n) arcessivit A 3a.

1) Hodie Saint- Laumer-de-Moutier. 2) Hodie Saint-Wandrille- Rangon. 3) Logium 45

erat cocnobium puellarum i/i ea Neustriae regione, quae nunc Nortmannia dicilur. In eo parthc-
none mater Milonis reclusi Wisla, mater Logensis coenobii dicitur in Gestis abb. Fontanell.
c. 4 (ed. Lowenfeld p. 2\). Ansegi.<<us Fontanellae abbas ad Logium libram unam (ib. p. b8J
legavit. Logium coenobium situm erat haud procul a Cella Milonis ipsius ad ripam alvei
Sequanae, unde Logiensis porlus oppido Caudebequet proximus nomen accepit. Mab. 4) Jouarre bi
(Seine-et- Marne). 5) Cf, supra p. 48 L Nugaretum est Norroy in pago Woevre.

40

1

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

493

A.
pecunia^ multa contuHt? Similiter et ad
monasterium Sanctae Farae''' sepe larga
munera direxit. Ad urbem vero Parisia-
cam<= ad sanctorum basilicas seu mona-
steria et villas magnas et multas contulit
et muneribus plurimis ditavit. Quid plura?
Ut*^ diximus, hoc^ narrare non valemus
per singula, sed neque vix media; tota-
que*^ dici? eius bona omnino a nobis non''
possunt.

(9). Preterire enira* non debemus,
quod per seniores^ basilicas sanctorum
domni Dionisii' et domni Germani vel
domni Medardi et sancti Petri vel dorani
Aniani'' seu et*^ sancti Martini, vel ubi-
cumque'' eius perstrinxit^ notitia, ad^ pon-
tifices seu abbates suadendo pro zelo Dei
praecepit et epistolas pro hoc eis direxit,
ute sub sancto'' regulari ordine fratres in-
fra' ipsa loca consistentes vivere deberent.
Et ut hoc'' libenter adquiescerent, privi-
legiura' eis firmare iussit, vel etiara emuni-

B.

locura honoravit et ditavit, devote contulit.
Monasterii quoque Sanctae Farae non in-
memor fuit, quia villam quandam cum
sepe datis muneribus ac largissimis donis
eidem delegavit. Ad basilicas nec non seu
et^ ad monasteria sanctorum virorum
sacraruraque virginum Parisiacae urbis
villas laudabiles et multas condonavit et
rauneribus plurimis amplificavit. Sed, ut
diximus, enarrare non valemus vel media
dicere per singula, que ipsa Dei cultrix et
amatrix in oranibus, prout potuit, perfecit
bona. Numquam ab ea defuit bonum, quia
Deum amabat ac summo studio diligebat
benignura''.

(9). Preterire vero non debemus, quod
per precipuas sanctorum basilicas, almi
scilicet Dyonisii* et domni Germani* vel
beati Medardi et sancti Petri ac domni
Aniani et sancti Martini, vel ubicumque
eius potuit dinosci noticia'', pontificibus
seu abbatibus suadendo pro zelo Dei pre-
cepit et epistolas pro hoc eis direxit, ut
sub sancto regulari ordine fratres in ipsis
sanctis locis consistentes caste et sobriae
vivere facerent. Et ut hoc liberius ad-
quiescerent, privilegium eis rcligionis fir-

*) G. Pariacensis scu b. M. Suessioncnsis
et 8. P. Corb§icnsis ct d. A. Aurclia-
nensis ct s. M. Turonensis vcl // 2a.

Capjf. 8. 9. .4 1. 2. 3a. Capp. 8. 9. B 1. 2a.

Cap. 8. a) pcciinia.s multas A 1. b) sua Cap. 8. a) om. li 1. b) xic 13 2«; Hum-

ndd, ^ A l. c) Parisiacum A l. d) Nam ut mum bonum B 1.
«uperiu» d. j4 1. e) hoc nos narrarc p. s. , scd
A l. {) otn. A \. ^) dicimas A 2. h) om.
A 1. 2.

Cap. 9, s) tamcn A 1. b) Ajfrani A 1. Cap. 9. a) Dionysii li 1a. b) notitiain B 1.

c) om. A .3a. d I quicumque ad cins A 2.

e) pcrtinuit (om. n. I A 2; pcrtinxcrit A 3a.

f ) ila A \ ; a. pontificibua 8. abbatibus A 2 ;
pontificibiiH 8. aiibatibrifl A 3a. ff) ct A 1.
h) 8UO A 2. i) in ipHis loci» A 2; iii ij)8a
loca A 3n. k) his A 2, li privilc^ia A 1;
in privilcgio A 3a.

1) FaremouUer (Heine-et- Mnrne), 2) Snnior cocloHiu prn rnthedrali accipilHr n dre-

fjorio Tnr. ; rf. SS. lier. Meror. I, p. IMiO. W) SS. Ifioin/nii el (,'rrmaiii nfnid /'nriMion,

S. Medardi npud Suemnnueii , S. Aninni njind AurrlianoH, S. Mnrtini njntil TurinioK. Qnnm
8. Pelri erclenam tcrlplnr iiUrlJrxrril, Intrt.

494

VITA SANCTAE BALTIIILDIS.

A.

tates^ concessit, iit melius eis^ delectaret'
pro rege et pace summi regis Ciiristi cle-
mentiam exorare. Et illud commcmoran-
dum est, quia<= ad mercedis eius cumulum
pertinet, quod'^ captivos homines christia-
nos ire* prohibuit, datasque^ praeceptiones
per singulas regiones, ut nuUus in regno*^
Francorum captivum hominera christianum
penitus transmitteret. Sed magis et= ipsa,
dato pretio, captivos plurimos'' redimere
precepit et liberos relaxavit et alios ' ex
ipsis in monasteria'' intromisit et precipuc
de gente sua' viros et puellas quam plures
denutritas suas'. Quantas"" enim adtrahere
potuit, eas per sancta coenobia commenda-
vit et, ut pro ea exorarent, eis precepit.

Dan. 12,3.

Etiam ad Romam usque ad beati'* Petri
et Pauli basilicas vel ad Romcnsis" pau-
peres plura ac larga sepius direxitP raunora.

B.

mare a filiis fecit et emunitates^ concessit,
ut melius eis delectaretur pro regc et pace
summi regis Christi clementiam exorare.
Illud etiara commemorandum est, quod ad 5
mercedis eius cumulum pertinet, quia capti-
vos homines christianos vendere prohibuit,
Deditque preceptiones per singularum ur-
bium regiones, ut nullus in regno Franco-
rum captivum hominem christianum penitus 10
in aliud regnum transmitteret. Dato etiam
iuste remunerationis pretio, plurimos redi-
mere captivos precepit et quosdam liberos
relaxavit; quosdam vero cura religionis
habitu sub regula in raonasteria intromisit. 15
Precipue autem de gente sua viros et
puellas, quas ipsa nutriverat, sicut semet''
ipsam, Deo commendavit et coenobitalera '
vitara ducere instituit, Quantos autem,
raaxime domesticos, de utroque sexu blan- 20
diendo suadere potuit, eos per saucta mo-
nasteria commendavit et, ut pro ea viroque
eius^ defuncto ac filiorura salute nec non
et regni pace pium Dominum exorarent,
precepit. Tantam enim gratiam divina 2b
cleraentia eidera concessit, ut suasione pro-
ficua et eruditione magnifica raultos a se-
culi vanitate depressos abstraheret et sub
iugo Christi'^, quod leve est, subponeret,
Et vere adoptabat illa claritate frui, quam so
angelus Daniheli de iustitiae eruditoribus
dixit, quoniara qui erudiunt^ multos ad
prudentiamj fidgehunt sicut stellae in per-
2)etuas aeternitates. Basilicas quin etiara
sanctorum apostolorum Petri etPauHRomae 35
positas propter eorum araorem decentissime
muneribus honoravit, sed et Roraanis re-
clusis'^ et pauperibus sepius largissima
dona direxit.

Cap. 9. A i. 2. 3a. h (,/. n. m).

Cap. 9. a) munera pacis c. A \\ municio-
nem c. A 2. b) eos A 2. c) quod A 2 cum B.
d) ad add. A 2. e) datis praeceptionibus A 2.

f) regione A 2. g-) et i. om. A 2. h) piuri-
bus A 2. i) aliquos A 2. k) monasteriura

misit A 2. 1) secum A 3a; nutrire fecit. Quan-
tas A 2. m) in Q. rcdit A 3b. n) sancti

A 2. o) ila A 1 ; Romenses rell. p) m. d. A 2.

Cap. 9. B 1. 2a.

Cap. 9. a) sic B 2a; immun. B \. b) ovi.
B \. c) cenobitatem B \. d) om. B 2a.

0) eradiunt B 1. f) reclausis B 2a.

40

45

1) Stmt ipsa chartarum verba. 2) Ire etiam pro vrnirr, veiuH accipitur ; cf, ForceUini

ed. de Vit II, p. 872. 3) Sdl. Saxomca. 50

VITA SA^XTAE BALTHILDIS.

495

A.

(10). Erat eDim eius=* sancta devotio,
ut in monastcrio, quem'» prediximus, reli-
giosarum foeminarum •=, hoc est in Kala,
quam'^ ipsa edificavit, conversare^ deberet.
Nam et Franci pro eius amore hoc maxime
dilatabant nec^ fieri permittebant, nisi
commotio illa fuissets per miserum Sigo-
brandum'' episcopum ', cuius superbia inter
Francos meruit mortis ruinam. Et exinde
orta iutentione', dum ipsum contra eius
voluntatcm interfecerunt, metuentes'*, ne
hoc i})sa' domna contra"" cos gravitcr fer-
ret ac vindicare ipsani causam vellet, per-
miserunt" eam subito pergere ad ipsum
monastcrium. Et fortasse dubium non est,
quod ipsi principes tunc illud non bono
anirao permisissent"; sed ipsa domna Dei
voluntatemP considerans, ut hoc non tara
eorum consilium, quam Dei fuisset dispen-
satio, ut eius sancta devotio per*i quamlibet
occasioncm, Christo gubernantc, csset im-
pleta. Dcductiique ab aliquibus senioribus,
venit ad praefatum •" monasterium suum
Kala% ibique ab' ipsis sanctis pueUis, ut

B.

(10). Crescebat enim cotidie semper
eius sancta devotio, et omnimodis satage-
bat, ut coenobitalem vitani in monasterio
religiosarura virginum, quod ipsa aedifica-
vit, duceret, et ut animo, ita et corpore
ibidem subsistere potuisset. Sed hoc pri-
mores et proceres Francorum difFerebant,
maxime quia eius sapientia palatium rege-
batur et pro sancta conversatione ab omni-
bus amabatur. Quodque* votum rainime
adimplere permitterent, nisi commotio quae-
dam accidisset de misero Sigebrando epi-
scopo, cuius superbia inter Francos meruit
mortis ruinam. Exinde ergo orta inten-
tione, dum ipsum contra eius voluntatera
indiscussum et contra legem interfecerunt,
metuentes, ne hoc ipsa sancta'' regina con-
tra eos graviter ferret ac tale malum tan-
tumque nefas vindicare vellet, quod antea
amore temporali fieri non permittebant,
iam timore legis iuditialis perculsi, ut de-
siderium optatum perficeret, suadebant.
Et fortasse dubiura non est, quod hoc
callide et non bono animo ipsi principes
permiserunt. Attamen ipsa doraina Dei
gratia illustrata, considerabat, quod hoc
non tam corum consiliis, quam Dei fuisset
dispensatione factum, quatinus'' eius sancta
dcvotio pcr quamlibet occasionem, Cln'isto
gubcrnante, esset adimpleta. Dcducta igi-
tur ab aliquibus seniorum principibus, ve-
nit ad praefatum raonasterium diu deside-
ratuni Kalam, ibiquc ab ipsis sanctimo-

Cap. 10. A 1. 2. -.ia. /j. Cap. 10. B i. 2a.

Cap. 10. a) ei A 2. h) ila A 1; (inod rell. Cap. 10. a) (/uodcumque B 1. b) bcata

c) oni. A 2. d) ila A 1; qiiod rcll. c) ila B 2n. c) iii (uld. B \.

A 1 ; convorsari rell. f) dilatabant. .Si<,'obran-

xliu epimopuo inflatus in suporbia A 1 ; ncc f, ei
I |>. Et n. A 2. g) r|ue contipit add. A 2.

h) .*«igobcrrandum A 3a. b. i) contcntione A 2.

k) i. «-t mttuibant yl 1. 2. 1) ijiio A 'Sb.

m) g. c. co« A 2. n) proniiserunt A l. o) pro-

misiiiiicnt A l ; pcrmififruiit A 2 lum B. p) v. in
\ ae factam cojfnoncens, ut A 2. e|) pro i|ualil)ot

(Dei add. A 2) occasiom: A l. r) «cpcdictum

A l. «) Cala yl 1. t) a Hanctiu A 3n. b.

1) SiijobrauduH, Muccennor Chrodoherli, in calalof/n rpiKcnporum PariiiirnMiiini laudalur; vf.
(ialiia chriat. (\1\\) VII, />. 2>;. Ki Importunun succexiit, (pii a. (Ki?, die 20. lunii chiirtnr
) hrauHcii rpitcopi eubMcripgil ; «/, I'ardcB«uti, IHpl. II, p. Hi.

496

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

decebat', honoiifice et satis aniabiliter in
sancta congregatione recepta ^ est. Habuit
enim tunc<^ non modicam querelam contra
eos^, quos ipsa dulciter enutriverat% pro
qua re falso*^ ipsi eam habuissent suspec-
tams, vel etiam pro bonis mala ei'' i'epen-
sarent. Sed et hoc conferens' cum sacer-
dotibus citius, eis'' clementer' cuncta in-
dulsit et, ut ipsi ei illam cordis conmiotio-
nem indulgerent, supplicavit, Et ita™ pax
inter" ipsos, Domino largiente, pleuissirae
restituta est.

(11). Ipsa vero piissimo affectu dili-
gebat sorores ut proprias filias et sanctae*
abbatissae earum oboediebat ut matri et
ministerium exhibebat eis ut vilissima an-
cillula^ ex sancta devotione, ita'^ ut, etiam
cum adhuc regeret publicum palatium, et
ipsa visitaret'' suum sepe sanctum coeno-
bium. Ita humilitatis magnae fortiter ex-
hibebat exemplum, ut ipsa quoque in quo-
quina^' ministraret sororibus et mundi-
tias*^ vilissimas, etiam deambulationes^ ster-
corum, ipsa mundaret. Et hoc totum cum
gaudio acs leto perficiebat animo, tam

B.

nialibus, ut decebat, honorifice et satis
admirabiliter in congregatione recepta,
gratias egit Deo* omnipotenti, qui eam
sub umbra protectionis suae susceperat et 5
ad portum suae voluntatis perduxerat.
Habuit interea'' non modicam contra eas
querelam, quas ipsa dulciter enutriverat,
qua pro causa falso ipse eam habuissent
suspectam, vel etiam pro bonis mala ei 10
rependere temptaverant. Sed et hoc con-
ferens cum sacerdotibus citius , eis cle-
menter cuncta'^ indulsit et, ut ei econtra
ipse eandem commotionem*' cordis remitte-
rent, supplicavit. Atque in*^ postmodum 15
pacis amor inter ipsas, Domino largiente,
plenissime restitutus permansit.

(11). At vero ipsa beata mater piis-
simo affectu diligebat sorores ut proprias
filias et sanctae, quam sibi praefecerat, ao
abbatissae oboediebat ut matri omnibus-
que, ut dicam, non quasi domina, sed
sicut sagax ancillula sancta devotione mi-
nisterium obsecutionis exhibebat. Ita
autem humilitatis magne forti animo omni- 25
bus monstrabat exemplum, ut ipsa quoque
in offitio coquinae ministraret sororibus,
ipsa munditias omnes faceret, et quod
maius dicam, ipsa purissima margarita in-
quinamenta stercorum propriis manibus 30
muadaret. Et hoc totum * cum gaudio
laeto perfitiebat animo, tam humile servi-

Capp. 10. 11. B 1. 2a.

Cap. 10. a) 0. D. B 2a. b) inlra B 1.

c) om. B 2n. dl commonitionem B 1. e) om.
B 1.

Capp. 10. 11. A 1. 2. 3o. b.

Cap. 10. a) decet et h. A 1 ; dicebat h.
A 2. b) suscepta A 2. c) n. m. q. t. A 1.

d) eas, quas A 2 male cum B. e) ita A 1

cum B; enutrierat A 2; nutriverat A 3n. b. f) fal-
sam A 3a.b; f. ipse A 2. g) susceptam (A 1\
A 3a falt. m.).h. h) m. eis repensaret A 1;

m. reconpensarent A 2. i) cum s. conf. {A 1). 3a.
k) 0771. A 3a. 1) cuncta i. cl., ut et i. A 2.
m) ipsa A 3o. 6. n) D. 1. i. eos A 2.

Cap. 11. a) et domne abbatisse obedie-
bat A 2. b) ancilla A \. c) ita — ipsa

mundaret om. .^1 1; ita etiam ut cum A 2. d) visi-
tabat A 3a. b. e) ila A 3a. f) inmunditias A 2.
g) et A 36.

1) Cf. Fortun., V. liadeg. c. 24; purgans nitide coquinam, quidquid erat lutulentum,
ferebat ima purgamina. 2) Latrinae seu loca alia quaevis ad exonerandum ventrem, Ducange
ed. Favre III, p. 13.

35

40

Cap. 11. a) tantum B 1.

M

6»

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

497

A.
humili* pro Christo ministerio. Quis enim
crederet, ut sublimitas tantae potentiae
ita vilissimis administraret'' rebus, nisi ei

6 hoc magnus Christi exigissef^ omnimodo
plenissimus amor? Insistebatque^ assidue
orationi devota cum laerimis et^ divinam
lectionem sepius frequentabat; consolatio-
nem vero eontinuamf per^ sanctam ex-

9 ortationem et frequentem visitationem in-
firmorum faciebat. Dolebat*» enim cum
dolentibus per studium caritatis et cum
gaudentibus gaudebat et pro sanis ', ut
consolarentur, domna'' abbatissa humi-

i liter sepius suggerebat. Cuius petitioni'
ipsa ut mater amabiliter cuncta presta-
bat, quia"* vere erat eis more apostolico
cor unum et anima una, dum se invicem
tenere" ac plenissime diligerent in Christo.

tutis obsequium pro Domino, quem nove-
ratdixisse: Non veni ministrari, sed mini- ^^*""-^*^'

28.

(12). Coepitque* ipsa dorana P^althil-
) dis** corpore infirraari'^ et viscerura in-
cisione, pessirao infirmitatis vitio, graviter
laborare, et nisi medicorura studia sub-
venissent, pene deficere**. Sed magis ipsa
ad caelestera raedicura seraper fidem habc-
» bat de salutc sua. Ipsa vero sancta con-
scientia et* pia non cessabat Deo gratias

Capp. 11. 12. yl 1. 2. Sa. h.

(Jajt. 11. s\\ ila A \ ; humile ministerium
rFll b) ministrarct A 2. c) vidissct plenis-

aimus A 2. d) qne om. A 2. c) 1. divina

lectione sepius instruebatur .4 1 ; et divina.s leetio-
nes A 2. i) continuo A 3a. b. g) pro sancta

) exortationc f. A l, h) condolf-bat cnim dolcn-
tibus A 2. i) tribulati.s A 2; malim aervin, cf.

2. Mnchab. 7, 6, aut .saniosi». k) ita A 1;

cum domna abbatigsa humilitcr conferebat A 2;
domnfaje abbatiHH^aje A 'Aa. b. \) pctieiono

' A 2. m) quia — una ovi. A 2, nj tene-

rcnt A 2.

Cap. 12. ai ccpit domna A 2. b) It.il-

tlldia Mcmper A Sa. b. c) infirmare v. A i.

d) dcfcciflsct. 8. i. m. A 2. e) om. A 1.

' 1) fD.hOi {/rari/inrin inlettini morbuK. Itoll,

88. R. Mcroving. II.

strare. Quis enim crederet, quod sub-
limitas tantae potentiae ita vilissirais ad-
ministraret rebus, nisi ei hoc raagnus
Christi omnimodo concessisset plenissimus
amor? Insistebat itaque assidue orationi
devota cum lacrimis et divinara lectionem
sepius frequentabat ; consoiationera vero*
continuara per sanctara exortationera et '"^" ^j""*^'
frequentem'' visitationera infirrais irapen-
debat. Studio enira caritatis cura dolenti-
bus dolebat et cura gaudentibus gaudebat
ac pro debilibus<= ac infirrais, ut consola-
tionis subsidiura aniraae et corporis eis
adrainistraretur, sepissira^ dorane abbatissae ^^'^^l'*'
humiliter suggerebat. Cuius petitioni ipsa
ut pia mater admirabiliter cuncta praesta-
bat, quia re vera eraf* eis secundum
apostolicara institutionera cor unum et
anima una^; diligebant enim se invicem
tenere plenissirao araore^ in Christo.

(12). Coepit interea ipsa domna Balt-
hildis corpore infirraari et viscerum in-
cisione, pessirao infirmitatis vitio, quod
medici yleos ' vocant, graviter hiborare, et
nisi medicorura peritia ac studium sub-
venisset, poenc dcficeret. Attamen, licet
per tenera merabra vi doloris torqueretur,
semper caelesti medico, qui subvenit in
tribulatione laborantibus, sancta et pura
conscientia non cessabat gratias agere, a

Capp. 11. 12. B 1. 2a.

Cap. 11. a) ila B 2a cuni A; ovi. (B \).
b) frequentam B 2«. c) fidelibns vcl B 2a.

d) crat post anima iiiia H \, e) i. C a. B 2«.

68

498

VTTA SANCTAE BALTHILDIS.

A.

affere de sua» castiof.atione et bona et astuta
rainistrare consilia'' semper et — humili-
tatis magnae exemplum — ex ministerio
suo"' sororibus ostendere formam pietatis.
Et"> conferens sepe cum matre monasterii,
ut* et regem et reginam et® proceres
cumdigno*" honore cums eulogias semper
visitarent'', ut erat consuetudo, ut ipsa
domus Dei' bonam'' famam, quam coepe-
rat, non amitteret, sed amplius semper in
afFectu caritatis cum omnibus amicis atque
validius in Dei nomine permaneret' in
i.Tim. 3, 7. dilectione, ut scriptum est: Oportet et^
testimonium liabere honum ab his qui foris
sunt; et precipue pauperum" curam et
ospitum ° cum suramo studio pro raiseri-
cordia et dilectioneP in ipsis semper im-
pendi, pro Christi*^ amoreque salutis monita
sancta"" ipsa mater monasterii audita alacri
ac^ leto animo adimplebat omnia. Sed'
neque ea deinceps ullo modo adimplere
cessabat" pro mercedis communisaugmento.

(13). At vero, iam* propinquante glo-
rioso eius'' obitu*^, visio praeclara ei^ fuit
ostensa, Scala enira crecta et stans ante
altare® sanctae Mariae, cuius culmenf cae-

B.

quo fidenti animo credebat praemia aeterna*
percipere. Atque semet ipsam praebens om-
nibus humilitatis raagne exemplum, stude-
bat sororibus forraam pietatis, subiectionis 5
et humilitatis ostendere, conferens sepe cum
matre monasterii, ut regem ac reginara
sive proceres condigno honore eulogiarum
obsequiis visitaret, quatinus, sicut decen-
tissimum erat, ipsa domus Dei bonam fa- lo
mara, quam accoeperat, non araitteret, sed
amplius semper in affectu caritatis cum
omnibus amicis ac validius in Dei nomine
et dilectione proxirai permaneret, ut scrip-
tum est: Oportet et testimonixim habere^ i5
honum db his qui foris sunt. Precipue
autem pauperum curam et liospitum summo
studio pro misericordia et dilectione pre-
dietam matrem commonebat'^ habere. Pro
Christi vero noraine salutis monita ipsa 20
suscipiebat ac alacri et bono animo, que-
que ei iniungebantur, omnia adiraplebat.
Sicquc in talibus, secundura quod ei a
saepe*^ memoranda domna Balthilde sua-
sura est, quamdiu praefata domna Bertila 25
abbatissa vixit, adimplere non cessavit,
relinquens posteris exemplum, ut memoria
eius maneret in seculum soculi, et nomen
eius exaltaretur in gloria.

(13). Igitur, adpropinquante domnae 30
Balthildis obitu, visio praeclara et ei con-
veniens fuit ostensa. Scala siquidem erecta
videbatur astare ante altare sanctae Mariae,

Capp. 12. 13. A 1. 2. 3a. b.

Cap. 12. a) sua pia c. b. A 1. b) s. c.
A 2. c) om. A 2. d) hi pro et saepe A 1.

e) et nt regi reg^ina . hi proceris A 1 ; ut rcx et
regina et p. A 2. f) ita A 1. 3b; condigTio
rell. g) ita .4 1 ; et enlogiis A 36; cum culogiis
rell. h) visitarentur .4 1.2. i) om. A 3u. b.
k) f. b. A- 2. 1) permanerent A 3a. m) om.
A 1. n) c. p. A 3a. b. o) ospitium A 1.
p) dilectionem .4 1 ; d. iussit impendere A 2.
q) ila A t ; Christique amore A 2 ; Christi amore
A 3a. b. r) om. A2; i. s. A 3a. s) et A 2.
t) sed — augmento om. A 2. n) cessat pro
mercede c. augmontum A 1.

Cap. 13. a) V. appropinquante A 2. b) om.

A \. c) transitu A 2. d) p. ex ea faerat

quibusdam o. A 2. e) altarium A 3a. b.

f) cacumen 4 1.

Capp. 12. 13. B 1. 2a.

Cap. 12. a) om. B 1. b) b. h.

c) commovebat B \. d) semper B 1.

B 1. 35

40

45

50

I

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

499

lum* contingeret'', et quasi angelos Dei
commitantes •=, ipsa domna Balthildis ascen-
deret per eam, ut ex hac revelatione

patenter** daretur intellegi, eo« quod^ sub-
limia eius merita, patientias et humilitas'',
eam ad celsitudinem aeterni Regis et > ad
premii coronam citius exaltandam'* per-
ducerent'. Qua etiam"' ipsa domna vi-
sione comperta cognovit, se quantotius e °
corpore esse migraturam et illuc, ubi iam
olim thesaurum obtimum reconderat**, per-
venturam. Illud vero silere p a sororibus
precepit, ut usque in transitui suo pro
doloris mestitia sororibus vel matre "" mo-
nasterii ipsa visio non indicaretur, sed
potius ipsa pia* et alacri mente magis ac
magis* sancta ' insistere prece et semet
ipsam cum cordis contritione humiliter
caelesti" Regi domino lesu Christo com-
mendare attentius, Et occulto^ exhorta-
batur semper vel consolabatur domnam
Berthilanem * et sorores, eo quod ipsa
iam* aliquantulum ab infirmitate sua con-

Cap 13. A \. 2. 3a. J.
Cap. 13. a) cclos A 2. b) contigerat A 1.
c) et add. vl 2; nt add. A 3a. b. i\) illiH udd.

A 1 ; illi aild. A 2. oj om. A 2. f) pcr add.

A lia. b. g) liaec add. A ]. li) sancUi add.
A 1; hiimilitatis A 2. i| K. CliriHti ad prcmiac

A l. k) cxaltamla A 3«; om. A l. \) pcr-

duccntur A 1. 'ia. m) rnim A 2. n» de c.

m. A 2. o) rccondidcrat A 2 mni B. p) fili::ro
pro lilnre A 1 ; a h. om. A 3a. h. q) ila A 1 ;

trnniiitiim «iium rrll. r) iia A 1. n) ccpit adi/.
A 2. t) nanctc i. |irc<'i A lin. b. u) R. cojftflti
A 2. T) o. «t exliorfahat A \. wj IJcrtilji-

iiaro A 2; Rertilaiicm A 3a.

B.

cuius culmen caelum contingebat, et quasi
secum augelos Dei comitantes benignos,
cum ipsis eadem sancta Balthildis secreta
caelestia sese* penetrare conspexit. Vere
beata, cuius itineri angeli comites erant!
Ecce scala, quam, dum viveret, erexit ad
caelum! Ecce sotii augeli, quos bonis
operibus inherendo adquisivit in terra ami-
cos! Ecce, gradus scalae omnes transcen-
sos, pervenit ad Christum diu desideratum,
qui ascendit super omnes caelos ! Ex hac
ergo revelatione patenter datur intelligi,
quod sublimia eius merita, patientia vide-
licet et bumilitas ceteraeque, quas toto
animo dilexerat, virtutes eam ad celsitudi-
nem aeterni Regis et ad praemii coronam
citius remunerandam perducturae erant.
Qua'' ipsa sancta mater comperta visione
cognovit, se quantotius*^ e^ corpore esse*
migraturam et illuc, ubi iam olim thesau-
rum recondiderat obtimum, esse perven-
turam. Hoc vero silere a sororibus, quae
consciae^ huius mirabilis visionis fueraut,
praecepit, ne matri monasterii vel cuique
sororumf haecvisio manifestaretur, ne magis
tristitia deficerent, donec evocatio divina
animams eius sanctam a corpore susciperet.
Inter haec itaque gaudia posita, pia et
alacri mente magis ac niagis insistere*'
precibus coepit et scmet ipsam cum cordis
contritione humiliter caelesti Kegi domino
lesu Christo commendare adtcntius non
destitit. Occultabat autcm, in quantum
poterat, vim doloris, sed exortabatur ac
consolabatur domnam Bertilam rcliquasque
Borores, edocens'', se aliquantulum ab in-
firmitate, qua nimium gravabatur, conva-

Cap. 13. n 1. la.
Cap. 13. a) om. li I. b) Quam — cora-
pcrtam — visioncm li 2«. c) qiiaiito citiuH

1} 1. d) oiii. li 2rt. c) conNcicntiac li 1,

f) Horori B 2a. g) auiman cariim Haiictas It 1.

h) dicens H 1 .

IJ8*

500

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

.4.

Vcalesceret melius, et dissimulabat ventu-
ram mestitiam de transitu suo, quod'»
magua postea et subitanea eis contigit.

(14). Cum vero ipsa dorana sensit
proximum finem suuni, tunc mens eius
sancta ad caelum» erecta est. Certaque

facta de beatitudinis retributionis'* premio
magno, vehementerc prohibuit secum con-
sistentibus^, ut alias sorores hoc nulla-
tenus^ innotescerent, nec ^ domnas abba-
tissa'', quae valde et ipsa infirmabatur,
ne ' illa pariter periclitaretur ob magnitu-
dinem tristitiae. Et erat"* aliqua quidem*
tunc infantula, sua filiola', quam voluit"*,
ut secum iret, quae et ipsa" subito e cor-

B.

lescere, dissimulans venturam, ut poterat,
tristitiam, que postea ab his qui de vita
eius confortabantur subito et insperata ad-
venit. 5

(14). Cumque iam ipsa felix et sancta
mater corporis sui sensisset finem esse
solvendura, ilico mentem sanctam, sicut
sempei', cum manibus et oculis ad caelura
erigens, Conditorem suura, animam quam lo
creavit ut ipse reciperet, oravit, ne de ea
gauderet inimicus, qui omnibus bona vo-
lentlbus semper est infestus. Gregera quo-
que eiusdem sancti coenobii ut ipse aeter-
nus Pater a faucibus rugientis leonis erue- la
ret, deprecabatur et, ut fluxus vel fluctus
labentis seculi inpolluto calle transiret,
exorabat, quatinus vasa, que sibi sacra-
verat, a sordidissimis draconis squamis
erepta, munda et inmaculata raundis an- 20
gelis, quibus castitas seraper amica est,
coaptaret. Certa denique facta de beatae
retributionis praemio, virtute qua potuit
prohibuit sibi consistentes, ne aliis sorori-
bus foris degentibus hoc innotescerent, sed 25
neque domnae abbatissae, quae valde in-
firmitate gravabatur, ne forte mole magni-
tudinis tristitiae absorta^, vita simul'* et
corpore periclytaretur. Habebat praeterea
ipsa domna Balthildis quandam infantulara, 3o
quam ex fonte sacri baptismatis susceperat,
supra quam apud misericordiara Altissirai
fudit preces, quatinus eandera ipse ante se
reciperet, ipsaque eam infantulam tumu-
lare cerneret. Quod et celeriter obtinuit, 35
nara eadem hora anima infantulae a cor-

Capp. 13. 14. B 1. 2a.

Cap. 14. a) sic B 1. 2a. b) ovi. B 2a.

Capp. 13. 14. A l. 2. 3a. b.

Cap. 13. a) quae (A 2).

Cap. 14. a) caelos A 1. b) ita A 1 cum
B ; retributione ac praemio A 2 ; retributione et 40

praemio A 3a. b. c) m. hi p. v. ^ 1 ; m. p.
A 3a. b. d) consistentes, ut ad alias -4 2; c,
ut aliis sororibus A Za. b. e) ullatenus A 36.
f) ne A 2. g) ita A I. 2; domnae abbatiss(a)e

A 3a. b. h) Bertilana add. A 2. i) et add. 45

A 2. k) aut A 2. 1) ita ^l 1; om. ^ 2;

qu(a)edam A 3a. b. m) noluit A 2; praecepit
A 3a. b. n) ista A 2; om. A 1.

1) Quae infantula in historia translationis appellatur Rader/undis : liHa eius, quae septirao
aetatis suae anno nomine Radegundis ab boc seculo migraverat (SS. XV, p, 285j, cuius cor- 60

VTTA SANCTAE BALTHTLDIS.

501

A.

pore exiit et eam ad tumulum praeeessit.
Tunc consignans se confidenter, et pios^
oculos ac sanctis'' manibus ad caelum
erectis, sancta illa anima a corporis vin-
culo in pace soluta» est, statimque^ divi-
nus splendor in"* ipso cubiculo clarissime
corruscavit^. Et sine dubio ab angelorum
choro, vel obviante amico suo fidelissirao
quondam domno ^ Genesio episcopo, glo-
rioses ipsa sancta^ anima recepta est',
ut magnum'' eius exigebat meritum.

(15). Et hoc ita paulisper sorores
ille", comitante doloris gemitu, contigue-
runt'' et*^, ut ipsa iusserat, sub silentio,
ita tamen ut soli tantum sacerdotes*^, qui
eius beatissimam animam Doraino* com-
mendarent^, illis est denuntiatum. Quam
rem posteae cognoscens abbatissa et cuncta
congregatio, cum magno fletu requirentes,
quomodo sic subito et inproviso, nec sibi
cognita esset exitus eius'' hora, et quasi*^

B,

pore exivit et, ut beata Balthildis postula-
verat, ad tumulum eam praecessit. Post
haec consignans se confidenter et pios ocu-
los ac sanctas manus» ad caelum elevans,
sanctam illam animam a corporis vinculo
in pace resolvit. Statira autem divinus
splendor in ipso cubiculo clarissime coru-
scavit. Et cum ipso lumine ab angelo-
rum'' choro, obviante sibi fidelissimo amico,
Genesio scilicet episcopo, qui visus est
astantibus inter agmina angelorum ad-
fuissC^, gloriosa et sancta illa anima est
recepta atque, ut magnum eius exigebat''
meritum, remigio alarum eorundem angelo-
rum ac manibus in caelum elevata, gaudet
sine fine cum electis et sanctis omnibus
mansura.

(15). Paulisper autem sorores, que
aderant queque^ talibus divinis mysteriis
intererant, doloris gemitum cum repres-
sione lacrimarum, ut ipsa iusserat, silentio
conticuerunt et tantum sacerdotibus, qui
eius beatissimam animam, licet ipse'' eam
haberet receptam, Domino coraraendarent,
secreto denuntiaverunt. Cuius sanctura obi-
tura continuo venerabilis abbatissa Bertila
et cuncta congregatio cognoscens, cura
magno fletu accurrentes, requirere coepe-
runt redarguendo, quod eis cognitam non
fecissent exitus tante raatris tanteque

Cupp. 14. 15. .8 1. 2rt.

Cap. 14. a) om. B 2a. b) ang^clo li 1.

c) nt add. li \. (1) cxiebat B 2a.

Cap. 15. a) qiiv ? B 2a. b) ip.s.i H 1.

Capp. 14. 15. A l. 2. 3a. b.

Cap. 14. a) piis ocalis et A 2. b) ila

A 1 ; (a. om.) manibufl m c. ercctis A 2; sanctas
manus ad c. ercctas A 3a. b. c) qu^ et statim
A 1 ; rjae statim A 2. dj s. ipsum cubiculum
A 1. e) Ua A \. f) om. (A 2). 3b. g) glo-
rioaa A 2. h) cius add. A 2. i) nm. A 1.

k) magnifl ei exhibeat mcritis A 1.

Cap. 15. a) illo comitantc doloris A 2; illas
cam iri tanti rell, b) itu A 1 ; conticucrint A 3a.
c) om. A 2. d) «circnt add. A 2. c) Dco

A \. f) commcndavcnint A 3a. b. g) c. p.

A 2. h) sni A 3a. b.

pii^^rnlam pont linlthildiit Irannlnliotiflm in mmctnr mjinai' tumit/o collocntiim rsl ; iiunr iiiler narras
relifjuiaM adtervnlur. Mah, Mifxam de S, /Inlt/iilde et dr S, /indri/iuidr rdidil Mabi/lon, Aini.
ord. S, fienrd. (\TA\)j I, App. p. 641. 1) Ciim Grnesiuii / Airjdnneniiia rjnncojmiif 'jni /talt-

hiUii» animam eum anrjrlorum choro recrpit, dir 1. Nov, a. 679. drfunctu» nit (cf. ' ForHchnngcn
t, /Jeii/iirh, Getch,' XX//, p, 4H;'>), reginae mort vix nntr n. 6H0. contiyit. Memoria eiun die
'6. Knl. Fe/tr. co/itur; cf, infra c. 10.

502

VTTA SANCTAE BALTHILDIS.

rapta fuisset ab eis" gemma illa omnibus
desiderabilis. Omnibusque'' stupefaetis
pariter prostratisque ilico' super humum,
multisque ibi profusis lacrimis, cum in-
menso^ doloris gemitu flentes et pio Do-
mino^ gratias agentes et conlaudantes,
commendaverunt cius sanctam auimam pio
regi Cliristo, ut ipse eam in sanctae Mariae
choro f vel sanctorum consortio perduceret,
et, ut tunc erat decus ipsius, sepelientesS
eam cura magno honore et multa reve-
rentia. Tunc domna Bertila'' abbatissa
pro studio pietatis sollicita' commcndavit
sanctis"* sacerdotibus et' per plures aeccle-
sias, ut eius'" esset sancta memoria in sa-
cris oblationibus assidue facienda. Quod
nuncusque per locu multa merito" eius
assidue celebratur.

(16). Reliquid* sanctum exemplum
sequentibus humilitatis et patientiae'', man-
suetudinis et plenissime dilectionis studium
immoque infinitae'^ misericordiae astutae-

Capp. 15. 16. A \. 2. 3a. h.

Cap. 15. a) illis A 2. b) omnesque sttipe-
facti pariterque prostrati A 2; omnibusque ob-
stupefactis pariter prostrati A 3a. h. c) cunctis

^ 1. d) immensi A 3a. h. e) Domino —

animam pio oni. A 2. f) chorum — consor-

tium A 2. g) sepeliebant A 2. h) Bertilana

{A 2. Zh). i) sollicite ^ 1. k) suis A 2.

1) s. hi plures {corr. pluris) sacerdotibus sive aec-
clesias {corr. aecclesiis) A \. m) ut esset m. s.
A 3a. b. n) merita A 2.

Cap. 16. a) ita il 1 ; R. ergo exemplo A 2.
b) sapieuti? .4 36; et add. A 2. c) insitae A 2.

B.

beatae animae horam, ut et ipse his miste-
riis interessent, quibus se dicebant cum
participatione luminis et claritate angelo-
rum aliae praesentes fuisse. Dolebant 5
quoque gravate gemitu, quod non quasi
inmutata, sed tamquam rapta fuisset ab
eis desiderabilis gemma omnibusque gra-
tissima. Omnesque obstupefactae, pariter
sunt^ prostratae ilico super humum, et lo
multis ibi profusis lacrimis, cum inmenso
doloris gemitu pio Domino gratias agentes
eunique conlaudantes, curamendaverunt
eius sanctara aniniam ipsi regi'' Christo,
quatinus idera "^, quera devote dilexerat, in i5
consortio suae matris** sanctae et virginis
Mariae, cui corde et opere ea* servierat,
ac in collegio sanctorum omnium, quos
honoraverat, consotiaret^ Sicque. ut de-
centissimums erat, excubias condignas so
agentes, in ecclesia sanctae Crucis ', quam
ipsa a fundaraentis construxerat, corpus
beatissirauni portaverunt et raerito honore
sunimaque reverentia ibidem sepelierunt.
Tunc venerabilis Bertila abbatissa studio 25
pietatis sollicita conimendavit sanctis sacer-
dotibus undique adiacentibus, ut eius sancta
raemoria in sacris orationibus sive obla-
tionibus*' esset assidue fatienda. Quod
nuncusque locis in diversis condigne cele- so
bratur.

(16). Reliquid^ ergo sanctum sequen-
tibus exemplum humilitatis^ et patientiae,
mansuetudinis et plenissime dilectionis stu-
dium imraoque infinite caritatis et miseri- 35

Capp. 15. 16. B 1. 2a.

Cap. 15. a) prost. s. B \. b) r. C. om.

B 2a. c) isdem d. q. B 2o. d) sanetae

matris B \. e) om. B \. f) consotiaretur

B \. g) decertissimum B \. hi abl. B \. 40

46

Cap. 16. a) Ha B 2a.
B 2a.

b) humanitatis

1) Ita etiam Hist. Translationts S. Balthildis, SS. XV, p. 285.

VTTA SANCTAE BALTHTLDIS.

503

A.

que * prudentiae vigilantiam et confessio-
nem puritatis, et ut'' cuncta per consilium
et nihil sine commeatu^^-^ omnino esset
faciendum, sed temperata et^ rationabilia
fieri universa, Hanc pietatis regulara con-
sodalibus exemplum sanctissiraum dereli-
quid*, pro quibus nunc*" sanctis virtutibus
et multo pluress sanctis suis meritis re-
cepit magni premii coronam sibi olim'' a
Domino repositam* et modo perfruitur''
inter angelos in conspectu Doraini et sponsi
sui cum candidato' virginum™ grege, quod
desideravit, inmensum" ac sempiternum
gaudium. Et nunc ad declarandum fideli-
bus sublime eius meritum divina" pietas
ad sacrum eius sepulchrura plura perfecitP
mirabilia, ita ut'i. quisquis inibi febre
correptus •■ seu a ^ demonio vexatus vel '
dentium dolore contritus" cum^ fide acces-
serit, ilico per"' divinam virtutera et per
eius sanctara intercessionera, statira depulsa
qualibet morborum '^ peste, sani atque in-
coloraesy in Dei nomine exinde proce-
dunt^, ut et modo* nuper de aliquo puero
manifeste contigit.

(17), Veniens» autem ex partibus

Capj,. Ifi. 17. A \. 2. 3a. h.

Cap. 16. a) astutamque A Sa. b. h) om.

A 3a. b. c) meritufn esBct f. A 2; commeato

o. CBSf! f. A 3«. b. fl) om. A 1. e) ila A 1.
f) nec A 2. g) ila A 1 ; pluribu» relL hl a D.
o. A 3a. h. 1} pra<p.'iriitarii A 2. k) deest,

ipatio rflir.lo, »ed m. aer/ualli aujtjjl. intercedit A 1 .
1) candido A 3o. h. m) virgineac g., quae A 1.
n) inmnnHO ac sempiterno gaudio A 2. o) eiuH

era». A 3a. p) ila A 2 ; fecit A 1 ; perficit

A 3a. b. q) ila A 1 cum B; ita ut q. f. A 2;

ita q. ihi f. A 3a. h. r) correctus A 3/>. g) om.
A 2. t) Ren A 2. u) conotrictUH A 2.

t) ila A 1; per fidem A 2; a*l fidem A ^n.h.
w) pro divina virtute A \. x) morbi A 2.

j) ila /1 1. 2. 7,) reeedant A 2. a) inn. A 1.

Caj). 17. a) ila A 1; Venit <-iiitii u A 2;
Venit quippo ex A 3a. b.

B.

eordiae bonum, astutiam ^ vigiliamque pru-
dentiae, confessionem puritatis et cordis
contritionem. Docuit quoque, ut nuUus
temere vel presumptiose^ aliquit definiret,
sed omnia cum consilio esse fatienda tem-
perato et rationabili sermone discretionis,
sciens scriptum: Omnia fac ctcm consilio, Eccii.32,24.
et post factum non penitebis. Hanc boni-
tatis regulam consodalibus et exeniplura
sanctissimum beatis reliquid matribus, pro
quibus exempli sancti virtutibus et*' multo
amplius meritorum honoribus recepit magni
premii a Domino sibi coronam repositam
ac perfruitur raodo inter angelos ante con-
spectum Doraini reproraisso sexageno me-
rito, quod desideravit, serendo ac metendo
inmenso et sempiterno gaudio. Tgitur ad
declaranda fidelibus sublimia eius merita^
ad sacrura, ubi eius membra quiescuut,
sepulchrum plura per suam faraulara efficit
Deus miracula, ita ut, quisquis inibi febr^
correptus aut a daemonio vexatus vel do-
lore dentium contritus seu aliarum infirmi-
tatum laqueo depressus cum fidc accesserit,
ilico per divinara virtutcm et eius sanctam
intercessionem, depulsa qualibet morbi
peste, sanus et incolumis in Dei nomine
exinde redeat. Quod nuper in quodam
puero manifeste factum esse constat.

(17). Veniens naraque ex partibus

Capp. 16. 17. B \. 2«.

Cap. \&. a) astutia B 2a. b) praesump-
tuosc B 2a. c) et — honoribus om. ? B 2a et
Boll. d) om. B 1.

1) E»t licenlia, /ncuUa» rci alicuiu» prraijrndai'; r/. /hirnnffe ed. Fnrrr II, />. 14(1.

504

VITA SANCTAE BALTIIILDIS.

A.

Provinciae^ quidam venerabilis ^* vir Leu-
deg"andus<= episcopus, amicus et fidelis
monastcrii Kalensis*'. Cuius puerum ita
sevissimus demon arripuit, ita® ut conti-
neri a^ sociis non possit, nisi eius manus
pedesque conligassents, eo quod nimia''
sevitia dilaniaret quos contingere poterat.
Qui dum ad locura* sacri » sepulchri so-

'") locum sacrum perveniret, ct templum pcni-
trans*, nobile sarcofagum*, ductu tamen
aliorum, attingerct, supplicationibus eius-
dem sanctae tantam sortitus est mansue-
tndinem, tanquam omnem ignorans sevi-
tiam priorem. Mansuctudinis vcro indi-
tiuiu mox cnituit , comitata valitudinis
letitia. Et qui fruitus extitit alieno susten-
tatu in veniendo, gavisus proprio fulsit
in rcdeundo. 0 quanto amore est vene-
randa quantaque veneratione colcnda per
totius orbis dcgentibus clymata, cuius fit
mentio, bcatissima, quae tantam meruit
gratiam pcnes stelliferi nec non herbigeri
orbis totiusque naturae inibi sistentis
Imperatorem! Ut omnia commoda petiit,
agiliter optinuit^. Quisnam cecus inter-
dum precelsae Baltildis rcginae suflPragia
imploravit, poscens lucem, rediens sine
lucc, aut paralyticus* sive membris con-
tractus, postulans suum vigorem, rcpe-
dans absque nacta sanitate? Quaenam''
demoniaca passio in quolibet perstitit
ante illam? Quisnam claudus adiif^, per-
dito grcssu, rcmeans sine gressu? Aut
surdi aut muti, revertentes frustrati au-
rium munere loquelarumque ? Letetur
ergo mundus in sua solemnitate ^, cuius
extitit letificatus multiplici virtute. Gau-
deamus quoque , exultantes in eius pre-
conio, quoniam cives angelici congaudent

B.

Provintiae quidam venerabilis vir Leude-
gangus episcopus, amicus familiarissimus
monasterii Kalensis. Cuius'* puerum ita
sevissimus daemon arripuit, ut contineri a 5
sotiis^ nullatenus posset, nisi eius pedes
manusque nodis tenacissimis conligarentur,
quia ob nimiam sevitiae duritiam omnes
quos contingere poterat dentibus et ungulis
dilaniabat. Qui dum ad locum sacri se- 10

15

20

25

30

85

40

Cap. 17. A l. 2. 3a. b.
Cap. 17. a) Provincie A 3a; Provintie A 36.

b) vir ven. A 3b. c) ita A 1. 2. 3b; Leudegangus
A 3a. d) Calensis A 1. e) om. A 3a. b. f) vix
a s. potuisset, n. m. A 2. g) coUigatos A 2.
h) quod ob nimiam sevitiam A 3a. b. i) sacrae
sepulturae A 1 ; sepulcliri sacri A 2.

Noia*. a) ita A 3a. b) Que A 36.

c) abiit A 36. d) sollempnitate A 36.

Cap. 17. B i. 2a.
Cap. 17. a) eius? B 2a.

b) consotiis B 1.

45

50 (.

VITA SANCTAE BALTHIT.DIS.

505

A.

tiorum manibus delatus fuisset atque in
paviraentum^ proiectus velud semivivus,
conterritusque divino'' pavore, ilico sevis-
simus demon obriguit atque conticuit, et
divina*^ virtute protinus fugatus, ab eo dis-
cessit. Et protinus^ erigens se puer atque
consignans et Deo gratias agens, incolomis
ad suos atque^ sobrius revertitur^.

(18).* Recolimus quidem'', in Fran-
corum regno nobilis'^ et Dei cultricis fuisse
aliquas reginas, Chrodehilde'*, Chlodoveo
quondara antiquo rege regina, nepte Gun-

eius consortio. Igitur quoniam per sin-
gula tanti meriti rcginae ostensa percur-
rere miracula etiam cuncta virorum non
sufficercnt ora, si adessent presentia,
ncque prolixa maioris anni mora finienda
gloriosa eiusdom sacratissimae gcsta, im-
ploremus vota, quibus et deccnter frcti
peragamus instantia et sine mcta con-
sequi perpctis gloriae mereamur aetcma,
opitulante domini nostri lesu Christi gra-
tia, rcgnante plenitudine divinitatis pcr
«eculoruin secula. Aincn. EXPLICIT

VITA SANCTE BALTILDIS RE-

GINAE dednunt A 3a. b. c; locum sa-
cmm pervcniret ct sarcophagum aliorum
dactri tetigisHct , subito et sanatus et
mitis velut ovis effectus est, opitulante
domini nostri Icsu Christi gratia, qui
rognat in saccula saeculorum. Amcn de-
tinit A 3d.

B.

pulchri sotiorum mauibus fuisset delatus
atque in pavimentura proiectus veluti se-
mivivus, conterritus ilico divino pavore,
sevissiraus daemon obriguit atque conti-
cuit, ac Dei virtute per intercessionem
beatissimae Balthildis protinus fugatus, ab
eo discessit. Et erigens se statim puer
atque consignans et Deo gratias agens,
incolumis ad dominura suum sotiosque
revertitur. Et quem antea reverebantur,
ne eos morsibus adtrectaret, iam amplexi-
bus astringunt dulcibus et vitae* restitutum
gaudent.

(18). Recoliraus quidem, in Franco-
rum regno nobiles et Dei cultrices quas-
dam fuisse reginas, Chrodechildem* scili-
cet, neptam Gundebadi'' regis atque magni

Cap. 17. yl 1. 2. :ia.lj. fop. 18. A i. 2.

Cnp. 17. a) paTimento A 2. b) divina

virtutf» A 2. c) (liviiio nutu A 2. d) Kt

ercctui) ilico p. a. se c. /1 1. e) a, h. om. A 2.
f) eit reTcrsus A 1.

Cap. 18. al ClirodoliildiH Tf.f^nn lcmmn prae-
minil A 2. b) om. A 2, c) nobil»?» et D.

cultriccs {A 2). d) f 'hrodohiidain , Chlodovci

q. antiqui r<!gi> reg^inam , no|iti.-m Goudobodi
retrifl A 2.

88. R. Mcroving. II.

Cap. 17. li \ 2a. Cap. 18. I! l. 2a. 3.
Cap. 17. a) easc add. B 1.

Cap. 18. a| Chrodchildcm Z? 1. h) fJunde-
baldi H 2a.

64

506

VTTA SANCTAE BALTIIILDIS.

A.

debade rege, que" virum suum fortissimum
et paganum, et tam ipsum per'' sanctam
exortacionom quam ct pluros'' ex Francis
scniorcs^, traxit ad christianitatem et ad
fidcm catholicam eos perduxit et acccle-
sias*^ in honore sancti Petri Parisius* et^
sancti Gcorgii in coenobiolo virginum in
KahaS prima construxit''

et alia quam' phira pro mercede'' con-
pendii in honore sanctorum condidit et
muneribus pluris^ ditavit. Et pariter de
Ultrogoda'" fertur", regina Childeberto"
christianissimi regis, eoP quod consolatrix
fuisset pauperum et servorum Dei vel
monachorum adiutrix. Nec non et de
Dei*! valde fidelissima faraula Radegunde'"
regina, Chlotharii quondam^ anterioris
regis reginaP, quam tanta sancti Spiritus
succenderat gratia, ita ut vivum^ rehn-
queret coniugem et' se Christo domino
sub sacro" velamine consecraret et multa
bona ut Christo sponso pcrageret, quae in
actibus cius leguntur.

Cap. 18. A \. 2.

Cap. 18. a) om. A 1. b) pro sancta ex-
hortacione A 2. c) plurimos A 2. d) eccle-

siam A 2. e) in Parisio A 1. f) vel s.

Georii ad cenobiolum A 2. g) Cala A l, ut
infra. h) constituit A 2. i) bona A 1.

k) mercedis compendi (o templa m, al. scr.) A 1.
1) ita A 1; plurimis A 2. m) dialtra quod f. A 1.
n) T. f. A 2. o) Childiberti A 2. p) om. A 2.
q) et orat v. A \. r) Radegundae reg-inae A 1.
s) viva A 1. t) seque A 1. u) sancto A 1.

25 !

B.

ct antiqui^ Chlodovei regis coniugem, que
ita eundem paganissimum veris instruxit
exortationibus, ut tota raentis intentione
ad cultum christiane religionis, fcrvente 5
fidei calorc, converteret. Et non solum
ipsum, sed etiam divina gratia adiuta plu-
riraos Francorum proceres traxit ad Christi
agnitionem ct'' ad eatholicac fidei dilectio-
nem. Ecclcsiam quoque in honore sancti lo
Pctri, ubi rcHgio raonastici ordinis vigeret,
Parisius*^ fecit necnon ct ccnobiolum in
honore sancti Georgii sacrarum virginum
in Kala priraa construxit. Quod postea,
quia ambitus occlesiolae strictior erat ad is
capiendura plurimum gregem sanctimonia-
liura, a sepe raemoranda domna Balthilde''
eversum est, et basilica pergrandi^ spatio
amplitudinis*" constructa, cuius medium
altare in honore sanctae Crucis atque illud lo
in parte dextera in honorc sancti Georgii,
quod vero ad levara est, in veneratione
sancti Stephani protoraartyris s titulatur
consecratura''. Alia etiam quam phiriraa
pro mcrcede aeternae reraunerationis in
honore sanctorum condidit loca et muneri-
bus plurirais ditavit. Parique' raodo de''
Ultrogotha fertur regina, Childeberti vide-
licet christianissimi regis coniuge ', eo quod
nutrix fuisset orphanorum, consolatrix pu- 30
pillorum, sustentatrix pauperum et Dei ser-
vorum atque adiutrix fidelium monachorum.
Recte quoque et illud praedicatur raemo-
rabile factura sanctae et venerabilis Rade-
gundis reginae, Chlotharii"' quondara ante- 35
rioris regis coniugis, quam tanta sancti
Spiritus succenderat gratia, ut vivum relin-
qucret coniugem et se Christo domino sub
sacro velaraine consecrarot raultaque alia,
quae in actibus eius leguntur, perageret. 40

Cap. 18. B 1. 2a. 3.

Cap. 18. a) anti B 2a. b) om. B 2o.

c) Parisii B \. d) Baltechild. semper B 2a. 3.
e) pergrandis B l. f) est postea (?) add. B 3,
g) prothomartiris B 3. h) consecratur B 3. 45

i) paritorque B 3. k) om. B 1. 1) coniux
B 1. m) Chlodharii B 2a.

50

VITA SANCTAE B.^LTHILDIS.

507

A.

(19). Sed tamen illud considerare
libet de hac, unde hic agitur, de domna^
Balthilde, qui nostris peracta^ sunt terapori-
bus eius multa bona, et que'^ optime novi-
mus ab ipsa gesta fuisse. De quibus hic
pauca de pluribus commemoravimus^ et
ea non putamus^ inferiorem meritis fuisse
illis prioribus, sed potius multo magis eas
in sanctis studiis precessisse cognovimus.
Que'' post multa bona quae gessit usque
ad euvangelicam perfectionem voluntariae
se sanctae oboedientiae tradidit et ut vera
raonacha sub integra religione beatam
vitam feliciter consumavits. Cuius sacer
obitus sanctaque eius sollempnitas caele-
bratur 3. Kal. Febr., humataque in pace
requiescit in Kala monasterio suo et'' vere
cura' Christo regnat gloriosae'' in caelo
in<^ perpetua iocunditate, non immemor, ut
crediraus, suorura ' fidelium amicorum. Et
nos si^^ non ita ut debuiraus, certe tamen™
ut potuiraus, imperium" vestrura ex cari-
tatis" studio adimplereP curavimus. In-
peritiei nostre indulgentiam date et pro
culpis neglegentiarum nostrarum pro' ca-
ritate, precamur, piura Dorainum exorate.

Cap. 19. A \. 2.

Cap. 19. a) (J. Hcilicet Halthcilde quc A 2.
b) t. p. 11. m. .^ 1. c) om. A \. (\) ita A 1

eum li; commi.-inorainaH A 2. ej i/a A 2 eiim B;
piitavimus infcriora A \. f| Quia pr-r A 1.

g) iin A \. h) et honorificata y. A \; cjnc

Tcrt' A 2. i) in yl 1. k) glorio.sa A 2.

Ii nanctonirn A 2. m) om. A 2. n) in pcr-

pctao Tciitro A \. o) caritate Rtudiiiin A I.

p) inplere A 2. q) Inpcritiam nostram ad i. .^ 1.
r) procnrantei, precamiir vo«, p. A 2.

B.

(19). Sed quaraquam illud conside-

rare libeat, quod ab ipsis^ sanctis ferainis

actum est, summopere tamen nobis ad

sanctam matrem domnam Balthildem, que

nostris effulsit temporibus, nec non et ad

eius merita gloriosa, que ipsi ab ea gesta

novimus et vidimus, recurrendum est. De

quibus hic quidem pauca de plurimis com-

memoravimus, per quae non putamus eam

inferiorem meritis fuisse illis prioribus, sed

multo magis in sanctis studiis et bonis

operibus eas praecessisse cognovimus. Que

post multa memoranda que gessit'' opera

euvangelice perfectionis adimplevit man-

data, despexit mundum et concupiscentias*=

eius, contrivit diabolum et porapas eius

secutaque esf^ Christum et praecepta eius

utque vera monacha sub integra religione

beatam vitam feliciter consumraavit, atque

3. Kalendas Februarias terrena deserens et

caelestia appetens, animam beatam benigno

lesu, qui eam dederat, mundara* et inraa-

culatam reconsignavit, huraataque in pace

requiescit in*^ Kala monasterio et regnat

in perpetua iocunditate cum Domino, non

immemor, ut credimus, suorum fidelium,

qui eius cupiunt veraciter adtollere prae-

conium. Nos^ vero, etsi non ita ut de-

buiraus, saltem ut potuimus, vestrum ini-

periura adimplere curavimus, Iraperitiae

serraonis indulgentiam date et pro culpis

neglegentiarum'' cum karitate Deum ex-

orate. Nos ' ergo, qui adhuc mole carna-

lis'' ergastuli pressi ac multiplici scelerum

pondcre pregravati, in huius labcntis se-

culi fluctibus vagamur' ambigui, cius

suffragia pia devotione poscamus assidui,

ut j)ro nobis apud miscricordcm Doniiiium

interccderc dignetur, quatinus ablutos

Caj,. 19. n \. 2a. .3.
Cap. \'.K a) abi«.si8 Jl 3. b) iesnit B \.

c) coiicupi.Hrcntia li 2«. d) om. B 1. e) in-

mundum /i \. f) ct in Kala B \. p) Noii —
exoratc «m. B 21,. Ii i ncggb-g. /M . i ) No»

dignctur om. B \. k) carnali B 2a. Il vaKii-
iniiH // .3,

64»

508

VITA SANCTAE BALTHILDIS.

cf. l.Cor.
2,9.

A.

Pax Domini sit* vobiscum, cui^ est gloria
in secula seculorum. Amen.

EXPLICIT-^ \aTA SANCTAE
BALTHILDIS REGINAE.

B.

omnes labe criminum perducat pro sua
pietate ad caeleste regnum, ubi est gloria
indefitiens, perpetua pax, lumen sempiter-
num cura Patre et Filio et Spiritu sancto, 5
quae praeparavit bis qui diligunt eum*.

EXPLICIT» VITA VEL ACTUS

DOMNAE BALTHILDIS»» RE-

GINAE.

*) Tu, Pater oranipotens, iustis qui premia lO

reddis,
Balthildis precibus nobis miserere be-

nignus
add. B 2a. b; per omnia secula seculo-
rum. Amen add. B 2c (?); lesus Christus 15
dominus noster, qui cum Patre et Filio
et Spiritu saneto regnat per omnia secu-
lorum secula. Amcn add. B 3.

Cap. 19. .4 1. 2.

Cap. 19. a| 07)1. A 2, b) cui —
rum om. A 2. c) clausulam om. A 2.

Cap. 19. B 1. ^a. 3.
seculo- Cap. 19. a) ita B 2n; ExpHcit (leo gratias. 20

Amen B \. b) Baltechildis B 2a.

VITA DAGOBERTI III. REGIS
FRANCORUM.

In monasterio Satanacensi ex priscis temporihus S. Dagohertus rex et martyr
colehatur. Eum fuisse Dagohertnm II, fiUtim Sigiherti III, a Grimoaldo maiore domus

> a. 656. tonsum et in Hiherniam relegatum indeque, Childerico II. rege a. 675. ex.
mortuo, reductum atque in regnum paternum restitutum % iam inter omnes constat.
Is, hello cum Theuderico III. gesto ^, anno 680. in. 'per dolum ducum et consensu
episcoporiim insidiose' occisus est^. Fraternitate Satanacensi fiagitante*, Dagoherti
martyris Vita ab homine, qui maluit scedam emittere absque autoris vocabulo mutam,

' quam in hominum iactando venire noticiam, condita est, ut fratres 'parum quid ad
legendum in eius die sollempni' haherent. Nihil vero scripti de hoc sancto se nanctum
esse atque e memoria viventium modo hominum eum penitus recessisse, auctor ipse in
prologo praemisso testatur. Dagoherti martyris Vitam scripturus, toto caelo erravit,
eum fuisse opinatas Dagohertum III, filium scilicet Childeherti III, nepotem Tlieude-
rici III, qui teste L. H. Fr. c. 52. 'aegrotans mortuus est' anno 716. Praeterea quae
in hac Dagoherti III. Vita enarravit, ea fere omnia aut omnino falsa sunt aut certe
suspecta. Fredegarium et Gesta Dagoherti I. in c. 6. 7. ad verhum exscripsit; c. 2.
Einharti V. Karoli, c. 4. Actis Sehastiani, c. 11. Actis Eustathii, c. 12. Pauli Historia
Langohai'dorum usus est, fortasse etiam Vitis Willihrordi atque Bonifatii in c. 10.

I In Prologo S. Benedicti Regulam, c. 3. Gesta Childeherti citavit, quae, nisi forte Fred.
cont, c. 1. intellegitur, non exstant. Scripsit autem non ante KaroLum Calvum, cuius
iussu hasilicam S. Dagoherti novam aedificatam esse, ipse c. 14. rettulit, neque post
saec. XII, quo tempore codices, qui nobis praesto fuerunt, exarati sunt. Anno 1069.
Godefridus Barhatus dux Lotharingiae Sathanacum ahhati Gorziensi concessit, ut in
charta^ eius legitur: ecclesiam 8. Dagoberti apud Satiianacum villam iuris nostri et
prctiosis ipsius sancti martyris ossibus et multis aliis sanctorum pignoribus illustratam,
sed a canonicis inibi sub carnali vita degentibus et sua potius quam divina quaercnti-
bu8 usquequaque neglectam — — — »S. Gorgonio et abbati Gorziensi Henrico ct suc-
cessoribus eius legali donatione concedimus. Quam oh rem haec Vita a Gorziensi forsan
quopiam ad suos Sathanaci degentes scripta videtur esse Ilenschenio, De trihus Dago-
hertis diatriha, Antnerpiae 1655, p. 187. Et Theofridus ahhas Epternncensis^ (a. 1081
— IIIO^ et Alhricus'' monachus Trium fontium (a. 1232—1241; Vita Dagoberti usi sitnt.
Sermonem latinum scriptor jjarum callehat, nam 'ingenio artis grammaticae parvus' erat*.

1) Anno fi77, die 5. lulii Hnnuvdum amnim rrgiiavit ; cf. SS. lier. Mrrov. I, p. 78(J, n.
i 2) Cf. V. Sninhr.r;iae c. 13 (Mahllloii, AA. SS. nuec. II, p. 'i'2lj: D<riii(|iH: impcr civilc l)cllum
intcr rcf^cH Kriincoruin Tli(;otl<;ricuin ct Dagolicrfuin circa illoH fincs (l.innoiicnneH tcil.J ont iictutn.
3) V. Wilfridi aucf. Kddio Stcphano c. 31 (MahiLhm, AA. SS. mrc. IV, p. *>\ibj. 4) Cf. Vitae

prologum. 6) Calmet, 'IHhI. de Lirrraine' (\1M)J lom. II, 'Prcuve»' p. OCCXUl. i>) Cf. SS.

XXIII, p. 60. 7) Cf. SS. XXIII, p. 703.

510 \^TA DAGOBEETI m. REGIS FRANCORmi.

Codices duos in tisum nostritm A. Molinier v. c contidit.

\) Codex Parisiensis latinus nr. 6263 (Colhert. nr. 6320, regius wr. 10303;
saec. XII. in.f formae quadratae. Eum nt meliorem etiam in orthoyraphicis secutus
sum, sed numcupante non admisi.

2) Codex Parisiensis latinus nr. 9422 (Sujypl. lat. nr. b6o), membranaceus 5
saec. XII. ex., formae maximae, paginis hipartitis scriptus, olim 'heatae Mariae Aureae-
vallis' erat. Inter cetera codici haec insunt: fol. 131. Incipit comraemoratio genealogie
domni ac sanctissimi martyris Christi Dagoberti regis Francorum incliti ac strenuissimi.

Igitur temporibus lustiniani Post hec Karolus misericorditer erga Hilpericum

agens, sedera illi regalem sub sua dicione concessit; fol. 132. Incipit textus genealogie lo
Pipini, de cuius prosapia prefatus Dagobertus rex gloriosissimus. Ansbertus, qui fuit
— suscepit principatum;/o/. 132' — 138'. Vita Dagoherti. In ratione scrihendi codex 2
ah 1 nonnu77iquam differt: saepe e pro ae, ci pro ti scripta sunt, plerumque sarcho-
fagus; cum in compositis saepe servatur.

Cum uterque codex mendis inquinatus esset, coniecturis plus semel textus emen- 15
dandus erat.

Editiones duas curavit Wilthemius. Alteram, quam Lelong, Bihliotheca II, p. 93,
nr. 16115, his verbis affert: Acta S. Dagoberti, Francorum Regis et Slartyris, cum Notis
Alexandri Withelmii, Soc. lesu, Molshemii 1623, 7ion vidi. Altera, de qua Lelong l. l.
minus accurate rettulit, titulis duohus ornata est. Fol. enim 1. leguntur haec: Acta 20
d. Dagoberti regis et martyris nunc primum in lucem edita, cura et opera admodum
reverendi et esimii d. ac magistri nostri. d. loannis Floncel SS. Theologiae doctoris,
notarii apostolici in archivo Romano descripti, Pastoris Sathanacensis et ornatissimi
spectabilisque viri d. luliani Floncel rerum d. Dagoberti quaestoris fratrum, /oZ. 2. haec:
Acta d. Dagoberti Francorum regis et martyris , et in ea notationes P. Alexandri 25
Wilthemii Soc. lesu presbyteri. Augustae Trevirorum, excudebat Hubertus Reulandt,
Ai*chiep. Typogr. Anno 1653. Opuscidum fratribus Floncel dicatum auctore loanne
suscej^tum atque sumptibus luliani impressum est. Textus 'ex duohus codicihus, uno
Aureae Vallis (= 2?), altero Satanacensi' editus fere is^ est, quem codex 2 continet.
Acta Dagoherti p. 29. hymnus 'ex codice SatanacensV editus sequitur hic: so

De sancto Dagoberto martyre prosa. Inde Remis vocitatur,

Hic est contemptor regnorum Semen spargit, exoratur
Vel delicti mundanorum, Ad plebis subsidium.

Qui fulget inter sanctorum Semen sanctum, manu satum,

Beata collegia. Fructum dat multiplicatum 35

Hic regalis genitura, Per Dei iudicium.

Mundum sprevit, peritura Hinc ad partes remeavit

Linquens, sperans permansura Ac devotus visitavit

Paradisi gaudia. Sanctum Dionysium.

Ad Cale monasteria, Hic pristinae menti datus 40

Traditur ab infantia, Est vir quidam insensatus
Eruditur scientia, Per sancti suffragium.

Spiritali gratia. Rothomagum visitatur,

Eruditus lucem dedit, De feodo* disceptatur,

Quasi stella lumen edit, ludicium retardatur, 45

Deum timet, Deum credit, Sed confestim comprobatur

Dans legis iudicia. Iniqui iudicium.

Hymnus. a) Floriaco Vila c. 8.

1) Confuli eum afque, littera W. addita , adscripsi ea quae mihi alicuius momenti esse
videbantur. M

VTTA DAGOBERTI m. REGIS FRANCORUM.

511

Sancto preces effundente,
Deo sedes evertente,
Ruunt, consternata mente,
Sic luduntur et repente

Dei providentia.
In Frisia conversatus,
Audit duros ululatus
Captivorum, quos ligatus
Ferri stricti duplieatus

Et famis angustiat*.
Servus missus sceptrum gerit,
Sceptro regis claustra ferit
Et captivos mox eiecit.
Quisque domum suam quaerit

Cum magna laetitia.
Rex venari cupiens,
Silvam petit gradiens,

Quae vocatur Wipria**.
Dum venantur servuli
luxta ripam rivuli,

Tendit rex ad somnia.
Dormitans in latebris,
Caelum videt, ceiebris

Audito filiolus
Somnio malivolus

Vano lucro fallitur.
Hunc orat pro requie,
Congaudens pecuniae,

Per verba fallaciae.
Tcndit rex ad somnium.
Mox, arrepto gladio,
Sanctum ferit histrio.
Hic tali martyrio

Caeli petit solium.
Corpus terra sublevatur,
Sathanacum deportatur
Ac devote veneratur

Per eius continia.
Martyr Christi praeelecte,
Deo placens et perfecte,
Martyrio caelo vecte,

Duc nos ad caelestia.
Ipsum votis collaudemus,
Voce, corde exultemus,
Ad beati suspiremus
Dagoberti gaudia.

Ad quod ire nititur.
Hymnus hic totns Vita, quam edituri sumus , nitit^cr^. Quae eum seqtacnfur,
praefatio et notntiones, ut sicnt ah hominc litteris hxcmaniorihus erudito scripta, non
sine bono fructu leffuntur, etsi htcic scHpturae nimiam Jidem attrihuit Wilthemius honus.

Krusch.

Cunctorum * Rex regum Dominusque dominantium'' inmense pictatis clementia

cf. l.Tim. 6,
16.

cluens, ad miseros humaui gcneris filios dignatus est descendere et ab hac convalle
lacriraarum omnes, quos suos fide et opere futuros esse cognovit, ad caelestia regna
perducere gratuita dignatione sempcr consuevit, illo quippe totis gestiens nisibus ])cr-
tingere, quo certissimum est sanctos milites suo Regi ovantes*^ ob^dicntiae bonura for-
mido deserere, quae** omnibus*^ virtutibus comes assolet esse. Fraternitas'" itaque Sata-
nagensis» flagitans rogitat, ut arduum valdeque sanctum aggrediar opus de gloriosi
regis Dagoberti actibus. Ego ingenio pauperculus, sed recolens illud Daviticuni, iramo
Doraini, vcreor audire eloquiura : Quare tu enarras iusticias meas et assujnis testa- i'«49,u;i7.
mentum meum per^ os tunm'? Tu vero odisti disciplinam et proiecisti sermones meos
retrorsum. Super hoc quoquc raeara aniraat incrciam propheta, inquicns: Aperi os tuum, Ps.so.ii.
et ef/o adimpleho illud. Hanc itaquc obedientiani, quara nie proscqui oj)ortct, orani-

Prologna. I. 2.

/lymnuB. a) arigiiHtia W, b) VaporacenHiH pa^us Vila c. 11.

Prologui. aj prologun levima ferl: Incipil prolo(,'UM dc «ancti iJagohfrti murtyri.H iutil)U8 jflo-
riosi» 2. b) dominorum 1. c) deett aliquid W. d) qiipm 1. <•) om. 2. f) frat< rnalilas 1. 2.
g) per o. t. om. 2.

1) Ita eiiam WiUhcmini, L l. p. \2 : niiiiH jiiKlor IkiikI (lnliic siftiH noHlriH OHt poHtrTJor,
(taque redcgit in compondiiim. 2) Stcndij nd MoHam ji. (d'p. AfeiiMrJ. I)i: hoc moiiaiitcri

/mius egil Clouitf 'llialoire de Vcrduu' (Ibdlj tom. I, j>. 188 »77. y^\^^^^- ^^ /'^

/v -

''i'

'•«ft

c-^^

u»

512 VITA DAGOBERTI ni. REGIS FRANCORUM.

potenti Deo placere credo', quia, ut sanctus ait Benedictus': Obedientia, qtiae maiori-
bus prebetur, Deo exibetur. Eundem autem Spiritum sanctum, quo prefatus abbas pro-
batur fulsse afflatas, tota mentis devotione imploro, quatinus meam** flocci pendens
fragilitatem omnenique delens iniquitatem, suae per oninia clementiae memor largiri
dignetur facundiam locuturo vel aliqua de suo martyre sanctissimo Dagoberto, Cuius 5
quippe regios ac raaguificos actus nequid*^ penna exarare scabrosa ex asse, quia ne-
quaquam alicubi scripti nanciscuntur"^ et a memoria viventium* modo hominum penitus
recesserunt. Exigua tantummodo, quae a veracibus audivi testibus, conabor litteris
comprehendi, ut unica habeat fraternitas beato famulans martyri parum quid ad legen-
dum in eius die sollempni'". Licet namque sacrosanctis mihtis Christi facta homines lo
lateant, tamen eidem superno ludici omnia patent. Itaque omnes ista lecturos humili
prece moneo, quo fidem dictis adhibeant, non me alia scribere sciant, nisi quae veratium
expertus sum testimonio. In hoc siquidem opusculo nemo legentium expiscetur rustici
nomen dictatoris, quoniam, ut est ingenio artis grammaticae parvus, maluit scedam*"
emittere absque autoris vocabulo mutam, quam in hominura iactando venire noticiam. is
Nulla prorsus michi extat confusio, si quid vituperationis invenerit aemulus in opere
isto, si taraen, quae a veris didici, veraciter dixero. Perdito namque mundo, salus
aeterna predicata noscitur per stultos et idiothas seculi instantis, quoniam sic collibuit
Christo, qui est' sapientia Dei patris; qua inspirati ac debriati^ omnes sancti apostoli,
non solum insipientes, sed et philosophos ad fidera dominicam suorum retibus sermonum 20 1
adtraxerunt, Unde parvi pendens barbarismos cum solecismis, studebo, quae didici,
mandare litteris, quaravis irapolitis, et** eum detegere dictis, qui gloriatur in caelis cum
omnibus perhenniter sanctis. Oret pro meis^ facinoribus intenta obsecratione Satana-
gensis fraternitas ipsum, de quo loqui cupio, egregium Christi'' martyrem Dagobertum,
quo apud caelestem Regera raihi"» delictorum optineat veniam, det dictandi fiduciam, 25
"^^'^os*^^' ^^'''^ebeat pedibus" meis verbi lucernam, effuget caliginem inertiae" ex anima ipseque
exarantem ita'' regat pennam, ut absque orani mendaP valeam proraere veracia verba.

INCIPIT» VITA DAGOBERTI REGIS.

(1)''. Inclitus igitur rex et*= gloriosus Christi raartyr Dagobertus ex robustissinia ^
Francorura gente extitit oriundus terapore , quo Francigena sceptra regebat eximius 30
regum Theodericus*, avus ipsius, fihus excelsi Clodovei regis necnon et Balthilde^,
coniugis eius, diebus quoque germanorura suorura Lotharii et Hilderici^^ eximium iubar
ecclesiae rectorque strenuissimus, Pater denique ipsius Hildebertus est vocitatus,
vir bonus atque potens, generosa stirpe creatuss,

(2), Morte itaque preventus» rex Theodericus, Pippinus^ princeps omnisque 35
exercitus Francorum Hildebertum* elegit in regera. Accepta denique monarchia tocius

Prologua. Capp. 1, 2, 1. 2.

Prologus. a) cupo 1. b) om. 1. c) ila 1. d) naciscnntur 2; noscuntnr W. e) h. m.
V. 2. f) solempnii 2, g) sacrisancti 2. h) scedam om. 1; sordam om. 2; snrdam om, W.

i) 8. est 2. k) cum diligentia add. alius codex W, 1) al. nostris W. m) inde al. add. W. 40
n) p. ori meo y, 2. 0) inertia 2. p) mendacio 2.

Cap. 1. a) ita 1; Incipiunt pauca de actibus sancti Dagoberti (Francomm al. add. W) regis
et martyris 2. b) capita non distinguuntur 1. 2. c) om. 2, d) robustissimis 2. e) Teod. 1.

f) Bathilde 1. g) procreatus 2.

Cap. 2, a) ita 1 (sed Teod.); preventu regis Theoderici 2; praeventus regis Theoderici W. 45
b) Pipinns semper 2.

1) Regula S. Benedicti c. 5. 2) Est inebriatus; cf. Forcellini ed. de Vit II, p. 577.

3) Theudericus III. Childerico successit. 4) Post Chlodoveum fralrem ; cf. L. H. Fr. c. 49.

VITA DAGOBERTI III. REGIS FRANCORUM. 513

regui, filium suum Dagobertum comraendavit nutritum liiri reginae religiosissimae Balt-
hilde^, avae'» suae, quae in Calai monasterio ancillabatur Domino, induta velamine
sacro. At illa fervens desiderio sancto, tradidit illum sacris litteris divinaque lege*=
inbuendum; quibus edoctus, disciplinam Doraini raox in ipsis puerilibus adprehendit
annis. Hic denique, cum annos transcenderet pueritiae et in robur migraret'* virile,
demonstravit verbo et opere, quam aptus ^ dignusque foret regali dignitate. Fuit etenim
corpore^ formosus, mente Christo devotus, statura mediocris, quae honestamf cxcederet
formam, oculis vigilantibus, facie candida, manibus prolixis omnique corporis forma
decorus pariter ac iocundus. Prefata enim beatissiraa ac vere Deo dignissimas Balt-
liildis regina sui nepotis magnopere gerens curam eumque ad meliora provehere cupiens,
frequenter illum ad se accersitum divinis dogmatizabat eloquiis. Instruebat enira eura
ut proprium, sicut erat, filium, quo hurailitati, caritati, raisericordiae, castitati** studcret.
Humilitate quippe ascendit homo ad celum, quia per superbiam ab illo diabolus cecidit.
Caritate etiam Deus et creator omniura de celis descendit et passione sua nos de morte
aeterna redemit. Dicit quoque pius Rederaptor oraniura: Beati misericordes, quoniam Maitii. ."i,?.
rpai misericordiam consequentur. Castitate prediti coraparantur angelis. His et aliis
huiusmodi exortationibus sacratissima Balthildis * regina docebat ncpotem suum, tirun-
culum Christi, scilicet Dagobertura, cupiens illum firraare ad Dei oninipotentis obse-
quium, cuius etiam ammonitionibus dulcissirais effebus indolis confortatus, profiticbat
cotidie in anirac corporisque virtutibus, quia orani intentione Regi caelesti faraulari
volebat pro raeutis viribus.

(3). Hildebertus ergo, pater =* ipsius, regura fortissiraus, per sedecim ^ annorum
curricula, ut legitur in gestis illius, rcgno Francorum nobiliter ac fortiter gubernato,
innumeris pollens triumphis, ecclesiis Dei per multa loca constructis, raoribus maturus
et annis, viribus dissolutus corporis, spiritum virtutibus refertum deificis c^tibus reddidit
angclicis. Tali igitur protectore et gubernatore ac famosissirao rege viduata gens Si-
cambriae, niraio fletu planxerunt cum diebus multis et regem regum Christum depre-
cabantur prccibus prolixis ac lacrirais^', quatinus conccdcre'^ dignaretur illis defensorem
rcgiae dignitatis. Haec vero corde ct animo rcvolventibus et Dci clementia omnem
spem ponentibus, recordati sunt gencrositatis Dagoberti, quod esset genere clarissimus,
omni bonitate mentis strenuus, corporis virtute robustus, consiliis providus, nulli pietate
sccundus, moribus modestus, Deo etiam et sanctis cius carissimus. Unde, inito invicem
consilio, cuncti in illius consenserunt dominio. Congregati igitur episcopi, omnes satrape,
duces coraitesque, cuncti etiam Francorum proccres civitatem Rcmensiura •, quo'* sanctus
confossor ac pontifex corporo quiescit Reraigius, acccrsitum siraul Dagobertum ita una-
nimi voce affati sunt: 'Vir illustrissime et omniuin nostrum nobilissime, tu nobi.scura
hcis optime, quo caruimus nupcr ariete, qui contra nostri impcrii hostes agonizabat
validissime; sed, supemo Rege agente, ut pater noster perdidit luccra presentis vitae,
ac* traditus probatur caclesti^ gloriae. Ille quidcm triuraphat cura angelis, veruni iu)8
8umu8 hodie in anxictatibus magnis. Ob hoc ctcnim tuam, flcxis poplitibus, tota mcnto

Capp. 2. 3. 1. 2.

Cnp. 2. a) Baltilflo 1; niathilrlc 2. b) avi<j 1. c) om. 2; divininqtic, in mnrg. (livina<|iio

BcifTilia W. i\) montKitMcX 1. * c) altu« 1. f) vidclur dceme iion IT^. ; (jUftf! fnni<n iustain ium <x-

c< (lcrct Jijin/i. p) (ligna 1. h) castitatifiuc 2; ca8t., car. mi»cricorfliac(|ii(! 11'. i) HaltiiiliH 1.

Cup. 3. a) p. i. om. 1. b) lacrimosis 2. c) d. c. 2. d) Ua 1; ubi 2. o) ita 1; om. 2.
f) curiac ac al. wld. IV.

1) C/. Miiprn p. 4 70. 2) Simili» ent Eiiihardi dcmripliii furmite Kandi Mii<ini, Vitii c. 'J2.

'd) Itn Fred. oonl . <■. 7. 4) ('onimr.tuillneiii ncvi reccntiorin nd reijei itirjiin Mtrowingiiutc
tcriptor rettulit.

m. B. Meroving. il. 66

514 VITA DAGOBERTI III. REGIS FRANCORUM.

claritatem ' poscimus, ut nostris compaciens doloribus, super te suscipias regie dignitatis
onus'', quia es genere clarus, potens viribus, statura procerus, vultu pulcherrimus.
Suscipe ergo nostris precibus regale in capite tuo diadema et habe nos firmissimos in
fidelitate tua. Nobilitatem enim tuam nostrae societati firmiter nexam pavebunt omnes
nostri passim adversarii cura Dei gratia'. His vero auditis adque diligenter intentis, 5
respondisse fertur Dagobertus vir illustris: 'Fratres et commilitiones mei, nolite ista
mihi superflua verba loqui, quoniam nec meae congruunt etati nec virtuti, quae actenus
estis prosecuti. Gracias quidem vestrae refero fortunae invincibili, at me nullo modo
cognosco dignum honore regali. Inquirite siquidem in vobis, qui aptus*^ existat hoc
honore, et in regem elevate, et ego vobiscum ei fideh'tatem curabo promittere, sitque lo
raagnus post caeH Regem princeps railitiae vestrae'''. Ad haec omnes responderunt
regni presides^: 'Nou, quesumus'', nos diutius tuis sermonibus fatiges neque de nostra
fidehtate et electione dubites, sed, quod unanimiter voluimus agere, ne recuses. Nostrae
enim voluntati credimus divinam s assentiri pietatem'. Tunc vero ^, sua flexa cogitatione,
consensit ' humiliter suorum raaiorum i ac plurimorum electioni ; irapositoque ei regali i5
diademate cum* episcopali benedictione, sublimatus est in tribunal totius imperii
Francorum.

(4). Igitur omnium obtione principum adeptus monarchiam totius regni virorum^
clarissimus Dagobertus, cunctis per regnum claruit benivolus, inimicis regni terribilis et
sevus, Christi sacerdotibus mitis ac benignus. Similis tunc videbatur sancto** martiri 20
Sebastiano^, qui sub clamide terreni imperii confortabat eos, quos in tribulationibus et
tormentis deficere videbat. Erat enim beatissimus'^ Dagobertus in sermone verax, in
cf.iob29, iuditio iustus, in universa morum honestate preclarus et merentiura consolator precipuus

ib. 15— 17. et cum beato lob oculus fuit ceco et pes claudo; pater erat jyauperum et caxisam, qiiam

nesciehat, diligentissime investigahat. Conterehat molas iniqui et de dentihus itlius^ 25
auferebat predam. Instantia namque domno regi Dagoberto magna erat de sui regni
firmanda pace, de pervasoribus refrenandis, de ecclesiis lapsis restruendis, de monasteriis
negligenter obrutis rursum construendis, nolens deperire suo tempore divini operis
cultum, sed in dies augraentare per suae exortationis studium, quia sciebat, exinde sibi
Dei omnipotentis adfuturum ubique auxilium. Reddebat siquidem parentibus sibi mili- so
tantibus stipendia carnis, reddebat superno Regi faraulantibus monita salutis: hos equi-
dem leniter demulcebat, ne segnes forent erga omnium Creatoris officia; illos vehementer
arguebat, ne essent inbelles contra inimicorura raachinamenta. Omni enim ordini
prodesse volebat, metuens eum tota mentis devotione, qui se ceteris pretulerat*. Et
quia pro raundi curis nolebat Regis omnium off^endere precepta, ideo meruit optinere 35
pacem magnam, quantara nerao suorum antecessorum quivit videre uraquam. Omni-

cf. s.Reg.i, potens enim Deus^, qui antiquis diebus Salomonis tempore pacem de inimicis omnibus
tribuit Iudeoi*um genti, ille'^ ipse largiri dignatus est regis Dagoberti tempestate Fran-

24.

*) Anno Domini 600. 5 annis regnavit in marg. add. 2.

Capp. 3. 4. 1. 2. 4»

Cap. 3. a) ita 1; deposcimus pietatem 2. b) opus 1.. c) actus 1. d) nostre 2.

e) principes 2; r. p. om., in marg. add. r. 0. r. principes W. f) qs 1. 2. g) divine a. pietati 2.

h) autem 2. i) assensit 2.

Cap. 4. a) om. 1. b) v. martyri 2. c) b. D. om. 1. d) om, 2. e) prefecerat 2.

1) Sunt proceres ; cf. Waitz, 'VG.' II, l^, p. 362. 2) Cf. Ambrosii acta S. Sebastiani 46

c. 1 (AA. SS. lan. II, p. 265j.- sub chlamyde terreni imperii Christi militem agebat abscon-
ditum, ut christianorum animos, quos inter tormenta videbat deficere, confortaret.

t

VTTA DAGOBEETI m. REGIS FRANCORUM. 515

corum nuper in Christo renatae genti inedicibilem quietis pacem. Christus est namquc
pax nostra, qui fecit utraque unum, qui loquitur in Salomouis proverbiis: Per me reges pj^^^^g^/j
regnant, et principes legum iusta decernunt. Non enim statuit rex Dagobertus pre-
dictam in regno suo pacem, sed ille, qui fatur suis in euvangelio: Sine me nichil po- lou. 15,5.

5 testis facere. Igitur Dei preveniente et auxiliante virtute atque Dagoberti* regis
pugnante viribus et armis instantia, firmissima gavisi sunt*^ Francigene prolixaque pace.
Erant*^ nempe gens sancta, populus adquisitionis, qui eos de tenebris infidelitatis vocavit '2,9."^
in ammirabile lumen suum, qui aliquando non populus, nunc autem populus Dei, qui
non consecuti misericordiam, nunc autem misericordiam consecuti. Affluenti itaque et

0 multiplici gaudentes Francorum populi quiete in Dagoberti regis tempore, omnes pro
libitu suo agebant in suo ordine ovantes. Sacerdotalis quippe ordo tempore congruo
psallebat ymnos omnipotenti Deo; militans*^ serviebat regi suo multiplici obsequio; agri-
colarum etiam ordo colebat terras suas cum omni gaudio^, benedicens ei, qui posuit 13^14. '
fines suos pacem et adipe frumenti satiabat eos. luventus quoque nobilium iusta^ anti-

5 corum'^ mores canum aviumque exultabat lusibus certis utique temporibus, nec tamen
cessabat a divinis actibus tribuendo elemosinas pauperibus, subveniendo in tribulationi-
bus positis, viduis et orphanis auxiliando, nudos vestiendo, hospites et sine tecto va-
gantes suscipiendo, infirmos visitando mortuosque sepeliendo. Talia etenim agentibus
non obesse prorsus venationis creditur? usus.

9 (5). Opere preciura autumo miraculum inserere huic opusculo, quod Omnipotens

patravit^ ob meritum gloriosi regis Dagoberti in hoc mundo. Postquam igitur, divina
operante clementia, regni Francigeni obtinuit sceptra ct benedictionem adeptus est regiae
dignitatis ab archipresule sedis Remensium nomine Landone''-' ceterisque episcopis, ipso
deprecante archiepiscopo, pergebat versus civitatem Reraorum. Quo dum iter carpcret,

5 obviaverunt ei pagenses territorii illius, precantes suppliciter, ut manu propria digna-
retur iactare semina. Illorum quippe deprecationibus annuens rex clementissimus,
accepit sementem tritici in manibus et sparsit illud per circummanentiura reditus; quod
semen ita rigavit Dominus regis Dagoberti precibus , ut insolito more maturescerct
citius quam aliud triticum, quod seminatum est in illis regionibus. IIIo denique anno

0 tantam frugum habundantiam tribuit omnipotens Dominus illis hominibus, ut nullus
ambigeret, quod pro meritis Dagoberti hanc incolis terrae illius concessisset.

(6). Post haec Parisyus ovans repedavit. In' ea siquidcm urb§ rcgcs Francorum ^'■''«^•■'^•■'e*
maximc sccptra tractarc consucvcr unt. Deindc oratum ad sanctum perrcxit Dionisium, ubi,
ceu regem decebat, honorifice est susceptus. Cumque ventum esset ad celcbrationem
b missac in" festivitate assumptionis pcrpetuae virginis Mariae, demoniacus quidam, qui, Aug. ir).
multo iam tempore sensu perdito, in beati Dionisii ^ morabatur monasterio, patrocinantc
eodem martyri*^ egregio eiusque complicibus', sensura araissum, astantc rege Dagoberto,
recepit insanus. Credimus verissime hoc actum divinitus, ut cor princij)is Dagoberti

Capp. 4 — 6. 1. 2.

1 Cap. 4. a) Dagoberto rcpo 2. b) pavisunt 2. c) Erat 2. d) om. 1. o) ct «</</. 2.
f) ita 1. g) n. c. 1.

Cap. b. a) paratuH cst 2; opcratufl cst W. b) al. Laudonc W.
Cap. 6. a) om. 1. b) DjoniHii 2. c) ila I. 2.

1) FlodoarduM, II. linn. II, G, de Landonr rpiscopo: Fuif, i/Kyui/, Sij^ihcrfi rcj,'iH fcnijiorc.
t (lui cum a. 634 — 056. regrtavmt, I.nndo Dagohrrti III. ternpora non vidit. Aliua I.nvdn,
cniuM mentio fit in Cienfiii abb. Fontan. c. 9 (ed. LHmenJeld p. 28j, cjiincopUH «lc urlic KcrncUHi
ez a. 12. Theudrrici IV (== 733. p. Chr.) monanterium FontanellcnHc gubemalmt ; cf. (iall. Chr.
('1751; lom. IX, p. 21. 2) Ilaec ex Gentin Dagoberli I, c. 2, fluxerunt, quibu» rliam infra

icriptnr turu» eat. 3) liuatico icil. et Kleutherio; cf. M.G. Auct. antifj. IV, 2, p. 101 aqq.

66*

516 VITA DAGOBERTI m. REGIS FR.ANTORUM.

excitarctur in Dei^ laudibus. Consilio itaque inito cum principe Pippino aliisque suis
consiliariis, dedit quandam villam in pago Cameracensi nuucujjante Beracnam**' pre-
dicto saucto, quam hodieque retineut"= in illius persistentes obsequio.

G. Dag.c.42. (7). Longum cst euarrare, quani providus idem rex Dagobertus in consilio fuerit, pa-

Frert. iv,42. ticntiae * deditus, litteris cruditus, timcns Dcum, ecclesiarum et sacerdotum magnus d i tator, 5
G.Dag. 1. 1. pauperibus elemosinam tribuens, benignum se omnibus et pietate plenum ostendens, quamque
studiosus in eomponenda pace ecclesiarura , precipueque quam devotus extiterit in ditandis
sanctorum cenobiis, presenti opere* declarare, minusque necessarium; et niaxime ob fastidien-
tium lectorum vitandum tediiim hoc opus amplius protendere nolim. praesertim'' cum nullis
abolenda tcmporibus, luce clariora earum rerum extent indicia. lo

(8). Idem ergo gloriosissimus rex Dagobertus Kalendis Martii sinodum cum
omnibus Francis in civitate Rotomagensi adunare precepit, in qua de utilitatibus eccle-
siarum, orpbanorum ac viduarum considerans, tractabat cum proceribus et obtimatibus
suis, quid illi foret fiendum. Cumque in hac sinodo rex cum pontificibus, comitibus
ac palatinis suis resedisset, adiit illum abbas Fontanalensis monasterii Hugo'-' nomine, xs
filius Drogonis, reclamans se de Floriaco^ monasterio, quod avus illius dux Pippinus
aedificavit et subiecit illud predicto Fontanalensi cenobio et per preceptum regis Hilde-
berti firmavit. Quod Hildericus maior domus ^ iniuste auferens retinebat^. Altei"canti-
bus inter se coram rege*= Dagoberto iam dicto Hilderico et prefato abbate Hugone,
precepit rex iudicibus circurasedentibus, ut dirimerent contentionem, quae resonabat in 20
auribus eorum. Cumque nollent verisiraile iudicare, et hoc rex perpenderet corde,

Lev. 19, 15. levavit oculos ad caelum, invocans Dominum tacita prece, ut is qui dixit: luste iudica
'proximo tuo, iustus iudex esset in hoc conflictu. Cura hoc tacitus in corde volveret,
repente sedilia, in quibus iudices residebant, collisa, sessores ad terram iudice Deo

cf. Dan. 13. corruunt. Contra hos, ut reor, iudices ille venit spiritus, qui quondam Danihelis pro- 25
phetae cor impleverat in examine duorum presbiterorum, qui falso criraine sanctam et
Deo dignam mulierem Susannara raorti iudicabant tradendani. Videns hoc factum
gloriosus rex prefatus, excitatus est continuo in Dei laudibus, gaudens et ovans reddidit
abbati Hugoni eiusque mouachis res, pro quibus eum adierant. Cuncti ergo magnates,
simul et mediocres divitesque^ et pauperes hoc a rege patratum esse cernentes, toto 3o
corde laudaverunt Dominum, qui dedit sapientiam Dagoberto regi, veluti^ Saloraoni
quondam regi IsraeK, ad faciendum iudicium.

(9). Nec illud fore dignum censeo silendum, qualiter reverentissimus' pontifex
Willibrordus suos ad eum legatos misit, orans supplici precatu, quo Fresianorum fines

Capp. 6 — 9. 1. 2. 35

Cap. 6. a) in amore vel timore Christi. Consilio 2. b) Bragnam 2. c) retinet 2.

Cap. 7. a) ita 1; p. mundo respuere 2; p. — necessarium om. ir. b) praesentim (1). 2;
cf. supra p. 441, /. 36. 444, l. 24.

Cap. 8. a) H. n. om. 1. b) usurpavit 2. c) D. r. 1. dl qne om. 1. e) velnt 2.

f) Israhelitiee gentis 2. *0

Cap. 9. a) reverendissimus 2.

1) Viculus Braquenie vel Bracqnie vel Bracgny hand procitl ab oppido Roeuxio et Braine
le Comte oppidum in Hannonia sita sunt, de quibus Wilthemius l. l. p. 46. cogitavit. 2) His

verbis Chlotharii II. mores descripsU Fred. /F, 42. 3) Hugo, filius Drogonis, episcopus Roto-

magensis coenobium Fontanellense, Dagoberto iam defuncto, gubemabat ; cf. Gesta abb. Fontan. c. 8. *6

4) Fleury in pago Vevin situm monatsterium a Pippino et Plectrude aedificatum esse dicitur a. 9.
Childeberti (= 703. p. Chr.) teste eo qni Chron. Fontanellcnse interpolavit (ed. LiJu-enfeld p. 11).

5) Fictus est.

\

VITA DAGOBERTI III. REGIS FRANCORUM. 517

penetraret et pagenses patriae illius cum suo adiutorio ad fidem Christi, a quo devia-
verant, quivisset* convertere. Nec mora deliberavit iter arripere et venit in pago Lo-
macensi» et mansit in villa quae dicitur Beverna^j quae antiquitus data fuerat sancto
Gereoni martyri Christi, qui humatus corpore quiescit in civitate Agrippina^*, et a per-

5 secutoribus sanctae ecclesiae penitus fuei'at abstracta. In qua rex cum se nocte sopori
dedisset, apparuerunt ei per visum sancti episcopi Conibertus et Severinus, quem sic
sunt affati: 'Clarissime regum, si vis, ut benivolus sit tibi Christus, annuens tuis preci-
bus, restitue principi apostolorum Petro ac Gereoni sanctissimo martyri eiusque sotiis
villam, in qua nunc somno gratissimo<= quiescis'. Qui expergefactus^ a somno, pro-

» misit Domino, se facturum corde sincero, quod viderat in visionis nocturnae silentio.
Mane autem facto, in eodem regio residens cubiculo, ungues digitorum suorum, quae
supercreverant ^, incidit; similiter et capillos capitis sui abscidi fecit, Ab illo ergo die
usque in hodiernum diera cvxbiculum illud ita permanet ab omnibus sordibus hominum
et animalium impoUutum, ut nuUus hominum'^ ibi ausus sit manere nec aliquod pecus;

} si in eo intraverit, aut debilitatum aut mortuum eicitur. Nos ergo incunctanter credi-
mus, Dominum hoc agere ob meritum electis sui regis Dagoberti, qui hoc vivens in
seculo, opera exercuit, quae Regi superno placita esse cognovit.

(10). Post hec fines Fresianorum cum duce Karolo' penetravit, devectus* navi-
gio, sicut ilhim est deprecatus venerabilis pontifex Willibrordus. Perveniens ergo in

j locura qui dicitur Doristacus*, offitiosissirae a sancto Willibrordo est susceptus, Cum-
que ad prandium'' resedisset, audivit multos, qui erant in carcere clausi, regis clemen-
tiam implorantes. Misertus autem illorum cleraentissimus rex, misit carcerario baculum
suum, quera manu gestabat, raandans illi, ut pro signo illura reciperet ac in crgastulo
retentos relaxaret. At ministcr carceris procaciter respondens, dixit, se hoc minime

> facturum, Beatus vero Bonefacius*^ regis archicapellanus^, qui legatione domini sui
functus'' est ad carcerarium, confisus in Domino, percussit baculo regis hostia carceris,
quac statim corruerunt, et catenae confractae sunt, quibus ligati erant, qui tenebantur
intus. Ccrtissimum crgo credendum est, quia tunc virtus angelica affuit Bonefacio, co
quod obcdivit regi Dagoberto, quae beatura Petrura apostolura de Herodis raaligni per- cf.Ad. 12,7.

) vasoris liberavit ergastulo. His ita peractis, perrexit Fresiara cum magno Francorum
exercitu, Ibi tam diu comraoratus est, quousque idola cuncta destrucret populunKjuc
ad aeternara vitara predestinatura ad veri Dei convertcrct cultuni, Principeni itaque
illorura I{atbodura*= in incredulitate perdurantera extra fines Fresianorum expulit in
Daneraarcara'. Willibrordume vero pontificcm in sede sui pontificatus decenter relo-

i cavit". Ipso denique beato Willibrordo'' deprecante, commendavit illi rex predictura
Boncfacium ceterosque sapientes, qui in predicatione illi essent cooperatores, Ilic siqui-
dem Bonefacius postea, Domino annuente, archipresul in civitate Magontiaco ' cst ordi-

Capp. 9. 10, 1, 2.

Cap. 9. a) potuiHHct 2. b) Agripina I. c) praviflsimo 2. d) cxpcrfactus 1. c) al.

a .lupfTaveraiit II'. f) imiiiumlorum aihl. W. p) dilecti 2,

Cap. 10. a) (lcvictiiH 2. b) al. ad oiandiiin W. c) IJ(mif;i(iuH jiteruvtfjur 2. d ) ad

c. f. cHt 2. c) Ritbodum 2, f) Dancm(jrcam 1. g) Willci^r. 1, ul Infra. b) d. W, 2.
i) Magiincia 2.

1) /'aguH fjommensin ivtrr Samaram d. Moaam fl. cxtciiditiir; <-f. Ijonijnon, 'Al/an /lisl.'

6 ta//. V. 2) In agro Namurcr.mi intcr dnos vico» dogny locun iri/u/i eat liicue, hodic llicmc ta
Colonoine, tcKle Wilttiemio /. /. p. hb. 3) Karlun, Dayobcrto rcgv a. TU;, difnncto, cnnlra Ilad-
l/odum pngnavil; cf. I,. II. Fr. c. :>2. i) Cf. Fred. r.oid. r. G. 5) (f. Ilonifutii Vila aurt.
Wil/i/iaido c. 4 (Jajfr, ltil>i. III, ]>. 411). Arcldrape/iani ante Ludovicum I'ium virnlin non j!t;
cf. UVnVc, 'V(i.' III, p. r)2(), (1) (/. V. WUlibrordi c. 13 (Jap, Itibl. VI, p. \\\).

518 VITA DAGOBERTI m. REGIS FRANCORUM.

natus. Exempto quoque domno Willibrordo rebus huraanis, prefatus'' Bonefaeius''
gratia predicationis Fresiam est reversus, ibique martyrio coronatus.

(11). Dispositis itaque rex Dagobertus prudenter, pro quibus Fresiam perrexe-
rat, navim cum suis ingressus, ad orientales imperii sui sedes cum summa gloria et
exultatione Coloniam revertitur. Tunc illi ad memoriam rediit visio, quam positus in 5
villa BeveiTia, per sanctos Severinum et Conibertum ostensa est illi. Disealciatus per-
rexit ad locum qui dicitur ad Sanctos Aureos, ubi requiescit corpore sanctus Gereon
cum sociis suis, ibique, sicut spoponderat, villam predictam, Bevernam videlicet, prefato
reddidit Gereoni sancto; retinuit autem quandam villulam ex ea, nuncupante Adelretia»,
deprecante quodam venatore suo Thassilo, qui eam cupiebat habere in beneficio. Com- lo
pletaque oratione, cum vellet extra fores ecclesiae procedere, divino nutu pes illius,
quem intra ^cclesiam habebat, pavimento adhesit, sicque virtute divina meritisque sancti
Gereonis stetit immobilis. Stupefactus itaque super hoc miraculo, recognovit, non bene
se egisse de voto, quod promiserat Domino. Cumque staret diu'' solo fixus, elevatis
sursum oculis, cepit Dominum invocare, dicens, lacrimis obortis*'*: 'Deus, cuius miseri- is
cf.Ps.14.5,7. cordiae non est numerus, cuique ob^diunt cuncte creature, qui erigis allisos et solvis
cf. Acts, 7. compeditos, qui etiam bases et'' plantas claudi* ab utero matris verbo apostoli tui Petri
consolidasti, mei pedis plantam a solo huius ecclesiae disiunge, et ego quantotius votum
studebo adimplere, quod, inimico suadente, visus sum ex parte fraudare'. Quo dicto,
ilico absolutus, sancto Gereoni tradidit, quod fuerat ^ promissus. Quid nos miseri, quid 20
mendosi dicemus, cum ante tribunal Christi venerimus, qui fidem, quam verbis Domino
spopondimus in baptismo, mentiti sumus in facto? Si rex gloriosus Deoque dignus
tantam perpessus est iniuriam pro culpa, quam contraxit, licet nescius, nos quid mere-
bimur pro sceleribus, quae cotidie scienter committimus? Deprecemur Dominum toto
cordis affectu, ut, sicut servum suum regem Dagobertum solo pavimenti nexum absolvit, 25
ita nos eius precibus continuis solvat a^ nexibus cunctis*, His enimvero ita peractis,
rex sepefatus Dagobertus proficiscens Vaporacensem ' pagum cum regali ambitione,
cupiebat cum Dei auxilio aliqua capere ferarum genera per illius pagi deserta. In
istius modi ac simili opere prescius futurorum Deus venatus est sanctissimum martirem
Eustachium^, Verum iste adhuc infidelis, incredulus, licet bonis esset deditus actibus; 30
Dagobertus vero rex non tam fidelis et credens ins Deum, sed et dignus existens operi-
bus, meruit per martirii palmam sublimari in regnis caelestibus. Quod qualiter acci-
derit, subsequens sermo patebit,

(12). Prefatus autem rex eadem causa veniens' in locum qui vocatur Scortias*'*,
iusta** quendam fontem cepit nimium fatigari et anxiari, non valens agere, quod desi- 35

*) De morte Dagoberti regis, quem occidit filiolus suus in marg. add. 1.

Capp. 10—12. 1, 2.

Cap. 10. a) om. 1, b) ita h. l. 1. 2,

Cap. 11. a) Adelrecia 2; Adebreciam W. b) om. 2. b*) abortis 1. 2. c) ac 2.

d) clau 2. e) p. f. 2. f) om. 2. g) om. 1. 40

Cap. 12. a) Scorcias 2; al. Scorias W. b) ita 1.

1) Ex pago Wabrensi silva Woi/vre prope Stenay ad Mosam sita nomen traxit; cf. Longnon,
'Geographie de la Gaule' p. 374. 2) Cf. Acta S. Eustaihii martyris (AA. SS. 1867, Sept. VI,

p. 124); Exeunte eo una die consueto more ad montes venari cum esercitu et omni gloria,
apparuit ei grex cervorum depascens ; et disponens solito more exercitum, conabatur eos in- 45
sequi. 3) Fabulam similem de Gunthramno rege Paulus, H. Lang. III, 34, enarravit. 4) Cf.

Theoderici Chron. Epternac. (SS. XXIII, p. 60)/ Anno vero 715. Dagobertus rex quinto anno
regni sui in Cortia silva occisus, Satiniaco est sepultus. Amio 71G, 'aegrotans mortuus est'

VITA DAGOBERTI m. REGIS FRANCORUM. 519

derabat. Suis ergo^ precepit militibus iam inventum subsequi cervum, quousque, si
bestiarum Creator id permitteret, caperent. Rex quoque in prefato loco corpus lassa-
bundum parumper quieti concessit, ac dormiens, magnara in somnis visionem perspexit.
Remanserat enim cum rege filiolus' eius adolescens, servans cum eo equum iilius, cui
vix anhelandus'' rex'' ait: '0 mi filiole, lassus sum opipare! Vidi sane somnium horri-
bile, etiam ^ mirabile, quod me valde terret et affligit. Videbam plane, quasi per amena
pergerem prata, sed lutosa, et ad quandam veniebam aquam, super quam ferreus erat^
pons ac nimis lucens, per quem tremebundus transiens, veni in quoddam edificium satis
pulcherrimum, ubi etiam intrans, repperi thesaurum ingeutem et multa vasa diversi
generis, aurea et argentea, et ineffabilis ibi erat pulcritudo. His itaque visis, reversus
sum per illum ferreum pontem et lucentem'. Auditis vero adolescens sermonibus refe-
rentis haec regis ait: 'Et ego, domine rex, te in sopore quiescente, vidi mirabilem rem,
quam non audeo referre, nisi iubeat tua clementia'. Ad hec rex dixit adolescenti:
'XichiK abscondenss eorum quae vidisti, sed enarra*» cum fiducia mihi tuo patrino^'.
'Cum obdormisses'', ait, 'domine, vidi ex tuo ore prodire unum papilionem^, qui pro-
grediens, venit ad istum, quem cernis ante te, rivulum, quemque transire cupiens, hac
illacque vagabundus ibat. Cognoscens autem, illum velle transire, extraxi gladium a
vagina et posui super rivuli ripas. Viso quoque papilio ponte'' per illum transivit ac
in proximam intravit mox quercura, quam diutius intra extraque perlustrans, reversus
per gladium, transivit in tuumque, domine, introivit os; statimque expergefactus, pie
senior, retulisti michi, servo tuo, quod videras, somnium. Credo, doraine, quod in papi-
lione mihi ostenso spiritum tuum intelligere debeo, cui patefactum est, quod vidisti
soraniando. Multum enim sirailia sunt'. Rex autera aniraadvertens suam spiritualem
visionem ac filioli carnalem, intellexit, utraque significari unam rem. Cumque idem •
rex se diceret de somnii"' visione multum anxium ac fatigatum, suggessit ei adolescens,
ut denuo se inclinans, raodicum quiesceret, donec interim" sui venatores remearent.
Fecit 810 et ilico" obdormivit. Infeiix vero eius filiolus, recolens de thesauro, quem
dixerat rex se vidisse per somniura, credidit stultus, fore verum et adepturum se omnem
thesaurum, si dominum suum extingueret. Maligno instigante, concupisccntia inedicibili
inflanimatus ac diaboli veneno debriatus, correpto miser spieulo dormientem — pro
nefas! — dominum interimere non abhorruit. Suo quidcm regi etP doraino vitani
lianc nimis falsara et laboriosam — heu lugendus! — abstulit et ad aethera sanctam

Cap. 12. 1. 2.
Cap. 12. a) vero 2. h) anhelabundus W. c) a. r. 2. d) e. m. om. 1. c) ovi. 2;

e. f. ir. f) Nilcliil 1. g) abscondas W. h) iiarra 2. i) abdormisscs? 1. 2. k) voiiieus al.
add. W. 1) om. 1. m) somni 2. n) om. 2. o) illico h. l. 1. p) ac 2.

JtaijoljeTlun III ; cf. L. II. Fr. c. 52. Se.d iJagobcrtua II. 'per dolum ducum et conscnsu episco-
poTum iiinidiose' occiBWt eat; cf. Eddiua Htephanun, V. Wilfridi c. 31. 1) GuiUhranmnn 'cum

uno fidelinKimo tanlum auo' remannit; cf. Paulus l. l. Filiolus eat filiwi npiritali» ex baptiamate.
lohannes dicilur in Marlyrologio Adoniano aucto, quod in monastcrio S. Laurentii Leodimsi ex-
ttat, ad diem 23. iJec: Eoflcm dut paBsio sancti Dagoherti rcgJH Francornm, qui (|uiuliini ilic
pcrgcn» Tcnatum in «ahu WavrcuHi plcnus Spiritn HJincto iii loco (|iii (iiciliir ScortiiiH, trihuH
inillihus diHtantc a finco Sataniaco, in quo ipHc morabatur, a filiolo huo noininc loamic 10. Kul.
lanuar. inartyrizatUB CBt et ab angcJis rlcportatiiH cnt ad nocirrtatcm Banctoriim iiiiirlyniiii (llni'
tcheniu», De tribnn Dagobertis diatriba, 1655, p. 19 Ij, (Jrimoaldun in chartulario (liirzieiini apiid
Calmet, 'IliMloire de Lorraiuc', tom. II, 'Prcuvea' p. CCCXUi: iii iicinon; (jiioil vociitiir Vcpria,
iuxta fontcm qui dicitur in Arphayfl, Huh qucrcii flita iii finc d»; MouHiiyo a fJrimoaldd (iliolo
■uo fliiam vitam finivit ct in capclla hcati Kcmigii iii villa (h; Satliiiniico vciuiiiliiiif» r 1'uit
nepnltiiH. 2) /. r. patcr tpiritalia ex haptitmale. 8) Piirviim animiil in iiiodiiin rcptilin

Panlut l. l. De papilione v. Crimm, ' M ylhologie' 1835, p. 471).

520 VITA DAGOBERTI III. REGIS FRANCORUM.

eius animam citius migrare fecit; sed" sibi ipsi tartarea tormenta in puncto horae pre-
paravit. Contiuuo autem queritans summo studio in quercu et circa quercum thesau-
rum, quem vidisse a domino suo audierat, nichil reperit, sed arreptus a diabolo, qui
primos homines spoliaverat omni bono, et ab illo diutissime vexatus et tortus, vitam
perdidit ac mortem miser, quam quesivit, in sui detrimentum invenit, ubi nunc gemens s
ardet et per omnia secula ardebit.

(13). Martirizato plane Dagoberto rege, providente superno Rege, mox afFuere
caelestes exequiae, quarum actum est protectione, ne sanctissimum corpus corrumperetur
morsu ahcuius ferae. Reversi sunt etiam cum festinatione, cum letis tubarum signi-
ricationibus venatores et reppererunt, quem reliquerunt incolumem, super humum mor- lo
tuum iacentem, proprio cruentatum sanguine. Tunc quoque ingenti vociferantes fletu
et multis lacrimis suos* fedantes vultus, omnis terra eorum mugitu repleta est et fre-
mitu. Contremuerunt siquidem omnes habitatores terrae, audientes tocius rcgni inter-
isse regem, cuius protectione valida eotenus gaudebant ac magna pacis securitatc. Tanti
enimvero sceleris auctorem'» procul a sancto martyre videntes ore apei'to iacere, carni- 15
iicera domini sui crediderunt esse. Spiculum quoque sanguine cernentes infeclum,
cognoscunt ex illo suum veraciter dominum occisum. Intueri libet visionem domni'^
regis et martyris Dagoberti, quid significaverit boni. Visum preterea illi fuerat, quod
per amena prata pergens et lutosa atque per pontem transiens ferreum lucentemque,
intravit edificium diviciis omnibus plenum omnique pulcritudine auri et argenti refertum. 20
Ut reor, amena prata presentem significant mundum, quem sui amatores amplectuntur

i.ioan.2,15. ccu pulchrum. Astruit autem apostolus loannes: Qui diligit ominduvi, non est coritas
Patris in eo. Lutosa quoque esse videbantur eadem prata, quia populi sunt pleni de-
lictorum mollitia. lu pratis quippe fenum colligitur, et propheta*' Isaias affirmat, in-
is. 10, 7. quiens: Vere fenum est popidus. Omni enim Francorum populo, ordinante omnium 25
iudice Deo, preerat rex Dagobertus et martyr gloriosus, qui etiam transiens per ferreum
pontem lucentemque, intrabat in aedificium diviciis omnibus pulcherrimum*', quoniam
ferreo et lucenti spiculo peremptus, penetravit astra polorum cum martyrii triumpho,

1. Cor. 2,9. ubi gaudens nunc cernit inefFabilia bona, que nec ocidus vidit, nec auris audivit, nec

in cor hominis ascendit, quae pre])aravit Deus omnihus diligentihus se. Revertamur 30
iamiamque^ ad cepta, levis penna, atque prosequamur per ordinem cetera, quae dc
sanctissimo martyre sunt exaranda.

(14). Postquam vero nimiis^ fletibus sunt satiati domni regis ac martyris Dago-
berti, qui ibi fuerant'', fideles, toUentes sanctum corpus et in sandapila ponentes, trans-
tulerunt illud in locum, qui' tunc> Sathon**, nunc Satanagus vocatur, et ibi honorifice 35
sepelierunt in oratoriolo'' sancti Remigii archiepiscopi reliquiis et nomine consecrato,
ubi diutino tempore mansit humatus in saxeo sarcofago, terra utique cooperto. Post-
modum autem cepit idem sarcofagus sensim, terra dehiscente, apparere et in^ hominum
noticiam mirabiliter venires ac, inter se homines de eo musitantes, multa ambigua con-
ferre. Ea sane tempestate ibi erat quidam sacerdos, cotidianis nocturnisque horis mili- 40
tans devotissime omnipotenti Deo, qui pueros litteris divinis iustruebat cum ingenti
studio. Quique infautili'* more sepe ludentes circa saucti martyris sepulchrum, uuo

Capp. 12 — 14. 1. 2.

Cap. 12. a) sibi vero i. 2.

Cap. 13. a) suo 1. b) non add. W.^ c) domini (2). d) ovi. 2. e) plcnnm 2. 45

f) nunc 2.

Cap. 14. a) nimis 2. b) erant 2. c) om. 2. d) ita 2; Sothon 1; Sathan, al.

Satben W. e) oratorio 2. f) om. 2; ad TF. g) pervenire 2. h) infatili 1.

1) Id pium magis quam credibile est. W.

YITA DA&OBERTI m. EEGIS FRA^X'ORUM. 521

contigit die, illos solito cireumcursare iuxta monumentum; viditque unus illorum per
cooperculi foramen, quasi esset^ intus quedam novacula, iniectaque intro manu, arripuit
non novaculam, sed quandam cartulam, quam ilico magistro deferens'', legit, quod in
illo •= erat scriptum ita: Hic latet corpus Dagoberti regis et martyris, cuius anima in

5 caelesti tripudians^ exultat curia sanctis parata. Visum fuit sacerdoti hanc scedam
manifestare illius loci iudici. Sed peior pessimus, diabolo agente, qui omnibus bonis
invidet rebus, ipsum sanctum sarcofagum rui'sum operiri iussit humo, ne utique posset
videri et venerari a populo. Sed quid agis, pessima ac abhominabilis invidia? Non Prov.21,30.
est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra Dominum. Iterura autem

10 terra ruente, apparuit sarcofagus, quia sic placebat supemo ludici, ut, quem glorifica-
verat apud se in caelestibus, honoraretur a populis in'' terrestribus. Tunc quoque
sacerdos iam dictus atque iudex nefandus aspicientes^ talia fieri circa beatum locum,
non ausi sunt ultra occultare sanctum thesaurum , verum adeuntes domnum regem s
Karolum ', nuntiaverunt ei et omni regie potestati, quae viderant ac noverant de sancto

15 martyre Christi. Audiens vero rex eiusque fideles inedicibili leticia exilarati sunt.
Congregatis autem episcopis rex ac'' multitudine procerum, venerunt ad locum, ubi
humatus iacebat sanctus martyr Dagobertus, ibique profusis lacrimis, diu multumque
flentes, precepit rex, aliam prestantiorem construere basilicam, atque in ea honorifice
sepeliri beatum martyris corpus, ubi nunc veneratur a credentibus ac prestat raagna^

20 beneficia populis** in se fidentibus seque glorificantibus.

(15j. Ex' iussu eniravero regis mundi et ex voluntate Regis superni preceperunt
episcopi, per singulos annos celebrari sollempniter diem martyrii dorani Dagoberti regis,
qui e.5t 10. Kalendas lanuarii^; et celebratur alacriter a^ circummanentibus fidelibus Dec 23.
christianis. Dignum est<= ergo, eius celebrari in terris sollempnitatera, qui ad angelorum

25 raeruit feliciter elevari subHmitatera. Aequuni plane probatur, eius honorari nataliciuin
digne, cuius memoria in benedictione est et apud Deum et apud homines. Veneretur
itaque cum summa devotione omnis secularis potestas sanctissimura martyrem Dago-
bertum, quera Rex omniura principera statuit super populura suura et per terapora pro-
lixa custodivit in^ regno pacificum ac post cura raartirii triumplio perduxit ad regna

30 caelorum, ubi modo fruitur angelorum consortio, apostolorum sublirai solio, raartyruni
consessu purpureo, confessorum tribunali candido, virginura etiam castitatis bravio.
Honoret illum omnino sacerdotahs dignitas, quia illi coniunctus est in caelis, cui dicitur:
Tu es sacerdos in aeternuni secundum ordinem Melchisedech, eique cum angelis ymnizat. p». 109, 4.

Capp. 14. 15. 1. 2.

S5 Cap. 14. a) fissent 1. b) qui add. W. c) ita (1). 2. d) tri::::::: 1. e) ovx. 2.

i) aspicien.s 2. g) om. 1. h) cum W.

Cap. 15. a.) al. cx voluntate Regis superni et ex iussu repis Caroli W. b) om. 1. c) crgo
efit 2. d) in r. om. 2.

1) Scil. Calvum ; c/. chartularium Gorzienne, editum apud Calmct, 'Ifisfnire de J.or-
40 raine' II, p. cccxL/l: anno Domini H72, 4. IcIuh Scj)tornbn8 invontio, Hublcvatio, tenipli cuni
feretro acdificatio ct canoniooruin priniUH advcntus. Et hacc oninia a Carolo Calvo rcfji-
Francorum cum archicpiHcopo RenionBi tunc tcni])oriH rcj^nantc fucrunt inHtituta ct etiani laudn-
bilitcr ordinata. 2j In velcre calcndario, quod pnnltcrio Kmmac Fraucornm rer/inae, Lotharii

regia uxori», praefixum enl, hacc lcguntur : 10. KalcndaH lanuarii Hancti Dajjobcrti rcfjiH d
45 martyriB; c/. Mabillon, Annale» fl739j /, ]>. :')1). /n rnlcndario brevinrii Trevirennig mn. a<l
4. Id. Sept., invcnlionig Hcilicet diem, hacc rclatn nuiit: Da^obcrti rcjfin niartyriH rrancinc
(Ilcntcheniut, De Iribuji Dagobcrtit p. 184^. *lam r.elcbrntur annnum IJagoberti tnlennc 4. Nonnn
Septembren', Wilthcmins l. l. p. 74.

88. R. Mcroving. 11. 68

522 VITA DAGOBERTI III. REGIS FRANCORmi.

Oportet preterea, illuni prosequi digna* exercentes opera agricolas, quoniam per illius
interventum ac meritum optimum proveniet eis terrarum sufticiens fructus. Sordidus
etiam vinitor non negligat sancto prefato^ toto mentis nisu honoris obsequium reddere,
quem adiutorem potest iiabere in suo hilari labore. Omnis itaque communi voto<= sancti
martyris celebremus festa, intenta et humili illum prece poscentes, ut indesinenti obse- 5
cratione pias Creatoris nostri pulset aures, auferat inimicorum visibilium et invisibilium
insidias, repellat procul tempestates, famem** omnesque adv^ersitates longe proturbet ac
in suo famulatu iugiter faciat perseverantes et alacres. Nemo quoque sancti huius vili
pendat venerabilem sollemnitatera, ne qua illi accidat adversitas pro contemptu nefario,
sicut uni contigit muliercule. lo

(16). Erat namque, ut fertur, ea tempestate in sancti sepe dicti territorio com-
manens quedam mulier, que, adveniente beati martyris Dagoberti festivitate, celebranti-
bus eam cunctis circummanentibus, vili pendens sanctum honorare diem, accepto colo,
cupiebat infelix neere, sed minime potuit, malitia et"'' propria audacia» obsistente.
Extemplo itaque divino numine preveniente, colum dexterae manui est adhesum, laeve is
contrahuntur digiti, ita ut ungule manu'' infixe, exigente nimio dolore, fletus in altum
emittens cum magno"= clamore. Vicini perturbati eius vociferatione, concurrunt'' ad
eam omnes cum inmani stupore, dicentes illi: *Quid tibi contigit, o nimis misera, quae
nostram quietem ac festivitatem optimam luctuosis clamoribus inquietas? Refer nunc,
quid mali tibi evenerit, quae*' tuis lacrimosis vocibus nostra silentia consternasti et a 20
propriis domibus expulisti'. Illa vero cum gravi suspirio vocem eructans ex corde in-
timo, respondit se interrogantibus, inquiens: 'Ego infelix ac nimium misera, quae* debui,
sicut vos, gloriosi martyris Dagoberti celebrare festa, hoste antiquo instigata ^, accepto
neendi instrumento, mea volebam explere opera, non recolens Dei precepta et episco-
porum decreta, quibus iusserunt cum magna cordis devocione sancti Dagoberti hono- 25
rare sollempnia. Statimque iure debito, ut cernitis, sum percussa'. Respondentes autera
affines, aiunt: 'Cur, infelix, Satanas cor tuum sua nequicia quivit implendo inficere, ut,
beati martyris nobis celebrantibus sollempnitatem, tu sola ausa esses pro nichilo ducere?
Quare parvi pendisti episcoporum sacerdotumque nostrorum imperia, qui ex Dei auctori-
tate nobis preceperunt huucs cum magna diligentia observare diem ? Nonne, si Deo 30
hoc scirent displicere, preciperent? Nunquid Sathanas^, qui te miserara fraudulenter
decepit, eripere valet de ingruenti tua calamitate et miseria raortifera? Nerape veraciter
crede, non eris umquam exuta hac tua pestifei'a infirmitate et indissolubili contractione,
nisi sanctissimi Dagoberti martiris, quem contempsisti, meritis precipuis ac beata inter-
cessione. Ideoque ' ob Dei amorem monemus et exhortamur'', ne diutius his torquearis 35
doloribus atque cruciatibus, acceptis lichinis'' aliisque muneribus, proficiscaris cum in-
genti humilitate ad beatissimi patroni nostri Dagoberti sanctam domum, ibique proster-
nens te ipsam ante gloriosum eius sepulchrum, veniam flens et eiulans ex toto corde,
prout necesse est, cura' impetrare. Credimus ergo, quia, si egeris, quod tui causa
locuti suraus, mox tibi subveniet sancti raartyris beata virtus ac ineffabilis'" clementia. 40
Age nunc, ne triceris diutius'. Igitur suorum amicorura provocata" raulier hortatu, ac
suorum precipue dolorum exigente cruciatu, properavit ad aedem sancti martiris anhelo
gradu, ferens, quae habere valuit, munuscula secum. Perveniens sane ad venerandi
martyris Dagoberti sanctura oratoriura, prostrata ante hiostium, oravit ibi diu cum magno

Capp. 15. 16. 1. 2. 45

Cap. 15. a) digne 2. b) prefat^ 1. c) al. voce W. d) hostem ac pestem add. al. W.

Cap. 16. a) om. 2. b) manui 2. c) cl. m. 1. d) concurrerunt 2. e) quoniam W.

f) instigante 2. g) hanc 2. h) ita 1. i) que om. 2. k) hortamur 2. 1) curam 1.

m) iufabilis 2. n) provoca 1.

VITA DAGOBERTI III. REGIS FEANCOROI. 523

gemitu ac sic reptando et se trahendo pervenit ad beatum sepulchrura, nimio anhelaute
spiritu. lactans vero ac se humiliter protendens in pavimento, lacrimis profusis rigans
illud, poscebat magnis fletibus, suae subveniri angustiae, suo cruciatui auxiliari, et finem
tormentorum poni, contemptum oblivisci, et quam in sanctura martjrem exercuerat
5 audacter superbiam, pro sua clementi misericordia delens » dimitteret ac dolores crucia-
tusque misericorditer sedaret, foveret, mitigaret. Quid ulterius morer? Auditis clementer
sanctus martir mulierculae clamoribus propicius indulsit, sanavit, medelam integram
restituit, domumque incolumis rediit. 0 ammirabilis, fratres karissimi, Salvatoris nostri
benignitasl O inestimabilis bonitas, quae tam velociter suos rdciscitur famulos et

10 tam gloriose suos honorat et^ hoc in seculo fideles ac in caelesti beatificat regno !
Contempsit una muliercula sancti martiris festa, recepit e vestigio digna suae pre-
sumptionis praemia, et pro illius ultione multi sunt correcti*= superna provisione, ne pre-
sumant similia agere, diabolo instigante. Unius enim peccatricis pena multorum correxit
nequiciam, atque per huius mulieris presumptionem plures venerunt ad emendationem.

15 Fugato itaque ab illa omni incommodo, auxiliante sancto martire Dagoberto, omni populo
tam in illo pago quam ubique venit emendatio ex tali facto.

(17). Cuncti ergo gloriosum Christi martyrem Dagobertum omni cordis virtute,
preconio decenti laudantes, deprecemur, quatinus omnipotentis Dei clementiam nobis
iugiter imploret, ac per ipsius gloriosa merita delictorum omnium mereamur optinere

20 veniam et pervenire valeamus ad supernorum civium inefFabilia gaudia, quibus fruitur
per omnia secula. Veneremur itaque cum magna reverentia egregii martyris Dagoberti
regisque sanctissimas lypsanas ', quia eius interventione potest nobis perhennis vitae
provenire felicitas. Indefessis etiam precibus illius flagitemus almitatem, quo nostrarum
miseriarum assiduus existat consolator ac pro nostris cottidianis excessibus Omnipotentis

25 exoret ineff^abilem pietatem. Possumus sane de isto martyre veraciter animadvertcre,
qui in vitae suae suprerao meruit a Deo coronari raartyrio, quod per omne suae pre-
teritae vitae spacium iustis operibus studuerit, pro quibus finis est optimus prosecutus.
Creditur plane, crucem Christi semper illum portasse, cui talis est datus finis vitae.
Qui enim illura dignatus est sublimare super omnem suum populura, presciebat pro-

80 fecto, quis interius foret, licet homines omnino lateret. Amator nempe illius ex' asse
Rex altissimus factus est, cui plebem suam regere'' tam sublimiter concessit, et ad
gioriosum finem feliciter perduxit et cum martyrii palma caelorum fastigia ascendere
fecit, ubi modo triumphat coronatus in angelorum splendidissimo choro. Gaudeat ergo
oranis iustorum ecclesia, tanti talisque martyris prodigiis'^ ac virtutibus illustrata, tota-

36 que raentis humilitate eius cottidie'* postulet beneficia, quia valenter potest apud super-
num Kegem impetrare, quicquid pro hominum salute vult petere. Nec eius precibus
quicquam a Domino negabitur, si rogantis illum preces sine hesitationo prolatae fuerint.
Cum omni vero fiducia sancti martyris Dagobcrti prccetur solatium, nichil corde dubi-
tans, et accipiet sinc dubio, quodcumque pctierit, omnis scilicet christianus fidelis. In-

40 fideli» enira non morctur exaudiri. Fidelibus autcra inquit Deus: Antef/ndvi me iitvocetis, cf. ii. 58,9.
dicam vohis: Ecce adsinu! Uogeraus quidem sanctuni inartyrem pro nostris ingruenti-
bu8 angustiis Kegera caeli flagitare cum fido non ficta, et optinebit procul dubio fialutem
nostram, quara ab illo* poscimus sincoriter, et omnia nobis profutura iidoliter irajjctrabit.

Capp. IG. 17. I. 2.

li dap. 16. a) dolcn» 2; bonigne W. h) citinm in lior 2. c) corropti 1.

Cap. 17. a) fx n. om. 2. h) t. 8. r. 2. c) i. ji. nc v. 2. <1) om. 1.

e) ipso 2.

1) \tiy\)VLva tunl rdiqulae nauclorum: rf, l)ncavge ed. Favre V, j>. II''.

(10*

524 \^TA DAGOBERTI III. REGIS FRANCORIBI.

Cum tota animi* contricione, sanote ac beatissime martyr Dagoberte, tuae supplicamus
misericordiae, qualiter^' tuis sanctis interventionibus protegatur tocius sanctae ecclesiae
exercitus. Impetra nobis pacem, veram concordiam, caritateni firmam, tibique vene-
ranter famulantes defende de cunctis inimicis et ad tua perduc gaudia sine fine man-
sura, quibus gaudens frueris per eum, qui te glorificavit presentialiter et glorificat aeter-
naliter, lesus Cbristus dominus noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat
Deus per omnia secula seculorura. Amen.

Cap. 17. 1. 2.
Cap. 17. a) anime 1. b) quatinus W.

INDEX.

SCRIPSIT BRUNO KRUSCH.

Maior numerus paginas, minor lineas quinas indicat.

il. Ambram, sacerdos 26, lo.

-32,1. 44,30; uxor: Heli-

fil.: Nadab, Abiud, Eleazar,

ir.

Ambacuc, proph. 28,25. 30,20.

V. Arbaces.

ibari v. Avares.

s comes Ultraior. 138, 15.

Mett. V. Goericus.
bas (Angustod.?) 379,20. 394.

Abdin, fil. Annaniae, proph.

30, 20. 48, 10.

i rex Saracen. 122,35. 175.
Labdon 47, i; Labaion 45, 15;

n 47, 5; Hebron 27, i), fil.

i, Farathonoin 27, i. 39, 25.

47.

rath f= Abeddara) Gettheus

bias, fil. Geroboam, rex lud.

30, 6. 31, 1. 33, 15. 39,35.

fil. : Asn.
[abia, fil. Samuhel proph., 31,25.

labes) 31,10; fil.: Selem.

fil. Core, 31, 30.

, Habiathar, Habiatar, fil. Abi-
I, 8acerdo.s 27, 10. 31,20. 47,25.

h, Abimelet 26, 26. 39, 15.

h (= Abimeel), fil.Iectan, 23, 15.

;h Ha.cf.rdoH v. Achimelech.

1. Aaron, 31, 30.

1. Zorobabel, 30; fil. : Eliachim.

) V. Labdone.

J. Ner, dux 27, 6.

, Abracham, Abraam, Abram,
arao, patr. 18,20. 10,1. 2.'1, lo.
I, 10. 30. 34, 1. 38. 42, I5. 44.
68,1. 69. 11 2, .10. 113,1. 176,1;
le ninns 422,1. 440,10; 1. con-
la: A^ar, 2. nxor: Sarra;
. lamail, 2. Isoac.

I. Ambram.

Absalon, fil. David regis, 287, 25.

Absarus accessus (= n:c/.Q£[ipoXT), castra)
25,15.

Abundantius, Abundancius, dux 158. 411.

Ac. cf. Ach.

Acarnea 21, d5.

Acelbus f— Achelous) fl. 25, 20.

Achab, Achap, fil. Ambri, rex Samar.
31,5. 48,25; uxor: Zezabel; fil. :
Ocozias.

Acliab (pro loachas) rex Samar. 48, 25.

Achaia 21,25. 24,5.

Achas, Acaz, Acas, Agaz, Agas, fil.
loatham, rex lud. 28,5. 30,5. 31.
33,25. 40,5; fil.: Ezechias.

Acas (= Achab ?) rex Samar. 27, 30.

Acbax V. Aiax.

Achias Silonites proph. 27. 30,15. 31,5;
fil.: Basa.

Achias, fil. Phinees, sacerdos 31, 15.

Achilles 195,5—199; fil.: Triptolemus
(potius Xeoptolemus) .

(Achilleus), Accilles, Aegyptius 65, 20.

Achim, fil. Sadoc, 30,15; fil.: Heliud.

Achimachus, Achimaycus (= Archema-
chus), fil. Priami regis Troian., 196,25.
198, 35.

Achimelech (Abimelech 27, lo) sacerdos

27,10. 31,20; fil.: Abiathar.
Achinas (= Achimaas) sacerdos 31, I5.
Aclolus (= Cheleiaa) 29,1 ; fil.: Necmias.
Acuciacus villa, Aiguisy (Oiie) 419, 3t).
Adacius v. Idacius.

Adal-, Adel-.

AdalarduH comcs Cabillon. 188,25.
AdcJdnidiH 'I)fo dovota' 429,30.
AdaltfysolnH, Adalgisufl (= Ansegiselusyj,
dux 159. 16.'-.. 412,20.

Adalonldiis (AdoalduH 134, i; AdloaldiiH
146), fil. Apforiis, rox Langob. 120, lf>.
134, 1. 146.

Adalpcrgn mnlicr Vfnoon«iH 471. 472.

Adelretia villula 518, 5.

Adalulfus Langob. 145. 146.

Adaulfus V. Ataulfus.

Addacher (= Addacis) rex Alan. 71, 20.

Adefonsus rex Gallic. 328, 15.

Adenus v. Alamorsyni.

Adeodatus papa 37, lo.

Adiabeneci, Adiabenichi 24, i. 25, lO ;

Avari 63, 15.
Adice (= Adace, Atax) fl., Aude 178, i
Admanithae v. Amanitae.
Adoindus v, Chadoindus.

Adovacrius, Adovagrius, dux Saxon.
V. Odovacrus.

Adriace 21,25; Adriaticum pelagus 21,25.

Adrianus, Atrianus, Chadrianus, imp.
Rom. 33,1. 41,10. 43,20. 62; uxor
62, 15.

Adteias, Adtegia, Ategia, villa regia,

Athies (Somme) 365, 10. 366. 379, i.

386, 15.
Adthyra armiger Dagoberti I. rcgisFranc.

404, 35.
Adula mulicr nobilis 469 — 471; filins

470. 471.

Aeb. V. Eb.

Aeconius ep. Maurienn. 129, 5.

Acdicius V. Ecdicius.

Acdis (= Andes) jjagus 54, 25.

Acfcsns V. Ephesus.

Acga, Ega, maior domus 121. 151,20.

161, 162,1 — 164,10. 165,30. 400,36.

409,20. 419, :to. 422. 423, i ; filia

163, 15.
Acgliynu v. Aighyna.
AcgidiiiH, EgidiiiH, Egcgins, Eiegin»,

EiciuH, inn^,'. inilit., princoi>H Uom.,

rox Finnc. 77. 95 — 98, 20. 238, 26.

247,5-261,10; fil.: Syn^riiiH.
Acgyln, Aoghyla, putriciiiH 119,20, 124,16.

129, 1.
Ac;ryi>titiH HilviiiH rox Lntin, 48, 10.
Ao^ryiitun 18,20. 22. 23, ir.. 26,10. 20, 10.

2H. 29,10. 44. 47,5. 62,10, 68, r..

526

Aegyptus — Alexander.

54,5. 55,10. 56,20. 58,1. 59,10.
64,5.65,20. 113,1; Aegyptus superior
ot iuferior 162, 5. — Aegyptii, Aegypcii
22. 24,1. 50,20. 52,25; reges 19,1;
reges: Osorton, Vafris, Nathao, Nec-
tenebon, c/. Macedones : Aegypcius
{scil. Paulus; 59, 15.

Ael. c/. El., Ilel.

(Aelam), Elam, fil. Sem, 23, 5.

Aelarius v. Hilarius.

(Aemilianus), Amilianus, imp. 64, 5.

(Aemilienses), Emelienses 24, 25.

Aemereta v. Emerita.

Aeiieas, Eneas, rex Troian. et Latin.
47, 198. 199. 241; uxor: Clavinia;
fil.: Aeneas, Silvius Postumus.

Aenovales v. Innowales.

Aeoli Graeci 24, 15.

(Aeoli\ Eule, insula 54, 10.

(Aeolis), Aolis, Asiatica 23, 5.

Aep. V. Ep.

Aer. V. Her.

Aesebon v. Esebon.

Aetalia (= et IliaJ 49, 15.

Aetalia v. Italia.

Aetesus v. Ephesus.

Aethera (= Thera) insula 22, 20.

Aetherius ep. Lugdun. 129,15.

S. (Aetherius), Etherius, ep. "Vienn. 425,10.

Aethiopia 22,25. 24,10.52,25; Ethiopia

altera 22, 25. — Aethiopes 22, 15;

Etiophes 24, i ; Etpes 22,5; Ethiops

Chus 20, 25.

(Aetius), Aecius, Aiecius, Agecius,
Agiecius, Etius, Eiectius, Egecius,
dux, patricius Rom. 43,35. 72 — 75.
89,10. 92. 157,20. 246,15. 247,25.
411,15; uxor 92; fil.: Gaudentius.

(Aetna), Atena, mons 52, 25.

Aev. v. Ev.

Aevatrix v. Euricus.

Aevis (= Aegis) Q.. 52, 20.

Africa, Afreca 48, i. 72, 15. 77, lO. 86.
151,20. 162,5; Avrea 84,20. — Afri,
22,5; Afi 24,25; Afri, qui et Barbares
24,5; patricii: Aeraclius, Gregorius.

Africanus scriptor 50, 15.
Afritus (= Ahyrtus) 64, 5.
Agamemnon rex Graec. 196, i. 197, 20
— 199,5.

Agapitus I. papa 36, 15.

Agapitus exconsul 209.

Agapitus patricius 209.

Agar ancilla Abraham 44, lO.

Agarreni, Agarrini, id est Sarraceni,
44,10. 153,10. 409,30.

Agate urbs 178, lO.

S. (Agathae), Agadae, porticus eccl.
S. Mariae Nivial. 474, lO.

Agatho papa 37, lo.

SS. Agaunensium, Agauninsium, Agau-|

nensium, Acaunensium , Agaunense,
Agaunis, Augaunum monast. S. Mau-
ricii 104. 111,20. 124,10. 161,15.
275. 336,5. 338. 339. 414,5.421,10.
425,1; SS. Agauni 276,1; Agaunen-
sium mart. limina 336,15. 339,5;
cccl. : S. lohannis; abb. : Ambro-
sius, Venerandus, Aigulfus.

Agecius V. Aetius.

Agennus, Aginnus, civ. 117,1. 190,15.

— Agenensis,Agenninsis,pagus 149,10.
406, 10.

Agens V. Aggeus.

Aggei 22, 15.

Aggeus, Ageus, Azeus, proph. 28, 30.
30, 20. 51, 25. 52, 5.

Agi-, Agy-, Aghy-, Aygy-.

Aghyacha v. Caesaria.

Agyla, Agylia, Aggyla, rex Visigoth.
90,35. 105,25. 106,20.

Agino dux v. Aigina.

Agiulfus, Agyulfus, nobilis Gothus 73, 5.
76,15.

Aghyulfus legatus Langob. 144, i.

Aglibertus 170,10.

Agnes abbat. Nivial. 467,15. 469.

(Agnes) abbat. S. Crucis Pictav. 381,20.
383,10. 384,20.

Agnulfus V. Chainulfus.

Ago rex Langob. 119,10. 120,1. 127,10.
132,25 — 134,1. 143,20. 144,1. 145,5;
u X o r : Theudelindis ; 1 i b e r i : Adaloal-
dus, Gundeberga.

Agricola patricius 108, 5.

Agrippa (Gaius 57, i), fil. adopt. Octa-
viani imp., 57.

Agrippa, fil. Herodis (potius Arisiobuli),
I. rex lud. 58. 59, lO; fil. : AgrippaH.

Agrippa II. rex lud. 59.

Agrippa Silvius rex Latin. 48; fil. :

Aremolus Silvius.
Agrippina, mater Neronis imp., 59, 25.
Agripina v. Colonia.
(Agrippinus), Atrepennus, comes 77, i.
Agust. V. August.
Agusta V. Sebastia.
Agy. V. Agi.
Agyna v. Aigyna.
Aiax, Achax, rex Graec. 196,5. 197,5.

Aigyna, Aighyna, Aeghyna, Agyna,
Agino, 'genere Saxonum', dux Franc.
120,20. 148. 160,1. 414,15.

Aiglna (Hainandus 419, lO) dux Vascon.
161, 1. 400,25. 419,10.

Aigulfus, Haigulfus, abbas Agaun. 161,15.
421,10.

(Aigulfus), Haigulfus, abbas S. Dionysii
monast. Paris. 423,25.

Ailulfus ep. Valenc. 167,1.

Ainulfus V. Chainulfus.

Air C= Asir), fil. Core, 31, 30.

Airi. V. Chari.
Aistulfus rex Langob. 183 — 186, i
Alamanni, Alammanni 43, 30. f
66,1. 68,20. 84. 101. 138, i5. ]
175,5. 180,10. 181,5. 239,1
262. 340. 410; rex 101,20. 2(
344,15; duces: Leudefredus,
lenus, Crodobertus, Leutharius,
fredus. — Alamannia, Alamania 1
193,1. Cf. Suevi, Suavia.

Alamorsyni, Adenus (= ' AXa\io
24,1. 25,10.

Alani 70,20. 71. 84. 238,15. 242. 2

rex: Addacher.
Alani v. Dani.

Alanorum (potius Amalorum)
206,20.

Alapis V. Alpes.

Alaricus I. rex Visigoth. 71,1.

Alaricus II. rex Visigoth. 44,1. 8

90. 98,20. 102. 103,20. 206,20
239, 5. 251. 268, i — 270. 2
274,10. 345,15; uxor 206,20;
Amalricus.

Alaricus (poiius Athalaricus),
Theoderici, rex Ostrogoth. 209,

Alateum-villare, Pierre-Laye, (Si
Oise)? 410,10.

Alba Longa, Alba, urbs 47, 15,
— Albani 47,25. 48,25. 49,25
reges: v. Latini.

Alba Silvius rex Latin. 48, 10.

Albania 21,20. — Albani 21,10
25,10.

Albiensis civ. 270, 10.

Albinganum civ., Albenga 156, 3(

Albiniacus villa 414, i.

Albinus, Claudius (= Clodius), ty
63, 15.

Albioderus vicus, Augers (Seine-et-
163,15.

Alboenus, Albuenus, rexltaliae (L

91, 15. 110, 25. 111, 1; ux
1. Chlodesinda, 2. uxor 1
111, 1.

Alboenus, Albuenus, nobilis A
140.

Albofledis, fil. Childerici I. regis
264,5.

Alciocus dux Bulgar. 157, lo.

Alea, qui primus tabularum usum
rit, 196, 5.

Alesaciones, Alesacii, Alsatii 138.
— - Alexacis (= Alesatia) 192

Aletheus patricius 141, 10 — 143, :
142,25.

Alexander I. papa 35, l.

Alexander, Mammeae fil., Ale
Mameas, imp. Rom. 29. 30, l.
41,20. 43,20. 63,25. — Alexai
thermae 63, 25.

Alexander I. rex lud. 54,25; fil
stobulus, Ercanus.

Alexander — Antonius.

527

r Magnus, fil. Philippi, rex
19,10. 29,25. 32,10. ■40. 43,10.
52, 25. 53. 153, 20. 198, lO.

r I. rex Syriae 54, o; fil. :
ns VI.

r, fil. Priami regis Troian.,
98.

r V. Ptolemaeus IX, rex Aegypti.

ia urbs Aegypt. 53. 58, 25.

60, 10. 61, 1. '62,10. 162,5. —
.drini 18, 30. 32, 10; Alexan-

rex 55, 5.

Ptolemaeus VIII. rex Aegypti.
= Elieiy 31,25.

(= 'E7.v[iuiq,) 23, 25.
: HelviusJ V. Pertinax imp.
= EUel) 27,1; fil.: Hebron.

)lom (= AilomJ, Zabolonites
39, 25.

i), AUofili, AlofoU 27, i. 39,25.
s V. Amalricus.

oenunae C= Poeninae) 82,1;
cottidie (= Alpes Cottiae^ 59, 30.

ehwdbische AIV 181,1.

Alfius, fl. 25,20.

Alsa) fl. prope Aquileiavi 67,1.

V., Altino 208,25; ep. : Petrus.

- Chamavi) 94, 10.

inda, fil. Theoderici regis Ostro-
nxor Eutarici cons., 206, 20.

ja, (Malaberga 206, 20), fil.
fredae, uxor Ermenfridi regis
ig., 103, 30. 206, 20.

;ns, fr. Flaocbadi maioris domus,

:n« nobilia Francus 169,1. 318, lo.

da, fil. Theodomeris regis Ostro-
uxor Hunerici (polius Thrasa-
) regis Wandal., 206, 20.

ius dux 150,1. 158,5. 160,1.
\. 167. 408,5. 411,25. 414, 15.

la, (Almaricus 345), fil. Alarici II,
igigoth. 90,15. 103,20. 106,25.
i. 270,5. 274. 278. 279. 345;

Chlodchildis.
! ep. Traiect. 409. 455, 15.

B, Admanithae C= Ammonilae)
39, 20. 45, 10.

■acerdos 31, 15.

I, AmessiaA, Amissias, fil. loae,
ad. 2«, 1. 30,5. 31,10. 33,25.
48, 15; fil.: Ozias.
28, 5; fil. : lonait.
8,15. — AmatuB (='A|iudoiJaioi)

patriciufl 111,5.

i 25,5.

M, Amazonno 46, 15. 47, •^').
; AmaioiicM 21,io. — Amn/onin

ifl urbfl 68, 5. — Amhinnenflis
lOI,!, pnrrochia 491,1.

Amblava locus, Ambleve prope MalmMy
174,5. 32G, 20.

Ambram, Abram (= Amram), fil. Caat,
26,10. 31. 32, 1. 39; liberi: Aaron,
Mojses, Maria.

Ambrosius abbas Agaun. 339, 15.

Ametegis vallis, Lanzo(?) 143,15.

Amida urbs 67, 5.

Amilianus v. Aemiiianus.

Aminadab, fil. Aram, 30, 5.

Aminadab (^ AbinadabJ 27, 5
Ozia.

Abinoem) 26, 20 ;

fil.:
fil.:

Aminoe (=
Barach.

Amisos libera civ. 24, 25.

Amittib (= Achitob) sacerdos 31, 15

Ammanugus comes Pictav. 188, 30.

Amorius sacerdos 31,20.

Amormacha rex Saracen. 178,5.

Amormuni rex Saracen. 191,20. 192,5.

Amorreus, fil. Canaham, 22, lO. —
Amorrei 24, i.

Amos, Amon, fil. Manasse, rex lud.
28,10. 30,5. 31,1. 33,30. 40,5. 50,5;
fil. : losias.

Amos proph. 28,1. 30,20. 50,1; fil.:
Esaias.

Amos, fil. loadae, sacerdos 31, 15.

Amri rex Samar. 48, 25.

Amulius Silvius rex Latin. 49,10. 200.

Ananelus pontif. lud. 56, 15.

Anasta.sius I. papa 36, i.

Anastasius II. papa 36, lO.

Anastasius I. imp. Rom. 42, i. 208.

214, 1. 271,10.
Anaulfus imp. Pers. 119,5. 125,25. 126;

uxor: Caesaria.

f Anchialos), Aucialis, urbs 50, 15.

Ancns, Marcius, Martius, rex Rom. 50, l ;

Anci filii 51, 5.
(Andanense) monast., Andennc 469, n.l ;

altare: S. Genovevae.

Andfgavus, Andegavis, Andegabus, civ.

97,25. 98,1. 174,20. 175,1. 250.

251; Andegavi 114,30. 115,1. —

Andegavinsis pagus 413,25.
Andolaus, Andelol (Ilaute-Marne) 125,15.

139, 6.

AndcleiuB monaat., les Andelys (Eure)
346. 347.

AndereduB agcns Radegundis roginae
375, 10; uxor 375, lO; filii 376, lO.

8. Andreas apoflt. 67,15; S. Andreae

reliquiao 379, i. 386, lO.
Andromaca, uxor Hectorifl, 196,20.
Andrum (= "AtOQOc;) inHuIn 24, 15.
lAnglarias villa in pago Pictavinsc,

Anf/lif.rs (Vicnne) 414,1,
8. Aniani eccl. Aurolian. 147, 26. 493.
S. Anlnnu» op. Aunlinii. 73. 240, 15,

247, 20.

(Anicetus), Anecitus, papa 35, 30.

Animia monacha 375.

Aninsola monast., St. Calais 299, 1.

Anna proph. 30, 20.

Annanias 27,25. 30,20; fil.: Abdias.

Annanias pseudoproph. 28, i5.

Annanias (= Hananias), fil. Zorobabel,
30, 10.

Ansbertus ep. Rotomag. 322, 25.

Ansbertus 285,30; uxor: Blitchildis ;
fil. : Arnoldus.

Anseflidis, Anstiedis, uxor Warattonis
maioris domus, 171. 322, 10. 323, 1.

Ansifrida matrona 380, 10.

Anseghiselus, Anseghysilus, Ansegisilus,
fil. Arnulfi ep. Mett., 122, lo. 170, i.
320, 1. 433, 15. 439 ; fil. : Pippinus II.

Ansemundus (dux?) Burgundio 339, 5.

Ansoaldus e proceribus Chilperici I. rc-
gis 112,20. 117, 5.

Ansoaldus legatus Chlotharii II. regis
Franc. 146.

Ansoaldus, Ansaldus, defensor eccl.
Pictav. 400,30. 421.

Antenor princeps Troian. 241,20. 244, lO;

fil.: Sunno.
(Anthedon), Antidana (posteaAgrippina),

urbs 57, 1.

(Antlicmius), Antemius, Antimius, imp.
Rom. 44,1. 77. 210.

(Anthems), Anterus, papa 35, 15.

Anticonus rex lud. 55, 20.

(Antiochia), Anciocia, urbs Syriae 59, lO.
65. 69,1. 126,15; Anciocii Assiriae
54, 25. — Anciocinus episcopatus
59,5; Anthioceni ep. : Euodius, Gre-
gorius.

(Antiochus), Anciocus, III. rex Syriae
54, 1. 60, 20.

(Antiochus), Anciocus, VI. rcx Syriae 64.

(Antiochus), Anciocns, VII. rex Syriae

54, 10.
(Antiochus), Anciocus, IX. rtx Syriac 54.

(Antipater), Antepator, fil. Ilcrodis I.
Ascalonitis, procurator Pnlaest. 65, 1.
56, 10; fil.: Ilerodes II.

Antonia, Autunia (potius Theodora), iixor

luBtiniaiii I. imp., 86. 86.
Antoninn, AntuninH, (Aiitunia 86, 26),

uxor Hclisarii i^atritii, H6 — 87.

Antoninus lAntoniuH 83, lo; AiituniuB
43,20. 63,20) Cnracnlla, fil. Scvori,
imp. Rom. 33, Vt. 41, 15. 43, 2o. 63, 2o.
— Antunianao thcrmao 63, lo,

AntoninuH, Antoniii.M, (TitUH 43,20. 62, 2o),
I'iu« imp. Rom. 33,1. 41,i.'i. 13,20.
62, 10.

AiitoninnB imp. v. VcniN.

AntuiiiuH mon. ADjrypt- 43, 25. 64, 5.
66,20. 67, 16; Antunii nionoflt. 67, 16.

AntfiniuN, Antuniufl, triumvir 66. 66;
iixiirofl: 1. (toror Aiigiinti, 2. ('loii-
pntrn.

528

Aiitonius — Asiani.

Antonius imp. r. Anloninus, Aurelius.

Antounacus, Andei-nach 140, 10.

Anumnirianus v. Numerianus.

Aod, Aothan, iudex lud. 26, 20. 39, lO.
45,1.

Aoidius V. Harmodius.

Aolis V. Aeolis.

Aonis f= Aornis) fi. 53, 10.

Aper, socer Numeriani imp., legatus

65, 15.

S. Apri eccl. Tull. 147, 15.

Apollonaris dux Arvern. 270, l.

SS. Apostolorum, ijostea S. Arnulfi ba-
silica Mett. 172,10. 444,15. 445,5.

SS. Apostolorum v. S. Petri eccl. Paris.

SS. Apostolorum v. S. Petri eccl. Roto-

mag-.

Apricadinum, Avranches 299, 30.

(Apulienses), Apolienses 24, 25.

Aquaputta villa, Eaubonne (Seine-et-
OiseJ? 415,5.

Aquilcia, Aquilegia, urbs, 67,1. 204,5.

Aquilo C= AcyronJ villa publica prope
Nicomediam 66, 20.

Aquitaiiia, Aquetania, prov. 71, 25. 77, 25.
149, 10. 180, i. 186. 187, 15. 189. 190.
192,15. 193,1. 406,15. — Aquitani
24,5; Galli Aquitani 21,15. — Aqul-
tanicus princeps: Waiofarius ; Aqui-
taniae ducatus 402, 25 ; Aquitaniorum
d u c e s : Genialis, Sadregiselus, Aigina,
Eudo, Chunoaldus. Cf. Wasconia.

Aiabia 25,10. 56,15; Arabia eudemon
23, 25. 24, 10 ; Arabia vetus 23, 25. —
Arabes 24. 62, i ; Arabes eudemones
24,10; Arabes, Arabi, primi 23; Ara-
bes priores 23, 10; Arabes ultra 23, 20.

Aracus (= Aratus) poeta 53, 20.

Aradius, fil. Canaham, 22, lO. — Arain
(^= Aradii) 22, 10.

Araeneus (= Asennaeus), fil. Canaham,
22, 10.

Aral(!tana (= Calaritana) eccl. 67, 15 ;
ep.: Lucifer.

Aram, fil. Esrum, 30, 5.

Aram, fil. Sem, 23; fil.: Osceun, Gaster,

Mosoc.
Arar v. Sauconna fl.

(Arbaces), Abarces, Arbocus, Medus 49,5.
50, 15.

Arbogastes, Arvagastes, comes 70, lo, 94.

Arbor fl., (Arche 183, 5.

Arcades 24, 15.

Arcadius imp. Rom. 41,40. 43,35. 70.
71,1. 72,5; liberi: Pulccria, Theu-
dosius II.

rAreadius), Archadius, legatus Franc.
280. 346,5. 353. 354, i.

Arcanus v. Hyrcanus.

Arcedo (= Carchedo) Tyrus 48, l; fil.:
Dido.

Arcelais urbs 63, 20.

Arcelaus rex Cappad. 57, 20.

Arcelaus, fil. Herodis II, rector lud. 57, 20.

Archia (= Barachia), fil. Zorobabel,
30,10.

Arciaca, Arcis-sur-Auhe 112, i. — Ar-
ciacinsis campaiiia 128, lo.

Arculius Maximianus v. Maximianus.

Ardenna , Ardinna , Arduenna , silvarl"'
139,15. 144,10. 158,15. 174,1. 183,5.
312. 326,15. 404,10. 405,1. 412,5.

Ardericus rex Gepid. 202, 40.

Aregius comes 301, 20.

Aregundis v. Charigundis.

Arelate, Arclatus, Arlatus, urbs 75, lO.
76,1. 84,10. 110,1. 177,1. — Are-
latensis rcgula 372, 20.

Arelaunus, Aurelaunus, silva, 'la for^t
de la Brotonne' prope Caudehec 282, 15.
307, 20.

Arelaus villa, Vatteville la Bue (?) 130, 10.

Aremolus, Arimolus, Silvius sive Remolus
rex Latin. 48, 20.

Arepos (= Aeropus) rex Maced. 51, l.

Arfaxat, Arfacsat, fil. Sem, 20, 15. 23.
30,5. 38,20; fil. : Cainan.

Argentarea oppidum, Arzenheim 68, 20.

Argentonus castrura, Argenton-sur-0)-euse
(Indre) 189,5.

Argius (= Argivus) : Fiston (= Phidon),

Ari. cf. Chari.

Aridius ep. Lugdun. 130, i. 132, 15.
133, 1.

Aridius sapiens 90, 5. 100. 102. 264, 25.
265.

Arido (= Lapidod) 26,20; uxor:
Debbora.

Arifron rex 49, i. 50, 15 ; f i I. : Thespieus.

Arilewa v. Lilia.

Arinbertus v. Arnebertus.

(Aristarchus), Arestarcus, princeps mili-
tiae Rom. 243, 25.

Aristobolus, Ai-estobolus, fil. Alexandri I.
regis, II. rex lud. 54, 23. 55, l.

Aristobolus, fil. Alexandri IL regis,
pontif. lud. 56, 15.

(Aristogiton), Aristogedus, Atheniensis
52, 10.

Arlodoscius (sunt Bhodos, Chios insulae)
22, 1.

Arminia, Armoenia 54,25. 56,30. 62;
Armoenia maior 21, 20; Armoaena
minor21,20. — Armeni, Armini, Ar-
moenii, Armoeni 21. 23, 15. 24, 5.
25,10; rex: Tigraues.

Armodius v. Harmodius.

Armoricana prov. 77, 5.

Arnebertus (Arinbertus 160,1; Harim-
bertus 414) dux 147, 15. 148, 5. 150, i.
160. 408,5. 414; uxor 147,15.

Arnegausius abbas (Mett. ?) 445,1.

Arnegisilus, Arncgisselus, abbas S. Ma-
riae Pictav. 379, 25. 394, 20.

Arnoldus, fil. Ansberti, 285, 30.

S. Arnulfi?;. SS.Apostolorum basilica J

S. Arnulfus ep. Mett., domesticus et i
siliarius regis 140, 10. 146, 15. 14
150. 401,15. 404,20. 408. 432—^
uxor 433, 15 ; f i 1. : Anseghis«
Chlodulfus.

Aroanna fl., VOrvanne 128,15. 30

Arogastus, Arogast, legislator Fri
244, 20.

Arola fl., Aar 128, 5.

Arpalus v. Harpalus.

Arrei 21, lo.

Arriani 23.

Arrius rex Assyr. 44, 15.

Arrius haereticus 382, 15. — An
doctrina 245, 10, gens (Visig
345,10, haeresis 214,5. 345,25,;
pietas 66, 30, lex 291, 15, secta 12£
Arriani libri 125, 25; Arrianum dc
66, 20; Arrianus rex (Amalaricus
goth.) 345, 30. — Arriani 67, 20. i
209,5. 214,5. 245,15. 267,5. 34,
Arrianorum e p. : Eudoxius; Arria
Valens imp. Rom.

Arsaces Parthus 54, lO.

Arses Nothus rex Pers. 29, 20. 40

Arsinoe Indiae urbs 23, 15.

Artabanus rex Pers. 40, 15. 52, 20,

Artaxerses, Artarumerxes, Astarxe
Astarserses, I. Longemanus rex
29. 40, 15. 52, 20.

Artarxerxes, Artarserses, IL rex
29, 20. 40, 20.

Artarserses III. Ochos (Ocor, qi
Artaxerxes 29, 20) rex Pers. 2
40, 20.

Arvagastes v. Arbogastes.

Arvatius (Servatius 246, 25. 247, 15
Tungr. 92, 15. 246, 25. 247, 15.

Arvernus, Arverna, (Arversia 54, lo)
vernorum civ. 54, lO. 94, 15. 10
105, 1. 187. 270,10. 278,10. -
verni91,l0. 110,1. 270,1. — A
nicus pagus 186,20; duces: Aj
naris, Bobo ; Arvernorum, Arvi
c o m. : Firminus, Bladinus, Chilpi
Cf Claremonte.

Asa, Asab, Asaph, fil. Abiae, rex
27,20. 30,5. 31,1. 33,20. 39,40. 4
f i 1. : losafath.

Asadia, fil, Zorobabel, 30, lo.

Asarmoth (= Sarmoth), fil. lectan,

Ascalonites: Herodes I. procur. Id

Ascanaz, fil. Gamer, 21,1.

Ascanius, Ascauis, rex Latin. 47;
lulius.

Asclipidictus (= Asclepiodotua) ]

praet. 65, 25.
Asia 22, i. 46. 53. 62,5. 63,5.

93,5. 241,5.
A.s\a. pro Campania Ital. 61,5.
Asiani, Asyani (= 'Aoiaroi) 24.

Assir

Bacivus.

529

61. Sem, 23, 5. — Assirii, Assiri
24,1. 42. 44. 47. 49—51,15. 52.
Lssiria 23,25. 62; reges: Ninus,
ramis, Ninsas, Arrius, Tantanus,
t Falsar, Salmanassas, Sarda-
llns.

V. Antiochia.

itius f= Astypalaea ChiusJ insula
0.

ns f= Astyages) rex Med. 51, 20.

V. Gallici.

1, Hasuerus 28,25. 33,40; fil. :

is.

V. Adteias villa.
I. Aetna mons.

inha-. A«a-. Ada-.

^ldus, Atthanaghildus, Atanagil-
.tagildus, Anaghildus, Anagyldus,
risigoth. 90, 35. 91, lO. 106, 20.
15. 110,5. 116,1. 291. 292, 10;
■: Goaesinda; fil. : Galsuinta,
ichildis.

Augustidunum, Agustidunum, Aguste-JAustrenus ep. Aurelian. 130,15.
dunum, Agostedunum, urbs 67. 5

150,5. 166. 167. 307,25. 408,5;
Augustudunenses e p. : Siagrius, S. Fer-
reolus, Leudegarius. — Agustudinensis
pagus 190,5; Agustiduuensium regio
187,5.

Augustus imp. v. Octavianus. — Augusti
appellati reges Rom. 55, 15.

Aunulfus dux (quidam Greg. IV, 50)
295, 10.

! Aurea porta Constantinop. 209, lO.

Aurelaunus v. Arelaunus silva.

Aurelianis, Aurilianis, Auriliana, Auri-
lianinsis, civ. 73,20. 97,25. 103,20.
104, 10. 107, 30. 115, 25. 127, 25.
130,15. 147,25. 151,15. 165,30. 174,15.
180,5. 190,15. 191,20. 246. 247,25.
250, 20. 275, 35. 276, 5. 289, 20. 423, 1 ;
Aurelianensis b a s i 1 i c a : S. Aniani ;
Aurilianinsium e p. : Anianus, Austre-
nus; abbas: Avitus. — Aurelianen-

21,10,

icus rex Goth. 68, 5. 70, 5. 99, 15
10. 342, 25.

xs ep. Alexandr. 66, 30. 67, i.

1 rex Visigoth. 71. 77, 25; uxor;
lia.

, Atenae, Attenae, civ.
62, 25.

fl. 204, 10.

rex Saracen. 178, i.

Athlans, mons 25, 15.

!8 urbs 68, 5.

V. Adrianas.

Vtrep, V. Agrip.

Attnca 21,25. 44,25. 69,10;
lingua 243,1; rex: Cicrops.
Vttela, Attala, rex Chun. 73 —
202,35. 246,20.

rum pagna 274, 20.

legataa Chlodovei II. regis Franc.
. 156.

kude-.

gener (potiui lororiu») Mirionis,
allic. 116, 10.

Audoinus, ep. Rotomag.,

lo (100, 25. 416,5. 420, 25)

idarius 122,15. 160,25. 171.

>. 315— 318,25. 321. 322.416,6.

S. 420,25. 426, 10. 487, 15.

s, fil. Chlodovei (potiui Chil-

I. regi» Franc, uxor Theode-

g^iii 0>trogoth., 206,20. 214,35.

la 148,6; fil.: Boao.

inna Francaa 171, 1 5.

», uxor 1. Chilpcrici I. regis
, 109,20. 292. 293. 297,26.

Tv., Aonla 143.
B. Meroving. II.

sis, Aurilianensis, pagus 276, 5. 338, 15 ;
Aurelianense, Aurilianense, territorium
100, 1. 415,1.

Aurilianus imp. Rom. 41, 25. 43, 20. 65.

Aurelianus, Aurilianus, legatus Chlodo-
vechi I. regis Franc, dux Milidun.
90,5. 99. 100. 254—257,15. 258-
260,5. 261, 20. 343. 344, lo.

(Aurelius Antoninus Elagabalus imp.
Rom.), Aurilius 43, 20. 63, 20, Antonius
33,10.

Aurilius imp. v. Commodus, Marcus.

ad S. Aureos locus Colon. 518,5.

Auruchaeus (= ' AQOiy.uios), fil. Cana-
ham, 22, lo.

Ausonia 333, i.

Austasius (= Euatasiug) abbas Luxov.
142,30. 143, 1.

Auster, Aoster 109. 119,15. 120,5.
121,10. 122,5. 127,25. 140—142.
146. 147,15. 148,20. 160. 158,80.
159,10. 163,20. 164. lo8, 15. 169,5—
171. 179,5. 285,5.286,5. 297,10.301.
303. 304,15. 306. 311,10. 315. 317.
318, 15. 319, 25. 321, 5. 322, 15.
327, 10. 487, 25; Austria 320, i. 323, 5.
399, 20. 400,5. 404, 25. 405, 35. 408, lO.
409,10. 412. 422; Austrasia 487,25.
— Au8trasii, Austransii, Aostrasii,
(Ostrasii .305,35) 109,1. 112. 121.
122,15. 128,10. 134. 138,10. 139,6.
141. 144,10. 147. 155. 158, lo. 159.
163,30-166,25. 171,20.240. 303,80
—306. 310,5. 311,15. 320. 322,15
404. 410,30.412. 422. 454,20.487,20;
AuHtrasii pro Neuslraaiis 161, 16;
AuHtrii 169, 80. — AaHtroxiorum rc-
gnnm 192,30; rege»: r. Frnnci.

Austrachia innnla Fhh. 176, lo.

AustralrluH comcs 188,

AaNtrupiaa dux 1'ictav. ct Taron. 107, I5.

381,20.
Aufltrnphildin cogn. Uohyla, Ilobila, uxor

3. Gunthramni regis Frnnc, 91, 5.

108, 10. 114, 1. 116,25.

S. Autbertus ep. Camerac 425, lO.

Autharius rex Langob. 134, i. 143,20;
fil.: Ago.

Autharius alius, dux Langob. 143, 20.

Autisioderum, Autysioderum, Auticio-

derum, Autecioderum, Authicioderuni,

civ., Auxerre 114,5. 150,5. 166,25.

186, 20. 187, 10. 189, 20. 190, 25. 408, 5.

— Audicioderinsis episcopatus 128, lO;

ep. : S. Germanus, Palladius. — Au-

tisioderinsis pagus 186, 20.
Autriconi 25, i.

Avares, Avari, Abares, Abari, cogu.

Chuni 80. 144, 15. 150, 157. 205.

206,5. 212,5. 400,1. 408,15. 411,1;

gaganus 144,15; Avar: Xer.xer.

Avari v. Adiabeneci.

Avennio, Avenio, Avinio, castrum et civ.,
Avignon 102. 116,15. 122,35. 177.
178,20. 264. 265,20. — Avennicum
territorium 111,10.

Aventicus, Aventecus, (cogn. Wibili
64, 15), civ., Avenches, Wi/Jiisbiirg
60, 25. 61. 64, 15. — Aventicensis
Ultraioranus pagus 138,15; Aveuti-
cense territorium 138, 15.

Aventinus mons Rom. 50,1. 200,5.

Aventinus Silvius rex Latin. 48,20, 200, i.

Avitus imp. Rom., ep. Placent. 43, 35.
75. 76. 89, 20. 94. 95, lo.

Avitus ep. Vienn. 124, lo.

Avitus abbas Aurelian. 104, 15. 275, 276, 5.

Avrea v. Africa.

Axius a, 25, 20.

Axsoma fl., Aisne 141, lo.

Ayglolfinga gens 146,15.

Azanas (polius Chekias) 31,15; fil. :
Azarias.

Azarias, fil. Oded, propli. 27, 20.

Azarias, fil. Azanae (= potiua Chelciae),
sacerdos 31,15; fil. : Sareu.

Azarias rex lud. v. Ozias.

Azarias (= ZachariaaJ, fil. leroboam II,
rex Samar. 31, lo. 50, lo.

Azeus V. Aggeus.

Azor, fil, Kliachim, 30, 15; fil. : Sadoc.

B.

I5aas V. Basa.

Babyllon, Babillon, urhs 61. 62, 20. 63, lo.
62, 6. — Bahyllonia, Babilonia, Ba-
billonia 18,25. 20, 2.V 22,5. 23, 2.V
28 30, 10. 40, 10. 61, 20. bll, 15. 1 13;
Babyllonis, Itabylloniorum, reges:
Scnac<!rcni, Nabftgodnnosor, Aovil-
niurKilnc, lialtliUHur, DariiiH.

Bacnudno 66, 20,

BncciH villu, Hr.r prope Saint - Maurice

111,80.

Baccuntcn 24, 6.

Bncivun villn, Haizieux (Somme) 169, in.
319, 10.

a?

530

Bacti"a

Braunadus.

Bactra 20, 20. 23. — Bactrianae 23,25;

Bactriani 23.
Badasar v. Balthasar.

Badericus, (Baldericus 103), fr. Ermen-
fredi, rex Thoring. 103. 278, l.

(Baetical.Beticae, Beteca, Betaca, Betega
71 — 73, 1. 76; Betecae fl. (= Baetis)
72, 25. — Betici 25, l.

Bagassini, Bayeux 114,30. Cf. Saxones.

Baius (= BoToe) fl. 25, 20.

Baiuvarii, Baiuarii, Baiovarii, Baioarii,
Badowarii, Bagioquari, Bagoarii 121,10.
122,85. 157. 181,20. 182. 411. —
Baiuvaria, Bagoaria 180,15. 411,5;
Bagaiarinses fines 175,5; duces:
Odilo, Tascilo.

Baldechildis, Baldethildis, Balthildis,
Baltildis, uxor Chlodovechi II. regis
Franc, 122, i. 168. 315,20. 316,25.
317,5. 482—505. 507. 508. 512,30.
513.

Baldei"icus v. Badericus.

Balthasar, (Badasar 33, 35), fil. Naba-
godonosor, rex Babyl. 33, 35. 51, 15.

Banisaius servus Radegundis reginae

390, 1.
Barac, Barach, Baraa, fil. Aminoe, 26, 20.

39, 15. 45, 5.

Barbares v. Afri.

Bai-cenona, Barcilona, urbs 71,15. 103,25.
105, 25.

Barontus dux 154, 15. 160,1. 410.
414,15.

Barracim sacerdos 31, 20.

Barrum castrum, Bar-le-Duc? 96,30;
Barrentes 97, i.

Basa, Baas, Saba, fil. Achiae, rex Samar.
31,5. 48,25; fil.: Hela.

Basanotes 21, 15.

Basina, Bysina, uxor 1. Bisini regis
Thoring., 2. Childerici I. regis Franc,
89,25. 95,20. 97. 248,15—250,1.

Bastanii, Basterni 21, 16. 65, 25. —

Basternia 21, 20.
Bathuhel, Batucl 28,5. 30,20; fil.:

lohel.

Baudastes dux 117, i.

Baudonivia monial. Pictav. 377. 378, i.
380, 10. 383, 20. 384, 30. 387, 25.
388, 25. 392. 395, i.

Baudulfus nobilis 136, 25. 137.

Beceancei v. Constantinopolis.

Becga, fil. Pippini I. maioris domus,
469.

Beeri 28,1. 30,20; fil.: Osee.

Belechildis, Belihildis, Bilichildis, uxor 1.
Theudeberti II. regis Franc, 120,1.
134. 138,20.

Belichildis, Billchildis, nxor Childerici II.
regis Franc, 122,5. 169,5. 318,15.

Beletrudis matrona 175, 5.

Belial filius dicitur Rantgarius gentilis
325, 1.

(Belisarius) , Belesarius , Bellissarius,
Bellesarius, Bellessarius , patricius
44,5. 85—88. 90,35. 106; uxor:
Antonina.

Bella, uxor Gislaadi nobilis, 373, 15.

Bellanii (= 'EA,airoO 22, 15.

Belsa locus, la Beauce 338, 5.

Benaginae 21, 15.

Benedictus I. papa 36, 20.

Benedictus II. papa 37, 15.

S. Benedictus abbas Cassinensis 512,1.

Beniamin, Beneamin, tribus 27,15. 30,25.

Benigga v. Girda.

S. Benigni eccl. Divion. 167, 30.

Beppelenns dux Franc. 119, 10. 127, 5.

Beracna villa, Braine-le-Comte? 516,1.

Beralcha fquid sit nescioj 366, l.

Bercharius, Baercharius, gener Wara-
tonis, maior domus 122, 15. 171.
240,20. 322. 323,1.

Berchildis, uxor 5. Dagoberti I. regis
Franc, 151, 1.

Beringarius comes 191.

Bernacus villa publica, Berny - Eiviire
(Aisne) ? 183, 25.

Berta, uxor 1. Warnacharii II. maioris
domus, 2. Godini, filii eius, 147.

Bertecharius, Bertharius.

Bertecharius, fr. Ermenfredi, rex Thoring.
103. 278,1. 365,5. 383,20; uxor
383, 20; liberi: Radegundis, filius
368, 20.

Bertharius comes palatii, 'Francus de
pago Ultraiorano' 167; fil.: Chaubedo.

Bertharius comes 137.

Bertliarius cubicularius 139.

Bertharius homo Scarponensis 146, 25.

Bertefredus 116,20. 125,15.

Bertelannus ep. Bitur. 187,1.

Bertethrudis , Bertetrudis, Bertedrudis,
Bettethrudis, Bertrudis, uxor 2. Chlo-
tharii II. regis Franc, 120, 10. 142.
144,5. 163,20. 399,10. 401,15. 402,20.
422,35.

Berthila, Bertila, abbat. Calensis 489,40.
490,1. 492,15. 496,20—498,25. 499.
500,25. 501, 25. 502, 15.

Bertoaldus genere Francus, maior domus
119,25. 130. 131.

Bertoaldus, Bertoldus, dux Saxon. 312, 15
—314,1. 399. 404,30. 405.

Bertrada, uxor Pippini regis Franc,
182, 10. 190,25—192.

Bessi 24, 5.
Bessinus v. Bisinus.
Bet. v. Baet., Bit.
Bethlem oppidum 57, 15.
Betolia (potius Aetolia) 21, 25.
Bettericus rex Visigoth. 119,30. 132.
133,5; fil.: Ermenberga.

Bettila mulier quaedam 435.

re

Betto librarius 430, 10.

Beverna villa, Beveren (Flandria oci
dent.)? 517. 518,5.

Bibius v. Vesuvius.

Biciancia v. Constantinopolis.

Bigargius palatium 416,15.

Billchildis v. Belechildis.

Birranae (= Be^Qcaot) 25, 10.

Bisinus, Bessinus, Bysinus, rex Thorir
95,20. 97. 248,10. 249. 365,5; uxo
Basina; fil. : Hermenfredus, Ber^
charius.

Bistis (=Baelis) fl. 25,20. Cf.Ba.tU

Biterris urbs 178, 10.

(Bithynia), Bettinia 58, lO ; Pitinia vel
23, 5. — Bitini, Bittinii 22, 15. 24,

Biturica, Bitorica, Bitoricas, Bytoric
Betoricas, Beturgas, civ. 97,25. 180
187. 188,1. 189,10 — 191. 326,:
archiep.: Tarpinus (potius Remi
ep.: Bertelannus. — Bitorivus, By
rivus, pagus 186, 20. 187, 10. M
191,5; Bitorivus comes: Unibert

Bladinus comes Arvern. 187. 190,1

Blavia castellum, Blaye (Gironde) 176,
291,5; basilica: S. Romani.

Blitchildis, fil. ficta Chlotharii I
Franc, uxor An.sberti, 285, 30.

Bobila, Bobyla v. Austrechildis.

Bobium monast. 138, 5.

Bobo dux Ai-vern. 165.

(Bobo), Bubo, dux Frisionum 176,1

Bobo dux 415, 5.

Boch. V. Buch.

Bodicus, Bodeeus, comes Britann. 113,
114,1; f i 1. : Theudericus.

Bodilo nobilis Francus 169. 318

(Boeotia), Boetia 21,25. 24,20. — B<

24, 15.
Boetius consul 209, 25. 214.
Bonefacius I. papa 36, 1.
Bonifacius H. papa 36, 15.
Bonefacius III. papa 36, 25.
Bonefacius IV. papa 36, 25.
Bonefacius V. papa 36, 30.

S. Bonefacius archicapellanus D
bertilll, archiep. Mogunt. 517. 61

Bonna castrum, Bonn 183, 1.

Bonogillus villa, Bonneil (Aisne) 14

Bordine fl. 176,10.

Borustenes fl. 25, 20.

Boso dux 117,25. 124,15. 126,25.

Boso dux V. Gunthramnus Boso.

Boso, fil. Audoleni, 148, 5.

(Bosphorani), Bosforani, Busforani 2
25, 15. 62, 1. — Bosforina 21, 20.

Bothagm, Botaghm, villa 244, 20

Boz, fil. Salmon, 30, 5.

Bracbatensis pagus 471,30.

Braunadus villa , Brunoy -sur-TJ
(Seine-et-Oise) 400,25. 418 30

i

Brieius — Campania.

531

s, la Brie 423, lO.

icus villa, Berny - Riviere (Aisne)
, 25. 289, 5. 304, 30.

lia, Brittaniae, Anglia 63, 20. 65.
5. 68, 10. — Britani, Brittani 59, 10.
15. — Brittanicae insulae 22, i ;
tanice 22, i.

lia, Brittaniae, Bretagne 107, 20.
, 1. 160. 287. 400,20. 415,15.
. — Britani, Brittani, Brittanes,
tones, Bruttanni 21, 15. 24, 5.
25. 113,25. 127. 128,20. 160.
,30. 415,15. 416,1; Brittanorum
es: Cham, ludacaile; Brittanorum
es 91, 25; com. : Magliavns,
ober, Bodicus, Theudericus, Wa-

LS.

e, Brioude 98, 5; basilica:
^uliani.
f= Brigitio) oppidum 68, 20.

i), Brissia, territorium, Brescia

, 1; dui: Chrothacharius (rex

gob.).

iacus villa , Bruyeres -le- Chdtel

ne-et-Oise) 135, 5.

Ifus, Brunulfus, Produlfus, avun-
s Chariberti II. regis Franc, (fr.
lildis reginae?), 148,15. 149,1.
, 1. 399,35. 406, 1. 408,5.

:hildis, Brunichildis, Brunchildis,
lehiidis, Bronichildis, {antea Bruna
\ta 108, 25. 109, 15), fil. Athana-
i regis Visigoth., uxor 1. Sigi-
i I. regis Franc, 2. Merovei, fil.
perici I. regis Franc, 91. 108,25
10,5. 112,25. 11.3,10. 114,5.
,20. 118,15. 119,15. 120,1. 125,15.
, 129,1—136,5. 137,10. 140 —
, 1. 239. 240. 291. 295,20. 297
99,10. .301,25. 302,1.306.307,20.
-311,1. 389,20; secunda Zezebel
, 1.

Ifus V. Brodulfus.
nni V. Brittani.
I cons. 52, 15.
V. Bobo.
lenu^ dux Franc 88, 20. 90, 35.

nia, Hoclionia, ailva, lihon, Vogets-
f 103,5. 164, 30.

es, Bulgari, Burgari 157. 400,1.
; Bulgarorum r c x : Bnsan.
necantrum, Bourbon-t Archambault
ierj 187, lO.

'ali.s, Burdcgalis, Burdigalcnsi.s,
jegaieniiifl, civ. 111,25. 115,20.
. 270,15. 294,1; ep.: Lcontius.
Fliirdigalindc 270,25; Burdigalon-
vici 115,20.

''i. Bnrgundiac, Biirgondia,
i, Biirdia, Burdiae, I'iir-
dia 90, ^.-i. 98,5. 99,20. 100, .iO.
, 1. 104. 108,5. 119, 10—121, 15.
,»6. 124,1. 125,5. 127. 131,20.
,1—142. 143,6. 144,10. 147, L'0
49. 168—161,20. 162,1. 106,30

— 168,15. 175,20. 176,15. 179,10.
183,1. 185, 5. 188, 25. 191.192,30.
254,10. 258,25. 266,30. 270,10. 275.
276,15. 302,5. 304,20. 306. 310,10.
317, 25. 318, 20. 335, 25. 342,35.
343,5. 353,10. 394,5. 399,35.404,15.
405,35—407,30. 411,20. 412. 414.
415, 15. 422, 10. 423. 492, 15. —
Burgundiones 43,30. 68. 72,20. 95,1.
99,15. 104. 111,5. 142,25. 159,25.
239. 245, 10. 256. 257, i. 259. 264.
275. 276. 304, 20. 305, 35. 308, 30.
310. 333,5.335.337 — 339,5. 343,30.
487,25; regium genus 142,25; Bur-
gundionum, Burgundiorum, reges:
Gundiochus, Gundobadus, Godegy-
selus, Chilpericus, Godemarus I, Sigy-
mundus , Godemarus II; maior
d o m u s : Warnacharius ; Burgundiae
(i. e. pagoram Ultraiorani et Scotin-
gorum) patricii: Agricola, Celsus,
Protadius, Vulfus, Eicomeris, Aletheus,
Willibadus ; Burgundiones : Ansemun-
dus (dux?), Manaulfus, Trapsta, Willi-
badns (patricius). — Burgundae-
farones, Burgundefarones, Burgundo-
farones 141,5. 143,5. 148,15. 333,5.

Busan rex Bulgar. 204, i.

Busforani v. Bosphorani.

Bnzi, Buz, proph. 28, 15. 30, 20. 31, 20.

Byrra fl., Berre 178, 5.

Bysina v. Basina.

Bysinus v. Bisinus.

Byzantium v. Constantinopolis.

Caat, Cahaad, Cabaad, Gath, fil. Levi,
26,10. 31,25. 39,1; fil.:Ambram,
Isaar, Cefron, Odiel.

Cabillonnum, Cabilonnum, Cabylonnum,
Caballonnum, Cavellonum, Cavallon-
nura, Cavalonnum, civ., Chalon-sur-
Sdone 100,15. 115,1. 130,1. 132,20.
139,30. 150. 166,15. 167,25. 185,5.
187,5. 302, .1. 309,30. 408; Cabilon-
niuse suburbanuiA 124,5; basilica:
S. Marcelli; ep. : Flavius. — Cava-
lonensis comcs: Adalardus.

(Cabsensis) ep. : Vindemialis.

Cadurcinum, Caturcinium 270,25. 294,20.

— Caturcinus, Cathorcinus, pagus

149, 10. 406, 10.
Caccilia r. Cilicia.
Caolestinus I. papa 36, 5.
Caeliccs v. Cilices.
Cacncus (= Caeliui) mons 49, 25.
Cacsar imp. 67,1; Gaiu» lulius 43,10;

GaiuH luliuM Caesar 55.
Cacsar v. Octavianu.s, Pomi»ciufl.
(Cacsara), Ccsara, uxor Anaulfi iiii]).

Per»., 119,5. 126,25. 126.
Caesaraugiifitn, CacHurngUHta, (JcMaraii-

gufita, Cesaragunta, CaonaragUMtana,

CoRaragUNtana, civ. 106, S5. 168,1.

239, ;io. 283, 2r,. 284. 828,10. 411,8o;

o]>i.«coi)iiH 284, 15.

' Caesaria, antea Aghyacha (= Mazaca),
i urbs Cappad. 57.

Caesaria Palaestinae (= Stratonis turris)
uibs 57,1. 59,20; Caesariensis ep. :
Eusebius.

Caesarienses (== Ec.Qivai]!;) 24, 30.

Caesarius (= Censorius) comes 73, 5.

Cahaad v. Caat.

Cainan, fil. Aifaxat, 20,15. 38; fil. :
Sala.

Cainan, fil. Enos, 20,10. 30,1. 38,5;
fil.: Malalehel.

Cainone castellum, Chinon (Indre-et-
Loire) 381,5; r e c 1 u s u s : lohannes.
Cairi. v. Chari.

Calus, Gaius, Gagus.

Caius papa 35, 20.

Caius, cogn. Calicola, Calecola, imp.
Eom. 32,30. 41,5. 43, 15. 58,25. 59;
uxor 59,1; sorores 59,1.

Caius V. Agrippa, Caesar.

Cala, Cale, Calla, Calense, Kala, Kalense,
monast. et villa, Chelles (Seine-et-
Marne) 92, lo. 118,15. 302,20. 304,30.
328,5. 489. 490,1. 492,20. 495.
496, 20. 498. 500, lo. 504, i. 506, 5.
507,15. 510,40. 513,1 ; eccL: S. Cru-
cis, S. Georgii; altare: S. Mariae;
archivum 489, 35 ; a b b a t. : Berthila.

Calabria 56, 25. — Kalabri 21, 15.

Calatia v. Galatia.

Calcedon, Colcedon, civ. 24,20. 85,25.
152, 5.

Calciagus villa (Mett.), Chaucy? 438,10.

Caleb 26, 15.

Kalibes v. Chalybes.

Calicola v. Caius.

(Callistus), Calestus, I. papa 35, lo.

Calpiadis v. Chalpaida.

Caltae v. Galli.

Calva puella Pictav. 394, i.

Calvomontinsis pagus, le Chaumontois

443,10.

Kam V. Cham.

Kamalia (= Cabalia) 23, i.

Camaracus civ. 96, l. 103, lo. 245, 15.
246,1. 271,25; Eternoacus 92, lo ;
ep.: f^. Autbertus. — Cauiaracoiisis,
Camaracinsis, Cameraccnsis, pngus
118,5. 174,5. 616,1.

Cambiscs, Canbises, rex Pcrs. 29, 20.

40, 10.
Kamei (= K«|i7tXioi) 23, lo.
Camliaccnsis i>agu«, 'pays de Chanibly'

416, 1.
(.'um]iaiiou8CS, Kevibagau vel Cfiampagnr

188,10.
(,'iinil)niiin, Cam])iiiiinc, Chniupngne2\0,l .

290,5. 298,1.'.. ;i0»,25. 300, 10; Cniii-

pnnino, CnmpnninniH, ducatus 172,1.

323, 10; ('nmjinncnsos ducos: LopuN,

Wiiitrio, Drocu.H. - Cnnipaiii 239, 35;

67*

532

Campania — Chelcana.

Campanienses, Campaninses 113,10.

298, 20.
Campania Italica 57, 20. 58, 25. — Cam-

pani 2-t, 25.
Campauia villa, Champagne (Seine-et-

OiseJ 415, 1.
Canaan v. Chanaan.
Canaham, Canhaan, fil. Cham, 22; fil.:

Sidon, Cethcus, Hiebuseus, Amor-

reus, Gergesseus, Aunichaeus, Aeueus,

Araeneiis, Aradius, Samarleus, Amati.

Canbisin v. Nabagodonosor.
Cantabria prov. 133; dux: Francio.
Capis Silvius rex Latin. 48, lo.
Capitulium Rom. 50, 20. 52, 25. 60, 20.
61, 15.

Cappadocia, Cappadocea 21, 20. 55, 25.
67,20. — Cappadoces 21. 24,5.
25,10; Capadox rex: Arcelaus.

Capraenus C=- CapraeJ palus 49, 15.

Captoroiu, fil. Mestraim, 22, lO.

Caracalla imp. v. Antoninus.

Caram v. Charran.

Caramantes v. Garamantes.

Caranus rex Maced. 50, 15.

Caratiacus v. Cariciacus.

Carausius imp. 65, 20.

Carbonaria silva 93, 15. 245,20. 325,20.

Carborum (= CarporumJ gens 65, 25.

Care fl., Cher 189, lo.

Careacus insula 22, 20.

Cari 24, 15. — Caria 23, l.

Cariatharim urbs 28, 15.

Cariatto spatharius Gunthramni regis,
ep. Genav. 118, i.

Cariciacus, Caratiacus, villa, Quierzy-
sur-Oise (AisneJ 131,25. 179,15.

Carifallitae (= KaQE^ TO.XTtcti) 22, 15.

Cariuus imp. Rom. 41, 30. 65, 10.

Cariraat v. Gades.

Carlomannus, fil. Carli, princeps Franc.
122,40. 179,5—181; fil. : Droho.

Carlomannus, fil. Pippini, rex Franc.
189,5. 191,30—193.

Carlus, Caroliis, Karlus, Karolus.

Carlus (Martulus 324,25), fil. Pippini II,
dux et princeps Franc. 122. 172,15
— 180,1. 240,30. 324. 325, 2.'. — 327.
429,10. 517,15; Carolus princeps pro
Carolo Magno imp. 326, 25. 328 ;
uxor : 2. Sunnichildis; lib eri: l.Car-
lomannus, Pippinus, Chiltrudis, 2. Gri-
pbo, Hieronymus.

Carlns (Magnus), fil. Pippini, rexFranc,
imp. 183,10. 189,5. 191,30 — 193.
473,10; uxor: 3. Hildigardis.

Karolus (Calvus) rex Franc. 521.

Carnetae (= CamuntumJ urbs 66, lo.

Carnotis urbs, Chartres 147, 25. — Car-
notenus terminus 115,25.

Carpentus Silvius rex Latin. 48, 15.

Carthago, Cartago, urbs Afric. 42, 20.
48,1. 54,5. 75,15. 84,25. 211,30;
ep.: Engenius. — Cartagenenses,
Cartageninses 53, 20.

Cartago urbs, Cartajena 72, 25. 73, i. —
Cartagininsis , Chartageninsis, prov.
71, 10. 76,20; Cartagenensis regio
75, 15.

Carus imp. Rom. 41,30. 43,25. 65; fil.:

Carinus, Nomerianus.
Casandra, fil. Priami regis Troian.,

196,25. 197,30. 199.

Casloin, fil. Mestraim, 22, lO.

Caspii 24, i. — Cespiura, Cypium, mare
153. — Figiae (= nvlox) Caspiae
25,10; Cypiae portae 153,20.

Castadins ep. 425, 10.

Castinus mag. mil. 72, 5, comes domest.
89, 20. 94, 20.

Castor 196, 5.

Catalaunis urbs 65, l. — Catalauninse
territorium 141, 10.

Catebretas (= xcTa <l>Qa)Yce) pseudo-
prophetia 62,30.

Catnlla materfamilias Paris. 401,30.

Catulliacus vicus , Saint - Denis 40 1 .
Cf. S. Dionysii monast. Paris.

Caturc. V. Cadurc.

Caucasus mons 25, 15. 153.

Cauciaecus monast., Choisy - au- Bac
(OiseJ 172,15. 324,10; basilica:
S. Stephani.

Caumellum (potius LaumellumJ castrum,
Lomello 145, 30.

Cautinus dux Theudeberti II. regis
Franc. 128, 25.

Cavellonum, Cavallonnum v. Cabillon-
num.

Cebron v. Hebron.

Cebrus v. Cyprus.

(Cecrops), Cicopris, (Crops 44, 25), rex
Atticae 44, 25. 69, lO.

Cedrosiae 23, 20 ; Gydrusi 23, 15.

Cef. V. Ceph.

Cefron v. Hebron.

Celcias v. Chelcias.

Celsus patricius 91, lO. 108,5. 110, i.

Celtae v. Galli.

Celtiberi 21, 15.

Cenomannis, Cinnomannis, civ. 273, 10.
298,35. — Teromanni 114,30. —
Cinnomannicum 297,20. 299,1; Cin-
nomannicus, Cinomannicus, ducatus
400, 20. 415, 10.

(Cephallenia), Cefalenia, Cefalania, in-
sula 22, 1. 200, 5.

(Cephissos), Cefisos, fl. 25, 20.

Ceprus V. Cypras.

Cercina, Cercenna, insnla 22,20. 24,25.

Cero homuncio 445.

Cesalpina v. Gallia.

Cespium v. Caspium mare.

Cessei (= KoaoaToi) 23, 20.

Cestratus (= EchestratusJ rex Lace
48,1.

Cetero v. Cicero.

Cethera v. Cythera.

Cetheus, fil. Canaham, 22,io. — Cettl

(= XETtaToi) 24, 1.
Cetthin, fil. Iaphet(?), 21, i.

Chadoindus, Adoindus, referendari
Dagobei"ti I, caput exercitus 140,:
159,25. 160,1. 414,10.

Chadrianus v. Adrianus.

Chaeri. v. Chari.

Chainulfus, Ainulfus, Agnulfus, con
121,20. 163, 15.

Chair. v. Char.

Chalda, fil. Willecharii presb., ux
Chramni, fil. Chlotharii I. regis Fran
107, 20. 286,25. 287, lO. 288.

Chaldaei, Chaldei, Caldei 23. 24. 28,!
49; Chaldeorum, Caldeorum, rege
V. Babylon.

Chalpaida, Calpiadis, uxor 2. Pippini ]
ducis, 122, 20. 172, lo. 324.

(Chalybes), Kalibes 21, 15.

Cham, Cam, Kam, fil. Noe, 18, 10.

22. 23,5. 26, i; fil.: Chus, Metra

Fuit, Canhaan.

Cham rex Britann. 299,30.

Chamarus 159,20; fil. : Radulfus (d
Thoring.).

Chamo dux Langob. 111,15.

Chanaan,Canaanl8,20. 26. — Chanan
Cananei, Kananei 22, lO. 24, i. 25,
rex: labin.

Chananeus (== ChanaanJ 27,25; fi
Sedicia.

Chari-, Chare-, Char-, Chaeri-. Chaei
Chairi-, Cairi-, Gairi-, Gari-, Gai
Hair-, Airi-, Arl-, Are-.

Chairaardus, Hairhardus, 'ex gent
Francorum', dux 160, i. 414, 15.

Charebertus I. rex Franc. 106, 5
108,20. 239,30. 285,20. 289,15
291; uxores: 1. Ingoberga, 2. Mei
fledis, 3. Theotechildis, 4. Marcovei
3. filius 108, 20.

Charibertus II. rex Franc. 120. 121,
148—150,1. 151, 15. 154. 159,:
399. 402, 25. 406. 408, 5. 409,
410,1. 414,10; fil.: Cliilpericus.

Chairibertus, Aripertus, fil. Gundoal
I. rex Langob. 134, i. 146, 10.

Charegundis, uxor 4. Chlotharii I. rej
Franc, 106, 20. 285, 20. 286, 5.

Chariricus rex Franc 90, 15. 103, 5.

Charoaldus rex Langob., dux Tattf
120,15. 121,5. 145. 146. 155. 156,
uxor: Gundeberga.

(Charran), Caram 26, 25.

Chaubedo, fil. Bertharii com. palai
167,20.

Chelcana v. Elcana.

Chelcias — Chramnus.

533

s), Celcias, CoIchi,s, sacerdos
, 30,20. 31; fil.: Hieremias.

i. V. Ermen.

hyl-. Hil-.

rtns I. senior, rex Franc. 90 —
(3,20—106,5. 107. 117,20. 239.
, 275,15. 278, 279. 281. 282,15.
5 — 285,15. 287. 289. 295,20.
546,1. 347,30. 348,1. 353. 354.
5; uxor: Uhrogotha (perperam.
itradaj; filiae duae 107,20. Cf.
iricus.

rtus II. res Franc. 112, 25.
5—117,5. 118. 119. 125. 127.
5. 133,15. 138,5. 143. 297, lo.

0. 301. 302,1—304, 15. 306.
3.308; sponsa: Theudehndis;
es: 1. concubina 306,15. 307,25.
, 2. (Faileuba); liberi: l.Theu-
;us II, 2. Theudericus 11, Theu-

!

rtus, fil. Thenderici II. regis
., 130,1. 140, 10. 141,15.

ertus), fil. Grimoaldi maioris
}, rex Franc. 316,5. 457,10.

irtus III. rex Franc. 122. 172.
>5. 323. 324, 10. 512. 513.
5; fil.: Dagobertus III.

■andus, fil. Pippini II, dux (comes
10) 177, 15. 178, 15. 179,10.
0; fil.: Nibelungus.
du8 comes 191.

:u3 I. rex Franc. 89. 95—98.
246. 247,5. 248—251. 342,35;
: Basina; liberi: Chlodovechasl,
edis, Landechildis, filia 105,30.

;u3, fil. Chlotharii I. regis Franc,
5. 285, 20.

cus II. rex Franc. 122. 168.
240, 15. 317. 318. 487, 20.
5. 494. 512,80; uxor: Belichil-
11.: Chilpericu.'? II.
cu« pro ChiUleberto I. rerje
;. 103,25.

cus rex Wandal. 85, 5.
us maior domus 516, 15.

nda, fil. Chilperici I. regis Franc,
15. 293.

cns, Chilpricus, fil. Gundiochi,
lurgund. 99,15. 100,25. 101,1.
i. 254. 258, 10. 275, 5. 334, 15.

346,20; nxor 99,15. 100,25.
. 2:^,1. 258,15. 275,.0. 334,15.

346, 20; filii 99, 15. 100,25.

1. 104,5. 334,15; fil.: Chrona
(ddeuba, Chrothecliildis.

CUB I. rcx Franc. 91. 92. 106, 20
). 111 — 115,1. 116 118. 123,25.
80. 142,1. 239. 240,1. 286,1.
-804. 401,1; nxorcM 109,15.
!0; iixorcs: I. Audovcrn, 2. Frc-
idi.i, 3. («al.Muinta; libcri:
icudobfrtuB. McrovechuH, (Jhlo-
' •■ , Childesindn, 2. Kifchiindiij,
I tna, 8amson, TlKMidericiifl,
Umiix II, filii 92, i. 295, 1&.

296,30, filii tres 116,10, filius iunior
299, 25. 300.

Chilpericus, Chilbericus, fih Chariberti 11.
regis Franc, 121,1. 154, lO. 410,1.

ChilpericusII. rexFranc, Daniel clericus
122,30. 173,15. 174.240. 326—328.

Chilpfngus comes Arvern. 188.

Chiltrudis, fil. Carli principis Franc,
uxor Odilonis ducis Baioar., 180, i.

Chinidus (= Clmidos) insula 22, 20.

Chintasindus, Chyntasindus, rex Visigoth.
121,20. 163; fil.: Eichysindus.

Chiron centaurus 199, 25.

(Chius), Cyns, in.sula 24, 20.

(Chius), Tius, civ. 24, 20.

Chlodinns v. Chrodinus.

Chlodo-, Chlode-, Chlod-, Chlotho-.
Chlot-, Clodo-. Ghlodo-, Glodo-,
Flodo-, Hludo-, Lucdo-.

Chlodobertus, fil. Chilperici I. regis
Franc, 300.

Chlodechildis v. Chrodechildis.

Chlodomeris, Chlodomiris, Chlodomerus,
Chlodomirus, Chlotmirus, Clodomeris,
Clodomiris, Clodomenis, fil. Chlo-
dovei I, rex Franc. 90,20. lOl.
103,20. 104. 106,5. 107,30. 239.
261,5. 274,5—277,5. 279,30. 280.
289, 20. 338, 15. 344, 5. 345, 25. 346.
353. 354; uxor: Guntiucha; fil. :
Theudovaldus , Guntacharius, Chlo-
doaldus, filii 106, 5. 346.

Chlodomeris, fil.Gunthramni reglsFranc,
108, 15. 114, 1.

Chlodeo, Chlodio, fil. Theudemaris (95, i)

vel Faiamundi (245, i), rex Franc

95. 238,20. 245. 246; uxor 95,5;

fil.: Meroveus(?).
Chlodericus, fil. Sygiberti (Claudi) regis

Franc, 90, lO. 103.
Chlode.sinda, fil. Chlotharii I. regis Franc,

uxor Alboeni regis Laugob., 106, 20.

110,25. 285,20.
(Chlodesinda), fil. Sigiberti I. regis

Franc, 125, I5.
S. (Chlodovaldi), Chlodoaldi, monast.

Novigenti, Sl. Cloud 356,25.
Chlodovaldus, Chlodoaldu.s, fil. Chlodo-

nicris r(gi.s Franc, 104,20. 105, 10.

239, 20. 277, B. 279, 80 — 281, 25.

282,1. 346,10. 350. 353 357, i.

ChlndoM-ihus, Chlodovnis. (.'hlodovlus,
CloiloviMis, Cloilovius, Ghlodovrus,
Gloilovnis, Glodoviiis, riodovciis,
Hhidovtiiis, llludovtinis, Lurdovirus.

Chlodovechii.s, fil. (Jhilderici , I. rcx
Franc. 44,1. 82. 83.90. 97, ^i.',- 103.
105,30. 113,5. 200,20-208. 214, :J5.
238, 30. 239. 240. 260, 6 274, 15.
275,15. 279,1.'.. 285,15. 335. 342
340,20. 347,15. 348,1. 363,5. 401,1.
505,15. 500,1; iixoroii: 1. concu-
biiin 101,6. 200,1, 2. Chrodechildiit;
libcri: 1. Thcudericun I, 2. lugo-

meris, Chlodomeris, Childebertus I,
Chlotharius I, Chlodchildis, filii 90, 15.
239, 10. C/. Coustantinus I. imp.,
Sicamber.

Chlodovechus, fil. Chilperici I. regis
Franc, 91. 109, 20. 111, 25. Il3.
116,10. 292,20. 294.

Chlodovechus, til. Dagoberti, II. rex
Franc 121. 122, 1. 156. 159. 161.
163—165,30. 166. 168. 240. 315—
317. 400. 412. 416, 15. 418—420.
422—425. 485—487. 494,20. 512,30;
uxor: Baldechildis ; fil. : Chlotha-
rius m, Childericus 11, Theuderi-
cus III, suboles 485, 20. 487, 10.

Chlodovechus, fil. Theuderici, III. rex
Franc 122,20. 172, 1. 240,25. 323.

Chlodulfus, fil. Arniilfi, ep. Mett. 433, 15.
439. 446, 10. 465. 466, 1.

Chlolacharins, Chlotharius, Chlotarius,
Clotharius, Clotarius, Lotharius.

Chlotacharius I (prior 142,5; senior
158,20) rex Fraiic 90 — 92,5. 103,20

— 107. 110,25. 117,20. 142,5. 158,20.
181,15.239. 274,5. 275,15. 277. 279,1.
280,1 — 285,15. 286—289. 297,5.
345—347,30. 348,1. 353. 354. 365, lo

— 368. 378. 380 — 383,20. 385,10.
412,10. 506,30; uxores: 1. Gun-
tiacha, 2. Radegundis, 3. Ingundis,
4. Charegnndis, 5. Gunsina, 6. Wal-
detrada; liberi: 3. Gunthaharius,
Childericus, Charibertus I, Gunthram-
nus, Sigybertus I, Chlodesinda, Jicta
Blitchildis, 4. Chilpericus I, 5. Chram-
nus, et Gundoaldus (?), filii 91,5.

Chlotarius, fil. Gunthramni regis Franc,

108, 15. 114, 1.
Chlotharius II (iunior 142, lO) rex Franc

119. 120. 124,20. 127. 128. 130,15

— 132. 138. 139,1. 140-143,1.
144. 145,5 — 150,20. 240. 301,15.
303,20—305,20. 306. 307.310—314.
399. 401—406,5. 438. 439; uxores:
2. Bertedrudis, 3. Sichildis ; fil.:
Meroeus, Dagobertus I, Cliaribertus.

Chlotharins, fil. Theudebcrti II. regis

Franc, 142, l.
Chlothariiis III. rox Franc 122,1. 168.

240,15. 317. 487,15. 489,25. 494.

512, :iO.
Chlotharius IV. rex Franc. 122, :iO. 174.

327.
Chobus V. Cous.

Chochilaicu.s rex Dan. 274. 275, l.
(.'hodii.H insiila r. Khodu.s.
Choli 21, 10.
Chor. V. Cor.
(.'Iiramnclcnus, nainclcnUH, 'cx goncro

K..niano', diix 100,1. 1C6, 2.'.. 167.

414, 15.
Chrnniniilfii.s, KnrnnulfuH 14 7.
CIirniMniiH, fil. Chlothnrii I. rrgin, 91,1.

JOO, 20. 107. 239,25. 280—288;

nxor; Chnldn; libcri 107, 20; filino

287, 10. 288.

534

Chrocus — Constautius.

Chrocus, Crogus, rex Wandal. 44, 5. 84.
Chrodanus r. Rhodauus.

Chrnilecfaildis. Chrodchildis, Chrodrhil-
dis, Chrolhei-hildis, Chrolechildis,
Chrotchildis. Chrothildis, Chrotildis,
Chlodechildis, Chlodchildis, Chlothe-
childis, Chlotcchildis, Chlothilda.

Chrodechildis, fil. Chilperici regis Bur-
gund., uxor Chlodovechi I. regis
Franc, 90. 99—101. 103,15—106,15.
233,30. 239. 254—262. 267. 273,20.
274,1. 275,1. 277,5. 279,25—281,20.
282. 285,10. 335,15. 342—348. 353.
354,1. 505,15. 506.

Chrodchildis, uxor Theuderici III. regis
Franc, 323, 15.

Chrothildis, fil. Chlodovechi I. regis
Franc, uxor Amalrici regis Visigoth.,
103, 20. 274, 15. 278. 279. 345.
346, 20.

Chrodinus, Chlodinus, Rodinus, maior
domus, dux 91,5. 92,5. 109. 117.

Chrodoaldus nobilis de gentc Ayglolfinga
120,20. 146. 164,25; fil.: Fara.

Chrodoberhtus, Chrodobertus, ep. Paris.
487, 15.

Crodobertus, Rodobertus, dux Alamann.
155,5. 410, 30.

Chrona, fil. Chilperici regis Burgund.,
254, 5. 342, 30. 346, 20. C/. Sedeleuba.

Chrothacharius, Chrotharius, Crotharius,
Crotarius, rex Langob., dux Brixianus
121,5. 156. 157,1; uxores: 1. uxor
156,5, 2. Gundeberga, 3. concubinae
156, 15.

Chucus (maior domus Austr.?) 144,5.
Cf. Hugus.

Chuni, Huni 43,35. 69,1. 72,25—75,1.
80,15. 89,10. 91,10. 92. 95,15. 108,1.
109,25. 110. 121,10. 144. 145,1.
202. 203,1. 205,35. 238,20. 239,30.
246.247.250,15. 289. 290,5. 411,1;
rex 110,1; caganus 289,25; rex:
Attila. Cf. Avares.

Chunibertus , Conibertus , ep. Colon.
150,15. 158,30. 159,1. 164. 408,20.
412,20. 422. 517, 5. 518,5.

(Chunibertus), Unibertus, comesBitorivus
187. 191.

Chunoaldus, fil. Eudonis, dux Wascon.
180.

Chus, fil. Cham, Aethiops 20,25. 22,5;
fil.: Sabaa, Evigilat, Saba, Tregma,
Sabachata, Nebroth.

Chusaroton, Cusarsaton, rex Mesopota-
miae 26, 15. 39, 10.

Chyntasindus v. Chintasindus.

Chyrus v. Cyrus.

(Cicero), Cetero 54, 20. 56, 25. 57, 5.

Cilices, Cylices 22 ; Caelices Tarsenses
24,5. — Cylicia 23; Caecilia 64,10.
Cinisus mons 185, lO.
Cinnomannis v. Cenomannis.
Cionta Calvomontensis 443. 444, i.

Ciorcilla mulier quaedam 445.

Cirus V. Cyrus.

Cisalpiae regiones 335,25. — Cysalpina
= Transalpina 95, i. Cf. Gallia.

Cisarra v. Sisarra.

Citeria v. Cythera.

(Cithaeron), Cj'tiron, mons 25, 15.

(Cithii), Cythii (= Cetthivi), fil. luvan,

21,5. — Cithienses, Cytliienses 21,5.

24, 25. Cf. Romani.

Ciuccio, fil. Magnacharii, 108,15. 114,1.

Claremonte castrum, Clermont- Ferrand
187,15. 189,10. Cf. Arvernus.

Claudius I. imp. Rom. 32,30. 41,5.
43,15. 59.

Claudius II. imp. Rom. 41,25. 43,20.
64.

Claudius genere Romanus, maior domus
119,25. 132,5.

Claudius v. Albinus tyrannus.

Clavinia (= LaviniaJ, uxor Aeneae,
47, 20.

Clemens I. papa 35, i.

(Cleopatra), Cleupatra, raater Ptole-
maei VIII. regis Aegypti, 54, 15.

Cleopatra, Cleupatra, regina Aegypti,
soror Ptolemaei XII, uxor Antonii
triumviri, 32, 25. 40, 35. 55, 10. 56 ;
lib e ri: Sol, Luna.

Clep, Clip, rex (princeps 143, 10) Lan-
gob. 111. 143,10; fil.: Autharius.

Clepiacus villa v. Clippiacus.

Cletus papa 35, i. 61, lo.

Clippiacus, Clipiacus, Clepiacus, villa
regalis, Saint-Ouen-sur-Seine (Seine)
148,10. 160. 161,1. 163,15. 315,25.
322,1. 415,15. 416,1.419,10. 422,35.
423,30; Clippiacus pro Homiliaco'}
147,1. 404,15; Clippiacus superior
415, 1.

Clinnus fl., le Clain 269, 20.

Clip V. Clep.

Clod. v. Chlod.

Cocia, Cotia, silva, 'foret de Cuise''
(hodie 'de Compiegne) 122,25. 173,10.
288,25. 325,10.

Codegisilus v. Godegisilus.

Coelesyria 23,25; Siria Coele 24, lo.

Colcedou V. Calcedon.

Colchi, Cholchi, Colci 21,15. 25, 15.
62,5. 194,30. 195; Solchi 24,5. —
Collis 21,20.

Colerinse 134, lO.

Cologus V. Pertinax.

Colomna, (Colonia 338, 15), vicus, Saint-
Firavy la Colombe(?J 276, lo. 338,15.

Colonia civ. 93, l^ 139. 150,15. 159,1.
164,5. 174. 250,10. 308. 326,15.
327, 10. 408, 20. 412, 20. 422, 25.
518, 5; Agrippina, Agripina, Atripina
62,1. 238,25. 250,10. 517,1; Agre-
pennensis civ., quae nunc Colonia
dicitur, 117,20; basilica: S. Ge-

reonis; locus: ad S. Aureos; e

Severinus, Chunibertus.
(Colophon), Colofon, civ. 24, 20.
S. Columbanus abbas Luxov. 120

134,15—138,1; regula 136,5.

Commagena 23, 25.

Commodus, Comodus, Quomodus, (Luc
et Quomodus 43, 20 ; Lucius et Ai
lius Quomodus 62, 25), imp. Rom. 3c
41,15. 62,25. 63.

Conbanis, Conbeninsis, civ., Saint-E
trand de Comminges 117,25. 124,
Conbochiri v. Saba.
Concordia urbs Ital. 62, 25.

Condate vicus, Candes (Indre-et-Loi
369, 15.

Conembra civ., Condeixa 77, lo.

Conibertus v. Chunibertus.

Conober comes (rex 287. 288, i) Brita
107, 20. 287. 288, i.

Conon papa 37, 15.

Conpendium villa, Compiegue (Ot
107,25. 131, 15. 164, 10. 288,
422,25.

Cons insula v. Cous.

Constancianus v. Constantinus (Magn
imp.

Constans I. imp. Rom. 43, 25. 66. 6

Constans II. imp. Rom. 121, 20. 16'

Constans v. Constantius I. imp.

Constantinopolis, Constantinopulis,
41,30. 66,10. 67, 20. 68, 5. 7{
72, 10. 73, 5. 76, 5. 79, 25. 80.
96. 100,1. 110, 5. 117,20 125. 1
162. 186,5. 203—206,30. 207,15. 5
211,20. 212,20. 213,35. 214. 29<
301; Constantinopolitani 67,20 ; C
stantinopolitanus ep.: lohannes; C
stantinopolitanum impeiium 2
porta: Aurea. — Byzancium, I
ancia, civ. 24, 20. 66, 5 ; Beceaf
47,5. — Regia urbs 211,15. 214|

Constantinus I. papa 37, 20.

Constantinus (Constancianus 65,1
Maior dicilur 41, 3o) I. imp.
41,30. 43,25. 65,20. 66. 209J
uxor: Fausta; fil.: Crispus,
stantinus II, Constantius II, Constj
— Constantinus novus dicitur
dovechus I. rex Frane. 263, 15. 344

Constantinus II. imp. Rom. 66, 15. 6|

Constantinus III. imp. Rora. 154
162,1.

Constantinus V. imp. Rom. 186, 5.

Constantinus tyrannus Rom. 71|
89, 15. 94, 10.

Constantinus cons. a. 457. 34.

Constantinus quidam 430, lO.

Constantius, Constancius, (Coi
pauper 41,30), I. irap. Rom. 4]
65. 66,5; uxor: Theudora;
65,20; fil.: Constantinus.

Constantius, Constancius, II. imp.
41,35. 43,25. 66. 67.

Coustantius — Deiisdedit.

ODO

itius III. imp. Eom. 71. 72, i;
r: Placidia; fil. : Valentinia-

rii.

itius 208, 40; fil. : lohannes
apa).

an thesaurus lud. 58, 20.

a vallis, 'les Corhieres' 178,5.

., Corbeinse, monast. S. Petri,
xfSommeJ 179,5. 480,40. 490,25.
abb. : Theudofredus, Grimo.

fil. Theuderici II. regis Franc,
5. 140, 10. 141.

a) Corchira, insula 22, i.

a (= KoQSvc.ic.) 23, 25.

/Oreb, Chore, fil. Isaar, 31; fil.:
Helcana, Abiasap.

bii), Chorinthii 51, 15.

is papa 35, i5.

is (Gallns) dux Aegypti 56, 20.

is philos. 60, 1.

, Corseca, (Corsola 22,20), insnla
). 24, 25. 76, 1,

i (= roqavvu) insnla 22, 80.

). Cyrus.

i 21, 10.

(S imp. Pers. 152; fil. : (Siroes).

. Cocia.

isulaj, Chobus 22, 20, Cons 24, 20.

Cretae, insula 22. 23,5. 24,20,

retes 22, lo.

icus, Criscecus, villa, Crecy-en-
lieu (Somme) 169, 15. 319, lO.

ispini et Crispiniani basilica
lion. 300, 35.

, fil. Constantini Magni imp., 66,15.

is rex Lyd. 52, 5.

'. Cecrops.

is eccl. Calensis 502, 20.

:is basilica Mctt. 436, i.

cis V. S. Kadegundis monast.

V.

18 altare eccl. S. Georgii Calensis

20.

ia V. Gembia.

les 21, 15.

ie,Curbioncn8c, monast.,Afou/ters-
^erche (OmcJ 492,1; abbas:
)bertu«.

:clli8: Robertus.

iton V. Cbnsaroton.

08 yilla, Coudun (OiieJ 419,35.

18, Cyclates, insniac 22, i. 24,15.

V. Cedroaii.
a T"" IduramJ, fil. lectan, 23, lo.

V. Cilices.

th r. Evilmarodac.

colpitae f = Ki\uiba%o/.7iUui)
i.
V. Caflpium mftrc.

CVprun, CebruB, inirnln 22, 20.
24.20 56,30. — Cypri 21,5.

(Cyi-enae), Cyrinae, Cjiine, urbs 22, 25.
54, 15.

Cyrenei 24, 15.

Cyri (= ScyriJ 203,5.

Cyrnos insula 24, 15.

Cyritani (= KvQTiavoi) 21, 15.

Cyrola ep. Arian. 84, 20. 85.

Cyrola dux Goth. 76, 15.

Cyms, Chyrus, Cirus, Corus, I. rex Pers.
18,25. 19,10. 28,25. 29,20. 33,40.
40, 10. 43,5. 51, 20. 52.

Cyrus, Cirus, II. iunior (iuvenis 40, 20),
rex Pers. 29, 20. 40, 20.

Cyrus ui-bs v. Tyrus.

Cysalpina v. Cisalpina.

Cytes (= 'ExTcu') priores 23,10.

(Cythera), Citeria, Cetera, insula 22, i.
196,5.

Cythii, Cythienses v. Cithii.

Cyti (= Krfjaoi) 24, 25.

Cj^tiron v. Cithaeron.

Cyus V. Chius.

D.

Daci 61,15; Deci 62, i. — Decia prov.
62,1.

Dado V. Audoenus.

(Dadonis), Datdonis, cella 369, 5.

Daffobcrtus, Dacobcrtus, Daigobertus,
Oaygobertus.

S. Dagoberti oratorium Satanac. 522.

Dagobertus I. rex Franc. 120. 121.
144,10. 146 — 148,20. 149—151. 153,5
— 155. 157 — 162,1. 163. 164. 168,1.
240,10. 301,15. 311—313,10. 314.
315. 399—425. 436. 437,10. 439.
454. 455,1. 485,10; uxor 437,10.
439,20; uxores: 1. Gomatrudis,
2. Nantechildis, 3. Ragnetrudis, 4.VuIfe-
gundis, 5. Berchildis, G. plurimae con-
cubinae 151, i; filii 407,5; fil.:
2. Chlodovechus 11, 3. Sighybertus III.

Daygobertus II. rex Franc. 316,5,

Dagobertus III. iunior, rex Franc. 10, i.
122. 172, 15. 173. 240. 324,15—326, i.
328,5. 510—524,1; fil.: Theuderi-
cus IV.

Dale (= ElaJ 31,10; fil.: Osee.

Dalmatae 24, 5. — Dalmatia, Dalmacia
21, 20. 199, 25.

Dalmatius cacsar 66, 25.

Damasns I. papa 36, 30.

Dan tribus 27, i.

Dani 103,2.'). 239, lO. 274, 15; Wanx pro
Danin 90,20; rcx: Chochiiaicus. —
Dannmarca 617, 30.

Danihcl, Dnnihil, proph. 28, 2.'.. 30, 20.
61,10. 62,25. 56. 71,15. 494,80.
616,26; Danihcl libcr 61,15. 62,20.

Danicl clericns v. Chilpericu» II. rex
Franc.

Danubius, Danuvius, fl. 46. 93. 110,10.
175,5. 180,10. 210,15. 242,15; Ister
Illurius, quae et Danubius, 25, 20 ;
Hister, Histria, Stria, fl. 80,35. 206,10.
212.

Dapues (= lapygesj 21, 15.

Daras civ. 85, 30.

Dardani 24, 5.

Daretis Frigii historia de origine Fran-
corum 194, 25.

Darius, fil. Asueri, rex Babylon. 28, 25.
33,40.

Darius I. rex Pers. 29, 20. 34, 5. 40, 15.
51, 20. 52,10. 56,5. 58,1. 60,20. 69,10.
176,5.

Darius 11. Xothus (Onothus 40, 20) rex
Pers. 29, 20. 40, 20.

Darius III. rex Pers. 29, 25. 32, lO. 40, 20.

Datdo V. Dado.

Dauni 21, 15.

David rex lud. 27. 29,1—31,1. 33,15.
39,35, 47,25. 126,25. 287,25. 288,1.
471, 15; Davit novus dicitur Heraclius
imp. 152,15; David genus 61,20;
fil. : Absalon, Salomon. — Daviticum
illud 511, 35,

Daygobertus v. Dagobertus.

Deboc, fil. Heber, 23, lO.

Debora, Debbora, Debura, nxor Lapidod,
26, 20. 30, 20. 39, 15. 45, 5.

Decentius, fr. Magnentii, caesar 67, lO.

Deci V. Daci.

Decibalus rex Dac. 62, i.

Decius imp, Rom. 41,20. 43,20, 64,5;
filius 64, 5.

Decla, fil. lectan, 23, 15.

Dedan (= ludadanj, fil. Regmae, 22,5.

Dedimia abbat. S. Crucis Pictav. 377,5.

Deebi, fil. leconiae, 30, lO.

Degontium, Digoin (Sdone - et - Loire)
190, 5.

(Deioces), Diiocus, rex Med. 49, 5.

(Deiphobus), Deifobus, Deifob, fil. Prianii
regis Troian., 196,25. 198,25.

Demitrius (PoliorcetesJ rex Maced. 53, 15.

Demetrius, Demitrius, Dimitrius, II. rex
Syriae 54 ; uxor 54, lo.

Dcntelcni, Dentilini, Dcntilonis, ducatus
128,25. 139,1. 140. 169,15. 412,30.

Dcoclicianus v. Diocletianus.
Doothcrin, uxor 2. Thcudebcrti I. regis

Franc, 105.
Dcrra (= '08d()Qa), fil. Icctan, 23, 10.
(Dcrris), Deris 21,2(i.
Dcrvnnus dux Sorbionim 156, lo.
DcNidoratufl rp. Virdun. 106, 10.

S, DcHidcrius ep. Vicnn. 119. 130, i.
133, i.

DcBidcriiis rex Lnngob. 186, i.

Dc-tidcriun diix 91,2.'.. li:<, 20, 117,1.
124,15,

Dcuiidtfdit pupii 8G, 30.

536

Diana

Ermenfredus.

Diana dca 198, i ; Dianae templum
Troian. 198.

Dido ep. Pictav. 316,5.

Dido, til. Arcedonis TjtI, 48, i.

Diiocus V. Deioces.

Dile (fortasse OdielJ 32, i.

Dioclicianus, Deoclicianus, Deuclicianus,

imp. Rom. 41,30. 43,25. 65. 66.

294, 25; fil.: Valeria. — Deoclicianae

therniae 66, i.
S. Dionysii, Dyonisii, Dionisii, Dio-

nisis, Dionensis, Dioninsis, basi-

lica et monast. Paris. 147,20. 161.

179. 183,15. 192,25. 193,1. 300,25.

315, 15.493, 15. 510,35. 515,30. 516,1;

SS. Dyonisii, Rustici, Eleutherii eccl.

399. 400. 402—404,5. 406—408,5.

410-412,1. 413. 414. 419—421,5.

422,5—425; archivum 414, 5. 419,1;

scrinia 423,10; abbas: Haigulfus ;

reclusus: Sigobertus. Cf. Cntullia-

cus vicus.

S. Dionysius, Dyonisius, Dionisius, raart.,

ep. Paris. 316", 15. 347, 20. 399— 401, 25.

403. 404. 406. 408, 25. 413. 415.

418, 30. 419, 15—422, 5. 423—425.

515, 35.

Dionisius papa 35, 20.

Dionisius ep. Mediol. 67, 15.

Dionisius v. Ptolemaeus XII. rex.

Dioso (=^ Deuso) oppidum 68, lO.

Disbargum (Esbargium 95, i) castellum
95, 1. 245.

Divicia civ., Deutz 107,10.

Divione, Devione, Divionna, castrum,
Dijon 114, 5. 149, 25. 264, 10. 407, 35;
eccl.: S. Benigni. — Divioninse sub-
urbanum 167,30; Divionensis campa-
nia 102,5.

Dodinianiaca villa (Mett.) 438, 10.

Dolensis vicus, Dtols (arr. Chateauroux)
98,1.

Domegyselus legatus Chilperici I. regis
117, 5.

Domicianus, Domicanus, imp. Rom. 41,10.
43,20. 61. 401,25; uxor 61,10. —
Domicianus = October mensis 61, 15.

Dominica abbat. Nivial. 453, 25. 466, 20.
467, 10.

Domnolus ep. Vienn. 130,1.

Domnolus domesticus 125,1.

Domolenus tribunus fisci 376; uxor
376,25.

Donus papa 37, 10.

Doristacus v. Duristate.

Doromellus vicus, Dormelles (Seine-et-
MavneJ 128, 15.

Dova fl., Doubs 137, 5.

Dracolenus dux 114.

Drocus, Drogo, fil. Pippini 11, dux
Campan. 171,25. 172. 323,10. 324,5.
510, 15; fil.: Hugo.

Droho, fil. Carlomanni principis Frauc,
181,10.

Drusus caesar 57, 25.

Drusus, fil. Germanici, 59, 5.

Dunenses, Chateaudun 295, l.

Duninsis lacus, Thunersee 128, 5.

Duodccepontis, Pont - sur - Seine (Auhe)
112, 5.

Dura, Diiren 186,25.

Duristate castrum, Wyk-te-Duerstede
172,5; Doristacus locus 517,20.

Durius fl., Duero 76, 15.

E c/. Ae.

Eaeduc v. Sadoc.

Eb. cf. Heb.

Eberia v. Hiberia.

(Eboracum), Aeboracum, urbs, York
63, 20.

(Eborinus), Aeborinus, comes stabuli

132,20.
Eboso (= Ebitsus) civ., Ibiza 25, i.

(Ebracharius), Aebracharius, Hebracha-
rius, dux 119,10. 127,5.

(Ebredunensis), Embrun, e p. : Salonius.

Ebria v. Hiberia.

Ebroinus, Ebruinus, maior domus 122.
168—170. 240. 317. 318,25—321.

487, 15.

(Ecdicius), Aedicius, Idicius, senator
90, 1. 98.

Ecolosina, Equolisma, Equalisma, civ.,
Angouleme 189, 15. 190, 20. 270, 20.
295, 10.

Edobola silva, 'la foret du Double
(Dordogne et Gironde) 192, l.

Ef. V. Eph.

Egeburc abbat. Nivial. 472, lO.

Egecius V. Aetius.

Egicias v. Ezechias.

Eieius v. Aegidius.

Eglon, Eglom, rex Moab 26. 39, 10.

(Ela), Aela, Hela, fil. Basae, rex Samar.
31, 5. 48, 25.

Elam V. Helami.

(Elcana), Helcana, Helchana I, fil. Chore,
31.

(Elcana), Chelcana, H. 31, 25; fil.:
Samuhel.

Eleazar, Eliazar, fil. Aaron, sacerdos
31; fil.: Finees.

(Eleazar), Eliazar, fil. Heliud, 30, 15;
fil. : Matthan.

Eleuther papa 35, 10.

S. Eleutherius mart. Paris. 401, 25. 403.
404. 406. 408,25. 413. 415. 420.
421,5. 422,5—425. 515,35.

Eli V. Heli.

Eliachim, fil. Abiut, 30,15; fil. : Azor.

Eliacim v. loacim I. rex lud.

S. Eligius ep. Noviom., aurifex 407, 15.

425, 10. 480, 40.

Elimei (= Elamitae) 23, 5.

(Elisabeth), Helisafit, uxor Aaron, 31,

(Elisabeth), Helisabet, proph. 30, 20.

Elisan, fil. luvan, 21,5.

(Elisaphan), Elisafath, fil. Odiel, 32,

(Eliud), Heliud, fil. Achim, 30, 15; i.
Eliazar.

Elius (= Helvius) imp. v. Pertinax.

Elon iudex lud. 26, 30.

(Elosani), Aelosaui, Eauee, ep.: Pa

dius, Sidocus.
Emblas (= lemhlas) 27, 25. 30, 20; f

Micheas.

Emeher, fil. Gesson, 31,25.

Emereta, Aemereta, urbs, Merida 73.

Emirna v. Smyrna.

Emnae (= Immae) locus prope An
chiam 65, l.

Enemim, fil. Mestraim, 22, lo.

Enoch, Enoc, fil. lared, 20,10. 3(
38,10; fil. : Matusalam.

Enos, fil. Seth, 20, lO. 30,1. 38; f
Cainan.

Eo. V. Eu.

(Ephesus), Efisus, Aefesus, Aetesus,
24, 20. 47, 20. 61, 25.

(Ephraim), Efrem, tribus 26. 27. 41

Epiphanius ep. Ticin. 204, 35. 205, :

(Epirotia), Aepirocia 21, 25.

Equalisma, Equolisma v, Ecolosina.

Eraclius v. Heraclius.

Ercanus v. Hyrcanus.

Erchinoaldus, Erchynoaldus, Erchon
dus, Erchonoldus, Erchanaldus, Her
noaldus, Herchenoaldus, maior doE
princeps Franc. 121, 20. 163.
167,5 — 169,5. 315,5. 317,5. 318
400,35. 422,35. 423,1. 483—4
1. uxor 484, 20, 2. uxor485,l0;
Leudesius.

Erchrecus, Erchregus, villa, Ecry, h
Asfeld (Ardennes) 170. 320.

Ercoleus v. Maximianus imp.

Ercoliae terra 153,10.

(Eridanus), Heridanus, fl. 25, 20.

Erit v. Erythrae.

Ernien-, Ernie-, Erm-, Hermen-, C
men-.

Hermenaldus comes 191.

Ermarius gubernator palatii Chariber
regis Franc. 148, lO.

Ermenberga, (Ermenberta 132, 20),
Betterici rcgis Visigoth., uxor T
derici II. regis Franc, 119,30.

Ermenfridus, Ermenfredus, Herme;

dus, rex Thuring. 103. 104, l. 20(

239,15. 277. 278. 365,5; UJ

Amalberga; infantes 278, 5.

Ermenfredusl. Francus 163; uxor 16

Ermenfredus II. Francus 1 70, 15. 3S

Ermcngarius — Frauci.

53<

igarius rex Suev. 72, 15.

gildus, Ermenghildus, Ermenghyl-
lil. Leuvichildi regis Visigoth.,
1. 116. 117,10. 118,15; uxor:
egundis (^= sed Ingundis).

0 (Ermenricus 414, 15) dux 160,1.
,15.

ricns, Ermenrichus, rex Suev. 72;
: Richyla.

ricus domesticus 166, 30.

V. Hernli.

I. Herp.

ra), Erytra, 'quod est rubrum', fl.

25.

rae), Erit, civ. 24, 20.

, Isaias, fil- Amos, proph. 28.
20. 50, 1. 69, 10. 520,20.

fil. Isaac, 44, 15.

pum V. Disbargum.

i V. Scla^-i.

: 29.

1, Aesebon, iudex lud. 39, 20. 45, 10.

•. Osee.

fl. V Isera.

ia V. Hispania.

linus), Isqnilinus, mons 51,10.

, fil. Pharis, 30,5.

acus t;. Camaracus.

t'. Hellada.

D (= Cteslphon) urbs 62, 5.

nses pro Thessalis 21,1.

acerdos 31, 15.

len.

18), Aeueus, fil. Canaham, 22, lo.

ius), Aenacrius, presb. 65, 5.

tns papa 35, i.

1, Enboc, Eoboea, insnla 22, i.

80.

itis (= A17VTT15J 21, 25.

pindis) , Eodegundis , posticiaria
ast. 8. Cmcis Pictav. 383, 15.

dux Ultrainr. 141, 10. 142, 15.

Eodo, dux Aquitan. 122. 174.
180,5. VJl, I. 327. 328, i; fil.:
noaldns, Rcmistagnns.
ins ep. Arian. 68, 5.
= Eialoi) 24,1.

1 fl. 26, SO.

. Euph.

ia, uxor Macii patricii, 78. 79, i.
210. 211, 1.

iuH I. papa 37, 10.

\nn cp. Cartag. 84, 25. 86.

alia 72, 15.

I. Afoli infiula.

ns V. IVrtinax.

M ep. Antioch. 69, 10.

:inia), P^ifimia, nxor Instini imp,,
i.

8. R. Meroving. II.

(Euphir), Eufer (= Ophir), fil. lectan,
23, 15.

(Euphrates), Eufrates, fl. 20, 25. 25, 20.

(Euphronius), Eufronius, ep. Turon.
3S9, 5.

Euricus, fil. Mirionis, rex Gallic. 116,5.

Eoricus, (Aevatrix 98, 15), rex Visigoth.
90,1. 98

Eurofila v. Sibylla.

Europa, Eurupa, Euruppa 46. 93, 5.

454, 5.
(Eurotas), Eorota, fl. 25, 20.
Eusebius papa 35, 25.
Eusebius ep. Nicomed. 66, 20.
Eusebius ep. Paris. 356, 15.
Eusebius ep. (Santon.?) 387,15.
Eusebius ep. Vercell. 67, 10. 68, 10.
Eusebins legatus Mauricii imp. 145.
Eusebius v. Hieronymus.
S. Enstachins mart. 518, 30.
Eusta.sius abbas Luxov. v. Austasius.
Eutaricus con.sul 206,30; uxor: Ama-

lasuinda.
Euticiana haeresis 154,5. 208,15.
Evexia sacerdos 31, 20.
(Evilat), Evigilat, fil. Clms, 22, 5.
(E^-ilat), Euvilat, fil. lectan, 23, 15.
(Evilmarodac), Aevilmarodac, (Cymaroth

33,35), rex Babylon. 33,35. 51,15.
Ezechias, Egicias, (Segecias 50, 5), fil.

Achas, rex lud 28. 29, 10. 30, 5. 31, 1.

33,30. 40,5 50,5; fil.: Manasses.
Ezechiel, Ezechihel, proph. 28, 25. 30, 20.

31, 20. 51, 10.
Ezeh (= 'E(;t]/.), fil. lectan, 23,15.

F c/. Ph.

Fabius dux Romuli 49, lO.
Facnea v. Phacee.

(Faileuba), uxor Childcberti II. regis
Franc, 125.15. 306, J5.

Falacias v. Phaceia.
Falcidius trib. pleb. 56, 20.
Falco 118,15.

Fania, Fannca.') v. Phadaias.
Fara, fil. Chrodoaldi, 164,25.
8. Farae monast., Fareinouliert (Seinc-
et-Marne) 493, 1.

FaramiinduH, fil, Marchomiris, rex Franc.
238,20. 244, 15. 246, l; fil.: Chlodio.

Faro conniliaritiH Ragnacharii rcgis
Franc. 271. 272, I5,

Faunus 47, 15.

Fanriniacuii villa, Favemey (Ilaute-
Sdone) 132, 15.

FanHtn, fil. Mnximiani Herculii, uxor
ConHtnntini ilngni imp., 60, ifi.

FnuNtulnii pantor 200,16; uxor: Lnu-

rcntinn f ■ Acra Lnrrntia).

Faustus exconsul 208, 20.

Favius V. Quintilianus.

Feleteus rex Rug. 210,15.

Felicitas cellararia monast. S. Crucis
Pictav. 384, 20.

Felix I. papa 35, 20.

Felix II. papa 35, 30.

(Felix), Filius, III. papa 36, 10.

Felix JV. papa 36, 15.

Felix patricius 72, 10.

Felix procurator lud. 59.

Ferrata turris Sirm. 65, 10.

S. Ferreolus ep. Augustod. 415,1.

Festus procurator lud. 59, 20.

Figiae v. Caspiae portae.

Filibertus, Philibertus, abbas Gemetic.
491,20.

Filius papa r. Felix.

Firminus comes Arvern. 110,10.

Fiston (= Phidon) Argivus 50, 20.

Flaccus (Avilius) praef. Aegypti 58,25.

Flaocliadus, Flaochatus, Flaogatus, Flau-
catus, genere Francus, maior domus
121,25. 165,30—167. 400,35. 423,5;
s p o n s a : Ragnoberta.

Flavianus (— Fabianus) papa 35,15.

Flaviu.s ep. Cabillon. 117,25.

Flod. V. Chlod.

Floreius quidam 374, 15.

Floriacus monast., Fleury-sur-Andelle
(Eure) 516,15.

Florianus, (Floanus 41,30), imp. Rom.
41, 30. 65, 10.

Florianus usurpator 88.

Fontenella, Fontanalensc, monast., Saint-
Wandril-le-Ran^on (Seine-Infirieure)
492,10. 516,15; abbas: Hugo.

Fortuuatus ep. Pictav. 378, 1.

Fossas urbs, Foz-les-Martigues 406, 30.

Fossueiise monast., Fosses 462, 15;

abbas: IJltau.
Fraifledis puella 373, 25.

Franti, (Franqui 460, 5) 42. 46, 15. 46.
64,15. 67,1. 68,10. 74,15. 77,15.
82. 83. 89. 90. 93-103,25. 104.
107,5. 118,1. 121,6, 122,10. 127.
133. 138,5. 139,20. 140,15. 141,25
— 144. 147,5. 154,15—161,5. 168—
172,5. 173. 175,10. 176,15-178.
180,15 - 192. 207,30. 208,10. 214,35.
238. 239,15-241. 243. 244. 246, 10
253. 256. 269. 261, 20. 263, 5.
264. 260,5. 267,10. 268,1. 270.
272,1. 276,25. 270,26. 277. 279, 10.
282, 25. 286, 10. 289, 5. 296, 20.
299, .10. 804. 805. 307,1. 309,1. 310.
312, 2:. -320, 25. 321. 322. 326. 326.
828. 384, ir.. 335, Jo. 337. 338. 342
844,10. 346,15. 348,6. 868,6.
305,5. 37H, 10. 380. 401. 104,80.
406. 407, 10. 40H. 410, 15— 412. 414.
410. 419,15. 432,16. 460,5. 483,15.
4H7. 488,1. 494,5. 496. 606,16.

68

538

Francio

Geuialis.

506, 1. 51-2—516, 10. 517, 30. 520, 25;
Franci pro Xeuslrasiis accipiuntur
in Libro Hist. Fr. et in V. Bal-
thildis ; Franci siiperiores dicnntiir
Austrasii 304,20. 311,15. 404,80;
Franci superiores in Auster 285,5;
Francorum g-esta 182, 15, limes 158,15.
159,1, origo 194,25, reg^es 133.10.
150,20, c/. Merovingi; reges: Pria-
mus, Frigas, Francio, Theudemaris,
Faramundus , Chlodeo , Meroveus,
Childericus I, Egcgius (Aegidius),
Chlodoveus I, Ragnacharius, Sigi-
bertus (Claudus), Chariricus, Theude-
ricus I, Chlodomeris, Childebertus I,
Chlotharius I, Theudebertus I, Theu-
debaldus, Charibertus I, Gunthramnus,
Sigybertus I, Chilpericus I, Childe-
bertus II, Chlotharius II, Theude-
bertusll, TheudericusII, Sig^bertus II,
Dag-obertus I, Charibertus II, Sigy-
bertus III, Chlodoveus II, Dag^o-
bertusII,(Childebertus),ChlothariusIII,
Theudericus III, Childericus II. Chlo-
dovechus III, Childebertus III, Dago-
bertus III, Chilpericus II, Chlotha-
rius IV, Theudericus IV, Pippinus,
Carlns (Magnus), Carloraannus, Ka-
rolus (CalvusJ; principes: Marcho-
miris, Sunno, Carlus, Carlomannus,
Pippinus in ; dux: Beppelenus;
legislatores: Wisowastns, Wiso-
gastus, Arogastus, Salegastus; Franci:
Anseghysilus, Bertharius, Bertoaldus,
Bodilo, Buccelenus dux, Chairaardus
dux, Ermenfredus, Erpo dux, Flaocha-
dus maior domus, Pompegianus dux,
Quolenus patricius, Ragamfredus maior
domus, Samo rex Winid., Teudelendis
(fil. Garibaldi ducis Baioar.), War-
mecharius legatus, Wiomadns ; Fran-
corum parens : Gundeberga regina
Langob. Cf. Austrasii, Xeustrasii,
Riboarii, Sicambri, Troiani. — Fran-
cia, Frantia 91, 15. 102,20. 107, lO.
109,15. 169,10. 182,5. 188. 190,20.
207, 25. 257, 20. 259, .30. 262, 20.
318, 25. 343, 35. 344, 15. 346, 20.
373,20. 385,5. — Francigenae 515,5;
Francigena quidam 345, 35 ; Franci-
gena sceptra 512,30; Francigenum
regnum 515, 20.
Francio rex Franc. 42, 15. 46. 93.
94,25; Francus, fil. Frigionis, 199,25.
200, 1.

Francio dux Cantabriae 133, 5.

Fred-, Frid-.

Fredbalus rex Wandal. 71,20.

Fredegandis, uxor 2. Chilperici I. regis
Franc, 109. 112,20. 116. 118. 119,15.
124,20. 127,25. 128,1. 239,30. 240.
292. 293. 295, 15. 296. 298, 25.
299,15. 300. 301,15—307,25. 319,1.

Fredericus, fil. Theuderici I. regis Visi-
goth., 75, 5. 77, 5.

Fredericus comes Ultraiuranus 183.

Fridovigia nonna 381,5.

Frednlfus domesticus 165, 15,

Frigas rcx Franc. 42, 20. 45, 15. 47.
93. 94, 25. — Frigio, fil. Pherecidis,
199; fil. : Francus, Vassus.

Frisiones 122,35; Frigiones 172. 173,20.
176. 326; Frisii 511, 5; Fresiani
516,30. 517; Frigionum rex 181,15;
duces: Radbodis, Bubo. — Fresia
517,30. 518, 1.

(Fuldeusis) abbas: Rfigger II.

Gachyloisinda, Gachylosoinda, Gachy-
lisinda, Gailesinda, Galsuinta, fil.
Athanagildi regi.s Visigoth., uxor 3.
Chilperici I. regis Franc, 91, lO.
109. 239,30. 291. 292.

(Gad), Gaad, filii 31, 20; Gath tribus
26, 30.

Gad proph. 27, 10.

Gades civ, 25,5; Gadira 20,25. 21,20.
23,1; Garira 22,25; Gadirat 22,15;
Cariraat 20, 20.

Gadi 31, 10; fil. : Mane.

Gadsuinda v. Goaesinda.

Gaerinus, Gacrenus, fr. Leudegarii ep.
Augustod., 169,20. 318,20. 319,20.

(Gaetuli), Getuli 24,5.

Gagus V. Caius.

Gailenus familiaris Merovei, fil. Chilpe-
rici I, regis, 114, 10.

Gailesinda v. Gachyloisinda.

Gairi. v. Chari.

Gaisericns, Gaisiricus, Geisericus, rex
Wandal. (Suaevomm perperam 73, 1)
43,25. 72. 73,1, 75,15. 76,25. 84,25,

Gaisiricus, fr. (fictus) Theuderici regis
Ostrogoth., 83, 25.

Gaister (= KavoTQOg) fl. 25, 20,

Gaius V. Caius.

Galadita princeps 26,30; Galaidites:
laer.

Galata insula 22, 20. 24, 25.

Galatae 24, 5 ; Geltae, (qui) et Galatae,
21,1. — Calatia 21,20.

Galba imp. Rom. 32,30. 41,5. 60,

Galemanius comes 188, 15.

Galerius Valerius Maximianus imp. Rom.
65,20. 66; uxor: Valeria.

(Galilaeus), Gallileus: ludas. — Gallilea
pro Gallia 61, 10, pro Gallicia 70, 1.

Galli 21, 15. 52,25—54,5. 55,5. 56,25.
65,10. 68,15. 76,5. 335,5; Galli, qui
et Celtae (Caltae 21,15), 21,15. 24,5;
Gallus: Avitus (imp. Rom.). Cf.
Aquitani, Illyriani, Narbonenses, Se-
nonaci. — Gallia, Gallea, Galliae,
Galleae, Galiae, Galeae, 43. 54, 10.
57,20. 62. 63,15. 64,15 — 66,10.
67. 68,20. 70,5. 73. 74,20. 76. 77,1.
84. 92. 94,25. 96,25. 98,15. 103.
108,1. 109,25. 111. 115,25. 134,15.
175,20. 176,15. 183,30. 203,10.
204, 30. 205, 1. 238, 20. 239. 246, 25.
247,5. 267,10. 274,20. 289,25. 299,30.

333—335,10. 337,5. 343. 344, 4(
345,5. 388,10. 417,20. 421,20. 486,20
Gallia j)ro Gallicia 73, 10; Celte
Gallia 22, i; Gallea Cisalpina, Cesal
pina (== Transalpina) 61, 1. 68, 15
Galloa comata, comeata 56,25. 68,15
Gallea domata 68,15. Cf. Gallicij
Galilaea, Hispanogallia, Narbonensi;
— Gallicanus exercitus 75, lO; Gall;
canae urbes 88, 25.

Gallicii 72.15. 116, lO; Gallici, qui «
Astures, 25, 1. — Gallicia, Gallicia
22,1. 71. 72,1. 75,25-77,1; Gamcii
pro Gallia 71,10; Galliciae regea
Mirio, Euricus, Audeca, Ordines, Add
fonsus. Cf. Gallia, Galilaea.

Gallienus, Galliinus, imp. Rom. 41,2
43,20. 64.

Gallus imp. Rom. 43,20, 64,5; fil
Volusianus.

Gallus caesar 43, 25. 67, 10.

Gallus V. Plotius Gallus.

Galsuinta v. Gachyloisinda.

Gamer, fil. laphet, 21, i; fil.: Ascana
Rufan, Togor.

(Garamantes), Caramantes, qui et Mai
maredae, 24, 10.

Gardinia (= DaQSavig) insula 22, 20.

Gargani 21, 10.

Gari. V. Chari.

Garira v. Gades.

Garonna, Geronna, leronna, fl. 17
189,25. 191,30.

(Gaspheni), Gasfini 23, 10.

Gaster (= ra&£'e), fil. Aram, 23, 10.

Gath V. Caat, Gad.

Gaudentius, fil. Aetii patricii, 75, 15.

Gaudius (= raiiSoe) insula 22, 20.

Gaulus Reda (= rc'.v?.OQT]TT]) inso
22, 20.

Gauto legatus Langob. 141,1.

Gebal, fil. lectan, 23,15.

Gebraei v. lebusaei.

Geconias v. loachim II, Sedecias.

Gedeon iudex lud. 26, 25. 39. 15. 45,

GefFonias v. Sophonias.

Geisericus v. Gaisericus,

Gelasius I. papa 36, 10,

Gellis villa, Jaux (Oise) 420,1.

Geltae v. Galatae.

Gemeticus, Gemmatense, monast., j
mieges (Seine- Inf^rieure) 491,
492,1; abbas: Filibertus.

Genava, lanua, Genavensis, nrbs, Qt
99,20. 104,1. 129,10. 185,5; Gei
vinse suburbanum 129, lo; GenaT»
sis cpiscopatus 118,1; ep.: Cariat

Genava maritima civ., Genova 156,8

Genebaudus dux Franc. 93, 10,

Gene.-^ius ep, Lugdun., abbas 486. 4
501, 10.

Genialis dux Wascon. 129,5.

Genoveva — Gimdoaldus.

539

ovevae virg. altare Andan. 469, 15.

aovefa, Genoveva, virgo Paris.
,15. 348,5. 399,5. 402,5.

V. Nilus.

jrgii eccl. Calensis 506,5; alta-

: S. Crucis, S. Georgii, S. Stephani.

rgii altare eccl. S. Georgii Calen-

506, 20.

= Keoj?) insiila 24, 15.

irum, Gepidorum, reges: Arde-
3, Strapstila.

Gepena f= lephtkaej, iudex lud.
»0. 45, 10.

eonis basilica Colon. 309. 517, i.

eon mart. 517,5. 518.

etrudis eccl. Nivial. 467.

etrudis, Geredrudis, Gertrudis, Ger-
lis, fil. Pippini I. maioris domus,
it. Nivial. 453—474.

seus, fil. Canaham, 22, lo. —
^essei 24, i.

ni 24,5. 55, 5. 56, 30. 60, 20. 61,15.
64, 15. 68, 15. 334, 5. — Germa-
Germaniae 46, lo. 60,5. 61, i.
so. 84,5. 93. 134,1.5. 244. 245.
ni (= Carmani) 23, 20.
necus caesar 57, 20.
nicus = .September mensis 61, 15.
mani v. S. Vincentii basiiica Paris.
manus ep. Autissiod. 309, 25.

manus ep. Paris. 112,15. 113,15.
,35. 295,30. 299,5. 378,15. 382.

>am V. leroboam.

la fi. V. Garonna.

a, Cuiinovia ^= Zenobia), imp.
ntis 65; maritus 65,1.

(= letsai), fil. Obet, 30, 5.
i C= Gerson), fil. Levi, 31,25;
Semei, Emeher.

?. Icsns.

xu (= Gelhaeun): Abeddara.
r (= lothor) v. Raguel.
V. Chlod.

leris, Ghildcmeria , Ghyldemer
fJeletimeriiJ, rex Wandal. 44, 5.
10. 87. 88, 1.

(= Vf,()^at, rpiae et lienigga
uy\(«), in.^iila 24, 25.

idiiH, GisclnduH , fil. Slgismundi
» iJurgund., 338.

ina nobiliM 373,15; uxor: liella.

lOii comes 191, •a.

inri«, Ghi)«lemari!t, Ghislemnrn», fil.

'attoniK, maiur dorauN 122, lo.

,20. 171. 321.

, Qyso, come« 167, i.

ni carcfY Parin. 413,5.

rta» V. (Jhlodoven».

indn, findnuinda, uxor 1. Athana-
i, 2. Lenbigliildi rcgum Vinigoth.,
,!,. 116,30. 110,1.

Goda monacha 374, 20.

Godafredus dux Alamann. 181, i; fil.:
Theudobaldus.

Godegiselus, Godigiselus, Godegisilus,
Godeghiselus, Godeghisilus, Godegyse-
lus, Gudegiselus, Gudegyselus, Code-
gisilus, rex Bui-gund. 90, 10. 99, 15.
102. 254,1. 264. 333,15—335,20.
342,25; uxor: (Theudelinda) ; proles
334,10.

Godegliiselus dux 295, 5.

(Godemarus), Godmarus, Gudemarus, fil.
Gundiochi, I. rex Bnrgund. 99,15.
254,1. 342,25.

Godemarus, Godemaris, Godomarus, God-
marus, Gotmarus, Gudemaris, Gudo-
maris, fil. Gundobadi, II. rex Burgund.
104. 266,30. 275. 276. 335,1.

Godi (= Quadi) 63, i.

Godinus, fil. Warnacharii 11. maioris
domus, 120,20. 147. 148,1; uxor:
Berta.

Godolias v. Gotholia.

S. Goericus cogn. Abbo ep. Mett. 417,20.
440, 15. 442, 15.

Gogo maior domus 91,5. 108,20. 109.

Gomatrudis, uxor 1. Dagoberti I. regis
Franc, 120,20. 147,1. 150,5. 399.
404, 15. 408, 10.

Gomorius sacerdos 31, 20.

Gont. V. Gunt.

(Gopher;, Gofer (= OpherJ, regio 28,5.

Gordianus, Gurdianus, imp. Eom. 41,20.

43, 20. 64, 1.
Gordinis castrum, /^ancerre (Cher) 190,25.

Gothi, Ghothi, Goti 43. 44, i. 64, 15.
66,20. 69. 70,5. 71—76,5. 77. 78,1
—80. 82. 83. 98, 102, 25. 103, 5.
105,25. 106,5. 109,20. 116,10. 125.
126,25. 132,30. 133. 157,20. 158.
162,20. 163. 186,15. 203(5. 204,40
—206,35. 207,30. 210,25—213,35.
239. 245. 267,5.268,1 — 270. 279,1.
302,10. 345,5. 411; Gotorum fines
177, 20; reges: u. Ostrogothae, Wisi-
pothate ; Gothus nobilis: Agyulfus.
Cf. Arriani. — Gotica lex 335, l,
regio 178, 10; Gothecum bellum 72,25;
Gothecus, Gotecus, exercitus 76. —
Gotia 192, 30.

Gothol proph. 27,25.

Gotholia, Gotolin.s, Godolias, Gliotolia,

rfginn lud. 27,30. 33,20. 39, 40.

48,15; liberi.' Ocozias, Zosabiae.

Oothoneliel, Gotonihil, Gotoiiohil, fr.
Caleb, 26, 15. 39,10. 45, i.

Graciuni v. Thracea.

(Graeci), Groci 21. 24. 29,25. 63,25.
64,15. 117,10. 194,25 — 199,10.203,25,
207,15. 209,10. 241,10; r(!goft: I'(-
liaM, Agnmcmnon, Ainx, PnlninidiH,
Polippn». — Gregum v(.'rbiun 123,10;
Orccc 68, 20. — Grecia, Grctin, Gre-
cinc 195. 196. 205,30, 209,10. Cf.
ilulladn.

Graeco - Sarmatae v. Sarmatae.

Granecus fl. 53, 5.

Graotingorum (= Creothingorum) gens
70, 10.

Gratianus, Gracianus, inip. Rom. 43, 30.
67,20. 68. 70,1.

S. Gregorius I. papa 36, 25. 83, 25.
209,35; dialogus 209, 35.

Gregorius II. papa 37, 20.

Gregorius III. papa 37,25. 122,40.
178,25.

Gregorius ep. Antioch. 126,15. 127, i.

Gregorius ep. Lingon. 105, 5.

Gregorius ep. Turon. 88, 25. 123. 241, i.
379,15. 392,30 — 394,1; chronicon
Gregorii 89,10. 92,20; liber miracu-
lorum (in Gl. Conf.) 392,30.

Gregorius patricius Africae 162, 5.

Grimo abbas Corbci. 179,5.

Grimoaldus, Grimaldus, I. maior domus
121,25. 164. 165. 315,25. 316, c/.
460,10; liberi: (Childebertus), Vul-
fetrudis.

Grimoaldus 11. maior domus 122. 171,25
—173. 240,25. 323 — 325; uxores:
1. concubina 172,10. 324,1, 2. Theu-
desinda; fil. : 1. Theudoaldus.

Grimoaldus, fil. Garibaldi ducis Baioar.,
133, 15.

Gripho, fil. Carli principis Franc, 183,1.

Gud. V. God.

Gundebadus, Gundobadus, Gundebaldus,
Gundebaudus, fil. Gundevechi, rex
Burgund. 90. 99. 100. 102. 104, i.
204,30. 205,1. 239,1. 254. 255,25.
256. 257,5—259. 264—266. 275,10.
333,15—335. 342.343. 505,15. 506, i;
fil.: Sigymundus, Godenianis II.

Gundobadus, fil. Slgisraundi regis Bur-
gund., 338.

Gundobadus, fil.Gunthramni regisFranc,
108, 10.

Gundeberga, Gundoberga, Gundebarga,

(parens Francorum 146, i. 150,20),

fil. Agonis, uxor 1. Cliaroaldi, 2. Chro-

thacharii regum Langob., 120, 15.

134,1. 145. 140. 156; consobrini

146, 10.
Gundobertus, fil. Gundoaldi, nepos Gari-

baldi ducis Bnioar., 134, 1.
Giindolandus, Gundolandus, (Gundoaldus

31.'>, 1), mnior domus 144,5. 311,6.

815, 1.
Gundericus rex Wnnd. 71. 72,10.
Gundeiicu, Guiitiiiclin, uxor 1. Clilodo-

meris, 2, Clilotharii I. rcguiii Fraiic,

104,20. 277, 5.

GundevciiH, Guiidiochu», («midiocii»<,
(iiiiidiiicun, rex Hiirgund. 90, U, 99, 16.
2.^^.:!, 30. .'13;j. 3J2,25; liliiOO. 6; fil.:
(iiindobndu.M, G.MliiriHc^Iii.M, ('liiljicriciiH,
Oodcmam»» I.

GiindonlduH fil. ('liloiJDirii I. ro^fiH rrnn( .
dicitur 92..'.. 117. IIH. 124.16.

r,8*

540

Giindoaldus — llilmegis.

Gundoaldns, Gundoald, fil. Garibaldi Ilebracharius v. Ebracharius.

ducis Baioar., 133, 15. 134; uxor

134,1; fil.: Gundebertus, Chariber-

tus I.
Gundoaldus dux, patricius 112,25. 294.

297, 10. 304,25. 306,5.
Gundoaldus maior domus v. Gunde-

landus.

Gundulfus ep. Mett. 369, 5.

Gundulfus 'subreg^ulus seu etiam rector
palatii vel consiliarius regis' 433, 5.

Gunsina, Unsina, uxor 5. Chlotharii I.
regis Franc, 106, 20. 286, i.

Guntacharius, Guntharius, fil. Chlodo-

meris regis Franc, 104, 20. 105, lo.

239,20. 277,5. 279,30 — 281. 353.

354.
Gunthaharius, Guntharius, fil. Chlotha-

rii I. reg-is Franc, 106,15. 285,20.

Gunthechramnus,Gunthaeehramnus,Gun-
techramnus, Guntharamnus, Gunthram-
nus, Guntramnus, Gundramnus, Gon-
tramnus, (Magnus 30G, 20) rex Franc.
91. 106,15—108. 110,1 — 113,20.
114—116,15. 117 — 119. 123,5—
126,20. 127. 143. 239,30. 240,1.
285,20. 289,15. 301,25.302,5. 304,20.
306,20; uxores et concubinae:
1. Veneranda, 2. Marcitrudis, 3. Au-
strechildis cogn. Bobyla; fil. : 1. Gun-
dobadus, 2. filius 108, 10, 3. Chlo-
tarius, Chlodomerls.

Gunthramnus, Guntramnus, Boso dux
113, 15. 114. 125, 15. 295, 5; filia 114.

Guntiucha v. Gundeuca.

Gurd. V. Gord.

Gyarus (= KotQO^) in.sula 24, 15.

Gymnosofistae, nudi sapientes 23, 20.

Gyronimus v. Hieronymus.

Gyso V. Giso.

Gy.sus V. lesus.

H.

Habendum castellum, Eemiremont CVos-
ges) 442, 10.

Habia, Habiathar v. Abia, Abiathar.

Hadrianus I. papa 37, 30.

(Haelymaei), Helimei 23,20.

Haeu V. leu.

Haigulfus V. Aigulfus.

Hainandus v. Aigina dux.

Hair. v. Char.

Harimbertus v. Arnebertus.

(Harmodius), Armodius, Aoidius, Athe-
niensis 52, 10.

(Harpalus), Arpalus 53, 10.

Hasuerus v. Asuenis.

Haymo miles Caroli principis 326, 30.

Heber, Eber, fil. Salae, 20, 20. 23, 10.
30, 5. 38 ; f i 1. : Falech, Deboc, Tacten,
lectan.

Heberi v. Hiberi.

Hebraei, Hebrei, Ebraei, Ebrei, Aebraei,
Aebrei 19, 15. 23. 24, 1. 33, 10. 42.
44. 45. 47—49,1. 50—52, 69,10;
reges: v. luda; Aebreus: Neemias.

(Hebron), Cebron, urbs 27, 10.

(Hebron), Cebrum, Cefron, fil. Cahaad,
31,25. 32, 1.

Hebron v. Abdom.

(Hebrus), Ebron, fl. 25, 20.

Hecate 32, 25.

Hector, Haector, fil. Priami rogis Troian.,
196. 197. 199,1; uxor: Andromaca;
filii 199,1.

Hecuba, uxor Priami regis Troian.,
196, 20. 197, 30. 198.

Hela V. Ela.

Helarius v. Hilarius.

Helami, Eiam 27,20. 30,20; fil. : Sa-
meas.

Helcana v. Elcana.

Heldad proph. 30, 15.

Helena, uxor Menelai (falso Memnonis
196) regis, 45,15. 196. 198. 199,1.

Helena, Aelena, mater Constantini imp.,
43, 25. 66, 10. 388, 1.

(Helena), Aelena, oppidum, Elne (Pyr6-
nies - OrientalesJ 67, 5.

Heli, Helis, Eli, sacerdos 27,1. 31,20.
39, 30. 47 ; Heli, Helii, genus 23, 15.
27, 10; fil.: Hneis, Ofni.

Heliacim v. loachim I.

Helias, Heliar, Aelia, Thesbites, proph.
27,25. 30,20. 31,15. 48. 337,5; He-
lias novus dicitur Arnulfus ep. Mett.
441,15.

Helicon mons 25, 15.

Helisabet, Helisafit v. Elisabeth.

Heliseus, Helisaeus, Helisei, Heliseae,
proph. 27. 30, 20. 48, 20.

Heliud V. Eliud.

Hellada 21, lO; Etiada 21, 5. — Hellenes
21, 15. Cf. Graeci.

Helmo fpotius Elmodad), fil. lectan,
23, 10.

Helvidius, fil. Ragneri militis, 429,10;
fil.: Ragnardus.

Hember v. Tiberis.

Hemeras (i. e. Heliachim) v, loachim I.

Heracleoticae v. Herculeae stelae.

(Heraclius), Eraclius, Eraglius, Aeraclius,
Aeraglius, imp. Rom. 19, l. 42, 10.
120,30. 121,1. 151,20 — 155,25.
399,40. 409; uxor: 2. (Martina) ;
fil.: 1. Constantinus III. Cf. David.

(Heraclius), Aeraclius, patricius Africae
(cumfilio imperatore confusus) 151,20;
fil. : Aeraclius imp.

(Heraclius), Eraclius, Aeraclius, tribunus
lovianorum 93, 15. 94, l.

Herchinoaldus v. Erchinoaldus.

(Hercules), Ercoles 47, 1. — Herculeae,

'quod estHeracleoticae stellae' (= cfti
lia) 23, 1.

(Hercules), Ercolcs v. Osorton.

Heridanus v. Eridanus fl.

Hermen. v. Ermen.

Hcrmus (= £101.105) A- 25,20.

Herodes I. Ascalonites procurator Idu
maeae 55, i; fil.: Antepater.

Herodes, Aerodes, II. i-ex lud. 41, 1
54,15. 55,25—57. 517,25; uxor e
filii 56,15. 57.5; f i 1. : Arcelaus.

Herodes III. tetrarches Galil. 58, 20.

Herodes (potius Aristobulus) , patt
Agrippae I. regis lud., 58, 20.

Herpinus comes Ultraiur. 138, 15. 142,2'

Herpo, Erpo, gcnere Francus, comf
stabuli, postea dux Ultraiur. 120, K
140,10. 141, 20. 142.

Heruli, Heroli, Eroli, Aeroli 76, 20. 7i
204, 35. 210, 15. 211.

Hesiona, Haesiona, fil. Laodemonis reg
Troian., 195. 196.

Hesperia = Italia 211.

Hesu v. lesus.

Hiberi, Hibeni, Iberi (Asiatici) 24,
25, 10. 62. — Ebria, Ebrea 54.

(Hiberi), Heberi (Hispani) 21 ; Hibe;
qui et Tirreni, 21,5. — Ebcria 60,
Uberia 22,1.

Hibernia insula 138, l. Cf. Scotia.

Hictiofagi v. Ichthj^ophagi.

Hiebuseus v. lebusaeus.

Hienozias (= leu, Ozias) proph. 48,

Hier. cf. ler.

S. Hieronimus, Gyronimus, cogn. Eus
bius, presb. 34. 42, 10. 69, 20. 93
123, 5.

Hieronymus, fil. Karli principis Fran
429.

Hierosolima, Hierusolima, Hierusoleir
Hicrusolimae, Hierusalem, Hyerm
lima, Hyerusalem, urbs 18,25. 27,
28,25. -29,1. 31. 41,1. 45,5. 47,!
48,10. 51. 52. 54,5. 55,1. 56. 68
60. 6-2. 66,10. 69,10. 126,30. 127,
154,5. 162,5. 196,1.351,25.386,
387,5; Hierosolimitanus patr. 386,
387, 5; Hyerusolimarum ep. : lacob
Semion I, Marcus, Thomas (?).
Hierusalem, Iherosolima, caelee
342,10. 343,5. 351,30.

Hiesus, Hieu v. lesus, leu.

Hilftrius, Helariiis, Aelarius.

S. Hilarii basilica Pictav. 102,30. 114,
175, 15. 269,10. 379, 25. 394.

Helarius papa 36, 5.

S. Hilarius ep. Pictav. 43, 30. 67,
68,5. 269, 15. 394, 15..

Hild. cf. Chiid.

Hildigardis, uxor 3. Caroli (Magni)
Franc, 473.

(Hilmegis) Langobardus 111,1.

Hioues

loas.

541

<}. lones.

:hu.s ), Inparcus, tyrannus 52, 10.

ensis), Ypponensis, civ. 84, 25.

n V. leroboam.

, Ysiandon vel Issoudun 189, 20.

nses V. Isauri.

0, Spalis, urbs 72, lO. 73. 76,1.

Hispanii 21, 20. 24, 30; Hispani,
Terreni, 24, 5 ; Spaniorum pro-
e 69,20; Spanus 70,1. — Hi-
i, Hispaniae, Ispania, Espania,

labin rex Chanan. 26, 20. 39, 15.

labolonita v. Zabolonites.

lacinctus (= Zd/.vx&oq) insiila 22, i.

lacob, qui Israel appellatus est, fil. Isaac,
26,5. 30. 31,25. 39.1. 44; uxores:
Lia, Rachil ; fil.: Le^a, losoph.

lacob, fil. Matthan, 30, 15 ; fil. : loseph.

lacob, fil. Magliavi com. Britann., 114, i.

(lacob), Zacob 126,25; fil.: Symon.

lacobus lustus, fr. Christi, ep. Hiero-
solym. 58, 15. 59, 25.

Galaidites 26, 25. 39, 20.

lar V. laer.

panogalia 22, i
i V. Pannonia.
; C= .^porades) insulae 24, 20

I. V. Danubins.

II, 15. — Histria 200, 5;

Isti

iae Spania, Spaniae 46, 15. 62. j^^^ "j^ j^^
, 67,5. <0, 20. 71. /5,25. (6.1 4- -
, 90. 91, 10. 92, 10. 105. 106,20. | ' ^*

110,5. 115,30. 116,1. 117, 5. laneculus mons 50, 1.
121. 125. 126,20. 132. 133. lanua civ. v. Genava.
5. 158. 162,20. 1G3. 178,1. jj j^^^^j^ j^f^^ gl j^ 18 ,.

5. 239, 20. 270, 5. 278. 2/9, lO. ^,0^33 , ^^ , ^ ^J . c.an,er Magog,
.5. 284,25. 291, 10. 292,10. Made, Ivan, Thobel, Moroc Tpas
0. 328, 10. 345,35. 400,5. 411; I Cetthin. ' ^ '

nia maior 22, 1 ; Spania Terra-
sis 25, 1 ; Spaniae, Spanus, limes
149,5; reges: v. Wisigothae. Jlared, lareth, (Thareth 20,10), fil. Ma-

lalehel, 20,10. 30,1. 38; fil.: Enoch.

lason, nepos Peliae regis Graec, 194 —
196, 1.

lassus insula 22, 20.
Iberi V. Hiberi.

(Ichthyophagi), Ictiofagi,Hictiofagi22, 15.
24, 15.

Idacius, Idatius, patricius 78. 79, 1.
202. 210,25. 211,1; uxor: Eugenia.

(Idaciusl, Ydatius, Udacius, Adacius,
chronographus 69. 92,23. 123,5.

Idcina villa, Ursineg villa Jiodie deatructa
fSeiiie-et- OiseJ 415, 1.

Idicius V. Ecdicias.

Iduberga v- Itta.

Qdumaei), Idomei 24,1; Idomea gens
44, 15.

(IcbnsaeusJ, Hiebuseus, fil. Canahani,
22,10. — lebussaci 25,5; Gebraei
24, 1.

leconias rex lud. v. loacliim II, Sede-
cias.

leconias (= lecemia), fil. leconiae, i. e.

loachim II. regis lud., 30, 10.
leconias jn-o Achab rege Samar. 31,5;

fil.: lorani.

Itta.
Chlod.
nes), Olofemes, Olofornes 43, 5.

as V. Hunericus.

8 I. papa 36, 30.

8, Onorius, imp. Rom. 43, 35.

■2. 77, 20. 89, 15. 94, 15.

ia, Horomista, Ormisda, papa

. 208. 214, 5. 267, 25.

18, Ospicins, reclausus 92, 5. 116.

s V. Tullus Hostilius.

11. Drogonis, abba.s Fontan. 516.

f/ortatsc Chucus mnior donin.gi

8 437, 25. 438, 1.

u», Honoricus, rexWandal. 84,20.

n.<» fpolius Thrasamundu») rex
lal. 206,20; uxor: Amalefreda.

Chuni.

linia V. HieroHoIima.

j), Ygenu«, papa 35, 5.

, Ercani 23, 16. 53, 5. — Hyr-
e 23, 25.

lu.s), Krcanii.s, TArcanu» 57, 5), fil.
indri, rex et «acerdo» Iiid. 64, 2.^

lectan, Lectan, fil. Heber, 23, lO; fil.:
Helmo, Salef, Asarmoth, Cyduran,
Derra, Ezeh, Declam, Gebal, Abi-
nielech, .Sabat, Eiifer, I^iivilat.

(lercmia.sj, IlieremiaH, Ilicriinias, fil.
Celciae, proph. 28. 30,20. 31,15.
60,5. 51.

66,6. 57,5; ioror 57,5; fiiius Inerichoi, Ilicncho, urlm 177,20; Ilieri-

cuiitiiia iirli.t 342, 10.

Is. (leroboam), Hiroboam, Geroboam, fil.

Nabath, I. nx Samar. 27, 20. 31.
48, 5; fil. : Abiim, Nalmt.

leroboam, fil. loan, H. rex Hnmar. 81, 10;
(= lOuzrj; insula 22,1. fil.: AznrinN.

, laer. leronna fl. v. Gnronna.

(lesus), Hiesus, fil. losedech, sacerdos
magnns 31, 15. 51, 25.

(lesus), Hiesus, Hiesu, Hesu, Gesu,
Gysus, fil. Nave, 25,5 — 27, 10. 28, 10.

29, 10. 30, 15. 39, 5. 45, 1.

(leu), Hieu, Haeu, Eu, fil. Namsi, rex
Samar. 31,5. 48, 25.

Igne, Igni, fl., Inn 180,20. 182, 1.

Illium civ. 241. Cf. Troia.

niurius V. Danubius.

(Illyriil, Illirii, Uluri, Yllirici 21. 53,1;
Galli Illuriani 21, 15. — Ylliria 21,25;
Illirieum 203, 5 ; Liricum 64, 20.

(Imbros), Ymbrus, insula 22, 20.
Immo iudex 444, 5.
Importunus exconsul 209.
Indi. Indii 23. 24, 1. — India 20, 20.
22,25. 23.

Indice (= ru-Six»-) 21,20.

Indus fl. 53,10; Ydos, qui et Fison
(= ^Eiaov), fl. 25, 20.

Ingoberga, uxor 1. Chariberti I. regis
Franc, 108, 20. 239, 30. 290.

Ingobertus nobilis Francus 169,1. 318,10.

Ingobodes 'graffio' 141, 25.

Ingonieris, Ingomiris, fil. Chlodovei I.
regis, 101. 260. 261,5. 343,45. 344,1.

Ingundis, uxor 3. Chlotharii I. regis
Franc, 106. 285, 20. 286.

(Ingundis), Sedegundis, Sidegundis, fil.
Sigyberti I. regis Franc, uxor Cher-
niengildi , fil. Lcubighildi regis Visi-
goth., 92, 1. 116. 117, 10.

Iniuriosus ep. Turon. 106, 15.

Innocentius I. papa 36, 1.

Innowales, Aenovales, comes Sogiont.
165.

Inparcus v. Hipparchus.

loab, fil. Sarviae, dux lud. 27, 15.

loachas, loaza, lonaani, fil. losiae, rex
lud. 28, 15. 30, 5. 33, 30. 51, 1.

loachas rex Samar. 31,5; fil. : loas.
Cf. Achab.

loachim, loacbem, loazim, cogn. Eli-
acliim, Hcliachim, Heliacim, (Hemeras
33, 35), fil. losiae, I. rcx lud. 28. 30.
31, 1. 33. 40, 10. 50,5. 51, l; fil.:
loachim II (leconias), ifalso Sedicins).

loacliim, loachin, loacim, lon/.iiii, ((|iii
ct lechonias 51, 25 ; Icconias, ficconia.s

30, 10), fil. loncliim copn. Helincliini
(Hcmern.s 33,35), II. nx lud. 28,20.
;J0, H». 33,35. 40,10.50.61,25, 52, l;
fil.: Salntliiel, Fannca, Salo-Sarct,
Icconias, Ortnmo, I)ei'bi.

loacim III. rcx lud. v. Scdccias.
loncliim, fil. loHuc, nnccrdoB 81,20.
londn 31,15; f i I. : Aiiiom.
I..nM, fil. Oco/.inc, icx Iiwl. 27, .'lO. 28,1.

30, 6. 3:1, L'.-.. 10. I. 4H, 15; fil.: Aincs-

linx.

loa», fil. IiwiclinH, rcx Snnmr. 31, i».
•IH; fi I : I. rr.l,..illii II.

542

loatliam — Ladiomena.

loatham, loatam, lonathan, fil. Oziae,
rex lud. 28. ;!0, 5. 31,1. 33,25. 40,1.
50; fil.: Achas.

loaza V. loachas.

lob 514, 20.

lobrilla, lupille 173,1.

lodefat sacerdos 31, 20.

lodrus V. lotrus monast.

S. lohannis eccl. Agaun. 339, 10.

S. lohannes Baptista 30, 20. 57, 25.

S. lohannes, loannes, apost. 61. 62,1.
520, 20 ; lohannis euangelium 58, lo.

lohannes, fil. Constantii, I. papa 36, 15.
83, 25. 208,40 — 210. 214.

lohannes 11. Mercurius papa 36, 15.

lohannes III. papa 36, 20.

lohannes IV. papa 36, 30.

lohannes V. papa 37, 15.

lohannes VI. papa 37, 20.

lohannes VII. papa 37, 20.

lohannes ep. Constantinop. 125,25 —
127, 1.

lohannes reclusus Cainon. 378, lo. 381.

lohannes solitarius Lipar. 421, 15.

lohannes tyrannus 72, lO.

lohel, fil. Bathuhel, proph. 28, 5. 30, 20.
31, 15.

lohel, fil. Samuhel proph., 31, 25.

loiada, luiadae, saccrdos 27, 30. 28, i,

48, 15; uxor: Zosabiae; fil. : Zaccha-

rias.

lon 24, ao. — lonas 24, 15; Hiones 21, i.
— lonia 22, 5. — lonides civitates
24, 20.

lonaam v. loachas.

lonas, fil. Amathi, pi-oph, 28, l. 30, 20.
50,1.

lonathan v. loatham.

loppe V. Zafad.

loram, fil. losafath, rex lud. 27, 25.

30,5. 31,1. 33,20. 39,40. 48,15;

fil.: Ocozias.

lorani, fil. leconiae (polms AckabJ, rex
Samar. 27, 25. 31, 5. 48, 25.

loram sacerdos 31, 15.

lordanes fl. 25, 20. 26, lO. 29, lo. 57, 25.

losafath, losafat, fil. Asae, rex lud. 27.
30,5. 31,1. 33,20. 39,40. 48, lO;
fil.: loram.

losedech, fil. Sareu, sacerdos 31, 15.
51, 25; fil. : Hiesus.

loseph, fil. lacob patr., 44.

loseph, fil. lacob, 30,15; uxor: Maria.

loseph scriptor 45, 5.

losias, (Osias 51, 25), fil. Amos, rex lud.
28. 29, 10. 30, 5. 31, 1. 33, 30. 40, 5.
50,5. 51,25; fil.: loacira I, loachas,
Sedicias, Salum.

lotrus, lodrus, monast., Jouarre (Seine-

el-Marne) 490, l. 492, 15.
(lovianus), luveanus, (lovinianus 41, 35,

lulianus 43, 20. 68, l), imp, Eom.
41,35. 43,30. 68, 1.

lovianus, luvianus, (luvinianus 89, 15
= /ot)i»ius), tyrannus 71, lo. 89, 15,
94.

lovianus (lovinianorum, tribuno Greg.
Intellegihir lovia cohors) 93,15. 94,1.
lovis Maximus 59, i. 196.

lovis mons, Montjou, 'grosse S. Bern-
hard' 183, lo.

(Iphitus), Ipitus, rex 19, 10. 29, 25.

Isaac, Isac, fil. Abraham, patr. 26, 5.
30. 38,40. 39,1. 44; fil.: Esau,
lacob.

Isaar, fil. Cahaad, 31; fil.: Core, Na-
bith, Zazyr.

Isabin (= IsabiniJ 22, 15.

Isacius, Hysaciiis, patricius Rom. (= ex-
archus liav.J 155.

Isaias v. Esaias.

(Isauri), Hisauiienses 24, 5.

Isciona vicus, Essonne prope Corbeil
307, 15.

Isera fl., Isere 82, i.

(Isera), Isra, Esera, Esara, fl., Oise
128. 169,10. 178,20. 179,15. 319,5.

(Isidorus), Hysidorus, ep. Hispal. 123,5.

Ismail, fil. Abraham, 44, lO. — Ismaili-
tae 44,10; Ismahelitae 177, lo. Cf.
Sai-aceni.

Ispanogalia v. Hispani.

Isquiiinus v. Esquilinus.

Israel, fil. Isaac, v. lacob. — Israel
filii 26, 10. 27; Israel, Israhel, populus
18. 19,1. 42. 45,5. 48. 49,15. 50.
58,1. 113,1. 471,15; Israhel semen
20, 1, 29, 1. — Israhelitica vice 365,5.

(Issi limen), Yssillime (= 6 "loooii
liyir\v) 25, 15.

Ister fl. V. Danubius.

Isti V. Histria.

Italia, Aetalia, Aetbalia 22, i. 44,1.
47, 15. 64, 15. 75,1 — 78,1. 79,5. 80,15.
82,1. 88,20. 90,30. 92,10. 94, lo.
104,1. 105,30. 106. 110,25. 111.
118,10. 119,10. 121,5. 127,10. 132.
133,20. 138,1. 156,20. 184,15. 185.
203 — 206,25. 207,35. 208,30—
212,20. 213,35. 214. 240,1. 241,20.
284,30. 301,15. 336,15. 432,25;
reges: v. Langobardi, Ostrogothae;
patricius: Narses. (}f. Hesperia.

Ithaiiiar, Ythamar, fil. Aaron, 31,30.

Itta, Hitta, (Iduberga sive Itta 474, i),
uxor Pippini I. maioris domus, 454
—457. 474, 1.

luda, fil. lacob, 30, 5. — luda filii
27, 15; luda tribus 19, 10. 26, 15.
27,10. 31. 47,25. — luda (populus
et regnum) 28, 20. 31, 5. 48. 50. 56, i.

— ludaei, ludei 18. 23, 20. 24, i. 39, 25,
40, 10. 42, 30—44, 15. 45. 48, lo. 50

— 53,25. 54—61,20. 62,153,5. 196,1.
409,25. 514,35; ludaea gens 45,1.

48, 5. — ludaea, ludea 50—52
53,5. 54, 10. 55, 1. 56, lo. 59. i
reges: v. p. 27, 30. 31. 33. —
daicus ordo 388, 25.

ludacaile, ludechaile, ludicaila,
Britaun. 160. 400,20. 416.

ludas Gaiilaeus 57, 15.

ludas traditor 338, i. 489, 35.

ludit liistoria 52, 5.

luiada v. loiada.

lulia, fil. Augusti imp., 57, 5.

lulia (Domna), uxor Severi imp., 63.

lulia mulier quaedam 444, 15.

S. luliani basilica Brivat, 90, i, 95,
98,5.

lulianus I. imp. Rom., iuris peritus 32
63, 10.

lulianus II. malus, imp. Rom. 41,

67,25.

lulianus imp. ■;;. lovianus. i

lulianus defensor eccl, Rom. 209, 31

luliorum familia 47, 20. — lulia g
(familia 200, l) 49, i, 199, 20. 20(

lulius papa 35, 25.

lulius, fil. Ascanii, 47, 20. 49, i,

lulius V. Caesar.

lulius Proculus 49, 1. 199, 20.

S. lumeris cella 369, i.

lunantus locus, 'Za valUe de Zuna
270,25; monast. : S. Martini.

lustinianus I. imp. Rom. 42, 5.
85 — 88. 91, 10. 110, 5. 293, 30; u:
Antonia (potius Theodora).

lustiuianus , nepos lustini II.
115,10; filius et filia 115, lo.

lustiuiaaus imp. Rom. v. lustinus

lustinus I. senior, imp. Rom. 42, 5.
208,30. 209. 214; uxor: Eufimi;

lustinus, (lustinianus 91, 30), II.
Rom. 42,5. 110. 114,10. 115, 24
294,1. 301,5. 379,5. 388. 389|
uxor: Suffia; filius et filia 11{

lustinus comes, vir inluster 389, 5.

luvan, Ivan, fil, laphet, 21; fil. :
san, Tharsis, Cythii, Rodivivi, Pr;

luvianus, luvinianus v. lovianus.
K V. C.

Labain (= AaPiEifA), fil. Mestraim, 2

Labaion v. Abdom.

Laban 44, 20; fil. : Lia, Rachil.

Labaris v. Liparis insula,

Labdon v. Abdom.

Labdone, Abladone, proph. 27, 30. 3

Labies v. Libyes.

Lacedaemonii 48, l ; Lacones 24, 1

Lactantius scriptor 66, 15.

Ladiomena (= K}.vX,oyiZvo.i) civ.

I

Lagus

Luixdunum.

543

2,15; fil.: Ptolemaeus.
rtus abbas Curbion. 492, i.
5 vicus, Lambres (Nord) 297,1.
, Lamec, fil. Matusalam, 20, lO.
38, 15; fil.: Xoe.

leberti basilica Leod. 173, l.

ildis, fil. Childerici I. regis

., 264,5.

selus, fr. Xanthildis reginae,

5. 410.

:us ep. Paris. 424. 425, lO.

:us maior donms 130. 131. 302

. 306. 311,5.

irehiep. Rem. 515,20.

irdi 91,15. 110. 111. 118,10.
0—121,5. 127, IH. 134,1. 143
,. 155. 183 — 186,1. 239,20.
0. 285,1. 410; reges 143,10;
s: Alboenus, Clep, Autharius,
Adaloaldiis, Charoaldus, Chro-
irius, Chairibertus I, Aistulfus,
erius; duces 143,10. 145,15;
s: Chamo, Zaban, Rodanus,
fdus, Nuccio, Ago, Autharius I,
rius II, Taso; Langobardus :
egis). — Langobardia 183.
in, Laudemon (= Laomedon),
roian. 195; liberi: Priamus,
aa.

!1. 24,5. 42. 47—49,10. 50, i.
. 214,25; reges (Alhani): Ae-
Ascanius , Silvius Po.9tumus,
SiUnus, Aegyptius Silvius, Capis
s, Carpentus Silvius, Tiberiu.s,
pa Silvius, Aremolus Silvius,
inus Silvius, Procas Silvius,
us Silvius. — Latinae litttrae
; Latinus sermo 243, 5 ; Latine
. 123, 10.

U8 villa, Lagny-tur-Mame (Seine-
me) 415, 5.

us viila in Brieio sita, Lagny-
(Oiae) 423, lo.

rex 47, 15.

I locu», Laffnux fAisne) 128, i.
Sainl-Jean-de-Lonne (Cote-d' Or)
b. 150, 1. 167,80. 408, 1.
8 silva, 'forit de Livry' 169,5.

im CIavatnm,Laudunum, castrum,
170, 1'). 320, 15. 347, 10; eccl.:
tri.

ina ,'= Arca Larenliaj, uxor
uli pastoris, 200.

encii eccl. Mediolan. 70, 15.
ins antipnpa, cp. Nucerin. 208,

mcndicun 440, lo.
I (= MuCovEs) 23, 5.

180, 16.
«. Icctan.
'. Lit^r fl.
. Lycii.
1« ' i>. (Angustod.?) 394, 5.

Lemnus insula 24, 20.

Lemodicas urbs, Limoges 189. — Limo-
decini 115, 5. — Lemoficinum 294,20;
Limoticinus pagus 191, 5.

Lena mereti-ix 52, lo.

Leo I. papa 36, 5.

Leo n. papa 37, 15.'

Leo I. imp. Rom. 42, 1. 44, i. 76, 5 —

81. 202,10. 203,10. 210—213,35.

214, 1.

Leo II. minor, imp. Rom. 42, 1.
(Leo m.) imp. Rom. 179, 1.

Leo vir inluster 379, 1. 387; filiae

387, 20.
Leo coquus 105, 5.
Leontius ep. Burdigal. 387, 15.
Lepdini (= Ae(58t]voi) 24, 25.
Lepdon v. Abdom.

Lerinum monast., S. Honorat 433, 25.
Lesbus, Lesbius, insula 22. 24, 20.

Lesio (= Leudegasius) ep. Magunt.

139, 10.
Leub. V. Leuv.

Leudebertus dux 160,1. 414, 15.
Leudefredus dux Alamann. 125, 20.

Leudegandus, Leudegangus, ep. 'ex par-
tibus Provinciae' 504, i. 505, 10.

S. Leudegarius ep. Augustod. 122, 10.
169. 318, 20. 319.

Leudemundus op. Sedun. 120,10. 142.
143,1.

Leudesius, fil. Erchonoaldi, maior domus
122. 169. 318, 20. 319.

Leudicum urbs, LiiUich 325, i; basi-
lica: S. Landeberti.

Leudisdus comes stabuli, patricius Pro-
vinciae 124,15. 125,5.

Leundes (= Leonides, pater Origenis,)
63, 15.

Leutharius dux Alamann. 165,25.

Leuv-, Fieiib-.

Leuva I. rei Visigoth. 91,10. 110,5.

LeubighiJdus, I>(ubegildus, Leuvildus,
Leubildus, rex Visigoth. 91,10. 110,5.
116. 117,10—119,1. 126,10. 302,10;
nxor<!s: 1. uxor 116, 1, 2. Goae-
sinda; fi 1. : 1. Richaredus, Chermen-
gildus.

Loubila fomina 373, 25.

Lnvi, Lowi, fil. lacob, 26, 5. 31, 25. 39, 1 ;
fil.: Gesson, Cahaad, Mrreri. — Lcvi
tribuH 27,15. -- Lewitao 31. 32,1;
Lovitici, Lowitici 31, 20. 32,5.

I..i)i, til. Laban, uxor lacob, 44, 20.

LibanuH niouM 26, 15.

Libiriu» papa 35, 30.

Libics (= AiPnjvoi) 21, 15.

LibicHtini (= Ai)T(Jxivoi) 21, 16.

Librani (= ]h{',qu\in) 24, 5.

(LibycH), Lihics 22,15; L/ibioM 24,1;
Liiboo» 22, 10. — Libid 23, 1.

41,30. 66; fil.:

Licii V. Lycii.

Licinius imp. Rom.
Licinius.

Licinius, fil. Licinii imp. Eom., 66.

Lidi V. Lydi.

Liger, Leger, fl. 71,25. 73,20. 83, 20.
102,30. 113,15. 128,20. 130,15.
147,10. 149,5. 169,20. 175. 180,5.
181, 1. 186, 20. 187, 10. 188,25. 189,20
— 19|., 20. 245. 260,5. 286,20. 294,10.
297, 20. 327, 25. 404, 25. 406, 5.

(Ligures), Lygires 24, 5. — Ligurgia
204, 30.

Lilia, (Arilewa 202), uxor Theudori vcl
potius Theodomeris regis Ostrogoth.,
78. 79,15. 202. 203,10. 204. 210. 211.

Limodecini, Limoticinus v. Lemodicas.

Limulus V. Romulus.

Lingonas, Lingonica, urbs 65, 25. 105,5.
139,5. 149,20. 407,35; ep.: Gre-

gorius.

Linus papa 34, 25.

(Liparis), Lyparis, Labaris, insula 209,40.
214, 30. 412, 15.

Lippia fl., Lip2)e 177, 5.

Liricum v. Illyricum.

Litorius dux Rom. 72, 25. 73, l.

Loa fl., la Louet 131,5.

Locoficus V. Lucofaus.

Locria 21, 25.

Logium monast,, Caudebec (Seine-Infe-
rieurej 492, 10.

(Lollius), LuUius, (Marcus) 56, 30.

Lomacensis pagus 517, 1.

Longinus ep. Pamar. 84, 25. 85, 5.

Longolarium, Longlier prope S. Huhert
312,30. 405, 1.

Lopus V. Lupus.

Lossowium v. Luxovium.

Lotharius v. Chlotacharius.

Lucani 24, 25.

Lucapantus (= Auxc/.pritTo'^) mons 25,15.

Lucas euang. 67, 15.

Lucca castnim, Loches (Indre-et-Loire)

180, 5.
Lucd. V. Chlod.
Lucdunum v. Lugdunum.
Lucerius prcsb., mon. 9, 86.
Lucifcr op. Calarit. 67, 15.
Liicius I. papa 35, 30.
Lucins imp. v. CommoduH, Voriis.
Lucius sonator Trov. 89,20. 94 ; uxor 94-
Lucofau.H, liocofious, noin-Iioi/nt du Fays
prope Lawlnnuia 122, m. 170, 5.

320, 10.
LuculluH imp. 64, 2.'..
Ludiin (= Aot'rti, fil. Soni, 23,6.
Ludim, fil. MoHtraim, 22, 10.
Lu(;dtiniim Galliai', Lujfduimm, Lugdo

niiin, Liioduiiiitii, iLiiiiluiiiini 67, lU),

liv . r. 1/011 fif., 2.'. «3, 1.'.. 07,10. 176, ?n.

544

LuUius

Masefath.

176, 15. 183, 25. 245, 15. 406, 30.
417, 20. 486, 20; Liig-dunenses, Lug^du-
niuscs, ep. : Aethorius, Secundinus,
Aridius, Gcnesins. — Lus^dunensiuin
prov. 68, 15; Lug^dunensis pagus 188,20.

LuUius r. LoUius.

Lun.a civ. 156, ao.

Luna, fil. Cleopatrae reginae Aegypti,

56, 25.
Lupadus insula 22, 20.
S. Lupi eccl. Trec. 112,5.
(Lupus), Lopus, dux Campan. 116,20.

Lusitani, Ljsitani 21, 15. 25, l. — Lu-
sitania 22, 1. 55,5. 71. 76. 77,20.

Lutecia v. Parisius.

Luxovium, Lussovium, Lossovium, mo-
nast., Luxe^dl 122. 134, 15. 136, lo.
142, 30. 168, 15. 169, 10. 317, 20.
318,25. 491,5.492,10; abb. : S. Co-
lumbanus, Austasius, Waldebertus.

Ljcalli (= AivaXaioi.) 22, 15.

Lycaones 24, 5. — Licaconia 23, i.

(Lycii), Licii 22; Legii 24, 15. — Lycia

23,1.
(Lydi), Lidi, Lidii 22, lO. 23, lO. '^2,b;

rex: Croaesus. — Lydia 23, i.

Lygires v. Ligiu-es.
Lyparis v. Liparis insula.
Lypti (= AEjmg) 23, i.
Lysitani v. Lusitani.

iTI.

Macedones, Macidones, (Medones 21, 15)
18,30. 19,10. 21. 24,5. 43,1. 45,20.
46. 50. 51,1. 53,10. 54,5. 78; reges:
Caranus, Phyliphus I, Arepos, Alexan-
der Magnus, Phyliphus III, Demitrius
(PoUorcetes), Felepus (= Pseudo-
philippus) ; r eg e s (Ae(jypti) : v. p. 32.
40 ; Macedus : Alexander Magnus. —
Macedonia 21, 20. 45, 20. 64, 20. 93, i.
202, 10. 210, 25. — Machedonia urbs
metropolis 196, i.

Maces 23, i.

Machabei 54 ; Machabeorum liber 54.

Machis v. Malachias.

Machizei (= Mazicei, Mcti^txEe) 24, lO.

Macrinus, Magrinus, Magrianus, imp.
Rom. 33, 10, 41, 15. 43, 20. 63, 20.

Macrones 22, 15.

Made, fil. laphet, 21, l.

Madianiti, Madianei, Madiani, Madianen-
ses 24. 26,25. 39, 15 ; Madianitae
maiores 25, lo. — Madiam minor 25, 10.

M(a)eander fl. 25, 20.

M(a)eothes 21,15. — Meotides paludes,
mare Asow 242.

Maeroeus v. Meroveus.

Magardi (= Macardi) 23, 20.

Magartae 22, 15.

Magi populus 24, 1.

Magienissis (= Magi menses) sacerdotes
Pers. 40, 15.

Magliavus comes Britann. 113,25. 114, i;
fil. : lacob, Warocus.

Magnacharius, Magnicharius 108. 114,1;
uxor 108,15; liberi: Marcitrudis,
Ciuccio, Wiolicus.

Magnentius imp. Rom. 43, 25. 67.

Magnovillare villa, Grandvdliers-aux-
Bois? 419,35.

Magnus presb. 386.

Magog, fil. laphet, 21, i.

Magonae, Minorica, civ., Mahon 25, i.

Magones 22, 15.

Magontia, Magancia, Mogancia, Mocon-
cia, Magontiacus, Mogancensis, urbs
59,5. 63,25. 84,5. 121,10. 139,10.
158,15. 412,5. 517,35; ep.: Lcsio,
S. Bonefacius. — Macancinses 165, lo.

Magrinus v. Macrinus.

Maioiianus, Magiorianus, imp.Rom. 44, i.
76. 247, 5. 249, i.

Maioriea v. Pollentia.

Malaberga v. Amalberga.

Malachias, Machis, proph. 28, 25.
30,20.

Malalehel, Melelehel, Malahel, fil. Cainan,
20, 10. 30, 1. 38; fil. : lared.

Maldras, Maldar, rex Suev. 76.

Malidunense v. Miiidunense castrum.

Mallulfus ep. Silvanect. 304, i.

S. Mamertus ep. Vienn. 266, 15.

(Mammaea), Mammea, Mamea, mater
Alexandri imp., 41, 20. 63, 25.

S. Mammes mart. 379, i. 386. 387, l.

Mammeus v. Regulus.

Mammezo matroua 378, 25. 385.

Manaem, Manae, Mane, fil. Gadi, rex
Samar. 31,10. 50,10; fil. : Falacias.

Mannasse tribus 26, 25. 45.

Manasses, Mannasses, fil. Ezechiae, rex
lud. 28,10. 30,5. 31,1. 33,30. 40,5.
50, 5; fil. : Amos.

Manaulfus Burgundio 167.

Manoe 27, i ; fil. : Samson.

Mautio comes, consobrinus Waiofarii
principis Aquitan., 188.

Mantua urbs 54, 25.

Maraton 24, 15.

Marcellinus patricius 77, 5.

S. Marcelli eccl. Cabillon. 118,20. 124.
127,15. 302, 5.

Marcelhis papa 35, 20.

Marcellus cons. 53, 25.

Marcianus, Martianus, imp. Rom. 41,40.
43,35. 73,5. 75. 76; nxor: Pulceria.

Marcitrudis, Marcytrudis, Marchytradis,
fil. Magnacharii, uxor 2. Gunthramni
regis Franc, 91,5. 108.

Marcius v. AncusMarcius,Martiuscampus.

Marcomeris dux Franc. 93,10. 94,5;
Marchomiris, fil. Priami, princeps
Franc. 244 ; f i 1. : Faramundus.

Marcovefa, Merovefa, uxor 4. Chs
berti I. regis Franc, 239, 30. 290.
Marcus euang. 59, 5.
Marcus papa 35, 25.
Marcus ep. Hierosol. 62, 20.

Marcus Anrilius Antoninus (Antunius (
imp. Rom. 33,5. 41,15. 62. 63.

Marcus referendarius 115,5.

Mardi 23, 10. 53, 5.

Mardocheus proph. 29, i.

Marebodus miles Caroli priucipis 326,

Margum oppidum 65, 15.

S. Mariae in Monte episcopi prae
Rngger.

S. Mariae eccl. Nivial. 473, 25. 4'
porticus: S. Agadae.

S. Mariae eccL Paris. 356, 30.

S. Mariae basilica Pictav. 382,20. 385,
387. 393,5. 394; abbas: Arnej.
selus.

S. Mariae altare Calensis 498, 30.

S. Mariae altare Trever. 465, 20.

S. Maria, uxor loseph, 30; S. Man

assumptio 515,35; chorus 502,10.
(Maria), soror Heraclii imp., 154, n

fil. : (Martina).
Maria, fil. Ambram, soror Moysis, 30.

31,30.
Maria, soror Lazari, 385,5.
Mariandeni 21,15. 22,15.
Marius miles 84, lO.
Marmaris 22, 25. — Marmaredae 22

Caramantes, qui ct Marmaredae, 24

Maro V. Virgilius.

Marolegia villa, Marlenheim in Als

142,20.
Maroveus v. Merovechus.
Marsilia v. Massilia.
Martha nova dicitur Eadegundis re|

370,20.
Martianus v. Marcianus.

(Martina), fil. Mariae, uxor 2. Her

imp., 154, n. 4.
S. Martini monast. lunanti 270, 25.

S. Martini, Marthini, basilica et mo:
Turon. 102,30. 103,15. 105,20.
147,25. 175,15. 189, 1. 192,20.
271. 274,5. 287,15. 298. 36
414,5. 421, 10. 425,1. 493; abl
Vulfardus.
S. Martini castellum Turon. 346, 3(
S. Martini oratorinm quoddam 376

S. Martinus ep. Turon. 70. lOi
113,5. 114,30. 192,20. 268,5. 27
273, 20. 282, 20. 288, 20. 341
347,25. 369,15. 376,1. 382.
S. Martini festum 131, l.

Martinus I. papa 36, 35.
Martinus dux 122, lo. 170. 24i
319, 25. 320.

(Martius), Marcius, campus Rom. 6
Masefath civ. 26, 30.

Masolacus — Munatuis.

545

3US, Massollacus, villa, Malay-
'liYonneJ 143, i. 161,20. 4-22,10.

nas (= Maxovaxoi) 24, 5.

a 23, I.

i, Marsilia, Marsiliensis, urbs
. 66,15. 100,20. 118,5. 128,5.
1. 191, 20. 192, 5. 301,30. 310,25.
30. 406.

: (= ' AXc.aai]voi) 23, lo.

(a) 21,20.

vicus, Jlesves fXievreJ 186, 20.

sacerdos 31,20.

a fl.. Jfarne 489, 15.

a, fil. Eliazar, 30, 15; fil.: lacob.

lam, Matusalaam , fil. Enoch,

0. 30,1. 38; fil.: Lamech.

24.

;us, Mauriacensis, campania 73,25.

ricii mouast. Agaun., St. Mauriee
15. 425, 1.

ricins, Mauritius, martj-r Agaun.,
ione Thebaea 336,5. 421.

us imp. Rom. 42,5. 96. 117,25.
10. 119,20. 126. l-'9,20. 143,10.

5. 152; augTista 126.

ina urbs, Saint - Jean - de - Mau-
;e 183. 184,5. 185,5; Maurien-
is ep. : Aeconius.

inia, Maurittania 23, i. 72, 15.
».

tu8 dux Provinciae 177,io. 178,20.

ii 22, 15.

:ncia, Pont-Sainle-Maxence fOiseJ
10. 319,5.

anus, Maxeminus, Ercoleus, Er-
8, Arculius, imp. Rom. 41,:i0.

6. 294,25 ; fil,: Theudora, Fausta.

anus (= MaximuBj imp. Rom.
0 ; uxor 75, 10.

anus (= C. Gal. Val. Maximi-
DazaJ cacsar 43, 25. 66, 5.

anu)! V, Galerius imp.

inn.M), Mnximns, Maxcinus, imp.
. 41, 20. 43, 20. 63, 25.

U con». a. 523. 209, 1.

if) dux 69,1.

Mae.

nrdi basiiica Saes.sion. 112,30.
20. 289,5. 297,1. 300,30. 493.

irdm» cp. Noviom, 239,26. 288, 15.
.15. 368. 309,20.

20,25. 21. 23,20. 24. 28,25.
). 10,10. 49. 62,5; Mfdonim
riiiiii 61,80; rpgcs: DiiocuJt,
^(fiuii C=r A»tyage$J ; Medus :
cf-M e= ArtiocuN (f»t Arhar.eiJ. —
a 20, 25. 21. 'fl,u. 28,5.

ovillaro villn, MoyviUcr$ (Oi$e)
»5.

inum nrb.s 61, 15. 66, 5, 70, 15.
JO; ModiolnnnnMis cccl. 67,15;
I. : S. Lnurcncii ; cp. : Dionisiiis.

1. R. Meroring'. II.

Mediomatrici v. Mettis.

Mediterranenm mare 196,5.

Medoues v. Macedones.

(Megiste), Migistae, insula 22, 20.

Melanceni 21, 15.

I (Melchiades), Miliciades, papa 35,25.

Melchiam, fil. Phadaiae, 30, lo.

Melchisedech rex Salem. 521,30.

Melchius sacerdos 31,20.

Meldis urbs , Meaux fSeine-et-MarneJ
297, 20. — Meldicum territorium
415, 5.

Melelehel v. Malalehel.

Meletae insula 22, 20.

Meltiacus A-illa publica, Mailly (Sdone-
et-LoireJ 187, 5.

Memnon rex Aethiopiae 45, 15.

Memnon (== MenelausJ, fr. Agamemno-
nis regis, 196; uxor: Helena.

Menelaus 196,5.

Mcnis insula 22, 20.

Menor (= IsmemtsJ fl. 25, 20.

'Mentia v. Mincius.

Mercurius v. lohannes II. papa.

Mercurius v. Mons Mercore.

Mercri f= MerariJ, fil. Levi, 31, 25.

Merofledis, Meroflidis, uxor 2. Chari-
berti I. regis Franc, 108,20. 239,30.
290.

McroM'clius, Mero\criis, Meroheus,
.Meroieus, .Merotiiis, Macroveiis, Ma-
roteus. Merveus, Merociis. Maeroeus.

(Maroveusj ep. Pictav. 388, 20. 392, 30.
39.^.

Merovechus, fil. ChIodeonis(?), rexFranc.
95. 246. 247; fil.: Childericus I.

Merovechus, fil. Chilperici I. regisFranc,
prcsb. 91,20. 109,20. 113,10. 114.
141,25. 239,35. 292,20. 297,20—
299,1; uxor: Bruiiechildis.

Merocus, fil. Chlofhaiii II. rogis Franc,
130, 1.5. 131. 142, 1.

Merovius, fil.Theudeberti II. regisFranc,
139,30. 140,1.

Meroeus, fil. Theuderici II. rcgis Franc,
132,1.5, 140,10. 141.

Merovefa v. Marcovefa.

Mcrovingi, Mcroliiiigii, Meioinchi, vo-
«•aiitur regcs I'i JiiKoniin 95, io. 246, 10.

Mesivi.s v. Nisibis.

Mesopotaiiiiii 2;i,25. 26,10. 44, 20. 54,25.
62. 66,25. 68,1; Mcsopotaiiiiuc rcx:
ChuHnrsatoii. — McBopotniiiiiii 24, 10.

McstraiiM, Metram , fil. Clinm , 22,5;
fil.: Liidiiii, Knemim, Lnbaiii, Neptoin,
1'atroMoriim, ('nMloiii, ('njitoroin.

Mctcllus cons. 63, 20.

Mctrnm v. MfMtrnini.

Mi-ttifi, MittiN, MittcM, Mitti-iiH, McttotiHiM,
McttinMiN, MctcnMiM, McttciiNiiim, Mit-
tcnsium, url)M 84,5. 103, 20. 108,1.

112,25. 140. 150,10. 158. 164,10.
172,10. 191,25. 192,5. 246,10. 309, 10.
401,15. 408,10. 412. 417,20. 422,30.
434. 436,1. 438. 440. 441,5. 443,1.
444,10. 465,25; basilicae: SS.Apo-
stolorum = S. Arnulfi, S. Crucis,
S. Stephani; Mittensis sedes 127,25;
ep.: Gundulfus, S. Arnulfus, S. Goe-
ricus cogn. Abbo, Chlodulfus ; promptua-
rium regis ( Dagoberti I ) 440, 20. —
Mittense territorium 139, 10. — Me-
diomatrici suburbanum 445, 1.

Micheas, Michias, fil. Emblas, proph.
27, 25. 30, 20. 48, 10.

Micheas Moratita proph. 28. 30, 20.

Migistae v. Megiste.

Miliciades v. Melchiades.

Militonis , Milidunense , Malitonense,
Malidunense, castrum, Melun (Seine-
et-MarneJ 260,5. 307,10; dux:
Aurilianus.

(Mincius), Mentia, fl., Mincio 94, 10.

Minerva dea 196, 10.

Minoi-ica v. Magonae

Mirio rex Gallic 116,5; fil. : Euricus.

Mirtuni v. MjTtoum pelagus.

Misahel, fil. Odiel, 32, 1.

Misi V. Mocsi, Mysi.

(Mithridates), Mythridates , rex Ponti
211, 30.

Mitilenae civ. 24, 20.

Mittes urbs v, Mettis.

Moab rex: Eglon.

Moconcia urbs v. Magontia.

Modap proph. 30,15.

Modat f= MedadJ proph. 30, 15.

Modesta abbat. Trever. 465. 466, 1.

(Moesi), Misi 24, 5. — Misia 204, 1.

Mogancia urbs v. Magontia.

Mollis f= Malis?J 21,25.

Monacius v. Munatius.

Mons Mercore, Montinnrlre 148, 15.

Moratita f= MoraathitesJ : Michcas.

Moriat f= MeraiothJ sacerdos 31, 15.

Moroc fpotius MosocJ, fil. laiihct, 21, 1.

Morsa v. Muisia.

Mo.sa fl. 173. 247,20. 325, 20. 326,5.

Mo.sclla fl. 183,5. 2.50, 15. 434,15.

Mosoc, fil. Arniii, 2.'{, 10.

Mossynnofi 21,15; Moyssinnocti 22,15,

Moyscs, Moy.s(rii, Mochoh, Moses, fil.
Amlnnni, 19,10. 25, 10. 26, lo. 29,1»
— 32, 1. 34. 39, 5. 42. 44. 45. 48.
56, 1. 68, 1. 69, 10. 176,6.

MiilviiiH ))ons 63, I5.

MiimmoliiN pntriciiiN 91. 02. 111. 1 13,20.
116,15. 117,25. 118,20. 119,1. 124,16.
126, 1; u xo r: Nidonin.

Miitnmoliis prncf. IIH, 5.

(MiinntiiiM), MoiiiicIiia, IMuikmin uriitor
60, 26.

69

546

Mundericus — Olyuipias.

Mundericus, parens Theuderici I. regis,

105,1.
(Mm-sia), Morsa, urbs Pannon. 67,5.
Musolam (= Mosollam), fil. Zorobabel,

30, 10.
Musulani (= MwaovSc^ioi) 24, 25.
Mynsudi ( = Moox£Oi'8ioi) 22, 15.
(Myrtouni), Mirtum, pelagus 24,15.
(Mysi), Misii 22, 15. — Misia 23, l ;

Misa alia 23, i.
Mythridates r. Mithridates.

W.

Naasson, til. Aminadab, 30,5. 31,30.

Nabagodonosor, Nabachodouosor, (Can-
bisin, qui et Nabagodonosor, 43, 5.
52, 5), rex Babyl. 18, 20. 28, 20.
33,35. 42,30, 43. 50, 10— 52, 5; fil. :
Aevilmarodac, Balthasar.

Nabat rex Samar. v. Nadab.
Nabath 31,1; fil.: Hiroboam.
Nabith (= Kaphec), fil. Isaar, 31, 30.
Nachor, Nagor, fil. Seruch, 26, i. 30, 5.
38, 35; fil.: Tara.

Nadab, Nabat, fil. Hiroboam, rex Samar.

31,1. 48,25.
Nadab, fil. Aaron, 31,30.
Nametis urbs, Kantes 138, l.
Namsi 31,5; fil. : Hieu.
Namucus castrum, Namur 171, l.
Nanninus mag. milit. 93, 15.
Nantechildis, Nanthildis, Nantildis, uxor

2. Dagoberti I. regis Franc, 150,5.

151,1. 159,5. 161. 163,15—165,30.

166. 315,5. 399.400.408,10. 410,5.

412,25. 419. 422 — 424.

Narbona urbs 71. 77, i. 122,35. 177,2.5.
178, 1. 188, 10. — Narbonensis Gallia
177,25; Galli Narbonenses 25,5.

Narses patricius 90,35. 91,30. 106
110, 2(1. 114, 15. 117, 20.

Narseus rex 65, 20. 66, i ; uxores, liberi

66,1.
Nasium castrum, Xaix-sur-Omin 139,5.
Nasomones 22, 15. 23, i ; Nasomon Hes

24, 25.
Nathan, Natham, Natan, proph. 27.

30, 15. 31, 20.
Nathao f= Nechao) rex Aegypti 28, 15.
Naum proph. 28, 25. 30, 20.
Naxus insula 24, 15.
Nea sacerdos 31, 20.
Nebrot, Nebroth, fil. Chus, 20,25. 22,5.
Necinsis urbs, Nizza 116, 20.
Nectenebon (=■ XectanebusJ rex Aegypti

52,25.
Neem sacerdos 31,15.
Neemias, Niaemias, fil. Acleli, proph.

29, 1. 52,20.
Nemausus urbs, Nimes 178, 10.

(Nepotianus), Nepucianus, fil. Eutropiae,
nepos Constantii Chlori, imp. 67.

(Nepotianus), Nepucianus, comes 76, 25.

Neptalim tribus 26, 20.

Neptoin (= Xephtuim), fil. Mestraim,
22, 10.

Neptricum v. Neuster.

Neptunus 95, 5. 152, i.

Ner 27,5; fil.: Abner.

Nero imp. Eom. 32,30. 41,5. 43,15.
52,25. 59 — 61,20. 401,25; uxor:
Octavia. — Neronianae thermae 59,30.

Nerva, Nervas, imp. Rom. 41, lo. 61,2').
62, 1.

Nervasi montes 72, i.

Neuster 144,1. 148. 158,15. 161,20.

179,10; Neustria 404,15. 405,35.

412,5. 422,10; Neustrecum 161,25;

Neptricum,Neptrecuni,Neptreco 141,25.

149,5. 150,20. 159,10. 162,1. 406,5.

412, 30. 422, 10. 423, lO, — Neu-

strasii 120,25. 158,20. 159. 167.

409,20. 412; Neustrasii pontifices et

proceres 148,25. 406, i ; Neustrasii

primates 166,25; Neustrii 159,25;

Neptrasii 112, 20. 151,20. Cy. Franci.

Nevernum urbs, Xevers 187,10. 189,20.
Niaemias v. Neemias.

Nomerianus v. Numerianus.

Nordebertus 323.

Norlci 24,5; Noricorum fines 210, 15.

Novigentus, Noviente, villa, St. Clot
282, 5. 346, 10. 356, 25. Cf. S, Chl
dovaldi monast.

Novientus villa in pago Andegavint

Noyant (Maine-et-Loire) 413,25.
Noviomus villa 41.3, 2r>.

Novomagus, Noviomum, Novioma, N
vionis, civ., Noyon 174,20. 193,1
328. 368, 20; ep.: S, Medard»;
S. Eligius.

Nuccio dux Langob. 111,20. 1

Nucerina civ., Nocera 208,15; ej
Laurentius. ,

Nugaretum villa, Norroy-Je-See (Meurii
et-Moselle) 492, 2.^).

Numa Pompilius (Pompeius 49, 20) 1
Rom. 49, 20. 50. .

(Numerianus), Nummerianus, Nomer
nus, (Anumnirianus 41, 30 = Aurel
Numerianus), imp. Rom. 41, 30. 6

Numidae 22, 15. 24, 25. — Numidia 23

Numitor, fr. Amulii Silvii, rex .\\\
200; fil.: (Rhea Silvia).

Nummentatria (= Novientana) via 6C

Nibehmgus, fil. Childebrandi, comes
182, 15.

(Nicaea), Nisea, urbs 68, l,

Niceabde (= Bizahde) urbs 67, 5.

Nichomedinsis e p. : Eusebius.

Nilus cogn. Geon (Zeon 25, 20) fl. 20, 25.
23, 5. 25, 20. 55,10.

Ninivitarum ieiunium 284, 10.

Ninsas (= Ninyas), fil. Nini, rex Assyr.
44, 10.

Ninus rex Assyr. 44. 49,5. 58,1. 69,10;

uxor: Semiramis; fil.: Ninsas.
Nisa (=■ Nyssus) mons 25, 15.
Nisea v. Nicaea.

Nisibis, (Mesivis 68, l), urbs 66,25. 67,5.
68,1.

Nisurus insula 22, 20.

Niuliacus villa, Neuillay-les-Bois (Indre)

*^^^ 1- Odovacer, Odoacer, Odoager, rex

Nivialcha, Ni\-iala, Nivialae, Nivialla, 1 203,30—205,5. 210. 211; uxoil

Obet, fil. Boz, 30,5.

Ochos, Ocor v. Artaxerxes IH.

Ocias v. Ozias.

Ocozias, (Ozias 39, 40), fil. loram,
lud. 27. 28, 1. 30, 5. 31. 33, 20. 39
48,15; nati 27,30; fil.: loas.

Ocozias, fil. Achap, rex Samar. 31,

Octavia, uxor Neronis imp., 60, l.

Octavianus Augustus, Agustus, (Cat
55, 15. 56, 20), imp. Rom. 19
32, 25. 40, 35. 41, 1. 43, 15. 54, 15-
60,5; soror 56,20; fil. : lulia.

Odgerius miles Caroli principis 326

Odiel (= Oziel), fil. Cahaad, 31,
fil. : Misahel, Elisafath, Setri.

Odilo dux Baioar. 180; uxor: Chil
dis; fil.: Tascilo.

Nivialense,Nivalense, monast., Nivelles
(Brabant) 453,25. 454,1. 457. 458.
466. 467,10. 468,1—471,30. 472,1.
473, 20. 474, 30; basilicae: S. Gere-
trudis, S. Mariae, S. Pauli, S. Petri;
altare: S. Syxti ; refectorium 466,10;
Nivialensis congregatio 472. 474 ;
abbat. : S. Geretrudis, Vulfetrudis,
Dominica, Agnes, Egeburc,

Noddilo nobilis 436.
Noddo dux 444.

Noddo homo scelestus 437 ; filius 437, 20.
Noe, fil. Lamech, 18—20. 23. 25,25.
30. 38; fil.: Sem, Kam, laphet.

Nomades 22, 15.

liberi 79, 20.

Odovacrus, Adovacrius, Adovagrius,
(dux L. H. Fr.) Saxon. 97,25. 9
238, 25. 250,25. 251, 1.

Ofni V. Ophni.

Olda, Oliba, Olyba, uxor Sillim, pr
28, 15. 30, 20. 50, 25.

Olexus V. Ulixes.

Oliverius miles Caroli principis 32(

Olofernes v. Holofernes.

Olom V. Allon.

(Olybrius), Olibrius, cons. a 526. 2(

(Olympias), Olimpias, uxor Philipp
regis Maced., 52, 25.

Olympus — Petrus.

547

us mons 25, 15; Olympus caelestis
25.

udis V. Unestrudis.

,s V. Honorius.

), Ofni, fil. Heli, 31,20.

21,15.

I cons. 54, 5.

rilla, Orbe 141,20.

13 V. Urbanus.

is insulae 59, lO.

s rex Gallic. 328, 15.

[a V. Hormisda.

liber ffalso allegalus) 153, 10.

V. Ursio.

) (= Hosamath), fil. leconiae,

10.

irbs 328, lO.

fl., Ouche 264,10.
t C= Oscevi), fil. Aram, 23, lO.
Esee, fil. Dale, rex Samar. 31.
Osoe, fil. Beeri, proph. 28. 30, 20.

i;. losias.

a Ercoles rex Aegypt. 50, 20.
is V. Hospicius.
ai), Usroini 62, 1.
i V. Anstrasii.

jthae, Ostrogothi 203. 204, i ;
es: Walamer, Theodomer, Witi-
I, Witimer II, Theudericus, Ala-
I fpotius Athalaricus), Theuthadus,
la.
Oto, imp. Rom. 32, .3.0. 60.

tl. Uronis domestici, baiulus Sigy-
III. regis Franc. 121,25. 164.
25.

51. Aminadab, 27, 5.
Ocias, (Azarias, qui et Ozias, 49, 1),
ime.ssiac, rex lud. 28. 30, 5. 33,25.
. 49, 1 ; fil.: loatham.

rpx lud. V. Ocozias.

Ijent».-» vicinae 24, lO.

ai, (= Ilr.vuoe) fl. 25, 20.

lea), Paenes fAniaiici) 23, 20.

iC8), Peoncs fMacedonicij 24, 5.

ei V. Pjrenaei.

phatus), PalefatuB, «criptor 47, 15.

itinut, PiiliHfina, Pala.stiiia 66, 1.

•0; PaiaHtinonim terra 4.0,1.

dcM rex Oraoc. 196,5. 197,

\wi ep. AntiMiod. 426, lo.

inn fp. Klo.-». 148, 1 ; fil.: Sidocus.

B c iv. 26, 1.

riennin) cp. : Lon^nu».

liJin 23, 1. — Pamphyli, Paphyli

24, ir,.

I(>iii;i iirlis 328. 10.

Paucratius presb. Rom. 67, 15.

Pannonii 24, 5. 57, 5. 65, 10. — Panno-
nia, Panuoniae, (Pannia 25,5. 157,1;
Hi.spama 411, ij 25,5. 63,5. 64.
74,10. 80. 82,1. 110. 157. 204,5.
206,1. 210,15. 242,1. 411; Panno-
nia inferior 64, 5.

(Paphlagones), Paflagones 21, 15. 24,5.

— Paflagonia 21, 20.

Papia cogn. Ticinum, Ticinensis urbs,
Pavia 82,5. 156. 184. 185. 204.
205, 1. 206, 25; ep.: Epiphanius; aula
palatii 156, lO.

Parciacus villa, Parce fcant. Sable, arr.
la Fleche) 413,25.

Pardus v. Parthus.

Pareneus v. Pyrenaeus.

Pari.sius, Parisyus, Parisuus, Parisuos,
(Parius 103, l), Parisii, Parisiorum,
Parisiaca, civ. 92,5. 102,30. 103.
105,5. 107. 112. 118. 119,15. 124,20.
127,25. 131,10. 147. 148,20. 150. 161,5.
174. 179,15. 183,15. 192,25. 267,5.
271,20. 274,5. 275,5. 279. 280,10.
281,25. 284,25. 285,10. 287. 289.
294. 295. 297. 300, 25. 304, 5. 306,20.
307,15. 314,25. 316,10. 322,1. 327,20.
345. 346. 348, l. 353. 356. 382, lo.
400,10. 401. 404,15. 405,35. 408.

413. 417,20. 419,25. 493,1. 506,5.
515,30; Lutecia sive Parisius urbs
401,20; Parisiorum, Parisiaca, eccl.
423, 25. 424, 15 ; archivum ecclesiae
417,20; eccl. et monast.: S. Dio-
nisii et Rustici et Eleutherii, S. Ger-
mani postea S. Viiicentii, S. Mariae,
S. Petri ■= SS. Apostolorum fpostea
S. Genovefae) ; Parisiacus antistes,
pontifex 400, 40. 402,1. 423,25; ep.:
S. Dyonisius, Euscbius, Germanus,
Landoricus, Chrodoberhtus, Sigobran-
dus; carcer: Glaucini; porta 413, 1.

— Pari.siacum subuibanum 282, 5 ;
Parisiacum 117,5. 166,25. 302,20;
Pari.siacensis nrbis pagus 315, 15 ; Pari-
.siacus pagus 410,10. 413,10. 415,5.
489.

Parnasus mons 25, 15.

(Parthonius), Partliintus, fl. 25, 20.

Parthcnius iiions 25, 15.

fPartbi), Parti 23,20. 24,10. 54,15.
57, 20. 62, 25. 63, 15. 64, 1 ; Pardiis :
Arsaces. — Partica captivitas 57, 5.

PascellariaH villa, PanUcre jirope Nocq ?

414, 1.

Pasius fl. '■. Phasis.

PaternuH I. l<-gatus Franc. 82. 83. 102,25.

207, 35. 208.
Patcrnu» II. Icgatus Franc. 161,20.

409, 20.
Patmns in.tiila 61, 20.
S. PatriciiiM cj). (Ilibcrn.) 463, I.
Patriciu» ep. (Franc.) 129, lo.
Patrirlana (= .liitipatrii, nnlea <!nphnr-

nnltn) urbs 67, 1.
PatroKonim, fil. Mcgtraini, 22, lo.

Paulinus ep. Trev. 67, 20.

S. Pauli basilica Ni^-ial. 466, 25. 467, i.

S. Pauli basilica Rom. 494, 35.

S. Pauli cf. SS. Petri et Pauli eccl.

S. Paulus apost. 59. 60, i, 92, 25. 179,5.
181,10. 183,20. 209,10. 267,30.
350, 30.

Paulns I. papa 37, 25.

Paulus mon. Thebaeus 67, 15.

Paulus comes 98, i. 251, i.

Pectavis v. Pictavis.

Pelagius I. papa 36, 20.

(Pelagius), Peladius, II. papa 36, 25.

Pelias, Poleas, rex Graec. 194 — 196, i.

Pellinia, quae appellatur Peloponensus,

21,25.
Penthus (= rifcvnoT) mons 25, 15.
Peppinus v. Pippinus.
Pcrenei v. Pyrenaei.
Perintus civ. 24, 20.

Persae, Per.si 18,25. 19, lo. 23,20. 24.

29,20. 34,5.40,10. 43. 51,20—53,5.

60, 1. 63, 25. 64, 10. 66, 20. 67. 85,25.

86,1.88.115,10. 119,5. 121,1. 126.

129,20. 152. 153,1; reges: ante

Chr. n. V. p. 29. 40, post Chr. n.

Xeises III, Sapor I, -Sapor II; imp.:

Anaulfus, Cosdrocs, (Siroes). — Persis

23, 25; Persida, Pcrseda 20,20. 126,20.

152,25. 153,1. — Per.sccum bellum

67, 1.
Pertinax, Pertenax, Pertenac, Elius, (Alius

41,10; Eulogius 63, 10; Cologus 43,20;

intellegilur Helvms), imp. Rom. 33,5.

41, 10. 43, 20. 63; u.\or ct filius

63, 10.
Perunna villa, Pcronne fSomme) 368, lo.
Petra fl. 53, lO.

Petrecors urbs, Pirigueux 189, 15. —
Petrocoricus, Petrocorocus, Pctrocore-
gus, Petrcgoricus, pagus 1 17, 1. 149, lo.
190,20, 192, 1. 406, 10.

S. Potri basilica ct monast. Corbei.

480,40. 493; mon.: Robcrtus do

Curccllis.
S. Petri eccl. Lauduii. 347, lo.
S. Pctri basilica Nivial. 457, 20. 461, 10.

472, I. 474, 25.

S. Pctri. SS. Pctri et Pauli, SS. Apo-

stolorum fposlen S. (Jenovpfac) eccl.

Paris. lf)3, ir>. 106,15. 264,30. 267.

273, 15. 279, i.^>. 281, 25. 286, 1". 346.

346, ir.. 34«, 506, 5.
S. Pctri cccl. Rcm. 347, 10.
8. Petri basilica Rom. 186,1. 209, .si>.

494, 35.
S. Potri, SH. A|io.st(>li»ruiii, Imsiliira ct

nionast. Kotoiiiag., hodic Sl. Ouen

322, 5. 347, 20.
8. Pctri monast. Tiiron. 346, 2i). 346,ai).
S. IVfruR apoBt. 34,20. 69. «0,1. »2.

122,4". 178,25. 17», .^. 181, l'>. 183,20.

184,10, 208, .10. 20». 211^. 246. :iO.

j^ / «T. MICHArL'i \ -^

OOLLtai

l

548

Petrus — Ptolemaeus.

Petrus ep. Altiu. 208, 2.i.

Petrus ju-chiater Theuderici II. regis

131, 30.
(Phacee), Facnea, Vazea, fil. Romeliae,

rex Sauiar. 31,10. 50,15.
iPhaceia), Falacias, Vazeas, fil. Manae,

rex Saniar. 31,10. 50, lO.
(Phadaias), Fanneas, Fania, fil. leconiae,

30,10; fil. : Zorobabel, Melchiani,

Fanuc.
(Phale), Fale f= Phila) 26,25; fil.:

Thole.

(Phaleg), Falech, Falec, Falet, fil. Heber,
•20,20. 23,10. 26,1. 30,5. 38; fil.:
Ragau.

(Phanuc), Fanuc, fil. Phadaiae, 30, lO,

(Pharathonites), Farathonoin : Hebron
( = Abdon).

(Phares), Faris, fil. ludae, 30, 5.

(Phamsl, Farus, Alexandr. 53, 15.

(Phasis), Pasius, fl. 25, 15.

Pherecides 199,20; fil.: Frigio.

(Pherezaei), Ferezei 24, i.

Philibei-tus v. Filibertus.

(Philippopolis) urbs Traciae 64, l.

(Hhiiippus), Fhilipphus, Phylippus,
Ph)liphus, Phylipus, Filipus, Filepus,
Felepus.

Phj-lijipus senior, imp. Rom., praef.
41, 20. 64; fil.: Filipus.

Filipus (iuuior) imp. Rom. 64.

Phyliphus I. rex Maced. 43, i. 50, 20.

Philipphus II. rex Maced. 32, lo. 46, i.

52,25: uxor: Olirapias; fil.: Alexan-

der (Magnus).
Phyliphus, fr. Aloxandri, HI. rex Maced.

53, 10.

Felepus (=■ FseudopkilippusJ rex Maced.

54, 1.

Filipus r. Ptolemaeus X. rex.
(Philisthini), Phylistini 22, 10.
(Phinees), Fint-es, Finies, fil. Eleazar,
sacerdos 31; fil. : Achias.

iPhinees), Fineis, fil. Heli, 3l,2o.

(Phison), Fison, fl. v. Indus.

(Phocaea) Focea, civ. 24,20.

(Phocas), Fogas, Fogatus, imp. Rom.,
dux et patricius 42, lo. 119, 20. 120,30.
129,20. 151,20. 152.

( Phoenices), Foenices, Finices 22. 24, i.
— Finicia 24, 1.

(Phryges), Friges 22. 24, 5; Frigii, Frigi
21,1. 47,10. 93,5; rex: Frigas;
Frigius: Dares. — Frigia 23, i. 46,1.
47,15. 67, 20; Frigia altior 23,5.

(Phuth), Fuit, fil. Cham, 22, 5.

Phylippus V. Philippus.

Phylistini v. Philisthini.

Pia monacha 367, lO.

Picens f= PicentiniJ 24, 25.

Pictavis, Pectavis, Pectavus, Pectavos,

Pectava, Pectavensis, urbs, Poitiers
68,5. 83,20. 102,25. 111. 113,10.
114,25. 175,15. 189,10. 192,20.
268,1. 269. 294,15. 316,5. 373,20.
378,15. 381,15. 382. 387,5—380,20.
394, 5; Pictavensis eccl. 421, i5;
eccl. etmonast. : S. Hilarii, S. Ma-
riae, S. Radegundis f= S. Crucis) ;
Pectavinses ep. : S. Hilarius. Pientius,
(Maroveus), Fortunatus, Dido ; eccl.
defensor: Ansoaldus; Pectavensis
comes: Ammanugus. — Pectavi
114,30 294,15; Pectavenses 111,20.
— Pictavinsis pagus 414, i; Pictavum
territorium 369, 15.

Picus 47, 15.

Pientius ep. Pictav. 381,20.

Pilatus, Poncius, praeses lud. 58. 59, i.

Pinetum locus prope Ravennam 204,35.

Pippinus, Peppinus, I. maior domus, dux
120,25. 140,10. 146,15. 150. 151.
163,30. 164. 311,10. 315. 400,35,
404, 25. 408. 422. 454. 455. 457, 15.
473,1; uxor: Itta; suboles 457,10;
I i b e r i : Grimoaldus I, Geretmdis,
Becga.

Pippinus, Pipinus, II. iunior, fil. Anse-
ghysili, dux, princeps Franc. 122.
170—174,10. 240. 320—325. 327.
429, 10. 512, 35. 516; uxores;
1. Plectmdis, 2. Chalpaida; fil. :
1. Drocus, Grimoaldus II, 2. Carlus,
Childebrandus ; nepotes 325, lo.

Pippinus III, fil. Carli, dux, princeps,
rex Franc. 122,40. 179, 10—193, i;
uxor: Bertrada; fil. : Carlus, Carlo-
mannus.

(Pisidae), Pysidae 24,5; Pysidini 22, 15..
— Pysidia 23, i.

Pitinia v. Bitbynia.

Pitto Langob. 146, 10.

Pius I. papa 3.^, 5.

Placencia urbs 95, lO; ep. : Avitns.

Placidia, fil. Theodosii I. imp. Rom.,
uxor 1. .Athaulfi regis Goth., 2. Con-
stantii inip. Roin., 71 — 73,10.

Plancus V. Muuatius Plancus.

Plectrudis, uxor Pippini II. principis
Franc, 122,25. 171,25—174. 323,5.
325. 326, 15. 327.

(Plotius), Plucius, Gallus, rhetor 54, 20.

Plutus t'. Voltacilins Plutus.

Podentiniacus villa, Pontigne fMaine-et-
Loire) 414, i.

Poenunae v. Alpes.

Poleminiacus v. Pontus.

PoIIentia, Maiorica, civ., Pollenza 25, i.

(Polluxi, Pulox 196, 5.

(Polybus), Polippi^, rex Graec. 196, 5.
197,15.

(Polyxena), Polixina, Polixima. fil. Priami
regis Troian., 196, 25—199.

Pompegianus cogn. Francns dux 65.

Pompeius, Pompegius, Ponpegius, (Cae-

sar Pompegius 55, 5), cons., imp. 4
54. 55. 211, 30.

(Pompeius), Pompegius, legatus Lango
144,1.

Pompeius, Pompilius v. Numa Pompiliii

Ponteugone villa v. Pontico.

(Pontianus), Poncianus, papa 35, lO.

Pontico, Ponteugone, villa, Ponthu
f.Marne) 183, lO, 290, 15.

Pontius pagus, Ponthieu 169, 15,

Pontius V. Pilatus,

Pontus mare 25, 15.

Pontus terra 24,20; Pontius 65, i
Pontus Poleminiacus prov, 59, 3
rex: Mjnhridates. — Pontici 24, ii|

Popiaenus v. Pupienus.

Portugale castrum 75, 25. 76.

Poras rex Ind. 53, lO.

Praetextatus ep. Rotom. 114,5.

Priami, fil. (fictus) luvan, 21,5, ]

Priamus rex Troian. et Franc. 42, i
45,15. 93,1. 94,25. 195. 196. 18
199. 241,20. 244; uxor: Hecub
liberi: Hector, Alexander, Troili
Deifobus, Achimachus, Polixina, C
sandra, Marchomiris (!l. .

Prieni civ. 24, 20.

Piimarius dux Rom. 243.

Probus, Provus, imp. Rom. 41, 25. 43, i

65, 10.
Procas, Proquas, Silvius rex Latin. 48,

50, 1. 200, 5.

Proculus agens Radegundis regii
382, 10.

Proculus V. lulius Proculus.

Produlfus V. Brodulfus.

Protadiu.';, Protagius, genere Roman
patricius pagi Lltraiur, et Scotii
maior domus Burgund. 119,25. 13«
132.

Provincia, Provintia, Provencia 12 j
128,5. 147,10. 178,15. 179,10. 192,
355,35, 356,:.. 404,25. 504,1;
tricii: Mummolns, Aeghyla,
disclus, Quolenus, rf. Burgundia; di
Maurontus,

Provus V. Probus.

(P(olemaeus). iMnlomeus. Plolom
Ptholemeus, Plholomeus, Toinmc
Tholomeus.

Ptolomeus I. Lagi Soter (Leporos 40
rex Aegypti 32, 15. 40, 25. 53, 15.

Ptolomsis II. Filadelfus rex Aeg;
32, 15. 40, 25.

Ptolomeus III. Euergeta (Atuei^
40, 25) rex Aegypti 32, 15. 40, 25,

Ptolonieus IV, Philopator (Phylop
40, 30) rex Aegj7)ti 32, 15. 40, 80.

Ptolomeus V. Aepefanes rex Aeg
' 32, 20. 40, 80.

Tolomeus VI. Opilometur (= 6 #
uijtcoq) rex Aegjrpti 40,30, 54,5;
54, 10.

Ptoleniaeus

Riucbinus.

549

us VII. Fuscus, Euergeta II
Euuirgetis 40, 30), rex Aegypti
. 40, 30.

us VIII. Salvatur (Alexus 32, 20)
.egj-pti 32, 20. 40, 30. 54, 15.

is IX. de Alexandro, (Alexander,
)lomei Alexi 32, 20), rex Aegypti
1. 40, 35.

is X. de Filipo rex Aegypti

us XII. Dionisius ( de Dionisio
) rex Aegypti 32, 25. 40, 35.

us senator 79—81. 205. 206.
!5— 213,35.

da (= rioiauiOoc) fl. 21,20.
ctius villa 413,25.

, Pulcerea, fil. Arcadii, uxor
aui (jjerperaTTi Valentiniani 73, lO)
73, 10. 75, 5.
. Pollux.

as), Popiaenus, caesar 64, i.
los (= Eulychianus) papa 35, 20.
is), Piramns, fl. 25, 20.

eii. Pirinei, Perenei, Paerenei,
Qci, montes 83, 20. 94, 25. 102, 30.
;o. 133, 15. 149, lo. 160,5. 400, lo,
14,20; Pareneus mons 149,5.

V. Pisidae.

«i.

ium villa, Carouge (cant. VuudJ

1.

larius r. WlUecharius.

urus = Minol.aurus ? 95, 5.

aniLS, Favius, rhetor 60, 5.

ns (= QnintHlugJ, pater ('polius

•) Claudii II, imp. Rom. 64, 20.

us mag'. milit. 93, 15.

) r. Wintrio.

lis monn 51, 10.

18 generr- Francu.s, ]iatriciu.s 1 28, 5.

liiA V. Commodns.

H

proph. 30, 20.
i (^ Salaria) via 60,5.
til. Laban, uxor lacob, 44, 2o.

duM, Radhodu.s, Kadhodis, Rat-
«, dux Fri.-don. 122,20. 172 —
1. 210, 30. 32.3, 25. 324, 15. 325,20.
5. 6 17,. 10; fil.: Theiidesinda.

egiindi/4 (= S. (Jrud») monnHt.
»v. 379,2.1. 381. 382,20. :Mi:\,\:,.
10, 386, 15. 387, 20. 38«. 390.
10 ; RftdejfundlH cong-rejfalio Pictav.
S. .383. :Mi\, 85. 387, 5. 389.
20. 393; ahbat. : (A(,'n<;»t, De-
ft; c el I araria:FclicitAs; posti-

Ugundi.H, fil Mcrtecbarii i.?'iM

Thoring. , uxor Chlotliarii I. regis
Franc, 364—395. i. 506.

Radegundis , filiola Baltbildis reginae,
500, n. 1,

S. Eado, fr. Audoeni ep. Rotomag.,
425, 10.

Rado maior domus 142, 5.

Radulfus, fil. Chamari, dux (rex 165,20)
Thoring. 121. 159,20. 164. 165; uxor
et liberi 164, 30.

(Raetia"), Ricia 64, lo.

Raganifredus, Ragamfridus, Raganfredus,
maiordomus 122. 173,10. 174. 240,30.
325, 20. 326, 15. 327.

Ragau, fil. Falech, 26, i. 30,5. 38, 30;
fil. : Seruch.

Ragna-, Ragne-, Ra^no-, Ragn-.

Ragnardus, fil. Hehidii, 429, lo.

Ragnoberta, neptis Nantildis reginae,
sponsa Flaochadi maioris domus,
166, 1. 423,5.

Ragnacharius, Ragneharius, rex Franc,
parens Chlodovechi I, 90, 15. 98, 20.
103, 10. 239, 10. 251, 15. 271 — 273, lO.

Ragnerus miles429, lO; fil.: Helvidius.

Ragnetrudis, uxor 3. Dagoberti I. regis
Franc, 150,20. 399,40. 409,10.

(Raguel), Ragohel, socer Moysi, qui et
Gettor (— lothor), 25, 10.

Ragumundus mon. 138, i.

Ram. V. Chram.

Ranea (= 'Pijvc.ia) insula 24,15.

RanoalduR dux 117, i; uxor 117,1.

Rantgarius gentilis 173, i. 325, i. Cf.
Belial.

Ratbodus v. Radcbodus.

Rauchingus diix 125, 15.

Ravfnna urbs 64, I5. 72. 79, 15. 82, 5.
111,1. 155,25. 204. 205,5. 206,25.
207, 15. 209. 211, 10. 214, i5.

Razaza (= Zaraias?) .«acc/dos 31,15.

Rebecca 30, 20.

Rcda insula v. Gaulus.

Redonicum, Jifinnex 299, 30.

Regia iirbs v. Con.-dantinojiolis.

Regma, (Tregma 22, 5), fil. Chus, 22,5;

fil.: Saba, Dedan.
Regulus I. cons. 211,35.

RfguliiH II, Mammeiis (= Mr.mmiun),
coiis. 59, 1 ; iixnr ;"»9, I.

Remniliiis, Rcniiiliiis, Rrnietriiis, Rciiil-
ciiis.

8. RciiKdii h/wiiica Riiii. 103, i!0.

H. Reiiiigii oratoriolum .'^ataiiac. 620, .15.

S. ReiModiiis ep. Reni. 90. 98, 25. 90.
101,25, 238,80. 239,5. 202. 203.
335.20. 344. 345,15. 340, 20. 401, 1.
513, '!.-,.

KeiiiiHtagniiK, Ki-iniMtaiiiiix, (il. KiidoniH
ducis Aqiiifnn., 189. 191 ; iiJior 191,25.

K>'inolii.H V. \ rcinoliiN.

Remus, fr. Romuli regis Rom., 49. 20^.

Remus, Remis, Remornni, Remensiuni,
Reraensis, civ. 101, 25. 108, 1. 148,25.
163,20. 170,10.289,25. 290,5.294,30.
306, 10. 347, 15. 405, 40. 510, 30.
513, 30. 515,20; Remiciana urbs 98, 25;
Remensis eccl. 344, 20; eccl. : S.Petri,
S. Remedii; Remensium sedes 515,20;
ep.: Reinedius, Reolus, Lando. —
Remensis. Reminsis, canipania 107,15.
114,5.

Remusmundus, (Richymundus 77, 20), rex
Suev. 77.

Renus fl. v. Rhenus.

Reolus ep. Rem. 170,10. 171,15.

Reovalis presb. Pictav. 386, 25. 389, 25.

(Rhea Sihaa), fil. Xumitoris regis Albae,
200; fil.: Romulus, Reinus.

Rhenus, Renus, fl. 25, 20. 46. 55, 5.
63,25. 68,10. 84,5. 93. 94. 139.
140,20. 158, 15. 164,25. 165, 20. 174, 1.
17.0,1. 177. 180. 182,20. 183, 1.
238,20. 244 — 246, Ki. 247,20. 250, 10.
277.10. 294,35.311,20. 312. 320,15.
333,5. 404,30. 405. 412, 5.

(Rhodanus), Rodanus, (Chrodanus 25, 20 1,
fl. 25,20. 71,25. 82,1. 83,20. 102,5.
111, 10. 177. 245, 15. 264,20.

(Rhodus), Chodus, insula 24, 20.

Riboarii, Ricboarii 309. — Rigucrin,sis
pagus 186, 25; Riboariensis terra
308, 10; Riguanensis terra 473, 15.

Ric-. Rich-, Ricch-, Rico-. Riche-,
Richj-. R)chi-.

Ricliarcdus, Richarid, rex Visigoth. 1 16, 1.
118,15. 119,1. 125. 302,10; uxor:
Ricchundis.

Richarius, fr. Ragnacharii regis Franc,
103, 10. 272.

Richariu.s, fil. Richylae, rex Siuv. 73, 5.
75. 76, l; uxor 73, 5.

Ricburgis puclla 473, n. 2.

Richyla rex Suev. 72,25. 73,1.

Ricbyineris, Richimariis, Rycliiiiiirus, ge-

ner .\nthemii iinp., patricius 76, :^o.

77, 15. 210, 20; filiiis 77, 16.
Ricomeris genero Roiiianus, iiatricius

132, 15.
Richenier 95,1; fil.: Tlicudcmaris rcx

Frniic.
Richyiiiunilus rex Sinv. 70, 20.
Richymnndiis rex Sucv. f. RciiiUHiuundiiH.
RicliyHinduH, fil. ChyntaNiiidi, rex VIhI-

goth. 103, 10.
Kicchundis, lil. Chilpirici I. rcgis Froiic,

iixor Ricliaicdi rcgin Vinigoth., 92, 10.

118, 15. 302, 10.

Jticia V. Kactia.

Kigiinmiri», fr. Kagiinclwirii rcgiM FrRnc,

273, 10.
Kigiiaiicii.HiH, Ki>fiicrin»iH ». KihoariciiNi^
KiiicliiiiiiH tnoii. 404.

550

Rinocoriris

Sanctouas.

Rinocoriris, Rinochoriris, Rinochomra,

Rinochorusa 20, io. -2-2. 23.
Rioilus (= Rigoialensis) villa, Rueil

(Seine-et-Oise) 124,20.
Riouavavicus, Reneve (Cote-d' Or) 141,20.
Rius fl. 25, 20.
Robertus de Curcellis mon. S. Petri Cor-

bei. 480, 40.
Roboam, fil. Salomonis, rex lud. 27, 20.

30,5. 31, 1. 33, 15. 39,35. 48.

Robola V. Subola vallis.

Rocco dux 132, 15. 141, 10.

Roccolenus dux 113,15.

Rod. cf. Chrod.

Rodanus dux Langob. 111,15.

Rodanus fl. v. Rhodanus.

Rodivi^n (potius Rhodii), fil. luvan, 21,5.

Roleta (fortasse pro rotella accipitur;
cf. Wolfflin, 'Archiv III, p. 502;
47, 15.

Roma, Romana urbs, Urbs 19, 15. 42.
43. 48, 25—55, 10. 56 — 58, 20. 59—
64,1. 65,5. 66,1. 67. 69,5. 70, lo.
71,1. 72,10. 73,10. 75. 76,30. 77.
79. 80,15. 92,15. 122,40. 178,25.
179,5. 181,10. 183. 184,30. 185, i.
199. 200,5. 202,35. 204,15. 205.
208—210,20. 211,35. 212,5. 242, lo.
246,30. 267,25. 457,5. 494,30. —
Romani 19, lO. 21. 24, 5. 32, 25. 34,10.
42. 43, 10. 47, 10. 49. 50, 20—56. 60
—67, 25. 68. 69, 1. 70. 72. 75—78, i.
79,10. 95. 97,1—99,20. 133, lo.
160,1. 183. 185,1. 202,10. 203.
206,25. 208, i!5. 210, -20. 211. 2l4,no.
242! 243. 245 — 248. 250. 333, lO.
335,5. 342,30; Romani, qui et Ci-
thienses, 24, 25; Romani (Gallici)
180,5; Romanus populus 203.35.
206,25; Romani genere: Chranme-
lenus dux, Claudius maior domus,
Egidius mag. milit., Protadius maior
domus, Ricomeris patricius; Romana
genere Deotheria regina 105, lO. —
Romana eccl. 34, 20. 61, 5. 184, 20.
209,35; eccl. : S. Pauli, S. Petri;
sedes Romana apostolica 184; Ro-
menses episcopi 19, i; Romensis papa
*83, 25; episcopi: v. /?. 34. 35; Ro-
manus p r e s b. : Pancratius. — Romani
reges: Romolus, Numa Pompilius,
Tulius Hostilius, Ancus Marcius, Tar-
quinius Priscus, Serviius), Tarquinius
Superbus ; Romanorum, Romanum, im-
perium 52, 15. 53, 15. 59, lo. 75, 20.
76,30. 77. 133,10. 205. 207. 208,15.
210,10; Romani imperatores 19,1.
64, 1. 348, 5 ; Romani reges (immo
imperatores) appellati Augusti 55,15;
Agustus Romensis 40,35; impera-
tores: v. p. 32. 33. 41. 42; reges
Egidius, Siagrius; Romanus consultus
^= consulatus) 179, i ; consules 52,10;
Romanus senatus 243, lO; patricii
Aecius, Syagrius, Isacius (exarchus
Rav.); Romanus dux: Litorius; Ro-
mani equites 58, 25 ; Romani reclusi
et pauperes 494,35; Romenses pau-

peres 494, 35. — Romana dicio 46, lO.
53. 54,5. 65,5; Romana (Visigoth.)
lex 413,20; Romanorum leges 70,10;
Romana provincia 56,20. 59,15; Ro-
manae provinciae 57, i ; Romanum
nomen 211,25, sohim 65,25. 68,5;
Romanus exercitus 243, lo; Romani
ludi 51, 1.

Romana prov. 162, lo.

S. Romani basilica Bhiv. 291,5.

Romai-icus minister regis 433, 20. 440.
442.

Romelia 31, lO; fil.: Facnea.

Romiliacus villa, Reuilly (hodie pars
Paris.) 150, 5. 408, 10.

Romolus, Rumolus, (Limuli 49, lO), rex
Rom. 42, 30. 49. 52, 15. 200.

Roolanus miles Caroli principis 326,30.

Rothomagus, Rothomacus, Rothomaus,
Rothomus, Rothomaginsis, Rotomagen-
sis, civ., Rotien 112, 25. 113, 10. 295,15.
297. 322,5. 346,30. 347,15. 510, 4(i.
516,10; basilica: SS. Apostolorura
= S. Petri; Rotomagenses, Rotho-
menses, Rotomorum ep.: Praetextatus,
Audoinus, Ansbertus. — Rothomaginse
295, 10.

Rotinus civ., Rodez 270, lO.

Rubrum mare 23, 15. 25, 10.

Rufan, fil. Gamer, 21, i.

Rufus cons. a. 457. 34.

Rugenses 205,1; Rugorum rex: Fele-
teus.

R8gger II. abbas Fuld., praepos. S. Ma-
riae in monte episcopi 201.

Rumohis V. RomoUis.

Rusticius ep. 129, lO.

S. Rusticus mart. Paris. 401,25. 403.
404. 406. 408,25. 413. 415. 420.
421,5. 422,5—425. 515,35.

Rych. V. Rich.

S.

Saba, fil. Chus, 22, 5,

Saba, fil. Regmae, 22, 5.

Saba V. Basa.

Saba Conbocliiri (= Sabacon Boccho-
rim) rex 49, 20.

Sabaa (= Sahalha), fil. Chus, 22, 5.

Sabachata (= Sabatacha), fil. Chus,
22,5.

Sabast. v. Sebast.

Sabat (= SabauJ, fil. lectan, 23, 15.

(Sabini), Savini 53,15; Savinae 200,1.

(Sabinianus), Savinianus, papa 36, 25.

Sadoc, (Eaeduc 31, 20), sacerdos 27.
31,20. 48,5. ,

Sadoc, fil. Azor, 30, 15; fil.: Achim.

Sadregiselus duxAquitan.399, lo. 400,15.
402'. 403. 413; filii 413,20.

Saedeleuba v. Sedeleuba.

Saevenis v. Severus.

Saevilla v. Sibylla.
Saggitarius ep. Vapinc. 115, i.
Sala, fil. Cainau, 20. 23, lo. 30, 5. 38,5
fil.: Heber.

Saladi ("= Salomnthi), fil. Zorobabel, 30,:

Salame, soror Herodis II. regis, 57, :

Salathiel, fil. lecoaiae, 30, lO.

Sale Saret (= Sanesar), fil.Ieconiae, 30,

Salechagm villa 244, 20.

Salef, fil. lectan, 23, lo.

Salegastus, Salegast, legislator Fran
244, 20.

Salice villa, Saulx-les Chartreux (Seii
et-Oise) 415, i.

Salla legatus Goth. 77, lo.

(Sallustiani), Salustiani, horti 61, 25.

Salmanassar, Salmanassas, rex Ass
28, 5. 31, 10.

Salmon, fil. Naasson, 30, 5.

Saloderus urbs, Solothum 129, 5.

Saloissa, Salossia, castrum, Seltz 120
138, 5.

Saloraon, Salamon, Solomon, rex I
27. 30. 31,1. 33,15. 34,5. 39,
44, 30. 47, 25. 48. 58, i. 60, 20. 69,
113,1. 176,5.296,1.314,25. 514,
516,30; Salomonis proverbia 515
Salomonis vasa 279,20. 345,40; f
Roboam.

Salomon negotiator Dagoberti I. re
Frauc. 413, 5.

Salon V. Sollum.

Salonius ep. Ebredun. 115, i.

Salnm v. Sellum.

Samaria terra 19,15. 27. 28. 31. 48
49,15; reges: v. p. 31. — Sai
ritae 24, i ; Samaritanus ille 351,

Samaria urbs v. Sebaste.

Samarleus (= Sumaraeus), fil. Ca
ham, 22, 15.

Sameas, fil. Helami, proph. 27, 20. 30

Sameas, Sameus (= SemeiJ 28, 15. 30
fil.: Urias.

Samuitae 53.

Samo natione Francus, rex Winid. 120

144. 145. 154. 155. 158,25. 400.
412,15; 12 uxores, 22 filii, 15 fi

145, 5.

Samotraces insula 24, 20.

Samson, fil. Cliilperici I. regis Fra
114,20. 299, 10.

Samson, fil. Manoe, 27, i. 39, 25. 4

Samuhel proph. 27, 5. 31. 39, 30. 47
fil.: lohel, Habia.

Samuel clericus pai-vulus 365, 15.

Samns, Samua, insula 24, 20. 50, 20
Samii 56^ 30.

Samus civ. 24, 20.

Sanctonas , Sanctonis , urbs , Sa
189,15. 192. — Sanctonicus, Sa
necus, pagus 149, lO. 406, lO; Sai
nicum 270, 25.

Saugarius — Sicambri.

551

us fl. 25, 20.

li appellantur Sannices (=I!c'a/.oi
xi Lai iTca /£z>.r,[X£'voi) 25, 13 ;
i 24, 3.

na V. Sauconna.

civ., Savona 156, 30.

Sapora, I. rex Pers. 64, lo.

[I. rex Pers. 66, 25. 68, i.

11, Saracini, Sarraceni, Sarracini,
acleni 24, i) 24, i. 25, lO. 44, 15.
>. 121. 122,35. 153. 154. 162.
178. 188, 10. 192. 409, 30; Is-
litae, quos modo Sarracinos cor-
vocabulo nuncu]>ant, 177, lO;
:s: Abdirama, Atbima, Amor-
a, Amormnni. C/. Agarreni.

li alii (= Eax/.^voi) 25, lO.
f'^ SarapinJ 53, 15.
is villa, Saclas fSeine-et- Oisej 420.
ipallus rex Assyr. 50, J5.
urbs 53, 5.

i, Sardoma, insnla 23, 5. 24, 25.
. Sala Saret.

acerdo.s 31,15; fil. : losedech.
i Thebaeus 67, 15.

le, Sarmati 21. 24,5. 63,1.
15; Sannatarum rcgio 66,20;
)-S;irniatae 25, 5. Cf. Sauroma-
— Sarmacia 21, 20.

ixor Abraham, 30, 20. 44, 15.

ni V. Saraceni.

soror David, 27,15; fil.: loab

icu.s, .Satanagus, (olim Sathon
■j), Stenay fMeuse) 51 1,10. 520,35 ;
lagensis fratemitas 511,35. 512;
oria: .S. Dagoberti, S. Remigii;
ca 521,15; iudcx loci 521.

s 47, 15.

la, Saoconna, Arar, fl., Sabne
15. 167, 30.

t lad. 27, 6. 30, 25. 33, 15. 39,35.
).

Fitac , .Sauromati , (Saurobacae
i) 21. 62, 1.

Sab.

I, Haxoni, Saxan! 46, 15. 68, lo.
97,25. 98,1. 107. 111. 113.
55. 139,15. 158. 175,1. 177,1.
25 — 182. 239,25. 240,10. 286.
25. 311, 314,5. 315. 400,5.
5. 404,80. 405. 412. 483,25;
tel i\n\: OdovacniM; Saxonoiiim

lif-rtoaldu» ; Sax.ioniim, Saxo-

II, genere: Aijfhyna diix. —
iKH Hai{^a8)tini 115,1. — Haxo-
.82, 20.

I V. 8ucii<»ionaH.

fl. 10.'«, 5.

idff fl. 25, 2-1.

lin.siii fSerpaijue vcl C/iarjteif/nej
» : BerthariiiH.

jnvia 110 lo; S<-anHdavia 383,5.
canadavii 333, 5.

Schithia v. Scythia.

Scipio, Scupio fest P. Cornelius Scipio

Aemilianus) 54,5. 211,30.
Sclavi, Esclavi 144. 150. 154, 15. 155.

408,13. 410; Sclavi cogn. "Winidi,

Winedi 144, 15. 154, 15. 410, 15;

Sclavini 154,20. 155. Cf. Winidi.

Scocia = Hihernia 316,5.

Scortias locus 518, 30. 519, i.

Scotingoium pagus 130, lo.

Scottus r= Cottius) rex 59, 30.

Scupio V. Scipio.

(Scythae), Scitae (Asiatici) 23, 20; Sciti
priores 23, 15.

(Scythae), Scitae, Scithes (Europaei)
i\,ih. 24,5. 25,10. 62,1. — Schitia
21, 20.

Sebaste, Sabastia, Agusta, antea Sama-
ria, urbs 54, 15. 56, 30.

S. Sebastianus mart. 514, 20.

(Sebastianus) , Sabastianus, tyrannus
71, 10.

Sebastobolis 25, 15.

Sec. c/. Sic.

Secona v. Sequana.

Secundinus ep. Lugdun. 129, 15.

Sedbel (=■ Asuhe), fil. Zorobabel,
30, 10.

Sedecias, Sedicias, (qui etleconias 29, i.
30, 5, et Geconias 31, i; loacim, cuius
nomen Sedicias, qui et leconias 28, 20),
fil. losiae (falso loacim I. 30, lO),
rex lud. 28,20. 29,1—31,1. 33,35.
40,10. 51, 1.

Sedicias sacerdos 31, 15.

(Sedecias), Sedicia, fil.Chananei, pseudo-
proph. 27, 23.

Sedegundis v. Ingundis.

Sedeleuba, Saedeleuba, Sideleuba, fii.

Chilperici regis Burgund., 99. 129,10.

335, 15. Cf. Chrona.
Sedunis, Sidones, civ., Sitten 142. 143,1;

Sedunin.sis ep. : Leudemundus. —

Sidonense territorium 111,20.

Segecias v. Ezechias.

Segona fl. v. Sequana.

Sei (= Itdoi) 24, 25.

(Soloucia), Seleuca, urbs Babyl. 62, 5.

Seleuciis I. rex Syriao 63, 15.

Seleucus V. rex Hyriae 64, 15.

fSclluiii), Saluiii, fil. losiao regis Iiid..

30, 10.

iSellum), Selom, fil. Abia (= Inbet),
rcx Kainnr 31, 1".

(Solliim), Snlon, fil. Sndoc, I. saccrdos

31, 15; fil,: ('olciaH.

rHolliiiii), Snloii, II. MAcerdos 31,20.

(.Hollum), Sillim, fil. 'rh.ounth, 28, 15;
II X r. r: Olylia.

HelluJi cnstnim, C/ianloceaux (.\fnine-el-
Lnirej 191, 20. 192.

Hclon V, Hiloii,

'Sem, fil. Noe, 18, lO. 20. 23. 24, i.
25,25. 30,3. 38; fil.: Elam, Assir,
Ai-faxat, Ludiin, Aram.

Semei, fil. Gesson, 31, 25.

Semion v. Simeon.

Semiramis, Semeramis, Simiramis, uxor
Nini regis Assyr., 44, 10. 58, 1. 69, lo.

Senacerem (= Sennaclierih) rex Chal-
daeorum 49, 15. 50, 15.

Senonaci Galli 52, 25.

Senonagus pagus (= Senonicus, S^no-
nai" ?) 144, 15.

Senonas civ., Sens 67, lo. 150, 5. 166,23.
408, 5. — Senonicus, Sennonicus, pa-
gus 307, 5.

Sentila v. Sintela.

Senuvia, C/ienove ? 125,1.

Sequana, Secona, Segona, Sigona, fl.,
Seine 128. 130. 161, 5..-174, 15. 260,5.
307, 10. 346,30. 419,25.

Sequanum territoriura 124, 5.
Seracusae v. Syracusae.
Serenes v. Sii^enes.
Sergius I. papa 37, 15.
Serses v. Xerxes.

Seruch, Senic, fil. Ragau, 26, i, 30, 5.
38; fil.: Nachor.

Servatius v. Arvatius ep. Tungr.

Servatus legatus Dagoberti I. regis Franc.
151, 20. 409, 20,

Servi(us), Sirvius, (Tullius) rexRoni. 51.

Seth, fil. Adam, 20,10. 30,1. 38,1;

fil. : Enos.
Setri, fil. Odiel, 32, i.

(.Seusium), Siusium C= Segusium), civ.,
Susa 143; Seusana vallis 184,

S. Severinus apost. Noric. 210, 15.

S. Severinus reclusus 355, 20.

Severinus papa 36, 3(>.

Severinus ep, Colon. 517,5. 518,5.

Sc»priis, Sevorus, Saexcrus, Sevinis,
Sitirus.

Sevcius l. imp. Rom. 33, 5. 41, 15.

43,20. 63; uxor: lulia; fil.: Anto-

nius Caiacalia. — Saevorianac ther-

mae 63, 15.
Severus (= Flav. Val. Severus) II.

iiiip. Kom. 43, 25. 66.
Sovcrus III, inip. Ifom. 44. i. 77, i.
Severus scriptor 70, 20,
Sevi I', Suevi,
Sovilla r. Sihylla.
Soxoiins, SoxMioiins v. Suossiona».
Singrius v. HyagriiiM.

'(Sibylla), Hcvilln, (|iinc ct Kiironin
(cs Erop/iita), 60,20; Haovillno pro-
photia 109, 16.

Hicambri 834,1; Hconnibroriim iinlio
439,5; Sicnmlicr, Sicoiiinhcr ■■ (.'/ilo-
iliirrr/tiin I. rrx 26.1, go. — Hicnmbrino

5o2

Sichaiius — Sulpicius.

gens 513, 25. — Sicanibria civ. 242,5.
244, 5.

Sicharius, Sycliarius, legatus Dagobertil.
regis 154. 155, 1. 410.

Sichildis , Sichieldis , Sig-hildis , uxor
3. Clilotarii II. regis Franc, 147, i.
148,5. 402,25. 404,15. 406,5.

Sicilia, Sicylia, Secilia 22, i. 24, 20. 53.
54. 77,'5. 83,25. 106,10. 209,35.
421, 15. — Siculi 21,5.

Sideleuba v. Sedcleuba.

Sidocus ep. Elos. 148, i.

Sidon, fil. Canaham, 22, lO.

Sidon civ. 25, 5. — Sidonii, Sidoni
21, 10. 22, 10. 25,5.

Sidones v. Sedunis.

Sidonia, uxor Mummoli patricii 125,1.

Sighildis v. Sichildis.

Sisiberlus. Si!reber(us. SigoberCus,
Sisyhertus, Si^:hibertiis, Sigbjbertiis,
Sy^ibertus. Sy^iberthus, Syghybertus.

Sigobertus reclusus basilicae S. Diouysii
179, 5.

Sygibertus (Claudus) rex Franc. (Ri-
puar.J 90,10. 103; fil.: Chlodericus.

Sigibertus I. rex Franc. 91. 92,1. 10G,20.
107,30—113,5. 116,1. 117,20. 141,25.
239. 285, 20. 289—292, 25. 294—
298,1. 301,30. 304,15. 382,5. 388.
389,5; uxor: Brunechildis; liberi:
Childebertus II, Ingundis, (Chlodc-
sinda), filiae 295, 20. 297, 5.

Sigibertus, fil. Theuderici, II. rex Franc.
34, 15. 119, 20. 129,1. 140. 141.

Sigibertus, fil. Dagoberti, III. rex Franc.
120. 121. 150,20. 151,15. 156,25.
158,25. 159. 161,5. 163,25—165.
240,10. 315. 316. 399,40. 400. 409.
412. 410,15. 418. 419,15. 420. 422;
f i 1. : Daygobertus II.

Sigiricus, Sigyricus, fil. Sigismundi regis
Burgund., 104, 5. 336, 15.

Sigismundus, Sigysmundus, Sigymundus,
Sisiraundus, Sygismundus, rex Bur-
gund. 82,5. 90,2?. 104. 124, lo.
206,20. 266,30. 275. 276. 333,1.
335—340; uxores 82,5. 104. 206,20.
275,35.276.336.338; fil.: Sigiricus,
Gisclaadus, Gundobadus, liberi 104,10,
filii 275, 35. 276, filia 104, 15.

Signera (= Singara) oppidum prope
Nisibin 67, 1.

Sigoaldus dux 141,10.

Sigobrandus ep. Paris. 495.

Sigona fl. v. Sequana.

Sigulfus dux 111,25. 294,5.

Silingi V. Wandali.

Sillim V. SeUum.

(Silon), Selon 27, 15. — Silonita, Se-
lonites: Achias.

Silvanectinsis (Senlis) ep.: Mallulfus.

Silvanus imp. 67, 10.

SQvester I. papa 35,25. 209,10.

Silvius (= SilveriusJ papa 36, 20.
Silvius Postumus, fil. Aeneae, rex Latin.

47. — Silvii (refjies Alhani) 47, 25.

Cf. Aegj'ptius, Agrippa, Alba, Amu-

lius, Aremolus, Aventinus, Capis, Car-

pentus, Procas.

Simeon proph. 30, 20.

(Simeon), Semion, I. ep. Hierosolym.
59, 25.

Simiramis v. Semiramis.

Simois fl. 25, 20. 195, lO; Siraoenta portus
195, 10.

(Simon), Symon, fil. Zacob, 126, 25.

(Simoniaca), Symoniaca, haeresis 488,5.

Simplicius papa 36, 5.

Sinteia, Sintilia, Sentila, I. rex Visigoth.

157. 411.

Sintela II. rex Visigoth. 162,20; fil.:
Tuiga.

I Siphnus), Syfnus, insula 24, 15.

(Sirenes), Serenes 47, 15.

Siri V. Syri.

Sirmium, Sirmia, civ. 64, 20. 65, 10.
204,5.

(Siroes), fil. Cosdrois, imp. Pers. 153,
n. 2.

Sirvius v. Servius.

(Sisarra), Cisarra, dux 39, 15.

Sisebotus, Sisibutus, Sisebodus, rex Visi-
goth. 119,30. 133. 157,15. 400,5.
411, 10.

Sisenandusrex Visigoth. 121,10. 157,20.

158. 162,20. 400, 5. 411.

Sisimundus v. Sigismundus.

Sisinnius papa 37, 20.

Siusium v. Seusium.

Sivirus v. Severus.

S. (Sixti), Syxti, mart. altare Nivial.
458,15.

(Sixtus), Syxtus, I. papa 35, 5.

(Sixtus), Syxtus, II. papa 35, 16.

(Sixtus), Xystus, III. papa 36, 5.

Smedius (= Smerdius) Magus rex Pers.

29, 20.

(Smyrna), Zamirna, Emirna, civ. 24,20.
63, 5.

Soaevi v. Suevi.

Sobosec (= AsobedJ, fil. Zorobabel,

30, 15.

Socdanius rex Pers. 29, 20.

Sogiontiiisis, Sointensis v. Suggentensis.

Soissionas v. Suessionas.

Sol, fil. Cleopatrae reginae Aegypti,
50, 25.

Solchi v. Colchi.

Solomon v. Salomon.

Sonno V. Sunno.

Sontius fl., Isomo 204,5.

(Sophia), Sopia, Subfia, Suffia, uxor
lustini II. imp. Eom., 42,5. 91,30.
110. 114,10. 115.

(Sophonias), Sofonias, Sofi^onias, Suff
nias, Geff^onias, proph. 28, 15. 30,
31, 20. 51,1.

Sother papa 35, 5.

Spalis, Spania v. Hispalis, Hispania.

Spcrchiuus fl. 25, 20.

Spinogilus, Spinogelus, villa, Ej^in
.sur-Seine (Seine-el-OiseJ 161,5. 315
419, 25.

Spinsia villa publica, I-'poisses (C6t€-d'i
135, 15.

Stampae, Etanipes (Seine-et-OiseJ 131
— Stampinsis pagus 148,5.

S. Stephaui basilica Cauciaec. 172,
324, 10.

S. Stephani (Mett.) praedium 435, i(

S. Stephani protomart. altare e

S. Georgii Calensis 506, 20.
S. Stephanus protomart. 438, i.
(Stepiianus), Stcfanus, I. papa 35, l

Stephanus, Sthefanus, III. papa 37j
183. 184,25. I

(Stephanus), Sthefanus, IV. papa 37

Stcphanus peregrinus 432, 26.

Stirpiniacus villa, Estrepagny (E\
408, 25.

Strapstila rex Gepid. 204, i.

Stria fl. v. Danubius.

Strifon (= StrymonJ fl. 25, 20

Stuplo (Stablo Greg.) villa, Estou
(Basses-AlpesJ 111,10.

Suaevi, Suavi v. Suevi.

Subfia V. Sophia.

Subola, (Kobola 414, 30), vallis, la
160, 15. 414, 30.

Suedas villa, Saix'? 369,15. 372
379, 1. 380,20. 386, lo.

Suessionas, Suessionis, Suissionas,
sionas, Soissionas, Soissionos, Ses
nas, Sexonas, Saxonis, Suessonica,
Soissons 98, 20—100, 10. 10:^, 20.
113,10. 117,5. 147,20. 148,25. l'.
250,20. 251,10 — 253,15. 257
288, 20 — 290, 10 297, i. 298
300,30. 306,10. 343,35. 353,15. 36
basilicae: SS. Crispini et Cr
niani, S. Medardi. — Suessior
pagus 304, 25. 305,15.

Suevi, Suaevi, Suavi, Sevi (Alama
91,25. 113,20. 175,5. 261,15. 35
344,5. — Suavia, quae nunc
mannia dicitur, 179,5.

Suevi, Suaevi, Soaevi (GaUaeci) 4
70,20. 71,10 — 73. 75—77. 81,1.
116,10. 206,15: reges: Ermenr
Ermengarius, ( perperam Gaisiricu;
Wandal. I, Richyla, Richarius, Mah
Kichymuudus, Remusmundus.

Suff'. V. Soph.

Suggentense , Sointense , Sundgau
Saintois 134,10. 138,10; Sogiont
comes: Innowales.

S. Sulpicius ep. 425, lO.

S

Sumina — Theudelindis.

553

, Samna, fl., Somme 95, 5. 246,5.
cus, Sunnaricus, dux Goth. 76.
ildis , uxor 2. Carli principis,
). 180,1.

fil. Antenoris, princeps Franc.
LO.
I, Sonno, dux Franc. 93, 10. 94, 5.

Rufen, vir 31, 25.
,55,10; dux: Dervanus.
i 516,25.

s, Siagrias.

1 ep. Augustodun. 117,25.
5, fil. Egidii, patricius, rex Rom.
97,25. 98,20. 238,30. 250, 15.

3 comes, patricius 125, 5.
is V. Sicharias.
V. Siphnus.
Sig.

V. Wandali.
■. Sim.

:hus papa 36, lO. 208. 214, 5.
;hus, Symmacus, Symachus, ex-
J, patricius 83,25. 209,25. 210.

sae), Seracusae, urbs 53, 25.
ri 24, 5. 54, 15. — Syria, Siria,
• 22,20. 23,15.53,15. 57,1. 64.
loelesyria.

papa 35, 30.
22, 25 ; Syrtis minor 23, l.
V. Sixtos.

V. Taasilo.

Tacetua, imp. Rom. 41, 25. 66,5.

fil, Heber, 23,10.

(= TeUeni, Taiavoi) 25, 10;
Dici 24, 1.
8 dui Romuli 49.
'alsar rex Assjt. 50, 6.
as dux Langob. 111,20.
>. Thales.

Tanaer, fl., Don 25, 20. 242, 1.
ei (= TautamaeiJ 23, i.
V. Thaans.

Thara.

nenses), TharawanninseB, TTi^-
tne 114,5; Taraonense», Tarao-
t, pucri 296, 5.

lins Pri«cua rex Rom. 43, i. 51,1.
lius Haperbui rex Rom. 43, 5.
». 62.

o), Terragona, urbs, Tarragona
, — Taragoninnis campania 76, 20,
ncia 76, »o; TcrraconenaiB t>. Hi-
ia, Tyranni.

nrbB 60, 15. 66, 10. — TarsenBcs
ilices.
ux Toscan. 121,5. 146. 166.

I. R. Meroving. II.

(Tassilo), Tascilo. Tacilo. Tbassilo.

Tascilo dux Baiovar. 185, lO.

Tacilo comes palatii 415, 5.

Thassilo venator Dagoberti m. rugis
518, 10.

Taurii 21,15. — Tauriana 21,20.

Taurinensis dux: Charoaldus (rex
Langob.).

Taurus fl. 25, 20.

Taurus mons 25, 15.

Tautanus rex Assyi-. 45, lO. 47, 5.

Taxiles princeps 53, 10.

(Telesphorus), Telesior, papa 35, 5.

Tella C= AtellaJ urbs 57, 20.

Tenedus insula 22, 20.

Tenuem (= Ttivog) insula 24, 15.

Teode. v. Theude.

(Teos), Theos, civ. 24, 20.

Teromanni v. Cenomanni.

Terragona v. Tarraco.

Terreni v. Hiberi, Hispani.

Terrenum v. Tyrrhenum.

(TertuUianus), Titulianus, scriptor 57,10.

Tesbites v. Thesbites.

Tetricus imp. Eom. 65.

Teud., Teut. v. Theod., Theud.

Textricius locus, Tertry (SommeJ 122,15.
171,15. 322,20.

(Thales), Talus, philos. 51, 15.
Thara, Tara, Tarran, fil. Nachor, 26,1.
30,5. 38; fil. : Abraham.

Tharawanninses v. Taravanenses.
Thareth v. lared.
Tharsis, fil. luvan, 21,5.
Thassilo v. Tassilo.
(Thasus), Tapsus, insula 24, 20.
(Thebae) , Thebateorum civ. Boeotia
21, 10.

Thebiae urbs Libyca 22, 25. — Thebei
martyres (Mauricius scil. cum sociitj
337, 1 ; Tibeus: Paulus.

Theo (= Tio)) insula 24, 16.

Theod. cf. Theud.

(Theodora;, Theudora, privigna Maxi-

miani imp., uxor Constantii I. imp ,

65, 20.
(Theodorus), Theuderus, I. papa 36, 35.

TheodoruB rf!X Visigoth. v. Theuderi-
cus I.

Theodorus exconsul 209.

Thnodorus, ThfMidoni.s, pufr crfditarius
Idacii (eit Thiudimer rcx Oitrogoth.J
78. 210. 211,1; uxor: Lilia; fil.:
ThcodcricnB. Cf. Theudemer.

TheodoNiuN. THpiuIosIun, TeudoMJUH.

Theodosiu» l. imp. Rom. 41,36. 48,85.
70. 71,1. 9'l,if); libcri: ArcadiuB,
HonoriuB, Placidia.

Theodosius, II. minor, imp. Rom. 41,40.
43,35. 70, 15. 71, 1—73.

Theos V. Teos.

(Thesbites), Tesbites: Helias.

Thespieus, fil. Arifronis, rex Athen. 49,1.

Thessalia 21, 25. — Thessali 24, 5.

(Thessalonica), Thesalonica, urbs 209, 20.

Tbeude-, Theudo-. Theud-, Theutha-.
Theut-, Teude-, Teudo-, Teud-,
Teut-. Theode-, Theodo-. Theod-,
Theote-, Theot-, Teode-. Cf. Theod-.

Theoda v. Theuthachadus.

Theudebaldus, Theudovaldus, Theodoal-
dus, Theodebaldus, Tbeodaldus.

Theudovaldus , fil. Clilodomiris regis
Franc, 104,20. 105,io. 239,20. 277,5.
279,30—281. 353. 354.

Theudebaldus, fil. Theudeberti I, rex
Franc. 90, 35. 106. 239, 25. 285, 5.
286,5; uxor: Valdetrada.

Theudoaldus, fil. Grimoaldi II, maior
domus 122,25. 172,10. 173. 240,25.
324, 1. 325.

Theudobaldus, fil. Godafredi ducis Ala-
mann., 180,25. 181, i.

Theudebertus I. rex Franc. 90. 103.
104,1—106. 111,5. 112,30. 113,5.

239. 274. 275, i. 277, lo. 282. 284, 25.
285,5. 286,5. 339,5; uxores:
1. Wisigardis, 2. Deotheria; liberi:

1. Theudebaldus, 2. filia 105,15.

Theudebertus , fil. Chilperici I. regis
Franc, 108,5, 109,20. 290. 292,20.
294. 295.

Theudebertus, fil. Childeberti ('cuiusdam
ortolanum' 131, 25, cf. 138, 25; ex
concubina 306,15, cf. 307,25. 309,20),
II. rex Franc. 119,15. 120,5. 125,5,
127,25—129,1. 131. 132. 134. 138.
139. 142,1. 240,5. 306. 307,25—
309. 433; uxores: 1. Bilichildis,

2. Teudechildis ; liberi: Merovius,
Chlotharius, filii 309,10. 310,25, filia

240, 5. 309.

Theuthadus, Theothatus, rex Ital. 106.

Theuthachadus, Thcoda, rex Visigoth.
90, .10. 105, 25.

Theotechildis, uxor 3. Chariberti regis
Franc, 108, 20.

Teudechildis, uxor 2. Theudcberti II.

rcgis Franc, 138,20.
Theudoenus comos Vienn. 183.

Thoudofredus op., abbaB Corbci., mon.

Luxov. 491.
TeudofrcduH dux Ultrniur. 111,26. 127,10.
TeudcgyBolufl rex Visigoth. 106, 15,

Thcudiia, fil. Child<i)frti II. rcglB Franc,
l.'J2, 20. 141, 20.

Teodiln mntfrfninilian 416,1.
(Th<udciindi«), uxor Godegi8«II rogi»

Hurgun<i., 3.'M, 10,
Th<!ud<-lindiii, Tfudclondifl, ox goncio
70

554

Theudemaris — Troia.

Franc, fil. Garibaldi ducis Baioar.,
sponsa Childeberti II. regis Franc,
nxor Agonis regis Langob., 120,1.
133. 134, 1.

Thendfmaris, fil. Richemeris, rex Franc,
94,25. 96,1; fil.: Chlodeo (?).

Theodemer, fr. Walameris, rex Ostro-
goth. 202. 203; uxor: Arilewa;
liberi: Theodericus, Amalefreda,
filiae 204, 20. Cf. Theodorus.

Theudonis villa publica, Diedenhofen
183, 5.

Theudericus I. rex Franc 90,25. 101,5.
103—105. 108,1. 239,20. 260,1.
270,10. 274. 277,10. 278. 282,10.
284, 25. 289, 20. 345, J5; uxor 104,15;
fil.: Theudebertus I.

Theudericus, fil. Chilperici I. regis
Franc, 117, 15. 118,5. 301,10.

Theudericus 11. rex Franc 34,15. 119.
120. 125,10. 127,25—137,10. 138—
142,1. 159,25. 240,5. 306—310.
414, 10; uxores: 1. concubinae
129,1. 130. 132,15. 134,15. 135,1,
2. Ermenberga; fil.: Sigybertus II,
Childebertus, Corbus, Meroeus, filii
120,5. 133,5. 135,5. 140—142,1.
310, 5.

Theudericus lU. rex Franc. 122. 168—
170,5. 171. 172,1. 240. 317. 319,10
—321,5. 322. 323. 512; uxor:
Chrodchildis ; fil. : Chlodoveus III,
Childebertus III.

Theudericus IV. rex Franc. 122, 30.
174,20. 328,5.

Theudericus rex Ital. (Ostrogoth.) 44.

78—83. 90,30. 104,1. 105,30. 106,1.

202—214. 336,15; uxor 90,30. 105,30.

106,1; uxores: 1. Audefleda, 2. con-

cubina 206,20; filiae 82,5. 90,30.

104, 1. 105, 30. 106, 1. 206,20. 336,15;

fil.: Amalasuinda.
Teudericus (= Euericus), fr. Remus-

mundi regis Suev., 77, 10.
Theudericus (Theudorus 71, 25. 73;

Theudor 73, 20. 78, l ; Theodorus 74, l)

I. rex Visigoth. 71,25. 72,25—74,1.

78,1; liberi: Thoresmodus, Theu-

dericns II, Fridericus, filia 73, 5.
Theudericus II. rex Visigoth. 43, 35.

44, 1. 74—78, 1.
Theudericus, fil. Bodici, comes Britann.

113,30. 114,1.
Theudesinda, fil. Radbodi ducis Fris.,

uxor Grimoaldi II. maioris domus,

172,15. 173,1. 324,15.

Theudovaldus v. Theudebaldus.
(Thiras), Tyras, fil. laphet, 21, i.
Thobel C= Thuhal), fil. laphet, 21,1.
(Thogorma), Togor, fil. Gamer, 21, l.
Tholbiacus v. Tolbiacus.
Thole, Tola, fil. Fale, 26, 25. 39, 20.

46,5.
Tholomeus v. Ptolemaeus.
Tholosa V. Tolosa.

Thomas (?) ep. Hierosolym. 127, i.

Thomenae (= Tomaene) civ. 25, l.

Thoringi,Toringhi, Toringi 90, 20. 103, 25.
104,1. 139,15. 239,15. 277. 436,15; Tho-
ringenses 159; Thuringorum reges:
Bisinus, Badericus, Hermenfredus, Ber-
techarius; dux (rex 165,20): Ra-
dulfus. — Thoringia, Toringia, To-
ringa 74,15. 90,20. 95. 97, i. 107,1.
121,25. 140,15. 155,10. 158.159,20.
164. 165,20.179,10. 247,10. 248, lo.
249,15. 277,10. 286,15. 412; Tho-
ringa regio 365, i.

Thoringi, Thoringii, Toringi (Trans-
rhenani) 95, i. 238, 30. 245. 253, 25.
— Toringa 253, 25.

Thorismodus, Thoresmodus, Turesmodus,
Turismo, Tursemodus, Tursomodus,
fil. Theuderici I, rex Visigoth. 74. 75.
157,20. 246,15. 247,25. 411,15.

Thornoa v. Turnacus.

Thoronus v. Turonis.

Thoul (= Ohol), fil. Zorobabcl, 30, 10.

(Thraces), Traces 21. 24,5; Treges
53, 1 ; Graciani 64, 15. — Tracia,
Traciae, Trachia 21,20. 46,20. 57,1.
59, 15. 64, 1. 69, 1 ; Traciana prov.
162,5.

Thugene = Thusgene 22, l.

Thungri V. Tuncrus.

Thuringi v. Thoringi.

Tibarenses 21, 15.

Tiberis, Tibiris, fl. 55,20. 60, lo. 200,15;
Hember (=^ Thember, Qov^r^qic,), qni
nuDC dicitur Tiberis, 25, 20.

Tiberius, Tyberius.

Tiberius I (senior 333) imp. Rom. 32,30.

34, 10. 41, 1. 56, 25—68. 60, 20. 69, lO.

333.
Tiberius II. imp. Rom. 42, 5. 91, 30.

114—116,15. 240,1. 301.

Tiberius rex Latin. 48, 15.

Tibeus v. Thebaeus.

Ticinum v. Papia.

Tigranes rex Armeniae 211, 35.

Tigris fl. 20, 25. 22, 5. 25, 20.

Tingitani (= Tr\amxo.voi) 24, 30.

(Tiro) Tyro, Tullius, Ciceronis libertus

67,5.
Tiroa castrum et fl. 310, 15.
Tirreui v. Hiberi, Tyrrheni.
Titulianus v. TertulHanus.

Titus imp. Rom. 33,1. 41,10. 43,15.
60. 61.

Titus 17. Antoninus Pius imp.

Tius V. Chius.

Tivernio villa, Tivemon (Loiret) 415,1.

Toartius castrum, Thouars (Deux-S^vres)
188,1; comes 188,5.

Togor V. Thogorma.

Tola V. Thole.

Tolbiacus, Tholbiacus, Tholbeacus, Tnl-

biacus, Tulbiecus, civ. et castn
Ziilpich 139. 278. 308,5.

Toletum, TuIIetum, urbs, Toledo 125
279, 10. 345, 35.

ToIIum civ., Toul 139, 5; eccl.: S. A

— ToIIensis campania 139, 5.
Tolomeus v. Ptolemaeus.

Tolosa, Tholosa, nrbs 71, 25. 72,
75,10. 77. 82,10. 98,20. 102,
149,10. 251,20. 270,15. — Tolos;
sedes 406, 15 ; Tolosanus exerc:
158. 411; Tolosanus, Tholosai
pagus 149, 10. 406, lO.

Torci, Torcoth v. Turchi, Turquotus,

Toringi v. Thoringi.

Toronacus, Toronus, urbs v. Turonii

Torquatus cons. 53, 5.

Torquotus v. Turquotus.

Toscana v. Tuscana prov.

Traces v. Thraces.

Traducta civ., Tanger 84, 20.

Traianus, Traganus, Tragianus, i

Rom. 33, 1. 41, lO. 43, 20. 61, 25.

Transiorani v. Ultraiorani.

Trapezus civ. 25, 15.

Trapsta Burgundio 338, i.

Traquila servus 105, 30.

Trasemundus rex Wandal. 84.

Trecassis, Trecas, civ., Troyes 73
112,5. 148,5. 187,10. 189,15; ec
S. Lupi. — Trecassinum territoi
100, 30; Trecassinus, Trecasinus, pi
186, 20. 190, 25.

Treges v. Thraces.

Tregma v. Regma.

Treiectus ad Mosam fl., Treiectens
urbs, Maastricht 247, 15. 409, 15:
Amandus.

Trepolitae v. Tripolitae.

Treveras, Treveris, Treverorum,
verica civ. 84, 5. 89, 20. 93, 15.
105,5. 146,20. 246,10. 250,15;
verici 84, 5 ; Triverorum e p. :
linus. — Treverense monast.
altare: S. Mariae; abbat. :
desta.

(Tripolitae), Trepolitae 22, lO.

Triptolemus (= Neoptolemus) ,
Achillis, 196, 5. 198, 20. 199.

Troas, Troga v. Troia.

Trogloditae 22,15; Troglodiaeae S
Trocoditae 24, 15.

Troia, Troga, Troianoram civ. 42. i
— 46, 25. 47. 50, 10. 59, 30. 1
196—199. 241,5. 242,20, cf.
templum: Dianae. — TroianiJ
—198,25. 241. 242,20; Troij
Valentinianus imp. Attica
appellavit Francos 243,1; Tro
21,1; Trocs 24,15; reges: Ld
mon, Priamus, Aeneas; prinol
Antenor. — Troianum bellum 4|
— Troas 23,6.

Troia

Vimenalis.

555

Trogia, civ. non procul a Bheno,
n? 93,5.

fil. Priami regis Troian., 196, 20
!, 1-

ocus, Droizy (Aiane) 305.
is ciy. V. Tolbiacus.

fil. Sintelae, rex Visigoth., cle-
12i; 20. 162, 20. 163,1.

1 urbs V. Toletum.

V. Tiro.

, Tulius, Hostilius rex Eom. 49.
urbs 246. 247, 20 ; Thungrorum
p.: Arvatius (= Servatius).

Turqui, Torci 46,20. 93,10;
Torquotus.

3, Thurgau 138, 10.

dus, Turismo v. Thorismodus.

s, Thornoa, Turnacinsis urbs,
ia/112, 15. 246,1. 295. 296,25.

Toronus, Toronis, Thoronus,
nos, Thoronis, Turonica, Toro-
iv. 103,15. 111. 113,15. 114,5.
5. 192,20. 271. 274,1. 285, lO.
15. 294, 15. 345, 20, 346, 30.
5. 348, 1. 369, 10. 378, 15. 382,5.
. 392, 30. 414, 5. 421, 10. 425,1;
lici 295, 1 ; Turonicum monast.
egnnde conditum 388, 25; eccl.
onast. : S. Martini, S. Petri;
>llum: S. Martini; Toroniae,
lis, Turonenses, Toronaci, ep. :
aus, Iniuriosus, Eufronius, Gre-
I. — Toronicum territorium
. ; Toronicum 1 88, 30.
B archiep. Bituric. (potius Rera.)
5.

us, Torquotus, Torcoth, rex
46. 93,10.

V. Tyranni.

)dus V. Thoriamodus.

Tuschi 24,25; Tuscus natione:
ines I. papa. — Tuscana, Toscana
145,15. 155,16; dux: Taso.

ex Ital. 106,5.

I V. Tiberius.

et Turrenorum, qui et Terra-
nes, (i. c. TvQt^viot xa?.ov'n£roi
ttxovijoioi) 24, 30. 25, l.

I. Thiras.

Tiro.
ni), Tirrini 21,15. — Terrenum

71,2r>. 82, 1. 83,20. 102,25.

'iyTXM, arbn 45, 5. 63. 6, — Tyraa:
io.

i;. Hibcria.

ium ciT., Oderzo 166,30.

I V. Idaciua.

I, Olixei, OlexiM, domesticaB
li regi» Trolan. 46, i. 93, i. 198.

,bbM Fou. 462, »0. 468, »0.

Ultraioranus pagus 130, lo. 141, 20.
142,15. 167,10, c/. Aventicensis ;
patricii pagi Ultraior. et Scoting.:
V. Burgundia ; d u c e s : Teudefredus,
"Wandalmarus, Eudila, Erpo; Ultra-
iuranus c o m e s : Fredericus. — Trans-
iorani 138, 15.

Ultrogotha, Ultrogoda, (Waldetrada /aZso
91,1. 107,20), uxor Childeberti I.
regis Franc, 91,1. 107,20. 506,25.

Uncelenus, Uncilenus, dux Alamann.
125, 20. 132.

Unestrudis, Onestrudis,fl., Unstrutl64:,30.
277,20.

Unibertus v. Chunibertus.

Unistrachia (= Wistrachia) insula Fris.
176,10,

Unsina v. Gunsina.

(Urbanus), Orbanus, I. papa 35, lO.

Urbecus fl., Orhigo 75, 20.

Urias, fil. Sameae, proph. 28, 15.

Urias, Uria, sacerdos 28, 5, 30, 20. 31,15.

Uriu (= Uriel) sacerdos 31, 20.

Uro domesticus 121,25, 164,15; fil,: Otto,

Ursio, Orsio 116,20. 125,15.

S. Ursius 129,5.

Usroini v. Osroeni.

T c/. W.

Vaceti antiquitus vocati sunt Vascones
189,25; Voccei (= GijaxxaToi) 21,15.

Vafris rex Aegypti 51, 15.

Valens (Arrianus 41, 35) imp. Rom.
41,35. 43, 30. 68. 69.

Valentia, Valencia, urbs, Valence 167,1,
406,30; ep,: Ailulfus,

Valentinianus I. imp. Rom. 43, 30. 68.
333,10; fil. : Gratianus, Valentinia-
nus II.

Valentinianus II. imp. Rom. 68,20. 69,15.
70,10. 89,15. 94,5. 2:,8. 242. 243.

Valentinianus III. imp. Rom. 72. 73, 10.
75; uxor 76,15; uxor: Pulceria
(pofius Eudoxia); 2 filiae 76, 15.

Valentinianus tyrannus 68, lO.

Valcria, fil. Diocletiani irap., uxor Ga-

lerii imp., 66, 20.
Valerianus imp. Rom. 41,25. 43,20. 64,10.
Valerius v. Galcrius imp.
Valliriacae insulac, Balearea 25, l.
(Vapincensifl), Oap, op. : Saggitarius,

VaporaconHi» jiagUH, WoSvre 618, 26;
Wipria «ilva 611, 15.

Varicottia civ., VarigoUi 166, 30.

Vasconcs, Vasconi, Waaconcs, Wa«coni
25,1. 129,1. 148,1. 169,26—161
170,1, 174,10. 180,1. 181. 187
189,25. 190. 191,80. 400, Z6. 414
419; c/. Vac«!ti. — Vnnconia, Vii.ico
niao, Wajconia 78,5, 117,1. 121,15.
149. 164, 10. 160. 161, 6. 183. l
400,15. 406. 410,1. 414, 416,16

419,15; princeps et duces: v.
Aquitania.

Vazea, Vazeas v. Phacee, Phaceia.

(Veientes), Vigentes 49, 25.

Venedi v. Winidi.

Veneranda, concubina Gunthramni regis
Franc, 108, lo.

Venerandus abbas Agaun. 339, l,

Venerandus dux Dagoberti I. regis 158.
411.

Venoensis (= Viminaus) pagus, 'le
Vimeu' 471, 20.

Vercellensis, Vercellinsis, ep. : Eusebius.

Verdonensis urbs, Verdun 106, lO; ep.:
Desideratus. — Virduninses, Virdo-
ninses, cives 90, 30. 106, lo.

Veresallis mons, Versailleux (Ain) ? 337,

Veriacus villa, Virey-sous-Bar (Auhe)
112,5.

Vermanden.sis v. Virmandensis pagus.

Vermbria villa, Verberie (Oise) 178, 20.

Verona, Veronensis urbs 64, 5, 82, 5,
111,1, 204. 206,25.

(Verus imp.), Lucius 62, Antoninus 41,15
= Lucius Ceionius Aelius Commodus
Verus Antoninus.

Veseroncia, Visoroncia, locus, Vdzeronce
(Iskre) 104. 276, 15.

Vesoncio oppidum, Besangon 137.

Vespasianus, Vispasianus, imp. Rom,
41,5. 43,15. 52,25, 60. 61; fil,:
Titus, Domicianus.

Vestae, Vestale templum Rom. 53, 20.
63,10; Vestalis virgo 200, lo.

Vestalis (= Vestiliani) domus 63, 10.

(Vesuvius), Bibius, mons 61,5.

Vetellius v. Vitellius.

Vetranius mag. milit., imp. 67, 5.

Vetuetus rex 54, lO.

Vicinonia fl,, la Vilaine 127, 5.

S. Victor 119,20. 129,

Victor I, papa 35, lo.

Victoriacus, Victoriacon, Victuriacus,
villa, Vitry (Pas-de-Calais) 112,20.
296,5. 297,5. 298,5. 366, i,

Victorius Aquitanus 34, 20; Victorii
eyclus 176, 5,

Vieni (= Veneti) 21, 15,

Vienna, Vicnnensium civ., Vienne 67, 20,
70, 10. 102. 183, 30. 260. 334. 336,20;
Vionncnses cp.: ManicrtiiH, Avitus
DcHidcriuN, Domnoln.M, S. EtlK^riuH, —
ViennonHiH pagun 270,15; Viennunsis
comca: Thcudocnu.s,

Vigcntcs V. Vcientes.

ViK-iliu»* papa 36, 20,

VilariaiiiH, Villery (Aube, arr. Troyei,

canl. Bouilly) 100, ao.
WilcaJtinuH pa^oiH, Vcxln 408, 25.
Viild Nova in pa^'o Virniuiid. 492, >S.
Viiiicnnlin iiiuiih 61, lO,
70 ♦

556

Vincenna — Zyno.

Vincenna fl., Fieniie 268, 30.

Vincenna fl., Vingeanne 141, 20.

S. Vineentii, postea S. Germani basilica
Paris., Saint-Germain des Pris 107, 15.
148,20. 284,25. 287,5.299,5. 304,5.
306,20. 314,25. 405,35. 493.

S. Vincentius mart. Caesaraugust. 284.

Vinciacus, Vincecus, locus, Vinchy 174,5.
240,30. 327,5.

Vindemialis ep. Cabsensis 84, 25. 85, 5.

Virduninsis v. Verdonensis.

Virgilius Maro poeta 54, 25. 55, 25. 93,1.

Virmandense, Virmandinse, opp., Saint-
Quentin 122,15. 171,15. — Verman-
dinsis pagus 492, 25 ; Veromandense
365, 10.

Vis. V. Ves.

Vitalianus papa 37, lO.

Vitellius, Vetellius, imp. Rom. 32, 55. 60.

Vitriacum (= Betriacum) vicus Ital. 60,10.

Voccei V. Vaceti.

Vogladinsis campus 269, 20 ; Voglavensis

campania 83,20. 102,25; Voglense

bellum 103,15.
Voltacilius Plutus doctor 54, 20.
Volusianus, fil. Galli, caesar 64, 5.
Vosagus, Vosacus 139, lo. 144, lO. 404,15.

435,10. 438,10. 440,15.
Vulcani olla 210,5. 214,30; Vulcania

loca 421, 25.

W c/. V.

Waiofarius, Waioforius, princeps Aquitan.

183,1. 186—192.
W^lamer rex Ostrogoth. 202. 203.
S. Walaricus abbas Leuconaensis 471,20.
Waldebertus, Waltbertus, abbas Luxov.

491, 5.
Waldebertus, Valdebertus, domesticus

147,25. 148,1.
Waldericus dux 160, i. 414, 15.
Waldetrada, Valdetrada, uxor 1. Theu-

debaldi, 2. Chlotharii I. regum Franc,

106.
Waldetrada, uxor Childeberti L regis

Franc, v. Ultrogotha.
Vallia rex Wi.sigoth. 71.
Wallucus dux Winid. 157, 15.
Waltbertus v. Waldebertiis.
Wandali, Vandali 43, 35. 44, 5. 70, 20—

72. 76. 77. 82,1. 84. 85,10—88,5.

92, 10. 206; Wandali, Vandali, cogno-
. mento Silingi, Sylingi 71; reges:

Fredbalus , Gundericus, Gaisiricus,

Chrocus , Hunericus , Trasemundus,

Chiklericus, Ghildemeris.
Wandalmarus dux Ultraiur., camararius

125,1. 127,10. 130, 10.
Wandalmarus dux 160,1. 414,15.
Wandelbertus dux 167, 5.
Wangas locus, Wangen 138, 15.
Waratto, Warato, Warado, maior domus

122,10. 170,20. 171. 240,20. 321.
322,5; uxor: Anseflidis; fil.: Ghis-
lemarus ; g e n e r : Bercharius.

Warmecharius Francus, legatus Sigy-
berti L regis 110, 5.

Warnacharius, Warnecharius, I. maior
domus 128, 5. 129, 15.

Warnacharius, Varnacharius, Warnarius,
II. maior domus 120,20. 140—142,5.
143,1. 144,1. 147,10. 148,5; uxor:
Berta; liberi: Godinus, filia 147,15.

Warni, Varni 127,20.

Warocus, Warogus, fil. Magliavi, comes
Britann. 114, i. 115, i.

Vassus, fil. Frigionis, 199, 25. 200, l.

Wenedi v. Winidi.

Wibilis V. Aventicus.

Widechagm villa 244, 20.

Willi-, Wille-, Ville-, Vili-, Quilla-.

Willibadus 'genere Burgundionum', pa-
tricius 121,25. 150,5. 160,1. 166.
167. 408,5. 414,15.

S. Willibrordus ep. Fris. 516, 30 —

518,1.
Willecharius presb., socer Chramni, fil.

Chlotharii I. regis Franc, 107, 20.

286,25. 287; uxor 287,15; fil.: Chalda.

ViUelmus Curvus-nasus miles Caroli
principis 326, 30.

Vindecoli (= Vindelici) 57, 1.

Winidi, Winiti, Winedi, Winodi, Wenedi,
Vinidi, Venedi 120,15. 121. 144. 145.
154,15. 155. 158. 159. 165,20. 400,5.
410,30. 412, c/. Sclavi; Winidorum
rex 191,15; rex: Samo; Winedorum
d u X : Wallucus.

Vinedorum marca, Windischmark 157,15.

Vinoberga, Vinopergia, famula Eade-
gundis reginae 378, 25. 385, 30. 386.

Wintrio, Quintrio, Quintirio, patricius,
dux Campan. 119,15. 127,15. 128,1.
304, 25. 306, 5.

Wiolicus, fij. Magnaeharii, dux 108, 15.
111,25. 114,1.

Wiomadus, Viomadus, subregulus Franc,
consiliarius Childerici I. regis 89, 20.
95—97,1. 247,15—249.

Wipria silva v. Vaporacensis pagus.

Wisera, Wisra, fl., TFeser 286,15. 312,15.
313, 10. 405.

Wisigardis, Wisicardis, fil. Wacchonis
regis Langob., uxor 1. Theudebertil.
regis Franc, 105.

Wisigotac 203,10; Wisigothorum reges:
Athanaricus , Alaricus I , Ataulfus,
Vallia, Theudericus I, Thoresmodus,
Theudericus II, Eoricus, Alaricus II,
Amalricus, Theoda, Teudegyselus,
Agyla, Atthanaghildus, Leuva I, Leu-
vildus, Bettericus, Sisibutus, Sintelal,
Sisenandus, Sintela II f= Cindila),
Tulga, Chintasindus, Richysindus.

Wisogastus, Wisogast, legislator Franc.
244, 20.

Wisowastus, Wisovast, legislator Frar
244,20.

Wistrachia v. Unistrachia.

Witimer, fr. Theodomeris, I. rex Osti
goth. 203; fil.: Witimer IL

Witimer, fil, Witimeris, II. rex Osti
goth. 203, 10.

Wodanus deus 110,20.

Wogasti.sburc castrum 155, 5.

Vulfardus abbas S. Martini Turon. 189

Vulfegundis, uxor 4. Dagoberti I. rcj
Franc, 151, i.

Vulfetrudis, Wolfdruda, fil. Grimoaldi
maioris domus, abbat. Nivial. 469 j,
— 461.

Vulfoaldus dux 168, 15. 169, 5. 170
317,15—319,25.

Vulfus, Volfus, patricius 119,25. 132,

Vurmacia urbs 140, lO.

Xerxes, Serses, I. rex Pers. 29, 20. 40,

(Xerxes), Xaries, 11. rex Pers. 29, 2C

Xerses III. rex Pers, 63,25.

Xerxer, Xerses, Xerser, Serses, Avar
81,1. 206. 212.

Xystus V. Sixtus.

Y c/ I, Hi, Hy.

z.

Zaban dux Langob. 111,15.

Zabolonites, labolonita (= Zahuloniti

Allon.
Zacharias papa 37, 25.

Zacbarias, Zaccharias I, fil. loiac
proph. 28, 1. 48, 20.

Zacharias, Zaccharias, II. proph. 28
30,20. 51,25, 52,5.

Zacharias 57,25; fil.: lohannes (B
tista).

Zacob V. lacob.
Zadcur sacerdos 31, 20,
Zafad civ., loppe, hodie lafa 126,
Zambri rex Samar. 31, 5.
Zamirna v. Smyrna.
Zazyr (= Zechri), 6.1. Isaar, 31,30.
Zeno, Zyno, imp. Rom. 42, l. 203.
—207, 15. 208, 10.

Zeon V. Nilus fl.

Zeraam 31, 25,

Zezabel, uxor Achab regis Samar., 3;

Zezebel secunda Brunechildis re{

135,1.
Zorobabel, Zorobabil, fil. Salathiel (I

daiae 30, lO), dux lud. 30, 61

52,10; fil.: Abiut, Musolam, Ai

nias, Saladi, Sedbel, Thoul, Aw

Asadia, Sobosec
Zosabiae (= losabeeth), uxor Inii

sacerdotis, 27, 30.
Zosemus papa 36, 4.
Zyno V. Zeno.

LEXICA.

SCRIPSIT BRUNO KRUSCH.

Maior numerus paginas, minor lineas quinas indicat.

s (icil. aulae regiaej Genesius 486, 15. Cf. Waitz,

'(?.' 11, 2^, p 102.

)llens C— auferensj 166,io; abstnlta 88, lO; abtnltus

erat 159, 15. Cf. talatns.

pcio personamm 149,20. Cf. 2. Para. 19,7 cet.

publica ^= munus publicum: diffidebant actiones
xactiones B) pnblicas , quae eis ex consuetndine
^erebantur, accipere 488,20. Cf. Waitz, 'VG.' II, 2\

266. Locus corrupius est. — actores regii 406, 30,
•. Waitz, 'VG: II, 2^, p. 119.

Thare = pro arrha dare: hos solidos adarrabo ad
.rtem dominae mei Chlodovei 83, 15.
inicula = ministra 370, 30.
are = nQOszvvslv 126, 5.
V. arr.

butare 96, 1. C/. tributare.
catae = aedificatae 59, 30.
imiti Persici 153,1.
men = aes 272, 5.

ria publica (i. e. imperii orientalisj 82,1. 96,20;
arium publicum C^eil. FrancorumJ 407, lO; aeraria
ancorum 144,1, Saracinorum 162,15.
tes S. Dionysii monast. Paris. 419,5; agentes
iadegundis reginaej : Anderedus, Proculus.
e = gubemare: gens — , que mihi agendum iussisti,
i, 1 ; dnx Francio — , qui Cantabriam — egerat,
13,10; fduxj cum agerit Tuscana provincia 145,15.
egare = congregare: Francis adgrej,'ati8 (congregant
'eg.) in unam turrem 102, 20.

= vestin r.andida recens haptizalorum: cum — in
bis euangelio lectio Clodoveo adnunciaretur 101,25;
inorem enim in albifl — eliait 309,15; puerum in
bifl — interfecit 310,6.
■ufl = reprobatus a Deo 439, 10.
\ilia: in «pecie colnmbe venit Spiritufl sanctus, portans
lafl am|)iillaM olfo ct chrismate plenafl (in baptinmate
ilodovechi Ij 344, 35.
ora = nota, Mtgnum 472, SO.
ifltianfl 87, 15.

^itu*: ab antiquito 139, lo. 144,15.
i inprcsflio 410,10. 413,5. 414,5. 423,20; anolus
ilodovcchl iniif riptioncm vel imaginem in«criptu«
.7,5; anolus Chlodovei 99. 266; anolufl Cbrothc-
ildlfl 99,30.

aptare = depromere: de hisdem libris breviatem —

aptare 123, 20.
aquamanile est vas, ubi manus lavantur, 373, lO.
archiater, archyater (Theuderici II. regisj: Petrus.
archicapellanus (Dagoberti IIIJ: S. Bonefacius.
archivum monast. Calensis 489, 35 ; archivum ecclesiae Paris.

417, 20. Cf. S. Dionysii eccl. Paris. et infra scrinia.

arma: Saxones — sacramentis, ut eorum mus erat, super
arma placata pro universis Saxonebus firmant 158,20. —
armatorius: cum — iaculis armaturiis 178,10; solertis-
simus in robore armatoria 199, 20.

armiger (Dagoberti I. regisj 311,25. Cf. Waitz , 'VG.'
II, 2 3, p. 75.

aromatus 70, 15.

arrha: dedit mihi anolum in sponsaliae arras 86, 5.

arripere = maturare: arripere iter 87,10; dum pacem
— arripuisset sectari 142, 15; ut — adreperint suae se
tradere dicionem 1 50, lo ; iter gradiendum adrepmt 1 66, 30.

aspicere = pertinere: quod aspexerat ad regnum 147, lO;
ad regnnm — aspecserant 155, lO; ut — ad regnum —
aspecerit; Aoster — ad regnum — deberit aspecere
159, 10.

assiduiias integra: virtutes — integra adsiduaetate osten-
duntur 129, 15; cum — Teudericum integra adsiduetate
monerit 131, 20; virtutes — integra adsiduaetate osten-
dere dignatur 133, i; integra adsiduetate consilium
iniebat 138, 20.

assimilatio apud Fredegarium. Dum Gregorius veram
assimilationem in verbis compositis app., arr., att., coll.,
corr. haud raro admitiit, Fredegarius rationi non axsi-
milandi multo magis dedilus, adp., adt., conl., conr.
semper, adr. plemmque scripsit. Etiam assiduus apud
Fredegarium praeposiiionem servat, non vero apud
Oregorium: pendet enim ex aere dando, teste OelUo
XVI, 10, 16. Uterque imperator, imperium, imi.lirc
raro non assimilat, aspicore numquam. (Jbtinerc, quod
Oregorius etiam tum recte icripsit, apud Fredegarium
plerumque asHimilaium. est; cf. Quintil. I, 7, 7; cum
dico obtinuit, .secundam b littcram riitio poscit, aure.s
magi.s audiunt p.

ad praeponitio plertivu/ue uon assimilata:
ante c: adcivit 144,15.

antc f: adfjitim 77,15. — adfccctiir 116,1; adfcctus

126, 2.^; adfuctam U'-', i; adfccti 86,6. 116,30. —

adfirmat 101,80. — adflictum 86,86; adflictio 86,86;

iidHictionil.ns 80, 80. 96, 10.

ante g: adgravatu» 132,10. adgroditur 88, 1. 96,80.

558

LEXICA.

109.25. 131,5. 138,10. 146,10. 156,25. 158,15.

166,15. 167,5; adgrediebat 111,1; adgredebat

140.5; adgrediebant 144; adgrederetur 141,5; ad-

grederit 131,30. 166,30; adgredi 75,25. 104,25; ad-

gredere 94,5. 138,25. 154,1. 158, i; adgressus

92,10. 95,15. 118,5. 149,20; adgressa 93, i ; ad-

gressum 119. 121; adgressi 144,25. 165,15; adgres-

sis 90, 30. — adgregatis 102, 20.
ante m: admonetas 150,15; admonicione 159,5.
a7ite n: adnunciaretur 101,25.

[at assimilata: annuere 112,20; annuens 99,25.
142,15. 143,5].
«71^6 p: adparatum 110,20. 126,15. — adpareret 127, 10;

adparebit 131,1. — adpetunt 104. 105,20. 141, i;

adpetivit 84,15; adpetisset 95,5; adpetens 84,1. —

adpraehendit 81,15; adpraehendere 88,10; adpre-

hensus 139,30; adpraehensa 81,25; adpr(a)ehensum

82,20. 100,5. 152, 1.
ante q: adquiescentes 95, 25. 96, l. — adquisiverat

164,10; adquirere 84,1.
ante r: adreperint 150,10; adripuit 145,15; adrepuit

166,30; adriperat 131,20; adrepere 74,10. 94,1.

118,20; adreptus 152,1. 154,5. 165,10.

[at non astiimilata: arripemus 87, lO; arripoisset
142,15; arepuisset 142,15; arrepere 88,5].
ante s: adscivit 150,20. 161,20. — adscriptione 78,20.

— adsiduos 151,20; adsiduae 79,10. 86, 15. 92,15.

101,15. 104.5. 145,20. 150,20. 154. 155,15.156,15;

adseduae 166,10; adsiduetate 131,20. 138,20; ad-

siduaetate 129,15. 133,1. — adsistens 131,25. —

adsumit 78, i. 105,25. 110,5. 111,5; adsumunt

127,25; adsumeret 149,1. 164,20; adsumerit 85.

110,10. 125,15. 129,1; adsumpsit 55,15. 103,5.

105,15. 107,15. 120,10. 128,10. 142,5. 149,15;

adsumsit 118, 1. 119,20. 127,15. 129,20; adsumserat

86,1. 156,20; adsumere 112, i. 131,20. 142,25; ad-

sumpta 34, 20.

[at assimllata: aspiciaebant 167,10; aspecerit 159,10;
aspexerat 147,10; aspecserant 155,10; aspecere
159,10].
ante t: adtende 81,10; adtendens 22,25; adtendentes

21,10. — adtraherint 140,20; adtragens 165,30;

adtrahentem 101,25; adtragente 156,5; adtragentes

164,5; adtra(h)i 57, 20. 96,10; adtractum 103, 5;

adtractae 141, i. — adtritus 106,30; adtritum 162,10;

adtrite 46, 15.
con plerumque in compositis:
ante b: conburetur 106,1.
ante c: eonstanter.

[at cumcubito 85, 15].
ante 1: conlate 161,15. — conligatum 31, i5. — con-

locare 154,30; conlocantes 160,5; conlocatur 167, 25;

conlocati 164, i; conlocatis 125,25. — conlocutioni-

bus 146,20; conloquendum 134, lO.
ante m: conmendans 161,10. — conmittentes 163, i.

[at commendatur 141, 25. — committendum 138, lO].
ante p: conpeditum 28,20. — conpellit 97,15; con-

pellins 156,5; conpulsus 112,10. 138,10. 162, lo. —

conperimus 93,10; conperisset 73,15. 96,30. 100,15.

102,1. 131,1; conperissent 78,5; conperire 96, lo.

101, 20; conperiens 130, 10; conperentes 99, 20;

conperto 96,20; conpertum 132,30. 143,1; conperti

110,10. — conplacuit 156,15. — conpleta 20, i. —

conplexus 150,15. — conportans 134,5. — con-

positio 83, 5; conposiciones 75, i; conposicionem

107, 5; conpositione 90,30. 143,10.

[at cumperto 87, 15].
ante r: conroborandam 19, 20. — conruerunt 56, 30.
dis et de in compositis :
ante r: disrumpitur 81,20; disrumpetur 109,15. 142,5.

[at deruptus 81,25. 118,1; deruptum 140,20].

(y. infra discedere.
in praepositio plerumque non assimilata:
ante b: inbutus 109,1. 147, lo. 161,25.
ante 1: inlesus 131,15. 132,5. 141,20; inlesum 152,15;

inlese 166, 20. — inlibatam 88, 20. — inlecete 154,20.

160, 20. 162, 1. — inlisum 98, 20.

ante m: inmenso 150,10; inmensa 74, 20. — inmenente

161, 20. — inmuraverant 155, 5.

ante p: inpaciens 162, 20. — inpedimentum 132, lo. —
inperatori 19,1; inperium 119,20. — inperfectum
93,5. — inpingetur 117,25. — inpleverunt 95,25.
— inpossebile 86, 25. — inposuit 88, 20. — inpro-
periae 154, 25.

[at assimilafa: imperator, imperium fere semper. —
implerint 143, 15; impleverat 133, lO; implere
102,20. 131,20. 140,15. 151,1; implisse 143,20;
impleturus 147, 25; impleturum 140, 5; imple-
retur 109,15; impletus 80,10; impletum 101,1.
157, 10].
ante r: inrogaverat 149,20. — inruit 80,15. 114,25;
inruunt 112,10. 131,30. 148, i. 153,16. 155; in-
runt 103,25; inruerint 132,30; inruere 112,10.1
148,15. 160,20. 165,5. 167; inruens 98,20. 128,1.1
165,5; inruentes 132,1. — inruptione 43,35.
ob praepositio non assimilata:
ante m: obmittam 67,5. 163,25.
[ante p: semper assimilata],
ante t: obtenta 99, 30,

[at asshnilata: optenuit 65,10. 156; optenuerunt,
155,5; optenta 73,1; optentam 76,25].
sub praepositio non assimilata: i

ante c: subcumberit 123,15; subcumbere 86,20.
ante f: subfeeerit 63, lo. — subferentes 144, 25.
ante r: subripiunt 76,25.

astralocus = astrologus 153, 5.

atficetur = efficitur 61, i.

att. V. adt.

auctoritas: auctoritate praecepta 182, lO.

aurifex (Eligius ep. Noviom.) 407, 15.

aut — aut = utrum — an : inquirens, que — proficerit,

aut venirit, aut — oportebat 81, 10; utrum — aut

82, 15.
auxiliare 72, 20. 101, 20.
avis nocturna, quae ab hominibus est ingrata, = buhc

390, 25.
baiulus (Dagoberti I. Amidfus ep. Mett.) 401,15; baiolof

Sigyberti (III. regis Franc.J: Otto. Cf. Waitz, 'VO.

II, 2 3, p. 107.

bale (= false) iumente 313, 5.

bannire (iure proelii convocari interpretatur auctor G.Dag

p. 411,20) exercitum 158,1; leudis — in exercitnn

gradiendum banniti sunt 164,25. Cf. Waitz, 'VQ.

II, 2 3, p. 207.
barbam tangere 82, lO; (eum) barbae rasione, — ea enin

tum praecipua erat iniuria, — deturpat 403, 10. Of

413,20.
barbarus = Francus 436, lO. — more vestiebat de bar

baro368, i; rito barbaro 127,25. 138,5; conposito

sermone ut loquar barbaro, stapione 369,5. — barha

ricus: more barbarico 333, lO.

bastema 100.

befulcus = Ital. 'bifolco': Winidi befulci Chunis fueraa
144, 15 ; befulci vocabantur a Chunis, eo quod dubB
cem in congressione certamine vestila priliae facientw
ante Chunis precederint 144, 20.

benefieium: cui vellet clericorum eum (scil. locum) inr

>

}

LEXICA.

559

eneficii tradebat 402, i ; Thassilo — eam (Adelretiam
UlulamJ cupiebat habere in beneficio 518, lO. —
enefitiarii 489,30. Cy. Waitz, 'F(?.' IV^, p. 177,
. 1. 181, n.

igniter 62, 10.

interia v. dysenteria.

idiciis verbis 80,30. 101,15. C/. linicius.

phemare 142, 15. 161, 25. — blasphemium 146, 5.

ule: ad eius mansionem perrexit Chrodinus, ad meni-

erium bracile Gogone in coUum tenens, 109, lO.

'racile, Germ. 'pruahhaK , pro balteo accipitur; cf.

raff, 'Althochd. Sprachsckatz' III, p. 278. Est igitur

ngulum militare, quod ab humero dextro sub sini-

rum brachium descendit (cf. Forcellini ed. de Vit

, p, 527J. Locum Fredegarianum nunc ita intellego.

hrodino adveniente, Gogo nutritus eiusdem, mox maior

omu» factus, ad ministerium ei reddendum se iam

nxerat. Certe bracile subiciendi signum (ita Zeumer,

orm. I, p. 238; Waitz, 'FG.' II, 2 3, p. 89; minime

it, sed una cum tunicis (Zeumer l. l. p. 5, 9J et

nulis (Zeumer l. l. p. 23, 21) inter res pretiosas

lumeratur.

'ium 442, i.

iatem adv. 123, 20.

0 V. avis.

^ 333; ubi castra posuerunt, quasi burgo vocitave-

int 68, 15.

inus V. Avares, Chuni.

aneum 152, 25.

ara (= cubiculum) palacii 302, 20; camera (= fiscus)

tagoberli I. regit 413,5. Cf. Waitz, 'FG.' II, 2 3,

. 326. — camararius Wandalmarus 125, i.

pania Arciacinsis 128, lO; campania territuriae Cata-

luninsis 141, lO; campania Divionensis 102,5, Mau-

acensis 74, i, Taragoninsis 75, 20, ToUensis 139, 5;

impania (campo Greg.J Voglavensis 83, 20. 102, 26.

- campus V. Maius, Martius.

aa = canlharu», Germ. 'kanne' 370, 30.

3uum instituta 147,20. 488,10.

'icum, cantica: recognovi, unam de meis canticis a
iltantibus praedicari 375, 30; duas et tres hic modo
leas canticaa audivi quas tenoi 375,30; teste Deo,
le nihil audisse modo saeculare dc cantico 376, i.
jtolaris = tabula capitum 42,10. 89,10. 118,20. —
ipitnlo (»cil. psalmorum) dicto 441, l.

tivare 43, 20. 46, 5. CO, 15.

ad (= dux) exercitus 126, 25. 159, 25. Cf. Waitz,

VG.' IT, 2», p. 55. 216.

lerentes fcustodias Greg.) 117,20.

tas = epulae toUemnes diebus anniversariis aanctorum
ilebratae 470, ',. 471, l,

are = abrogure, toUere: Cdiicatum) contra Thoude-
erto caNsavorat 139, i; civitates — ad partf; Fran-
onim naHsavcrant 143, 5; valjfm — partebus idfmquo
lunthramni rnHHnntln 143, ir, ; ut illa — dobuinsnnt
aHHaro 144, i; centc.-narium — partebun empcriae —
aflHftrit 155,20; centenariiim — partcbus iHaciao ct
mpcriac caMftvit 155,. lO; ftributiim) a Dagoborto
Maatnm ent 168, 25.

.ra s canlrum: Naflio caatra ceptum 139,6.
iboii (i" xctu^o/rj, praentatlo) ordo 406, 80.

-^ ren, Gall. 'rho«t' : dicnnflquc oi canHnm confli-
II 74, 10; qnantiim ciiiiiHr|iiam ex hJH (^niiHn profi-

erit 85,10; indica mihi lniiiiH caiiHne evfintiiin 86,30;

ibernro poteban do hiaffphcmco caiii*airi hniic 146,6.

cellararia (monast. S. Crucis Pictav.): Felicitas.

censiti = censi 158, 25. — cens^is: (Dagobertus I)
elimosinarum copia de fisco palacii per ecclesias
sanctorum primus distribuere censum iussit 314, 20.

centenarius cento libras auri capit 156, i; centenarium
auri 155. — cento = centum 53, 20. 60, 15. 61, l.
63,15. 153. 156,1.

certeficatus = certior factus 123, 25. — certe ficeris =
certior fieres 99, 30.

cervisa 369, 20.

charta: carta praeceptionis 414,5; cartas testamenti —
firmare 418, 20; carta, quam, ut ferebatur, beatus
Audoenus episcopus scripserat, 419, 25, cf. 422, 5; per
signaculum sui nominis istam cartam adfirmet (Chlodo-
veus II) 420,25. — cartula 521,1.

chrisma v. ampulla.

chronica, cronica 34, 15. 70, 20. 89, 10. 123. 124, i.
151,5; gen. cronece 42, lO. 118, 20, chronici 92, 20,
chronecorum 37, l; chronicis, verbo huius nomenis
Grego , quod Latini interpretatur 'Gesta temporum',
123, 10.

cingulum auri ponderatum (Radegundis reginae) 369, 1 ;
cingulum regale (Balthildis reginae) 492, 5.

circulus: post anni circulum 132, 25.

circumcisae gentes 153.

claves venerandi sepulchri cum vincula sancti Petri
178, 25.

clericatus 113,15. 163,1.

clipeus: veni sub clepeum meum; de hoc periculo te
liberabo 167, 15.

clodi = claudi 440, i.

clusae 185; usque ad clusas qui cognominatur valle
Seusana veniens 184, i.

coactatus = coactua 186, 20.

coaequans = aequalis: quod et de populo et de spacium
terre esset quoaequans 159,10.

cobrium (al. cubrum) = Cyprium 272, 5.

cofia = capitis tegmen 369, 5.

colonus terrae 191,5; vocaveruntque eam Coloniam,

quasi coloni inhabitarent in cam, 250, 10.
columpna (scil. Maenia) 97, 20.
combri (concides Greg.) 282 , 20. Cf. Ducange ed.

Favre II, p. 421.

comites (graffio 141,25; grafionebus 158,15) erant Inter
proceres 192, 25, ducibus inferiores 168, 16. 177, 15.
178, 15. 192, 26, .sed superiores leudibus 191, 15. 192, lO,
scaritis 192, 10, iudlcibus 192, 20; pliirimi 'ducem siiper
»e non habebant' 1 60, 1 ; comites Fippini regis Franc.
188,1. 189,5, 190,30, Waiofnrii princ. Ar/uitan. IS7,1.
188, 10; comitcs vel omiies inaiorcs niitu geiitis Lango-
bnrdorum 184,10; comitos: Abbolcnus, AustrnldiiH,
Ueringnrius, Chiidebrandus (al. diix), Chil<i«!iudu8,
GnltMiinniuH, Gislnriiifl, Gyso, nermonnldus, HerpiniiH,
InffobodcH, Iii.stiniis, Mniitio, Nibeliiiigus. (f. ArvorniiH,
UitorivuH, Cnbilloiiiim, TictaviH, SiiggontciiHin, Toiirtiiifl,
Ultrniurnniifl, Waflconia. — comcx cartaruin 86, lO. —
comiH pnlnfiis (Chlodovei 77. regin) northnriiiH. FrancUB
do pngo Kltraiornno, 107,10; co m <• h p nl ntii: Tncilo.
— comex aostnbolnriiiM (H<IiHnriiiH) 86,10; comoflta-
boli: AoboriniiH, Erpo, LouiliHclus.

commntor = ea qunr filinm vel fiHnm de fonle baptin-

matin KUMcipit 293, so.
conimontiiH = Hrentla , facnltaH rei alieuiui peragendae

503, i.

560

LEXICA.

commendare : se suae dicione commendant (subdedinint
Greg.J 118, lO; reginam — et filium — eidem in
mano conmendans 161,10; filiumque et uxorem eis et
ipsos eisdem cum fidelitatis sacramento , ut moris est,
commendans (Dagoberlus I) 419, 35.

comp. V. conp.

con = eiim: secou 79, 20.

conbaiulare = colere? 374, 5.

concursitare 372, 15. 383, i.

concutere = incutere: timore ponteficibus — adventus
Dagoberti concusserat 149, 20; timorem — sua con-
cusserat utelitas 150, 10.

condictum = conventio 436, 5.

condirigere 491, 10.

confugium (= fugam) facere 147,15. 161,1. 163,20.

congrue adv. 147, 25.

coniungere v. sui.

conpater = is qui filium vel filiam de /onle baptismatis
suscipit 169, 15.

comportare = 'perfen-e 134, 5.

conpositio 90, 30; urbiculum — conposiciones causa
transmittetur 75, 1; ut — huius culpa conpositio
suppleretur 83, 5; dimedia partem omnibus rebus eorum
— in conposicionem ofi^errent 107,5; in conposicione
Agusta et Siusio civilates — tradiderunt 143, lO.

consiliarius = maior domus 419, 30. 422, 10. Cf. dome-
sticus, rector palatii. — consiliose adv. 112, 10. 151, 10.
consodales 456, 25. 503, 5.
consolatrix 506, 25.
consubito: cumsubito 466, 15.

consiclatus: consolatum dare = missilia spargere, id quod
consules faciebant , cum magistratum adibant, 88 , 5 ;
ut — Romano consulto praefato principe Carlo sanciret
179,1.

convenentia = pactum, consensus: cum pacem inire
coepissent huius convenentiae , ut — tangerit 82,10;
speciale convenencia — fuit conventum 125, 15; hanc
convenenciam — firmatam 139,1; docatum Denteleno
secundum convenentiam — suae dicione redegit 140, 1;
huius convenentiae se egressurum — spondedit 152, 15;
uius convenenciae ad instar — direxit 152, 20; cum
Radulfo convenenciam — remeantur 165,20; ex con-
venencia utriusque 440, 15.

convidentes = videntes 182, 20.

corona imperiae lustiniani 88, i, cf. stemma; capillos

sanctae puellae ad instar coronae abscisit 456, 10. —

cumque — super soliura aureum coronatus resideret
(Dagobertus I) 416,15.

creditarius : credetarius (= creditarios) sibi puerum —
et puella(m) 78 , 5 ; misit puerum creditarium sibi
96, 15; creditarii (Radegundis reqinae) 367, 25. Cf
Waitz, 'VG: II, 2 3, p. 75.

creditur sermoni interseritur : ut, creditur, — fuisset —
placebile 149,20; regnum, creditur, meruisset aeternum
151,5.

crinitus: elevaverunt eum (Faramundum) regem super
se crinitum 244,15; Chlodionem, filium eius crinitum,
245, 1.

crocius = fulcrum subalare, Germ. 'kriicke^ 446, 10.

cuhicularius : inqueratur ('^ inquirat) rex a ministris et
cubiculariis suis 256,30; cubicularius: Bertharius.

culpabelis 146, 5.

cunclicis f= concMclis) more fiscelle linitae inibi pro-
iectis 200, 15.

cursus (ecclesiasticus) 366, 25. 368, 15. 370, 25, 372, i.
375,25. 384,10. 390,25. 392,5. 394.

damuietas = damnum 195, 15.

dare: daras (= dare habes, Gall. '■donneras') 85, 30.
Cf. Schuchardt, 'Vokalismus des Vulgarlateins' II,
f. 511.

deambulationes stercorum = latrinae 496, 25.

debriatus = inebriatus 512, 15. 519, 30.

decesso (= mortuo) iam Warnachario 148, 5. Cf. dis-

cedere.
decima v. tributum.

defensor Romanae eccl. lulianus 209, 35 ; defensor Picta-
vensis ecclesiae Ansoaldus 421, 15.

deferre : deferta {B , adlata A) 257, 10 ; deferti essent
271,30.

degradare (= deicere) aliquem 74, 15. 86, 20. 121, 20. 142, 5.
163; aliquem ab aliqua re: ut Gunthramnum degradarint
a regnum 117, 25; a Teudericum — a regno degradatur
132 , 20 ; qualiter Sintilianem degradaret ad regnumj
(= a regno) 157,20; aliquem de aliqua re: de — J
honorem degradatur 88, 5 ; senserat se de sui gradusj
honorem a Protadio degradandum 131, lo. — degra-\
dari: te ab honorem — degradati sunt 88, 15.

deinter moncium rupes aegressi 160, 5; exiens deinter

citiris 167, 15.
del. cf. dil.

deliberare = Uberare, transire: ad Cabillonno deliberare
properabat 150, l. Fortasse scribere voluit Fredegarim:
'deliberabat properare' . j

deligare se = se illigare 148, 5.

dementacio = dementia 155, 15.

denarius v. solidus.

denutritus 494, 15.

deprimere: lectum depraemere = lecto teneri 94,20,

descr. v. discr.

desponsata: quem Childebertus habuerat disponsata 133,15

desupter = subter 114, 15.

devallare (debellare Greg.) 115,10.

devotissime 87,5.

diacona 368, 30.

diadema regale Dagoberti III. regis 514.

dialiqui (= dialogi) sancti Gregorii 83, 25.

dignabiliter = dignanter 376, 15.

dil., del.

delatabetur (delabitur Greg.) 116,15.

delucedato (= dilucido) ordene 163, 30.

dinoscitur = videtur: similiter implisse denuscetur 143, 20
grave dispendio fecisse dinuscetur 154,15; per pac
tiones vinculum — firmasse dinuscetur 159, 5.
noscere.

dirigere l) = mittere: episcopum ad Theudorum — diij
git 73,15; Theuderico Romam direxit 79,10; quos -
Pannoniam in fugam dirigit 80,15; viros ad ipsQl
capiendum direxit 80 , 25 ; dirigens — puerum
Tholomeum 81, lO; directus a Chlodoveo 82,25; aureui
— tibi — dirigo 95, 15 ; partem tibi direxero 95, 20
incongruos ad Eiegio direxit 96, 5, cet. — 2) = iri
proficisci: in Eurupam dirigens 46, 5; posttergum dires
Chunorum 74,15; rex post Gundobadum dirigit (abi
Greg.) 102,10; Airibertus et Guntramnus — contl
Chramnum dirigunt 107, 10; exinde lapsus ad Na
sidem dirigit (habiit Greg.) 117,20; dirigensque p(
Andelaum, — Tollo — perrexit 139, 5,

Q

LEXICA.

561

dere — decedere, mori: se iam discessunim senciens
;ij 10. — difcessH'1 = decessu'', mors: post discessum
^gane 163,20, Aeganem 165,30, beati Arnulfi 150,15,
agoberti 159, lO. 161, 20. 163, 25, beate Geretrudis
14,35, Protadiae 132,5; post eius discessum 143,20.

•iptio 115,5. 239,35; descriptiones iniquae (tabulae
ibitorum Hier.J 63, 1.

irrentibus legatis 134, 10. 152, lO. 164,5; discuirentes
o-atus 158,10; missos — discurrentes 141,1; missus
scurrentebus 165, 20. Cf. intercurrere.

18 argenti (Arnulfi ep. Mett.J 437, 25. 438, 1.

jlatur = desolatur 11, 10.

a = domus: in angulo domatis 484, 25.

esliciis: Eneas et Olixis Priamo domestici 198,30;
; sex provinciae, quas ex tunc et nunc totidem agunt
jmestici, sub illius 'Amulfi ep. Mett.) ministratione
ilius regerentur arbitrio 433, 10 (cf. Waitz, ' VG.' II,
J, p. 94, n. 1. 106, 71. 2y ; Arnulfum domesticum adque
)nsiliarium regis 434,5; domestici: Domnolus,
rmenricus, Fredulfus, Uro, Waldebertus. — dome-
icatus: sicque deinceps episcopales gestans infulas,
; eciam domesticatus sollicitudine adque primatum
ilacii hacsi nollens teneret (S. ArnulfusJ 434, lO.

inicns v. fiscus.

um: ad dorsum = ah tergo 81,10.
itus (AlamanniaeJ 181,1; docatus (LangobardorumJ
43,20; ducatus (MiUdunensis castrij 260,5; successit
randalmarus in honorem ducati (UltraiuraniJ 127, lO;
ucatus: v. Aquitania, Campania , Cenomannicus,
enteleni. — duce.i: (Franci) duces ex se constitue-
int 46,10, cf. 93,10; duces sunt Fr^degario qui
uhreguW Gregorio 94, 5; maior domus inter illos
umerahatur: Pippinus maior domi — et citiri ducis
u.strasiomm 163,30; cum Landerico (maiore domusj
t reliquos Francorum duces 304, 25; dux j)ro ipso
aiore domun 485, 10, praecipue apud Austrasios (v.
xfru/: Chunibertum Coloniae urbis pontevecem et
dalgyselum ducem pala'ium et regnum (Atistras.J
aberriandum instetuit 1.09.1 (cf. Waitz, 'VG.' II, 2»,
. 406;,- (Pippinus II. duxj doraum palatii omnia
fr;igen.s 171,20; hii duces 320,5 (cf. Wailz , 'VG.'
I, 2*, //. 40'JJ; dncGS pro leudihus (ita Fred.J accepit
uctor Gentorum Dagoherti 1. 402,20. 404,15. 407,30.
12, 25. 41C, 1. 422. Erant duces inler proceres 192, 15.
16 20; praepositi comitibus: scaram — cura ducebus
t grafionebus Hfciim habens 158, 15; cuni reli(|uis
ucibus (;t comitibus 177, 15; cum pluribus ducibus
tque comitibu» 178,15; procercs suos (Pippini regisj,
ucilius vel comitibu.s Francorum 192, 25; cf. exceptis
oiiiitebus plurimis, qui doccm super se non habeliant,
60,5; praeerant exercitui: aliquilius ducebus cx<!rcitu8
ligyberti 165,5. Austrasiorum dux 451,20; Burgun-
iae dncei: «eniores, ponteveces, ducebus ct primatis
,0 rcgnnm Burgiindiae 165, 30; maiorcm domus in
egnum Hurgiindia'; aelectioiiem pontcvecum et cumtis
locebu)) a Nantiide rcgina hoc gradiim honores «tabi-
itur 165,30; dncibiiM de rcgniiin Hiirgniidiae soo ct
if.nt<f«:<-is 160,6; pontcfecin et ducibiiH de regnnm
Jurgundiae 166,15; citiriqiie docJH de rofrnuni Hnr-
;iindiaK 167,5; Lanffobardonim duce» 148. 145,15;
hjcibii», coiiiitibu»! vel omne» maiorcM natu gentiB
.,(iMt'-obardoruni 184, lO; Fogas diix et pi.tricinH ni
)iililicae 129,20; ducnn: v. Alamannia, Aqiiitania,
Irvernun. IJrixin, Campania, FriHione», LnngobBrdi,

' mcia, >

: Mia, IJItl I

Incen AnHtrAnii:
PippinnR (I, v. infra i.

88. B. MeroTinfT. II.

.Siirbii , TaiirinenMid,
\VaiH< oiion, Wiiiidi;

V, maior domu*^.

Adalgyselus (a. 633,634. cum Clmniberto episcopo
Coloniensi palatium et regnum Sigiberti regis guber-
nandum suscepit; cf. Fred. IV, Ib. Badulfo duce
Thoringiae rehellante , a 634/685. solus et a 641.
una cum Grivioaldo I. partis regiae erat; cf. Fred.
IV, 11. 87. Commemoratur in charta Sigiherti inter
viros illu^tres una cum Grimoaldo maiore domus ;
cf. Pertz, Dipl. p. 22J.

Grimoaldus (I, v. infra s. v. maior domus).

Vulfoaldus (erat Childerici regis dux inde ab a. 663.
Chlothario defuncio, a. 673. regnum Keustrasium
Childericus una cum Vulfoaldo duce accepit. Post
regis necem a. 675. Vulfoaldus in Ausirasiam rever-
tit; cf. L. H. Fr. c. 45. Obiisse videtur non multo
anie Dagobertum regem a. 679, Dec. 23. interfectum ;
cf. L. H. Fr. c. 46;.

Martinus (una cum Pippino II, Dagoberto occiso,
a. 680. 'in Austria dominabatur . Eodem vel in se-
quente anno iussu Ebroini interfectus est; cf. L. H.
Fr. c. 46;.

Pippinus (II. cum Martino, Dagoherto rege occiso, ex
a. 680. regnum Austrasium gubernabat; cf. L. H. Fr.
c. 46. Postquam Theudericum a. 687. apud Textri-
cium vicit, c. a. 690. etiam Neustrasiorum 7naior
domus creatus est; cf. L. H. Fr. c. 48. Obiit
a. 714, mense Dec. ; cf. L. H. Fr. c. b\J.

Carlus (Pippino mortuo, Plectrudis regnum guhernabat,
Carlum autem in cuslodiam dedit; cf L. H. Fr.
c. 51. Qui evadens, a. 717, mense Martio Chil-
pericum et Ragamfredum apud Vinciacum devicit ;
cf. L. H. Fr. c. 53. Exinde utrumqve regnum
regens, a. 741, mense Oct. obiit; cf. Fred. Cont. c. 24j.

Carlomannus (a. 741. regnum Atistrasium cum Ala-
mannia et Thoringia accepit; cf Fred. Cont. c. 23.
Anno m, saeculo relicto , regnum suum Pippino
fralri tradidit ; cf. ib. c. 30^.

Pippinus (III. a. 741, Burgundiam, Keustriam, Pro-
vinciam accepit; cf. Fred. Cont. c. 23. Frat^e
abdicanie, totum Francorum regnum a. lil. adeptus
atque a. 751, mense Nov. rex creatus est; cf. ib. c. 33J;

duces reliqui: Aighyna, Amalgarius, Arnebcrtus.

Austrapius, Barontus, Beppelenus, Bobo, Cautinus,

Chaiiaardus , Childebrandus, Chramnelenus, Ermeno,

Eudila, Francio, Leudebertus, Noddo, Primarius, Rocco,

Sigoaldus, Taso, Waldericus, Wandalmarus, Wandel-

bertus, Willibadus (patricius).

ducere = gerere: tantam de ipso reverentiam duce-
bant 132, 30; adversus Bellcsarium zelum ducens
86,20; contra Grimoaldo — zelum ducens 164,15.

dummodo (= dumj pertractabat 157, lo.

dyaenleria: bnsenteriae infirniitas 116,10. — besentcrecus
morbus 1 15, 25.

efficere = fieri: verum (= viroj — suadcns, christianus
officere 101,5; si victuriam obtoncbat, cfi"ecerit chri-
stianus 101, 15.

elatio = superbia 146, 15.
clevarc = extollere 84, 5.

emendnre: ut noguciantoM, quos sui iiiterfooornnt — , —
facont omeiidare 154, 20; niliil a .Sanionc — cst
omendatum 164, 25; quo — malo ndiniscrniit, volu-
oitor eiiiondarint 160,20; ciiinta, (|iio p<rpetruvo-

rant, omoiidaiidum npondodit U",0,20; qiii((|ui<I —
feccrat, pIciiinMimn nolutiono emondnrot 184,»"; omnia
per iudioio Frnnoorum vol Hncordotiini pIoiiiHHinin hoIu-
tione (^mcnilarot 186, 20.

emiinitnM i>. iiiiiiiitiiitnH.

energumrnui: iiiorKinnini 879,26. 394,16. • inorgrumino
nilv. .'»74, :io.

71

562

LEXICA.

enutritor Francoram 314, 15.

epiphania 191, 10. Cf. theophania.

eproploxia (apoplexis Hter.J 68, 20.

equites = equi 188, 189,5; equitum 302,20; aequitum

109,15; equitibus 305,20; aequetis abl. pl. 152,20.

167,25. — equester (= equesj — regis (Chlotarii IIJ

313, 25.

eulogiae = munera 498,5; eolog^ae 382, lo.

erectus apiid Fredeg.: evecto navale — Constantinopole
venit 79, 25; vadam evicto navale 87,10; evicto navale
revertit 96,25, revertitur 132,30; aevecto navale —
ingredetur 1 52, 25 ; aevicto narale per Ararem — pro-
perans 167, 30.' — erectio apud Continuatores: gentem

— navale evectione praeparat 176, lO ; navale evectione
evadere 1 78, 5 ; navale evectione per Ligere fluvium
usque ad Sellus castro — perveniens 191,20; navale
evectione per mare redunt 192, 5; illi vero navale
evectione recederent 195,5; advenisse navale evectione
Grecorum exercitum 195,10; cum navale evectione —
Troia urbe remeavit 196, lO; insula maris magni navale
evectione proeliando vastavit 200, 5.

evidentes = ebitenles, euntes 443.

exactores 186, lO. 238,20. 243.

excobcre = exscobere, i. e. effodere (abstrahere Gest. Dag.
p. 411, 30) 158, 10.

exeninm r. xenium.

exercitus \J ■=■ expeditio: Chuni in exercitu contra gen-
tem — adgrediebant 144, lo; cum in exercito — contra
Chunus fuissent adgressi 144,25; cum ipsos in exer-
cito perrexit 144, 25; leudibus — iobet in exercito
promovere 148,20; leudis — in exercitum gradiendum
banniti sunt 164 25; 2) = milites: exercitum promo-
vere iobet, statuens eis capud exercitns 159,25; omnes
primati et exercitus 164,25; citeri exercitus 165,5;
, cum suos mansit exercito 165,15. Cf. hostis.

exiliatio 346, 20.

expertus = experrectus 85, 20. 100, 5.

expetere = adire: tuae gloriae expeti (ad tnam poten-
tiam venio Greg.J 102,15; Italiam expetens 138, i;
ut — regnum Chlotariae expetirent 141, 5; regnum
Dagoberti visi sunt expetisse 149, i ; ut — ei prumptae
expetirint 150,15; ad Dagoberto expetint 157,5; ad
Dagobertum expetit 157, 20; patrocinium ipsius —
expetens 161, 15.

explicit 83, 25.

expuere = turpare: exputus a suis 87,30; exputum me

— oppraemunt 87,30; qui nie expuunt 87,35.

expugnare = exfrudere: ut Langobardus de Aetalia
expugnaret (extruderit Greg.J 118, lo.

extremitas = vilitas: stremitas sensus mei 123, 15.
fabricaturae preciosissimae = vasa aurea aut argentea
259, 20.

fabula: fabolis loqui 81,15; iocundemur in fabolis 81,15;
iocandus in fabolis 132, 5; rustica fabula dicetur
139, 10. — fabula = sermo: ne qais proferret in
fabala 371, 15.

facere = iubere, curare: gentes — fecit adesse 141, i;
fecit adgredi 75,25; menses — appellare fecit 61,15;
Gothos — baptizare fecit 125, 25; ut neguciantes —
faceret emendare 154, 20; argenteis nummus primus —
figurare fecit 53 , 20 ; quod — perfedia — eos —
interire fecissit 168, i; hoc tinsaurum — facint per-
ducere 164, lO; germanos — in puteum fecisti proiecere
100,25; exercitum — resedere faciebat 118, lO,- ci^d-
tates — restaarare — fecit 82,5; ipsamque suggelare
fecit 109,20; Meroveum — tonsorare fecit 113,15;

Tulganem — tunsorare fecit 163,1; cum — patricium

— trucitare fecisset 83, 25; eamque — vivere fecit
156, 15. — episcopatum — , faciente f= auctorej
Brunechilde, adsumpsit 128,10.

facilletas = levitas 161, 15.

falanga v. phalanx,

faldao (Germ. faldo' = sella; cf. Graff, 'AUhochd.
Sprachschatz' III, p. 514J ad ventrem purgandam
134,5.

fallere: fefellunt (= falluntj 182,1.

fanatici = gentiles 110, 20. — fanum: fanus, qui a
Franeis colebatur, 380, 10.

faro V. Burgnndaefarones.

felte (quid sit, nescioj fusum ex auro et gemmis vel
margaritis factum 381, 5.

feodum 510, 40.

ferrum = catena: confracti sunt ferri 468, 25.

fertur c. acc. (vel aliis casibusj c. inf.: quod ab his gen-

tibus fertur eorum deo fuisse locutum 110,15; fertur,

— milia — • fuisse interfecta 153,15; fertur, — ducen-
tis fuisse interfectis 163,5; fertxir, — plurima milia —
fuisse — trucidati 165,10. — fertur c. coniunctivo:
Aeneas et Frigas fertur germani fuissent 47, lO; fertur,

— bistea — eam adpetisset 95,5; fertur, — fuisset|
interfectus 154, 10. — ferfur cum indicativo: fertur —
a qnaedam sacerdoti visibiliter, — vinctus tragetur
83, 25. — fertur orationi interseritur : trebas annis
circetur et, fertur, adhuc amplius 162, 10 ; plenus senec-
tutae, fertur nonagenarius, moretur 163, 15; post, fertur,
anni circolo 164,10.

fidelitatis sa^ramentum v. commendare.

fiducialiter 150,15.

Jie7-i: fietur = /< 81,1. 93,15. 133,10, fiaetur 134,10.
163,20. 165,10; fiuntur = fiunt 166,1; fiatur = fiat
267, 20 ; fieretur = fieret 82, 20.

filare = nere 110.

filiola = filia spiritalis ex baptismate 500, 25. — filiolus
511,1. 519.

finire = cessare: cum Chilperici vitam finisse scripsit
123,25; ut — haec finirit intentio 147,5.

fiscus: ut facultatem eius fiscus adsumerit 129,1; eum —
per pagus et civitates fiscum inquerendum dirigunt
130, 10 (cf. Waitz, 'FG.' //, 2», p. 92J; fiscum nimium
stringens, de rebus personarum fisco vellens implere
131, 15 ^cf. Waitz l. l.J; de villas et opebus fisci
quod habuerat (Gundeberga regina Langob.J 156, 25;
tributa, quas fisci dicionebus dissolvebant, 158, 15;
facultatis — fisci dicionebus contra modum iusticiae
redacte 162, i; de fisco palacii per ecclesias sanctoruir
primus (Dagobertus IJ distribaere censum iussit 314, 20:
quicquid ex eo (teloneoj fisci partibus sperare poterat
413, 10; cumque orania ad regalem fiscum fuissenl
recepta 413, 25; villam — rex (Dagobertus IJ cun
Bobone duce et Tacilone comite palatii de suo propric
fisco commutaverat 415, 5; (villae) a fisco nostrc
(Dagoberti Ij acteuus fuerunt possessae 420, 10 ; Fili-
berto — silvam magnam ex fisco — et pastus de fisc<
dominico — concessit 491,20 (cf. Waitz, 'VG.' II, 2»
p. 319J: tribunus fisci: Domolenus. Cf. camera.
flado = genus quoddam placentae, Gall. 'flan 369,20
371,20.

font: quem ipse de fontes (scil. baptismatisj excipi
141, 15. Cf. lavacrum.

foris — foras: cum foris adisset 97, 10 ; foris egred
156, 25; niittantur — foris civitate 80, 1. — foris prat
positio: foris urbem 155,25.

I

LEXICA.

563

ila = sedile, Germ. 'banh' 386, 10. 474, 15.

;os (fossas Greg.J fecerunt 277, 15.

i»ca; elevata bipenne, quod est francisca, 252,25;

cepit autem rex franciscam eius, quod est bipennis,

3, 10 ; franciscam (securem Greg.) suam in capite
s defixit 253,15; rex proiecit in directum a se
lennem suam, quod est francisca, 267, 20. Cf. Waite,
G: II, 2 3, p. 213.

o (= frigide vel potius frigida) labas 94, 20.
iticus 371, 10.

iter adgT-edi 111,1, ascendere 141,15, exire 47,5,
erare aliquem 95,15, pergere 142,30, pervenire
9,10, redire 111,25, remeari 111,25, reverti 111,10.

5, 10.

nus V. Avares, Chuni.

5lacium 399, 30. 407.

narius (scil. opifex) 407, 20.

ilogia = propago: tanta genealogia Tsobolem B)

^ale interficere ausa fuisti 310,20; quo ordine de

rena origine genealogiam adsumpserat 454, 5.

ratio = genus 46, 15.

lis V. mos. — gentiletas et superbia pravorum

4, 25.

s V. Burgundiones, Franci, Roraani.

; patricium huius chronici gesta laudatur (= laudant)
,20; gesta Childeherti III. regis Frane. 513,20;
3ta Francorum 182, 15. 238,15. 241,5; gesta regum
ancorum 241,1; gesta temporum 123, cf. chronica.

mis = gnarus 196,20. 199,15. 457,5.
e V. gyrare.
lolaria clades 128, 5.

u» = dignitas (cf. Waltz, 'VG: II, 2 3, p, 96;.- ut
Hus repperiretur, qui gratum quem adriperat potuisset
siimere, 131,20; cui successit emperiae gradum
4,10; gradus dignetatis fregiae) 156,25; quo ordiue
gradum patris (Pippini I. maioria domus) Grimo-
du8 adsumeret 164,20; inter patriciatum gradum

6, 10. Cf. honor. — gradu» = ordines ecclesiastici :
nuUus premiura pro percipiendis sacris gradibus

anino intercurreret 488, lO.

10 V. comes.

ilanter 293, 1.

niatur palatiae Gairiberto (II. regis Franc.j: Ermarius.

-■. Waxlz, 'VG: II, 2*, p.Sl.

.re: cum aeqnis girantis 80,25; girans capud 152,20;

to hoste lexercitu B) gyrata 311,1.

re part. petf. patn. iunctum: quera ChildebertuB
ibnerat disponsata 133, 15; tributo — habent
idultum 158, ?0; vitam habcnt indultam 161, l;
lod iniunctnm habuerat eidem nunciavit 154,20;
.r},a —^ qiias iniunctn» non habuerat 154,25; (|ua8i
iuiKtum habens, — «ugeHsit 156, 20; consilium
egane peragratum habena 161,10; cum Kadulfo
nitiira hftbcbat consiiiura 164,25; unitura liabentos
>n«ilio 165,1. — habcre gerundivo iunctum: ut —
oc — dominandura haberit 159, 15.
en-ni» Hymoniaca 488, U.

taria = fjHoe ex hnrhm kp.u polioiiibim malrficia con-
cif 1 08, 20.

= i», naepe. — hnin» \) = hnic: huitm chronicc
meri 161,5; uiu" volnniin»- inneri 163, .10; 2) i=hor:
aae «toriae huiuM vobiniine narrat 92, 25; huiu« tcm-
ore 123,15; ciim uiiit riilmin<- Hiibliranvit 159, i;
) = hae vel hnur: n<1 biiiiiM [iIiKitn coiiiiiii<ti<»nc

82, 10; 4) = his: uius peticionebus suggerendum vene-
rant 158,20; ex huius unus 116, i.

hic = huc: hic reverti 81,30; hic venit 126,5; hic — ■
venisset 81, 30.

honor (cf. Waitz, <VG: II, 2^, p. \2l) 1) reginae:
nec de honorem gradis aliquid menuarit 156, 5;
2) pnncipum: principum honorem conservans (Bal-
thildis) 486, 5; 3) maioris domus: (Bertoaldus viaior
domus) senserat se de sui gradus honorem — de-
gradandum 131,10; (Rado maior domus) hoc gradum
honoris adsumpsit 142,5; alium (maiqrem domusj eius
honores gradum subliraare 148, 5; gradus honoris
maiorem domi — confirmatura est 165,25; (Flaochadus
maior domus) hoc gradum honores stabilitur 166,1;
hunc gradus honorem (maioris domus) — disponent
habere feliceter 166,5; Waratonem — honorem maiorem
domatus constituerunt 170,20; honorem — maiorum do-
matus 171,15; honorem maiorum domatus palatii 171,10;
honorem maiorum doniatum 173, 10; euraque (Waratto-
nem maiorem domus) ab honore generositatis subplan-
tans 321,15; Waratto iterum honore pristino nanctus
est 321,25; Theudoaldura (maiorem domus) — in aula
regis honorem patris sedem sublimem instituunt 325,5;
4) patricii: honor patriciatus 205,35; 5) ducis: suc-
cessit — in honorem ducati 127,10; graduin honoris
(ducattis) et dignetatem seo amiciciam perpetuo con-
servarit 166,5. Cf. gradus.
hora canonica 473, 25. 474, 20.
hospes V. obses.

hostis 1) = exercitus: hostem maxiraum collegit

278,25; hostem collegit 304,20; hoste coUegunt contra

Chilpericum 298,15; hostem collegunt 327,1; hoste

coUecto, Remus pervasit 290, 5 ; coUecto hoste plurimo

311,20; hostem plurimum commovit 308,1; comrao-

verunt hostem Burgundiouura 275, 15; praecepit hostem

commovere 243,25; hoste Vasconorum commota 174,10;

hoste comraoto Francorum 177,5; commoto Franeorum

grande hoste 253,25; coramoto hoste quam plurimo

322,15; hoste commoto 326,15; hostem congregat

304,25; hoste maxirao — congregans 306,25; exer-

citura movit hostem magnam do Roina 242,10; ab

hoste: timebat alia dio sequente a fratris hostc esse

occupatum 296, 25 ; angustias — ab oste fratris sui

paciebatur 296, 25 ; contra hostem Pippini ducis Ghisle-

maris consurgens 171, 5; cum hosle: in Italia cum hoste

plurirao abiit 284, 30; cum hoste in Italia abiit 301, 15;

Chlodovechus — cum hoste advenit 251,15; cumque

convenissent cum hostibus (exercitibus Greg.) magnis

282, 25; Theudobertura — ultra Ligere cum hoste

direxit 294, lO; cum hoste Frigionum -- invitant

173,20; ire dispono cum hoste plurinio Bmgiuidionuiu

256,20; cum hoste occurrunt 320,5; cuinque venissent

cum magiio lioste 276,15; dc ho.ile: iiitcrfeceruntquc

iiiaxiina parte de hoste illo 306,1; niagnjiinque illic

cedein Theudobertus de hoste Gundoaldo fecit 294, 15;

preccpit aiitem rex hoste suo 269, 15; interrogans,

cuius esset hostis raaior, 272,10; toto hostc gyrata

311,1; hostis nnvalis: diix oum navnb' hnsto per inare

— venit 260, 25 ; cura navale }ioste pcr aito niaro

Gallias appetent 274, SO. — 2) = expedilio: cnm

aut<;m (.'liilpericiiH rex iii hoHtcm ciim Sighiborto, fratic

Huo, contrn Snxon<'M nmbuInHHciit 292, 2.') ; Mirdvcchuiii

HUHpcctuin habebnt d<! ipso hoHto nc piijjnn 298, 25. —

hoslca = viilile»: llidcnam — viildo nb iiontibuH cir-

cumdniiH 190, 10; comniovit mnxinio excrcitu lioHtiiim

Frniicoriim 250,20. ■ hnilili» = viililnri», brlliru»:

colli.cto hoHtilc ngniini.' 177, lo; ciim nppnrntu lioMtili'

177,16. 196,10; conimotoqui! excrcitii hoHtilc 17.'), 15;

cuiii hoHtilo cxcri^itu 196,80; ndiinnta honliN' plrbo

174,1.

71*

564

LEXICA.

humiliare 131, 20. 146, l. — humilitas = degradatio
88, 15.

iani olim (olj^m 83, 5. 93, l ; olem 153, 10. 155, 10. 159, lo)
83,5. 86,20. 93,1. 105,25. 141,10. 153,10. 155, lo.
159,10. Cf. Terent. Eun. III, 5, 39; Verg. Georg.
II, 403.

ibi = deinde 82. — ibi = eo: ibique — accessit 138, 5,
advenit 166, 15, veniens 164, 30.

ibidem (= eodem) peraccesserat 167, i.

idem pro rejiexivo: petens, ut — eidem ilarit, 126,20;
dirigit, ut missurium — eidem dirigerit, 158,5.

idemque v. que.

idola 459, 5. 517, 30.

iectus (— iactus) funde 459, i.

illuc = illic: ilhic periiiansit 117, lO; monasterium —
ilhic construens 138, 5.

in antea non movit 380, 20.

in. ini.

inarmis = inermis 82, 15.
incalescere = calefacere:

sol — capud eius incahiit

85, 15.

incisio viscerum v. yleos.

inclite adv.: inclete ditatus 166, lO.

inclusor 407, 20.

increvit (scil. taedium = taeduit) huius chronice inseri
151, 5.

indicuhis = epistula brevis 140, 20.

indigere = deesse: panes non indiget (deerit Greg.)
98, 15.

indoles 1) = puer: laudabilis indoHs plenus gratia Dei
(Arnulfus ep. Mett.) 433, 1; 2) = progenies: ad Phero-
cides indolem prepropere revertamur 199, 20.

inferendalis (cf. Waitz , 'VG.' II, 2 3, p. 252, oi. B):
quinnentas vaccas inferendahs annis singohs — redde-
bant (Saxones) 158, 20; centum vaccas inferendales,
quae ei (Dagoherlo I) de ducata Cinomannico annis
singulis solvebantur, — visus est — concessisse 415, 10.

infestatio 105,20. 121, i. 152,5. 163,20.

infra = intra: infra murus — rec-ipere 155,25; infra
(in B) ipsa loca consistentes 493, 25.

inibi (= eo) venire distuht 134, lO.

iniquiter 159, 15.

immunilns: ut res ecclesiarum (Aquitan.) ■ — sub immuni-
tates nomine, sicut ab antea fuerant, conservatas esse
deberent 186, lO; sub iiitegra emunitate — proficiant
418,5; emunitates concessit 493,25.

inmurare = includere 155,5.

imperium (Byzantinum) 100,15. 106,20. 121, i. 133, lO.
143. 145,10. 152,1. 153.155.157,1. 102. Cf.Roma.,
pubhcus.

implere = solvere: tributa Francorum regibus — imple-
verat 133,10; centenaria — emplontur 156, i; soledus
— aeraries Saracinorum — emph;bat 162, 15; tributa
Saracines emplendum refutat 162,15, saepe.

inproperium 154, 25.

inrogare = afferre: pauperibus — gaudium — inro-
gaverat 149, 20,

insectari = sectari: pacem insectans 142,20.
insemul 144, 5.

instar: ad ipsum instar 46,15; ad instar puerum 81,10;

ad instar Trogiae nominis 93,5; ut vel pauluhim esset

. ad instar (scil. facundia) 123,15; vitam illorum instar

ad canis est 126,10; ad instar privato habeto 149,5;'
uius convenenciae ad instar 152, 20.

integrilas =^ totuvi aliquod integrum: Aoster — adreunum
Sigyberti — in intcgretate deberit aspecere 159, lo.

intcntio = discidium 120,20. 147. 154,25. 157,5.

inter 1) = a: cumque castra nec procul inter se —
posuissit 153,25; 2) = ex: inter his bisteis niissa
est vulpis 81,20; cum — intcr patriciatum gradum et
nimiae facultatcs aelacionem superbiae esset deditus
166, 10.

intercurrentes lcg-atus 112. 139, i; intercurrentes et citiris

persunis 166, 20. Cf. discurrere.
introponere 389, lO.

inundatio = incursio: inundatio Assiriorum 47,10; inun-
datio gentium 63, 20 (pestilentia recle Ilier.). 153, 20.

invicem v. vicis.

ire = venire, vendi 494, 5.

is pro rejiexivo, 1) ems: quem — in eius solatio —
Chlodovous habuerat 103,5; 2) ei: lustinianus mittens
— , ut ei adiuvaret 88, lO; potuerunt gentem conpcrire,
qui ei — au.xiharet 101,20; expetit, ut ei — auxili-
aretur 157, 20; 3) eorum: Germani — iu eorum
habentes auxiHum 64,15; Alamanni — exoHs a sedibus
eorum 101,20; Saxones — dimedia partem onmibus
rebus eorum f= ovinium rernm suarum) — oiferront
107,5; mulieris eorum praecipunt 110,15; Chilpericus

et Fredegundis fiHam eorum

direxit 118, 15; ut

eornm terminus — transcenderint (fiumina) 125, 5;
dicentcs , ipsara esse eorum domina 126,5; cernentes
eorum esse vitae periculum 145, 10; ccrnentes eorum
exercitum miUtes partem maxema — interfcctam 154, i;
ipse vero eorum studio — Winidis resistendum spon-
deut 158,15; Winidi • — , transcesso conim Hmite, re-
gnum — ingrederint 158, 25; Austrasiae eoinm studio
Hmotem — definsasse nuscuntur 159,1; leudis Sigy-
berti manus oorum ponentcs 159,5; qui cum eorura
exercito — inruero nohierant 167,20; 4) eis: petentes,
ut eis — indulgcrit 158,15; 5) eos: petentes, ut eos

— receperit, 157, 5.

itemque v. que.

iterare = ilinerari: 433, 25. 443, lO.

itere = itcrum 104, 15.

iucundari = laelari: iocunderaur in fabolis 81, 15.

iudex 368,15. 516; iudices hac exactores supra predictas
res ecclesiarum, quod a longo tempore factum non
fuerat, mittere non deberet (Waiofarius) 186, 10;
iudex: Immo; iudex loci (Satanac.) 521. — iudices
= comites (cf. Waitz, 'VG: im, p. 18; 177,1; iudi-
ces comitihus inferiores : coraites suos ac iudices ibidem
constituit (Pippinus rex) 192,20. — iudiciaHs potestas
413,15. — iudiciarius : firmata foedera iudiciaria 175,20.

— iudicium Dei 382, 20. 385, 30 ; divino iudicio de equo

— proieitus 186,1; per divino iudicio et fidem regis
191,25; iudicium Chlotharii II. regis Franc. 148,20;
iudicium Francorum (cf. Waitz, 'VG.' II, 2', p. 198;;
placetus inter his duos regis ut Francorum iudicio
finiretur, 138,5; iudicio Francorum electorum quicquic

— a Franeis inter eosdera iudicabatur 140,15; omnia
per iudicio Francorum vcl sacerdotum plenissima
solutione emendaret 185,20; per iudieio Francoruir
vel sacordotum thcsaurum, quod in Ticino erat, id 68
tertiam partem , praedicto rege tradidit 185,20, —
iudicium = iuslilia: Dominus — dedit in corde regii
(Sigiberii I), ut faceret iudicium et iustitiam in medi(
popuH 389, 5.

iugalis = mariius 97, i.

iungere v. sui.

LEXICA.

565

iure Francorum scse, ut antiquitus mos fuerat, subdi-
irunt 181,15; urbem — restituit — dicioni sue iure
oelii (cf. 4. Reg. 13,25; Waitz, 'VG.' III^, p. 640,

\) 187,30.

o 78, 10. 132, ]. 148,20. 163, 15.

tias facere = poenas solvere: omnes iustitias, quos
aefatus rex Pippinus per legatos suos ei mandaverat,
placito instituto facere deberet 186,25.

ratus = lahor 369, lO.

: aequa lanciae 164, lo.

141,1.

iram dare = se abscondere 124,15. 125,20. 160,5.

crum sanctum = baptisma: de sancto lavacro excipere
14,20. 141,25. 151,15; de sancto lavacro suscipere
16. 132, 15. Cf. fons.

listae, Graec. Xaixc.axijg = scortator 200, 10.
ilus poenalis (RadegundisJ 383, 5.

:arius = legatus 83,5. 132,25. 143. 146, i. 154, »0.
.6,15. 158,5. 238,30. 254. 256. 388,20.

irdus: leupardus 97, 10.
liae V. litaniae.

es, poslea leudi, (de iis di--putavit Wailz, 'VG.' II,
', p. 353 sqq.) sunt in comitatii regis: Teudericus —
tabatur a leadibus suis, ut — pacem iniret, 131,25;
iudericum leudis suae tenebant 131, 30; (Chlotharius)
asphcmatur a leudibus 142,15; omnes leudis bonitate
is (Bertetrudis reginae) cernontes 144, 10; Dagobcrtus
- cum leudibus Clippiaco — venit 147, i; cum
idis suae (Dagoberli) eiusque nequicie gemcrint
il, 10; fines regni illius (Burgundiae) leudibus suis
'arli principis) probatissimis -- statuit 175,20; dixe-
nt sapientes Bnrgundionum: 'Vivat rex, qui talos
bet leudos.' ti59,30; Carlus ct Carlomannus uuus-
lisquc cnm leodibus suis 193,5; quin immo regem
blimant: onuies leudis de Neuster et Burgundia
mqiie (Chlodoveum) — sublimant in regno 161, 20.
rant in rebun saecularibii.t id quod episcopi in ecclesia-
ci»: (Gunthramnus) cum sacordotibus utique sacerdus
[ instar se ostendebat ct cum leudis erat aptissimus
!4, 5; omnes pontefecis et lcudis de regmim Biir-
ndiac 148, 25; rf. super rebus ('cclcsiarum et leudi-
18 161, l. Quare ulrique apud Atistrusios inter pri-
ates: An ' ' um omnes primati, pontevccis citiri-
le k-udi.i iti, 159,5; apud Burgundiones inter

urjundaefarones enumerabantur : Ijurgundaefaronis
ro tam episcopi quam citeri leudis 141,5. Sunt
ituT proreres: omnes pontefecis et leudis de re-
inm Bnrguiidiaf iriibi se tradedisse nuscuntur; sed

Xcustrasiac pontcfocis et procoros plurima pars

^num Dagoberti visi sunt expetisse 148,25; quam-

\am duobu^ lor.iit ab illi* distinguurdur : cum procere-

i.s et loudibus Biirgundiae 148, 5; pontoficibus et

ocercbnfl in rogiium Burgundiae consistentibus seo

citcrla lcudibu» 149, 15. Hine dubio inferiorcn maiorc

imuji: lendis Austrasiortim sccum — adtragontos, cos bo-

rnnntoH ( Plj/j/inuHetChunibrrlU") 101, i; coiitra

. iin (mniorem doviun) et loiidis IMjijiino quon-

im atqno Oriraoablo 173, lo. Ej-jir.dilionc irintantc,

■ ■ ,>ul (rf. Waitz, 'Va: II, 2«, p. 222 j;

, qiios regobnt in Au.ntcr, ioljot in

:eicito promovore 148,20; omnos loudis .\uHtraHioriim

cxercitnm gradiondum bunniti sunt 104, 20; hahcntc»
rum ponl r.omiles : cuiii rolifjuis comitibiiN ot loodibiifl
lifl (I'ijipini rrijin) 191, 15, el srariloi: in qiinttiior
irtcH comiti 'R suoa, ■cnritos ot loiulibiis «uis — tranu-
i»i«it (1'ippinun rex) 192, 10. Drniijuc lcwles non-
»• es»e Krnnri vniorrni, et jiroerren et
I .':rtii.'* — iiitcr iiiiivcrnis ioudibiis Huiii

tam sublimis quam pauperibus iudecabat iusticiam
149,20; que sui — loudebus Francorum — perpetia-
verant 160,20. Cf. duces, principes.

leuva = leuca 101, 1.

levant rumorem ^ perstrepunt 112, 10.

lex: secundum legem Romanam (Visigoth.) 413, 20.

liber = fiiius 78,15; liberibus = Uberis 196,15. —
liberae = puellae 393, 20.

libra: quingentas liberas 74, 20.

limes Francorum 158, 15. 159, 1.

linicies (= blandicies? cf. Wolfflin, 'Arch.' II, p. 2&7)
verbis 103, 5. Cf. blandicius.

litaniae: usque ad presens ipsas triduanas letanias ubique
celebre coluntur 267, 5.

livorare = livores inferre, laedere 269, 25.

longe: a longe prosecutus 74,15; a longe repertus 80,20;
a longe sequutus 313,25. — de tam longe (de tanta
regione Greg.) 97, 5.

ludificare = ludere 470, 15.

lypsanae, Graec. Xtv^v.xv., reliquiae 523, 20.

Madius v. Maius.

magnates Dagoberti III. regis 510, 25.

magnifiei viri Dagoberti I. regis 418, 20.

maior domus: declinatio 1) apud Frcdegarium: maior domus
novi. 130,5. 132,5. 163,20; maior domi nom. 121,25.
128,5. 131,15. 142,5. 147,10. 163. 164,5; maioris
domus gen. 141, 20, acc. 130,15. 143,1; maiorem
domus ^671. 141,10, acc. 91,5. 121,15. 140,15. 148,5.
165,30, abl. 120,20. 150. 164, 10. 166; maiorem domi
gen. 165,25; maiorem domum gen. et abl. 119,25;
maiorem domo abl. 121,20; maioros domus abl. sing.
146,15; maiorcs domi nom. j)l. 166,5; 2) apud Con-
tinuatores et in Libro H. Fr.: maiorcm domus nom.
169,10; maiorum domus nom. 171, 10. 240,15. 302,15.
311, £. 323. 324,20; maiorum domo nom. 168,10, acc.
168,5. 304,10. 321,5, abl. 240,25. 315,1. 317, 10.
322,20; 3) in V. Balthildis: maiore domus abl. 487,15.
Maioris domus dignitas erat primum palalina: maior
domus palacii Teuderici 130,5; maior domus palatii
172,5; maiorum domus palacii 302,15; maiorum domo
palatii 168. 301,10. 321,5; maiorum palacii 325,20;
vice patris cura palatii gorcbat — Ghislcmarus 170,20;
Ilorchinoaldo, (|ui tiinc palatium gubernabat, 483, 20;
vcl aulica: nobilis maiorum domus in auia regis 311,5;
Ebroiiio huius honoris altitudine maioium domo in aula
rogis statuunt 317,10; Grimoaldus — in aula rcgis
Childeboiti maiorum domus oflectus cst 323,20; ad
quam poslea accesnil cura lotius rcgiminis: (Aega maior
domus) palaciiim gobernat ct rogiium 101,25; grndiis
honoris maioreni doiiii iii jiaiacio Sigyborto ct onincin
rogniim Austrasiorum in mnno Grimoaldo condrmntnin
est 165,25; quam ob rem c/iawi «ubiogulus (u. rcctor),
apud Auslra.iioH aulem dux (q. v.) vocatur. Constitutua
cLertione jirorrrum el iusnu rrgin: Fluipgntuin — maio-
rcm domuH in rcgniim Biiiguii(lino noloctionom pontc-
vecuni ct cunitis doccbiia n Nnntildo rogina hoc grndiim
honornH Htubilitiir 105,80; Frnnci — WnrntUiiiom viniiii
iniiintroin «uiiii iiiHHiono rogi.M inninriini doino pnincii

oonHtituunt 321,5; landem rj/'rclus cxl princpps, (/. v.
MoioroH di)iniis: 1) Au$lra$ii:

ClirodiniiH (.Imx; c/. Oreg. VI, 20. Obiil o. 682).
Gogo (a roniiiliii Sigiherli rr.gin liruuerhildrm rx ITI-
spftnia adduxit n, a. 607; rf. Furt. rorm. VII, 1. /»i
aula jtalalina icholae praeerat ib, VII, 4, 26. Sigi-
brrlo morlno, a. 675. Childrbrrli rogls prnt nutricius ;
rf (Irrg., II. Fr. V, 40. Obiit a 681; f/. ib. VI, I.

566

LEXICA.

Wandeleniis nutritor regia ei subrojatus est; cf. Qreg.,
H. Fr. VIII, 22;.

Gundulfus (ex domestico dux factus Childeberfi rcgis
a. 581. 583. res gessif; cf. Grcg., H. Fr. VI, 11. 26.
Deinde 'subregulus seu etiam rector palatii rel con-
siliarius regis' Arnulfum educatnm ad ministcriiim
Theudeberti regis a. 595 — 612. aptavit; cf. V, Ar-
nulfi c. 3J.

Rado fa. 613. creatus; cf. Fred. IV, 42;.

Chucus fa. 617/618. commemoratur ; cf. Fred. IV,ibJ.

Pippiuus fl. a. 613. inter proceres Austrasios enume-
ratur; cf. Fred. IV, 40. Maior domus creatus est
a. 622/623, quo Dagobertus regnum Austrasiorum
a patre Chlofhario accepit ; cf. Fred. IV, 58; L. H. Fr.
c. 41. Eius consilio Dagobertus rex ad a. 629/630.
usus est; cf. Fred. IV, 58. Quo defunclo, Pippinus
maior domus a. 639. ad Sigibertum se contulit, sub
quo una cum Chuniberto episcopo Coloniensi regnum
usque ad mortem gubernavit. Obiit autem a. 640;
cf. Fred. IV, 85;.

Grimoaldus fl, Otlone baiulo e palatio eiecto, a. 643.
maior domua creatus est; cf. Fred. IV, 88. Sigi-
berto rege defuncto, a. 656. Childebertum filium suum
regem instiiuit; cf. L. H. Fr. c. 43. Ipse a. 663.
obiisse videtur; cf 'Forsch. z. Deutsch. Gesch.' XXII,
p. 475;.

[reliquos quaeras s. v. duxj.

2) Burgundiae:

Warnecharius fL obiii a. 598/599; c/. Fred. IV, ISJ.
Bertoaldus fa. 602/603. commemoratur ; cf. Fred. IV,

24. Anno insequente interfectus est ; cf.ib.IV, 26;.
Protadius fa. 604/605. creatus ; cf. Fred. IV, 26.

Eodem anno interfectus est; cf. ib. IV, 21).
Claudius fa. 605/606. creatus ; cf. Fred. IV, 28;.
Warnacharius fll. a. 613. primum commemoraiur ; cf.

Fred. IV, 40. Anno 626/627. obiit; cf. ib. IV, 54.

Tum proceres et leudes Burgundiae successorem

elegere noluerunt; cf. ib.J.
Flaochadus fa. 642. creatus; cf. Fred. IV, 89. Eodem

anno ohiit ; cf ib. IV, 90J.

3) Xeustrasii:

Landericus ferat, si L. H. Fr. c. 35. fides habenda

est, conscius Chilperici necis a. 584. Fredegarius

IV, 25, a. 603/604. eiusdem meminif. Magistratum

ad a. 613. gessisse videturj.
Gundelandus fa. 613. fortasse creatus; cf Lib. H. Fr.

c. 40. Eius a. 617/618. Fredegarius IV, 45. me-

minitj.
Aega (inde ab a. 630/631. o consiliis erat Dagoberti;

cf Fred. IV, 62. Quo morluo, a. 639. maior domus

Chlodovei crealus est ; cf. ib. IV, 80. Obiit a. 641;

c/. ib. IV, 83;.
Erchinoaldus fa. 641. creaius; cf Fred. IV, 84. Obiit

post Chlodoveum a. 657. mortuum ; cf. Lib. H. Fr.

c. 45;.
Ebroinus ferat maior domus sub Chlothario rege a. 657

—673; cf. V. Leodeg. c. 2; L. H. Fr. c. 45. Quo

defuncio, Ebroinus fonsus in monasferium Luxovium

missus est. liegnum vero Neustrasium Childericus

rex cum Vulfoaldo duce occupavit ; cf. L. H.

Fr. l. l.J.
Leudesius ffil. Erchinoaldi, Childerico rege inierfecfo,

a. 675. crealus est; cf L. H. Fr. c. ibj.
Ebroinus fLeudesio occiso, iterum principaium sibi arri-

puit. Leodegarium episcopum die dominico 3. Octob.,

ideoque a. 678, perimi iussii ; cf V. Leodeg. c. 16;

L. H. Fr. c. 45. Ipse tribus paene annis post, t. e.

a. 681, ab Ermenfredo interfecius est; cf. V. Leodeg.

c. 17; L. H. Fr. c. 47;.
Waratto fa. 681. creafus; cf. L. H. Fr. c. 47. Eum

Gislemarus filius deieciij.

Gislemarus f'a Deo percussus^ ohiit; cf. L. H. Fr.
c. 47;.

Waratto fiierum magistratum nancius est ; cf. L. H. Fr.
c. 47. Is a. 686/687. obiisse videtur; cf. L. H. Fr.
c. 48;.

Bercharius fa. 686/687. creaius; cf. L. H. Fr. c. 48.
Commemoratur in charta Theuderici III, daia die
30. Oct. a. 690. Occisus est ipso vel insequente
anno; cf. L. H. Fr. c. 48;.

Pippinus fll, Berchario defuncto, maior domus factus,
Kordebertum quendam ex suis apud Theudericum
regem reliquit; cf L. H. Fr. c. 48. Pippinum ma-
iorem domus suum eiiam Childebertus III. comme-
moravit in charia data a. 697/698; c/. Periz, Dipl,

Grimoaldus fll, Pippini principis filius iunior, Nordeberto
mortuo, post a. 697/698. creatus est; cf. L. H. Fr.
c, 49. Eius maioris domus Childebertus III. rex in
chartis datis a. 701/702. et 710/711. meminii; cf.
Pertz, Dipl. j). 64. G8. 70. Comraemoratur etiam in
charta Pippini pairis paulo ante necem data a. 714,
die 2. Mariis. Occisus enim esi eo ipso anno mense
Aprili a Ranigario ; cf. L. H. Fr. c. bOJ.

Theudoaldus fiusso Pippini avi a. 714. creatus; cf.
L. H. Fr. c. 50. Is a. llb. a Ragamfredo expulsus
esi ; cf. ib. c. o\).

Ragamfredus fa. 715. creatus ; cf. L. H. Fr. c. 51.
Anno 717. die 28. Fehr. chartam Chilperici II. oh-
tulit; cf. Pertz, Dipl. p. 77, Paulo post, die scilicet
21. Martii, a Karlo una cum Chilperico rege apud
Vi7iciacum viclus est; cf. L. H. Fr. c. 53. Quo
facto 'cunctam Francorum gentem Karlus ipse guber-
nandam suscepil' ; cf. Paulus, Hist. Lang. VI, 42.
Denique a. 724. Karlus Ragamfredum insecutus,
urhem Andegavensem ohsedit; cf. Fred. Coni. c. 11.
Hanc urbem a Karlo ei ad habitandum concessam
esse, tradidit Paulus l. l.; cf. Ann. Mett. a. 725,

ss. I, p. 325;.

4| ficius: Hiidericus.

Cf. consiliarius, dux, gubernator, minister, principatus,
rector. — maiordomaius vocabulum a Fredegario non
adhibituvi in Continuationibus et in Libro H. Fr. re-
peritur: maiorem domatus gen. 170,20; maiorum do-
matus gen. 171; maiorum doiuatum gen. 173,10, acc.
169,5; maiorum domato acc. vel abl. 173,5. 240,20.
315,5. 316,1. 318,20. 322,10; maiorum d. palatii
171,10. 173,5. 318,20. — maiores = proceres 514, 15;
maiores civitatis fTroiaeJ 198,40; maiores natu Aqui-
taniae 190,15, Francorum 318, 10, gentis Langobardo-
rum 184, 10, provinciae Lugdnn. 176, 15, Sarracinorum
178, 1. Cf. seniores.

Maiua vel poiius Madius campus: Cabilonno pro utiletate
patriae tractandum minse Madio placitum instituit
166, 15; omnes obtimates Francorum ad Dura — ad
campo Madio pro salutem patrie et utilitatem Franco-
iTim tractandum, placito instituto, ad se venire prae-
cepit 186,25; cum Francis et proceribus suis placitum
suum campo Madio tenens 189,20; placitum suum
campo Madio, quod ipse primus fPippinus rexj pro
campo Martio pro utilitate Francorum institnit, tenens
190,15 fcf Waitz, 'VG: III ^, p. 56 1;; campo Madio,
sicut mos erat, ibidem tenere iubet 190, 25.

mala hora te viderunt oculi mei 303, 10.

malluif: comiti in Albiodero vico in mallo interfecit
163,15.

mancipare = capere: mancepavit (sortitur al. loc.) eflFec-
tum 166, 1.

mansio = Gall. 'maison' 109,10. 160,25. 303,25.

anus publica v. publicus.

LEXICA.

567

ca V. Winidi.

■tius: (Chlodoreus Ij Kalendas Marcias iussit omnes
rmorum phalangiae ostensurus 99, 10 (cf. Waitz, ' VG.'
I, 2', p. 20b) ; ad K. Mar. omnes Francos, sicut mos
rancorum est, — ad se venire praecepit 183, 25 (cf.
Vaitz, 'VG: II, 2», p. 56i;,- Dagobertus (III) Ka-
;ndis Martii sinodum cum omnibus Francis in civitate
lotomagensi adunare precepit 516, lo.

tyra 365, lO. 3 73, lo.

ricula 1) = domus, in qua pauperes ecclesiasticis
xpendiis alebantur : ante ecclesiae matricolam in medio
auperum consedit 254, 25; matricula (S. Dionysii
vona-ft. Paris.) 411,35; 2| ^ matricularii: (Eadegundis
jtidiana mensa) refovebat matriculam 370, 5. — ma-
icularii (S. Dionysii monast. Paris.J 414, 5. 419, 35.
20; matricularii seu ceteri pauperes (Mett.J 438,5;
latricolarii (Turon.) 271, 5.

utinus: finito autem matutino (scil. cursuj 467,15;

latutina (scil. horaj dicebatur 394, 25 ; matutinis dictis

41,5.

laoleum: maosolenm regale 198, i.

ors = velum 368, i.

i decoctio 369, 20.

ietas (= dimidia parsj Galliae 73, 20; medietas
= mediocritasj potas 444, 10.

>».• psalmodiae mellus personantem 440, 25.
loria = sepulcrum: memoria sanctorum 404,1; ad
Eornandas eorum memorias 404,10; eorumque memo-
aa — exornavit 406, 20 ; memorias ornare et basilicas
itare — studebat 409, 5.

idacia = mentiendi consuetudo 168, i. — mendaciis
= mendaces: aut — mendaciis apparerint 82, 15;
\endaeiis = mendacibus : Charoaldus his (scil. legatisj
erbis mendaciis — respondebat 146, i.

t inlenta = Radegundis (Germ. 'rath' pro consilio
ccipiiur, ut mens nonnumquam) : mens intenta para-
iso 367,1; mens intenta ad Chri.stum 380, lo. 381, 15.
84,5. 386,10. 391,5; mens intenta Deo 383,5; spi-
talis mens intenta 387, 35.

isaratus (= moderatis) morebus 130, 5. — niinsuratem
= mediocriter 163, 25.

catum annualf>, quod fit post festivitatem — martyrum
Dionysii el sociorumj prope idem monasterium, 413, 5.

illum: plumbum, quod ei ei metallo censitum in se-
undo seniper anno solvebatur, 419, 1. Cf. Waitz,
VG: II, 2*, p. 316.

itum = hospilium: pergentibus reliquis personis ad
ictata sna 303, 25.

ropis fydropis Id.f valitudo 70, 15.

;» = minister: elevaatis — niilitem istum impcratoris
iperbum (Aegidium) 249, 1; miles: RagTierns. —
nliiare = militando lucrari: aliquantulum solidos —
lilitavi 96, 15.

■ miniBtmm regis ( ErchinouUlum maiorem domusj

inpB»'rat 485, 15. — ministerium 1) regis: filiam

- eom — multitndinem faniiliae in eiua (Leubildi

o.gis) meniatcrium dircxit 118, 16; unam (Xanlcchil-

fm Kcil.) ex pucllis de mcni»tcrio - reginaiii Mubii-

lavit 160,5; (Arnnlfuvi) Teutbcrti regis miniMterio

ignum aptavit 4.13,5; diversiH in palacio honoribu» ct

linisterio j^rimiKi floruit (Arnulfun) 433,20; crnt iii miui-

t»;rio rcgi» vir cgrfgiu» noiuinc KomaricuH 433,20;

) maiorin domus: nd menistorium (Chrodini maioriii

lomui) bracile Oogone (Gogo nutrilut eiu») in collum

iis 109. 10; in cuin» (ErrhinoaldiJ rriiniHterio ipflA

«ccnn (liallhilili*) hoiic.ittiiifliriic convcrfiftta cnt

bi,lt>; nt pinccrna (Balihildi»j honestiaiiinia acpius

presens adstaret in ministerio eius (ErchinoaldiJ 484, 5 ;
3) patricii: Idacius patricius et uxor — habentes in
ministerio credetarius sibi 78,5; 4) sanctimonialium:
ministerium exhibebat eis ut vilissima ancillula (Bal-
thildisj regina 496, 20.

ministratio = adviinistratio 433, 10.

minorari = deficere: sol minoratus est 127, 10.

minuare = minuere: menuati sunt 46, 25; menuarit
(= minueretj 156,5.

mirare: ut a cunctis esset mirandum 149, 20; ut mira-
retur a plurimis 161, 15. — mirus: ut mirum fuisset
107, 10. 145, 1. 165,10.

missam celebravit 471,1; missa revocata 369,10; missae:
missarum sollemnia 254. 462,30; missas pro nobis
(Dagoberto I. regej celebrent 418, 10; expleta solemni-
tate missanim 470, 10. — missi = legati 141, 1. 148,20.
158, 15. 165. 174, 10. 185, 25. 191. 251. 254, 20. 257,10.
290,1. 339,5. 379,5. 388. 389,25. 399,15. 400,20.
406, 30. 462, 25 ; missi ecclesiastici 252, 20. C)f. dis-
currere.

missorius, missurius = lanx 158. 370, 30; missurius
aureus 157,20. 400,5. Cf. orbiculum.

mouaculi = monachi 441, 15. — monachica veste indui-
tur 368, 25. — monachyrius ordo 181, 10. — religio
monastici ordinis 506,10. — monasterialia officia"372, 5.

mora: nec post mora (= sine mora) 154,10; nulla stante
mora 100,15; nulla extante mora 146,20; nec post
mora extante 118,15.

mortaletas (lues (rreg.) 117,5.

mos: regem (Chlodovechum IJ more ecclesiastico per-
unxit (RemigiusJ 344,35; secundum mos 435,25. 436,10;
more gentilium cadaver ignibus comburendum tradere
436, 20. Cf. barbarus.

munditias mundare, facere = scopis purgare: ut — mun-
ditias vilissimas — mundaret (munditias omnes face-
ret B) 496, 25.

munerator = donator 142, 10.

municipatus (scil. caelij 432, 15.

murmurium 484, 15.

muscipulare = machinari 149, 1.

nam = sed: espunsalias — fiuntur; nam alium consi-
lium — macenavant 166, i; Flaochadus, Amalgarius
— confligunt; nam citiri ducis — aspiciaebant 167,10.
Cf. tanien.

nec, neque 1) = ne: non est utile — , ut — interficia-
tur, nec dictum sit 79, 30; 2) = neve: ne — postpouerit
nec — menuarit 156, 5; 3) = ne — quidem: num-
quani antea nec norainabantur 68,10; ut neque unus
evaderet 141,5; adversus Saracinus nec ausi sunt inire
prilium 164, 1 ; 4) = non: cumque — practerissent — ,
nec multo post tcmpore — disponebant 92,10; e.xolis
a sedibus eorum ncc ullam potucrunt gciitem con-
perire 101,20; fcrtur — sic forto nec aliquando fuisae
priliuin conccptum 139, 20; asccndcns, ncc umquain —
fuit revcrsus 141,15; post inuncionem nec quicquam
aliud — facere non potebat 145,10; qui ncc post iiiora
dcfunctus cst 164,10; cum — vellint — , nec — ha-
bcntcfl 166, 1. Cf. procul.

necatio 346, 20.

nepOH = Gall, 'neveu 149, 1.

nequicquam = nequaquam 148,6; nccquicquam 151,10.

neumquum: ut a Thcudcricum ncumquam — dcgroclatur
132, 20.

nimiua (b= nimiumj aeruditUN 163,6.

Tii»( B lantum: Ad illo niai Minguloa ('■■ lingulu») —
perrcxit 99,10; n\»i tantum: dcucgaro non potuit, niai

568

LEXICA.

tantum petens 83, i ; nisi tantum cupiditatis instincto
129,1; nisi tantum — vellens 154,25.

n:)lle: nolerit = nollet 107,5.

non = ne: petebat — , tantummodo nou — praesentaret

S7, 25.
nonna 381, 5.

noscere: pagus et civitates — nuscetur concessisse 149, lO;
Austrasiae — limetem — definsasse nuscuntur 159,5;
eadem instetucionem nuscetur refragasse 161, 20.

nugacitas = nequHia 142, 15.

nulrilus ■= homo vilis in domo enutritus, i. e. vernacula
(Forcellini ed. de Vit IV, p. 326, affert inscriptionem
hanc: Capriola Silvano suo nutrito et vernaclo suo):
de vilis hominibus unum ex nutritis Magnicharii accepe-
rat marito 108, 15; Chrodini — nutritum — Gogonem
maiorem domus elegunt 109, 5.

oblatio IJ = ohlata, hostia: oblationes suis manibus faciens
(Badegundis) 370,1; 2) = sucrificium ipsum: ut eius
esset sancta memoria in sacris oblationibus assidue
facienda 502, 20.

obligare = lungere: amicicias oblegarit 155, 20.

obses: quam plures hospitibus ab eis accepit 177,5; hospi-
tes dederunt mutuo 196,30; dederuut invicem mutuo
hospites 197,20; datis hospitibus et mutuo acceptis
198,30; receptis hospitibus 197,20.

obtentus = opa 385,1. 411,30.

obtimates v. optimates.

obviam: Hysacius ei obviam, mandans 155,25.

oceurrere = succurrere: cuiuscumque potebat occurrere
133, 15.

odens = odiens 139, lo.

oflFendiculum 86, 30.

offerentes (scil. oblationes) 407, i.

oportere: futuris temporibus quae oportebant 83, i.

optimates, obtimates 179,5. 190,30. 335,10. 420. 516, lO;

obtimates Francorum 184 — 186,25.
opus: opere Dei (= hfficio divinoj completo 467.

orhiculum = lanx: urbiculum aureum 74, 20. C/. mis-
sorius.

ordinare = praecipere, Gall. 'ordonner'' : ordenans suis
pueris circum adpraehendere 88, lO; primatis — inter-
ficere ordinarit 145, lO. — ordinatio = consfitutio:
monasterium sibi per ordinationem praecelsi regis Chlo-
tarii construxit 381,15; per ordinationem domiuicam
celeriter fecerunt 381,20; cereos ipsos iuxta ordinatio-
nem tradebant 393, 20. Cf. ordo.

ordo 1) = constitutio: ut antiquitus ordo deposcit, subli-
matur in regno 182, lO; contra legis ordine 18.^. 184,20.
186, 15; per ordinem domni Chlotharii 378, 15;
2) =: modtts: ut — inmenso ordine laudem haberit-
150,10; qui tiranneco ordine Mauricio — interficerat
152,1; tiranneco ordene Cosdroes intei-fecetur 152,25;
regili (= regali) ordine — ad oracionem adgreditur
156,25; ordine soledato (= solide) 159, 10 ; quo ordine
— tinsauri — devisi fuerant 163,25; ceperat cogitare,
quo ordine — aegiceretur 164,20; ludaico ordine
388, 25 ; plumbum — eo ordine concessit, ut — addu-
ceretur 419,5; 3) = regula: v, monachjrius, mona-
sticns, paschalis.

oscala = clusae 111,20.

ostendedit = ostendit 105, 15.

ostiarius: hostiarius 86, i,

pagus 523,15; paygus 269,15. 274,20. 276. 304,25.
305,15. 307,5. 315,15; pagi et civitates 128,20. 130;

pagi et civitates montis Parenei 149,5; Toringia et
relequos pagus 155, lo. 158,25; de universis regni sui
(Sigyherli II J. regis Austr.) pagus 164,25; pagi:
Agenninsis, Ambianensis, Andegavinsis, Arvernicus,
Attoariorum, Augustudinensis, Autisioderinsis, Aventi-
censis, Bitorivus, Bracbatensis, Calvomontinsis, Came-
racensis, Camliacensis, Cathorcinus, Limoticinus, Loma-
censis, Liigdunensis, Parisiacensis, Petregoricus, Picta-
vinsis, Riguerinsis, Santonecus, Scotingorum, Senona-
gus, Stampinsis, Suessionicus, Tholosanus, Trecassinus,
Lltraioranus, Vaporacensis, Venoensis (= Viminaus),
Vermandinsis, Wilcasinus. — pagenses 142, 15. 165, 5.
515,25. 517,1. Cf. Waitz, 'VG: II, 2», p. 23.

palatium IGO, 25. 166,15. 178,5. 191,10. 304,5. 308,20.
368,10. 369,10. 419,35.421,1.434,25. 436,5.439,25.
473,15; significat 1) aulam regiam : palatium Franco-
rum 487,1 (cf. Waitz, 'F(?.' II, 2», p. 118J; aula
palatiae (Latigob.J 145,20. 156,10; palatii domina
(Radegundis) 366,20; fiscus palacii 314,20; Cariciaco
villa palatii 179, 15; quo ordine Otto (baiulusj de pala-
cio aegiceretur 164,20; filios (Sadregiseli ducis Aqui-
tan.J in palatio educatos 413,20; diversis in palacio
honoribus et ministerio primus floruit (ArnulfusJ 433,20;
si sanctus Aruulfus episcopus a frequencia palacii ces-'
sasset 438, 20; quia eius (BalthildisJ sapientia palatium
regebatur 495,5; (Balthildis) cum adhuc regeret publi-
cum palatium 496,20; cf. comes, dux, gubernator„
maior domus, primatus, primores, principes, rectora
2j domum regiam: palacium (Bituric.J sibi edificare»
iubet (Pippimis rex) 190,25; palatium: Bigargius ;
cf. camara. — palatini Dagoherti III. regis 516,15.

paludarum = paludum 243, 15.

parens Francorum dicitur Gundeberga regina Langob
14G,l.

parrochia (pago B) Ambianensis 491, i. Cf. Waitz, *F<?.
II, 2', p. 1G4.

pars publeca v. publicus. — Ahl. sing. parte: sed cun
parte (= ad j)artem) imperiae fuerat — revocati
133,10; Alsatius ad parte Theudeberti firmavit 138, ic
civitates — ad parte Francorum cassavcrant 143,
quod — ad parte Francorum spondederant 143, 20; cen
tenaria — ad parte Langobardorum — emplentur 155,30
abl. plur. partibus additur 7-egionibus: patricium par
tibus Africae — instituisset 86, 15; veniens — de par
tibus Spaniae 109, 15; quod partebus Spaniae — con
tigerit 157,15; patricius partibus Provenciae ordenatu
125,5; quod — Provinciae partibus situm erat 147, 10
partibus Wasconiae — nuscetur concessisse 149,
centenarium — partebus emperiae — cassarit 155,20
item personis: eam partibus Chlodovei sponsant 100, l(
tributum partibus Clodoviae (tibi Greg.) dissolveri
102, 1; civitates — partibus Gunthramni tradiderun
143,10; vallem — partebus idemque Gunthramni cas
santis 143, 15 ; centenarium — partebus Isaciae et em
periae cassavit 155, 30. In Fredegario continuato par
tibus saepe adhihetur ; v. 'K. Archiv VII, p. 504.

paschalis ordo sacratissimus 1 79, 15 ; paschale Victor
34, 20.

patihulum: in patibulo eum (RemistagnumJ suspendi iuss:
(Pippinus rexj 191,25. Cf. Waitz, 'V& IV\ p. 50(

patricius 79,10. 86,15. 88,1. 152; patricius (rex Greg.
98, 20 ; patricii dicuntur Gundoaldus et Winirio duee
304,25; patricius rei publicae Fogas (imp.J 129,80
Syagrius comex Constantinopole — fraude patriciii
ordenatur 125,5 {cf. Waitz, 'VG.' II, 2\ p. bO n.J
patricii: v. Africa, Burgundia, Provincia, Boma. -
patriciatus 79,10. 86,25. 87,5. 88,5. 132,15; patr
ciatus honor 205, 35 ; patriciatus = territorium patrie
166, 25.

i

"I.

■i

LEXICA.

569

lus, patrenus = pater spirilalis ex haptismate 82, lo.

), 10.

is : post paucum temporis (tempore 84, 20) 84, 20.

1.

;ro ahl. 128,10; paupera 347, 30.
itio = quies 390,20.
re = pendere: urbiculum — pensante quingentas libe-

74, 20; missurium — pensantem auri poudus 157,20.
lariae = ancillae, quae pensa trahunt, 110, 20.
tod = quare: per quod credendum estl33, l; per quod
■nens 153, 5.

cedere 114,5. 125,10. 148,25. 166,30. 167,1.
ratus = expertus: consilium Aegane peragratum
)en3 161, 10.
cio 120, 5.

trare = inferre: que sui — leudebus Francorum —
•petraverant 160,20.

nae = komines 131,15. 166,20. 303,25.
adere aliquem: ab ipsi Eusebio persuadetur 145,10;
•suasos ab ipso 145,10.

•eare = vacare: ieiunies — pervacabat 156,15.
.dere = capere 130,15. 131,1. 138,5. 162,5. —
-vasor 146, 15.
■.nx: falangis nom.pl. 167,5; phalanga, falanga, gen.

74,1.87. 138,15. 139,20. 152,15. 155,1. 167,5.
3, 10; phalangiae gen. 99, lo, nom. pl. 101, 20; falan-
le gen. vel dat. 110,15; trebus turmis falange —
^rcitus ingreditur 155, i.

ma: ut pincerna (Balthildis) honestissima sepius
;sens adstaret in ministerio eius (Erchinoaldi) 484, l.
lom = vinum ex piris /actum 369, 20. 371, 25.
fjilis = gratus: ut — fuisset Deo placebile 149,20;
Deum esset placebelem 163,25; consiliuni — , quem
;detur non fijsse Deo placebelem, 166, l.

ium \) = pactum: veniens autem Achillis ad pla-
um diem constitutum 198,10; secundum placetum
greditur 131,5; secundum placetum — adpetivit
,15; accepto placito cum Alarico 82,20; placitum
stoiJire 82,15; facto placito, ut, coniuracione facta,
m pacae diBcederint, 169,15; inito placito 100,15;
icitum — instituant 99,30; placitum ad presens pe-
ites 100, 10; mendacia tua placita sunt 82, 20;
= eonvenlui iudicialis (c/. Waitz, ' Vd.' II, 2 »,
197 »q.): placetus — fiaetur 134,10; placetus interhis
0« regi» nt Francorum iudicio finiretur — instituunt
8,5; nisi tantum placeta vellens instetuere 154,25;
icitus inatetuaetur 1 64, 5; 3) = conventuspuhlicus Fran-
'um: omnes iustitias, quos praefatus rox Pippinus per
- sno» ei mandaverat, in placito instituto facere
l 186,25; iiibf.t omnes Francos, ut hostiliter,
icito inatituto, ad Ligcreni venissent 187,10; insti-
U) placito initoque consilio cum procoribu» oorum
3,6; placitum generale instituit (iJagohertua I. rex)
6,15, ef. Maius; \) = certamcn: cum denunciatuiii
is.tet placitum, qua die ad preliandum — conveiiire
berent 305, lO; paratu» ad placitum, iit ad pugnam
ocedcret 312, 20.

'■■■'o =s ahundantia: ut nd plinitiidiiK.ui de ipgo
cancrent 124,5; ad pbnitiidinim pHuportatis —
it 127,.'); plciiituilinom conHiliai- hnbundanM 132, .'i;

....ludiuem pncieuciae inbiitiiji 161,25.

ib^i Cscil. nummi) 96, 20.

itai ■= muUitudo: nenii plurita» captivonim — duco-
r 128,20; plurotato rorum — trucodant 138, l.'<; plu-
tM — anri ot nrgonti 167,25.

SS. R. Mcroving. IL

plus, nom. plicra: manus plm"a 165; ahl. plure: plure mul-
tetudine 154, i5; et plura: plura manu — trucidata
102,25; plura secum habens multitudine 148,15; plus
= ma.vime: quantum plus potui 123,20; quautum plus
potuit 164,30; plus = primum: ubi plus congruebat
143,15. — plurima pars = maxima e.v parte 148,25.

poledrus = puUus equinus 202, 25.

polyptycha: poleptica (chartae Eier.) publica 62, lO; polep-
tici (libri discriptionum Crreg.) 115,5.

pontificium = licentia: iter gradiendum fit pontificius
138, 1.

poscuerit = poposcerit 83, l.

posse: posso = posswii 88,10. 100,20. 109,5; potebas
= poteras 146,5; potebat 79,25. 86. 99,20. 133,15.
142,25. 145,10; putebat 155,15; poteretur = posset
248, 5. — possibilis: non est possebelem, ut — possint
154, 30.

post = per: regnum — post sedecem annis tenuit 142,io;
post permissum = permissu 143,20; post quod = post-
quam: anno, post quod — acciperat, 127,20; post anno
tercio, quod regnare coepisset, 149,15.

postitiaria (posticio praeposita) monasterii 383, 15.

praeceptio (scil. regis) 158, 20. 159, i. — praeceptum
(scil. regis) 406,30. 407,5. 408, 25. 413—415,10. 419, 5.
420. 423. 424,20. 425,5. 489,25. 516,15; praeceptum
regale 410, 10.

praecessor = decessor 84, l.

praefecti eiusdem provinciae (Burgund.) 176, 15.

prae/usus = pro/usus: amore praefuso 83,5.

praesens: ad praesens 83,15. 99,30. 100,10. 101,5; de
praesente = in praesenti 155,20; de presenti 156,25.
160, 20. — praesentaliter 408, 25. 410, 10. 418, i. 420, 10.
424, 20.

praesertim = abundanter: rebus — bene pi-aesertimque
pauperibus erogatis 441, lo.

praevadere = capere 113,15. 117,1. Cf. pervadere.

praevalere 1) = valere: praevalebat resistere 73, 15; prae-
valebant — defendere 73,20; cum sustenere non pre-
valebat 130,15; quam longe ocolus — videre prevalet
139,15; si prevaluerit 100,25; si ad vincendum pre-
valebant 144,15; 2) = superare, resistere: ego eum
praevalere non potueram 81,30; nihil ibidcm prae-
valuit 113,15; quod Radulfo nihil prevaluissint 165,20.

praeventus = captus: sacramentis praeventuni cervum
81,20; hominem praeventum datis 50 auries 86,1; ab
Ermenrici promissionebus prcventus 166,30. — prae-
ventio = captio, /raus 64, 15. 147, 25.

presbiteratus 488, lo.

priviatis = primas (c/. Forcellini ed. de Vit IV, p. 867^.-
Ilugus quidam primatis proccrum 437,26; piimatcs
179, 10; priinatcs rogni (Franc.) 416, 15. 418, 30. 423, 1;
priinates Aiistri, primati 109,5. 158, 25. 1G4; Austra-
sioruiii oiiiiics jiriiiinti, pontevcciH citiriqiu' Iriidi.s Sigy-
borti 169,5; Heiiioros, iiontevcccs, diiccbus ct priinatiM
de regnuin Biirguiidiac 166,30; Acga vcro intcr citiris
primatebuH Nciistreci 161, •iU; priiiintcs NcuHtrnnii 166,2..;
priinnti Giitormii (iiriiiinti-B ir»7,20) 167,20. l().'l; I.niigo-
bardorum priuinti 146,10. 140,5. 166,10. — priiiintus
magnatorum Frniicoruiu 269, .'i ; Hicqiio dcincopn opi-
Hi-opalcH goHtniiH iiifulni), ut ccinni diiiiiONticntuH nolii-
citudino ndquo primutuiii pnlncii hncHi nollona toncrot
rArnnlfui) 436, I.

primoron ot proccron Frnncomm 496,5; primoro» pnlntii
419,85, rcgni 428, 30.

priiic.pH 1) = rex \\:\,v<. 337. I". 360. 307, «n. 868.
380,1. 488,15; princopH ntquo rox nngobortui (I)

72

570

LEXICA.

408,25; ad gloriosissinium ■JJrincipem Theudebertum
regem Francorum 339,5; 2) = maior domus (c/.
Waitz, ' rff.' //, 2 3, p. 400J : a principe Francorum
viroque inlustri Echinoaldo qnondam 483, 15, cf. Franci;
3) princeps militiae (Bom.): Arestarcus. — prin-
cipes 182,10. 241,20. 323,25. 485,30. 486,5. 495,15;
precellentibus principibus Chrodoberhto episcopo Pari-
siaco et domno Audoeno seu et Ebroino maiore domus
487, 15; principes palatii nostri (Chlodovei II) 424, i ;
principes regni (Chlodovei II) 425,5; principes Sarra-
cinorum 178,1; principes pro leudihus 405,35; prin-
cipes: Aegidius (Rom.), Waiofarius (Aquitan.). —
principale regimen : Pippinus (II) Theuderico rege coepit
esse principale regimine maiorum domus 323, 5 (cf.
Waitz, 'VG\ II, 2S, p. 418^. — principatus 1) = reg-
num: principatum gentis suae rexit (Frigio) 199,20;
(Chlodovechus I) divisit monarchiam sui principatus
353,5; cum prolem suum Dagobertum (I) in princi-
patus culmine sublimasset 439,5; acceptoque princi-
patu super Galliarum incolis (de Sigismundo rege Bur-
gund. agitur) 335,10; 2) = maiordomatus : (Carli)
principatus 177, i. 178,15; Ebroinus — principatum —
recepit 319,15; (Pippinus II) obtenuit principatum sub
suprascriptos reges 325, 10 ; Ragamfredus in priuci-
patum est elevatus 240,30; Ragamfredo in principatum
maiorum palacii elegerunt 325, 20.

priores (= primores) sublimati in Auster 146, I5.

privilegium 493, 25.

procer: Gislaadi proceris 573,16; proceres 143,1. 147,
25. 157,20. 183,25. 186,1. 189,20, 190. 193. 368.
384, 30. 416, 15. 418, 20. 420, 25. 436, 20. 439, 20.
455,1. 498,5. 516,10. 521,15; pontifices et proceres:
a pontificebus vel sapientissimis viris procerebus 147, 5;
pontificis et universi proceres regni 148, lO; Neustrasiae
pontefecis et proceres 148,25; ponteficibus et pro-
cerebus in regnum Burgundiae consistentibus 149, 15;
cum consilio pontevecum seo et procerum 158,25;
proceres regni (Dagoherti I) 413, 25; proceres Fran-
corum 185,25. 267,10. 495,5. 506,5. 513,30; proceres
suos (Pippini regis) , ducibus vel comitibus Francorum
192, 25; proceres de regnum Burgundiae 141,20; pro-
ceres et leudes Burgundiae 148,5; quidam ex proce-
rebus de gente nobile Ayglolfingum 146,15; nobilis
antiqua procerum de stirpe creatus (Bieronymus, fil.
Karli princ. Franc.,) 429, 5 ; Hugus quidam primatis
procerum 437, 25.

procul, 1) nec (= non) procul a: super Legere fluvio nec
procul ab Aurilianes 73, 20 ; Calcedona civitate nec
procul a Constantinopoli 152, 5; super fluvium Aroanna
nec procul a Doromello 128,15; Calam villam nec
procul a Parisius 118, 15; villa super Secona fluvio nec
procul a Parisius 161,5; eadem nocte nec procul ab
ipso castro 165,15; prope — territorium nec procul
a domo 100, i; Baccis villa nec procul ab ipso mona-
sterio 111,20; tenturia cum suis nec procul ab urbe
posuit 1 66, 35 ; 2) nec (= non) procul c. acc. : Clippiaco
nec procul Parisius venit 147, l; 3) nec (= non) procul
inter: cumque castra nec procul inter se — posuissit
153,25; 4) nec (= non) procul exinde: Teudebertus
nec procul exinde — resedebat 131,25.

promovere = progredi 158,15. 166,25. 167.

promptuarium: prumtuarium regis (Dagoberti I. Mettense)
440, 20.

propria (scil. terra) : ad propria festinans 112,15; per-
gunt ad propriam 138,20; perrexit ad propria 100,5;
redit ad propriam 100, 1. 131, 15; ad propriam remeavit
86, 25; ad propria revertur 125, 5; propriae sedes: redit
ad propriis sedibus 140,5. 141,15. 160,15; regressus
— ad propries sedebus 154,5; regressi — ad sidebus

propriis 138,10; ad sedebus remeant propries 152,25;
ad propries sedebus remeantur 165, 20; revertit ad
propriis sedibus 132,5. 141,20; ad propries sede-
bus revertuntur 165,10; revertunt ad propries sedibus
158,5.

prorumpere = profundere: lacremas oculis prorumpens

165,10.
proverbium: qui diligit rixas, meditatur discordias 159, 20.
provincia v. domesticus.

provitrix (est ea quae providet) obtima 389, 16.
proxemior cunctis 81,25.

psallentes: psallentium ordo 425, 1. — psallentium 299, 6.
304,5. 387,10. 389,1. 393; sallencium 161,15.

publicana = meretrix 368, 25.

publicus 1 ) = Romanus : v. aerarium ; manus publeca
= populus imperii orientalis 133,5. 150,15. 155,20;
pars publeca = iwipertwm orientale 154, lO; res publica
=■ imperium orientale {cf. Waitz, ' F(t.' 11,2^, p. 118);
rei publicae dux et patricius Fogas 129, 20; provinciae
rei publicae 152,5; quod nequiter contra rem pu-
blicam et sedem Romanam apostolicam admiserat
(Aistulfus) 184,1; ulterius ad sedem apostolicam Ro-
manam et rem publicam hostiliter numquam accederet|
(Aistulfus) 184,25, cf. imperium; 2) = regis Franc, pro-
prius [cf. Waitz, ' FG.' II, 2», p. 323); v. aerarium et '
palatium ; Theudone villa publica 183,5; Bemaco villa
publica 183,25; Meltiaco villam publicam 187,5;
3) ^ principis Aquitan. proprius: villas publicas, quae
dictione Waiofario erant, totas igne cremare praecepit
(Pippinus rex) 189, 20.

pueri proprii (Belisarii) = milites 86, 25. 87.

punto = species dolii 384, 25.

quadragesima 367.370,1.371,25—373,5.470,1; quadra-
gensimum 327,5; quadragessimum tempus 470,10.

quale = qualiter: quale maior domi efficetur 121, 25. —
qualem = qualiter: adnunciaretur , qualem — lesos

— ad passionem venerat 101, 25. — qualum = qualiter:
investigantis , qualum — interirit 79, 5. — qualiter
= ut: gentes — adtraherint, qualiter — potnissent
resistere 140,20; ut ei — auxiliaretur, qualiter — de-
gradaret 167, 20.

que abundat, 1) praecedente coniunctione subiunctiva:
cum esset — , erantque — amplexi 85,10; Cumque
Aridius — venisset, dixitque — Gundobadus 100,20;
cumque uterque — iungentes , dixitque Chlodoveuj
101,20; cum — adnunciaretur — , dixitque Chlodoveuj
101,25; cum — pervenissent, eumque — concremavC'
runt 152,10; si me iobaret — , eroque 101,20; 2} par-
ticipio praecedente : demicans — totasqne — subdidi
46,10; dividens — dixitque 95,15; illa accipiens, —
dixitque 99,30; transcendens sacramentum, — ipsam.
que suggelare fecit 109, 20; inruens, eorumque exercitcP

— trucidavit 128,1; eam — adfectam, iobetque ea

— perducere 142,1; oblitus sacramenta — , eamque
retrudit 156, lO; soledus — accipiens, ipsumque penl
savit 158, 10; cum — Otto — ducens, eumque dispecerJ
conaretur 164, 15; 3) coniungens enuntiatum particit
piale: trucidavit, nihilque — reddere disponens 102,251
cum — proiecerit, dicensque 152,1; 4) cunc^tg^ul
= czincti: venientis cunctique in eius occursum 81, 151
deinde cunctasque civitatis — vallans 84,5; 5) ihiq
= ibi: per quem ibique vocati sunt 93,10; ubi
erit — , ibique — adparebit 131,1; veniensque Sig
bertus — , ibique Chlotharius — venit 141,10; cum
venisset, ibique — inruunt 147, 30; cum — coniuncxis
sent, ibique homo — interficetur 148,10; opes — p«l
plurema loca ibique sunt conlate 161,15; fertur, ibiqf

— fuisse — trucidati 165, lO; anno quarto regni Chll

LEXICA.

571

doviae, cumque — venissLt, ibique — precepit 165,30;
6) immoque = immo: Hysidori immoque et Gregorii
123,5; 7) ipseque = ipse: a Pannonies ipsaque nocte

— advenerant 74, lO; primum ipsamque civitatem —
vastavit 84, 5 ; Protadius ipsoque consilio adsistens
131,25; datis sacramentis , — ipsamque accipiunt
132,20; ad limina sancti Martini ipsoque sacramenlo
adhuc impleturus adiret 147,25; citiri — ipsumque
circumdautes 167,15; 8) isque = is: cum leudis suae
eiusque nequicie gemerint 151,10; leudis — eumque

— sublimant 161, 20; 9) itemque = item: acceptis
idemque Agecius — soledus 74, 15; Tholomeus cum
sociis itemque a Gothis vincti 80, 10; qui itemque ab
Avare interifecti sunt 80,25; patricium — itemque tru-
citare 83, 25 ; idemque anolis commutandis abierunt
85, 25; dans idemque consilio 96, lO; Gunthramnus
idemque cum eis pacem — firmavit 112,5; Gunthram-
num idemque ducem persequendum — transmisit 1 13, 15 ;
quod idemque — destribuit 114,20; ad instar institu-
cionis — idemque et huius senodi coniunctionem —
institucionem firmandam curavit 124, 10; factione Hebra-
charii idemque ducis 127,5; patricius, idemque — in-
stigante consilio, — occidetur 132, 15; Campanensis —
idemque amisisse visus est 138,10; Rado idemque hoc
gradum — adsumpsit 142, 5; partebus idemque Gun-
thramni cassantis 143, 15 ; Autliarius idemque dux 143, 20 ;
talem f= talej idemque facere decrevit 153, lO; solucione
Dagoberti idemque — perrixerunt 155,1; Langobardi
idemque — optenuerunt 155,5; Aoster vero idemque
ordine soledato 159, lO; ad regnum Sigyberti idemque

— deberit aspecere 159, 10; Erchynoaldo idemque
maiorem domus 166, 20; Erchynoaldus — idemque
arma sumens 167,5; 10) pariterque = pariter: inibi
mater et soror et coniox — pariterque fuerunt 125, 15;
11) suusque = suus: Chiipericus suumque regnum
recepit 112, 25; 12j totusque = totus: quoscumque —
repperiret, totusque humiliare conabat 131,20; citiris

— totusque interfecit 167, 20.

li = quis: qni cui successit 34,20; conspecere, qui —
venerit 152,20. — quod 1) = quid: adtende, quod —
loquer 81, 10; 2) =» qui: libri quarti, quod est scarpsum,
89,10; Z) = cui: Papiae, quod Ticinum cognomen-
tum est, 82, 5; 4j = quos: honoribus, qnod habui
88, 10. — qua = quae: qua coeperat perficienda
160, 5; sacramenta, qua — dederat, 156,10.
lidam = qnendam : a Buccelenum quidam Franco
88,20; patricium quidam — direxit 152, 15; Chrotbacha-
rium quidam nnum ex ducibus — ad se venire precepit
156,1. — quaedam l) = quendam: quaedara hominem
praeventum 85, l; electum quaedam 88,5; 2) = quan-
dam: in insula quedam - retrudetur 130, i; 3j = quo-
dam: a quaedam sacerdoti 83,25; a Mario quaedam
militae 84, lo ; quedam pauperi mendico — ■ socium
habebat 100,1; 4j = quadam: in quedam villola
147,30.

tiqne (= quisquej armatus 146, 5.
loadusquc 109, lO. 163, 10.

lod ahundal: quod lustinianus — Ohyldemer cum aequi-
tea iusait confiigi 87,35; quod — Chlotharius ipsa tributa

— cassavit 144, 5; quod cum = cum: quod cum coiu-
gati — fui«sent 78, lo; quod cum eo.s — obviaxset
79,20; quod cam consilius — fuisset implctus 80, lO; quod
cum - — repertus fuinset 80, 20 ; quod cum pucr — obidi-
retur 81,15; quod cum (eervuij - adorassct 81,20; quod
(luntinuij cum — transisHet 86,25; quod cum Clodovco
utilitas — placnisset 100, lO; quod cum — Teudericus

— castra metAsset 131.25; quod rum — Theudf^icus

— circumdar'tur 138, lo; quod cum iam vel duodcccm

— tnicedasHct 145, lo ; quod cum ipsa rcliquisset
147,20; quod cam — venisBet 147,25; quod cum vcr-

sum fuisset cor 151, 5; quod cum decem docis — per-
rixsissent 160,1. T
quomodo = cum: quomodo (cum Hier.) — movisset,

— occidetur 65, 5.

quondam ad defuncti nomen additum: filius Anseghiselo
quondam 320, 1 ; Chlodoveo quondam antiquo rege
505,15; Chlotharius quondam 487,15; Chlotharii quon-
dam anterioris regis 506,30; Dagoberti quondam regis
filium 485,10; Danielem quondam clericum 326,1;
\-iroque inlustri Erchinoaldo quondam 483, 15; filio
Eudone quondam 180,5; filius Eudone quondam 191, i;
fidelissimo quondam domno Genesio 501, lO; Norde-
bertum quondam de suis cum rege relietum 323,5;
leudis Pippino quondam 173,5; Theuderici quondam
regis 159,25; Waldeberto quondam abbate 491,5.

rachina (genus quoddam vestisj cilicina 381,10.

rasio barbae v. barba.

recentare = renovare 366, 20.

reclausus 92, 5.

rector palatii = maior domus : Gundulfo subregulo seu
etiam rectori palatii vel consiliario regis 433, 5. Cf.
Wailz, 'VG: II, 2S, p. 108.

recuperare = reparare: baselica condigna recube-

ratur (reparata Greg.) 107,20; octo milia soledos cive-
bus Virdoninsis ad recuberandum dedit 106, lo.

refectorium (Nivial.J 466, lo.

referendarius : statuens eis capud exercitus nomeni Cha-
doindum referendarium 159, 25 (cf. Waitz, 'VG.' II, 2^,
p. 55. 82^; ref erendarius: Dado.

regalis: Clepiaco villa regale 322, i; villae regales 419,5.

— regilis = regalis 156, 25. — regius: Adteias in
villa regia 365, 10.

regnator fortis (Pippinus IIJ 429, lO.

regula Arelatensis 372,20; conversari sub integra regula
religionis 490, 5 ; quosdam vero cum religionis habitu
sub regula in monasteria intromisit 494, 15 ; sub sanctae
regulae normam sacris litteris inbutam 460, i. — re-
gularis vite disciplina 469, lO; ut sub sancto regulari
ordine fratres — vivere deberent 493, 25.

relaxatius 372, 5.

remando = respondeo 81, lO.

rep(a)enitens = paenitens 300, 5.

repausare = reponere 393, 15.

repedare 1) = reverli 73,25. 74,10. 80,15. 126, lo.

138,1. 160,30. 166,30; 2) = revocare: ad patriam

fuerunt repedati 160,15.

repensio = compensatio: huius vecissitudinem rcpensionis
episcopatum — adsumsit 118, i; huius beneficiae rc-
pensionem missurium — dare promisit 167, 20.

repinctus = repunctus, iterum punctu» f 87, 30.

repressio lacrimanim 601,20.

repulare = impulare: rcpotans ci cstobrum 148,5.

rcs publica v. publicus.

resublimatur in regno 97, i.

retransmittere 132,25.

relro: a rctro cum in cervico percussit 308,25.

rctrusio 166, 15.

revcllicio = rebellatio, rebellio 121,16.

revililas b= vilitai: ad revillitatom pcrductus ost 132, lo.

revocare v. min.Ma.

rex: rojfis crcantur 94, 10.

rogationcs populo indixit (patriarcha Ilieroiolym.J 886, 16.

Rolcta V. lupra p. 660.

72*

572

LEXICA.

rugitus = fragov 125, 10.

sacramcntum v. arma. — sacrameutales litterae 382, 5

(cf. Ducange ed. Favre VII, p. 257. • '(juae sacramen-

ium seu htramentum contmentj.

sacrarinm 368, 25.

salinae supra mare 414, l.

salvare 80, 15. 157, 15.

sapiens quidam 123; Aridii cuiusdam sapientis 100,1;
sapientes Burgundionum 259,30; sapientes Graecorum
198,30; consilio pontificum atque sapientium virorum
409, 30.

sarcinans = in sa)-cinam colUgens 372, lO.

savanum (= Unteum villosum) lineum 368,1; ipsa suc-
cincta de savano 370, 5; pedes — savano tergens et
osculans 385, 5.

scandalizare 100,30. — scandalum 121,5. 154,15.

scara de electis viris fortis de Neuster et Burgundia cum
ducebus et grafionebus 158, 15 (cf. Waitz, ' FG.' J/, 2',
p. 222J. — cum escaritus utrumque decem milia
138,5; in quattuor partes comites suos, scaritos et
leudibus suis — transmissit (Pippinus rex) 192, 10.

scarpsum = excerptum 19,1. 42,10; quod est scarpsum
de cronica 89, 10.

seeptrum: in ea urbe (Paris.) reges Francorum maxime
sceptra tractare consueverant 401,25; sceptra regalia
gubernans (Dagobertus IJ 408, 30.

scero = talpus 10, 35.

scholasticua : scolastici 482,10; scolastica verba 482,5;
scolastica 482, 15.

scramsaxi 303, 25.

scrinia (S. Dionysii monast. Paris.J 423, lO. Cf. archivum.

secrete 166, 1. — secrecius 141,25; sigricius 142,20. —
secretisseme 142, 25.

sedes apostolica 182, 10. 184. 185,20.

senator: Christi satis intimus senator (Martinus ep. Turon.J
369,15; senatores ConstantinopoUtani 80,1. 152,1,
Gotorum 163,1, Treverenses 94, 15. — sinatrices Tre-
verenses 94, 20. — senatus (Constantinop.J 152, 1.
162,5.

senex: ahl. senece 114, 15. — senior = dominus, Gall.
'seigneur 519,20; seniores 1) = nobiUores: seniores
(= cathedralesj basilicae 493,15; seniores senatores
80, 1 ; 2) = proceres: Ebroino maiore domus cum reli-
quis senioribus vel ceteris quam pluribus 487, 15 ; ordi-
nante domna Balthilde, per consilium quidem seniorum
receperunt Childericum 487,20; deductaque (Balthildis
reginaj ab aliquibus senioribus (AJ 495,20; deducta
igitur ab aliquibus seniorum principibus (B) 495,30;
seniores, ponteveces, ducebus et primatis de regnum
Burgundiae 165,30; seniores Franci 100,15. 309,1;
plures ex Francis seniores 506,5; seniores et nobilis-
simi Langobardorum 145, 15; Wascones omnes seniores
terre illius 161, i; seniores et nobiliores exercitus
160, 15; seniores palatiae 83, i (cf. Waitz, 'FG.' II, 2«,
p. 112_j; 3) = presbyteri: seniores templi (Dianae
Troi.) 198, 5. Cf. maiores.

senodochium v. xenodochium.

septimana: ad coquinam concursitabat, suam faciens septi-
manam, 372, 15.

sequenter regem natantes 313, 10.

serare: serrare 153,20.

servientes 368, 5.

seu = et: Romanis seo Gothis 79, 10 ; cuiusdam sapientis

seo Hysidori 123,5; oppressi seo perdomiti 160,10;

pontevecis seo nobilis et fortis 166,25; seu (plerumque

seo) et = alque 46, lO. 79,10. 114,20. 143,5. 146,15.
149. 158,25. 160,10. 165,15. 166,5.

sic = tam: sic forte 139,20. 150,10; sic fraudulenter
79,30; sic validae aebullivit 128,5.

sigilatius (secaUcius) panis 369,20. 371,20..

signura: cum iam dies declinata esset ad signum (scil.
vesperlinum) 444, 1.

similare — simiUs esse: lupis — similabunt 97,20.

singuhis — obvians 80,20; ego singulos 87,35; pner
singulus eum — exhibuit 112, 25; illum tantum singulum
87,30; lustinianum — singulum retenentes 88,10.

sitibundus 371,25. 386,25.

solatmm = auxiUum 103. 124,15. 138,25. 141,1. 166,5.
383,1.

soUdus: legati ofi"erentes solido et dinario, ut mos erat
Francorum, 100, 10.

solium aureum Dagoberti I. regis 416, 15.

aolvere = intermittere : scribere non solvi 123,25.

sordicula = parva sordes 385, 10.

spata: (Chlotharius II) non ibi maiorem hominem viven-

tem reliquit, nisi ut gladius suus, quod spata vocant,

per longum habebat 314,5. — spatarius Gunthramni

Cariatto 118,1. Cf. Waitz, 'VG: II, 2^, p. 75.

specialius iobet 148, 15.

species = res vel quaevis supellex ^''retiosior (cf. Ducange

ed. Favre VII, p, bil): ex auro et gemmis et multis

preciosissemis espetebus 161, 15.

spondere: spondedit = spopondit 160,20; spondederant
143, 20.

sponsaUs: reliqua (anulo excepto) ornamenta sponsalia
255. — sponsare 100,10.

spontanee: espontaniae 79, 10.

stabularius v. comes.

stapio = greasus 369, 5. Cf. Graff, 'AUhochd. Spraeh
schatz' VI, p. 655.

stapplum (= stabulum) equitnm 302, 20.

status formam (stata forma Fnn, apud Gell. V, 11, 14)
153,1.

stemmate (= corona) regio ex more comptus (Chlodo
veua II) 423, 30.

atratura = Germ. 'satteheug' : estratura regia 139,30.

stremitas v. extremitas.

strenuosissimus = strenuiasimus 74, 1.

stringere = constringere : quod et per pactiones vinculum
estrinxit 149, 10.

sublimes Francorum 309, 1.

subocculte 366, 20.

subregulus Wiomadus 95, 20. Cf. rector palatii.

suhscriptus = aupra scriptus: civitatebus supscriptis
157,1; subscriptis ducibus 160,10.

aubsistere = consiatere: cuncta reperiat subsistere vire-
tatem 123,20; promittentes — , promissionis huius veri-
tatem subsistere 131,1; ne vcritatem subsisterit 142,25;
quasi viretatem subsisterint 146, l.

subsudare = aUquantum sudare 375, 20.

succiduis (= inaequentibus) diebus 175, l.

Kuccuha = lupanar: meretricum succnbae et criptule
lupanaria dicuntur 200, 20.

aui: sibi quintus = Germ. 'selbfunff 80, 20. — se abur^-
dat: alioquin noverit se, exercitum — impleturani
140,5; ae deaideratur: quo ordine deberint coniun-
gere 82, 20; cum — proceres — coniuncxissent

LEXICA.

573

148,10; ut hii — singulare certamine coniungerent
152,10; cum — iugiter stratu iuncxissent 97, lO;
iterque phalangiae certamine iungentes 101,20; Trecas
uncxerunt 112, 5 ; prilium confligentes iuncxerunt
128,15; nos duo singulare certamen — iungamus ad
jrilium 130,20; proximum temporis — iungent ad
jrilio 130,20; uterque falange — iungunt ad prelinm
138,15; falangis uterque — iungent ad prilium 167,5.

)er = supra: super dictus storiographus 92,25; ut

mper legetur 133, lO; sicut super scriptum legitur

143,10; ut super memini 149,15; sicut super memi-

aemus 151,5; super memorato Denteleno docato

139, 1.

yerbiter: superveter 155, i.

)ersticiose = violerder 109, 5.

la ^ eius, 1) collega suus: a collegam suam pera —
"nratur 100, 5; 2) consilium suum: ipsumque, suo
BrunechildisJ instigante consilio, Sigybertus interfecit
109, 10; suo consilio — Chunus superant 145, i;
J) conspectus suus: cum Brunechildis suum presentatur
ionspectum 141,25; 4) dicio sua: se suae dicione
iubiecerunt 112, 20; se suae dicione commendant
118,10; ut — adreperint suae se tradere dicionem; ut
— suae dicione subiciendum — spondebant 150,10;
iuae dicione traditi 160, 10; ut vel Constantinopoles —
inae dicione reservaretur 162,10; qui — suae fuerant
iicione retenti 164,1; 5) exercitus suus: suoque ex-
jrcito prostravit 111,30; 6) facinora sua: cumque —
psum — vellet pro suis facinoribus interficere 146, 20 ;
'i ) factio sua: suae factione derepta est civetas 94,20;
l) filius ifuus: losias — et filii sui 40,10; Teudo-
iius — — Arcadius filius suus 41,40; Phyliphy regis
it Alexandri fili sui 46, i ; de — - interetum filii sui
iodini 120,20; de obitum Gariberti et filii sui 121, i;
•egnumque eius filii sui — adsumunt 127, 25; cum filiae
mae iam venare coepissent 139,15; Theudebertus et
ilius suos Chlotharius 142, l ; inter Chlotharium et
ilium suum — fuit intencio 147, i; post Dagoberti
liscessum filius suos — adscivit 161, 20; 9) frater suus:
T^trem suum CChanriciJ — iugulavit (Chlodoveusj 103,10;
Mribertus frater suos nitibatur 149,1; \0) fjeniior suus:
Vleroeu.s et genitor suos Chilpericus 141,25; 11) gcr-
nanus suu$: Willibadus ceriiens inimicum consilium
Flaochado et germano suo Amalberto — fuisse initum
166,25; 12) leudes sui: cum leudis suae eiusque ne-
juicie gemerint 151, 10 ; 13j mulier sua: Ninus — et
nulier sua 44,5; 14) nepotes aui: de Chrodechilde re-
pna et nepotebus suis 90,25; 15) palalium suum:
•umque haec — primatis palatiae suae placuisset
146, 5; 16) pater suus: pater suos tenuerat 98, 20;
17) praesejitia sua: ad suam non posso venire prc-
lenciam 100,20; 18) regimen suurn: prilia — suo re-
'rii Winidi iniaerunt 145,1; 19) regnum suum:

nm Huum auferro 112,15; Anno 17. regni sui de
iniversa» regni sui provincias — exercitus adunatur
139,5; cum — procere» regni sui — coniuncxissent
148, 10; g»-nten — do universis regni sui pagus —
idunnti sunt 164,25; 20) sanclilas sua: ut sua erat
>anctita8 147,5; 21) locii sui: sociusque suos ((Jhylde-
neriij interfecit (BeliiariuBj 87, 30 ; 22) nolacium

1: n\ f-iceerit ((iodfrjiir.lusj riundobadiiiii ciim siio

'idoveij Hoiatio 102,1; 23) Iranxiht» suui: virtutes
i diao tranBitUN mii Dominua — ostendcrc dignatur
T"" i; 24) utilitai lua: timorem — «ic forte — «ua

iii««erat utelitn» 150, 10 ; 25) vir luui: dlxit ad
eam vir tou» 78,10; Qiinm cum TJr «uo» — ropetiret

iim = monaiterium 869, lO.
lulam indens 131,30; supor tabiilnm cnornm linitnm
— . «olclatur (indiculim diitrujtlui) 140, 20.

talatus = ilatus, i, e. sublatus 116,20. Cf. abstollere.
tamen — nam = quidem — sedi in verbis tamen —

non denegans ; nam in factis — resistebat 165,20.
tanto adv. = tantum: cum exercito Tolosano tanto 158,1.
tela = contextus, ordo: telam priliae et falange a suis

postergum preparatam relinquens 152, 15 ; tela priliae

construens 167, 5.

teloneum = vectigal: de proprio teloneo, quod ei (Dago-
berto IJ annis singulis ex Massilia solvebatur, 406,25;
omne teloneum — esset indultum 406, 30 ; portam —
cum omnibus teloneis, quemadmodum ad suam (Dago-
berti IJ cameram deserviri videbatur, — tradidit 413,5;
teloneum ex mercatu S. Dionysix 413, 10.

fempus: eo itidem tempore 326,20; in illo itidem tem-
pore 171,10; cedeudum enim tempore 324,20; ceden-
dum itaque tempore 322,20; decedente vero tempore
316,1; insecuto quoque tempore 173,5; iterato qui-
dem tempore 173, 15 ; succedente tempore 174,5; suc-
cedente igitur tempore 326, 10 ; succedente quippe tem-
porum curricola 322, 5.

tenere = habere: cum ipsum iam zelum (= zeloj tene-
rint 134, 5.

tenturium Teuderici regis 131,30. 132, 1.

terminare = decidere: inter eosdem iudicium terme-
navit 83, 5; quod Theuderici huius rei terminasset
iudicius 83, 10. — terminus 1) = fines: multetudinem
de patriciatus sui termenum 166, 25; 2) = decisio: ut
iudicium (= iudicioj Theuderice — huius rei terminus
fieretur 82,20; termini = ora: per maritimis termeni-
bus 106,10.

terrenuvi = terra: cum tu terreno et ego mare iter arri-
pemus 87,10; terrenus = terrestris: terrenus exerci-

tus 87.

testamentum Balthildis reginae 489, Dagoberti I. regis
417. 418, Kanthildis reginae 423.

theophania = epiphania Domini 473, 20.

thesaurarii 419, 5; tinsaurarii 154, 15. — thesaurus 417, 20.
418,35; thensaurus 58,15. 75,1. 100,15; thensarus
100,30; thinsaurus 114,10. 116,1. 117,15. 125,1.
132,25. 14-2. 149,5. 151,1. 152,1. 153,1; thynsaurus
139, 25; tinsaums 92, 10. 121, 20. 154, 15. 157, 20. 159, 1.
163,25. 164; tinsurus 91,30.

tondere: totundunt 317,20; totundamus 280,5; totundere
280, 30.

tonna = Germ. Uonne' 384, 26. — tonnella = Germ.
'lonne' 378, 25. 384.

tonsorare 113,15; tunsorare 163,1,

tortri.x = ea quae torquet 373, 5.

tractatuB = consilium : iit tractatum perficerint, quem de
ipso iniverant, 81,5.

traditio (Gall. 'trahison') maiestatis 206, 25.

transitus = obitus 90,20. 133,1. 104. 441,25.

transpositio mortis 416, 2U.

tribulatio 156, 16.

tribunus fisci: Domolenus. (Jf. Waitz, 'VG.' II, 2», p. 5.

Iributare: oinnes rVnncos singuloH uiirco.M tributnvit 95,26;
ut ternos «oledu» tributcntur 90, 1 ; cf. udtiibuturc. —
tributariui: Alnmunnos — vol torrn corum sub iugo
triliiitnrio conMtitiiit 262,20; ipMUin (llallnm) - tribu-
tnriaiii frcit 301,20; [..niigoiinrilos IributnrioH Hnbiiignvit
285, 1 ; trilmtnriu.'» Sarncinoruiii ConatnnM (II. imp.
Hom.) 162,10; gcntcni (Saxonnvi) — tribiitnnn ««mo
prnccc|iit 177,6; ipNOnqiio (Waiconet) — trilmtariuii
ftt< iiint 12'J. 6. — tribiiluvi: cuni Hilii ( HadrguuHi) nll-
iiui'1 '!'• tr!liiil!N iiccidcrcf, il''illt ibfiiiiHM .'UlCi. 10;

574

LEXICA.

9

qaod Eiegius, qui tributa publecis aerariis solvi debe-
bat, tributa imperatori solvendum quereret 96,20;
tributa, quas Langobardi de manu publeca recibebant,
155, 20; Constans (Imperator) — tributa Saracines
emplendum refutat 162, i5; concedam eis ^Alanis) tri-
buta douaria annis decim 24*2, so; tributa vel munera,
quod antecessores suos reges Francorum de Aquita-
nia provintia eiire consueverant, annis singiilis prae-
dicto rege Pippino solvere deberet 190,10; ut tributa
rei publice potuissent rennuere 'Burgnndiones) 68, 15;
dui (Cantahriae) Francio — tributa Francorum regibus
— implftverat 133, lO; melius nobis i^Franci») est ter-
nos soledus tributa dissolvere 96, i ; tribnta, quas sol-
vetis 96,5; tributa Francis concessa sunt 238,15; ut
tributa solverent Franci 238, 2o ; misit — exactores — ,
nt darent consueta tributa de populo Francorum 243,10;
quur solvimus tributa? 243, 15 ; non demus (Frand)
Romanis tributa 243,20; (Italiami — sub tributo sub-
iugavit 301,20; tributa Langobardorum 143. 144; tri-
buta ad parte Langobardorum cassavit 144,5; tributa,
quod Langobardi ad rege Francorum a longo tempore
dederunt, annis singulis per missos suos desolvere de-
berent 185,25; Langobardi sub tributo vixerunt 239,20;
tributa vel munera, quod contra legis ordine adRoma-
nos requirebant, facere desisterent (Langohardi) 183,15;
tributa, quas fisci dicionebus dissolvebant CSaxones),
158,15; tributo Saxones — habsnt indultum 158,20;
tributa, quae Chlothario quondam prestiteraut ^Saxonei),
181,15; tributa multa maiora, quam antea promisse-
rant ''Saxones), 182, 25; tributa — Sclavi Chunis sol-
vebant 144, 20; Thoringii sub tributo servierunt 238,30;
Toringos — sub tributo servire fecit 253,25; ipsos
Toringos tributarios Francoram fecit 253, 25.

tristare = tristis esse 255, 20.

truncare c. ahl.: capite truncetur 80,5; capite truncatur
104,15. 106,1; capo truncatur 85,5; quem — capo
truncavit 146,25; pedibus, nares et aurebus trunccatus
(abscisis Greg.) 114,10; Uncelenus — , pede trunca-
tum, — perdnctus est 132, lo.

turbido: cervisae turbidinem (liquor turhidus factus) 369,20.

turris monast. S. Orueis Pictae. 393, 15.

tyrannitas: tirannitas 188, lo.

uhi = qui: ad loco, ubi (qui Idac.) Portugale appellatur,
75, 25.

nbicumqae (= quocumque) adgressus fueris 95, 15.

uUra: que de ultra Renum vel undique potuerat adunare
139,15.

unam = una: regnum Chariberti unam cum Wasconiam
154,10.

unanemem conspiracionem 164, l. — unianimiter 96, 5.
112,10.

unde = quo: funiculum, unde alios legare soleo, 114,25.

undique = ubique: que undique — potui repperire
123,20.

nnicomis 97, lO.

unitus = conveniens: qui cum Radulfo unitum habebat
consilium 164,25; nec unitum habentes consilio 165,1.

unus — et alius = alter — alter 157, 5.
onusquisque (= quisque) in domum suam 157,10.
nma lapidis 442,15; ad ornam sancti viri (Amulfi ep.
MeU.) 445, lO.

usque tribuitur 1) locis, fiuminibus eet. : ut — nsqne ad-
grederit Agustedunum 166, 30 ; usqne Alpis Poenunas
et Isera fluvio 82, i ; usqne Ararem 141,15; usqne Ce-
saragustam 158,1; usque Colonia 139,25; villa Con-
pendio osqae perveniunt 164,10; osque Ocianum mare

83,20. 102,30. 128. 130,10; usque Paereneos montes
133,15; usque Toringia 74,15; usque manum publicam
150, 15 ; 2 ) tribuitur etiam personis: ab Adam usque Xoe,
a Noae usque Abraham — et inperatori Romanomm
usque Aeraglium 19,1; ab Adam usque Aeraglio 42, lo;
ab Adam usque Christi praedeeationem 43, 15; ab
Adam usque transitum Sigyberti 91,20; usque dece-
dentem regnum Gunthramni 123,5; 3) re/ertur ad tem-
pus: usque diem obetus 156, 25; usque die ovetus 79,5;
usque hodiernum diem 75, J. 85,30; usque media diae
127,10; usque tempore 98,10; usque eodem tempore
150, 5; usque hoc tempore 39, 30; 4) adi^erbiis temporis
iungitur: usque hodie 393,20; usque nunc 74; usque
tunc 40,10; 5) usque ad, usque = o; usque ad fun-
damento 157, i; usque fundamentum 133,10.

uterque 1) = utriusque: uterque exercitus multitudinem
152,10; fertur desuper uterque (fortasse pro utrique)
falangiae vox dixisse 110, 15; 2) = utrumque: et
eorum perfedia — eos uterque interire feeissit 168,1;
3) = utraeque: uterque falange in invicem proeliantesi
74,1; uterque phalangiae certamine iungentes 101,15;'
uterque falange — iungunt ad prelium 138, 15; falangis
nterque — iungent ad prilium 167, 5 ; 4) = utrimque:\
strages uterque facti 80, 15; utrumque = omnino (?) :\
cum escaritus utrumque decem milia 138,5; utrasque
= utriusque: utrasque exercitus — tracidatus est 127, 15..

uxus = glaiius brevis : uxos (sicas 207,30) pro baculis
in manum ferentis 82,20; extrahens uxum 152,25.
Vocabulum uxus cum frerm. 'akus' = securis compa-i
ravit Graff, 'Althochd. Sprachschatz I, p. 136. [

Vassus V. supra p. 556.

vel = et: de luviniano et Constantino vel Honorio 89,l5d^
de Mummolo patricio et Langobardis vel Saxonebaajj
91,15; patris matrisque vel germanis 104,5; a Gnn
doaldo vel Austrasiis 112, 25; Parisios vel reliqai
civitates 127,25; Thoringns vel ceteras gentes 139,15
de ultra Renum vel undique 139, 15; Pippino vel citeru
procerebus 140, 10; quemadmodum — dissolvebaat,
referam; vel quo ordine — cassaverant, non abscon
dam 143,5; a pontificebus vel sapientissimis virit
147,5; quod citra Legere vel Provinciae partibus situ
erat 147, 10; pagum Tholosanum, Cathorcinum — , ve
quod ab his — excludetur 149, lO; citiri dacis ve
Neustrasiae 167, 10.

velamen sacrum accepit 455, 20; ad accipiendum sacmn
velamen 456, 25.

velle: volestis C= vuUis) 96, 5. 100, 15; vellebanc
r= volebam) 96,15; vellens 79,15. 114,25. 116,5
131. 138,10. 149,1. 154,25; vellere (= vellej 147,1

velum (seil. sacri cubiculi imperatoris) : tenentes velnn
86, 1. C/. Procop. ed. Dindor/ III, p. 456.

vermiclae (= vermiculae, i. e. ruhrae) vestes 130, 20

versum: persecutionem versum (adversum Hier.) christia
nis incipiente 66, 1.

veiillum crucis 436, 1. 441, 1.

vicis: quadam vicem = quodam tempore 82,10. 117,10
quadam vicae 145, 20; vicibus = altemis 367, 20
370,5. 383,30. 385,10; suis vicibus 372, lO; maltL
post haec vecebus (= erebro) 155,10; pluris viciba
98, 15. 159, 20. — invicem: signum daturi invicen
87,15; diligentes invicem 78,5; ab invicem: consen
cientes ab invicem 166,5; designatum ab invicei
82,15; promittentes ante Deum ab invicem 131,1
perpetuam ab invicem pacem servarint 82,10; cum —
ab invicem vexarentur 134,10; in invicem: in invio
cum aequis girantis 80, 25 ; uterque in invicem ia
pugnarint 157,5; in invicem proeliantes 74,1; exer«
tus — in invicem proeliantes 127,20; cnmque uterq'

LEXICA.

575

- in invicem propinquarint 152,20; amiciciae caltum
1 inTicem conlocati fueiant 164,1; amiciciam — in
ivicem inientis 113,25; dextras in invicem dantes
64,30; iustitia redderetur in invicem 154,25; datis in
ivicem — sacramentis 108, 5; multa in invicem - —
acramenta dedirant 167,30.

ssitudo = remuneratio : huius vicissitudine meretum
= meritij episcopatum — adsumpsit 128, 10; huius
ii vicissitudinem probavit aeventus 149, i; huius bene-
ciae vecessitudinem tributa — cassarit 155, 20.
»rj abundat: Campanenses — amisisse visus est 138,10;
egnum Dag-oberti visi sunt expetisse 149, l.

\ V. publicus, regalis, regius.
;ula V. claves.
ire = videre 78.

visibiliter 83,25; visibiliter vidisti 97,15.

xentare = munerare: qui — exseniati fuerant 144,5. —
exenium 382, lo.

(xenodochium), senodochium 411,35.

yleos = Graec. eiXeo?: viscerum incisione, pessimo in-
firmitatis vitio, quod medici yleos vocant, 497, 25.

zelans = meiuens: zelans a Theudoberto 105,15; Sigy-
berti pericolum zelantes 165, i; illa de se zelans, blan-
diciam ipsam respuebat 391, 20. — zelus 1) = amor:
omnia in zelo Dei — egit 390,15; 2) = invidia:
zelus (suasionem maliciae 120,25) Neustrasionim ad-
versus eodem — surgebat 151,15; adversus Bellesarium
zelum ducens 86, 20; contra Grimoaldo — zelum ducens
164,15; zelum adversus hos — retenens 83,1; cum
ipsum iam zelum (= zelo) tenerint 134, 5.

DE ANNIS REGUM FRANCORUM.

Inlianus Havet v. c. in disquisitionibus acutissimis, quae inscrihuntur 'Que-
stions Merovingiennes' , etiam de annis regum Francorum docte disputavit. In tertia
earum parte annos , quos olim in 'Forschungen zur Deutschen Geschichte' XXII,
p. 451 sqq., constitui, Chlotharii III, Childerici II, Theuderici III. omnino approbavit,
sed menses circumscripsit, quos nuper in v. Sybel, 'Hist. Zeitschr.' 1889. accuratius 5
distinxi. In quarta quaestionum parte a rationibus meis discrepat usque ad a. 613,
inde vero iterum mecum convenit. Argumentis eius examinatis, calculum meum prae-
ferendiLm esse duxi.

Gunthramni regis mortem, quam die 28. Martii a. 592. contigisse mihi visus eram
demonstrasse, in annum 593. iterum transtulit Havet, 'Questions Merovingiennes' IV, 10
p. 40. Hac una ratione ducitxir, quod defectus solis, qui teste Fredegario IV, 13. anno
ante regem mortuum contigit, is est, qui in tabulis ad diem 19. Martii a. 592. ad-
notatur. Id, re iterum perpensa, verum esse concedo; minus vero probatum mihi vide-
tur esse, ea quae Fredegarius in c. 13. 14. annis 32. et 33. Gunthramni facta esse scripsit,
defectum scilicet solis et mortem regis, re vera duobus annis tribuenda esse. Certe ex 15
iis, quae 'Forschungen' p. 456. collegi, exemplis luce clarius intellegitur, Fredegarium
quae uno anno gesta erant compluribus annis adscripsisse, ita ut gesta a. 24. Gun-
thramni non minus quam quattuor annos 24 — 27. regis apud, eundem occupent. Argu-
mentum autem manifestum de Gunthramni anno emortuali Gregorius in libro quarto
de virtutibus Martini exhihet. Ibi enim omnibus annis quae contigerant diebus festis 20
praecipue S. Martini miracula adnotavit, ut subsequens conspectus edocet:

c. 4. ad festivitatem vero, quae mense quinto celebratur = 588, lul. 4.

c. 5. eo anno, id est Childeberthi regis 13, ad festivitatem, quae

de beato eius transitu celebratur = 588, Nov. 11.

c. 6. anno quoque 14. regis supradicti, adveniente solemnitate 25

sancti = 589, lul. 4.

c. 13. ad festivitatem vero illam, cui Aunacharius — adfuit = 589, Nov. 11.

c. 16. advenientibus autem diebus sanctis dominicae resun^ectiouis = 590, Apr. 2.

c. 17. venit ad festivitatem = 590, Iid. 4.

c. 19. cum ad hanc iterum regressus fuisset solemnitatem = 590, lul. 4. 30

c. 22. ad festivitatem sancti Martini veniens = 590, Nov. 11.

c. 24, in huius etiam solemnitatis virtute = 590, Nov. 11.

c. 26, ante quattuor festivitatis dies in anno memorati regis 16. = 591, lun. 30.

c. 27. adveniente autem festa beati = 591, lul. 4.

c. 32. hoc tempore, cum Plato episcopatum Pectavae urbis adep- «5

tus est, = 591.

c. 37. tempore autem, quo post obitum gloriosissimi regis Gun-

thramni Childebertus rex Aurilianensim urbem adivit, = 592, Mart. 28.

c. 38. non post multos dies, cum solemnitas sancti dies annuus

retulisset, = 592, lul. 4. ^o

c. 41. alia vero festivitate adveniente, quae in hieme caelebratur, = 592, Nov. 11.

c. 45. ad festivitatem sancti antistitis = 593, lul. 4.

c.

2.

c.

3.

c.

4.

c.

8.

577

Fac Gunthraranum regem a. 593. mortuum esse. Tunc, serie annorum interrupta,
de uno anno 592. miracula nulla relata sunt. Itaque e Gregorio nostro optimo certo
certius intellegitur, Gunthramni mortem recte anno 592. olim a me trihutam esse. Is
igitur, Chlothachario I. mortuo , a. 561 ex. regnum nactus , anno 31. regni obiit,
5 id quod etiam Liber Hist. Fr. c. 35. conjirmat: Regnavit autem annis 31. Paulo infra
etiam Chilperici (a.oQl ex. — 584 ex.) regni anni 23 recte in hoc lihro adnotati sunt.

Theudericum II. a. 596. inter menses Martium et lulium regem creatum, Chil-
dehertum autem patrem anno demum 597. post Fehr. 28. mortuum esse ex tribus docu-
mentis prohasse sihi visus est Havet l. l. p. 8. Decretionem enim Childeherti II, inter
10 Capitularia regum Francorum tora. I, p. 15 — 17, a Boretio editam, die 28. Fehr. a. 22.
regis, i. e. a. 597. a Chr. n., datam esse vult. In prologo praemisso Childehertus
omnihus Kalendis Martiis se res cum opfimatihus tractasse testatur. Enumerantur
campi Martii hi:

c. 1. Ita, Deo propitiante, Antonaco Kalendas Marcias anno vicesimo regni nostri

15 convenit — —

In sequenti hoc convenit — —

Similiter Treiecto convenit — —

Pari conditione convenit Kalendas Marcias omnibus nobis adunatis — —

Similiter Kalendas Marcias Colonia convenit — —

20 Coloniae decretio ipsa data est secundum textum Boretianum a. 22. Childeherti.

Haec vero lectio stare non potest. Qui enim inter campum Antonacensem et Colonien-
sem commemorantur conventus Martii duo vel tres, ii inter a. 20. et 22. regis locum
hahere non possunt. Examinandus igitur est textus suhscriptionis Boretiamis: Datum
(Data 10. 15. 16. 18) secundum {sic 1. 13. 17; sub die 10; pridie 3. 6. 15. 16. 18)

25 Kal. Marcias anno vicesimum secundum (sic 1; XXII. 3. 5. 6. 8. 14; XXV. 4,- XXI,
13. 15—18; XX. 10) regni domni nostri, Colonia feliciter. Verha Datum secundura,
quae Boretius scripsit , comparatis aliis capitularihus (p. 12, Guntchramni regis
edictum: Data sub die quarto Idus Novembres; pj. 23. Chlotharii II. edictum: Data
sub die XV. Kalendas Novembrisj, omnino falsa comprohantur. Scrihendum enim est
ex uno codice 10: Data sub die. Idem liher pro anno vicesimura secundura cum textu

'** Baluziano praehet anno XX, ipsumque etiam hoc loco reliquis praestare vel verisimile
est. Sii Coloniensis campus a. 20. Childeherti actus , ideoque Antonacensis a. 16,
secundus a. 11, Treiectensis a. 18, quartus a. 19, tunc c. 1. pro anno XX legendum
est anno XQ, quare diffcultates omnes removentur. Cerfe ex hoc documento affirmare

35 nolim, anno demum 597. Childehertum ohiisse.

Cum vero Gunthramnum a. 592. die 28. Martii decessisse prohaverimus, Childe-
heHus Fredegario IV, 16. teste quaHo anno, postquam regnum Gunthramni accepit,
mortuus, a. 595. regnum Theudeherto et Theuderico filiis reliq^nt. Ipse inde ah a. 575 ex.
viginti annos regnavit, id quod etiam testatur auctor textus B Lihri Hist. Fr. c. 37;

40 Eo temporc mortuus est Cliildobertus rex iunior regnavitquo annis 20.

Anno 590, mense hdio Gregorius I. papa litteras ad Theudcricum et Thcudchcr-
tum refjCH (.Jaffr., Jieg.pont. nr. 1432; dedit, quae ita incipiunt: Orcgorius Tlicodcrico
et Theodeborto {"ratribus, regibus Fruncorum a paribus. PoHtquam Dcus omnipotens
regnum vcstrum fidci rectitudine decoravit e. </. s. Unde Havet v. c. coniecit, Thende-

45 ricum a Childcherio vivo regeni creatum esse, mihi aufc.m inde efflcitur, Childcherto
mortuo, ante mensem Inlium a. .596. regnum ad fiUos transisse.

Quod ad suppufationem annorum codicis Wirzihurgensis ('N. Archiv' X, p. 89)
pertinef, postquam eam ad calcidum JHonysianum reiractatam esse prohnvi, cx die
paschali ihi allato nihil concludendum est. hriisch.

88. R. Meroving. II. '*

CORRIGENDA.

Pag. 23, l. 37, lege: 'Extai. — p. 25, l. 23; dtle comma post Ister. — p. 26, Z. 3: dele punctum
post altervm Ragau. — p. 30, l. 12: dele comma post Sale. — p. 31, Z. 2: dele comma post loachim. —
p. 41, h 11. /e^e: Alius, et adde notam: ' Intellegitiir Helvius'. — p. 41, l. 49. lege: Aurelius Numeria-
nus. — p. 73, n. 1: dele librum allegatum. — p. 79, l. 30; deZc comma post suis. — jj. 80, l. 28;
(iefc comma ^os< Quem, — p. 87, Z. 15: adde comma post erigemus. — p. 105, l. 21; adde comma post
noto. — p. 109, Z. 7: deZe comma post Deus. — p. 127, l. 23. scribe: ipsis. — p, 132, ?. 32; dele eommata
ante evicto et post navale. — p. 149, Z. 9. scribe: cumvivendum. — p. 167, l. 33: deZe comma post
Willebadns. — p. 217, Z. 48. scrifte; VI, — p. 253, Z. 51. scribe: 1 ^. — ^). 282, Z. 49. lege: II. —
p. 423, l. 31. Ze^e; 22. — p. 423, Z, 48, lege: 'lul,' — J3, 444, Z, 1: dele comma post esset.

ADDEXDA ET EMENDANDA.

Pag. 9, n. 3; Scripturae specimina etiam in his libris exstant: 'Collection de fac-similis de VEcole
des chartes, serie lithographiee' n. 122,- Delisle, 'Cabinet des manuscrits, atlas' tab. XIII, n. 1,- 'Album
paieographique ou recueil de documents importants relatifs a Vhistoire et h litterature naiionale reproduits
en heliogravures d'apres les originaux des bibliotheques et des Archives de la France avec des notices
explicatives par la societe de tecole des chartes', Paris. 1887, tab. XIV, interpretante H. Omont. —
p. 9, l. 23; Anno 1771. de Lauragais codicem regi dono dedit; cf. Omont l. l. — p. 9, l. 40: sua quod
Omont. — p. 9, Z. 41; ut quid quod Omont. — p. 10, Z. 1. ipso Omont. — p. 10, Z. 2; .o. in indic-

cione exsiente sex Omont. — p. 10, Z. 4: Omont opinionem Delisle, 'Cabinet des

manuscrits^ III, p. 218. secutus, anno 4. Dagoberti II, indictione exeunte sexta, clausulam compositam
este voluit, i. e. a. 678. Haec quidem ratio ut cum annis regis fere convenit (cf. supra p. 509^, ita cum
annis ab orbe condito conciliari nequit, de quibus 'K. Archiv VII, p. 254. disserui. Huc accedit, quod
loco sex Ruinart, Waits, Monod legerunt te. — p. 10, Z, 33: Codicis Londiniensis Harlei. nr. 5251. spe-
cimen scripturae exstat in 'Catalogue of ancieiit mss.^ tab. 52, p. 84. — p. 12, l. 13: Codex Londiniensis
Harlei. nr. 3671. fusius descriptus est in 'Catalogue of ancient mss.' p. 85. — p. 17, Z. 51: Chronici
Fredegariani ab Oitone Abel in linguam Germanicam translati editionem tertiam W. Wattenbach paravit,
Lipsiae 1888. — p- ^^, n. 1 : Alterum libri Generaiionis codicem in bibliotheca Cheltenhamensi repertum
descripsit Jlommsen, 'Zur laieinischen Stichomeirie^ (Hermes XXI, p. 142 sqq.J. Est Philippsianus
nr. 12266, saec. X, p. 66 sqq., deterior quidem vetusiiore, sed ex exemplari exscriptus, quod a. 359,
compositum erat. Hiat iisdem locis quibus gemellus Fredegariusque. — p. 21, n. 1; Tabulam gentium
e.r ipso codice 1. Fredegarii edidit Riese inter Geographos Latinos minores. — p. 74, Z, 36; De campo
Mauriaco novissime disseruit Le Clert in 'Mimoires de la societi acadimique de TAube' tom. XLIX
(1886). — p. 120, l. 28. lege: et', et adde notam: 'Verba et — Neustrasiorum ad caput insequens
referas'. — p. 127, n. 9; Potius de defectu solis a. 592, d, 19. Mariii agiiur; cf. supra p. 576. —
p. 149, Z. 47 ; Die 4. Eal. Oel. Chlotharium II. coli Havei negavit, regem cum Lothario imperatore die
29. Sept. a. 855. mortuo confusum esse ratus ; cf. 'Questions Merovingiennes'' IV, p. 41. — p. 150,
Z. 50; Discessus est decessus, mors; cf. supra p. 561, — p. 151, Z. 39: Neustrasiorum Pertzium recte
coniecisse ex laterculo capitum praemisso intellegitur; cf supra p. 120, Z. 28, — pj. 159, n. 1: Adal-

ADDENDA ET E^IENDANDA. 579

gisili viri inlustris mentio fit in charta Sigiherti II (Pertz, Dipl. I, p. 22J, item Ansigisili domestici in
chartis eiusdem et Childerici II. regis (Pertz, Dipl. I, p. 23. 28J. Bonnell igitur ex duabus personis
temere fecit unam. — p. 235, l. 40. dele verba: 'c. 52' — l. 41. 'scripsit\ — p. 319, n. 11: Adde
locum memorabilem ex calendario ecclesiae Viennensis (apud Chevalier, 'Hagiologium Vienn.'' in 'Docu-
ments inedits relatijs au Dauphint' 1868, II, p. 2) : quo tempore Pipinus, Ansegelli filius, et Martinus,
frater eius, Austrasiorura regnum sub rege disponebant, Itaque Martinus frater esset Anseghiseli et pairuus
Pippini. Agitur de regno Dagoherti II. a. 675 ex. — 679, Dec. 23. Fortasse autem pro sub scribendum
est sine ex L. H. Fr., quo scriptor etiam aliis locis usus est. — p. 339, n. 1 ; Postquam series chrono-
logica abhatum Agaunensium in lucem prodiit, de annis Amhrosii (j o20J et Venerandi (f o39J ahbatum
certiores facti (cf. AA. SS. Xov. I, p. ool), textum B etiam hoc loco duhiae fidei esse intellegimus.

— p. 397, l. 7; Gestis Dagoherti etiam Hucbaldus a. 907. in V. Bictrudis (Mahillon, Saec. II,
p. 940 sqq.J usus est. — p. 428, l. 20; Vitam Arnulfi e codice quodam B ad verbum exscripsit
discipulus S. Hugherti episcopi Leodiensis, qui eius Vitam composuit; cf. AA. SS. Nov. I, p. 761.

— p. 432, l. 10, et 481, /. 38; De libro Ottonis Ahel v. supra p. 17, l. 51.

HANNOVKRAK. TYPIH CDLE.MANNORCM.

625-0

MonLmenta Germaniae Historica DD

3

Scriptores rermn Merovingicarum '

v.P
IMS

LIBRARY

PonHncal ln\ti!u»« of Mediotval Sluditi

113 ST. JOSEPH STREET
TORa^TO. ONT, CANADA lv'.53 1J4